Ενθύµιο Κατασκηνώσεων

Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου

. .
“Άγιος Νικόλαος της Στέγης”
Καλοκαίρι 2019
 Κατασκηνωτικές Περίοδοι

28 Ιουνίου - 8 Ιουλίου: Γ΄ Γυμνασίου - Λύκειο Αρρένων

8 - 15 Ιουλίου: Α΄ - Β΄ Γυμνασίου Αρρένων
15 - 19 Ιουλίου: Ε΄ - Στ΄ Δημοτικού Αρρένων
19 - 23 Ιουλίου: Ε΄ - Στ΄ Δημοτικού Θηλέων
23 Ιουλίου - 01 Αυγούστου: Γυμνάσιο - Λύκειο Θηλέων
01 - 05 Αυγούστου: Φοιτήτριες - Απόφοιτες
30 Αυγούστου - 01 Σεπτεμβρίου: Συναπάντημα Νέων

Ενθύµιο Κατασκηνώσεων
Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου
“ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΗΣ ΣΤΕΓΗΣ”
Γενικό θέµα:
“ Ἔθνος ἅγιον”
Καλοκαίρι 2019

Το παρόν έντυπο περιέχει κείµενα σχετικά µε το θέµα

των κατασκηνωτικών περιόδων του έτους 2019.
Εκδόθηκε από το Γραφείο Εκκλησιαστικής Κατηχή-
σεως και ∆ιακονίας της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου.
Οι αγιογραφίες που διανθίζουν το έντυπο είναι από
Ναούς της Κύπρου, του Αγίου Όρους, της Σερβίας κ.α.,
καθώς και από σύγχρονους αγιογράφους. Οι φωτογρα-
φίες που περιέχονται λήφθηκαν στην Κατασκήνωση την
προηγούµενη χρονιά.
 «ΕΘΝΟΣ ΑΓΙΟΝ» 1
,Αγαπητά µας παιδιά,
Μέ τό Βάπτισµά µας ἐνδυόµαστε (ντυνόµαστε) τόν Χριστό, λαµβάνουµε τό Ἅγιο
Πνεῦµα, δεχόµαστε τόν ἁγιασµό (Χάρη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ) καί γινόµαστε
Ἐκκλησία. Αύτή ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖ τήν ἱερά σύναξη τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ καί
σύµφωνα µέ τόν πρωτοκορυφαῖο ἀπόστολο Πέτρο, τό «Ἔθνος Ἅγιον» (Α΄ Πέ-
τρου 2,9).
Μέ τή Θεία Κοινωνία ἑνωνόµαστε πραγµατικά µέ τόν Χριστό, κατά τό λόγιο
τοῦ Κυρίου «ὁ τρώγων µου τήν Σάρκα καί πίνων µου τό Αἷµα ἐν ἐµοί µένει κἀγώ
ἐν αὐτῷ» καί γινόµαστε τό εὐλογηµένο Σῶµα Του καί Αὐτός ἡ Κεφαλή µας.
Μέ ἄλλα λόγια, γινόµαστε καί εἴµαστε Ἐκκλησία, Ἔθνος Ἅγιον.
Ἡ συµµετοχή µας στό ἴδιο Βάπτισµα καί στήν ἴδια Θεία Κοινωνία δηµιουργεῖ
µέσα µας τήν ἴδια ἐµπειρία καί τήν ἴδια πνευµατική κατάσταση. Αὐτό
φανερώνει τήν ἑνότητα µέ τόν Θεό καί µεταξύ µας. Ἡ ἑνότητα αὐτή εἶναι
πρωτίστως πνευµατική. Εἶναι ἑνότητα πίστης, φρονήµατος, ἀρετῆς, ἁγιασµοῦ,
δηλαδή ὅλοι ὡς Ἔθνος Ἅγιον (Ἐκκλησία) ἔχουµε τήν ἴδια πνευµατική ἐσω-
τερική κατάσταση. Ἔτσι µποροῦµε νά ἐπικοινωνοῦµε καί νά κατανοοῦµε ὁ ἕνας
τόν ἄλλο καί νά ἔχουµε τόν ἴδιο πνευµατικό προσανατολισµό, τήν αἰωνιότητα,
τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.
2 «ΕΘΝΟΣ ΑΓΙΟΝ»

Ἡ ἐσωτερική πνευµατική κατάστασή µας, ὡς ἁγιασµός (εἰρήνη,

ἐλευθερία ἀπό τά πάθη καί τήν ἁµαρτία, βίωση τῆς ἀρετῆς καί
τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ) µεταφέρεται καί µέσα στόν χῶρο πού
βρισκόµαστε µέ τίς πράξεις καί συµπεριφορές µας καί ἔτσι οἱ
ἄνθρωποι γύρω µας ἀναπαύονται ἀλλά καί διδάσκονται τί ἀ-
κριβῶς εἶναι ἡ Ἐκκλησία, ὅτι δηλαδή εἶναι ὅντως Ἔθνος Ἅγιον.
Ὁπότε µποροῦµε νά ζοῦµε µέσα σ’ ἕνα κοσµικό ἔθνος, χῶρα,
µέ ὅλη τήν ἀνθρώπινη παράδοση καί κουλτοῦρα τοῦ καί
ταυτόχρονα, νά ἀγωνιζόµαστε µέ τά πνευµατικά µέσα πού µᾶς
χορηγεῖ ἡ Ἐκκλησία (προσευχή, µελέτη, ἐξοµολόγηση, Θεία
Κοινωνία, ἱερές Ἀκολουθίες) νά κρατήσουµε µέσα µας τόν
ἁγιασµό -τή χάρη τοῦ Χριστοῦ- καί τήν ἀρετή ὡς πνευµατική
κατάσταση, πού δηµιουργεῖ τήν ἑνότητα µέ τόν Χριστό καί
µεταξύ µας. Μᾶς βοηθᾶ µέσα στήν ἀλλοτριωµένη κοινωνία πού
ζοῦµε, µέ τίς ταραχές, τίς συγχύσεις, τήν ἀκαταστασία, τό ἄγχος,
τήν ἀνηθικότητα κ.λπ., ἐµεῖς νά παραµείνουµε Ἔθνος Ἅγιον, Ἐκ-
κλησία, πού δίνει τήν προοπτική τῆς πνευµατικῆς ὁλοκλήρωσης, τῆς χαρᾶς καί
τῆς αἰωνίου ζωῆς. Ἀµήν.
 ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΑΤΣΗΣ 3

οὐ περί χρηµάτων
τόν ἀγῶνα ποιούµεθα,
ἀλλά περί ἀρετῆς.
 4 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗΣ 35

(1) εγερτήριο! (2) πρωινή (3) έπαρση Σηµαίας (4) Αγιογραφικό

Προσευχή ανάγνωσµα
(5) πρόγευµα

(6) Οµαδικές εργασίες (7) Ελεύθερος χρόνος - (8) Γεύµα

αθλοπαιδιές
(10) Πρόδειπνο
(9) Σιωπητήριο

απογευµα-
τινή οµιλία
(12)
(11) Ελεύθερος χρόνος -
αθλοπαιδιές (15) Ψυχαγωγία

(13) υποστολή (14) Δείπνο

Σηµαίας
(17) Σιωπητήριο
Κύριε
ελέησον
(16) βραδινή
Προσευχή
 ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ 5

«συμφέρει ἡμῖν ἵνα εἷς ἄνθρωπος ἀποθάνῃ ὑπὲρ τ λα

καὶ μὴ ὅλον τὸ ἔθνος ἀπόληται». (Ιω. 11,50)
«µας συµφέρει να πεθάνει ένας άνθρωπος για χάρη του λαού,
παρά να αφανιστεί ολόκληρο το έθνος»

Συνεδρίαζαν οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι για να συναποφασίσουν τον τρόπο µε τον οποίο
θα εµποδίσουν τον Ιησού να κερδίζει την εύνοια του κόσµου διδάσκοντας και
θαυµατουργώντας. Τελικά σκότωσαν έναν άνθρωπο, τον θεάνθρωπο Χριστό. Αποφάσισαν
πως «συµφέρει ἡµῖν ἵνα εἷς ἄνθρωπος ἀποθάνῃ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ». Όντως. Έγινε µάρτυρας ο
Χριστός για όλους τους ανθρώπους, «ἵνα µὴ ὅλον τὸ ἔθνος ἀπόληται», για να µη χαθεί
ολόκληρο το έθνος της Εκκλησίας. Θυσιάστηκε, λοιπόν, ο Θεάνθρωπος για να ωφεληθεί το
σύνολο του κόσµου. Αυτό όταν το κάνουν οι άνθρωποι ονοµάζεται αυταπάρνηση και
αυτοθυσία. Όταν το κάνει ο Θεός ονοµάζεται αγάπη και σωτηρία.

Οι προκλήσεις της καθηµερινότητάς µας, τα προβλήµατα της ανθρωπότητας, η θλίψη του

συµµαθητή, η δυσκολία του άλλου, το αδιέξοδο του ξένου... ακούµε και γι’ αυτά τη φωνή
της Ιστορίας του ανθρώπου να ψάχνει παρόντες, να γυρεύει κάποιους να κάνουν το βήµα
µπροστά. Σαν άλλος Παραλυτικός, παράλυτη η Ιστορία διαµαρτύρεται «ἄνθρωπον οὐκ ἔχω»
και δεν βρίσκει έναν άνθρωπο για... να γλυτώσει ο κόσµος.

Στον µικρόκοσµο της ψυχής µας, στα βάθη του είναι µας, ένας παρόµοιος πόλεµος
επιτελείται. Αρχιερείς και Φαρισαίοι οι λογισµοί και τα πάθη µας, ψάχνουν τον τρόπο πώς
να µην αφήσουν τον Χριστό να συνεχίσει («ἐὰν ἀφῶµεν αὐτὸν οὕτω, πάντες πιστεύσουσιν
εἰς αὐτόν», δηλαδή αν τον αφήσουµε έτσι, όλοι θα πιστέψουν σ’ αυτόν). Αρχιερείς και
Φαρισαίοι οι λογισµοί και τα πάθη µας, προσπαθούν να σκοτώσουν τον Χριστό µέσα µας και
η µικρή µας ιστορία, η προσωπική Ιστορία καθενός, ψάχνει τον µικρό ήρωα που βρίσκεται
µέσα µας, να κάνει το βήµα µπροστά... για να γλυτώσει ο µικρόκοσµος της ψυχής µας.
Υπάρχει κανείς εκεί; Είναι κανείς να σταθεί ολόρθος και να απαντήσει παρών στο κάλεσµα;
Αυτή είναι αυτοθυσία για τον µέσα µας κόσµο.

Ταυτόχρονα, όµως, είναι κι η αυτοθυσία για την κοινωνία. Πρότυπο τέτοιας αυτοθυσίας και
αγάπης είναι ο Εσταυρωµένος Κύριος. Αλλά ο ίδιος ο Ευαγγελιστής µας τονίζει ότι ο Χριστός
ήλθε «οὐχ ὑπὲρ τοῦ ἔθνους µόνον, ἀλλ' ἵνα καὶ τὰ τέκνα τοῦ Θεοῦ τὰ διεσκορπισµένα συναγάγῃ
εἰς ἕν». Μάζεψε όχι µόνο τον λαό του Ισραήλ, αλλά και από παντού όλα τα τέκνα του Θεού.

