లం ణ

రత శం క 29వ ష ం

      లం ణ రు ఇతర లు .
ంకుల సం లం ణ (అ మయ వృ )
చూడం .

లం, శ రం, మం ఈ మూడు

ల ల మద భూ క యులు
ం నఏ ంగ శం లగమనం
" లం ణ" అ పదం ం .
రత శం 29 ల ఒక లం ణ.
తంత ం వ నత త కూ
స తంత లు న న
ద ఒక . ం లన నుం 1948
ంబరు 17న ము ం ద దు
ష ం ఏర , 1956 పయుక ల
ఏ టు గం కన డ, మ
ం లు క టక, మ ష లకు ,
లుగు ష లు అప ఆంధ
ష ం క ఆంధ ప ష ం ఏర ం .
పసుతము లం ణ ష ం 31 లు
ఉ . కం ఇ దక ను ఠభూ
గము. శం డ న 44వ ంబరు
( నగ -క కు ) య రహ ( య
రహ 7క కు - ర మ యు
య రహ 44 క ఉం ), 65వ
ంబరు ( - జయ డ) య రహ ,
య రహ 63 దు-జగద
 ద దు-భూ లపట ం య రహ
202, య రహ రులు ఈ ష ం గుం
ళ చున . ద దు- , ం దు-
ట, ం దు- జయ డ, గూడ-
ం - దు- ం -మ ,
ం దు- , దు-పర , ట-
బల , గ ల- యచూరు లు లు
లం ణ స ం యు . ం దు,
ట జం ను ద ణ మధ
పముఖ కూడళ కగన . లం ణ
ష ం ఉత న మ ష స హదు నుం
ద న ఆంధప యల మ ంతం
వరకు, ప న క టక స హదు నుం
తూరు న ఆంధప ంధ ంతం వరకు
స ం యుం . లుగు యణ కర
న బు , సహజక బ ర తన, ద ణ
 రత శం మ లకు లు
రుదమ ,ప నమం ప న
. .నర ం లం ణకు ం న
పముఖులు. చ త డశ మ జనప ల
ఒక న అశ క జనపదం ల న ంత .
క యుల లం భవం లు ం న
భూ గ . యణ-మ రత
ం న తక ఆన ళ న ప శ .
లం ణ ష తం ల ం 1,14,840
చ. . , 2011 క లప రం జ
35,286,757 ఉం . 17 కసభ లు, 119
సనసభ లు ఈ ష ం ఉ .
మహబూ నగ ఆలం 5వ శ ఠం,
మలక స యంభూ ల ంక శ ర
వ నం, భ చలం లయం,
సర నసరస లయం, ద
గుట ల నర ంహ ఆలయం,
ముల డ జ శ ర ఆలయం,
ద పపంచ ప ం నచ ,
ఉ .[4] ద లు గుతున ప క
లం ణ ఉద మం 1969 ఉధృతరూపం
ల , 2011 మ వరూపం ం .
ప క లం ణ ఉద మం గం వంద
మం ఆత హత లు సు రు. 2010
లం ణ అంశం కృష క య ంచ
ఆక ఆరు ప దనలు ం . 2013,
30న ప క లం ణ ం వ ం క
నం య , 2013 అ బరు 3న ంద
మం మండ ఆ ం ం . 2014, బవ
18న లం ణ ఏ టు లుకు ర య జన
మదతు కసభ ఆ దం ల ం ం .
బవ 20న జ సభ ఆ దం ం ం . 2014
 1న లు ష ప ఆ దం
ల ం ం .[5] 2014 2 డు లం ణ
శం 29వ ష ం నూతనం
అవత ం ం .[6][7]
 లం ణ
ష ం

లం ణ ప లు ( నుం ): రు, వరంగ

ట, ద దు నగరం, దు షను,
కుం ల జల తం,ఫల ను
అ క హం

తం: "జయజయ లం ణ జన జయ తనం"

రత శం లం ణ ఉ

ం లు ( లం ణ):
17°21′58″N 78°28′30″E / 17.366°N 78.475°E

రత శం   ర

అవతరణ 2014 2
ముఖ పటణం ద దు†

లు 31

పభుత ం

 • సంస లం పభుత ం

 • గవర రు ఈ.ఎ .ఎ .నర ంహ

 • ముఖ మం .చంద ఖర
( .ఆ .ఎ )

 •  లం ణ సనసభ సభ నం (119 + 43

టు)

 •  సభ 17
జకవ లు

 •  రు ద దు ††

రం[1]

 •  తం 1,12,077

ప శ ంకు 12వ
జ (2011)[1]
 •  తం 3,51,93,978

 •  ంకు 12వ

 •  ందత 307

ప మము లం / లం /
లం

. . (2018-19)[2]

 •  తం 8.43 ల (US$)

 • తలస ఆ యం 175534 (U)

సమయ ంతం IST (UTC+05:30)

ISO 3166 IN-TG

హన ష TS-

అ స త 66.46%

అ ర షలు లుగు, ఉరూ

^† 10 సంవత ల టు ఆంధప , లం ణ ల ఉమ
జ
†† లం ణ, ఆంధప ఉమ రు

లం ణ ష లు

హం క యక రణం,
రు

ష లుగు & ఉరూ

ట జయజయ లం ణ
జన జయ తనం[3]

జంతు దు [3]

ప ల ట[3]

షం తం డు [3]

ఫలం

వృ ం మ టు[3]
న వ , కృ న ,
మం న , మూ
న
డ కబ

క స రూపం

లం ణ క పటము
 లం య రహ రులు

లం ణ ష ం దక ను ఠభూ గం ,
తూరు కనుమలకు ప మం ఉం . ఈ
ంతము స స న సముదమటం నుం 1500
అడుగుల ఎతును క యుం ఆ
ఉం . ఈ ష ద ణ గం ప నము
కృ , తుంగభద నదులు పవ సుండ , ఉతర
గం వ న పవ సున . కృ ,
తుంగభద నదులు ద ణమున ఈ
ఆంధప యల మ నుం రు సున .
ఈ ష రం 1,14,840 చదర టరు.
లం ణ కం మహబూ నగ
 ద , ద దు న . లం ణకు
సముద రం దు. ఈ ష ం కృ మ యు
వ నదుల ప హక ంతం వసుం .

లం నదులు

నదులు: వ , కృ నదుల స పలు

నదులు లం ణ ష ం పవ సు .
వ న ఆ దు, దు,
క ంనగ , వరంగ , ఖమ ం ల స హదుల
గుం పవ సుం . కృ న మహబూ నగ ,
న ండ లద ణ గం నుం పవ సుం .
తుంగభదన మహబూ నగ ద ణ
స హదు గుం పవ సూ కృ న
సంగ సుం . న మహబూ నగ
ంత దూరం పవ ం కృ సంగ సుం .
దుందు న మహబూ నగ మ యు న ండ
ల పవ ం కృ న కలుసుం .
ణ తన ఆ దు స హదు గుం
పవ ం వ సంగ సుం . మూ న
రం , ద దు మ యు న ండ ల
పవ ం కృ న కలుసుం . రు న
న ండ, ఖమ ం ల స హదు గుం పవ ం
కృ న తుం . న రం
ప మ శ పవ ం క టక
కృ సంగ సుం . మం న ద ,
దు ల పవ ం వ
కలుసుం .
అడ లు: ఆ దు, ఖమ ం, వరంగ
ల అడ లు అ కం ఉ .
మహబూ నగ అ య ంతం మ యు
న ండ రు ంతం స ం యున
అ దు లుల అభ రణ ం శం
ద .[8] ద , దు ల , న ండ
ఆ య గం వర ండ జ కూ
అడ లు ఉ . నలమల అట ర త ంతం,
మం అభ రణ ం, ర
అభ రణ ం, క అభ రణ ం ఈ
ంతం పముఖ ర త అర లు.

