DRUSTVO

organizovana zajednica ljudi zasnovana na njihovoj medjusobnoj

povezanosti i uzajamnoj prizvodnoj i zivotnoj aktivnosti.

Covjek, kao drustveno bice, prirodno se udruzuje i stupa u odnose s

drugima, a i nagon za samo-odrzavanjem prisilio ga je da zivi u
zajednici. To je uslovilo potrebu za nekim oblikom procesa
odlucivanja. Da bi opstalo kao cjelina, drustvo je moralo biti
organizovano na osnovi odredjenih pravila i vrijednosti.

VLAST/VLADA
institucionalizovana moc.
niz zvanicnih institucija politicki organizovanog drustva, sa
ovlastenjem da donose i primjenjuju obavezujuce odluke o:
raspodjeli javnih resursa, rasporedjivanju javnih povlastica,
opterecenjima, upravljanju sukobima.

POLITICKA VLAST
osnovni oblik i osnov vlasti u drustvu
● razlikuje se od dr. po sposobnosti primjene sankcija kao
sredstva kojim se u krajnoj liniji moze iznuditi podcinjavanje.
 ● ima zadacu da izda odredjene upozorenja i zabrane, te
podrzava i stiti uspostavljenu drustvenu organizaciju

HISTORIJA VLASTI
Nakon dugog perioda historije Evrope u kojem se vlast kraljeva
opravdavala “bozanskim” pravom, u XVii st. u Engleskoj filozofi
Thomas Hobbes i John Locke iznose ideju o prirodnom stanju i
prirodnim pravima.

DRUSTVENI UGOVOR
pojedinacna prirodna prava se prenose na drzavu kao
jamca nj. zastite te zastite drustvene harmonije.
● nikad potpisan, ali se mora postovati kao da jeste
● drzava nastaje sjedinjavanjem ljudi i prenosenja nj. prava na
jednu licnost, suverna. njemu pripada suverena vlast, a svi
ostali su podanici.

THOMAS HOBBES
● levijatan - kako stvoriti mir medju ljudima
● ako ne postoji drzava koja ce osigurati mir, ljudi ce se vratiti u
prirodno stanje tj. rat, svako protiv svakoga
● "covjek je covjeku vuk"
● covjek je zlo i sebicno bice gonjeno nagonima
● ljudi se moraju ujediniti radi zastite i dobra svih
● jedini spas je drustveni ugovor
● gradjani nemaju pravo primjene sile, samo drzava ima
● bilo kakva drzava, makar i diktatura, bolja je od bezvlasca

JOHN LOCKE
● vlast mora biti podijeljena na:
○ zakonodavnu
○ izvršnu
○ sudsku
● nijedan pojedinac ne smije obavljati funkciju u vise ogranaka
vlasti
● gradjani imaju pravo pruzanja otpora
● drzava sluzi pojedncima, a ne obratno

MOĆ
● sposobnost jedinke da utjece na ponasanje drugih; odrazava
se u nejednakosti razlicitih sposobnosti i pozicija ljudi. moze
biti socijalne, politicke i ekonomske prirode.
 POLITIKA
djelatnost usmjerena na rukovodjenje drzavom i drzavnim
institucijama, vodjenje politickih rasprava i sporova u zemlji, te
upravljanje drustvom.
● procedure i aktivnosti koje u zajednici sprovode pojedinci,
grupe, pol. stranke i vlast, s ciljem donosenja kolektivnih
odluka o pitanjima koja se ticu te zajednice
● stvaranje preduvjeta za primjenu postojećih zakona, sve dok
ne dodje do njihove izmjene
● provodjenje propisa koji dovode do ravnoteze medju
zakonodavnom, sudskom i izvrsnom vlasti, te reda medju
razlicitim interesima ljudi
● do ove ravnoteze vlasti i interesa ljudi dolazi se putem:
djelovanja opozicionih politickih stranaka; podjelom vlasti na
razlicite nivoe; nezavisnosti medija, drustvenih grupa i
gradjana