Είναι εξουσία ιερή, λοιπόν, να είµαστε τέκνα του Θεού. Κι όσοι έχουµε αυτή την εξουσία,
συναγόµαστε σε ένα, γράφει ο Ευαγγελιστής. Ενωνόµαστε
στην Εκκλησία, γινόµαστε ένα «εἰς τὸ ὄνοµα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ
Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος...» τιµούµε και κοινωνούµε τον
Χριστό, διότι στ’ αλήθεια, µας συµφέρει να πεθάνει ένας για όλο
τον λαό. Τέκνα του Θεού, να διδασκόµαστε και να µιµούµαστε
τον Χριστό στην αυτοθυσία. Η δε Ιστορία ψάχνει άνθρωπον...
για να γλυτώσει ο κόσµος. Είναι κανείς εκεί;
 6 ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ: ΠΑΤΗΡ ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΠΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΥ
Ο παπα-Σταύρος Παπαγαθαγ-
γέλου γεννήθηκε στις 25
«…θεώρησα υποχρέωση και
Μαρτίου 1911 στην Αγία
καθήκον µου από τα πρώτα Βαρβάρα. Οι γονείς του ήταν
χρόνια της ζωής µου, να στρα- οι πρώτοι παιδαγωγοί του,
τευθώ σε τούτον τον αγώνα για τον γαλούχησαν µε τη χριστια-
νική αγάπη και πίστη και του
την εθνική αποκατάσταση του δίδαξαν µέσα από τη ζωή τους
Κυπριακού Ελληνισµού. την ευσέβεια, την εργατικότητα
Και στρατεύθηκα». και την αγάπη στον πλησίον.
Τα πρώτα του γράµµατα τα
π. Σταύρος Παπαγαθαγγέλου
έµαθε στο δηµοτικό σχολείο
του χωριού. Αργότερα, φοίτησε στο Παγκύπριο Ιεροδιδασκαλείο και αποφοίτησε
µε άριστα στα 1931. Εργάστηκε ως ιδιωτικός υπάλληλος, ιεροψάλτης και εκπαιδευτικός,
αρχικά ως δάσκαλος και αργότερα ως καθηγητής Θρησκευτικών. ∆ιετέλεσε διευθυντής της
Ελληνικής Σχολής Αλεξανδρέττας, ενώ δίδαξε και σε διάφορα σχολεία ∆ηµοτικής και
Μέσης Εκπαίδευσης. Το 1939 χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος και έπειτα ιερέας. Υπηρέτησε ως
εφηµέριος στον Καθεδρικό Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννου Λευκωσίας, στον Ιερό Ναό
Φανερωµένης, στο Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών και στο Ίδρυµα Άγιος Νεκτάριος.
Την ίδια χρονιά ίδρυσε τα Κατηχητικά Σχολεία Λευκωσίας, πρώτα τα Ανώτερα και
ακολούθως τα Κατώτερα. Σε µια οµιλία του, αναφερόµενος στην ίδρυση των Κατηχητικών
Σχολείων, είχε πει τα εξής: «Μαζί µε τα εφηµεριακά µου καθήκοντα φρόντισα κι εγώ να
λειτουργήσουν τα πρώτα Κατηχητικά Σχολεία. Πίστευα πως η λύση των µεγάλων
προβληµάτων θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί µε επιτυχία, µόνο αν υπήρχαν άνθρωποι
φωτισµένοι και ενάρετοι. Τα Κατηχητικά Σχολεία αυτόν τον σκοπό επιδίωκαν και επιδιώκουν…».
Μάλιστα, όπως ο ίδιος αναφέρει, τα καλοκαίρια οργάνωνε τους µαθητές των κατηχητικών
σχολείων και πήγαιναν Κατασκήνωση· οι µεν µαθητές της επαρχίας Λευκωσίας
κατασκήνωναν στον Άγιο Νικόλαο της Στέγης, οι δε µαθητές της επαρχίας Κερύνειας στην
αρχαία Λάµπουσα, όπου τα παιδιά ζούσαν πλούσιες πνευµατικές εµπειρίες. Άξια αναφοράς
είναι τα λατρευτικά βιώµατα των παιδιών στο ιστορικό και Βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου
Νικολάου της Στέγης στην οµώνυµη κατασκήνωση της αρχιεπισκοπικής περιφέρειας.
Ίδρυσε την ΟΧΕΝ, την Παγκύπρια Οργάνωση Θρησκευτικών Ορθόδοξων Ιδρυµάτων (Π.Ο.Θ.Ο.Ι),
τη Νυχτερινή Σχολή της ΟΧΕΝ και έπειτα την Απογευµατινή Σχολή Εργαζοµένου Κοριτσιού.
Έγραψε δεκατέσσερα βιβλία µε ποιήµατα για την παιδική και νεανική ηλικία, προσευχές για
παιδιά του ∆ηµοτικού, κείµενα για τις γιορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας και βιογραφίες
Αγίων. Ξεχωριστή θέση ανάµεσα στα έργα του κατέχει το βιβλίο «Μορφές που αγίασαν την
Κύπρο» µε βίους τοπικών Αγίων.
Το µουσικό έργο του παπα-Σταύρου αποτελείται από έξι βιβλία. Σ’ αυτά, περιέχονται δικές
του συνθέσεις ή διασκευές θρησκευτικών ύµνων σε βυζαντινή παρασηµαντική και
ευρωπαϊκές νότες. Οι πλείστες µελωδίες του συνοδεύονται από στίχους που γράφτηκαν
από τον ίδιο. Οι στίχοι είναι εµπλουτισµένοι µε λυρικά στοιχεία, γεµάτοι αγάπη προς τον Θεό,
Περίπατος στο δάσος µε Κατασκηνώτριες
 ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ: ΠΑΤΗΡ ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΠΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΥ 7
τον άνθρωπο και τη φύση. Τα τραγούδια του παπα-Σταύρου τραγουδήθηκαν από τη
νεολαία της Κύπρου στα Κατηχητικά και στις Κατασκηνώσεις, αλλά και στα ληµέρια των
αγωνιστών της ΕΟΚΑ.
Σηµαντική ήταν η συµβολή του Παπασταύρου για την αφύπνιση του Ορθοδόξου
Ελληνισµού της Κύπρου στα χρόνια της αγγλικής αποικιοκρατίας. Το 1952, προέβη στην
ίδρυση της Επαναστατικής Οργάνωσης ΚΑΡΗ (Κύπριοι Αγωνιστές Ριψοκίνδυνοι Ηγέτες),
οργάνωση που στη συνεχεία ενσωµατώθηκε στην ΕΟΚΑ. Την ίδια εποχή ανέλαβε τη
σύνταξη του µυστικού επαναστατικού δελτίου «Ένωσις», που σταµάτησε να εκδίδεται µε την
απαρχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα κατά των Άγγλων αποικιοκρατών.
Κατά τη διάρκεια του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνα, ο Παπασταύρος υπήρξε ο
φλογερός στρατολόγος των αγωνιστών της ΕΟΚΑ. Οι πρώτοι αγωνιστές που µυήθηκαν
στον αγώνα προήλθαν από την ΟΧΕΝ. Ο Παπασταύρος «όρκισε εκατοντάδες αγωνιστών,
µερικοί από τους οποίους έπεσαν τραγουδώντας τα δικά του θούρια ή ανέβηκαν µ’
αντρειωµένη την ψυχή στην αγχόνη των Κεντρικών Φυλακών».
Το 1956, ο φλογερός ιερέας στάλθηκε σε εξορία στις Σεϋχέλλες µαζί µε τον Αρχιεπίσκοπο
Μακάριο Γ΄, τον Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό και τον Πολύκαρπο Ιωαννίδη. Την
επόµενη χρονιά, απελευθερώνονται και οδηγούνται στην Αθήνα, όπου και ανακηρύσσονται
επίτιµοι πολίτες.
Το 1989, ο Παπασταύρος, ίδρυσε το Ίδρυµα Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου, µε
Παρεκκλήσιο αφιερωµένο στον Άγιο Νεκτάριο και βρεφονηπιακό σταθµό για παιδιά τόσο
της κοινότητας όσο και της ευρύτερης περιοχής.
Ο Παπασταύρος πέρασε τα τελευταία 1955χρόνια της ζωής του µε τη γυναίκα του, στο
αγαπηµένο του χωριό, Αγία Βαρβάρα. Στις 10 Μαΐου του 2001, ο Παπασταύρος
εγκατέλειψε τα εγκόσµια. Στον επικήδειο λόγο που εκφωνήθηκε στον Ιερό Ναό της Αγίας
Βαρβάρας, συµπεριλήφθηκε ένα απόσπασµα από την οµιλία του αγαπητού ιερέα. Σ’ αυτό το
απόσπασµα αναδύονται τα συναισθήµατα του Παπασταύρου για την πορεία της ζωής:
«Η ζωή δεν ήταν πάντα γλυκιά κι ανέφελη…Μυριάδες ποτήρια οι πίκρες…Περάσαµε µέσα από
το καµίνι των θλίψεων και τη θάλασσα των δοκιµασιών…Στο τέλος όµως η ευσπλαχνία του
µεγάλου Θεού µας έβγαλε σε τόπο αναψυχής και ανέσεως. Όρθιος τώρα µε τη χάρη του
βρισκόµαστε µε την πρεσβυτέρα µου- αλήθεια, πόσα οφείλω σ’ αυτή- στο χωριό µου την Αγία
Βαρβάρα. Στο χωριό που είδα για πρώτη φορά το φως της ζωής ετοιµάζοµαι για τον µεγάλο
απόπλουν προς τη Ζωή. Πορεύοµαι να συνεχίσω να ψάλλω κι εκεί το όνοµα του Κυρίου «το
αινετόν και δεδοξασµένον εις τους αιώνας».

“ Στ’ αγαπηµένο µας σπιτάκι

είν’ αρχηγός µας ο Χριστός
για θρόνο έχει τις καρδιές µας

“
και εµείς το θέληµα Του φως.
8 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

“ὁδοὺς δικαίας ζωῆς φυλάσσει παιδεία, παιδεία δὲ ἀνεξέλεγκτος πλανᾶται”

(Παροιµ. 10,17)

Η παιδεία φυλάσσει τους δρόµους της δίκαιης ζωής·

η ανεξέλεγκτη παιδεία πλανάται.
ΜΥΘΟΣ ΑΙΣΩΠΟΥ 9

Μια µύγα έπεσε µέσα

σε µια χύτρα µε κρέας.
Ενώ κινδύνευε να πνιγεί
µέσα στο ζουµί, µονολογούσε:
“και έφαγα και ήπια και το
µπάνιο µου έκανα. Τώρα, κι
αν πεθάνω, λίγο µε νοιάζει”.

Ο Μύθος διδάσκει ότι

πολλές φορές η απλη-
στία και η ακρασία
στις απολαύσεις µάς
τυφλώνει και δεν βλέ-
πουµε τους κινδύνους.
 10 ΣΤΗΚΕΤΕ ΚΑΙ ΚΡΑΤΕΙΤΕ ΤΑΣ ΠΑΡΑ∆ΟΣΕΙΣ
Όταν ήρθε στην Κύπρο ο Απόστολος Βαρνάβας για να
µεταδώσει το ευαγγελικό µήνυµα του Ιησού, βάπτισε και
χειροτόνησε Επισκόπους τόν Ηρακλείδιο στην Ταµασό, τον Επαφρά
στην Πάφο, τον Τυχικό στη Νεάπολη, τον Αυξίβιο στους Σόλους. Έτσι
κληροδοτήθηκε η χριστιανική παράδοση στους κατοίκους του Νησιού
µας κι από τότε βιώνεται εδώ η εµπειρία του Χριστού.
ς
βα
ο λος ΒαρΝΑ

«Παράδοση», λοιπόν, είναι ό,τι παραδίδεται· έχει κληροδότη και

κληρονόµο, χορηγό και αποδέκτη. Εκείνο που βίωσαν οι πρόγονοί
µας σε αυτό τον τόπο, µεταδόθηκε διαδοχικά ως εµάς, το
ΑΠ Οστ

βιώνουµε κι εµείς σήµερα. Η Θεία Ευχαριστία είναι η

πολυτιµότερη κληρονοµιά που άφησε ο Κύριος, λέγοντας
στον Μυστικό ∆είπνο περί του καθαγιασµού των Τιµίων
∆ώρων «Λάβετε φάγετε... Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες... τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐµῆν ἀνάµνησιν».
Έχοντας παραδόσει ο Χριστός το Μυστήριο στους Αποστόλους, κατά το γραφόµενο του
ευαγγελιστή Ιωάννη, αυτοί το µετάφεραν «ὅ ἀκηκόαµεν, ὅ ἑωράκαµεν τοῖς ὀφθαλµοῖς ἡµῶν,
ὅ ἐθεασάµεθα, καί αἱ χεῖρες ἡµῶν ἐψηλάφησαν» (Α΄ Ιω. 1,1). Ότι ακούσαµε, ότι είδαµε µε τα
µάτια µας, ό,τι γίναµε αυτόπτες από κοντά κι ό,τι ψηλάφησαν τα χέρια µας. Αυτά µας
παρέδωσαν οι άγιοι Απόστολοι και γι’ αυτό η Εκκλησία της Κύπρου σεµνύνεται για την
αποστολικότητά της.
Πέρασαν αιώνες κι η αγιοτόκος γη µας καρποφόρησε αδιάκοπα αγίους για να µνηµονεύει
η οικουµένη Σπυρίδωνα Τριµυθούντος, Πανάρετο Πάφου, Τριφύλλιο Λευκωσίας,
Λαµπαδιστή Ιωάννη, Νεόφυτο Έγκλειστο και τόσους αγίους, που χάρισαν στον τόπο µας τον
χαρακτηρισµό «Νήσος Αγίων».
Βέβαια η ταυτότητά µας χρωµατίζεται και από την εθνική µας καταγωγή. Ο αποικισµός της
Μεγαλονήσου προ του 11ου αι. π.Χ. από τους Αχαιούς, ήταν το σηµείο από το οποίο άρχισε
να ξετυλίγεται το νήµα της µακραίωνης ελληνικής Ιστορίας µας. Με την απόρριψη της
ειδωλολατρίας, οι γηγενείς κάτοικοι της Κύπρου διατηρήσαµε τον δικό µας τρόπο ζωής
ανανεωµένο µε το χριστιανικό ήθος. Μ’ αυτή την παράδοση είµαστε εστεµµένοι και
φέρουµε το βάρος της ευθύνης να την παραλάβουµε πλήρη, να τη διατηρήσουµε ατόφια και
να την παραδώσουµε ζώσα και ανόθευτη. Να την παραλάβουµε από τους παλαιότερους και
να την παραδώσουµε στους επόµενους, µεταδίδοντάς το στέµµα της εθνικής κληρονοµιάς
µας και µεταφέροντάς τους την ευθύνη της φύλαξής της ως κόρην οφθαλµού.
Το φορτίο της ευθύνης είναι σηµαντικό, αν και µετέχουµε της παράδοσης µε ευχαρίστηση,
όπως το διδάσκει ο Χριστός: «ὁ ζυγός µου χρηστός καί τό φορτίον µου ἐλαφρόν ἐστιν» (Μτθ.
11,30). Είναι ελαφρόν, διότι η άρση του φορτίου, αυτής της πολύτιµης κληρονοµιάς, ωφελεί,
καλλιεργεί, δυναµώνει την ψυχή. Κι ό,τι δυναµώνει την ψυχή, αναπαύει τελικά, ευχαριστεί.
Τόσους αιώνες, εµείς ως κληρονόµοι στολίσαµε κάστρα φύλαξης αυτής της παράδοσης
τους ναούς στο κέντρο των κοινοτήτων µας, στο κέντρο των χωριών και της καρδιάς µας.
Μέσα στον ναό ευλογείται ο µόχθος του γεωργού, του αµπελουργού και του
ελαιοπαραγωγού, ευλογώντας τον άρτο, τον οίνο και το έλαιον· µέσα στον ναό ευλογείται
 ΣΤΗΚΕΤΕ ΚΑΙ ΚΡΑΤΕΙΤΕ ΤΑΣ ΠΑΡΑ∆ΟΣΕΙΣ 11
η ζωή στο οκταήµερο εκκλησίασµα του νεογέννητου βρέφους και στη Βάφτισή του,
αλλά και ο θάνατος του κεκοιµηµένου· µέσα στον ναό ευλογείται η γαµήλια σχέση των
ανθρώπων, η ιεροσύνη, τελεσιουργείται η αγάπη προς τους αγίους µας καθηµερινά. Γύρω
από τον ναό πανηγυρίζουµε τη µνήµη των αγίων και, αραιότερα πια,
συνεχίζουµε τη χαρά του Γάµου µε το παραδοσιακό γλέντι. Έτσι, κέντρο της
ζωής µας, από την αρχή και ως το τέλος της, τίθεται ο Χριστός· στη χαρά
και στη θλίψη µας ρυθµιστής είναι Αυτός.
Κέντρο, λοιπόν, της ελληνικής µας παράδοσης και φορέας της ακριβής τούτης κληρονοµιάς
είναι η Εκκλησία και οι ναοί. Εισερχόµενοι σ’ αυτούς δοξολογούµε τον Θεό για το τι είµαστε, Τον
ευχαριστούµε και Τον παρακαλούµε για τη ζωή µας· ερχόµαστε δηλαδή σε επαφή µαζί Του.

