Božanstva ijatričkog karaktera

Kult zmije - među balkanskim narodima,Ilirima (pre svega južnim Ilirima)

Kult Drakona i Dracene

Kult Asklepija i Higije (Eskulap i personifikacija Salus)

Herkul,Herakle -pored htonskih obeležja ima određene ijatričke karakteristike

-Kult zmije – poštovan na ovoj teritoriji u vreme kada su tu živeli Iliri ,u predrimsko
doba.Na osnovu arheološke građe iz predrimskog perioda možemo reći da je ovaj kult najpre
poštovan na teritoriji južnih Ilira( teritorija koju prema antičkim izvorima naseljavaju Illiri
propri edictu,odnosno , Iliri u pravom smislu).

Kod severnih Ilira ili naroda koje izmešano čine Kelti,Iliri,Japodi i druga plemena,pre svega su
poštovana solarna božanstva.Na keramici i dr.materijalu javljaju se simboli poput svastike i
točka. Kod južnih Ilira preovlađuju simboli vezani za htonske elemente,zmija. Motiv zmije se
često javlja u vreme uspona Ilirske kraljevine,kada se osim na nakitu (zmijolike fibule),narukvice
koje se završavaju u vidu zmije,ogrlica i privezaka, javljaju i na novcu (novac plemena
Labeata,plemena koje je nastanjivalo oblast Skadarskog jezera sa sedištem u Skadru,na reversu
predstava ilirskog lemba,a simbol na pramcu je izveden u vidu zmije).

Zmija se javlja i na jednom specifičnom tipu nalaza,reč je o srebrnim i bronzanim pločicama

koje su pronađene u grobovima ilirskih ratnika.Jedna od najznačajnijih predstava pronađena je u
grobu u nekropoli Velje Ledine kod Gostilja u blizini današnje Podgorice,na teritoriji plemena
Labeata,gde vidimo da zmija preovlađuje kao htonični ili ijatrički element.

Na pločici je prikazan ilirski ratnik u punoj vojnoj opremi,na konju,koji se ustremio na

Makedonskog neprijatelja koji je prikazan u podređenom položaju,kako ponizno stoji ispred
konja pred Ilirskim ratnikom. Iza ilirskog ratnika nalazi zmija koja se takođe ustremila na
makedonskog ratnika.Iliri su kao svog zaštitnika i praroditelja smatrali zmiju.Mit o Kadmu i
Harmoniji-kult zmije i Ilirosa,kao osnivača Ilirske dinastije koga je zapravo zapuhnula zmija po
rođenju i koji je dobio od nje besmrtnost i određene zmijske karakteristike.

Pleme Helejaca , čije se ime izvodi od jegulje koju su Iliri smatrali jednom vrstom zmije.

Zmija se takođe javlja i na nakitu iz nekropole u Momišićima (na pola puta između Dokleje i
Skadra).