Vrste politike:
○ opca (lokalna, drzavna, vanjska)
○ posebna (socijalna, ekonomska, zdravstvena,
prosvjetna…)
 POLITICKE STRANKE
organizacije koje nastoje osvojiti vlast putem izbora, radi zastite i
ostvarivanja svojih interesa u okviru svojih programa i statuta, tj.
ideja ili vrijednosti o pitanjima javne politike.
● uloga stranki je da usaglasavaju zelje naroda sa stvarnim
mjerama javne politike vlasti
● clanstvo u demokratskim strankama je dobrovoljno
● politicke stranke biraju svoje kandidate koji se natjecu za
pozicije u vlasti
● ukoliko drzava ima vise stranki, one mogu formirati koaliciju,
udruzenje vise stranaka koje su se slozile da ce raditi zajedno
na upravljanju i zakonodavstvu, kako bi pojacale sansu
odobravanja zakona s kojima se slazu.

Neophodno za funkcionisanje stranke je:

● pogram u kome izlaze svoje politicke ciljeve i poglede
● organizaciona struktura, tj. forma putem koje realizira svoje
politicke ciljeve

Vrste stranaka:
● vjerska pripadnost
● etnicka pripadnost
● zelene - pitanja okolisa
 ● nacionalisticke - krajnja netrpeljivost prema odredjenim
drustvenim grupama
● lijevica - radikalne, progresivne
● desnica - konzervativne
JEDNOPARTIJSKI SISTEM
● stabilnost dodnosenja i primjene zakona
● cesta korupcija
DVOPARTIJSKI SISTEM
● druge stranke postoje, ali imaju malu sansu da budu izabrane
● stabilnost
● nemogucnost sireg spektra politickih ideja
VISEPARTIJSKI SISTEM
● cest u parlamentarnim sistemima
● proprocionalno ucesce stranki u zakonodavstvu
● stranke mogu ostati dosljedne svojim stavovima a ipak dobiti
koji mandat
● koalicije vrlo slabe i mogu se raspasti te srusiti poziciju vlade

PRAVILA
Dobro pravilo treba biti:
● pravedno
● jasno, razumljivo
● moze postici svoj cilj
● precizno
 ● nije u suprotnosti s drugim vrijednostima
● moguce ispostovati

USTAV
najvisi temeljni zakon, uspostavlja politicki i pravni poredak tj.
sistem, te osnovne zakone, principe, i ljudska prava, s kojima
trebaju biti usaglaseni svi akti i postupci javne vlasti i gradjana.

Savremeni ustav
● skup pravila i zakona koji postavljaju osnove za
funkcionisanje i organizaciju vlasti

Vrste ustava:
● pisani (sad, japan)
● djelimicno pisani (velika britanija)
● nepisani (izrael)

Becki kongres (1815) - donesen zakljucak da bi sve zemlje trebale

imati ustav.

KLASIFIKACIJA DRZAVA I VLASTI

Oblik vladavine
● monarhija
● republika
● diktatura
Tip politickog sistema - zavisi od pozicije stanovnistva prema vlasti
● autokratija
● oligarhija
● demokratija
MONARHIJA
na celu drzave je jedna licnost cija se vlast odredjuje unutar
porodice iz generacije u generaciju.
● kraljevske porodice vladale na osnovu tradicije i "bozanskog
prava"

REPUBLIKA
nosilac vlasti je ili cijeli narod ili jedan njegov dio.
● demokratska ili aristokratska

DIKTATURA
vladavina nije utemeljena u pravu, vec u nasilju.
● tiranin - dolazi na vlast nedemokratskim izborom ili nasiljem,
preuzima sve funkcije

AUTOKRATIJA
vlast realizira jedan vladar, uz pomoc sile, na osnovu religijskih ili
tradicionalnih normi.
● narod poodredjen
● apsolutni vladar ima neogranicenu moc
● ceste pobune i pokusaji ukidanja vlasti
OLIGARHIJA
manjina vlada vecinom.
● obicno tu i ekonomski vladajuci sloj koji sudjeluje u
donosenju zakona i odluka