Εµπόδιο στη συνέχιση αυτής της κληρονοµιάς και στην τουρκοκρατούµενη Πατρίδα µας
είναι η κατοχή. Και τούτο διότι οι κατακτητές µετέτρεψαν τους ναούς µας σε αποθήκες σανού
και πατατών, σχολές χορού, σκουπιδότοπους, στάβλους, ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις.
Μετέτρεψαν τα σεβαστά αγιάσµατα των Αγίων µας σε αποχετεύσεις. Ξεγύµνωσαν τους
τοίχους από τις θαυµάσιες τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά και τα πούλησαν σε ιερόσυλους
λαθρεµπόρους. Μερικούς τους µετέβαλαν σε τζαµιά, θέλοντας να δείξουν ότι διά πυρός και
σιδήρου µπορούν να αλλάξουν τον χαρακτήρα µας, να αλλοιώσουν την ταυτότητά µας, να
παραχαράξουν την Ιστορία µας. Σε κάποια χωριά, οι προσκυνητές δεν βρίσκουµε πλέον τον
ναό, επειδή οι καταπατητές Τούρκοι τον κατεδάφισαν.
Γεννηθήκαµε στην ανατολικότερη εσχατιά της Μεσογείου κληρονόµοι της ελληνορθόδοξης
Παράδοσης. Οι άρπαγες ξένοι και οι ξεχασιάρηδες συµπατριώτες µας µάς ωθούν στο να
ξεχάσουµε, να µην έχουµε µνήµη της ιερής κληρονοµιάς µας. Μας υποβάλλουν σε µια
ανίερη αµνησία για να ξεχάσουµε το ∆ΕΝ ΞΕΧΝΩ, που δεν ξεχνιέται ενόσω πληγώνει τη γη
µας το συρµατόπλεγµα και ώσπου καταπατούνται τα στοιχειώδη µας δικαιώµατα. Οι
αγνοούµενοι, οι πρόσφυγες, οι ήρωες της Ελευθερίας, περιµένουν δικαίωση. Κι η δικαίωση
δεν έρχεται µόνη της. ∆ύο ποιητές θα µας πουν τα υπόλοιπα...

Ακούς; Εκείνοι που µας εχθρεύονται βρίσκουν

µπροστά τους εµάς, τούτα τα κορµιά...
«Η γης δεν έχει κρικέλια για να την πάρουν
στον ώμο και να φύγουν
τη Λευτεριά
«Αν λαχταράς μήτε μπορούν, όσο κι αν είναι διψασμένοι
πίζεις.
σε ξένους μην ελ να γλυκάνουν το πέλαγο με νερό μισό δράμι.
την
Μόνος σου πάρ’ Καί τούτα τα κορμιά, πλασμένα από ένα χώμα
αν μπορείς, που δεν ξέρουν, έχουν ψυχές.
αξίζεις».
αλλιώς δεν την άκης
Μαζεύουν σύνεργα για να τις αλλάξουν,
Νίκος Καζαντζ
δε θα μπορέσουν-
μόνο θα τις ξεκάμουν αν ξεγίνουνται οι ψυχές».
Γιώργος Σεφέρης
12 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
...ΕΑΝ ΜΙΣΟΥΝΤΑΙ ΑΝΑΜΕΣΟ ΤΟΥΣ ∆ΕΝ ΤΟΥΣ ΠΡΕΠΕΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 13

“Η ∆ιχόνοια που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή

καθενός χαµογελάει, "πάρ' το", λέγοντας, "και συ".
Κειο το σκήπτρο που σας δείχνει έχει αλήθεια ωραία θωριά·
µην το πιάστε, γιατί ρίχνει εισέ δάκρυα θλιβερά.
Από στόµα οπού φθονάει, παλληκάρια, ας µην πωθεί,
πως το χέρι σας κτυπάει του αδελφού την κεφαλή.
Μην ειπούν στο στοχασµό τους τα ξένα έθνη αληθινά:
"Εάν µισούνται ανάµεσό τους δεν τους πρέπει ελευθεριά".”
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ,
ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ)
14 ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ

«Ὅν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων,

οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχή μου πρὸς σέ ὁ Θεός.
Ἐδίψησεν ἡ ψυχή μου πρὸς τὸν Θεὸν τὸν ἰσχυρόν, τὸν ζῶντα».
(Ψαλµός 41, 1-2)

Ὅπως τό διψασμένο ἐλάφι τρέχει μέ λαχτάρα πρός τίς πηγές τῶν ὑδάτων, ἔτσι καί ἡ
ψυχή μου ποθεῖ ἐσένα, Θεέ μου. Μέ ἀκατανίκητη δίψα πόθησεν ἡ ψυχή μου τόν Θεό, ὁ
ὁποῖος εἶναι ζωντανός καί πηγή πού μεταδίδει ζωή σέ κάθε ψυχή.

Τά µόνα µέσα πού εἶχε στή διάθεσή του ὁ εὐσεβής Ψαλµωδός, καθώς µάλιστα βρισκόταν
ἐξόριστος µακριά ἀπό τήν πόλη τῶν Ἱεροσολύµων, ἦταν ἡ προσευχή καί ἡ µελέτη τοῦ λόγου
τοῦ Θεοῦ. Τρία πράγµατα εἶχε στή διάθεσή του ὁ εὐσεβής Ἰουδαῖος στά χρόνια τῆς Παλαιᾶς
∆ιαθήκης. Τόν Ναό, τήν προσευχή καί τή µελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Στόν Ναό δέν µποροῦσε
νά καταφύγει, διότι ἦταν ἐξόριστος· τοῦ ἀπέµενε ἡ προσευχή καί ἡ µελέτη γιά νά ξεδιψάσει
τόν πόθο τῆς ψυχῆς του γιά ἐπικοινωνία µέ τόν Θεό.

Ἐµεῖς σήµερα, στή µετά Χριστόν ἐποχή, ἐκτός ἀπό τά παραπάνω µέσα, τόν Ναό, τήν προ-
σευχή καί τή µελέτη τοῦ θείου λόγου ἔχουµε καί κάτι ἄλλο ἀσυγκρίτως ἀνώτερο. Ἔχουµε
τόν ἴδιο τόν Χριστό. Τό Ἄχραντο Σῶµα Του καί τό Τίµιο Αἷµα Του.

Οἱ πιστοί, δύο καί πλέον χιλιάδες χρόνια τώρα, ποθοῦν τή συνάντηση καί τήν ἕνωση µέ τόν
Θεό και ο πόθος φλέγει τίς καρδιές τους. Σᾶς ἀναφέρω µερικά παραδείγµατα:
* Στά χρόνια τῶν ἁγίων Ἀποστόλων οἱ χριστιανοί κάθε βράδυ µαζεύονταν στό σπίτι κάποιου
µέλους τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας, γιατί δέν ὑπῆρχαν ἀκόµη οἱ χριστιανικοί ναοί, γιά νά
µετάσχουν τῆς Θείας Κοινωνίας.
* Κατόπιν στά δύσκολα, πλήν ὅµως ἡρωϊκά, χρόνια τῶν διωγµῶν, οἱ χριστιανοί
συγκεντρώνονταν στίς κατακόµβες µέ ἀπόλυτη µυστικότητα, γιά νά ἀπολαύσουν τήν ἕνωσή
τους µέ τόν Κύριο διά τῆς Θείας Κοινωνίας.
* Συγκλονίζει ἐπίσης ὁ πόθος πού εἶχαν στήν ψυχή τους οἱ µάρτυρες τῆς Ἐκκλησίας µας γιά
τή συµµετοχή τους στή Θεία Κοινωνία, ἰδιαιτέρως τήν ὥρα τοῦ µαρτυρίου τους. Τότε ἀκριβῶς
ἤθελαν νά πορευθοῦν στόν τόπο τῆς ἐκτελέσεως ἔχοντας στήν καρδιά τους τόν Χριστό.
Θυµηθεῖτε τόν µικρό µάρτυρα Ταρσίζιο καί τόσους µάρτυρες τήν τελευταία νύχτα στό
Κολοσσαῖο τῆς Ρώµης... Ὁ πόθος τους συνοψίζεται στήν ἡρωϊκή ἀπάντηση τῶν µαρτύρων
τῆς Καρχηδόνας πρός τόν Ἀνθύπατο Ἀντωνίνο: «∆έν µποροῦµε νά ζήσουµε χωρίς νά τελοῦµε
τό δεῖπνο. ∆έν µπορεῖ νά ὑπάρξει χριστιανός χωρίς τή Θεία Κοινωνία».
* Θυµόµαστε ἐπίσης τόν ἅγιο ἱεροµάρτυρα Ἰγνάτιο τόν Θεοφόρο, ὁ ὁποῖος ποθοῦσε τόν
Χριστό καί τή Θεία Κοινωνία µέ πόθο διακαή. Ἔγραφε στά πνευµατικά του παιδια: «∆έν µέ εὐ-
χαριστεῖ ἡ ὑλική τροφή πού φθείρεται, οὔτε οἱ ἡδονές τῆς ζωῆς αὐτῆς. Θέλω τόν ἄρτο τοῦ Θεοῦ».
* Τή Μεγάλη Τεσσαρακοστή δέν τελεῖται Θεία Λειτουργία ἐκτός ἀπό Σάββατο καί Κυριακή.
Προκειµένου λοιπόν νά ἱκανοποιηθεῖ ὁ σφοδρός πόθος τῶν πιστῶν γιά µετοχή στή Θεία
Εὐχαριστία περισσότερες φορές µέσα στήν ἑβδοµάδα, καθιερώθηκε ἡ Λειτουργία τῶν
Προηγιασµένων. Σέ ἕναν ὕµνο τῆς Λειτουργίας αὐτῆς οἱ πιστοί ψάλλουµε: «… πίστει καί πόθῳ
 ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ 15

προσέλθωµεν, ἵνα µέτοχοι ζωῆς αἰωνίου γενώµεθα».

* Ἔτσι ἔζησαν οἱ Πατέρες καί οἱ Ὅσιοι τῆς Ἐκκλησίας µας τό ἱερώτατο Μυστήριο τῆς Θείας
Εὐχαριστίας. Μέ αὐτό τόν τρόπο ζοῦσαν οἱ ἴδιοι καί µέ αὐτό τό πνεῦµα καθοδηγοῦσαν τούς
πιστούς.
* Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αµασκηνός γράφει: «Ἡ φωτιά τοῦ πόθου πού ἔχουµε µέσα µας, νά
πάρει τή θερµότητα τῆς Θείας Κοινωνίας, νά καταφλέξει τίς ἁµαρτίες µας, νά φωτίσει τίς
καρδιές µας καί µέ τή µετουσία τῆς θείας φωτιᾶς νά θερµανθοῦµε καί νά θεωθοῦµε».

Ἐµεῖς σήµερα ποθοῦµε µέ ὅλη µας τήν καρδιά τή Θεία Κοινωνία; Καί ἄν τήν ποθοῦµε, ποιά
πρέπει νά εἶναι ἡ ἔµπρακτη ἐκδήλωση τοῦ πόθου µας;
1. Νά καταβάλλουµε κάθε θυσία, προκειµένου νά µή χάνουµε τή Θεία Κοινωνία. Νά µήν
ὑπολογίζουµε στερήσεις, µικρές ἤ µεγαλύτερες. Νά παραµερίζουµε κάθε ἐµπόδιο, ὑλικό ἤ
καί πνευµατικό, πού µᾶς κλείνει τόν δρόµο πρός αὐτήν. Νά µήν εἴµαστε εὔκολοι στήν ἁµαρτία
καί νά χάνουµε τήν οὐράνια τροφή τῆς ψυχῆς µας, πού τόσο ἔχουµε ἀνάγκη. Ἀλλά καί νά
µήν περιµένουµε νά µᾶς τό ποῦν οἱ γονεῖς µας, ἀλλά µόνοι µας νά τό ἐπιθυµοῦµε καί νά τό
πραγµατοποιοῦµε τακτικά.
2. Ὅσο περισσότερο ἀγαποῦµε κάτι µέ ὅλη µας τήν καρδιά, τόσο περισσότερο τό
περιµένουµε καί προετοιµαζόιµαστε γι’αὐτό. Ἔτσι, για τη Θεία Κοινωνία προετοιµαζόµαστε
ἀναλόγως:
* Νά πηγαίνουµε τακτικά στήν Ἱερά Ἐξοµολόγηση, παραµερίζοντας κάθε δισταγµό καί φόβο.
* Νά ἑτοιµαζόµαστε καί µέ σωµατική ἑτοιµασία, καθαριότητα, ἐγκράτεια, νηστεία, ἀλλά καί
ἀποχή ἀπό τήν τηλεόραση, τό διαδίκτυο, τό κινητό καί ἄλλα τέτοια µέσα τά ὁποῖα µᾶς ἀλλο-
τριώνουν καί µᾶς κάνουν νά ξεχνᾶµε τόν Χριστό, τή Λατρεία, τή Θεία Κοινωνία.
* Νά προσευχόµαστε ἀπό τά βάθη τῆς καρδιᾶς µας καί µέ εὐλάβεια νά µᾶς ἀξιώσει ὁ Θεός
νά κοινωνήσουµε ἀξίως. Οἱ µεγαλύτεροι εἶναι καλό νά µαθαίνουν νά ἑτοιµάζονται καί µέ τήν
Ἀκολουθία τῆς Θείας Μεταλήψεως.
* Πρίν ἀπό τή Θεία Κοινωνία ἡ σκέψη µας νά βρίσκεται στό ἱερό Μυστήριο. Καί ἡ σκέψη ὅτι
θά κοινωνήσουµε, νά µᾶς συνέχει, νά µᾶς ἀσφαλίζει ἀπό κάθε σκέψη ἁµαρτίας, νά κρατᾶ τή
ψυχή µας ἀνυψωµένη πρός τόν Θεό.
* Καί ὅταν µᾶς καλέσει ὁ ἱερέας, νά «τρέξει» ἡ ψυχή µας σάν τό ἐλάφι, νά ξεδιψάσουµε τή
δίψα µας καί νά πάρτουµε µέσα µας τόν Βασιλέα τῆς δόξας.
16 ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΑΠΟ ΤΗ ΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 17