Za starija ilirska ,ženska božanstva poštovana tokom predrimskog perioda,a kasnije tokom
rimskog perioda poistovećeno sa boginjom Dianom,odnosno grčkom Artemidom.Poznato je da
je zmila bila simbol boginje Artemide,te se ona vrlo rano počinje prikazivati sa zmijama u
rukama. Moguće je da kao i druga,htonska,ženska božanstva,odnosno božanstva plodnosti da se
ta ikonografija prenosi na Ilirsku teritoriju pri dolasku prvih kolonista (grčki kolonisti vrlo rano
prenose kult Artemide jer je smatrana zaštitnicom trgovaca,pomoraca i putnika).Predstave
boginje Artemide se vrslo rano počinju javljati na Ilirskom novcu i novcu Grčkih kolonija ( na
novcu Gencija i na novcu poslednjeg ilirskog vladara Balajosa u Risnu). Taj segment zmija bi se
mogao tumačiti kao sakralna supstitucija ili kao skraćeni ikonografski prikaz same boginje
Artemide/Diane. Tokom rimskog doba,Diana je najpoštovanije žensko božanstvo na ovim
teritorijama,a sa njom u paru se javlja i Silvan. Pojedine ilirske običaje iz predsimskog doba
možemo vezati sa običajima u funerarnoj praksi koju su iliri uobičavali na ovoj teritoriji ttokom
prvih vekova rimskih osvajanja. Predposavlja se da su ilirski ratnici nosili pločice pronađene u
nekropoli Velje ledine kao pojasne kopče jer su nađene u predelu karlice. U tim grobovima
takođe su nalaženi i noževi,tzv. Krivi noževi (ilirski,ratnički noževi) koji su obično bili pobodeni
u zemlju. Ukoliko se u grobu nije nalazio nož,bila su prisutna koplja takođe pobodena u zemlju.
Ovaj običaj se može dovesti u vezu sa 2 božanstva –> Rimsko božanstvo rata (imao neku vrstu
analogije božanstva rata na Ilirskoj teritorije) i Silvan Belator koji je nastao iz jednog Marsovog
epiteta ( Mars bellator – ratnik). Više je verovatno da se ovaj običaj vezuje za Marsa Bellatora (
običaj koji se među ilirskim ratnicima javlja tokom 3/2 v.pne).Dok se običaj pokopavanja
kremiranih pokojnika sa noževima i kopljima pobodenih u zemlju javlja se na teritoriji
Municipija S tokom 1 i 2 veka naše ere. Ovo nije rimski običaj,jer se rimljani nisu sahranjivali sa
oružjem.Vojna oprema se često nasleđivala,često su sahranjivani sa pojasnim garniturama,a li
vrlo retko sa oružjem. Vrlo su interesantne predsatave koje se javljaju na rimskim nadgrobnim
spomenicima tokom 3 . i 4.veka,gde su na lokalnoj varijanti cipusa na bočnim stranama
prikazani delfini,a na prednjoj strani se obično prikazivala vinova loza. I na pločicama ilirskih
ratnika delfini su prikazani sa bočnih strana koplja-> sakralna supstitucija ili skraćen
ikonografski prikaz božanstva koje bi možda moglo biti Belator.

Prenošenje zmije kao sakralne supstitucije ilirskog,ženskog božanstva i upravo zato se ona
prikazuje za vreme 3.i 4v na rimskim nadgrobnim spomenicima kada opet dolaze do izražaja te
stare ilirske tradicije. Posvedočena je na nekoliko spomenika iz oblasti Podrinja na varijanti stele
koja ima prikaz posmrtne daće,odnosno, banketa kao glavne reljefne scene,dok se na bočnim
stranama javljaju zmije koje se mogu tumačiti na više načina. Zmija kao zaštitnica
groba,psihokamp (kult mrtvih) ,ali je takođe imala i ijatrički element.