DEMOKRATIJA
grc. demos = narod. konacna politicka moc pripada narodu,
direktno ili preko izabranih predstavnika.
● vlast sluzi narodu
● gradjani slobodni pojedinci, zasticena prava, odani vlasti sve
dok stiti ta prava, u suprotnom imaju pravo da naprave
promjenu u vlasti po odredjenim procedurama
● 2 tipa: anticka (atena) i moderna gradjanska (sad)
● ukoliko ustav ne ogranicava vlast ili ne ukljucuje sredstva
njenog ogranicavanja, to nije ustavna demokratija
 LJUDSKA PRAVA
"svi ljudi bi trebali imati osnovna prava i slobode." zakljuckom svih
drzava, prava ljudi postaju pitanje medjunarodne organizacija un-a.

● opca povelja o ljudskim pravima un-a - 1945 jun 26, san

francisko; garantuje pravo na zivot, slobodu, sigurnost,
jednakost pred zakonom
● univerzalna deklaracija o ljudskim pravima - 1948 dec 10
(medjunarodni dan prava)
● deklaracija o pravima covjeka i gradjanina - 1789 aug 26
● evropska konvencija za zastitu ljudskih prava - 1950;
obuhvata prava iz univerzalne deklaracije; temelj za razvoj
moderne demokratije u evropi

Karakteristike prava: urodjena, jednaka, neotudjiva, uvijek vaze, ne

mogu biti oduzeta, stite gradjane od drzave

Podjela prava: licna, politicka i civilna (gradjanska); ekonomska,

kulturna i socijalna; prava trece generacije

čl.1 - “Sva ljudska bica radjaju se slobodna i jednaka u

dostojantsvu i pravima. Ona su obdarena razumom i savjescu
pa jedna prema drugima trebaju postupati u duhu bratstva.”
 PRVA GENERACIJA - LICNA (GRADJANSKA)
čl. 3-21 univerzalna deklaracija; u svim dokumentima i katalozima o
ljudskim pravima.
● zivot, sloboda, sigurnost
● sloboda od mucenja i ropstva
● politicka participacija
● izrazavanje misljenja, svijesti i vjere
● udruzivanje, okupljanje
● podjednaka zakonska zastita
● pravedno sudjenje i javno saslusanje

DRUGA GENERACIJA - EKONOMSKA, KULTURNA,

SOCIJALNA
čl. 22-27
● odgoj i obrazovanje
● rad
● socijalno i zdravstveno osiguranje
● posebne mjere zastite djece i mladezi
● kulturu i sudjelovanje u znanstvenom napretku
● odmor i razonodu
● odgovarajacu zivotni standard
● zasnivanje porodice
● stanovanje
● zdravlje
 TRECA GENERACIJA
novi problemi, odnedavno ubrajana, globalna, sveobuhvatna.
uvedena nakon WWII, trke za naoruzanje i krize okolisa.
● samoopredjeljenje naroda i manjina
● mir
● ekonomski i socijalni razvoj
● prirodna bogatstva
● medjugeneracijsku solidarnost

DRZAVA BiH
demokratska, medjunarodno priznata, suverena. sastoji se od 2
entite: federacije bih i republike srpske; te distrikta brcko.

Ustav BiH donesen kao 4. aneks Dejtonskog mirovnog sporazuma.

Parafiran 1995 nov 21, Dejton. Svecano potpisan dec 14, Pariz.
Potpisala 3 predsjednika zaracenih strana: Alija izetbegovic, Franjo
Tudjman, Slobodan Milosevic.

BiH ima 14 ustava: ustav bih, 2 entitetska, ustav distrikta brcko, 10

kantonalnih.