Η προσευχή σε ενώνει με τον

Θεό και σε κάνει οικείο του,
καθώς είναι ένθεη ομιλία και
συνουσία νοερή με το
πιο ωραίο από όλα και το
πιο πολύτιμο από όλα,
δηλαδή τον Θεό. Από εκείνον
όλα ουσιώνονται και αποκτούν
συνοχή, και από εκείνον
προέρχεται κάθε πρόνοια
και χορηγία των αγαθών,
κάθε τελειότητα και
κάθαρση των παθών.
Άγιος Φώτιος
Κωνσταντινουπόλεως,
«Τί ἐστιν ἔργον ἄρχοντος»
18 ΚΥΠΡΟΣ: ΤΟ ΘΑΥΜΑ, Η ΤΡΑΓΩ∆ΙΑ ΚΑΙ Η ΣΩΤΗΡΙΑ

Η βάπτιση των κατοίκων της Κύπρου στον λόγο του Ευαγγελίου δεν έγινε βιαστικά, ούτε
µαγικά. Έγινε αργά, ελεύθερα µέσα από «θαύµατα» και τραγωδίες πολλών ανθρώπων,
µέσα από θυσίες και αίµατα µαρτύρων και οσίων, ανδρών και γυναικών. Οι πρόγονοί µας
διακόνησαν τον Θεό Λόγο και γι’ αυτό τιµήθηκαν από τον Πατέρα· καρπός αυτής της
τιµής ο κόσµος (κόσµηµα) της Κύπρου, οι άγιοι. Το πλήθος των αγίων που στόλισαν την
πατρίδα µας είναι τόσο µεγάλο σε αριθµό και λαµπρότητα, ώστε εύστοχα η Κύπρος
ονοµάστηκε «νήσος αγίων».
Το 1974 αποτελεί χρονιά ορόσηµο για τη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου. Είναι η χρονιά,
όπου ένα ολόκληρο νησί διχοτοµήθηκε για τα συµφέροντα των µεγάλων, των εµπόρων
των εθνών. Μαζί µε τον τόπο, διχοτοµήθηκαν και οι ψυχές των ανθρώπων τούτου του
τόπου, των νεκρών της εισβολής, των αγνοουµένων, των εγκλωβισµένων, των προσφύγων
και όλων των υπολοίπων που βίωσαν πολύ βαθιά αυτό «το έγκληµα που γίνηκε εις βάρος
της Κύπρου: τη διάλυση ενός κόσµου συµπαγούς σε όλη την κλίµακα των αξιών του».
Η διχοτόµηση, όµως, δεν έγινε αυτόµατα το 1974· απλώς τη χρονιά αυτή
οριστικοποιήθηκε µε τουρκικό θυρεό αυτό που ήδη έβραζε µέσα στην ψυχή µας και στην
κοινωνία ολόκληρη. Η διχοτόµηση της Κύπρου είχε ξεκινήσει και είχε εδραιωθεί ήδη από
πριν, από τη στιγµή που εµείς, οι «κακοί δούλοι», είπαµε καρδιακά ότι χρονίζει ο Κύριος
και αρχίσαµε να κτυπούµε τους συνδούλους µας και να τρώµε και να πίνουµε µε
µέθυσους, τότε άρχισε µια διχοτόµηση πρώτα και κύρια µέσα µας, η οποία σαν καρκίνος
αφέθηκε να απλωθεί τόσο πολύ, ώστε να αγκαλιάσει ολόκληρο το νησί µας. Αρχικά, η
κοινωνία της Κύπρου χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα, σε «µακαριακούς» και «γριβικούς».
Ακολούθως, συνέβηκε η εκκλησιαστική διχοτόµηση µε το σχίσµα του 1973, όπου οι τρεις
µητροπολίτες Πάφου, Κιτίου, και Κυρηνείας αποστάτησαν κατά του Αρχιεπισκόπου
Μακαρίου Γ΄ και στη συνέχεια καθαιρέθηκαν. Μετά την διχοτόµηση αυτή, ακολούθησε
µια άλλη χειρότερη, το προδοτικό και επάρατο πραξικόπηµα στις 15 Ιουλίου 1974, οπότε
όλη η κοινωνία της Κύπρου διχοτοµήθηκε και πλέον ο πατέρας σκότωνε τον γιο και ο
αδελφός τον αδελφό. Λίγες µέρες µετά, το Σάββατο της εικοστής Ιουλίου, κατέφθασαν
στις ακτές «της αγαπηµένης θάλασσας της Κερύνειας» οι ορδές του Αττίλα, «οι ολετήρες
της Αποκάλυψης» .
Υπάρχει ελπίδα επιστροφής στα κατεχόµενα χωριά µας; «Γίνεσθε ἕτοιµοι» Η ετοιµότητα
 ΚΥΠΡΟΣ: ΤΟ ΘΑΥΜΑ, Η ΤΡΑΓΩ∆ΙΑ ΚΑΙ Η ΣΩΤΗΡΙΑ 19

και η εγρήγορση ξεκινά πρώτα από την καρδιά του καθενός. Εκεί θα κριθεί η µάχη, εκεί
στηρίζεται η ελπίδα του τόπου µας. Μετάνοια, µετάνοια, µετάνοια φωνάζει µε τη βαθιά
λαλιά του ένας αγιορείτης µοναχός, εκ Κύπρου ορµώµενος. «Μετανοεῖτε, ἤγγικε γάρ ἡ
βασιλεία τῶν οὺρανῶν» (Ματθ. 4, 17), προσθέτει η αγία φωνή του Κυρίου. Τι είναι η
µετάνοια και γιατί είναι το κλειδί; Μετάνοια είναι επιστροφή στον Θεό τον ζώντα,
επιστροφή στην πατρική αγκαλιά της άπειρης Του αγάπης, όπως τον άσωτο της
παραβολής. Μετάνοια είναι αίσθηση της καρδίας, ανάσταση από την αµαρτία και αληθινή
χαρά, ειρήνη, πραότητα, µακροθυµία, αγάπη. Μετάνοια είναι να έλθουµε «εἰς ἑαυτόν», να
ανανήψουµε από τον λήθαργο και να κλαύσουµε καρδιακά, ταπεινά γιατί από µόνοι µας
φύγαµε «εἰς χώραν µακράν» της αγάπης του Θεού. Πρώτα εµείς διχοτοµηθήκαµε, πρώτα
εµείς αδικήσαµε τους αδελφούς µας, πρώτα εµείς σκοτώσαµε τους αδελφούς µας,
πρώτα εµείς αµαρτήσαµε ενώπιον του Θεού Πατέρα. Κι όλα αυτά τα κάναµε, έχοντας
µέσα στις φλέβες µας αίµα αγίων, που πάνω σ’ αυτά τα χώµατα µαρτύρησε - µε τρόπο
ελληνικό - Χριστόν σαρκωθέντα, σταυρωθέντα και αναστάντα.
Όταν µετανοήσουµε γνήσια και αληθινά, τότε θα πενθήσουµε για όλες µας τις αµαρτίες,
τις µεγάλες και τις µικρές. Θα πενθήσουµε για όσα κάναµε συνειδητά, και για όσα κάναµε
εξ αγνοίας. Θα πενθήσουµε και για όσα καλά µπορούσαµε να κάνουµε, αλλά δεν τα κάνα-
µε. Θα πενθήσουµε και για όσα καλά είχαµε ευθύνη να κάνουµε – έχοντας αίµα Χριστού
στις φλέβες µας- αλλά δεν τα κάναµε. Και τέλος, θα πενθήσουµε όχι µόνο για τις δικές
µας αµαρτίες, αλλά και για τις αµαρτίες των άλλων , τις αµαρτίες όλων των ανθρώπων,
ακόµα και για τις αµαρτίες των Τούρκων. Γιατί χρειάζεται να πενθήσουµε και γι’ αυτές...
Όταν θα γευτούµε αληθινό πένθος και γνήσια µετάνοια, τότε θα γνωρίσουµε τι σηµαίνει
εγρήγορση και ετοιµότητα. Από την εγρήγορση θα φθάσουµε στην προσευχή, την αληθινή
προσευχή των τέκνων του Θεού. Εκεί, όπου το Πνεύµα του Θεού κράζει µέσα στις καρδιές
µας «ἀββά ο Πατήρ». Από την αληθινή προσευχή, θα φθάσουµε στην αληθινή συγχώρηση
του εαυτού µας µε τον Θεό Πατέρα, του εαυτού µας µε τους οικείους, του εαυτού µας µε
τον κόσµο όλο, ακόµη και µε τους Τούρκους. Κι από την συγχώρηση, θα φθάσουµε στην
αληθινή και τέλεια αγάπη, η οποία «οὐ χαίρει ἐπί τῇ ἀδικίᾳ, συγχαίρει δέ τῇ ἀληθείᾳ· πάντα
στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑποµένει, ...οὐδέποτε ἐκπίπτει» (Α΄ Κορ. 13, 6-8).
Και τότε, θα γευτούµε αληθινή ανάσταση του προσώπου µας και του τόπου µας.
Μέσω της µετάνοιας, της εγρήγορσης, της προσευχής, της συγχώρησης και της αγάπης
θα γίνουν οι πνευµατικές βάσεις που θα ελευθερώσουν την Κύπρο, κατά τον λόγο του
αγίου Παϊσίου: «Η Κύπρος θα ελευθερωθεί, όταν µετανοήσουν οι Κύπριοι. Να κάνετε
πνευµατικές βάσεις, για να διώξουν τις βάσεις των Τούρκων, των Άγγλων και των
Αµερικάνων». Έβλεπε δηλαδή το Κυπριακό ως πνευµατικό θέµα, όχι ως εθνικό ή πολιτικό
και ότι η λύση του θα προέλθει από τη µετάνοια του λαού και την προσευχή.
20 ΜΥΘΟΣ ΑΙΣΩΠΟΥ

Η ουρά ενός φιδιού απαίτησε από το υπόλοιπο σώµα

να γίνει αρχηγός του. Αν και έγιναν προσπάθειες να του
εξηγηθεί ότι δεν µπορεί να γίνει τέτοιο πράγµα, αυτή έµεινε
αµετάπειστη. Πήρε την αρχηγεία και ξεκίνησε να οδηγεί
σέρνοντας τυφλά ολόκληρο το σώµα, ώσπου έπεσε σε λάκο
γεµάτο πέτρες και πληγώθηκε στη ράχη και σ’ όλο το σώµα.
Τότε, η ουρά κουνιόταν καλώντας το κεφάλι
σε βοήθεια, λέγοντας “Σώσε µας αφέντη,
ήταν λάθος µου να τα βάλω µαζί σου”.

Αυτοί που δεν έχουν

ικανότητες και γνώση,
να µην απαιτούν την
εξουσία. ∆ιαφορετικά
προκαλούν καταστροφή
στο σύνολο.
 ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟ 21

Κανόνα πίστεως καί

εἰκόνα πραότητος,
ἐγκρατείας Διδάσκαλον,
ἀνέδειξέ σε τῇ ποίμνῃ σου
ἡ τῶν πραγμάτων ἀλήθεια·
διά τοῦτο ἐκτήσω τῇ ταπεινώσει τά ὑψηλά,
τῇ πτωχείᾳ τά πλούσια.
Πάτερ Ἱεράρχα Νικόλαε,
πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ,
σωθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν.

Πρότυπο πίστεως και πραότητας και διδάσκαλο εγκράτειας σε ανέδειξε στο

ποίµνιό σου η αλήθεια των πράξεών σου· γι’ αυτό απέκτησες µε την ταπείνωση τα
υψηλά και µε τη θεληµατική φτώχεια τον πνευµατικό πλούτο. Πάτερ Ιεράρχα
Νικόλαε, να µεσολαβείς στον Χριστό τον Θεό για να σωθούν οι ψυχές µας!
22 ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ

«ἐὰν ὑμεῖς μείνητε ἐν τῷ λόγῳ τῷ ἐμῷ, ἀληθῶς μαθηταί μ ἐστε, καὶ γνώσεε
τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς. (...) πᾶς ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν
δ­λός ἐστι τῆς ἁμαρτίας. ὁ δέ δ­λος ƒ μένει ἐν τῇ οἰκίᾳ εἰς τὸν αἰῶνα· ὁ υἱὸς μένει
εἰς τὸν αἰῶνα. ἐὰν Šν ὁ υἱὸς ὑμᾶς ἐλευθερώσῃ, ὄντως ἐλεύθεροι ἔσεε». Ιω. 8,31-36
Αν µείνετε πιστοί στον λόγο µου, θα είσαστε πραγµατικοί µαθητές µου και θα γνωρίσετε την αλήθεια και η αλήθεια θα
σας ελευθερώσει. (...) όποιος αµαρτάνει γίνεται δούλος της αµαρτίας. Ο δούλος όµως δεν ανήκει για πάντα σε µιαν οικογέ-
νεια, ενώ ο γιος ανήκει σ’ αυτήν για πάντα. Αν, λοιπόν, σας ελευθερώσει ο Υιός, τότε θα είσαστε πραγµατικά ελεύθεροι.

Η αµαρτία είναι ένας ισχυρός «νόµος» που κρατά τον άνθρωπο δέσµιο και δεν του επιτρέπει
να φτάσει στον προορισµό του, την κάθαρση και τον αγιασµό, στο «καθ’ οµοίωσιν Θεού».
Εξάλλου, αµαρτία είναι η αποτυχία, το σφάλµα. ∆εν αφήνει τον άνθρωπο να πετύχει τον
ύψιστο στόχο του, την βασιλεία του Θεού. Ενώ ο άνθρωπος πλάστηκε για να µετέχει στη
δόξα και την µακαριότητα του ∆ηµιουργού του, καταντά στον εξευτελισµό και τη δυστυχία
της αµαρτίας.
Ουσιαστικά η αµαρτία κάνει τον άνθρωπο εχθρό του εαυτού του και του Θεού. Χωρίζεται ο
αµαρτωλός από τον Χριστό και ζει µέσα στην ταραχή.
«Τη ελευθερία η Χριστός ηµάς ηλευθέρωσε, στήκετε, και µη πάλιν ζυγώ δουλείας ενέχεσθε»
(Γαλ. 5,1.) Η πνευµατική ελευθερία, όπως και η εθνική, είναι καρπός αγώνα. Είναι δώρο του
Θεού που το χάσαµε και τώρα πρέπει να αγωνιστούµε, µε τη βοήθεια του Θεού, για να το
επανακτήσουµε. Χρειάζεται συνεχής εγρήγορση, για να βλέπουµε τις παγίδες των
πειρασµών, και να εντοπίζουµε τα δικά µας αδύνατα σηµεία. Πρέπει να αντιδρούµε άµεσα,
πριν καταφέρει να µας νικήσει η αµαρτία. Και αν ήδη διαπιστώνουµε πτώσεις, επιβάλλεται
άµεση επανόρθωση δια της µετανοίας. Μια αµαρτία που επαναλαµβάνεται και χρονίζει
µέσα µας ριζώνει και πολύ δύσκολα ξεριζώνεται.

