ĐỊA KỸ THUẬT - TRẮC ĐỊA
NGHIÊN CỨU SỰ LÀM VIỆC CỦA NHÓM CỌC CHỊU TẢI TRỌNG
ĐỨNG VỚI CÁC CỌC CÓ CHIỀU DÀI KHÁC NHAU
TS. PHẠM TUẤN ANH, KS. NGUYỄN ĐỨC TỊNH
Đại học Công nghệ Giao thông Vận tải
Tóm tắt: Quá trình thi công cọc đại trà có thể
xảy ra tình huống đất bị nén chặt dẫn đến một số
cọc không đạt chiều dài theo thiết kế, hoặc khi thiết
kế móng có số lượng cọc lớn, người thiết kế chủ
động thay đổi chiều dài các cọc trong đài cọc để tối
ưu sự làm việc của từng cọc. Trong các trường hợp
đó, sự làm việc của các cọc trong đài rõ ràng bị ảnh
hưởng đáng kể và nếu vẫn tính toán theo lý thuyết
thông thường thì có thể phản ánh không chính xác
sự làm việc của hệ cọc và móng. Trong bài báo này,
tác giả giới thiệu một phương pháp đơn giản, cho
phép xét đến hiệu ứng nhóm cọc trong trường hợp
các cọc có chiều dài khác nhau, giúp kỹ sư có thể
dễ dàng áp dụng vào thực tiễn.
Từ khóa: Cọc đơn, nhóm cọc, chiều dài cọc thay
đổi.
Abstract: The process of construction of large
piles can make the soil is compacted, resulting in
some piles are not reaching the design length, in the
other case, the designer make the different lengths
in each piles in purpose. In those cases, the
behavior of the piles in the group is changed and
can not be analysysed by normal ways. This paper
presents a new simple method, which can
consideration of the pile group effect in the case of
piles of different lengths.
Keywords: Single pile, pile group, piles of
different lengths.
1. Đặt vấn đề
Theo các nghiên cứu đã được công bố, sự làm
việc của cọc trong nhóm thông thường sẽ khác so
với khi xem cọc làm việc độc lập. Các nghiên cứu
của Vesic (1977)[5], Prakash (1990)[6],... hay các
kết quả thí nghiệm với nhóm cọc của O’Neil
(1982)[9], Al-Mhaidib, A.I (2001)[7],... đã đưa ra các
công thức kinh nghiệm hoặc các hằng số để xác
định hệ số nhóm cọc trong trường hợp các cọc là
giống nhau về kích thước và khoảng cách tim cọc.
Tuy nhiên, trong thực tế xây dựng hiện nay ta
có thể gặp phải trường hợp chiều dài cọc trong đài
Tạp chí KHCN Xây dựng - số 3/2018
là khác nhau. Ví dụ trong quá trình đóng ép cọc, đất
nền bị lèn chặt dẫn đến một số cọc không thể hạ
xuống đủ chiều sâu thiết kế hay mũi cọc gặp tầng
đất cứng không thể tiếp tục hạ cọc sâu hơn. Ngoài
ra, trong một số trường hợp đài cọc có nhiều cọc,
các kỹ sư chủ động tăng chiều dài cọc ở những vị
trí chịu lực nhiều như dưới chân cột, vách và giảm
bớt chiều dài ở những vị trí ít chịu lực như ngoài
biên đài cọc. Các tiêu chuẩn thiết kế hiện hành
(TCVN 10304-2012, TCN 272-05) cũng như các sổ
tay thiết kế đều mới chỉ dẫn chi tiết về tính toán,
thiết kế móng cọc với các cọc trong móng có cùng
chiều dài, chưa có chỉ dẫn về tính toán thiết kế cho
trường hợp móng cọc có các cọc với chiều dài khác
nhau.
Việc tính toán, thiết kế móng cọc có các cọc
với kích thước khác nhau về đường kính và chiều
dài cọc có thể sử dụng giải số bằng PTHH theo mô
hình 3D, tuy nhiên mô hình khá phức tạp và nhạy
cảm với các thông số đầu vào, nên kết quả còn hạn
chế.
Xuất phát từ vấn đề này, bài báo trình bày một
phương pháp đơn giản, cho phép phân tích sự làm
việc của móng cọc với chiều dài cọc khác nhau, sử
dụng mô hình đường cong T-Z.
2. Cơ sở lý thuyết
2.1 Mô hình đường cong T-Z
Lý thuyết và các dạng đường cong T-Z được
nhiều nhà khoa học công bố như Coyle và Reese
(1966), Duncan và Chang (1970), Randolph và