Podjela vlasti:
● drzavna
● entitetska
● kantonalna (FBiH)
 ● gradska

Svaki nivo podijeljen na 3 grane:

● zakonodavna - stvara zakone
● izvršna - sprovodi zakone
● pravosudna - tumaci zakone

Nadleznosti - sistem obaveza koje vlast ima na odredjenom prostoru

DRZAVNA VLAST
Zakonodavna vlast BiH:
● parlament BiH
○ predsjednicki dom parlamentarne skupstine BiH (42
clana - 28 BiH, 14 rs)
○ dom naroda parlamentarne skupstine BiH (15
delegata)
Izvršna vlast BiH:
● predsjednistvo BiH
● vijece ministara
○ vanjskih poslova, vanjske trgovine i ekonomskih
odnosa, komunikacije i prometa, finansija i trezora,
ljudska prava i izbjeglice, pravde, sigurnosti, civilnih
psolova, odbrane
Sudska vlast BiH:
● ustavni sud BiH
● sud BiH
● visoko sudsko i tuzilacko vijece BiH
Nadleznosti BiH: (regulisane Ustavom BiH)
● vanjska politika
● odnosi s drugim drzavama
○ sporazum - potpisani dogovori izmedju drzavnih vlasti
u podrucju vanjske politike, koriste se da ozvanice
odnose medju drzavama
○ entiteti mogu sklapati specijalne odnose, distrikt brcko
ne
● vanjska trgovina
○ carina - porez na uveznu robu, proizvode, usluge
● monetarna politika
○ samo drzavna vlast moze stampati novac
● finansiranje institucija i medjunarodnih obaveza BiH
● politika i regulacija imigracije, izbjeglica, azila
● sprovodjenje medjunarodnih i medjuentitetskih krivicno-
pravnih propisa
● uspostavljanje i funkcionisanje zajednickih i medjunarodnih
komunikacijskih sredstava
● regulisanje medjuentitetskog transporta
● kontrola vazdusnog saobracaja

Dodatne nadleznosti BiH:

● odrzavanje suvereniteta, teritorijalnog integriteta, politicke
nezavinosti, medjunarodnog priznanja
 ● arbitraza, ljudska prava, izbjeglice i raseljene osobe, zastita
nacionalnih spomenika
● kad se o tome dogovore entiteti

Za ostvarivanje nadleznosti, vlast je ovlastena formirati dodatne

institucije.
 REPUBLIKA SRSPKA

Zakonodavna Izvršna Sudska

● narodna ● predsjednik i ● vrhovni sud RS

skupstina RS podpredsjednik ● tuzilastvo RS
● vijece naroda RS RS ● ombudsmeni RS
● vlada RS ● javno
● ministarstva pravobranilastvo
RS
● advokatura

FEDERACIJA BiH

Zakonodavna Izvršna Sudska

● Parlament FBiH ● predsjednik i ● vrhovni sud FBiH

podpredsjenik ● federalno
FBiH tuzilastvo
● vlada FBiH ● ombudsmeni
● ministarstva FBiH
● federalno javno
pravobranilastvo
● advokatura
Nadleznosti FBiH:
● ekonomska politika, planiranje objava, koristenje zemljista
● finansije, fiksalna politika
● borba protiv terorizma, medjukantonskog kirminala, droge i
organizovanog kirminala
● energetska politika
● finansije federalne vlasti

Nadleznosti FBiH i kantona:

● ostvarivanje ljudskih prava
● zdravstvo
● zastita okoline
● infrastruktura
● socijalna politika
● komunikacije
● turizam
● koristenje prirodnih bogatstava

BRCKO DISTRIKT
● autonomna uprava
● salje predstavnike u organizacije drzave bih
● iste nadleznosti kao i lokalna i entitetska vlast, osim
sklapanja specijalnih odnosa sa drzavama
 KANTONI
Nadleznosti kantona:
● sve sto nije u nadleznosti drzave, federacije ili lokalne
samouprave

LOKALNA VLAST
Decentralizacija - Lokalna samouprava, omogucava izravno
utjecanje gradjana na vazna pitanja zajednice. Protiv globalizacije
zbog ocuvanja identiteta. Problemi manjeg budzeta.

