GFSA - DK1 1

Naprezanje elementa treba provjeriti u najslabijem presjeku i to će normalno biti na mjestu

nastavka (veze).

Kako proračunu nastavka prethodi usvajanje presjeka elementa, to se primjejuje proces

pokušaja i pogrešaka.

Nakon proračuna veze, element se ponovo kontroliše uzimajući u obzir stvarnu neto
površinu presjeka.

Slabljenje površine poprečnog presjeka može se zanemariti u slučajevima kada je ono

izazvano ekserima i zavrtnjima za drvo prečnika 6 mm ili manje, ugrađenih bez prethodno
izbušenih rupa;

U vezi sa većim brojem spojnih sredstava, sve rupe unutar rastojanja od polovine
minimalnog razmaka spojnih sredstava mjereno u pravcu vlakana od datog poprečnog
presjeka treba smatrati kao da se javljaju u tom poprečnom presjeku.

GFSA - DK1 2
PRITISAK PARALELNO VLAKNIMA

Kada je element podvrgnut aksijalnom pritisku, gubitak nosivosti zavisi od nekoliko faktora:

 čvrstoća/krutost – čvrstoće na zatezanje i modula elastičnosti drveta;

 geometrije elementa – dimenzije presjeka i dužine;
 uslovi oslanjanja – raspored bočnog podupiranja i nepomjerljivosti oslonaca;
 geometrijske imperfekcije - odstupanja od nominalnih dimenzija, inicijalne
zakrivljenosti i nagiba;
 varijacije materijala i nesavršenosti - gustina, efekat čvorova, uticaj kompresije
drveta i sadržaj vlage.

GFSA - DK1 3
Kada se podvrgne aksijalnom opterećenju, zbog nesavršenosti u geometriji elementa ili
varijacija u njegovim svojstvima, ili kombinacije oba, s obzirom na koeficijent vitkosti, l,
povećava se tendencija da se on pomjera bočno i da eventualno dođe do otkazivanja
usljed izvijanja.
(efektivna dužina elementa)
(poluprečnik inercije)

Izvijeni
štap

Presjek A-A

GFSA - DK1 4
Koeficijenti izvijanja u odnosu na odgovarajuće ose presjeka (npr. pravougaonog) dati su:

Le, y Le, y Le, z L

ly   ; lz   e,z
iy h iz b
12 12
Le,y , Le,z efektivne dužine oko y-y i z-z ose.

Odgovarajuće Euler-ove kritične sile u funkciji koeficijenata izvijanja:

 2 E0.05 A  2 E0.05 A
PE , y  ; PE , z 
ly2
lz2
E0.05 karakteristična vrijednost modula elastičnosti paralelno vlaknima (5%-ni fraktil).

Dijeljenjem odgovarajućih Euler-ovih kritičnih sila površinom preseka, dobija se:

 2 E0.05  2 E0.05
 E,y  ;  E,y 
ly2
l y2

GFSA - DK1 5
Relativne vitkosti lrel, za odgovarajuće ose, definisane su sljedećim relacijama:

ly f c ,0,k lz f c ,0,k
lrel , y  ; lrel ,z 
 E0.05  E0.05

Efektivne dužine i uslovi oslanjanja

GFSA - DK1 6
 pritisak

fc,0,a asimptotska
zatezanje čvrstoća na pritisak
koja odgovara dilataciji
pri otkazivanju eu;
fc,0,a =0.85 fc,0,k
ec=1250 fc,0,k/E

Kriva napon – dilatacija (bazirana na krivoj razvijenoj od strane Blass-a –

uzima u obzir efekte povećanja koeficijenta vitkosti i imperfekcije elemenata.
Bazirana je na plastičnoj analizi uz teoriju drugog reda)
GFSA - DK1 7
Kada je element kratak i zdepast, neće se pojaviti izvijanje, a otkazivanje će nastati zbog loma
drveta pod pritiskom. To vrijedi kada su lrel, y i lrel, z ≤ 0,3.

Kada su lrel, y i/ili lrel, z > 0.3, treba uzeti u obzir efekat izvijanja elemenata.

Pri lrel, = 0.3, koeficijent sigurnosti između otkazivanja izvijanjem po Euler-u i loma direktnim pritiskom je
približno 11. Ovo se zasniva na teorijski idealiziranom stanju, bez nedostataka ili bez imperfekcija, pri čisto
elastičnom ponašanju.