పసుతం లం ణ ష ం 31 లు
ఉ . 1948 ద దు ష ం ఏర
8 లు ఉండ , 1956 ఖమ ం ,
ఆంధప గం ఉన డు 1978
రం నూతనం ఏ టు రు.

ఈ ష ం ఆ దు ఉత న ఉండ
ప మ స హదు ఆ దు టు
దు, ద , రం , మహబూ నగ
లు ఉ . ఈ న స హదు క ంనగ ,
వరంగ మ యు ఖమ ం లు ఉ .
ద ణమున మహబూ నగ , ఆ యమున
న ండ స హదు ఉం . ఖమ ం
లం ణకు అ తూరు న ఉన
రు ం ం . లం ణ ష క
స హదు ఏ క ద దు.

క టక స హదు 3 లు, మ ష
స హదు 3 లు, ఛ ఘ స హదు 2
 లు, ఆంధప స హదు 3 లు
ఉ .

చ త

.శ.1150 లం ణ ం లు

తన యుగం నుం లం ణ ంతం

ఉ క యుం . ర యుగం లం
ఆ సస లు ములప , ఏటూరు రం,
సర, , , తూ త తర
ం ల బయటప . డప , లూరు,
చం డు, ఎ ట త తర ం ల
బృహ యుగం ఆన ళ ను వసు
స తలు క ం రు.[9] డశ మ జనప ల
లం ద ఏ క జనపదం అశ క
జనపదం ఈ ంతం . ద ( ధ )
జ ఉం ం . ద గం ల కూ
ఈస రం ప యుం . బుదు లం
సు తుడు ధ లకు ఉన టు ద
జయం య సుం . బు సమ కుడు
వ రపడ ంతం డు వనకు
(ఆ దు న పం)
లుబడుతున . మత ణం మం రక
శం ( మం న ప హ ంతం)
ప వన కూ ఉం .[10] ప న రం ( )
జ ం న ములక జ ం వ
న స హదు వరకు ఉండ అందు
ఆ దు ంతం గం ఉం ం .
అ డు ఉతర-ద ణ ప న రం ఈ జ ం
గుం ఉం .[11] ల ఉం దులు
మం రకమ రు ( మం న
ప హక ంతం).[12] డశ మ జనప ల
మగధ జ ం బలప
ఆక ంచ అ డు అశ క జ ం కూ
మగధ న ం .ఆత త నంద లు, ఆ
దప రు లు ఈ ం ం రు.

రు ల లం: రు ల లం ఈ ంతం
గం ఉం దన అ కు 13వ
సనం ఆ రం చ త రులు
ర ం రు. రు ల లం పర ం న
కుడు గస సు ఆంధులకు 30
దు లు య న అందు కదంబ
(క ంనగ ), దన రం ( ధ ), ధుండ,
ము క, ధూ కట, ద ంకూ , ఫ ,
ం రం, ం ల, లబండ
ముఖ న .[13] ఇవ లం ణ
ష ం . ఇంకనూ బయటప న
ం లు ఎ ఉ .[14] గస సు ఎం
బలవంత న వ ం న ఆంధ జ ం బహ
ములక అస క ప న జ అ
ఉంటుంద పముఖ చ త రుడు
.ఎ .ఎ .హనుమంత రు.[15]

త హనుల లం: త హనుల లం

ం ల ఒక లుగు న ంతం.
త హనుల జ కూ ఇ .అ
ద ల వరకు కూ ప న రం
మ యు ధర ట జ
ప గ ం రు. త హనులకు సంబం ం న
పలు లు ం ల మ యు
ప స ల లభ మ . బ
త హనుల ంద నం వ రం
లం ణ ంత న ప ధకులు
ర ం రు.[16] త హనుల అనంతరం
లం ణ ంతం తం క ం న
లు . జయ ందం ం న
ఇ కుల జ ం లం ణ తూరు ం లు
గం ఉం .ఇ లం ఉతర లం ణ
ం టకులు ం రు. టక
పవర ను లం తం లం ణ ంతం
టక జ ం క ం .ఇ కులకు
మంతులు ఉన షుకుం నులు కూ
ఇ కుల త త స తంతం ఏర
జ లన రు. ఈ షుకుం నుల
జన భూ లం ణ న ప ద చ త రుడు
 .ఎ . ప ధనల రూ ం డు.[17]
ఇంద లనగరం అమ శ ర, శ ర,
మ రున ఆల లు, సర మ ం శ ర,
నగ స పం మ ం శ ర ఆల లు
షుకుం నుల లం .

ఆలం ళ కు ల ం న ల లు

ళక లం: ళ కు ల
లం లం ణ తం
లన ఉం .ఆంధ శ చ త-సంస -
ద గం అ దశ శ ల ఒక న
ఆలం ఆల లు ఈ లం
ంచబ . ఆలం పలు సంఖ
స లు ఉ . లం ణ స లు,
ద గంహ యుగం ఆన ళ ను
వసు స తలు క ం రు. డశ
మ జనప ల లం ద ఏ క
జనపదం అశ క జనపదం ఈ ంతం .
ద ( ధ ) జ ఉం ం .
ద గం ల కూ ఈస రం
ప యుం . బుదు లం సు తుడు
ధ లకు ఉన టు ద జయం
య సుం . బు సమ కుడు వ
రపడ ంతం డు వనకు (ఆ దు
న పం) లుబడుతున .
మత ణం మం రక శం ( మం
న ప హ ంతం) ప వన కూ ఉం .[10]
ప న రం ( ) జ ం న
ములక జ ం వ న స హదు వరకు
ఉండ అందు ఆ దు ంతం
గం ఉం ం . అ డు ఉతర-ద ణ
ప న రం ఈ జ ం గుం ఉం .[11]
ల ఉం దులు మం రకమ
రు ( మం న ప హక
ంతం).[18] డశ మ జనప ల మగధ
జ ం బలప ఆక ంచ
అ డు అశ క జ ం కూ మగధ
న ం .ఆత త నంద లు, ఆ దప
రు లు ఈ ం ం రు.

రు ల లం: రు ల లం ఈ ంతం
గం ఉం దన అ కు 13వ
సనం ఆ రం చ త రులు
 ర ం రు. రు ల లం పర ం న
కుడు గస సు ఆంధులకు 30
దు లు య న అందు కదంబ
(క ంనగ ), దన రం ( ధ ), ధుండ,
ము క, ధూ కట, ద ంకూ , ఫ ,
ం రం, ం ల, లబండ
ముఖ న .[19] ఇవ లం ణ
ష ం . ఇంకనూ బయటప న
ం లు ఎ ఉ .[20] గస సు ఎం
బలవంత న వ ం న ఆంధ జ ం బహ
ములక అస క ప న జ అ
ఉంటుంద పముఖ చ త రుడు
.ఎ .ఎ .హనుమంత రు.[21]

త హనుల లం: దు ఠ ం
త హనుల లం ం ల ఒక లుగు
 న ంతం. త హనుల జ
కూ ఇ .అ ద ల వరకు కూ
ప న రం మ యు ధర ట
జ ప గ ం రు. త హనులకు
సంబం ం న పలు లు ం ల మ యు
ప స ల లభ మ . బ
త హనుల ంద నం వ రం
లం ణ ంత న ప ధకులు
ర ం రు.[22] త హనుల అనంతరం
లం ణ ంతం తం క ం న
లు . జయ ందం ం న
ఇ కుల జ ం లం ణ తూరు ం లు
గం ఉం .ఇ లం ఉతర లం ణ
ం టకులు ం రు. టక
పవర ను లం తం లం ణ ంతం
టక జ ం క ం .ఇ కులకు
 మంతులు ఉన షుకుం నులు కూ
ఇ కుల త త స తంతం ఏర
జ లన రు. ఈ షుకుం నుల
జన భూ లం ణ న ప ద చ త రుడు
.ఎ . ప ధనల రూ ం డు.[23]
ఇంద లనగరం అమ శ ర, శ ర,
మ రున ఆల లు, సర మ ం శ ర,
నగ స పం మ ం శ ర ఆల లు
షుకుం నుల లం .