Wroth (1978). Trong phạm vi nghiên cứu, bài báo
sử dụng dạng phương trình đường cong T-Z do
Reese(1966) [3] đề xuất để minh họa.
Mô hình đường cong này gồm 2 đoạn, đàn hồi
tuyến tính và chảy dẻo (hình 1). Giá trị tải trọng giới
hạn của giai đoạn đàn hồi là Tmax, ứng với nó là
chuyển vị giới hạn đàn hồi Zcr. Khi tải trọng tác dụng
lớn hơn Tmax, giữa đất và cọc xảy ra hiện tượng
trượt cục bộ, khi đó tải trọng không tăng nhưng biến
61
ĐỊA KỸ THUẬT - TRẮC ĐỊA
dạng tăng dần. Độ cứng lò xo sẽ giảm dần đến giới
hạn bền của đất.
a. Sức kháng bên b.Sức kháng mũi
Hình 1. Mô hình đường cong T-Z [3]
Để tham khảo, độ cứng ki của đất xung quanh
cọc và mũi cọc trong giai đoạn đàn hồi được quy đổi
từ mô đun biến dạng đất E và đường kính cọc theo
kết quả [2].
Theo Reese[3], chuyển vị giới hạn đàn hồi của
đất rời lấy gần đúng Zcr= 2,5mm.
Theo mô hình đàn dẻo Mohr-Coulomb, giá trị
fs xác định theo định luật Mohr-Coulomb như sau:
'
f s ( z )   (z).tg
h (1)
' phản lực mũi cọc, ký hiệu là Rm. Giả thiết Rm bắt đầu
trong đó: ( z ) - ứng suất hữu hiệu theo phương
h
ngang ở bề mặt cọc tại độ sâu z;  - góc ma sát
o dần lên.
giữa đất và cọc,     5 với  - góc ma sát
trong của đất.
Tải trọng giới hạn của giai đoạn đàn hồi:
Tmax (z)  f s ( z ) dLi (2)
trong đó: d - đường kính cọc, Li - chiều dài đoạn cọc
được chia ra.
Sức kháng mũi cực đại lấy theo tiêu chuẩn
API:
q   '.N q (3)
trong đó:  ' - ứng suất nén hữu hiệu tại mũi
cọc; N q - hệ số sức chịu tải mũi cọc lấy như sau:
 a. Bài toán truyền ứng suất trong đất
N q  e tan(  ) tan 2 (45  ) (4)
2 Boussinesq (1885) đã công bố lời giải cho lực
2.2 Bài toán phân tích sự làm việc của cọc đơn
Để giải bài toán tương tác cọc – đất, tác giả sử
dụng phương pháp tính lún cọc đơn có xét đến biến
dạng bản thân vật liệu làm cọc dựa trên nguyên lý
truyền tải trọng đã trình bày trong [1].
Xét một cọc đơn có chiều dài L, diện tích tiết
diện ngang A, chịu tải trọng nén dọc trục P đặt ở
62
đỉnh cọc. Mô đun đàn hồi của vật liệu làm cọc là E.
Cọc được chia làm n đoạn và mỗi đoạn gắn các lò
xo đứng kiểu Winkler thay cho tương tác giữa đất
và cọc (hình 2).
P
S1 k1 1
h1
k2 2
h2
k3 3
h3
4
k4
Si ki i
hi
k i+1 n-1
Sn k n-1 n
hn
km
Rm
Hình 2. Sơ đồ tính lún cọc đơn
Việc tính toán được bắt đầu ở phần mũi cọc và
tính ngược lên đỉnh cọc. Ẩn số chưa biết là các
bằng 0 (không huy động sức chống mũi) và tăng
Với bài toán lò xo phi tuyến theo cường cong T-
Z, phản lực Rm được chia làm nhiều cấp nhỏ và tiến
hành lặp, độ cứng lò xo sẽ thay đổi ứng với trạng
thái ứng suất biến dạng của đường cong T-Z lựa
chọn. Khi chuyển vị nhỏ hơn Zcr, lò xo làm việc
trong giai đoạn tuyến tính và khi chuyển vị vượt qua
Zcr, giữa đất và cọc xảy ra hiện tượng trượt cục bộ,
lò xo chuyển sang giai đoạn làm việc phi tuyến. Kết
quả phân tích cho ta được độ lún đỉnh cọc dưới tác
dụng của tải trọng, phản lực các lò xo dọc thân cọc,
lực trong phân bố trong cọc.
2.3 Bài toán phân tích sự làm việc của nhóm cọc
tập trung nằm trên mặt đất, nền đồng nhất không có
khối lượng, đất được coi là bán không gian đàn hồi
tuyến tính và mặt đất là phẳng. Kelvin (1848) đã
đưa ra lời giải để xác định chuyển vị, ứng suất với
lực tập trung đặt trong không gian vô hạn đàn hồi.
Mindlin (1936) [8] đưa ra lời giải dành cho bài toán
bán không gian đàn hồi (hình 3). Singh, Kumari
Tạp chí KHCN Xây dựng - số 3/2018
ĐỊA KỸ THUẬT - TRẮC ĐỊA

