Professional Documents
Culture Documents
της Αμαλιάδας
lesxiamaliadas.blogspot.com/2018/11/blog-post.html
1/14
Χέλμουτ Φέλμυ (1885-1965), στρατιωτικός διοικητής της κατεχόμενης Ελλάδας,
κατηγορούμενος ως εγκληματίας πολέμου στη Δίκη της Νυρεμβέργης.
Πάντως, η πιο ακραία μορφή ρήξης με τη Βέρμαχτ ήταν η αυτομόληση στον εχθρό ή η
2/14
αντίσταση, πράξη που αντιμετωπιζόταν με εκτέλεση πάραυτα. Ωστόσο, η σκληρή
τιμωρία δεν απέτρεψε αρκετές δεκάδες χιλιάδες Γερμανών στρατιωτών να
προχωρήσουν στην επικίνδυνη αυτή πράξη, ερχόμενοι μάλιστα πολλές φορές σε
σύγκρουση με τους ανωτέρους τους ή τους νομιμόφρονες στρατιώτες. Οι περισσότεροι
αυτόμολοι ήταν αντιφασίστες, κομμουνιστές, φιλελεύθεροι, δημοκράτες, σοσιαλιστές ή
μέλη του εργατικού κινήματος προπολεμικά, ενώ ανήκαν κυρίως στους κατώτερους
αξιωματικούς, στους στρατιώτες και στους ναύτες. Πολλοί μεταπήδησαν στις τάξεις του
Κόκκινου Στρατού ή των σοβιετικών παρτιζάνων, ενώ επίσης αρκετές περιπτώσεις
αυτομόλησης καταγράφηκαν προς τις αντιστασιακές ομάδες της Γαλλίας, της
Γιουγκοσλαβίας, της Ελλάδας και λιγότερο της Ιταλίας.
Το μίσος των ναζί για τους αυτόμολους δεν έπαυσε ακόμη και μετά τη συνθηκολόγηση,
στις 8 Μαΐου 1945. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση δύο Γερμανών ναυτών που είχαν
προσχωρήσει στην ολλανδική αντίσταση, οι οποίοι μετά την μετά την απελευθέρωση
της Ολλανδίας από τους Συμμάχους οδηγήθηκαν σε στρατόπεδο αιχμαλώτων, όπου
καταδικάστηκαν από στρατοδικείο που συγκάλεσαν πρόχειρα συμπατριώτες τους.
Τελικά εκτελέστηκαν στις 13 Μαΐου 1945 από ναζί αξιωματικούς, οι οποίοι παρότι
αφοπλισμένοι έλαβαν όπλα από τους Καναδούς φρουρούς τους και πραγματοποίησαν
την αποτρόπαια πράξη.
Μέλη του 1/12 Συντάγματος του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου (Στέφανος Σαράφης, Ο ΕΛΑΣ”, εκδ.
3/14
Επικαιρότητα, Αθήνα 1999
Τα τάγματα 999
Μετά το 1942, και λόγω της αύξησης των απωλειών στο ανατολικό μέτωπο, τα τάγματα
999 ενισχύθηκαν κυρίως με ποινικούς κατάδικους. Αυτοί είχαν λάβει εντολή να
ελέγχουν τους πολιτικούς, που αποτελούσαν το ένα τρίτο μιας συνολικής δύναμης
28.000 ανδρών. Μάλιστα, στους ποινικούς είχε δοθεί η υπόσχεση ότι αν διακρίνονταν
στη μάχη θα είχαν τη δυνατότητα να αποκαταστήσουν «την τιμή τους με το όπλο στο
χέρι», ενώ θα αποφυλακίζονταν με χάρη ή θα μειωνόταν η ποινή τους.