Moze biti gradska i opcinska.

Regulisana ustavima entiteta i kantona, zakonom o lokalnoj

samoupravi, statutima opcina.

Obiljezja lokalne vlasti: (utvrdjena evropskom poveljom o

samoupravi - vijece evrope, 1985)
● ustavna garancija lokalne samouprave
● neposredno odlucivanje gradjana i preko izabrane lokalne
vlasti
● pravo na samoupravljanje
● finansijska samostalnost
● pravo na zastitu lokalnih samoupravnih prava
 ● pravo na medjusobnu saradnju i udruzivanje lokalnih
samouprava u zemlji i inostranstvu

Nadleznosti lokalne vlasti:

● program razvoja, urbanisticko planiranje, budzet, zavrsni
proracun
● javne usluge
● osiguranje i regulisanej zemlje za izgradnju poslovnih
prostora
● kultura, obrazovanje, zdravstvena zastita, informacije, turizam
● zakoni, opci akti za lokalni nivo
● opcinska policija ili drugi kontrolni organi
● organizacija opcinskih usluga, itd.
 CIVILNO DRUSTVO I DEMOKRATIJA
podrucje dobrovoljnih pojedinacnih drustvenih i ekonomskih
odnosa; te organizacija koje, mada ogranicene zakonom, nisu dio
vladinih institucija niti imaju veze sa politickom vlasti. ie, podrucje
drustvene neovisnosti.

Podrucje slobodnih aktivnosti u drustvu; od velike vaznosti za

uspostavljanje i odrzavanje demokratije i demokratskih sloboda.
● Organizacije mogu iznositi nezavisna misljenja, voditi
rasprave o javnim pitanjima, inicirate akcije koje nisu
kontrolirane od strane vlade.
● Svojim djelovanjem, protestiranjem i pruzanjem otpora
pomazu u ogranicavanju moci vlasti i sprijecavaju
zloupotrebu iste.

Organizacije mogu djelovati s ciljem integriranja pojedinaca i grupa,

pruzanja razl. usluga, i pruzanja mogucnosti za prakticno
unapredjivanje znanja i vjestina gradjanstva.
npr. dobrovoljna udruzenja, vjerska, kulturna, sportska,
itd.

Karakteristike civilnog drustva:

● neovisnost o vlasti - nevladine organizacije (nvo), tzv.
dobrovoljne, nezavisne, neprofitne, treci sektor
 ● sloboda udruzivanja i djelovanja pri cemu se prepoznaje
zajednicko opce dobro
● slobodno izrazavanje interesa pojedinca i razlicitih pol., ekon.,
kult., i rel. pogleda
● promovise solidarnost, ali i konkurenciju

Vlada ulaze sredstva u rad neprofitnih organizacija, ali to ne utjece

na aktivnosti istih.

Politika “treceg puta” podrazumijeva drustvo sa aktivnim i

angazovanim gradjanima.

Definicija civilnog drustva

● Moderni pojam civilnog drustva nastao je oslobodjenjem
radne snage i privatnog vlasnistva, a zatim uspostavljanjem
savremene drzave kao novog oblika politicke vlasti.
● U XVII st. doslo do preokreta kada se civilno drustvo
prepoznaje kao institut koji je tu da stiti i savjetuje gradjane
kako bi se efikasno zastitili od negativnih uplitanja drzave.
● Krajem XX st. u definisanju ovog pojma naglasava se sloboda
udruzivanja, samoorganizacije slobodnih gradjana, i socijalne
povezanosti.
● Ponekad se na civilno drustvo gleda kao na opoziciju aktivne
vlasti i tzv. "funkcija psa cuvara", sto ima negativno znacenje
 ali je evidentno da civilno drustvo igra vaznu ulogu, narocito u
zemljama mlade demokratije.

Tri sektora demokratskog drustva:

● javni (drzava)
● privatni (trziste)
● gradjanski (civilno drustvo)

DEMOKRATSKI IZBORI
glasanjem narod bira predstavnika vlasti ili glasa za predlozene
izmjene koje ce postati zakon; jedan od bitnih elemenata
demokratskog sistema.