ఆలం ళ కు ల ం న ల లు
 ళక లం: ళ కు ల
లం లం ణ తం
లన ఉం .[24] అ దశ శ ల ఒక న
ఆలం ఆల లు ఈ లం
ంచబ . ఆలం పలు సంఖ
స లు ఉ .[25] ద ల
క సనం న ండ ఏ శ రం
లభ ం . భవభూ ఈ లం పముఖ
లం ణ క .

ష కూటుల లం: ం వర
ళ క వంశం అంతం న తం
జ ష కూటులు లన ం రు.
దం దురు లం లం ణ తం
ష కూటుల లన ఉం . లం ణ
గద సనం " సనం" ఈ లం .
 ష కూటుల మంతులు ఉన ముల డ
ళ కు లు ధ , ముల డల స తంత
లన రు.

క ళక లం: ష కూట
ం కర ను ఓ ం ం ల డు క
ళక జ ం ం డు. పముఖ క రన డు
ఇత ఆ న క .[26] మహబూ నగ
గం రం న శ ఆల ఈ
లం ంచబ ం . ఈ ంతం పలు
స లు .ఇ లం ఖమ ం ంతం
ము ండ ళ కు లు ం రు. లమూరు
మద గం కందూ డుల లన
ందకు ఉం .
కందూ డులు: కమకమం కందూరు
ళ జ ం స ం ం . క యుల లం
ఇ క య జ ం కం ద జ ం
ల ం .[27] కందూరు, మగతల ( మక ),
వర న రం ( నం వ ), గం రం,
అమ , భువన , డప , లను కఈ
లం ద పట లు ల .
క యు కు రుడు ల లం
ండు ఇదరు కు రులను
లు డు. ఇప న ండ,
లమూరు ం ల రు లన
ం . కరుడు తన జ నగలు నుం
వర న తర ం డు. కందూరు డుల
సనం ఒక ళ ప కూ లభ ం .
ఇ లం వరంగ ంతం ల స
లకులు జ ం రు. అనుమ ండ (
హన ండ ంతం) తం లను క
జ క ళ కు ం రు.

క యుల లం ఓరుగలు రణం

క య లం: క యుల లం
క య జ ం ఉతర లం ణ
ప త ఉండ రుద కందూరు
డ జ ం దం వర న శనం
తన మంతులను ఠం అ ంప డు.
 లుగు యణం రంగ థ
యణం ర ం న న బు ఈ లం
. ఈయన ద కు ం క లుగు
క ం ం . .శ.1323
సు నుల క య జ ం
అంతం లం ణ ంతం సు నుల
వశ ం .అ ంత ప పరుదు
ప న చర ంగమ యకుడు
స తం ం పద యక ం డు.
ఇ ద ణ లం ణ ంతం లన ంచ ,
ముసునూ లకులు ఈ న లం ణ
ంతవరకు ం రు. ఆ త త కృ న
ద ణ గం ఉన లం ణ ంతం జయనగర
జ ం గ ం . ఉతర గం తం
ండ సు నుల అ నం ఉం .
కుతు ల లం: .శ.1565 జయనగర
జ ం అంతం ,ద ణ లం ణ ంతం
కుతు ల లన వ ం . ఉతర
ంతం అంతకు త బహమ లు
ం రు. బహమ జ ం ఐదు ముక లు
అ న దప ండ ం కుతు లు
జ రు. కుతు ల ఉచ దశ కూ
కృ న ద న ఉన లం ణ ంతం
( యచూ న గడ ంతం)
ఆ ల లన ందకు ఉం .అ ఇ
తరచు తులు ం . 1687 ఈ ంతం
ఘలుల వశ ం .

ఆస ల లం: .శ.1724 నుం లం ణ

ం ఆస లు ం రు. జ ష
ప య నం ఉరూ ప శ రు.[28] క
పజలను అణక నుం ఉ గసులను
ర ంచడం ము ఉద మం త ం .
కమకమం పజల త న వనల
20వ శ రంభం నుం పలు రచ తల
మూలం పజల తన ం వ ం . సురవరం
ప ప 1925 ండ ప కను
ంచడం, 1930 నుం ం ష
ఆంధమ సభలు జరగడం పజల తన ం
అ క ం . సురవరం టు బూరుల
మకృ , ల ంకట , ం
ంకట రం , డ హన ంత ,
మందుముల నర ంగ , యణ ,
జమ రం శవ త తరులు ఉద
ఉధృతం రు.
 ద సం శుడు ఏడవ ంన బు
ఉ ఆ నుం ము సం సం న
పజలు 1946 నుం 1948 మధ త
టం రు. లం ణ
చ ద మం లు రు. ండు వందల
సంవత ల ,అ తకు నల ఏడు
సంవత ల రుగు టు, యుధ టం ఒక
దశ త . ధ సం ల, ల,
ప క దుల, రచ తల, పజల సంఘ త
కమ-ప మ టమ . ద
సం నం పసుత లం టు
మ డ (మ ష ), ద (క టక)
ం లు ఉం .3 ం లకు ం న
తం 16 లకు ను 8 లు లం
ం ం న ,మ , కన డ
ం లకు ం న 8 లుం .
 రత తంత ం వ ననూ ం
సం నం పజలకు తం తంత ం
క వ ఇక పజలు
ంచు క రు. శమంత
తం త ల పజలు ఆనందం
గడు చుండ ం సం న పజలు తం
రంకుశ సత ం కూరుకు రు.
ద దు సున ఏడవ
ఉ అ ంతం
సు వ శ పయత ం సూ ర రను
ఉ డు. ంకు అండ ంర
తృత ం ర రు ల బ
యడం, ఇండు తగల టడం[29]
అ చ లు సృ ం రు.[30] అత మ ద
చర లు ర ల ల
షంక .[31] న న బతుకులు
 ళ సున జనం గు ం అస లు
ప ంచు కుం పజల నుం బలవంతం
వసూలు సుకున ము లు, జ లు,
గ లు సు రు.
నంద ర తృత ం ఆర స
ఉద లు, కమూ షుల ఆధ ర ం
యుధ లు ఉధృతమ . దట
న ండ రంభ న ఉద మం శర గం
ం సం నం అంత స ం ం .
యణ , చండ శ ర , మలు
స జ ం, ఆరుట కమ , మ
ధర ం, డ హనుమంత , శర
రం ర , యణ ,
యబు , సురవరం ప ప త తర
లం ణ యుధ ట ధులు
సూ క లు, రచ తలు మూలం
1948 ఉధృతరూపం వ రత
పభుత ం క చర ం సం 1948
ంబరు 18న ర యూ య నం
సుకుం .

లమూరు పటణం చ ద గురు ఉన

తూరు క

లం ణ చ ద మం: 1947, ఆగసు 15న

రత తంత ం వ నను లం ణ
ంతం ంప లన ద దు
సం నం గం ఉం . తరు త సు
చర 1948, ంబరు 17ఇ
 రత శం కలపబ ం . ఈ టం
( లం ణ చ ద మం, లం యుధ
టం) ర ర ర లకు వ కం
ముఖ భూ క ం ం . 1948 నుం
ద దు ష ం న ం .
మ యు బూరుల మకృ ఈ లం
ముఖ మంతులు వ వహ ం రు.