4/14
εκκαθαρισμένων περιοχών από τους αντάρτες, με αποτέλεσμα να διευκολύνονται οι
επαφές με τον ντόπιο πληθυσμό, αλλά και η αυτομόληση στον ΕΛΑΣ. Αρχικά, τα τάγματα
999 δεν συνέδραμαν στις επιχειρήσεις κατά των ανταρτών, ωστόσο με τη
συνθηκολόγηση των Ιταλών, την εντατικοποίηση της δραστηριότητας των ανταρτών και
τη διαταγή του διοικητή του 68ου Σώματος Στρατού Χέλμουτ Φέλμυ για ευρείας
έκτασης εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και επιβολή αντιποίνων σε βάρος άμαχου
πληθυσμού, χρησιμοποιήθηκαν σε εφόδους και αντίποινα, όπως στη σφαγή των
Καλαβρύτων ή στη Νιγρίτα. Παρ’ όλα αυτά, τέτοιες επιχειρήσεις τις αξιοποίησαν σε
αρκετές περιπτώσεις οι Γερμανοί αντιφασίστες προκειμένου να αυτομολήσουν πριν
από τη διεξαγωγή τους.
«Γερμανοί στρατιώτες υπάρχει ακόμα καιρός!». Προκήρυξη του ΕΛΑΣ, με έκκληση προς
τους Γερμανούς στρατιώτες να προσχωρήσουν στις τάξεις του (αρχεία ΕΛΙΑ, από τον
συλλογικό τόμο Χρ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας 20ού ΑΙΩΝΑ, τ. Γ2, εκδ.
5/14
Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007).
Πάντως αξίζει να σημειωθεί ότι οι ναζί αξιωματικοί δεν εμπιστεύονταν τα τάγματα 999.
Ενδεικτικά, ο λοχαγός Κράους, διοικητής του 3ου Τάγματος Πεζικού 999 που
στρατοπέδευε στην Κυπαρισσία, σε επικοινωνία του με τον Καρλ φον Λε Σουίρ, διοικητή
της 117ης Μεραρχίας Κυνηγών, κατήγγειλε τους στρατιώτες του τάγματος για
αναξιοπιστία και μειωμένη μάχιμη ικανότητα, ενώ ανέφερε ότι δεν έπρεπε να έχουν
στρατολογηθεί λόγω του αμαυρωμένου ποινικού μητρώου τους, της κακής φυσικής
τους κατάστασης, της προχωρημένης ηλικίας, της ασταθούς κατάστασης της υγείας τους
(τύφος, ίκτερος, ελονοσία), που είχε επιβαρυνθεί λόγω πολυετούς φυλάκισης, και της
έλλειψης πειθαρχίας (συχνή ανυπακοή σε ανωτέρους, απειλές κατά προϊσταμένων,
λιποταξίες, παραμέληση σκοπιάς κλπ.). Εξαιτίας των διαμαρτυριών, ο Λε Σουίρ
απηύθυνε επιστολή στον Φέλμυ στην οποία ανέφερε ότι ήταν λανθασμένη η χρήση
αυτών των μονάδων στην Πελοπόννησο και γενικότερα στην Ελλάδα, προτείνοντας να
διασπαστούν και να ενταχθούν στον γερμανικό στρατό. Τελικά αποφασίστηκε «τα
επικίνδυνα και άχρηστα στοιχεία των ταγμάτων να σταλούν στη Γερμανία». Μάλιστα,
σύμφωνα με μαρτυρίες, η μετακίνηση 120 στρατιωτών συντελέστηκε σαν να επρόκειτο
για μεταφορά αιχμαλώτων πολέμου. Για την επιστροφή τους στη Γερμανία σημαντικό
ρόλο διαδραμάτισε επίσης η αύξηση των κρουσμάτων λιποταξίας. Πράγματι, το
φαινόμενο προσλάμβανε μαζικά χαρακτηριστικά: το πρώτο εξάμηνο του 1944, κατά το
οποίο στάθμευαν στην Πελοπόννησο, λιποτάκτησαν 72 Γερμανοί, 35 Ιταλοί και 166
Καυκάσιοι στρατιώτες, καταφεύγοντας ως εθελοντές βοηθοί στους αντάρτες.