Μόνο ο Κύριος ελευθερώνει από Ελεύθερος άνθρωπος είναι ο

την κυριαρχία των παθών και των άγιος. Αυτός ελκύει χάρη και
κακών επιθυµιών και χαρίζει για τους άλλους και για την
στην ψυχή την αυτοκυρια- πατρίδα του.
ρχία µε την υποταγή στον
δηµιουργό της.
ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 23
24 ΤΗΝ ΠΑΤΡΙ∆Α ΟΥΚ ΕΛΑΤΤΩ ΠΑΡΑ∆ΩΣΩ
«Τήν Πατρίδα οὐκ ἐλάττω παραδώσω».
Τη µικρή αυτή φράση τη συναντάµε στον
όρκο που έδιναν οι Αθηναίοι έφηβοι
πριν καταταγούν στον στρατό. Οι Αθηναί-
οι, όταν γίνονταν 18 ετών έπρεπε να
υπηρετήσουν στρατιώτες για δύο χρόνια.
Σε επίσηµη τελετή, παρουσιάζονταν στην
Εκκλησία του ∆ήµου στην Πνύκα, αναγρά-
φονταν στους καταλόγους των πολιτών και
τους χορηγούνταν ένα δόρυ και µια ασπίδα.
Η τελετή αυτή συχνά συνδυάζονταν µε θεα-
τρικές εκδηλώσεις. Κατόπιν, ένοπλοι ανέβαι-
ναν στην Ακρόπολη και κρατώντας ασπίδα
έδιναν στο ιερό της Αγραύλου τον όρκο των
Αθηναίων εφήβων: «∆εν θα ντροπιάσω τα όπλα τα ιερά
ούτε θα εγκαταλείψω τον συµµαχητή µου, µε οποιονδήποτε κι αν ταχθώ στη γραµµή. Θα
αµυνθώ και για τα ιερά και για τα όσια και µόνος και µαζί µε πολλούς, και την πατρίδα δεν
θα παραδώσω µικρότερη, αλλά µεγαλύτερη και ισχυρότερη απ’ όση την παρέλαβα».
Αυτός ήταν ο όρκος που έδιναν οι έφηβοι Αθηναίοι µε θάρρος και τόλµη και προετοιµά-
ζονταν ανάλογα ώστε να υπερασπιστούν την πατρίδα τους προσφέροντας ως αντίτιµο
ακόµα και την ίδια τους την ζωή. Σήµερα καλούµαστε και εµείς να δώσουµε την δική µας
µαρτυρία, τον δικό µας θα λέγαµε όρκο, ούτως ώστε όποτε παραστεί ανάγκη να είµαστε
έτοιµοι να υπερασπιστούµε την πατρίδα µας και να διατηρήσουµε στο διάβα των αιώνων
την πίστη µας, τις αξίες και τα ιδανικά µας, την ιστορία και τον πολιτισµό µας. Πώς όµως
θα γίνει αυτό στις µέρες µας και γιατί, αυτό θα το δούµε παρακάτω.
Σήµερα, παρατηρεί έντονα κανείς, ότι η κοινωνία µας και γενικότερα η πατρίδα µας
απειλείται από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς και συγχρόνως διέρχεται κρίσεις,
από τις οποίες κινδυνεύει να χάσει την ταυτότητά της. Αυτό που κυριαρχεί περισσότερο
είναι η κρίση των ηθικών αξιών, η έλλειψη της αγάπης και της προσφοράς, η κρίση των
θεσµών και κυρίως της οικογένειας και της παιδείας. Η κρίση επίσης των συνειδήσεων
µας πού νεκρώνονται εξαιτίας του ατοµισµού, του προσωπικού συµφέροντος και της
µοναξιάς, αποτελεί µια άλλη ασύµµετρη απειλή. Ακόµη, υπάρχουν πολλοί πού
προσβάλλουν την εθνική συνείδησή µας µε το να αλλοιώνουν την ελληνική ιστορία,
προσβάλλουν το ορθόδοξο φρόνηµά µας, προβάλλοντας ξενόφερτα πρότυπα ζωής,
ιδέες και δοξασίες άλλων χωρών. Επιπλέον, η κακή χρήση των νέων τεχνολογιών
εγκλωβίζει σήµερα τους ανθρώπους και ιδιαίτερα εσάς τα παιδιά σε ένα µονότονο και
καθιστικό τρόπο ζωής, αφαιρώντας σας στοιχεία σηµαντικά για την εξέλιξη και
διαµόρφωσή σας όπως είναι η δηµιουργικότητα, η κριτική σκέψη και η επικοινωνία.
Όλα αυτά και πολλά άλλα, έχουν καταστεί ο µεγαλύτερος κίνδυνος αφανισµού της
ελληνικής και ορθόδοξης υπόστασής µας αλλά και της εδαφικής ακεραιότητάς µας.
∆εν µπορούν όµως να αλλάξουν τα δεδοµένα και η γενικότερη κατάσταση που έχει
 ΤΗΝ ΠΑΤΡΙ∆Α ΟΥΚ ΕΛΑΤΤΩ ΠΑΡΑ∆ΩΣΩ 25
δηµιουργηθεί στην κοινωνία µας µε ένα µαγικό τρόπο, µε ένα µαγικό ραβδί, αν εµείς δεν
επιδιώξουµε και θελήσουµε να αλλάξουµε τον τρόπο της ζωής µας, τον τρόπο που
σκεφτόµαστε. ∆εν µπορούµε να κυνηγούµε το θαύµα της αλλαγής παραµένοντας µέσα
στην αδράνεια και την βόλεψή µας. ∆εν µπορεί να έρθει η προσωπική µας ελευθερία
από κάθε είδους εξαρτήσεις, όπως και η ελευθερία του τόπου και των κατεχοµένων
εδαφών µας, χωρίς προσωπικές θυσίες, κόπους και αγώνες από τον καθένα µας.
Γι’ αυτό και στις µέρες µας χρειάζεται όσο ποτέ άλλοτε αντίσταση. Αντίσταση ποιότητας.
«Να µην συµφιλιωνόµαστε µε την παρακµή. Να κάνουµε αντίσταση στην παρακµή». Είσαι
θρησκευόµενος; Θα αντισταθείς. ∆εν θα συµφιλιωθείς µε την εξωτερική µόνο µορφή
της πίστης µας, αλλά κυρίως θα ζήσεις αληθινά το µυστήριο βαθιά µέσα σου. Είσαι
µαθητής; Θα µάθεις να ακούς τους µεγαλύτερους σου, να σέβεσαι τους καθηγητές σου,
θα είσαι τίµιος και ευγενής και θα µελετάς µε ζήλο ό,τι ακολουθείς, χωρίς να υποτιµάς τους
συµµαθητές σου, χωρίς να αντιγράφεις στα µαθήµατά σου. Θα επιζητείς την πρωτιά και
τα αριστεία χωρίς δόλο και αδικία. Αυτό σηµαίνει αντίσταση. Αντίσταση, ακόµη είναι και
όταν κλείνουµε τα αυτιά µας στις σειρήνες της καλοπέρασης, της υλοφροσύνης, του
εύκολου και άκοπου πλουτισµού, αυτό που λέµε σήµερα Νέα Εποχή, που θέλει τη ζωή
µας να µοιράζεται µεταξύ τριών συσκευών: της τηλεόρασης, του κοµπιούτερ και του
ψυγείου. Να βλέπουµε τι θα φάµε και να τρώµε βλέποντας. Εξ’ ου και το γεγονός ότι
πλέον µας ονοµάζουν καταναλωτές και όχι πολίτες. Καταναλωτές είναι τα ζώα. Λέει ο
άγιος Χρυσόστοµος: «Ἄνθρωπος γάρ ἐστίν οὐκ ὅστις χεῖρας καί πόδας ἔχει ἀνθρώπου, οὔδ’
ὅστις ἐστί λογικός µόνον, ἀλλ’ ὅστις εὐσέβειαν καί ἀρετήν µετά παρρησίας ἀσκεῖ».
Εποµένως, όταν αρχίσει κανείς δειλά-δειλά να εργάζεται στον χαρακτήρα του και
φροντίζει να καλλιεργεί τον εαυτό του, αρχίζει να αποκτά και νουν Χριστού. Και όσο
περισσότερο κανείς εµβαθύνει στην Αλήθεια του Χριστού, τόσο και φωτίζεται ο νους
του ώστε να αναγνωρίζει ποιο είναι το αληθινό συµφέρον τόσο για τον εαυτό του όσο και
για τους άλλους γύρω του, αλλά και γενικότερα για την πατρίδα του. Τότε όχι
µόνο προοδεύει στην ζωή του ως άνθρωπος, αλλά γίνεται και ενάρετος
άνθρωπος. Αποκτά την χριστιανική σταθερότητα που τον βοηθά να
παραµείνει κραταιός στις παραδόσεις του, στην Πίστη του,
στις αξίες και τα ιδανικά της Πατρίδας του. Έτσι, ό,τι και αν
συµβεί γύρω του, όσες δυσκολίες και αν εµφανιστούν
µπροστά του ποτέ και µε κανένα τρόπο δεν δειλιάζει,
δεν προδίδει, δεν ντροπιάζει και δεν ξεπουλά ούτε
την Πατρίδα του, ούτε και την Πίστη του. Αντιθέτως,
έχοντας ως οδοδείκτες τους Αγίους της Εκκλη-
σίας και τους ήρωες της Πατρίδας µας πάντοτε θα
υπερασπίζεται τα ιερά και τα όσιά µας και µάλι-
στα, εάν κάποια στιγµή απαιτηθεί, θα θυσιάσει
ακόµη και τη ζωή του· µόνος, αλλά και µαζί µε
πολλούς άλλους, θα βροντοφωνάζει παντού:
«Την πατρίδα ουκ ελάττω παραδώσω».
26 ΑΠΟ ΤΗ ΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

“Γιατί το αηδονάκι να βγάζει αυτούς

τους λαρυγγισμούς; Γιατί να κάνει
αυτές τις τρίλιες; Γιατί να ψάλλει αυτό
το υπέροχο άσμα; (...) Μήπως περι-
μένει να το επαινέσει κανείς; (...). Πόσο
ωραία κάνεις χωρίς διακοπή το
καθήκον σου, την προσευχή σου στον
Θεό! Πόσα μου λες, αηδονάκι μου,
πόσα με διδάσκεις! Θεέ μου, συγκι-
νούμαι. Αηδόνι μου, μου δείχνεις με το
κελάηδημά σου πώς να υμνώ τον Θεό,
μου λες χίλια, πολλά, πάρα πολλά...”
Όσιος Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης
 ΜΥΘΟΣ ΑΙΣΩΠΟΥ 27

Κάποτε ενας γάιδαρος φόρεσε τοµάρι

λιονταριού και τριγυρνούσε φοβερίζο-
ντας τα ζώα. Μόλις είδε µιαν αλεπού,
προσπάθησε να την τροµάξει κι αυτήν.
Εκείνη όµως τον αναγνώρισε
και του είπε:
“Να ξέρεις πως κι εγώ θα σε
φοβόµουν, αν δεν σε είχα ακούσει
να γκαρίζεις”.

Ο µύθος δηλώνει ότι οι

φλύαροι που προσποι-
ούνται τους σπουδαίους
και κοµπάζουν, τελικά
αποκαλύπτονται από την
ίδια τους τη φλυαρία και
τα έργα τους.
28 Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΛΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Ο Ελληνισµός πέρασε πολλές φορές στην ιστορία του εχθρικές επιθέσεις που άλλοτε
αντιµετωπίστηκαν άµεσα και άφησαν µόνο την µνήµη της ηρωικής αντίστασης και της
δόξας, άλλοτε κατέληξαν σε απώλεια εδαφών που ελευθερώθηκαν µε αγώνες και θυσίες
αργότερα. Αλλά, µεγάλο µέρος των εδαφών του Ελληνισµού βρίσκεται µέχρι σήµερα στα
χέρια λαών που έµαθαν να ζουν αρπάζοντας ό,τι δεν τους ανήκει, ώστε σήµερα να µιλούµε
για «χαµένες πατρίδες».
Οι αλλογενείς άρπαγες της πατρίδας είναι πάντα στις θέσεις τους έτοιµοι για αρπαγή, για
ιδιοποίηση των δικών µας τόπων. Μπορούµε όµως να πούµε ότι ο σηµερινός Ελληνισµός
έχει το ίδιο φρόνηµα και το ίδιο σθένος για αγώνα όπως πριν, όπως για παράδειγµα στον
πιο πρόσφατο αγώνα της Κύπρου, του 55-59; Είµαστε οι ίδιοι άνθρωποι;
Μάλλον κάτι έχει µεσολαβήσει που µας έχει αλλοιώσει σε µεγάλο βαθµό. Ως Έλληνες
Χριστιανοί Ορθόδοξοι έχουµε υποστεί µια πνευµατική άλωση που µας επηρεάζει σε όλες τις
πτυχές της ζωής µας και τείνει να µας αποχρωµατίσει ως λαό και συνεπώς υπάρχει φόβος
σε µελλοντικό στάδιο να µην συγκινούµαστε ως λαός ούτε από την έννοια της θρησκείας
ούτε της πατρίδας ούτε της οικογένειας ή οποιασδήποτε άλλης «αξίας».
Είναι παραδεκτό ότι περνούµε σήµερα ηθική κρίση, όπου είναι φανερή η αποδοχή της
αµαρτίας, η αποστασία από τον Νόµο του Θεού. Κυρίως οι νέοι είναι τα θύµατα µιας
κοινωνίας που τους διαπαιδαγώγησε χωρίς σοβαρό προβληµατισµό για το τι άνθρωποι θα
γίνουν και κυρίως για την ευθύνη απέναντι στην αθάνατη ψυχή τους. ∆υστυχώς, ζούµε σ’
ένα ηθικά µολυσµένο περιβάλλον και ο επηρεασµός είναι πολύ εύκολος. Ο αµαρτωλός
χαρακτηρίζεται στην Αγία Γραφή ως «λοιµός» γιατί την πνευµατική ασθένειά του την
µεταδίδει γύρω του, αφού ασκεί κακή επίδραση µε το παράδειγµα ή και τις προτροπές του.
Το πιο ευάλωτο µέρος µιας κοινωνίας είναι τα παιδιά και οι νέοι, γιατί ζουν και αναπνέουν,
µεγαλώνουν, σε ένα περιβάλλον που τους δίνει λάθος µηνύµατα, λάθος διαπαιδαγώγηση,
λάθος στόχους και ιδανικά. Η εκκοσµίκευση, ο ευδαιµονισµός, ο υλισµός, η αισθησιοκρατία,
διαπότισαν όλους και διαπλάθουν την ζωή και νοοτροπία των νέων.
Το καταναλωτικό πρότυπο ζωής και η υπεραξία του χρήµατος είναι ζυµωµένα µε τη
νοοτροπία και των νέων, αφού η προηγούµενη γενιά έδωσε αυτό το πρότυπο. Οι πατέρες
και παππούδες έζησαν µεγαλύτερες στερήσεις, αλλά µε έναν άλλο αγωνιστικό και ασκητικό
τρόπο.
Το ηθικό αισθητήριο είναι στην κοινωνία µας πολύ χαλαρό, κάποιες φορές ανύπαρκτο. Οι
νέοι αναπόφευκτα διαποτίζονται µε αυτή την ηθική αναισθησία. Απορρίπτουν τη θέση της Εκκλη-
σίας σαν παρωχηµένη και απαράδεκτη, χωρίς να υπολογίζουν τον αιώνιο νόµο του Θεού.
Θρησκευτικά η οικογένεια είναι συχνά αδιάφορη ή υπάρχει σύγχυση, αφού οι γονείς
 Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΛΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ 29