1956 త త: 1956 ప క
ల న భజన జరుగ ద దు
ష ం లుగు ం లు మ యు
ఆంధ ష ం క ఆంధప ఏర ం .
వరంగలు నుం ంత ం , వ
లనుం భ చలం, దండ రణ ం ం లకు
రు ఖమ ం జ ఖమ ం ను
ఏర ర రు. ఆంధప ఏర న ళ మ
 టు ఉద లు త . 1969 మ
తృత ం ప క లం ణ ష
ఉద మం ఉధృతరూపం ం .అ డు ప క
లం ణ పథ ం ఏర న లం ణ ప
స 1971 11 కసభ నల
జయం ం ం . 1979 ద దు
ణ ం రు రం
ఏ టు రు. 2001, ఏ 27న .చంద ఖ
ప క లం ణ ల ం లం ణ ష
స ఏ టు రు. 2011 నుం
లం ణ ఉద మ యకత ం "ఐక చరణ
స " తు ళ డం రులు,
ఉ గసం లు చురుకు రు. 2010
లం ణ అంశం కృష క య ంచ
ఆక 6ప దనలు ం . లం ణ
అంత ఉ గులు, కులు 2011 42
 లస రు. 2013, 30న ప క
లం ణ ం వ ం క నం
య , 2013 అ బరు 3న ంద మం మండ
ఆ ం ం . 2014 2 డు శం 29వ
ష ం అవత ం ం .

లం ణ ప టక ప లు

లల మ వృ ం

లం ణ ష ం తక, అ క,
ంస క త తర ప టక ం లకు
దువ దు. ఆలం అ దశ శ ఠం,
 సర నసరస లయం, భ చలం
మచంద ఆలయం, ద
గుట ల నర ంహ ఆలయం,
ముల డ జ శ ర ఆలయం,
నగరం లకం శ ర
వ నం, రంగ హను
మం రం (ఇ చతప గురు న సమర
మ సు ం న ), ఆరూ దులగుట,
రఘు ధ ఆలయం (ఇ
చతప గురు న సమర మ సు
ం న ), ప లయం, (
లయం, ల
శ లయం, పల ల లం
ఆలయం, గం క ళ కు ల లం
న శ ఆలయం, క
పహ శ లయం, ధర
ల నర ంహ ఆలయం,[32] ండగటు
ఆంజ య ఆలయం, శ రం శ ర
ము శ ర లయం, అచ ం ట స పం
ఉ మ శ ర ఆలయం, యణ ట
స పం ఔదుంబ శ లయం, ర నగండ
లయం, మన ం ండ
ంక శ లయం, ళ ప
నృ ంహ తం, చుప తన న
ఆంజ య ఆలయం[33][34], ద ద
చ , ఏడు యల మం రం,
ఎలమ ఆలయం, ఝు సంగం
త ఆలయం, రం నమం రం,
చ నృ ం లయం, ంతప రభద
ఆలయం, వరంగ సం ల ఆలయం,
భద ఆలయం, ల
ం గుట ల నృ ంహ ఆలయం,
 ధ ఏకచ శ ర ఆలయం, ండూరు
భ శ ర ఆలయం, అనంత
పద భ ఆలయం, సర
మ ం శ ర ఆలయం, ళ
ంక శ ర ఆలయం, లుకూరు
ఆలయం, ంబండ యణం లం
లయం, మగుండం మ ం శ లయం,
లం ట మప లయం, ముర
మ రున ఆలయం, రం సమ క -
రక గ ఉ .వరంగ
20 ట దూరం ం న
అదు త నమ పకృ వనం అందు నూ
లక నమూ ండు రు రు
లను ఏకం సూ క న మ అదు తం
లక వర సరసు .
ఆ దు ఎత న కుం ల
జల తం, ర జల తం, క
అభ రణ ం, బ ఘ ట, ద దు
మం రం, యం, ,
ండ ట, హ , ం
, రం మూ యం, మహ ,
లుం ,ఎ , సం నగ
ంక శ లయం, స మహ , క ంనగ
జ ల , ఎలగంద , మ ,
ఖమ ం యణం లం పర ల,
ండలు, ర అభ రణ ం,
 ల ండప దసూపం, ఖమ ం ,
లమూరు లలమ వృ ం, గ ల
ట, ఘన రం ట, అం ళమ ట,
ల ండ ట, నగ ట, యద
ల కు, వర దు ం ,
మ ల రం, న ండ రున గ
కు, భువన ట, వర ండ దురం,
దు ం గ కు,
అ గ కు, మ ండ ట, ం గ
కు, కందకు సంగమం
( వ , మం ,హ నదులు క సలం)
మ యు య స యం వ సం
వ వ పకుడు శవ జన సలం,
రం అనంత ండలు, ప
కు, గం ట, ట రు , వరంగ
ఓరుగలు ట, ల రు , ద
 ద , రం అభ రణ ం,
మం అభ రణ ం, ం మూ యం,
త తర ప టక ం లు ఉ .

ఆ కప

లం ణ ద దు ఆ కం
ముందంజ ఉండ ఆ దు
నుకబ ఉం . ష ం తం
రంగం 59.01% ఉం .
వ వ యరంగం 55.7% మం ప సుండ ,
 రంగం 32.6%, క రంగం 11%
ప సు రు.[35] ద దు నుం
రంగం ంహ గం ల సుండ ,
క రంగం నుం ద దు
ప స ల రం ంతం నుం ,
ద ప రు క ంతం నుం
మ యు మహబూ నగ తూరు ంతం
నుం ల సుం .

తలస ఆ యం: లం ణ ంత పజల

తలస ఆ యం రూ.36082 ఉం . ల
చూ , ద దు అత కం
ఉండ ఆ దు, మహబూ నగ ల
తలస ఆ యం అత ల ం ఉం .
ఖ లు: లం ణ అ కఖ జ ప
ఉ . క ంనగ , ఖమ ం, వరంగ మ యు
ఆ దు ల గు గనులు, ఆ దు,
మ యు వరంగ ం ల ము
ఇనుము, ఖమ ం మ యు మహబూ నగ
ల ముగు , రం మ యు న ండ
ల సున లు స తం
ం ఉ .

ప శమలు: ద దు మ యు ప స ల
అ ర ల ప శమలు ఉ . రం
ండూరు , న ండ లగూడ
ంతం ంటు ప శమలు అ కం
ఉ . మహబూ నగ తూరు
క డ ఉం . ద ప రు
ంతం కం అ వృ ం ం . ధ
 చ రక రం, రూ తం ప శమ,
తగూ ం ఎరు ల ప శమ ఉం .

దు ం లు:

1921 హ హ దు ందం
ంచబ ం . 1930 ం గ జల దు
ందం త ం . 1956 రున గ
ం న దప దు ఉత రం ం రు.
1983 ం గ కు జ శ
కు జల దు ందం రు.
2011 యద కు కూ
దు ఉత రంభ ం . తగూ ం
తగూ ం థర దు ందం ఉం . గటు
ంతం ర దు ందం ంచ
స లు జరుగుతు .
వ వ యం: న లం ముఖ ం
క యుల లం లం ణ ంతం
వ వ కం అ వృ ం ం .
వ వ వృ సం క యులు ం న
పలు రు లు క సు .
ం త స సముదం ంచ ,
గణప డు శం ( లం ణ) నలుమూల
పలు రు లను ం డు. గణప
చర రుదుడు ప ం న మప
రు ను త ం డు. లం ణ ంతం
సు సనలు దజ య ం పండుతున టు
అప తలు రు.[36]
కుతు , ఆస ల లం కూ ఈ
ంతం వ వ యం రు ం ం . 1914
వ వ వృ సం సహ ర వ వసను
ఏ టు రు. ం గ (1935)జ శయం,
అ గ ,ఉ గ , య గ ,
గం ట రు ల ణం జ ం .
రుదూ ం య రుకు
మ యు వ ప ధ నము (1935) ఏ టు
రు. పసుతం మహబూ నగ వ ,
న లు, కందులు, ఆ దు ప ,
దు వ , రుకు, క న,
క ంనగ వ ,ప , ద వ ,
క న , వరంగ ప , వ , న ండ
వ , ప , రం వ , కందులు
అ కం పండు .