Kult Drakona i Dracene

Prva posveta koja je nađena na ovoj teritoriji,teritoriji centralnog Balkana,na tritoriji današnje
Makedonije pronađeno je na steni kod sela Trojaka u blizini današnjeg Prilepa. Na ovoj posveti pominje
se Tiberije Klaudije Ruf koji čini dar Traponu koji se ovde poštuje.Sam natpi izveden je na grčkom
jeziku(oblast Skupa granična oblast Grčkog i Latinskog jezika). Smatra se da je reč o lokalnom
božanstvu,pored natipsa Drakon ,očito predstavljenom u vidu zmije koja se diže iz jedne patere u kojoj
se nalazi jaje. Drugi natpis koji je nađen između stoba i Skupa , na latinskom jeziku izveden,na granici
izmeđo Mezije i Makedonije pominju se dve vrlo interesantne kultne grupe : IOVI ET IUNONI ET
DRACONI ET DRACENE ET ALEXANDer. Prvu kultnu grupu čine Jupiter i Junona,a drugu Drakon,Dracena i
Aleksandar. Pominje se rob (servus) , poreklom Grk, i njegov patron Furije Oktavije Klarisi Kleri Signeviri
koji je nacinio tu posvetu. Ta porodica Furija je poznata senatorska porodica posvedočena na mnogim
natpisima na teritoriji provincije Mezije . Sa jedne strane ova posveta bi mogla da ukaže na poreklo
samog dedikanta Furija Oktavijana,te su zvog toga važne predstave iz samog Lacija. Predstave na novcu
Lucija Prokula iz vremena Suline diktature gde se pominje kao moneta Lucija Prokula ,kasnije na novcu
Lucija Roscijusa iz 64 godine,gde se na aversu prikazuje Jupiter,a na reverse Junona
Sospita(zaštitnica,spasiteljka). Naspram J.Sospite nalazi se zmija ispod koje je prikazana brada. U obliku
bradate zmije obično se prikazuje Drakon u ikonografiji,što bi moglo biti aluzija na svetilište Junone
Sospite u Lanubiju u regiji Lacija,gde je u svetom gaju upravo J.Sospita poštovana u vidu zmije. Upravo u
tom smislu imamo kultnu grupu Junona,Jupiter,Drakon (bradata zmija). Drakon predstavlja neku vrstu
spone izmedju ove 2 sakralne strukture (Jupitera I Junone, I između Dracene I Aleksandra). Dracena se
prvobitno tumačila kao neka lokalna hipostaza ženskog božanstva ijatričkog karaktera (Asklepijeva
paredra,odnosno Higija). Postavlja se pitanje ko je zapravo Aleksandar. Istraživači koji su prvi pronašli
ovaj natpis su dovodili u vezu sa Epikurejskim prorokom,odnosno filozofom Aleksandrom iz Abortihije za
čije filozofsko učenje se vezuje Glikon (na grčkom zmija),pa je u tom smislu moguće izjednačiti Drakona I
Glikona kao neku vrstu hipostazu Aleksandra iz Abotihije. Sa druge strane bi moglo ukazivati sa se radi o
A. Velikom,o kultnoj grupi A.Veliki,Drakon I Dracena. Istorijski Izvor iz 221.godine koji govori u prilog
svemu tome,govori o pojavi pseudo Aleksandra na Balkanskim prostorima,polubožanskom I
heroiziranom mitu. Upravo u vreme vladavine Aleksandra Severa imamo na teritoriji Balkana imamo
pojavu pseudo Aleksandra,sa kojim se sami car u nekom trenutku poistovećuje u polubožanskom I
heroiziranom vidu. U tom smislu sun am najviše značajne predstave iz severne Makedonije I teritorije
Mezije Superior. Prikaz na striglisu groba nekog lekara gde je na frontalnoj strani prikazano pročelje
hrama,tetrastila hrama,gde je u središtu samoga hrama prikazana bradata zmija. Na novcu grada
Stobi,na reversu se prikazuje Asklepijev hram sa predstavom velikog jajeta u sredini ,koje je prvobitno
tumačeno kao aluzija na Apolonov hram,na omfalos s tim što se u mlađoj legendi Apolon smatrao
Asklepijevim ocem,međutim verovatno je da se zapravo radi o Asklepijevom hramu I prikazu jajeta
odakle se izlegla zmija,kako je zapravo prikazan u njegovom kultu.

Ove predstave nam omogućavaju da rekonstruišemo kako je izgledala ta predstava na steni iz Trojaka.
Ukoliko imamo na natpisu da se ovde poštuje Drakon,imamo predstavu Drakona koji se izdiže iz patere u
kojoj se nalazi jaje,verovatno da nedostaje segment kojim bi bila prikazana Dracena,jedna zmija bi bila
Drakon,druga zmija bi bila Dracena. U slučaju predstava sa Aleksandrom,treća zmija bi prikazivala
Aleksandra,odnosno ako je prikazan car on bi bio personifikacija Aleksandra , a treća zmija bi bila
Aleksandrov otac. Zbog toga vrlo je važna predstava iz Tira ,iz doba Kostancija II iz sredine 4.veka. Na
ovoj predstavi Konstancije je prikazan u sceni trijumfa,iznad kojeg se nalaze dve sučeljene bradate
zmije,dok se ispod cara nalazi jedna velika zmija sa natpisom Higija. U tom smislu,ove dve zmije koje su
prikazane iznad samog cara mogle bi se tumačiti kao božanski par Asklepija i Higije,odnosno kao njihov
sakralne hipostaze Drakon i Dracena. Car bi bio imitacija samog A.Velikog,kao pobednik,trijumfator,a
zmija koja je predstavljena kao najveća bi bio Aleksandrov otac,jer prema legendi ,Olimpijada je začela
Aleksandra upravo sa zmijom.Aleksandrova veza sa zmijom se nalazi u Ptolomejskoj mitologiji,u
ptolomejskim istorijskim izvorima,pre svega Ptolomeja Laga koji nam prenosi kako je Aleksandar na putu
prema Amonovom hramu prolazio kroz Egipatsko bespuće i da su ga tamo spasile 2 zmije i udahnule mu
ponovo život. Te su zmije zapravo bile Asklepije i Higija,odnosno Drakon i Dracena.