ανήκουν σε διαφορετικά θρησκεύµατα, αλληλοσυγκρουόµενα. Η οικογένεια δεν έχει στον

βαθµό που πρέπει την έγνοια για την πνευµατική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Η κοινωνία
και οι γονείς δίνουν στους νέους την εντύπωση ότι η πρώτη αξία του ανθρώπου είναι να
έχει µια θέση σηµαντική όπως εκείνοι την εννοούν. Τους θέλουν καλούς µαθητές, φοιτητές
σε αξιόλογες σχολές… Θα έπρεπε όλοι µας να έχουµε πρώτο στόχο και όνειρο να
πορευόµαστε στην οδό της βασιλείας του Θεού πρώτα και µετά όλα τα άλλα.
Μέσα από τα πρότυπα που παρέχονται οι νέοι µαθαίνουν την αυτονόµηση από κάθε εί-
δους αρχή και εξουσία, την ανταρσία, την ανταγωνιστικότητα, τον καταναλωτισµό, το κυνήγι
της διασκέδασης και της άνεσης. Καλλιεργείται ένας εγωκεντρισµός από τον οποίο
ζηµιώνονται οι ίδιοι και υποφέρει όλη η κοινωνία. Φταίει ίσως το γεγονός ότι δεν
ικανοποιούνται οι πνευµατικές τους ανάγκες και δεν αισθάνθηκαν ότι ανήκουν, είναι
πραγµατικά µέλη, δεν αναπαύονται στην οικογένεια, στην Εκκλησία.
Η αλλοίωση της γλώσσας µας και η αποξένωση από παλιότερες µορφές της, µας
αποξενώνει από όλη την παράδοση, την ιστορία και την λατρευτική ζωή.
Η σωµατική υγεία είναι επίσης µια σηµαντική παράµετρος. Γιατί, εφόσον οι νέοι µένουν
αφύλαχτοι πνευµατικά, αναζητήσουν διέξοδο σε επικίνδυνες για την υγεία τους λύσεις.
Καταφεύγουν στο κάπνισµα, το ποτό, τα ναρκωτικά… στην αναζήτηση κάποιας ικανοποίησης σε
σχέσεις αµφίβολες ή αµαρτωλές. Άλλοι καταλήγουν σε αντίθετες ακρότητες µε υπερβολική
προσοχή στη διατροφή και ειδωλοποιούν το σώµα, περιφρονώντας τα δώρα του Θεού.
Αυτό που µας χρειάζεται είναι η µετάνοια, η πραγµατική προσπάθεια επιστροφής, όχι
αόριστα σε κάποιες «αξίες», αλλά στον Θεό, που είναι ο µόνος που µπορεί να µας δείξει τον
δρόµο του ανθρώπου και κάθε λαού. Μακάρι να µπορέσουµε κάποτε να µετανοήσουµε ως
έθνος και να επιστρέψουµε εκεί απ’ όπου πέσαµε. Τώρα η µεγάλη αλλαγή είναι ευθύνη
προσωπική του καθενός, που συνειδητοποιεί την αποστασία του και την ευθύνη να
βοηθήσει και τους άλλους ως αδελφούς.
Αν καλλιεργήσουµε τη συναίσθηση της παρουσίας του Θεού στη ζωή
µας και µάθουµε ότι βρισκόµαστε κάτω από το δικό Του στοργικό
βλέµµα, τότε η ελπίδα δε θα αφήνει να κάνουν απονενοηµένες
πράξεις, θα δίνει τη δύναµη της αντίστασης σε κάθε µορφής
κακό.
Τι µας µένει λοιπόν εκτός από την µετάνοια, την επιστροφή σε
µια κατάσταση εγρήγορσης για τη διαφύλαξη του πολυτιµότερου
αγαθού, της ψυχής µας; Κι αν δεν είµαστε έτοιµοι για γενική
µετάνοια µε πρώτους τους άρχοντες και µετά όλο τον λαό, όπως
στη Νινευή, στα χρόνια του προφήτη Ιωνά, µπορούµε να την
καλλιεργούµε στον εαυτό µας και να επιστρέψουµε στον
δρόµο του Θεού. «Όστις θέλει» ακολουθεί τον Κύριο. Πρέπει
να έχουµε την θέληση και την απόφαση για να φτάσουµε
µέσα από την κρίσιµη εποχή µας στην βασιλεία του Θεού.
Έτσι θα έχουµε την ευλογία και την προστασία του
Θεού ως έθνος.
30 ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
 ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ 31

Παραµείνετε µε την ελευθερία που µας ελευθέρωσε ο Χριστός

και µην ξαναµπαίνετε κάτω από ζυγό δουλείας. (Γαλ. 5,1)

Η πνευµατική ελευθερία είναι η αρχοντιά που λέω ότι πρέπει

να έχετε. Και για να έχει ο άνθρωπος αρχοντιά, πρέπει να
µην υπάρχουν µέσα του κατώτερα πάθη, µικρότητες κ.λπ.
ΑΓΙΟΣ ΠΑΪΣΙΟΣ Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ
32 ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

κόλλησε φωτογραφίες
της κατασκήνωσης

“ς ἄρτος, ἕν σῶμα οἱ ποοί ἐσμέν”.

“είµαστε οι πολλοί ένας άρτος, ένα σώµα”, Α΄Κορ. 10,17

κόλλησε φωτογραφίες
της κατασκήνωσης
 ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 33

κόλλησε φωτογραφίες
της κατασκήνωσης

“Αυτός π
σπέρν ευγέν α θερίζ φιλία. Αυτός π
φυτεύ
καλύνη μαζεύ αγάπη”. Άγιος Βασίλειος ο Μέγας

κόλλησε φωτογραφίες
της κατασκήνωσης
34 ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ ΙΕΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΚΥΠΡΟΥ “ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΗΣ ΣΤΕΓΗΣ”

Κατασκηνωτική Περίοδος: .../... µέχρι .../... 2019

Οµάδα: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Κατασκηνωτές/ Κατασκηνώτριες: Τηλέφωνα:

Οµαδάρχες/ Οµαδάρχισσες:
ΑΠΟ ΤΗ ΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 35

,Ο καιρός της
~ προσευχης
~

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΙΝΑΪΤΗΣ - ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ

,
άς μή γίνει γιά σένα
, ~
ώρα πού θά σκεφθεις
,
~ καί αναγκαια~ θέματα,
σπουδαια
,
έστω καί πνευματικά.
,
Διαφορετικά άφησες
~ ,
καί σου έκλεψαν
τό πολυτιμότερο.

“ Καὶ ἂν ἀκόµη ἔχης ἀνεβῆ ὅλη τὴν κλίµακα τῶν ἀρετῶν,

καὶ τότε πάλι νὰ προσεύχεσαι ὑπὲρ ἀφέσεως τῶν ἁµαρτιῶν σου,
ἀκούοντας τὸν Παῦλο νὰ βοᾶ: «Ἁµαρτωλῶν πρῶτος εἰµὶ ἐγώ»
(Α´ Τιµ. 1,15).
ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΙΝΑΪΤΗΣ - ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ“
36 ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ

«πάτερ μ”, Πατέρα µου, αν εί-

ναι δυνατόν, ας µην
εἰ δυνατόν ἐστι, πιω αυτό το ποτήρι·
όµως ας µη γίνει το
παρελθέτω ἀπ’ ἐμ­ τὸ ποτήριον τ­το· δικό µου θέληµα
πλὴν ƒχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ’ ὡς σύ». αλλά το δικό σου.

Μτθ. 26,39

Υπακοή σηµαίνει ενταφιασµός της ιδικής µας θελήσεως και ανάστασις της ταπεινώσεως. (...)
Όπως τα δένδρα που σείονται από τους ανέµους ρίχνουν βαθειές ρίζες, έτσι και όσοι ζούν
σε υπακοή αποκτούν δυνατές και ακλόνητες ψυχές.
ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΣΙΝΑΪΤΗΣ

«γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε,

ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν».
Μτθ. 26,41
 ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ 37

“τὴν καλὴν παρακαταθήκην φύλαξον

διὰ Πνεύματος Ἁγί” τ­ ἐνοικ­ντος ἐν ἡμῖν”.
Β΄ Τιµ. 1,14

Φύλαξε «τήν τῆς ὀρθῆς πίστεως καί εὐσεβείας, ἥν παρεθέµην σοι», συµπληρώνει ο Ευθύµιος
Ζιγαβηνός και εξηγεί ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος «ὅτι πολλοί οἱ λησταί καί τό σκότος
βαθύ· ὁ διάβολος ἐφέστηκεν καί ἔτι ἐφεδρεύει». ∆εν µπορούµε µόνοι µας να φυλάξουµε τον
λόγο του Θεού ανόθευτο. Χρειαζόµαστε τη συνέργεια του Αγίου Πνεύµατος για να
νικήσουµε ό,τι αντιτίθεται. Κι εκείνοι που έχουν χρόνια που διδάχτηκαν και αγωνίστηκαν,
έχουν ανάγκη από τον φωτισµό και τη χάρη του Αγίου Πνεύµατος, για να διαφυλάξουν ό,τι
καλώς έµαθαν. ∆εν πρέπει µε αυτοπεποίθηση να πιστεύουµε ότι µπορούµε µόνοι µας να
φυλάξουµε ασύλητο τον θησαυρό της αλήθειας, αλλά ταπεινά να ζητούµε τη βοήθεια του
Πνεύµατος. Η Εκκλησία διά του Αγίου Πνεύµατος διατηρεί την αλήθεια. Το «Πνεῦµα τῆς ἀληθείας»
φώτιζε τους Πατέρες των Συνόδων.

Το Άγιο Πνεύµα ενοικεί σε όλους τους ενάρετους λειτουργούς, αλλά και τους
Χριστιανούς. Είναι όλοι ναοί Του και τους ενδυναµώνει για να διαφυ-
λάττουν ανόθευτη και αδιάφθορη την αλήθεια του Ευαγγελίου.
Χρειάζεται να καταβάλουµε και τις δικές µας προσπάθειες, οι
οποίες από µόνες τους είναι ανίσχυρες αλλά µε την
ενδυνάµωση του Αγίου Πνεύµατος γίνονται πανσθενείς.

Φύλαξον· Υπονοεί ότι την έχουµε. Έχουµε

βαφτιστεί, έχουµε πάρει τον Χριστό και
την Ορθόδοξη πίστη. Υπάρχει κίνδυνος
µέσα στον κόσµο να χάσουµε τον
Χριστό και να µην το καταλαβαίνουµε.
Να µην έχουµε την υγιαίνουσα
διδασκαλία. Επιβάλλεται εγρήγορση,
υποψία για κίνδυνο, προσπάθεια. Κάτι
που προσέχουµε να µην το χάσουµε
κοιτάζουµε αν είναι στη θέση του. Ο Θεός µας
έδωσε και την λογική και την κρίση για να
«δοκιµάζουµε τί ἐστιν εὐάρεστον…», τι µας οδηγεί
στη σωτηρία.

Ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί έχουµε τον ανώτερο

Νόµο του Ευαγγελίου ανόθευτο και αυτόν πρέπει
να έχουµε οδηγό ζωής. Ό,τι πολυτιµότερο για µας
είναι ο Χριστός, η διδασκαλία Του, η ζωή που µας
κρατά ενωµένους µαζί Του.
38

φ ι λ ο π α τρ ία «Ἀδελφοί, ἡ µέν εὐδοκία τῆς ἐµῆς καρδίας καί ἡ

η λο Παύλο
δέησις ἡ προς τον Θεόν ὑπέρ τοῦ Ἰσραήλ ἐστιν εἰς
σωτηρίαν· µαρτυρῶ γάρ αὐτοῖς ὅτι ζῆλον Θεοῦ
ο
στον απόστ ἔχουσιν, ἀλλ’ οὐ κατ’ ἐπίγνωσιν. ἀγνοοῦντες γάρ
τήν τοῦ Θεοῦ δικαιοσύνην, καί τήν ἰδίαν δικαιο-
σύνην ζητοῦντες στῆσαι, τῇ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ
οὐχ ὑπετάγησαν».