Iz analiza je, za različite čvrstoće drveta, data tipična kriva odnosa karakteristične čvrstoće
izvijanja i koeficijenta vitkosti. Očigledan je pad čvrstoće sa povećanjem koeficijenta vitkosti.
Koeficijent redukcije čvrstoće

Koeficijent
vitkosti
GFSA - DK1 8
Pokrivanjem opsega karakteristika klase čvrstoće drveta i pripadajućih geometrijskih
imperfekcija, dobijene su, za drvenu građu (i LLD), nosivosti na izvijanje za različite vitkosti. Iz
ovih rezultata izvedena je približna krivulja u funkciji lrel, y (ili lrel, z ) iz koje se dobija koeficijent
redukcije nosivosti na izvijanje kc, y (ili kc, z), nazvan koeficijent nestabilnosti:

1 1
kc , y  ; kc , z 
ky  k  l 2
y
2
rel , y k z  k z2  lrel
2
,z

Gdje su: 
k y  0.5 1   c  lrel , y  0.3  lrel
2
,y 
kz  0.5 1    l
c rel , z  0.3   l 2
rel , z 
 c koeficijent za elemente sa geometrijskom imperfekcijom (poglavlje 10):

0.2 za monolitno drvo

c  
0.1 za LLD

GFSA - DK1 9
Alternativa za računsko određivanje koeficijenata kc, y i kc, z je korištenje tabela.
Npr. vrijednosti faktora nestabilnosti za klase čvrstoće C14-C50 u skladu sa BS EN 338:
2003 za niz koeficijenata vitkosti data je u dijelu tabele:

GFSA - DK1 10
a) Kada je i jedno i drugo lrel, y i lrel, z ≤ 0,3.

Pod ovim uslovom, element se neće izviti, a proračunski zahtjev će biti da proračunski napon
ne prelazi proračunsku nosivost, tj.

 c,0,d  f c,0,d
Nd
 c ,0,d  proračunska vrijednost napona pritiska paralelno vlaknima;
A
Nd - proračunska aksijalna sila; A - površina poprečnog presjeka.

kmod k sys f c,0,k

f c ,0,d  proračunska vrijednost čvrstoće na pritisak paralelno vlaknima
M
kmod koeficijent modifikacije kojim se uzima u obzir trajanje opterećenja i
vlažnost;
ksys koeficijent nosivosti sistema;

fc,0,k karakteristična vrijednost čvrstoće na pritisak paralelno vlaknima.

GFSA - DK1 11
b) Kada je lrel, y ili lrel, z (ili i jedno i drugo) >0,3.

U ovom slučaju element se može izviti oko odgovarajuće ose y-y i z-z, pa se mora pokazati
da kada se uzme u obzir efekat odgovarajućeg koeficijenta nestabilnosti, napon pritiska u
elementu je manji od nosivosti na pritisak.

 c ,0,d
za lrel , y  0.3  1 odnosno  c ,0,d  kc , y f c ,0, d
kc , y f c ,0,d
 c ,0,d
za lrel , z  0.3  1 odnosno  c ,0,d  kc , z f c ,0, d
kc , z f c ,0,d

Mjerodavni proračunski uslov koji proizilazi iz prethodnih jednačina biće onaj sa nižom
vrijednosti koeficijenta nestabilnosti, koji se odnosi na element sa najvećim koeficijentom
vitkosti.

GFSA - DK1 12
PRITISAK POD UGLOM U ODNOSU NA VLAKNA

Pri ovom graničnom stanju koristi se empirijska formula razvijen od strane Hankinson-a.
Granična nosivost proizvoda na bazi drveta podvrgnutih rezultanti pritiskujućeg dejstva pod
uglom a u odnosu na vlakna, fc, a, izražava se u funkciji nosivosti paralelno vlaknim (fc,0) i
okomito na vlakna (fc,90):

f c ,0 f c ,90
f c ,a 
f c ,0 sin n a  f c ,90 cosn a

Za vrijednost eksponenta n, proizvoda na bazi drveta, najčešće se uzima 2, a prema jednačini

za elemente koji su opterećeni na pritisak okomito na vlakna fc,90 zamijenimo sa kc,90 f c,90,d
 c,90,d  kc,90 fc,90,d  slijedi: f c ,0,d
f c ,a ,d 
f c ,0,d
sin 2 a  cos2 a
kc ,90 f c ,90,d
Napon pritiska pod uglom a u odnosu na f c ,0,d
vlakna (c,a,d), treba da zadovolji:  c ,a ,d 
f c ,0,d
sin 2 a  cos2 a
N d cos a kc ,90 f c ,90,d
 c ,a ,d 
bh GFSA - DK1 13
PRITISAK SA SAVIJANJEM – EKCENTRIČNI PRITISAK (bez bočne torzione nestabilnosti
za savijanje oko glavne ose, lrel,m ≤ 0.75)

Pritiskujuća
sila N

N N N
My-y =N x ez Mz-z =N x ey My-y =N x ez
Mz-z =N x ey

GFSA - DK1 14
a) Kada je i jedno i drugo lrel, y i lrel, z ≤ 0,3.