(1999) [10] đã nghiên cứu và phát triển lời giải hợp 2 bán không gian đàn hồi có thông số bất kỳ
Mindlin tìm cả ứng suất và chuyển vị cho trường (hình 4).

z
§iÓm cÇn tÝnh
R1
(x,y,z)
§iÓm ®Æt lùc (0,0,c)

R2
0 B¸n kh«ng gian (1)
x
B¸n kh«ng gian (2)

y
(0,0,-c)
Hình 3. Mô hình bài toán của
Mindlin (1936) [7] Hình 4. Mô hình bài toán Singh và Kumari (1999) [10]

Trên cơ sở các lời giải cho cọc đơn và bài toán truyền ứng suất trong đất, ta tiếp tục ứng dụng để phân
tích bài toán nhóm cọc với các cọc khác nhau về chiều dài.

b. Xây dựng bài toán tương tác cọc trong nhóm

Pi

j1

R ji1k  ji1k
j2

R ji2k  ji2k
D
j3
D
R ji3k  ji3k
L

j4
R ji4k  ji4k
L

j5
R ji5k  ji5k

R ki j6
R ji6k  ji6k

R ji7k  ji7k j7

R ji8k  ji8k
cäc i R mi j7

rij
zi cäc j R mji
cäc i cäc j
Hình 5. Tương tác tại thân cọc Hình 6. Tương tác tại mũi cọc

Xét 2 cọc i và j bất kỳ trong nhóm, có chiều dài
không giống nhau, khoảng cách 2 tim cọc là rij . Giả
thiết rằng lực dọc tác dụng lên đỉnh cọc i là Pi (hình
5). Tương tác giữa các cọc gồm 2 phần là tương
tác dọc theo thân cọc và tương tác tại mũi cọc.
Giả thiết rằng ma sát âm của cọc lấy bằng ma
sát dương, chỉ có chiều ngược lại, như vậy dưới tác
dụng của tải trọng, tương tác giữa hai cọc có thể
được xác định thông qua lời giải bài toán truyền
ứng suất trong đất.
Dưới tác dụng của lực dọc Pi lên cọc thứ i, tại
các gối lò xo của cọc i phát sinh các phản lực Ri.
Giả sử tại gối thứ k, phản lực có giá trị Rki. Lực Rki
này sẽ lan truyền trong đất và gây ra ứng suất tiếp
jki xung quanh cọc j (hình 6).
Thực tế, ứng suất tiếp này phân bố không đều
dọc thân cọc, nhưng trong bài toán thực hành ta có
thể giả thiết ứng suất này gần đúng là phân bố đều
trong phạm vi các đoạn cọc được chia ra và các
ứng suất tiếp này được quy đổi thành các lực tập
trung đặt tại các gối lò xo của cọc j.