Ο Απόστολος Παύλος αναφέρεται, µε έκδηλη συγκίνηση, στους

οµοεθνείς του Ισραηλίτες, οι οποίοι δεν πίστεψαν στον Μεσσία
Χριστό και έµειναν µακριά από τον δρόµο της σωτηρίας. Γι’
αυτό και µε πόνο ψυχής γράφει: «Ἡ εὐδοκία τῆς ἐµῆς καρδίας
καὶ ἡ δέησις ἡ πρὸς τὸν Θεὸν ὑπὲρ τοῦ Ἰσραήλ ἐστιν εἰς
σωτηρίαν», δηλαδή, λέει ο Απόστολος Παύλος, ενώ οι Ισραηλί-
τες απίστησαν και αποξενώθηκαν από τον Μεσσία, η σφοδρή
επιθυµία και ευαρέσκεια της καρδιάς µου και η προσευχή που
απευθύνω στον Θεό είναι για χάρη των Ισραηλιτών, παρά την
απιστία που δείχνουν, για να πετύχουν τη σωτηρία και να
σωθούν. Ανοίγει, θα λέγαµε, την καρδιά του ο απόστολος
Παύλος και αφήνει να ξεχυθεί ο πλούσιος σε αισθήµατα
στοργής εσωτερικός του κόσµος. Ο αποκαλυπτικός αυτός
λόγος του Παύλου µάς δίνει την αφορµή να δούµε πώς ο
µέγας Απόστολος φανέρωνε την αγάπη του προς την Πατρίδα
του και τους συµπατριώτες του και πώς καλούµαστε και εµείς
να εκδηλώνουµε την αγάπη µας αυτή.
 Η ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΑ ΣΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΑΥΛΟ 39

Με έκπληξη και θαυµασµό στέκεται κανείς µπροστά

στο µεγαλείο της ψυχής του αποστόλου Παύλου.
Αυτός που διέτρεξε όλη την οικουµένη για να
διαδώσει το µήνυµα του Ευαγγελίου· αυτός
που διεκήρυξε ότι δεν επιτρέπεται να
υπάρχουν φυλετικές διακρίσεις· ο ίδιος ποτέ
δεν ξεχνούσε την Πατρίδα του. Αντίθετα, πολλές
φορές µε σεµνή καύχηση ανέφερε την καταγωγή
του και την εθνικότητά του: «Ἐγὼ ἄνθρωπος µέν
εἰµι Ἰουδαῖος Ταρσεύς, τῆς Κιλικίας οὐκ ἀσήµου
πόλεως πολίτης» (Πράξ. 21,39 και 22,3). Μάλιστα
δεν έπαυσε να αγαπά τους συµπατριώτες του
ακόµη και τότε που αυτοί τον πλήγωναν µε την
αχάριστη συµπεριφορά τους και τους σκληρούς διωγµούς εναντίον του.
Αυτό το εξαίρετο παράδειγµα φιλοπατρίας του αποστόλου Παύλου µάς
διδάσκει ότι η χριστιανική πίστη δεν καταργεί την αγάπη στην Πατρίδα,
αλλά της δίνει νόηµα βαθύτερο και ουσιαστικότερο.

Πώς µπορούµε λοιπόν κι εµείς ως πιστοί χριστιανοί να εκδηλώνουµε την αγάπη µας
προς την Πατρίδα;
Μια λέξη είναι αυτή που φανερώνει την αγάπη στην ύψιστη µορφή της: η θυσία. Μάς το είπε
ο Κύριος: «Μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων
αὐτοῦ» (Ἰω. ιε΄ 13). Μεγαλύτερη αγάπη προς τους φίλους του κανείς δεν έχει απ’ αὐτήν,
δηλαδὴ από το να προσφέρει και να θυσιάσει τη ζωή του για χάρη των φίλων του. Εφόσον
λοιπόν αγαπούµε την Πατρίδα µας, οφείλουµε να είµαστε έτοιµοι να αναλάβουµε κόπους
και δαπάνες για χάρη του κοινού καλού, ακόµη και να θυσιάσουµε τον ίδιο τον εαυτό µας,
αν χρειαστεί.
Επιπλέον, η αγάπη προς την Πατρίδα εκδηλώνεται και µε την προσευχή µας γι’ αυτήν. Όπως
ο απόστολος Παύλος απηύθυνε δέηση προς τον Θεό «ὑπέρ τοῦ Ἰσραήλ», έτσι κι εµείς έχουµε
χρέος να προσευχόµαστε θερµά για την πατρίδα µας και να παρακαλούµε τον Θεό να
χαρίζει στο Έθνος µας ειρήνη και ασφάλεια. Άλλωστε και η αγία µας Εκκλησία εύχεται στη
θεία Λειτουργία όχι µόνο «ὑπέρ τοῦ σύµπαντος κόσµου» αλλά και ειδικά «ὑπὲρ τοῦ εὐσεβοῦς
ἡµῶν ἔθνους».
Ο Κύριος είναι ο πραγµατικός φύλακας προσώπων και λαών. Κανένας αγώνας δεν
ευοδώνεται, αν δεν βοηθήσει ο Θεός. Γιατί «ἐάν µή Κύριος φυλάξῃ πόλιν εἰς µάτην ἠγρύ-
πνησεν ὁ φυλάσσων». Και για να έχουµε τον Θεό βοηθό πρέπει να ελκύουµε την εύνοια και
το έλεός Του, όχι να Τον διώχνουµε µε την απιστία και την αποστασία µας. Γι’ αυτό, το
κυριώτερο, είναι να προσευχόµαστε να χαρίζει στο έθνος µας µετάνοια! Ένας ηλικιωµένος
εγκλωβισµένος, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, ο Σάββας Λιασής, ζώντας ο ίδιος 45
χρόνια «ελεύθερος - πολιορκηµένος» στην κατεχόµενη Καρπασία και συγκεκριµένα στην
Αγία Τριάδα της Γιαλούσας, έλεγε συνεχώς: «Προσεύχοµαι στον Θεό να µας δίνει µετάνοια,
40 Η ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΑ ΣΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΑΥΛΟ

διότι υποφέρουµε από τα δικά µας λάθη και τις αµαρτίες µας. Να σταµατήσουµε να
επιρρίπτουµε ευθύνες ο ένας στον άλλο για την κατάσταση που επικρατεί στην Πατρίδα µας.
Είναι καιρός να αντιληφθούµε ότι υποφέρουµε από τα πάθη µας, τις αµαρτίες µας και τις
διχόνοιές µας και αν δεν µετανοήσουµε, να ζούµε µε αγάπη, ειρήνη, θυσία και
αλληλοκατανόηση δεν πρόκειται να απαλλαγούµε από την τυραννία που καταδυναστεύει και
εµάς προσωπικά αλλά και τον τόπο µας». Συνεπώς, είναι πολύ σηµαντική η συνεχής µετάνοια
στη ζωή µας. Αυτή την παράδοση που µας µετέφερε µε αυθεντικό τρόπο, αυτή η
εµβληµατική µορφή των εγκλωβισµένων µας, καλούµαστε κι εµείς να τη συνεχίσουµε.
Τέλος, την αγάπη µας προς την Πατρίδα την φανερώνουµε και µε την ενάρετη και αγία ζωή
µας. Έτσι ζούσε και ο παππούς ο Σαββής από την Καρπασία. Ήταν ένας ενάρετος και πιστός
άνθρωπος. Η ζωή του ήταν γεµάτη αγάπη, καλοσύνη, θυσία και προσφορά. Όλοι,
ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι, δέχονταν τη βοήθεια και την προσφορά της καρδιάς του.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος συµβουλεύει σε µια απο τις επιστολές του: «Τὴν πατρίδα
τίµησον, καὶ τῇ ἀρετῇ βοήθησον» (ΕΠΕ 7, 52). Είναι τιµή και εγγύηση για την πατρίδα να
ανατρέφει ανθρώπους µε αρετή και αγιότητα. Όσο έχουµε πιστούς χριστιανούς που
προσεύχονται, µετανοούν και αγωνίζονται, το Έθνος µας δεν κινδυνεύει. Θα ζει και θα
µεγαλουργεί µε τη βοήθεια και τη δύναµη του παντοδύναµου Θεού.

Βεβαίως δεν είναι ο απόστολος Παύλος το µοναδικό παράδειγµα φιλοπατρίας. Το

αξεπέραστο πρότυπο και στο θέµα της αγάπης προς την Πατρίδα είναι ο Κύριος Ιησούς
Χριστός, ο Οποίος κατά την επίγεια ζωή και δράση του έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη
σωτηρία των συµπατριωτών του. Και το πιο συγκινητικό: όταν κάποτε αντίκρισε την πόλη
της Ιερουσαλήµ, έκλαψε µε λυγµούς γι’ αυτήν, διότι γνώριζε το οικτρό τέλος που θα είχε
εξαιτίας της απιστίας της.
Ας αναλόγιστούµε κι εµείς την ευθύνη µας και ας αφήσουµε το δάκρυ και τον στεναγµό
µας να γίνουν προσευχή θερµή προς τον πανάγαθο Θεό, να κάνει και πάλι το θαύµα
του και να χαρίσει στη σκλαβωµένη Πατρίδα µας την πολυπόθητη ελευθερία και
την ειρήνη. Αυτός είναι η µόνη µας ελπίδα!

Χρόνια σκλαβ κιές ατελείωτες

Τον πάτσον τζιαι τον κλώτσον τους
Εμείς τζιαμαί, ελιές τζιαι τερατσιές
πάνω στον ρότσον τους.
Κώστας Μόντης
 41