Znatno pozniji istorijski izvori govore slično o Vespazijanu. Prilikom njegovog boravka u Aleksandriji,kako
je zabeležio Svetonije on je lečio ljude koji su bili gotovo na samrti,te da mu je taj dar preneo sam
Aleksandar. Može se raći da se na ovoj predstavi iz Trojaka,gde se pominje samo Drakon ,radi o kultnoj
grupi Drakon i Dracena,a u drugom slučaju da se radi o 2 kultne grupe kojima je zajednički
Drakon,odnosno dve sakralne strukture jedna je strukturološkog a druga ijatričkog karaktera.

Zašto baš A.Veliki? Zato što je on prema istorijskim izvorima predstava jedinstva,zdravlja i moralne
vrline,te su se svi vladari iz Grčkog i Rimskog sveta ugledali na njega.

Prisustvo Drakona i Dracena na našim prostorima,odnosno na teritoriji centralnog Balkana ,kao

reinkarnacija Asklepija i Higije,mogu dovesti u vezu sa epidemijama kuge koje su bile naročito česte
krajem II i prvom polovinom III veka. Istorijski izvori nam pominju jednu strašnu epidemiju kuge u vreme
Antonina Pija koja je zahvatila i centralnobalkanske provincije,između ostalog i Meziju tokom koje je je
desetkovano stanovništvo. U tom smislu se Drakon može tumačiti kroz Interpretatio Romana i
Interpretatio Orientalis. Uz A.Velikog i njegov pohod ka Amonovom hramu pominje se i Serapis,čiji je
simbol bila zmija i koji se mogao poistovetiti sa grčkim Asklepijem,odnosno rimskim Eskulapom,te je u
tom smislu Drakon bio Interpretacija Romana odnosno int.orijentalis na našim teritorijama.

Predstave Drakona I Asklepija poput rimskih careva sa novčića. Predstava Trajana u pobedničkim
kočijama koje vuku 2 zmije.Predstava Asklepija dok sedi na prestolu i drži u jednoj ruci zmiju koja se
nadnosi nad paterom.Predstava štapa kao Asklepijev simbol oko koga se uvija zmija.

Na Drakona i Dracenu ,kao njihovi kultni prethodnici nadovezuju se Asklepije i Higija koji su jedan od
najinteresantnijih parova grčke mitologije. Asklepije se u starijem mitu i legendi pominje kao sin Apolona
i nimfe Koronide. Prema starijoj legendi imao je 5 kćeri od kojih je najstarija Higija, nasledila njegov dar
te je tako postala njegova paredra,a samim tim i zaštitnica lekarstva. Prema drugom mitu,ne pominju se
ženska deca,već 2 sina koja nisu imala dar za lekarstvo. S obzirom da je Apolonov sin,logično je da je
nasledio dar za lečenje,ali po drugom mitu se kaže da je kentaur Hiron kome je Apolon doneo
Asklepija,podučavao veštinom lečenja te da je kao dečak vladao ovom veštinom i mogao da oživljava
mrtve i to uz pomoć Meduzine krvi koju mu je dala boginja Atina iz leve žile je slao smrt,a iz desne
ozdravljenje i travke koje su mogle da leče a koje mu je dala zmija. Pošto je on stekao moć da oživi
mrtve ,Had se usprotivio ,obavestio Zevsa kako on izvodi smrtnike iz podzemnog sveta,pa je Zevs poslao
kentaura da ga usmrti,nakon toga je po legendi Apolon usmrtio kentaura a onda se Zevs predomislio i
vratio među žive a onda ga je uvrstio među bogove.