Tạp chí KHCN Xây dựng - số 3/2018 63

ĐỊA KỸ THUẬT - TRẮC ĐỊA

Gọi Rjixk là lực tập trung tại gối x của cọc j do
phản lực R ki gây ra, ta có:
R jixk   jixk . .D.Li (5)
 jixk là ứng suất tiếp tại gối x trên cọc j, do
phản lực Rki ở cọc i gây ra.
Do sự tương tác qua lại giữa cọc - đất, đất
xung quanh cọc j sẽ xuất hiện một thành phần phản
lực ngược chiều với các lực Rjixk và tác dụng ngược
trở lại cọc i, cản trở cọc i lún dưới tác dụng của tải
trọng Pi. Các thành phần kháng lực này được ký
' Trong trường hợp các cọc có chiều dài khác
hiệu Rijxk , xác định như sau:
'
Rijxk   'ijxk ..D.Li (6)
trong đó:  'ijxk là ứng suất tiếp tại gối x trên cọc i,
do phản lực Rjixk ở cọc j gây ra.
Phản lực Rki tại gối k cọc i gây thành phần ứng
suất pháp theo phương ngang và truyền đến thân
cọc j, điều này sẽ làm tăng ứng suất pháp hữu hiệu
h' (z) của đất lên cọc j dẫn đến ma sát bên cực đại
tại thân cọc fs thay đổi.
Công thức (2) được viết lại như sau:
fs (z)  [ h' (z)   jixk ].tg , (7)
trong đó:
 jixk - ứng suất pháp trung bình theo phương x
tại đoạn k trên thân cọc j do phản lực Rki gây ra,
được xác định theo lời giải Mindlin.
Việc truyền ứng suất pháp từ mũi cọc i sang
mũi cọc j được xác định theo sơ đồ hình b. Theo đó,
lực cưỡng bức tại mũi cọc j do phản lực từ mũi cọc i
gây ra, được ký hiệu là Rmji và xác định theo công
thức:
 .D2
R mji   zji . (8)
4
trong đó: zji là ứng suất pháp trung bình tại mũi cọc
j do phản lực đầu cọc i gây ra, được xác định theo
lời giải Mindlin.
nhau, độ sâu đặt mũi cọc i và j chênh lệch có thể
khiến hiệu ứng tương tác giữa các cọc suy giảm
đáng kể.
Trong trường hợp nhóm cọc có số lượng cọc
nhiều hơn, việc tính tương tác giữa các cọc sử
dụng phương pháp cộng tác dụng, có kể đến chiều
dài cọc không giống nhau.
3. Thí dụ tính toán
Trên cơ sở lý thuyết, tác giả lập chương trình
tính PDL (Piles of Different Length) bằng MATLAB
để phân tích và khảo sát.
3.1 Thông số đầu vào
Thông số đầu vào: móng cọc đúc sẵn, cọc bê tông cốt
thép (BTCT) 0,3x0,3m; bê tông cọc B20
có Ep  2,7.107 (kPa) , còn thông số đất nền (bảng 1).

Bảng 1. Thông số địa chất nền đất

TT Dày (m) (kN/m3) E(Kpa)   (0)

1 5 20,5 10000 0,3 24
2  22 12000 0,3 30

Cọc được chia làm các đoạn dài 1m.

Ma sát bên cực đại lấy theo mô hình Mohr-Coulomb theo công thức (1)
Sức kháng mũi cực đại lấy theo API theo công thức (3)

So sánh kết quả phân tích cọc đơn với Plaxis 3D foundation (Rinter=0,8), cọc dài 10m (hình 7 và hình 8).