ర క లు
లం ణ ష రహ రుల చూడం
 గూడ షను

యు ర : రం
శం దు ం అంత య
శయం ఉం . ఇక నుం శం పలు
ం లకు మ యు లకు ళ
సదు యం ఉం . ఈ శయం
అంత య ఉతమ శయం
పలు రు అ రులు ం న . శయ
ఏ టుకు ముందు గం ట
శయం ఉం . వరంగ , దు,
మగుండంల కూ శ లు
ఏ టు ల ప దన ఉం .
 లు ర : ం దు మ యు టలు
లం ణ పముఖ జం ను. ం దు
ద ణ మధ క ప న ందము మ యు
జ ందము . ద దు/ ం దు
నుం శం అ ప న ం లకు ళ
ఉ . ంల లం 1874 నుం
ద దుకు లు రం యబ ం .
ం దు- జయ డ రం 1886
ర ం . గూడ నుం ,
, సర, ం , ఔరంగ ల
దు మ వరకు వ లు
రం 1899 దలు 1901
రంభ ం . ం దు నుం
మహబూ నగ , కరూ లు దు ంగుళ రుకు,
తం నంతరం నగ నుం న కు
లు రు. నూతనం గ ల నుం
 యచూ రం 2013, అ బరు 12 న[37]
రంభ ం . వరకద నుం యచూరు,
నుం దప స పలు
లు ణం ఉ .

లం ణ లను నగ లను క పభుత ర

సంస బసు

డు ర : శం డ న 7వ ( త రు
44వ) ంబరు య రహ ఆ దు,
దు, ద , రం , ద దు,
మహబూ నగ ల దు ఉతర-ద ణం
ళ చున . - జయ డలను క 9వ
 ంబరు య రహ తూరు -పడమరలు
ద , రం , ద దు, న ండ ల
దు తుం . దు నుం
జగద య రహ 16వ ( త
నంబరు 63) దు, క ంనగ ,
ఆ దు ల దు ళ చున .
ద దు నుం భూ లపట ం ళ య
రహ ద దు, రం , న ండ, వరంగ
ల నుం ళం .

లం ణ జ లు
లం ణ సనసభ సభు ల (2014)
చూడం
 లం ణ ష స పకుడు మ యు లం ణ

ముఖ మం .చంద ఖ

1948 వరకు ఈ ంతం ద దు జ ం

గం ఉండుట ఇక డ జ లకు
అవ శం కుం . ద దు జ
చనం అనంతరం 1952 ఈ
ంతం ద దు ష సనసభకు
మ యు కసభకు ఎ కలు జ .
అ డు ఈ ంతం ం మ యు
కమూ సు లు బలం ఉం . కసభ
ఎ కల కమూ సు యకుడు
 యణ శం అత క
జయం ం రు. ద దు సనసభకు
జ నఎ కల ం అత క
లు ల ంచడం బూరుల మకృ
ముఖ మం పద ం రు. 1956
నవంబరు ఈ ంతం ఆంధప గ ం .
1969 లం ణ ఉద మం త ం . 1971
కసభ ఎ కల లం ణ ప స
11 లకు ను ప ం జయం
ం ం .[38] 1971-73 లం క ంనగ
కు ం న . .నర ం ఆంధప
ముఖ మం పద ం రు. 11 లల
ష ప లన అనంతరం 1973 ంబరు
నుం 1978 వరకు ఖమ ం కు ం న
జలగం ంగళ ముఖ మం ఠం
అ ం రు. రం కు ం న లం ణ
ఉద మ యకుడు, లం ణ ప స
యకు న మ ం
1978 నుం 1980 అ బరు వరకు
ముఖ మం న రు. ఆ త త 1980
అ బరు నుం ద కు ం న టంగుటూ
అంజయ ముఖ మం పద ం 1982
బవ వరకు ప రు. 1982 ఎ
లుగు శం ంచడం 1983
ఎ కల లం ణ ంతం కూ
లుగు శం ల ం ం . 1989
ంబరు నుం 1990 ంబరు వరకు మ
ం ముఖ మం ప రు.
ఆత త లం ణకు ం న రు ఆంధప
ముఖ మం పద ంద రు. 2011 ప క
లం ణ ఉద మం రంభ న దప దర
జన ంహకు ఉప ముఖ మం పద
ల ం ం . 2001 ఏ లుగు శం
నుం బయటకు వ ప క లం ణ ష
ఏ టు ల ం ఏ టు న లం ణ ష
స వల లం ణ జ యం
రు లను ం . 2004 కసభ ఎ కల
స ం తు టు 26
సనసభ లు, 5 కసభ ల జయం
ం ం . 2009 కసభ ఎ కల ం
12, లుగు శం 2, స 2, ఎంఐఎం 1
ల జయం ం . 2009 సనసభ
ఎ కల ఈ ంతం 119 ల ం
లు ం న . 1952 నుం
2014 వరకు జ నఎ కలను ప
లం ణ మ ఎ లు కూ ,
జయం ం రు.[39] 2014 సనసభ
ఎ కల లం ణ ష స
 లు ం లం ణ ష
పభు ఏ టు ం . స అధ ుడు
.చంద ఖర 2014 2న లం ణ
ముఖ మం పద ప రు.

లం ణ పముఖులు

దండ ం

ద దు సంఘసంస ర రు ం న
గ వర , లుగు యణం రంగ థ
యణం ర ం న న బు ,[40]
సహజక బ ర తన,
అ రు గ త , పముఖ క ,
చ ద మ రుడు శర రం రు లు,
కవ స యుడు, క పం తుడు
న మ వర రు లు, ఒగు కథకు
అంత య న ములు,
పముఖ చ ద మ రుడు,
ం ంబులు న యణ ప ,
పముఖ తక రుడు ండప ష ,
పముఖ లం ణ , మం ం ల
, పముఖ త తం ,
సుమ శతక కర బ న, లుగు ణ
అను దకుడు, ర ం య ణం ర ం న
రన, భూ సం, భు సం యుధ టం
న మరయ , పముఖ త
లప నుజ , లం ణ ట
ప ం నన అ న జం బహదూ ,
ప నమం ప న . .నర ంహ ,
పముఖ సం ర రు డు ము ప
ంకటభూ లుడు,[41] పముఖ త చు
మయ , ప జ రచ త మ సు ,
ం లం ప న
బహదూ ంకట ,[42] యుధ ట
ధుడు ఆరుట మచం , పముఖక
ముల డ మక , సమర ధుడు ష
, నపద త సృ కర రుదు
మ , లం ణ మూ ల
నర ంహశర , పముఖ సమర ధుడు ల
ంకటరం , 13వ శ ం న వక
లు మ థుడు, కమూ యకుడు
మ ధర ం, లం ణ యుధ ట
బహదూ , ం రగబ న
బు ,గ ల టను ం న ద
 మభూ లుడు,[43] సమర ధుడు
జమ రం శవ , పముఖ త రుడు
ల రుమల , పముఖ క మల
స వ, త కూ ళ ఠ ర ,
సమర ధుడు, సంఘసంస ర ప ర
హనుమంత ,[44] ప క లం ణ
ఉద ఒక రూ సుకువ న తప
జయశంక , అడ డలకు అండ న ం
ండు, కుతు ల క మ ంగం
ంగ రు లు, లం ణ ఉద మ
.ఎ .స ల , తరం లుగు క ర
ప , నటుడు క ం ,
చ ద మ రుడు శ సూ , ద ణ
రత శం మ లకు లు
రుదమ ,
 ద దు ఎ న ముఖ మం బూరుల
మకృ