6/14
Ο Βερολινέζος κομμουνιστής Βέρνερ Ίλμερ (από τον συλλογικό τόμο Χρ. Χατζηιωσήφ
(επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας 20ού ΑΙΩΝΑ, τ. Γ2, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007).
8/14
Αντιφασίστες από τη Γερμανία, Ιταλία, Βουλγαρία μάχονται μέσα από τις γραμμές του
ΕΛΑΣ.
Οι Γερμανοί αντιφασίστες του τάγματος 999 στην Αμαλιάδα είχαν την πιο έντονη
δράση. Ηδη από τον Ιούλιο του 1943 απεργάζονταν σχέδια για γενικευμένη αυτομόληση
στον ΕΛΑΣ, σε συνεννόηση με στρατιώτες από ιταλικές μονάδες. Ωστόσο, η ενέργεια
προδόθηκε και ο επικεφαλής κομμουνιστής Φραντς Τσέρνυ, που ανέλαβε την πλήρη
ευθύνη, εκτελέστηκε στην Ανω Μανωλάδα. Παρ’ όλα αυτά, η δράση των αντιφασιστών
του συγκεκριμένου τάγματος συνεχίστηκε. Η παράνομη ομάδα τους έδρευε στο 4ο
Τάγμα Πεζικού 999, με αρχηγό τον Βερολινέζο κομμουνιστή Βέρνερ Ίλμερ, ο οποίος
είχε φυλακιστεί από τους ναζί για 4 χρόνια, και τον πρώην αθλητή Φραντς Σάιντερ από
το Μόναχο.
Στις αρχές του 1944, η δράση του Ιλμερ κινδύνευε να αποκαλυφθεί και γι’ αυτό
κατέφυγε στον ΕΛΑΣ, μέσω του οποίου ήλθε σε επαφή με Βρετανούς συνδέσμους. Από
κοινού συγκρότησαν ένα σχέδιο που είχε ως στόχο να στασιάσουν οι Γερμανοί
αντιφασίστες και να «αναλάβουν την κατάλληλη στιγμή τη διοίκηση». Στις 4 Απριλίου,
οι Βρετανοί σύνδεσμοι εκπόνησαν ένα σχέδιο υποστήριξης, με σκοπό την ενίσχυση της
ανταρσίας των γερμανικών μονάδων στην Πελοπόννησο και κατά πάσα πιθανότητα και
αυτών της Κρήτης και της Ρόδου. Πιο συγκεκριμένα, θεωρώντας ότι η προπαγανδιστική
αξία αυτού του εγχειρήματος ήταν ιδιαίτερα σημαντική, καθώς θα έπληττε το ηθικό των
ναζί στην Ελλάδα και θα τους εξανάγκαζε να στείλουν άλλες μονάδες στην
Πελοπόννησο, διατάχθηκε η επεξεργασία ενός σχεδίου με τη κωδική ονομασία
«Kitchenmaid», στο οποίο θα συμμετείχαν και Βρετανοί, ειδικοί σε επιχειρήσεις
δολιοφθοράς. Οι Σύμμαχοι δεν ανακοίνωσαν το σχέδιο στον ΕΛΑΣ, καθώς δεν
επιθυμούσαν τα όπλα των Γερμανών να περιέλθουν στην κατοχή των ανταρτών.
Αντίθετα ο Ιλμερ επιδίωκε οι αυτομολήσαντες να ενταχθούν στην 3η Μεραρχία του
ΕΛΑΣ.