Njegov kult je slavljen u Tesaliji sa centrom u Epidauru I zahvaljujući karakteristikama njegovog kulta
tokom 5. I početkom 4.veka kada haraju epidemije kuge i drugih zaraznih bolesti njegov kult počinje da
se širi Grčkim svetom ,a po osnivanju zasebnih rimskih provincija Grčke i Makedonije ovi kultovi se
počinju širiti na teritoriji koju su naseljavali Italici itd. On se sasvim identično prikazuje u Grčkoj i Rimskoj
ikonografiji,sa zmijom obavijenom oko štapa ,nekada ga prate njegove svete životinje poput
psa,koze(prema legendi koza u nekom trenutku preuzima brigu o Asklepiju zbog nemarnosti njegove
majke Koronide). Takođe tu su i simboli poput ššišarke koja prati i Silvana i Dionisa( solarna božanstva
koja mogu da izleče i daju novi zivot) i lovorov venčić,kojim bi bila ovenčana njegova glava,kao što će
kasnije svoju glavu ovenčati i Herakle koji je u bliskoj vezi sa njima i koji se često pominje na votivnim
pločama.

Na našoj teritoriji se prikazuju ne samo u kultnoj plastici. Postojalo svetilište u Medijani ,a možda i u
Feliks Romulijani gde su pronađene statue Asklepija i Higije. U Medijani ,odaja u kojoj su pronađene
statue Asklepija i Higije i drugih božanstava koje su imale ijatričke karakteristike. I možemo predpostaviti
postojanje njihovih svetilišta u blizini termalnih izvora u okolini Niške banje,što nam pokazuje da je kult
Asklepija i Higije poštovan veoma dugo,pa čak i u vreme kada je hrišćanstvo već uzelo maha. Pored
kultnih skulptura ,pokazuju se još i u gliptici. Na nekoliko gema i kameja iz Viminacijuma i sa nepoznatih
nalazišta sa teritorije Srbije koje se danas nalaze uglavnom u Narodnom Muzeju u Beogradu,vidimo
predstave Asklepija i Higije sa karakterističnim simbolima . Na gemi iz Viminacijuma prikazani u stavu
dextrarum imititio što je karakteristično za bračne parove,odnosno verenike. Obično se na prstenu ili
nekom drugom segmentu nakita tako prikazuju mladenci sa natpisom omen omonia,što ukazuje na
bračnu slogu.Takođe se javljaju na više posveta sa teritorije Srbije i susednih provincija. Na teritoriji
Srbije se javljaju uglavnom latinski natpiisi Eskulap i Salus,dok se na teritoriji današnje Makedonije
javljaju natpisi na Grčkom i nazivaju se Asklepije i Higija. Takođe sa njima se prikazuje i Telesfor kao
dečak koji ima lekarske sposobnosti.

-Na poslednjoj nabrojana božanstva,pored Asklepija i Higije koje prati Telesfor tu se možda pominju i Sol
Invicto,Herakle,Genije mesta i Iupiter optimo Dolihen,orijentalno božanstvo koje se naziva paternum
odnosno naziva se ocem,Genije zaštitnik kohorti i sve to podiže Surus koji se moli za zdravlje (pro
salute).Strah od bolesti je bio posledica tih epidemija koje su dolazile zajedno sa vojskom,odnosno
legijama koje su dolazile sa istoka. U istorijskim izvorima prve zabeležene epidemije kuge su posle
erupcije Vezuva 80.godine,potom u vreme vladavine cara Hadrijana oko 125.godine,zatim u vreme
vladavina cara Antonina Pija kada znamo da je teritorija Gornje Mezije ostala baz velikog broja
stanovnika te je u ovo vreme najzastupljenije poštovanje božanstava koje su nosile zdravlje i sigurnost. U
tom smislu u njihovim oficijelnim svetilištima nalaze se figure,a pojedinci su nosili kao amulete geme i
kameje kao ogrlice i prstenje i koji su bili lična želja za sopstveno ozdravljenje i ozdravljenje porodice
pošto se obično javlja natpis -da zaštiti mene i moju porodicu.