64 Tạp chí KHCN Xây dựng - số 3/2018

ĐỊA KỸ THUẬT - TRẮC ĐỊA

Hình 7. Sơ đồ tính cọc trong

Plaxis 3d foudation Hình 8. Biểu đồ quan hệ tải trọng - độ lún cọc đơn

Nhận xét: Biểu đồ quan hệ tải trọng - độ lún khá tiệm cận, kết quả phân tích cọc đơn được sử dụng để
phân tích nhóm cọc.

* So sánh hệ số hiệu ứng nhóm cọc với các kết quả đã công bố:

Hình 9. So sánh với các kết quả đã công bố

Dùng chương trình tính PDL để phân tích nhóm Nhận xét: Trường hợp móng 4 cọc và móng 9
cọc có cùng chiều dài và khoảng cách tim cọc. Kết cọc cho kết quả tính khá sát với công thức thực
nghiệm và kết quả thí nghiệm cho thấy phương
quả tính hệ số nhóm móng 4 cọc và 9 cọc đối xứng
pháp tính có cơ sở tin cậy. Trên cơ sở đó tiếp tục
được so sánh với công thức thực nghiệm của
sử dụng chương trình PDL để khảo sát cho một số
Converse-Labarre (1980), TCN 272-05 và kết quả
trường hợp móng có chiều dài cọc thay đổi.
thí nghiệm của giáo sư Al-Mhaidib, A.I (2001) [7],
3.2 Khảo sát trường hợp móng 3 cọc
kết quả như trên hình 9.
Xét 3 trường hợp khác nhau của móng 3 cọc:
Công thức Converse-Labarre để tính hệ số hiệu
a) Các cọc có cùng chiều dài L=10m
ứng nhóm:
b) Cọc giữa dài L=12m, các cọc biên dài L=10m
Arctg ( D / S )  1 1
  1  2. . 2    (9) c) Các cọc có cùng chiều dài L=12m
  m n
trong đó: m và n - số cọc trong một hàng và số hàng Xét 2 trường hợp: Nhóm cọc đầu tự do và ngàm
cọc; S - khoảng cách tim cọc; D - cạnh cọc. cứng vào đài, với giả thiết đài cọc cứng tuyệt đối.

Tạp chí KHCN Xây dựng - số 3/2018 65

ĐỊA KỸ THUẬT - TRẮC ĐỊA

900 900
Es1=10000(kPa)


300

300

300
5m
D=0.3m
Ep=2.7e7(kPa) 1 2 3

5m
300 300 300

2m
Es2=12000(kPa)
 Hình 11. Mặt bằng móng cọc

Hình 10. Mặt đứng móng cọc

Hình 13. Quan hệ tải trọng - độ lún

Hình 12. Quan hệ tải trọng - độ lún các cọc các phương án móng
nhóm cọc đầu tự do

Nhận xét: Xét 3 trường hợp khác nhau của móng 9 cọc:

Từ các kết quả trình bày trên các hình 10 đến
hình 13 ta thấy: Độ cứng của cọc ở giữa khá lớn so
với 2 cọc còn lại ở biên, điều này là do cọc ở giữa
được tăng cường chiều dài và hiệu ứng nhóm của
móng 3 cọc là không đáng kể.
Kết quả phân tích cho thấy hiệu quả của trường
hợp móng hỗn hợp các loại chiều dài cọc nằm ở
khoảng giữa 2 trường hợp còn lại. Điều đó cho thấy
tính khả thi khi sử dụng loại móng này.
3.3 Khảo sát trường hợp móng 9 cọc
a) Các cọc có cùng chiều dài L=10m
b) Cọc có cùng chiều dài L=12m
c) Cọc giữa dài L=12m, các cọc còn lại dài L=10m
Xét hai trường hợp khác nhau của đài cọc:
- Nhóm cọc đầu tự do;
- Nhóm cọc đầu cọc ngàm cứng vào đài.
Giả thiết đài móng cứng tuyệt đối. Kết quả tính
toán trình bày trên hình 14.