9/14
κατάλυμά τους και καλούσε σε αυτομόληση. Λόγω του βεβαρημένου παρελθόντος τους
(οι τέσσερις ήταν κομμουνιστές, ένας είχε καταδικαστεί για μαστροπεία και ένας για
παραχάραξη), στο στρατοδικείο δεν τους αναγνωρίστηκαν ελαφρυντικά: τρεις
κατηγορήθηκαν για «προδοσία σε συνδυασμό με διάβρωση της στρατιωτικής ισχύος»
και οι υπόλοιποι διότι ανέγνωσαν το φυλλάδιο και δεν κατέδωσαν τους συστρατιώτες
τους. Εκτελέστηκαν άμεσα, στις 9 Ιουλίου του 1944, ενώ ανάμεσά τους ήταν ο Χέρμαν
Μπόντε, πρώην δημοτικός σύμβουλος με τους κομμουνιστές στο Μπραουνσβάιχ, που
του αποδιδόταν πρωταγωνιστικός ρόλος στην υλοποίηση του σχεδίου της εξέγερσης.
10/14
Ο αντιφασίστας Γκέρχαρντ Ράινχαρντ (από τον συλλογικό τόμο Χρ. Χατζηιωσήφ (επιμ.),
Ιστορία της Ελλάδας 20ού ΑΙΩΝΑ, τ. Γ2, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007).
Πέρα από την αντιφασιστική δράση των ταγμάτων 999 στην Πελοπόννησο, αντίστοιχη
δραστηριότητα αναπτύχθηκε και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στα νησιά του Ανατολικού
Αιγαίου οι αυτομολήσεις ξεκίνησαν ήδη από την Αθήνα και τον Πειραιά, κατά τη
μετακίνησή τους. Χαρακτηριστική περίπτωση ο Γκέρχαρντ Ράινχαρτ, που ήλθε σε επαφή
με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και ανέβηκε στο βουνό. Στη Σάμο και στη Μυτιλήνη οι αντιφασιστικοί
πυρήνες στα τάγματα 999 ήταν ισχυροί. Ο ΕΛΑΣ Σάμου υποστηριζόμενος από αυτούς
αφόπλισε μια μονάδα Ιταλών μελανοχιτώνων που πολεμούσαν στο πλευρό των
11/14
Γερμανών, επιτρέποντας στους Αγγλους να αποβιβαστούν στο νησί χωρίς αντίσταση
τον Σεπτέμβριο του 1943. Ωστόσο, οι Αγγλοι απαίτησαν την παράδοση των Γερμανών
αντιφασιστών και στη συνέχεια τους προώθησαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων. Στη
Λήμνο ο αντιφασιστικός πυρήνας αντιστάθηκε και απέτρεψε την καταστροφή της
μονάδας παραγωγής ηλεκτρισμού του νησιού. Κατά την εκκένωση του νησιού από τους
Γερμανούς τον Οκτώβριο του 1944 ο κατοπινός ιστορικός του εργατικού κινήματος και
καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μάρμπουργκ Βόλφγκανγκ Αμπεντροτ αυτομόλησε
μαζί με άλλους πέντε στρατιώτες στον ΕΛΑΣ, και από εκεί μεταφέρθηκαν στη Λέσβο,
όπου έδρασαν στον προπαγανδιστικό μηχανισμό που απευθυνόταν στη γερμανική
φρουρά.
Στη Θεσσαλία υπήρχε έντονη κινητικότητα, καθώς οι «πολιτικοί» των ταγμάτων 999
ανέρχονταν σε 150 άτομα. Ανάμεσά τους βρίσκονταν μέλη του ΚΚ Γερμανίας, του
Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος και άλλων αριστερών οργανώσεων. Ο πυρήνας
επιδόθηκε σε διάφορες ενέργειες, όπως παροχή πληροφοριών και εφοδίων, κάλυψη
στον ΕΛΑΣ κατά την απελευθέρωση ομήρων και δολιοφθορές. Μάλιστα, τον Αύγουστο
του 1944 αυτομόλησαν μαζικά 58 στρατιώτες της φρουράς των Φαρσάλων. Στον Βόλο,
οι αντιφασιστικοί πυρήνες σχεδίαζαν την πραγματοποίηση εξέγερσης, όπως στην
Πελοπόννησο, ωστόσο το σχέδιο προδόθηκε και οι στασιαστές αυτομόλησαν ομαδικά
στον ΕΛΑΣ για να σωθούν. Μάλιστα σύστησαν την Αντιφασιστική Επιτροπή Βόλου και
Περιχώρων, εκδίδοντας προκηρύξεις. Παράλληλα, στο πλαίσιο του ΕΛΑΣ συγκρότησαν
μια διμοιρία με διοικητή τον Λούντβιχ Γκεμ. Στην περιοχή Λάρισας-Βόλου δρούσαν
επίσης διάφορες ομάδες με ποικίλη δράση. Για παράδειγμα, στο 54ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ
οι Γερμανοί αντάρτες εξέδιδαν την εφημερίδα «Die Wahrheit» («Η Αλήθεια»).