Pored Asklepija i Higije u tom kultnom krugu se nalazi i Herakle,koji je bio sin boga i smrtnice te zato nije
imao sve božanske karakteristike.Pošto je Hera,onemogućavala porođaj njegove majke,on se rodio 10
meseci posle začeća. Herakle je dobio ime po Heri,kao Herina slava. Hera je po njegovom rodjenju
pokušala da ga usmrte,tako što je poslala 2 zmije da usmrte njega i njegovog brata blizanca. Njegov brat
blizanac koji nije bio božanski sin,već sin smrtnika prema legendi, je uzviknuo i probudio rukama
međutim Herakle je golim rukama zadavio obe zmije te se tako pokazalo da je on božanski sin. Po tome
je i dobio ime Herina slava jer je uspeo da pobedi Herinu zlobu. Legenda još kaže da je Herakle bio vrlo
ratoboran kao dečak i da se suprotstavljao svojim učiteljima . Po ubistvu svog učitelja nije mu bilo
suđeno jer je bio dečak i ubio ga u samoodbrani i otišao je na Kiteron gde je morao da se stara o
govedima te od tada počinju svi podvizi koje je on priredio. Pored njegovih 12 čuvenih podviga,tu na
Kiteronu je dobio lavlju kožu koja postaje njegov simbol,mač od Hermesa,luk i strelu od Apolona i
Artemide,zlatan oklop od Hefesta ,konja od Posejdona i odećću od Atene. Sam je sebi načinio batinu što
postaje jedno od njegovih glavnih simbola i najčešće u borbi sa neprijateljem koristi batinu.U periodu
njegovog bivstvovanja na Kiteronu javljaju se 2 ženske personifikacije Naslada i Vrlina koje su mu
ponudile lep i lagodan život ili sa druge strane mučan put ka slavi i on se opredelio za ovaj drugi izbor. Na
prvom mestu ubio je Kitaronskog lava koji je uništavao Tespijeva goveda i Tespije mu je kao nagradu dao
svojih 50 kćeri koje su mu rodile više od 50 sinova koji su nazvani Tespijadama.Mit kaže da je spasio
Tebance davanja danka orhominskom kralju Erginu,Herakle je kaznio Ergina i nametnuo mu dupli danak
a Tebanci su mu zauzvrat dali Megaru sa kojom je imao mnogo dece koje je u jednom trenutku usmrtio
pošto mu je Hera pomutila razum misleći da su deca njegovog prijatelja Euristeja nakon čega je kažnjen
tako što je proteran iz Tebe i prema Pitijinom nalogu otišao u službu kralja Euristeja. Da bi stekao
smrtnost,on je morao da počini 10 herojskih dela , međutim Euristej mu nije priznao 2 dela koje je izveo
uz pomoć bogova tako da je na kraju morao izvršiti 12 herojskih dela.Savladavanje Nemejskog
lava,savladavanje Lernejske Hidre koja je sejala smrt svojim dahom,savladavaanje Erimantskog
vepra,Kerinejske košute životinje koja se vezuje za Artemidu i Apolona jer je bila Artemidina sveta
životinja i jedna od pet koje su vukle njene kočije i on je nije smeo ubiti tako da je on ranio,ali mu je to
Artemida oprostila kada je saznala da je to uradio zbog kralja Euristeja,Stimfalske ptice koje su bile od
bronze i čija su pera ubijaala stanovnika Grčkih gradova,čišćenje Audijevih staja,delo koje mu nije
priznato jer je uz pomoć bogova naveo 2 reke koje su očistile Audijeviih staja što je bilo nemoguće
uraditi,dovođenje kritskog bika,dovođenje kobila iz Trakije,pojas amazonske kraljice Hipolite koji je uzela
na prevaru,potom dovođenje Gelijonovih goveda u Mikenu što je uradio otišavši na drugi kraj sveta po
mitu,preko Krita do Libije,zlatni lav kojeg je doneo iz zemlje Hiperborejaca,prema legendi i pisanim
izvorima zemlja Hiperborejaca se nalazila dalje od teritorije Istra,odnosno negde sa druge strane Dunava
van Ilirskog sveta. Kao njegov najveći podvig uzima se izvođenje Kerbera iz podzemlja što je učinio uz
pomoć Hada i tako stekao veliku slavu.On je pomogao i Prometeju i Atlasu preuzevši na svoja pleća
svet.Svi ti mitovi koji su krenuli da se stvaraju još i Kritskoj kulturi vremenom dobijaju na popularnosti i
vremenom se nadograđuju da njegov kult vrlo rano počinje da se širi po antičkom svetu,te je u
Helenističkom periodu poštovan od Sirije do Gibraltara. On je poštovan pod nekoliko epiteta; kao Nikos-
podednik,Aleksikakos –onaj koji odstranjuje zlo i Soter , isti epitet koji je imala Hera,odnosno,Junona-
spasitelj.U helenističko –rimsko doba je slavljen kao zaštitnik atletike,smatran je idealom mladića,zato su
njegove skulpture pronađene u svim gimnazionima,te se počinje poštovati kao zaštitnik kulture jer je
prema legendi preneo pismenost iz Egipta u Grčku ,pored toga vremenom je poštovan kao zaštitnik
kupatila (balneuma),veliki vidar te se tako dovodi u vezu sa Asklepijem i Higijom i drugim božanstvima
ijatričkog karaktera.