KRITERIJI
● omogucavaju jednakost svih ucesnika (pravila i procedure
kod izvodjena unaprijed utvrdjena i ispostovana)
● ograniceni po mandatu koji je definisan u izbornoj proceduri
● ukljucivi, tj. pravo ucestvovanja (da biraju i budu izabrani)
imaju svi punoljetni gradjani
● izabrana osoba moze biti opozvana sa funkcije ukoliko nije
ispunila ocekivanja gradjana
● konacni; izabrani predstavnici imaju stvarnu vlast ali je
ogranicena ustavnom vlasti i ulogom u zemlji
 SLOBODNI IZBORI
Izbori su slobodni ukoliko je glasacima dozvoljeno tajno glasanje pri
cemu su ispunjeni ovi uvjeti:
● izborna procedura jednostavna i dobro objasnjena svim
glasacima prije izbora
● postojanje vjerodostojnog popisa gradjana (jedan gradjanin =
jedan glas)
● gradjani sudjeluju u izbornim komisijama i komisijama za
provjeru identiteta glasaca prije glasanja
● na glasackom mjestu potpuna privatnost
● omoguceno glasanje u odsustvu (bolesnim, nepokretnim i
starijim osobama)
● glasacke kutije dobro zasticene
● gradjani imaju pravo nadzora za vrijeme izbora
● prebrojavanje glasova sprovedeno sto je moguce otvorenije
● postojanje mogucnosti provjere regularnosti izbora
● vlasti ne mogu poduzimati mjere koje daju prednost jednoj
stranci u odnosu na ostale
● postojanje prava opoziva protiv onih koji ne postuju izborne
zakone, pravila i procedure
● gradjani ne smiju biti zastraseni radi vlastitog izbora kome ce
dati glas
 EVROPSKA UNIJA
osnovana 1993 nov 1. jedinstvena medjuvladina i nadnacionalna
zajednica evropskih drzava, nastala kao rezultat procesa saradnje i
integracije koji je zapoceo 1951.

28 clanica:
● ujedinjeno kraljevstvo, irska, francuska
● italija, spanija, portugal, malta, grcka, kipar
● njemacka, austrija, belgija, holandija, luksemburg
● danska, finska, svedska
● estonija, latvija, litvanija
● madjarska, bugarska, rumunija
● slovacka, slovenija, ceska, poljska, hrvatska

Kriteriji za punopravno clanstvo (evropsko vijece 1993,

kopenhagen):
● politicki - stabilnost institucija koje osiguravaju demokratiju;
vladavinu prava; postivanja ljudskih prava, prava manjinja, i
prihvatanje ciljeva eu
● ekonomski - postojanje djelotvornog trzista gospodarstva;
sposobnost trzisnih ucesnika da se nose s konkurentskim
pritiscima i trzisnim zakonima eu
● pravni - usvajanje cjelokupne pravne stecevine eu
● administrativni - prilagodjavanje odgovarajucih
administrativnih struktura s ciljem osiguranja uvjeta za
postupnu i sukladnu integraciju
Institucije EU:
● vijece eu (vijece ministara eu)
○ tijelo u kojem se neposredno izrazavaju interesi drzava
clanica eu. tu se najefikasnije uspostavlja medjusobna
saradnja i dogovori izmedju vlada drzava clanica
○ donosi zakonodavne odluke u eu, zakljucuje ugovore sa
trecim drzavama
○ ministarski sastav se mijenja ovisno o temi rasprave
● evropska komisija
● evropski parlament
● evropski sud pravde
● evropsko vijece
○ sastanak na vrhu sefova drzava ili vlada clanica

Simboli EU:
● himna - oda radosti
● zastava - plava pozadina = nebo; 12 zlatnih zvjezdica
poredanih kruzno = jedinstvo naroda evrope; 12 = simbol
perfekcije i jedinstva
● dan evropske unije - maj 9