ముఖ మం ప న టంగుటూ అంజయ ,

త కృష ము ,
లం ణ ష క తల న
యణ ,క మ థ సూ , పముఖ
త రుడు జయ , క , క రుడు
సు ల హనుమంతు, బహ ముఖ ప
వ టఆ రు , లం ణ
ంగ ట ధుడు బంద , పముఖ
కమూ యకుడు యణ ,
ముఖ మం , గవర రు ప న బూరుల
మకృ , సమర ధుడు మందుముల
నర ంగ ,క రుడు, క ప ర
హన ,[45] గవర రు ప న
.సత యణ , లం ణ క ర
ళన య " ండక ల చ త"
రుమూ ం న సురవరం ప ప , పముఖ
క మ యు చ త ప ధకుడు క ల
ంగమూ , లుగు కవ కు ం క,
పముఖ చ త ప ధకుడు, త
గ రం మకృష శర , లం ణ ఉద మ త
జం నర ంహ లు, ం లనను ఎ ం
పజల తన ం న[46] అన
ప కర , 15వ శ ం న పముఖ క
చ ండ ధర న , ఘ లనను అడుకున
స పన , కూ నృత ం
అంత య ం న
దంపతులు, ఆర స పముఖుడు పం
న ంద , చ ద మ రుడు గ ,
ం రగబ న ఆ మురం ,
ముఖ మం ప న జలగం ంగళ ,
లం ణ ష స వ వ పకుడు
.చంద ఖర , ముఖ మం , గవర రు
ప నమ ,క రచ త అలం
జయ , పముఖ య రుడు కమచర
ంకట సు, లం ణ ఉద న సున
దండ ం, చ ద మ రుడు లు
క , పముఖ త . ం ,
పముఖ త రుడు ట కుంఠం, సనసభ
కరు ప న దు ల ద , త
వస ప ధకుడు నల పరం ములు, పముఖ
 త, అ రు గ త . యణ
, ందమం ప , పసుతం మ ష
గవర రు ఉన . . గ ,
పముఖ చ త ప ధకుడు ఆ
రభద , చ ద మ ఆరుట
కమ , పవక గద , పముఖ రచ త
ము , చ ద మ రుడు మగూం
యు , పసుత ందమం సూ
, ఉప ముఖ మం , లం ణ
మహ రు ం న ం ంకట
రం , లం ణ మ దశ ఉద మం ఆ
ర లక ఘటం అ .....స సం
సం అసు లు న అమరుడు
ం .కణకణ ను ము తన
స ఆశ ఆశయం లం ణ ష ం అంటూ
ఉద మ మంట మ అ న
 ం , 2009 ంబరు 3వ న
ణ గం న అమరుడు[47]. ఈ
ం ం న పముఖుల ందరు.

జ
2001 క ల ప రం లం ణ జ
3,09,87,271 [48], 2011 జ క ల
ప రం లం ణ ంత జ 3,52,88,768
ఉం . రం 52.96 ల ల జ
పథమ నం ఉండ , మహబూ నగ
40.42 ల ల ం నం , ద దు
40.10 ల ల జ మూడవ నం ఉం .
దు వ నం ఉం . ల
జ ం ధం ఉన
 2001 ప రం 2001 ప రం 2011 ప రం 2011 ప రం
రు
జ నం జ నం

ఆ దు 2488003 9 2737738 9

క ంనగ 3491822 4 3811738 4

దు 2345685 10 2552073 10

వరంగ 3246004 6 3522644 5

ఖమ ం 2578927 8 2798214 8

ద 2670097 7 3031877 7

రం 3575064 2 5296396 1

ద దు 3829753 1 4010238 3

మహబూ నగ
3513934 3 4042191 2

న ండ 3247982 5 3483648 6

లం ణ త ం

లం ణ కుడు సురవరం ప ప
 న లం నుం లం ణ ంతం
త ం ల ం . ఆలం కు ం న
మం న ర డు 10వశ బం ప ద
" రవతంతం"అ సంస త గంథం ర ం డు.[49]
13వ శ న బు "రంగ థ
యణం" పద ఛందసు ర ం డు. ఇ
లుగు యణం ప ం న . న
బు ద కు ం క లుగు
కవ ం ం .ఈ ం న
బూద రం సనం భూతూ
లయం ఉం . లం ణ త ం
క య యుగం స రయుగం
ంచబడుతుం . గణప వమ
యప నృత ర వ ర ం డు.
స తంత రచన న లు
మ థుడు లుగు త ం ఆ క
 డు.[50] ముల డ మక ఈ లం
. 13వ శ ం నబ న
క యుల లం సుమ శతకము
ర ం డు. ణ అను దమ క
రన ఇ ం న డు. ప పరుదు
ఆ నక థుడు ర ం న పలు
గం ల ప పరుద య భూషణం
ప ం ం . మూడు త ల క య
చకవరుల వద మం ప న వ వయ
కూ మ క . 14వ శ ం న చ-
ఠలులు లుగు జంటక లు ప
ం రు. చమ ర చం క ర ం న శ రుడు
కూ 14వ శ ం నక . లుగు
య న రచ త సర జ ంగభూ లుడు కూ
ఇ ం న డు. అన త యకు
కు రుడు ం ంగభూ లుడు స యం క ,
బహ ముఖ ప . జయనగర
బుక యల డ న గం క యుల
ఆడ డ, ఈ కవ రు ం ం .[51]
లుగు వచనకర కృష రు లు కూ 14వ
శ ం న డు. క య చకవ గణప
డు స యం క అ వ గ రం
ం పలు రచనలు డు. ం సన ం క
ర ం న ర ప కూ ఇ
ం న రు. గ ం కం ముం
న క సమస లు ం న ప
ప ం రు. త ల కూ న
" త రతం" రచ తచ ండ ధర న 15-16వ
శ ం న పముఖ క .
 అ రు గ త . యణ

క య జ పత నంతరం లం ణ
లుగు త పభ త ననూ మ ంగం
ంగ రు లు తన క త ం ఇబ ం
కుతు ం అగ ం డు.
అప క లు ఇత మ భ ముడ
అ వ ం రు. ఇబ ం కుతు ఆ నక
అదం గం ధరుడు ప వంతు న క . ఇతను
ర ం న తప సంవ నం
ప ం ం . గం లగ రు డు
16వ శ ం నక . కు కుతు ర
క లను ఆద ం డు. ఇత లం ర ,
ఉరూల పలు రచనలు లువ .
కు కుతు సంస త "శుకసప "
" " రు ర అను దం
ం డు. ఈ లం మ ండ సం నం
రు ం ం . 1600 ం
ం న సర ప " శ ర చ త" ర ం డు.
సుర ధవ యల ఆ నక ఎలకూ
లసరస లుగు ట ద
మ మ యక గణ డు.
ందరు గుంటూరు క ం కునూ
అప క లం ణ న బూరుల
రూ ం డు. వద ప అక న -
దన ల నలుడు కం ర పన
(భక మ సు) రనలు లుగు శ ల
నుం సుప త .
 లం ణ ష క తల న