66 Tạp chí KHCN Xây dựng - số 3/2018

ĐỊA KỸ THUẬT - TRẮC ĐỊA
Hình 14. Quan hệ tải trọng - độ lún các phương án móng 9 cọc
Nhận xét:
- Cọc giữa cho thấy độ cứng lớn hơn nhiều so
với các cọc còn lại do chiều dài cọc được tăng
cường, tuy nhiên do số lượng cọc nhiều, hiệu ứng
nhóm đã ảnh hưởng làm cọc này yếu hơn so với
cọc tương tự ở trường hợp móng 3 cọc;
- Kết quả phân tích cho thấy hiệu quả của
trường hợp móng hỗn hợp các loại chiều dài cọc
vẫn nằm ở khoảng giữa 2 trường hợp còn lại. Tuy
nhiên việc chỉ tăng cường chiều dài 1 cọc không
giúp sức chịu tải tổng thể tăng nhiều như trường
hợp móng 3 cọc.
4. Kết luận
Kết quả của bài báo cho phép phân tích được
sự làm việc của móng cọc trong trường hợp các cọc
có chiều dài khác nhau.
Việc sử dụng các cọc hỗn hợp chiều dài trong
móng có số lượng cọc nhiều cho thấy ứng xử của
móng cọc trở nên phức tạp hơn.
Để thiết kế các loại chiều dài cọc tối ưu hơn cho
móng, cần khảo sát nhiều trường hợp thiết kế cọc
và so sánh để cho ra phương án tốt nhất.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Phạm Tuấn Anh, Nguyễn Tương Lai, Trịnh Việt
Cường (2016), “Nghiên cứu sự làm việc của cọc đơn
thông qua hiệu chỉnh đường cong T - Z ứng với số
liệu nén tĩnh cọc”, Tạp chí KHCN Xây dựng (số
4/2016).
Tạp chí KHCN Xây dựng - số 3/2018
[2]. Viện KHCN Giao thông Vận tải (2006), “Phân tích và
lựa chọn các phương pháp tính hệ số nền”, Tạp chí
Cầu đường Việt Nam (tháng 11/2006).
[3]. Coyle and Reese (1966), “Load transfer for axially
loaded piles in clay”, ASCI Vol 92, No.SM2.
[4]. J.E. Bowles (1997), “Foundation Analysis and
Design”, McGraw-Gill Companies, Inc.
[5]. A.S.Vesic (1977), Design of Pile foundation,
Transportation Research Board, National Council.
[6]. Shamsher Prakash, Hari D. Sharma (1990), Pile
foundation in Engineering Practice, A Wiley
Interscience Publication, Inc.
[7]. Al-Mhaidib, A.I.(2001), Loading Rate Effecton Piles in
Clay from Laboratory Model Tests, Journal of King
Saud University, Vol.13, No.1, pp. 39-55.
[8]. Mindlin, R.D. (1936), "Force at a Point in the Interior
of a Semi-Infinite Solid", Physics, Vol. 7.
[9]. O'Neill, M.W. Hawkins, R. A. & Mahar, L. J. (1982),
Load transfer mechanisms in piles and pile-groups, J.
Geotech. Engng Div. Am. Soc. Civ. Engrs 108, No.12,
1605÷ 1623.
[10].Sarva Jit Singh, Gulshan Kumari and Kuldip Singh
(1999), Displacements and Stresses due to a single
force in a half-space in welded contact with another
half-space, Geophys J.int.
Ngày nhận bài: 31/10/2018.
Ngày nhận bài sửa lần cuối: 06/11/2018.
67
ĐỊA KỸ THUẬT - TRẮC ĐỊA

RESEARCH BEHAVIOR OF PILE GROUP WITH PILES OF DIFFERENT LENGTHS.

68 Tạp chí KHCN Xây dựng - số 3/2018