Prvobitno je u umetnosti prikazivan kao zreo muškarac,nag,sa dugom kosom,dok u rukama obično drži
luk i strelu,mač. Od VII veka njegova ikonografija je dodatno drugačija,te se prikazuje sa kraćom kosom(
prikazuje se na slikanoj keramici),prikazuje se sa kraćom kosom,bradom u hitonu ili sa kožom Nemejskog
lava. Od V veka se prikazuje sa njegovim atributom batinom,od IV veka dobijamo ustaljenu ikonografiju
kako se prikazuje uobičajeno u helenističko –rimskoj umetnosti,dakle lik mladog boga sa batinom i
lavljom kožom prebačenom preko ramena.
 - Predstava Herakla iz Tamniča koja potiče iz vremena Severa,kada je njegov kult bio
najpopularniji
- Predstava iz Srbije na kojoj su prikazani Herakle ,Jupiter i Dionis(Liber) iz prve polovine III veka.

On je poštovan u provincijama među ,,Varvarim'' jer njegov kult ima širok dijapazon funkcija koje su
omugćavale kontaminaciju njegovog kulta sa brojnim domorodačkim božanstvima.On se pre svega
pokazao kao heroj,kao podvižnik,onaj koji uspeva da izvuče iz podzemnog sveta ida vrati u zivot. U tom
smislu on se poštuje kao htonsko božanstvo i zaštitnik mrtvih a u isto vreme i kao zdravlja i
balneuma,termalnih izvora što se ogleda po natpisu Herculi Sancto- Svetom Herkulu ili božanskom
Herkulu,pro salute domini nostri-za zdravlje našeg gospodara,vladara,pa se onda navodi ko podiže ->
tribun legije I partike. Nalazi nekoliko posveta sa teritorije Srbije govori da se uz njegovo ime navodi
Herculi Augusto ili da se uz njegovo ime navodi Sacrum. Ova posveta je interesantna zbog mesta na
kojem je pronađena , reč je o oblasti oko Bijelog Polja u kojom je potvrđeno više termalnih izvora.
Istorijiski izvori , Itinerari pominju naselje koje se zvalo Termidava koje se nalazilo u unutrašnjosti
Dalmacije. Profesor Jovanović je na osnovu etimologije imena Termidave,doveo u vezu sa Tračkom
komponentom ovo ime. Dava-neki stariji susret jer imamo deo reči rimskog porekla koji sevezuje za
dakiju itd. Možda bi se moglo dovesti u vezu sa stanovništvom Besa koji su došli sa Tračke teritorije sa
granica prov. Moesiae Superior u unutrašnjost Dalmacije kako bi eksploatisali bogate rudnike metala.

Na osnovu epigrafskog materijala sa ove teritorije,jugozapadne Srbije i severne Crne Gore možda
možemo predpostaviti da se Termidava i nalazila oko rudnika Čavinja,oko današnjeg Prijepolja,možda
oko rudnika Brskova ooko danjasnjeg Mojkovca.Međutim na tpj teritoriji nemamo termalnih izvora čak
ni posveta bogu Heraklu.Naprotiv iz Bijelog polja potiče najmanje jedna posveta Heraklu koja je
pronađena u neposrednoj blizini termalnih izvora.