S obzirom da pod ovim uslovima nema smanjenja čvrstoće usljed izvijanja, EC5 koristi
prednosti čvrstoće vezane za plastično ponašanje drveta pri naponima pritiska.
Dijagrami interakcije za kombinaciju savijanja i aksijalnog pritiska
(prema elastičnoj i plastičnoj teoriji).

Uz primjenu elastične teorije, zbir Uz primjenu plastične teorije, aksijalni napon

odnosa kombinovanog aksijalnog i
napona savijanja prema odgovarajućim
nosivostima ne može da pređe jedinicu.
u odnosu na aksijalnu nosivost postaje
kvadratna funkcija koja omogućava elementu
da preuzme veću vrijednost napona savijanja
u odnosu na nosivost na savijanje za isti
odnos aksijalnog napona i nosivosti.
GFSA - DK1 15
Proračunske jednačine za ovo stanje:

2
  c ,0,d   m , y ,d  m , z ,d
    km 1
 f c ,0,d  f m , y ,d f m , z ,d
2
  c ,0,d   m , y ,d  m , z ,d
   km  1
 f c ,0,d  f m , y ,d f m , z ,d

Zbog koeficijenta visine (kh), mogu se razlikovati čvrstoće na savijanje u odnosu na y-y i z-z
osovine.

GFSA - DK1 16
 Uslov otkazivanja:

Aksijalna sila -moment interakcijona kriva za dvoosno savijanje kada su oba lrel, y i lrel, z
≤ 0,3 i koeficijent km primijenjen na odnos momenta oko z-z osovine.

GFSA - DK1 17
b) Kada je lrel, y i/ili lrel, z >0,3

Pod ovim uslovima, pošto treba uzeti u obzir efekat izvijanja, ne koristi se bilo kakvo plastično
ponašanje elementa, a krajnje opterećenje se postiže kada materijal dostigne čvrstoću pri
lomu u najnapregnutijim vlaknima. Ovo je u skladu sa interakcijom prema teoriji elastičnosti:

Uslov otkazivanja:

Aksijalna sila -moment interakcijona kriva za dvoosno savijanje kada su oba lrel,y i lrel,z >0,3 i
koeficijent km primijenjen na odnos momenta oko z-z osovine. GFSA - DK1 18
Ovim pristupom, postupak EC5 za projektovanje elememnata koji su podložni kombinovanom
savijanju i aksijalnom pritisku, kada lrel,y i / ili lrel,z prelazi 0,3, kao što je prikazano na
prethodnoj slici, zahtijeva:

 c ,0,d  m , y ,d  m , z ,d
  km 1
kc , y f c ,0,d f m , y ,d f m , z ,d
 c ,0,d  m , y ,d  m , z ,d
 km  1
kc , z f c ,0,d f m , y ,d f m , z ,d

U slučaju da postoji aksijalno opterećenje i savijanje samo oko glavne y-y osovine, prethodne
jednačine se reduciraju na oblik:

 c ,0,d  m , y ,d
 km 1
kc , z f c ,0,d f m , y ,d

GFSA - DK1 19
 Relativna
vitkost

Dijagram interakcije za kombinovano aksijalno opterećenje i savijanje oko y-y ose.

GFSA - DK1 20
ZATEZANJE SA SAVIJANJEM – EKSCENTRIČNO ZATEZANJE

Iako je zbog savijanja dopušteno plastično ponašanje, zato što je način otkazivanja zategnutih
elemenata krti lom, EC5 uzima pristup da će se granično opterećenje postići kada materijal
dostigne čvrstoću loma u najopterećenijim vlaknima. Ovo je u skladu sa rješenjem prema
elastičnoj teoriji.

Iz ovog proračunskog zahtjeva slijedi:

 t ,0,d  m , y ,d  m , z ,d
  km 1
f t ,0,d f m , y ,d f m , z ,d
 t ,0,d  m , y ,d  m , z ,d
 km  1
f t ,0,d f m , y ,d f m , z ,d

Prethodne jednačine pretpostavljaju da je spriječeno bočno torziono izvijanje elementa pri

savijanju oko svoje glavne y-y ose.

GFSA - DK1 21
PRIMJER PROCEDURE PRORAČUNA

1. Geometrijske karakteristike stuba (L; Le,y; Le,z; A; Iy; iy...);

2. Svojstva građe (fc,0,k; E0.05);

3. Parcialni koeficijenti sigurnosti (G; Q; M);

4. Dejstva (Gk; Qk; Nd);

5. Koeficijenti modifikacije (kmod,med; ksys);

6. Čvrstoća na pritisak stuba (c,0,d; fc,0,d).

GFSA - DK1 22