Τον Αύγουστο του 1944 πραγματοποιήθηκε ένα αποφασιστικό βήμα για την πολιτική
και στρατιωτική οργάνωση των Γερμανών που είχαν προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ: ιδρύθηκε
η Αντιφασιστική Επιτροπή Γερμανών Στρατιωτών «Ελεύθερη Γερμανία» κατά το
πρότυπο επιτροπών που λειτουργούσαν στη Σοβιετική Ενωση, τη Γαλλία κ.α. Στόχος
ήταν η ενιαία οργάνωση των Γερμανών αντιφασιστών, αλλά ο ΕΛΑΣ είχε άλλους
σχεδιασμούς και τους ενέταξε ανά μικρές ομάδες- σε διαφορετικές μονάδες.
12/14
Λίγο πριν από την απελευθέρωση, το καλοκαίρι του 1944, περισσότεροι από 600
Γερμανοί αντιφασίστες είχαν ενταχθεί στον ΕΛΑΣ. Το 80% από αυτούς υπήρξαν μέλη
κάποιας οργάνωσης του γερμανικού εργατικού κινήματος, άλλοι είχαν συμμετάσχει
στον Ισπανικό Εμφύλιο και οι μισοί εξ αυτών είχαν εγκλειστεί σε ναζιστικές φυλακές και
στρατόπεδα συγκέντρωσης. Σύμφωνα με τον Γκέοργκ Εκερτ, καθοδηγητή της
Αντιφασιστικής Επιτροπής Γερμανών, σύνδεσμό της με την Ομάδα Μεραρχιών
Μακεδονίας του ΕΛΑΣ και διοικητή του γερμανικού μετεωρολογικού σταθμού της
Νοτιοανατολικής Ευρώπης που λειτουργούσε στη Θεσσαλονίκη, από το σύνολο των
Γερμανών αντιφασιστών στον ΕΛΑΣ το 30% ήταν κομμουνιστές, το 24%
σοσιαλδημοκράτες, το 15% δημοκράτες, το 6% μέλη του Καθολικού Κόμματος και οι
υπόλοιποι «χωρίς πολιτικό προσανατολισμό». Πάντως, ο αριθμός των αυτομολήσεων
εκτινάχθηκε όταν ξεκίνησε η αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα. Οι αυτόμολοι
δεν εντάχθηκαν στην Επιτροπή «Ελεύθερη Γερμανία», αντίθετα οργανώθηκαν σε μικρές
ομάδες και προσχώρησαν σε διαφορετικές μονάδες του ΕΛΑΣ, διατηρώντας έμμεση
επαφή με την επιτροπή. Ωστόσο, από τον Σεπτέμβριο του 1944 καταβλήθηκε
προσπάθεια να περιληφθούν στην επιτροπή οι ομάδες, να επιβληθεί η γραμμή του
λαϊκού μετώπου και να συγκροτηθούν αμιγώς γερμανικές εκατονταρχίες. Το
αποτέλεσμα ήταν η συγκρότηση τριών εκατονταρχιών (στον Βόλο, στη Λάρισα και στο
Αγρίνιο), ενώ η επαφή με τους Γερμανούς του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου απέτυχε. Μάλιστα,
σε αυτή τη φάση σημειώθηκαν επίσης προσχωρήσεις ορισμένων αξιωματικών της
Βέρμαχτ στον ΕΛΑΣ.