ఆస ల లం (1724-1948) లం ణ
త ం కుంటుప ం . లుగు షను
అణగ బలవంతం పజల ఉరూ ష
రుదడం, లుగు క లకు ఎ ం హం
క వడం క యుల లం లుగులు
ర న లం ణ త ం
ఆస ల లం రుణం బ న .
అక డక లుగు ర ం న గం లు కూ
లుగు కుం రు. ఈ లం క
సల మ లు, లయ చ తల లు
ర ం న త లం బయటప .
భజన రనలు కూ ఈ లం యబ .
మ ం ండ హనుమ సు, కమచర
ంకట సు, రు హనుమ సు ఈ లం
సం రన మూరులు ప గ ంచబడ రు.
జ లు పభు ము ప ంకటభూ లుడు
సం రనలు ర ం డు. ఆస లు
స యం క పం తులకు ఆదరణ ఇవ కున నూ
స తంతం లన న ం న సం ల
తం త ం అ వృ ం ం .
ముఖ ం ఆధు క లం క పం తులకు
లయ నగ ల సం నం ప కతను
క యుం . తలు ఈ సం
ద త ల అ వ ం రు. గ ల
సం శూలు కూ స యం క లు ఉం
పలు రచనలు రు. తరుచు క షులు
 ర ం రు. గ ల సం శులు
క లను ఎంత అ ం రం , సం
ఒక ప క ఏ టు , రు న
రం ల వ ప , క పం తుల
దధూ భ భదప లకం
నుదు టు రు. గ ల సం నం
టు ప సర సం న వనప సం నం,
జట లు సం శూలు కూ గ ల
సం నం ప రు. మధ తరుచు
క షులు జ . రుప ంకటక లను
కూ ఓ ం న ఘనత వనప సం న క లకు
ద ం .

1920 త త లం ణ ల , ండ
ప క ం లుగు ప కలు క త ం
మ ంత అ వృ ం ం . అ వరకు లుగు
 క లు, రచనలను సురవరం ప ప
తన ండ ప క , అనుబంధ న
సు త త ప క నూ పచు ం రు.
లం ణ క ర ఒక ఆంధు స లును
సు 356 క ల చ త, రచనల
" ండ క ల సం క" రు ఒక గం
పజల ముందుకు ఉం న లం ణ కుడు
సురవరం ప ప . లుగు త
అ డ అ రు కూ ఇత ల ం ం .
గం ల ద మం సమయం ప ంతం
గం ల లు ఏ టు యడం, త
గం లు ఉంచడం అ నులు కూ
అ కమ రు. శర కృష ర , శర
రం ర ం క లు ం దు గ లను
ఎల త ప ల ఆ రం సు ,
యణ లం ణ ష క తలు
పజలను గృతం రు. వ ట
ఆ రు , మందుముల నర ంగ ,
బూరుల మకృ ం రు
చ ద మ లం త రచన రు.
మల స వ బహ త, త
అ డ అ రు గ త. అ రు గ త
. యణ ఆధు క లుగు
తల అగగణు లు ప ం రు.
నం , అం , ర ంకన లు
లం ణ క తలు ర ం రు.

లం ణ సంస
 బతుకమ ఉత వం

పండుగలు: ల ఉత లు మ యు
బతుకమ ఉత లు లం ణ క
ప కతలు ప వచు . ఇ కుం
లుగు పజలు జరు సం ం , ఉ ,
దస , యక చ , రం త తర ముఖ
పండుగులను ఇక పజలు భ శదల
జరు కుం రు. 2014 26న లం ణ
ష పభుత ం లును ష పండుగ
గు సూ ఉతరు ం .[52]

ష: లం ణ ష ం అ క సం కుల ష
లుగు. సం ర లం రు
లుగు ష ఉరూ ప లు ఎకు వ
కలు .ఆ దు కు మూడు
మ ష స హదు ఉండటం ఆ
మ షప వం ంత ఉం .
మహబూ నగ , ద , దు ల
క టక స హదు ల కన డ షప వం
ంతవరకు క సుం . లం ణ ంత
ణ లుగు ష స ంత
లుగు షకు రుధ ం క సుం .
లం ఆంధ ప స హదు
స చ న లుగు సుం .

వస రణ: లం ణ ంతము ఉతర-ద ణ

రత ర ఉండటం మ యు
శ ల నుం ఈ ంతం దండ తలు
ంచడం, ఇతర ం ల రు వ సం
ఏర రు వడం ఇక డ శమ వస రణ ఉం .
అ రుతున రణులు, -
అంత లం-అంత కరణ త త ల వల
కూ ఇక వస రణ పటణ ం ల
రు ం ం .అ ననూ లం ణ ణ
ం ల రుషులు ళ ఉం వ ,
మ ళలు రలు ధ ంచడం రణం
క సుం . జన ం లమ ళలు తం
సంప యక దుసులు ధ రు.

వ వ యం
లం ణ ష ం ముఖ న పంట వ . ం
ప న పంట న లు. కులు, నదులు,
లువలు ఉన ం ల వ అ కం
పండుతుం . న ల ఉత మహబూ నగ ,
ద ,ఆ దు లు మూడు
ల ఉ . కందుల ఉత
మహబూ నగ డంగ జకవరం
మ యు రం ండూరు జకవరం
రు ం . క న ప నం
మహబూ నగ , ద , క ంనగ , దు,
వరంగ పండుతుం . సర పంట
ద అగ నం ఉం . నూ ంజల
ఉత మహబూ నగ పథమ నం
ఉండ దు త నం
ఉం . రుకు ఉత ద లం ణ
నం ఉం . రపపంట ఖమ ం
అగ నం ంద , ప ఉత ఆ దు
ముందంజ ఉం . కు, ఉ గు
మహబూ నగ పథమ నం ఉం .
తం గుభూ రం కం ద
అ న మహబూ నగ అగ నం
ఉండ నగర ంత న ద దు
ఎ ం గుభూ దు.
 సంసలు
ప న సము: లం శ ల ల

ఉ శ లయం
ఆ క ల భవనం

1959 వరంగ (NIT) య ం క

శ లయం ంచబ ం .1919
ద దు ఉ శ లయం,
1964 ఎ . .రం శ లయం,
.ఎ . .యూ, 1974 ద దు
శ లయం, 1976 వరంగ క య
శ లయం రం ంచబ న . 2000
త తప శ లయం ఉం ల
సంకల ం దు లం ణ
శ లయం, మహబూ నగ లమూరు
శ లయం, క ంనగ త హన
శ లయ, న ండ మ ం
శ లయం రం ంచబ .
ద దు ట ఇం టు ఆ శ
ం ,

కళలు
లం ణ పలు ం లు కళలకు ప
ం న .ఆ దు ర
య మ లకు రు ంచ , వరంగ
ంభ ఇత నుల త ప
ం ం .[53] ఆ దు ందం రంజన
త ప ం ం . యణ ట
జ రల త రు ం ం .

లు-మండ లు
 ప న నూ ల ం
మండ లు
లయం జ (చ. )

1 ఆ ఆ 2 18 4,185.97

2 మరం ం ఆ 2 15 4,300.16

3 భ తగూ ం 2 23 8,951.00

4 జయశంక భూ లప 2 20 6,361.70

5 గు ంబ గ 1 12 2,928.00

6 ద ద 2 16 4,325.29

7 జ ల జ ల 2 18 3,043.23

8 జన మ జన మ 2 13 2,187.50

9 2 22 3,651.00

10 క ంనగ క ంనగ 2 16 2,379.07

11 ఖమ ం ఖమ ం 2 21 4,453.00

మహబూ
12 మహబూ 2 16 2,876.70

మహబూ నగ
13 మహబూ నగ 2 26 4,037.00

14 మం ల మం ల 2 18 4,056.36

15 ద ద 3 20 2,740.89

16 డ డ 2 14 5,005.98

17 నల ండ నల ండ 3 31 2,449.79

గ కరూ
18 గ కరూ 3 20 6,545.00

19 రల రల 2 18 3,562.51

20 3 28 4,153.00

21 రం రం 3 27 1,038.00

22 దప దప 2 14 4,614.74

23 సం సం 3 26 4,464.87

24 ట ట 2 22 3,425.19
 25 జన ల 1 13 2,030.89

26 సూ ట సూ ట 2 23 1,415.68

27 2 18 3,385.00

28 వనప వనప 1 14 2,938.00

వరంగ (పటణ)
29 వరంగ 1 11 1,304.50

వరంగ
30 వరంగ 2 15 2,175.50
( ణ)