Την ίδια περίοδο, αντιφασιστική δράση αναπτύχθηκε επίσης στη Μακεδονία. Οταν
εκκενώθηκε η Λήμνος, ορισμένα τμήματα του τάγματος 999 στάλθηκαν στη Μακεδονία
και κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε επιχειρήσεις αντιποίνων στη Νιγρίτα. Τότε ο
Αυστριακός Αουγκουστ Πίρκερ, εφοδιασμένος με το πιστοποιητικό που του είχε
χορηγήσει ο ΕΛΑΣ Λήμνου, αυτομόλησε στον ΕΛΑΣ της περιοχής, παρακινώντας και
άλλους συστρατιώτες του και συγκροτώντας μια μαχητική ομάδα 35 ανδρών. Μία λίγο
μεγαλύτερη ομάδα Γερμανών μαχητών του ΕΛΑΣ σχηματίστηκε βόρεια της
Θεσσαλονίκης. Οι ομάδες αυτές βρέθηκαν στο πλευρό του ΕΛΑΣ στη μάχη εναντίον των
αποχωρούντων Γερμανών. Μάλιστα συμμετείχαν στη θριαμβευτική είσοδο του ΕΛΑΣ
στη Θεσσαλονίκη (1η Νοεμβρίου 1944) και στη μάχη του Κιλκίς μεταξύ του ΕΛΑΣ και των
δωσίλογων σωμάτων.
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, η τύχη των Γερμανών αντιφασιστών του ΕΛΑΣ
κρίθηκε από τους Συμμάχους. Οι Βρετανοί απαίτησαν την παράδοση των Γερμανών
μαχητών ή αιχμαλώτων που βρίσκονταν στην αντιστασιακή οργάνωση. Ο ΕΛΑΣ όμως
δεν εκπλήρωσε άμεσα το αίτημα, αντίθετα προσέφερε δύο δυνατότητες στους
Γερμανούς αντιφασίστες: να παραδοθούν στους Αγγλους ή να οδηγηθούν στα σύνορα
και να διαφύγουν στη Γιουγκοσλαβία και στη Βουλγαρία. Οι περισσότεροι
παραδόθηκαν τελικά στους Βρετανούς και μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων
στην Αίγυπτο, όπου αντιμετώπισαν δυσμενή μεταχείριση λόγω των πολιτικών
φρονημάτων τους. Αντίθετα, μια μικρή μειοψηφία προωθήθηκε στη Γιουγκοσλαβία (50
13/14
άτομα), στη Βουλγαρία (40 άτομα) και ορισμένοι στην Αλβανία. Οι δύο πρώτες ομάδες
αξιοποιήθηκαν ως προπαγανδιστές σε στρατόπεδα Γερμανών αιχμαλώτων στη
Βουλγαρία και στην Ουκρανία, ενώ η τρίτη εντάχθηκε στον Εθνικοαπελευθερωτικό
Στρατό Αλβανίας.
Σύμφωνα με έρευνες, οι Γερμανοί αντιφασίστες που αυτομόλησαν στον ΕΛΑΣ καθ’ όλη
τη διάρκεια της Κατοχής, και κατά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από
την Ελλάδα, ανήλθαν στους χίλιους. Αλλοι 200 στρατιώτες συνελήφθησαν κατά την
απόπειρα αυτομόλησης και εκτελέστηκαν από τη Βέρμαχτ ή τα SS. Ωστόσο, ο αριθμός
των εκτελεσθέντων είναι άγνωστος, καθώς πολλοί δολοφονήθηκαν χωρίς δίκη, με
συνοπτικές διαδικασίες, είτε από τους Γερμανούς αξιωματικούς είτε από τους Ελληνες
συνεργάτες τους.
14/14