-
31 భువన 2 16 3,091.48
భువన

Total 64 584 112,077.00

ష లు
లం ణ ష వృ ం -జ టు,
ష పండు- పండు,
ష తం-జయ జయ లం ణ,
ష హ ం- లం ణ అ క హ ం,
ష ష- లుగు,
ష జంతు - ంక,
ష ప - ల ట,
 ష షం తం డు ,
ష ప- రమట ( ర ను)[54],
ష డ-కబ ను ష పభుత ం
ఖ రు ం .[55]

ఆధు క లం ణ- ల ఖ
లం ణ
లం ణ సం చూడం

లం ణ అ క హం
1948, ంబ 13 ఆప ష గం
రత యూ య న ం ం సం నం
ప ం ం .
1948, ంబరు 17: ం కబందహ ల
నుం ము ం ం .
1948, ఆగసు 22: ంవ క
ఉద మ రుడు యబు హత
జ ం .
1953, ఆగసు 25: లం ణ కు
రు ం న సురవరం ప ప
మర ం డు.
1955, ంబరు 10: రున గ కు
శంకు పన జ ం .
1956, బవ 20: లం ణ, ఆంధ ం ల
యకుల మధ దమనుషుల ఒప ందం
కు ం .
1956, నవంబరు 1: లం ణ ంతం
ఆంధప గ ం .
1961, బవ 6: లం ణకు ం న పముఖ
సమర ధుడు, రచ తవ ట
ఆ రు మర ం డు.
1963, 26: ం గ కు
శంకు పన జ ం .
1967, బవ 24: ద దు జ వ
ంఉ అ మర ం డు.
1967, ఏ 11: ద దు ఈ ఐఎ
ంచబ ం .
1967, ఆగసు 4: రున గ కు
రం ంచబ ం .
1969, బవ 28: ప క లం ష
ధన యం యువకులు, వ లు
క ద దు లం ప స
ం రు.
1969, 29: ము బంధనలు ంగ
రుదమ సు ం రు రు ం .
1970, 24: లం ణ మహ
రు ం న ం ంకట రం
మర ం డు.
1971, ంబరు 30: ఆంధప
ముఖ మం . .నర ం పద
ప డు.
1973, ంబరు 12: ఆంధప
ముఖ మం జలగం ంగళ పద
వ డు.
1976, 31: పముఖ లం ణ
యుధ ట ధుడు, కమూ సు
యకుడు యణ మర ం డు.
1976, ంబరు 24: ంవ క
ట ధుడు పం న ంద
మర ం డు.
1976, 12: పముఖ సమర ధుడు,
రచ త, జ య యకుడు మందుముల
నర ంగ మర ం డు.
1978: ఏ 6: ఆంధప ముఖ మం
మ పద వ డు.
1978, ఆగసు 15: ద దు
ణ ం లను డ రం
ఏ టు యబ ం .
1991, 21: లం ణ ం ం న
. .నర ం ప నమం పద
ప డు.
2000, 7: ం ఖ మం ప న
ఎ ధవ నక ట దు గ లకు
బల డు.
2007, ఏ 16: ద దు నగర లక
సంస నం " ట ద దు"
( ద దు మ నగర లక సంస)
ఏర ం .
2008, 15: రం శం దు
అంత య శయం
రం ంచబ ం .
2009, అ బరు 19: శం అ డ న
ఓవ ( . .నర ం ఎ )
 ద దు రంభ ం .
2009, నవంబరు 29: ప క లం ష
ధన కల కుంట చంద ఖర ర
ద ం .
2009, ంబరు 9: రత పభుత ం లం ణ
ష ఏ టు ప యను దలు డుతున టు
పక ం ం . కల కుంట చంద ఖర
ర ర ం డు.
2011, 10: ప క లం ణ
ం బం య ఉద మం
ర ంచబ ం .
2013, 30: ప క లం ణ ఏ టు
ం వ ం క నం ం .
2013, అ బరు 3: ప క లం ణ ష
ఏ టును ంద మం మండ ఆ ం ం .
2013, ంబరు 5: లం ణ ఏ టు
ము లును ంద
ఆ ం ం .
2014, జనవ 7: ఆంధప ష
నర వ కరణ లుకు ంద మం మండ
ఆ దం ం .
2014, బవ 13: లం ణ ఏ టు
(ఆంధప భజన) లు కసభ
ప శ టబ ం .
2014, బవ 18: కసభ లం ణ
ఏ టు లుకు ఆ దం ల ం ం .
2014, బవ 20: జ సభ లం ణ లు
ఆ దం ం ం .
2014, 1: లం ణ ఏ టు లుకు
ష ప ఆ దముద ల ం ం .
 2014, 4: ప క ష ం అవత ం న
లం ణ 2014 2 నుం అ కం
అమలు వసుంద ంద ం ఖ
పక ం ం .
2014, 2: రత శం 29వ ష ం
లం ణ ఆ ర ం ం .

ఇ కూ చూడం
ప క లం ణ ఉద లు
లం ణ చ ద మం
లం యుధ టం
లం ణ చ త ( సకం)
లం ణ ష ల లు
లం ణ తకళలు
లం ణ పముఖులు
 లం ణ అ క హం
లం ణ స
లం కు ల
లం ణ ఆస ంఛను పథకం
లం ణ మ పథకం
లం ణ ష క క
సదు ల సంస
లం ణ ణ ంకు
లం ణ టలు
లం ణ తరలు
లం ణ నదులు, ఉపనదులు

మూ లు
1. "Telangana Statistics" . Telangana state
portal. Retrieved 14 December 2015.
2. "Telangana Budget Analysis 2018–19"
మ
Telangana
సంబం ం న ఉం .

లం ణ* క

ఖ ఈ ష సంబం ం న
ఖ లు చూడం .
లం ణ

ఇతర పఠ లు
{{ year 2018- A.Gopal-Assistant Proffessor
Computing engineering -Oruallu
Technology India software industry-near
University road,Hanamkonda,Warangal city
-Telangana-India web site
http://www.orugallutechnologyindia.co.in
}}

English Wikisource ఈ స ష
సంబం ం న మూల ఠ ం ఉం . ం ంకు
చూడం :
India States Reorganisation Commission
Report Telangana Andhra

"Regionalism". India: A country study .

Library of Congress Federal Research
Division (September 1995). (direct link )
Virendra Kumar. "Committee on
Telangana surpluses, 1969 – Report by
Justice Bhargava". Committees and
commissions in India, 1947-1973 . 9.
New Delhi: D.K. Publishing House.
p. 175. ISBN 8170221978. Retrieved
December 2013. Check date values in:
|accessdate= (help)
Sarojini Regani (1986). Nizam –British
Relations 1724–1857 . New Delhi:
Concept Publishing Company.
ISBN 8170221951. Retrieved December
2013. Check date values in:
|accessdate= (help)
Duncan B. Forrester (Spring 1970).
"Subregionalism in India: The Case of
Telangana" (PDF). Pacific Affairs.
 University of British Columbia. pp. 5–21.
Retrieved December 2013. Check date
values in: |accessdate= (help)
Karen Leonard (May 1971). "The
Hyderabad Political System and its
Participants" . The Journal of Asian
Studies. Association for Asian Studies.
pp. 569–582. Retrieved December 2013.
Check date values in: |accessdate=
(help)

"https://te.wikipedia.org/w/index.php?
title= లం ణ&oldid=2606947" నుం రు

Last edited 15 days ago by Pranayra…

అదనం సూ ంచ ప ం ఠ ం CC BY-SA 3.0 ంద
లభ ం