η γενοκτονία των Ποντίων

και η γενοκτονία της µνήµης
Ἤδη ἀπό τόν 11ο αἰώνα οἱ Μιλήσιοι ἄρχισαν νά ἀποικοῦν στήν
περιοχή τῆς Μαύρης Θάλασσας καί κατόπιν ἵδρυσαν τή Σινώπη (785 π.Χ.),
τήν Τραπεζούντα (756 π.Χ.), τήν Κερασούντα (700 π.Χ.) καί ἄλλες πόλεις. Τόν 5ο αἰώνα ὁ ἀρχαίος
ἱστορικός Ξενοφώντας ἱστορώντας τήν Κάθοδο τῶν Μυρίων στά παράλια τῆς Ποντικῆς
Καππαδοκίας, χαρακτήρισε τήν Τραπεζούντα «πόλιν ἑλληνίδαν οἰκουµένῃ ἐν τῷ Εὐξείνῳ Πόντῳ».
Ἀπό τόν 1ο κιόλας αἰώνα ὁ Πόντος δέχθηκε τό µήνυµα τοῦ Χριστοῦ ἀπό τόν Ἀπόστολο Ἀν-
δρέα, ἱδρυτή τῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Τραπεζούντας, τῆς Σινώπης, τῆς Ἀµισοῦ καί τῆς Αµάσειας.
Μέχρι τόν 15ο αἰώνα οἱ Ἕλληνες τοῦ Πόντου ἀνέπτυξαν πολιτισµό καί ἐµπόριο, παραµένο-
ντας πάντοτε τµῆµα τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Τό 1461 ἡ Τραπεζούντα κατακτᾶται ἀπό
τούς Ὀθωµανούς, ξεκινώντας, ἔτσι, γιά τούς Ἕλληνες, µιά περίοδος δεινῶν καί ἐξισλαµισµῶν.
Μέρος πιά τῆς Ὀθωµανικῆς Αὐτοκρατορίας, εἶχε τά προνόµια πού δόθηκαν καί στούς ὑπό-
λοιπους Ρωµιούς, ὑπό τήν πνευµατική καθοδήγηση τοῦ Οἰκουµενικοῦ Πατριαρχείου. Πολλά
γεγονότα ὁδήγησαν σταδιακά στήν ἀλλαγή ἀντιµετώπισης τῶν Ποντίων ἀπό τούς Τούρκους,
ἀλλά ἐδῶ ἀναφέρουµε ἀκροθιγῶς µόνον ὁρισµένα· ὅταν τό 1821 οἱ Ἕλληνες ἀξίωσαν τήν
Ἐλευθερία τους στήν Πελοπόννησο καί τή Στερεά Ἑλλάδα, στόν Πόντο ἡ ἀλυτρωτική συνείδη-
ση ἔγινε πιά ἐνοχλητική· ἀκολούθησε ἡ ἧττα τοῦ ὀθωµανικοῦ στρατοῦ στόν ρωσσοτουρκικό
πόλεµο (1877-1878), ὁπότε οἱ Ἕλληνες τοῦ Πόντου ἀπέκτησαν αὐξηµένες ἀπαιτήσεις γιά
ἐθνική ἀνεξαρτησία· µετά τόν Μακεδονικό Ἀγώνα (1908) καί τήν ἀπελευθέρωση τῆς βόρειας
Ἑλλάδας, οἱ Τούρκοι συναισθάνονταν ἔντονα τή συρρίκνωση τῆς Αὐτοκρατορίας τους.
Μέ τήν ἐµφάνιση τοῦ κινήµατος τῶν Νεοτούρκων τό 1908, οἱ φωνές γιά ἐθνική
καθαρότητα ἐξέφραζαν τή νεοτουρκική ἀπαίτηση καί προµήνυαν τό δυσοίωνο µέλλον γιά
τίς µή µουσουλµανικές µειονότητες τῆς Τουρκίας. Ὁ ἐπικεφαλῆς τοῦ πολιτικοῦ γραφείου τῆς
42 Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ ΚΑΙ Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
νεοτουρκικῆς τροµοκρατικῆς ὀργάνωσης Teskilt - Mahsusa καί συνεργάτης τοῦ κόµµατος
τῶν Νεοτούρκων «Ἕνωση καί Πρόοδος» δρ Σακίρ Μπαχαντίν, ἔλεγε χαρακτηριστικά: «Τά
ἔθνη πού ἀπόµειναν ἀπό παλιά στήν Αὐτοκρατορία µας µοιάζουν µέ ξένα καί βλαβερά χόρτα
πού πρέπει νά ξεριζωθοῦν. Νά ξεκαθαρίσουµε τή γῆ µας. Αὐτός ἄλλωστε εἶναι καί ὁ σκοπός
τῆς ἐπανάστασής µας».
Ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ δαιµονικοῦ σκεπτικοῦ, τέθηκε σέ ἐφαρµογή τό σχέδιο τῆς ἀνηλεοῦς ἐξόντω-
σης τῶν χριστιανικῶν λαῶν τῆς Τουρκίας στά τέλη τοῦ 19ου καί τίς ἀρχές τοῦ 20οῦ αἰώνα.
Ὁ Μουσταφά Κεµάλ (Ἀτατούρκ) µέ τούς Νεοτούρκους, προσεταιριζόµενοι τίς µεγάλες
δυνάµεις τῆς ἐποχῆς, πέτυχαν νά καταστοῦν πολεµικοί Κολοσσοί, γεγονός πού προκάλεσε
καί τήν ἀλαζονεία τους ἔναντι τῶν µή µουσουλµάνων κατοίκων τῆς ἀχανοῦς χώρας. Ἀπό τή
µιά, ἐνισχύονταν µέ ὅπλα ἀπό τή Γερµανία· ἀπό τήν ἄλλη, δέχτηκαν ἐκατοµµύρια ρούβλια,
χρυσό, ὅπλα καί πυροµαχικά ἀπό τή Σοβιετική Ἕνωση. Τούτη ἡ αἱµατοβαµµένη συµπαιγνία
ἦταν ὁ αὐτουργός τῆς ἔναρξης καί πραγµατοποίησης τῆς πολλαπλῆς Γενοκτονίας.
Ἡ κατοπινότερη χιτλερική Γενοκτονία τῶν Ἑβραίων θεµελιώθηκε µέ κάποια παρανοϊκά
ψευδοεπιστηµονικά κίνητρα· οἱ Γενοκτονίες στήν Τουρκία ἔγιναν χωρίς θεωρητικό ὑπόβαθρο,
ἄνευ ἰδεολογικῆς παρα-λογικῆς, µέ µόνον ἀπροκάλυπτο στόχο τόν ἀφανισµό καθετί
χριστιανικοῦ. Ἔτσι ξεκίνησε µιά νέα Γενοκτονία, τουρκικῆς ἐπίνοιας, πού ἐκτελέστηκε σέ τρεῖς
διαδοχικές φάσεις. Οἱ θύτες µηχανεύτηκαν κάθε λογῆς µέθοδο γιά τήν τελεσφόρηση τοῦ
ἐωσφορικοῦ σχεδίου τους...
Στήν πρώτη φάση, παρατηροῦνταν «ἁπλῶς» κρούσµατα βίας, καταστροφές καί ἀπελάσεις.
Ἔπειτα, ἡ θηριωδία κορυφώθηκε διά τῆς συνεργασίας τοῦ Κεµάλ µέ τήν αἱµοδιψή ὕαινα τοῦ
Πόντου, τόν ἡγέτη τῶν Λαζῶν, Τοπάλ Ὀσµάν.
Τό 1909 ψηφίστηκε νόµος τῆς Ὀθωµανικῆς Αὐτοκρατορίας πού διάτασσε τούς Χριστιανούς
σέ ἐπιστράτευση, δήθεν γιά τόν Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο. Μέχρι τό 1917 κατατάγηκαν
περισσότεροι ἀπό 200.000 Ἕλληνες ἡλικίας µεταξύ 15 µέ 48 ἐτῶν. Αὐτοί στάλθηκαν στά
τάγµατα ἐργασίας («Ἀµελέ ταµπουροῦ»), ὅπου πολλοί πέθαναν ἀπό τά ἐξουθενωτικά
κάτεργα πού ὑποβάλλονταν, ἀπό τίς στερήσεις, ἀπό τό κρύο, ἀπό τίς ἀρρώστιες, ἀπό τήν
ἑκούσια ἐγκληµατική ἀδιαφορία τῶν ἀξιωµατικῶν.
Ἀφοῦ οἱ Νεότουρκοι ἄφησαν ἀπροστάτευτο τό Γένος τῶν Ποντίων Ρωµιῶν µέ
τήν ἐπιστράτευση τῶν ἀνδρῶν, τό 1914 ἐπιδόθηκαν στήν ἐξόντωση τῶν
ἐναποµεινάντων. Συγκέντρωναν τούς γηραιοτέρους καί τά
γυναικόπαιδα καί τούς ἐκτόπιζαν στά ἀφιλόξενα βάθη
τῆς Ἀνατολίας. Ἐρήµωσαν οἱ ἑλληνικές συνοι-
κίες καί τά χωριά, πού οἱ κάτοικοί
τους ὁδηγούνταν σέ
 Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ ΚΑΙ Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ 43
πολυήµερες ὁδοιπορίες µέ ἀπαγόρευση µεταφορᾶς τροφῆς ἤ στρωµάτων καί χωρίς τοπικό
προορισµό. Ἐσκεµµένα, ξεκινοῦσε ἡ πορεία τόν βαρύ χειµώνα µέ µόνον προορισµό τόν θάνα-
το. Τόν ∆εκέµβριο τοῦ 1916, ὁ Ἐθνοµάρτυρας Μητροπολίτης τῆς Ἀµάσειας Γερµανός (Καρα-
βαγγέλης) ἔγραψε στόν Οἰκουµενικό Πατριάρχη ἐκλιπαρώντας γιά βοήθεια: «Τό χιόνι µέχρι τά
γόνατα καί τό κρύο τσουχτερό, ἐν τούτοις προχωροῦν µέ συνοδεία πολιτοφυλάκων χιλιάδες παιδιά,
γυναίκες καί ἄρρωστοι γέροι πρός τή Σεβάστεια... Οἱ ἄρρωστοι ἐγκαταλείπονται στήν ἄκρη τοῦ
δρόµου σχεδόν ὅλοι ξυπόλυτοι, καταδικασµένοι δηλαδή ἐκ τῶν προτέρων σέ θάνατο ἀπό τό ψύχος...
Ἀπό τήν Σαµψούντα στάλθηκαν πολιτοφύλακες καί στρατιώτες ἐναντίον τῶν πλούσιων χωριῶν
τῆς περιοχῆς, οἱ ὁποῖοι ἔκαψαν τά χωριά, σκότωσαν γέρους καί παιδιά καί βίασαν γυναίκες.
Ἀκόµα καί τά κορίτσια κάτω τῶν δέκα χρόνων καί γριές πάνω τῶν 80 εἶχαν αὐτή τήν τύχη».
Φόνευσαν Πόντιους προκρίτους, βουλευτές, δηµοσιογράφους, καθηγητές, µαθητές καί Ἱερείς,
µετά ἀπό ὑποτιθέµενες δίκες στά «∆ικαστήρια Ἀνεξαρτησίας», ὥστε ὅσοι Ἕλληνες ἐπιζή-
σουν νά ἀποµείνουν ἀκέφαλοι καί ἀνίκανοι ὅποιας ὀργάνωσης· λεηλάτησαν καί διέλυσαν τά
µοναστήρια, ὅπως τίς ἱστορικές Μονές Παναγίας Σουµελᾶ καί Ἁγίου Ἰωάννου Βαζελῶνος·
κατέστρεψαν τά ἱερά κειµήλια τῶν ἐκκλησιῶν· αἱχµαλώτισαν, βασάνισαν τούς µοναχούς καί
τίς µοναχές καί ὁρισµένους τούς σκότωσαν. Ἐξισλάµισαν βίαια τούς Ἕλληνες κατοίκους
δεκάδων χωριῶν· ὑποχρέωσαν ἐτσιθελικά Χριστιανές νά παντρευτοῦν µουσουλµάνους·
σκότωσαν ἔγκυες γυναῖκες· ἄρπαξαν ἄλλες καί τίς διέφθειραν µέ τίς χυδαίες ὀρέξεις τους,
τίς ἔκλεισαν στά σύγχρονα χαρέµια τους καί τούς ἐπέβαλαν νά κυοφορήσουν τά προϊόντα
τοῦ βιασµοῦ· δολοφόνησαν µικρά παιδιά...
Πέραν τῆς γυναικοκτονίας καί τῆς παιδοκτονίας, ἄξιον ἀναφορᾶς εἶναι ἄλλο ἕνα παράφρον
σηµεῖο. Ἡ παλιά τέχνη τοῦ παιδοµαζώµατος ἐπαναλήφθηκε. Ὑφάρπαξαν βρέφη ἀπό τή
µητρική ἀγκάλη καί τά παρέδωσαν σέ τουρκικές οἰκογένειες. Ἵδρυσαν ὀρφανοτροφεῖα γιά
τά παιδιά τῶν Ποντίων πού εἶχαν οἱ ἴδιοι σκοτώσει καί ἐκεῖ τούς παρεῖχαν παιδεία τουρκική
καί ἰσλαµική θεολογική µόρφωση.
Ἐπιλεκτική ἡ ἀναφορά στά πάνδεινα πάθη τοῦ ποντιακοῦ Ἑλληνισµοῦ, πού δείχνει καταφανῶς
πώς οἱ θύτες δέν ἦταν ἄνθρωποι, οὔτε φιλάνθρωποι· ἦταν ὄντα τυφλωµένα ἀπό τά ζωώδη
ἔνστικτά τους.
Ἀνατριχιαστικές οἱ πληροφορίες ἀπό τίς πηγές:
Τό 1922 «γυναικόπαιδα εἰκοσιτριῶν ἑλληνικῶν χωριῶν τῆς
περιφέρειας Κερασοῦντος καί ὀκτώ ἑλληνικῶν χωριῶν τῆς
περιφέρειας Πουλαντσάκης ἐνεκλείσθησαν ὑπό τῶν
στρατιωτῶν τοῦ Τοπάλ Ὀσµάν ἐν ταῖς οἰκείαις αὐτῶν,
πυρποληθείσαις καί ἀποτεφρώθησαν».
Ἀκόµα κι’ ὁ φιλότουρκος σοβιετικός ἀπεσταλµένος στήν
Τουρκία Μιχαήλ Φροῦνζε, µετά ἀπό ὀρεινή διαδροµή πού
ἔκαµε, ἔγραψε: «Στήν κορυφή τοῦ περάσµατος συναντηθή-
καµε µ’ ἕνα καραβάνι. Πάνω στό κάρο βλέπω µαυροντυµένες
γυναῖκες. Οἱ γυναῖκες καί τά παιδιά τρέµουν ἀπό τό κρύο (...),
φοράνε ὅλοι τους κουρέλια. Ἀναστατωµένος, ρωτῶ τόν Τούρκο
χιλίαρχο κι’ ἐκεῖνος µοῦ ἀπαντᾶ ὅτι πρόκειται γιά ληστές (...). Γιά λίγα
44 Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ ΚΑΙ Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
λεπτά µείναµε σιωπηλοί καί σκυθρωποί. Παντοῦ ὑπήρχαν ἴχνη βίας (...). Ποτέ στήν ὑπόλοιπη ζωή
µου δέν θά σβήσει ἡ εἰκόνα ἐκείνου τοῦ δρόµου (...), ὁ ἴδιος µέτρησα 58 νεκρούς. Παντοῦ
διέκρινα ἴχνη τῆς βίας. Ἀντικρίσαµε τό πτῶµα ἑνός ὄµορφου κοριτσιοῦ. Τό κεφάλι ἦταν κοµµένο
καί δίπλα τό ἔνα χέρι. Σέ ἄλλο σηµεῖο διακρίναµε τό πτῶµα ἑνός κοριτσιοῦ, περίπου ὀκτῶ ἐτῶν
µέ ξανθά µαλλιά. Φοροῦσε µόνον ἕνα πουκάµισο (...). Στή συνέχεια, τό σῶµα του τό διαπέρασε
ἡ ξιφολόγχη ἑνός στρατιώτη».
Λόγῳ ὅλων αὐτῶν, σχηµατίστηκαν ἔνοπλες ὁµάδες Ποντίων ἀνταρτῶν, µέ τήν εὐλογία καί
καθοδήγηση τῶν ἡρώων Μητροπολιτῶν Τραπεζούντας Χρυσάνθου, Ἀµασείας Γερµανοῦ,
Νεοκαισσαρείας Πολυκάρπου, Χαλδίας καί Κερασοῦντος Λαυρεντίου καί τοῦ Ἐπισκόπου
Ἀπολλωνιάδος Ἰωακείµ. Πανθοµολογούµενη ἡ ὑπεροχή τοῦ Νεοτουρκικοῦ στρατοῦ σέ
στρατιώτες καί ὁπλισµό, µά ἡ ἑλληνική ψυχή, µαθηµένη νά ζεῖ ἐν ἀγωνίᾳ καί ἀγώνι, πολεµοῦσε
γιά αὐτή τήν ἴδια τή ζωή.
Πέρασε ἕνας αἰώνας ἀπό τήν πολύµοχθη προσπάθεια τῶν Τούρκων νά ἐξολοθρεύσουν ὁτι-
δήποτε µή τουρκικό ἀπό τήν ἐπικράτειά τους. Ὁ λογιστικός ἀπολογισµός τῆς ἐθνοκάθαρσης
ἀριθµεῖ 1.500.000 Ἀρµενίους, 500.000 Ὀρθόδοξους Σύριους, περίπου 350.000 Ἀσσυρίους
– Χαλδαίους καί 1.000.000 Ἕλληνες τῆς Μικρασίας, τοῦ Πόντου, τῆς Καππαδοκίας καί τῆς
Θράκης (353.000 Ποντίους).
Φαίνεται κιόλας ἡ διάψευση τοῦ θύτη! Στήν ἀσιατική γῆ πού ποτίστηκε µέ τόσο αἷµα
προκειµένου νά ἐπιτευχθεῖ ἡ ἐθνική καθαρότητα καί ὁ παντουρκισµός, ζοῦν σήµερα ἑλληνό-
φωνοι µουσουλµάνοι, τουρκόφωνοι Χριστιανοί καί κρυπτοχριστιανοί. Ἡ ὑπόσταση αὐτῶν
δίνει ὑπόσταση στήν κεκρυµµένη ἐν τῇ Τουρκίᾳ Ἑλλάδα!
Ἡ ἀναγνώριση τῆς Γενοκτονίας τῶν Ποντίων ἀδελφῶν µας ἀπό τή Βουλή τῶν Ἑλλήνων καί
τήν Κυπριακή ∆ηµοκρατία εἶναι ἀδιαµφισβήτητα καρφί στό µάτι τῆς γείτονος χώρας. Ἀλλά
πάλιν, ὁ µικρόνοος ἑλλαδισµός καί ὁ ἀστεῖος νεοσύστατος νεοκυπρισµός πλήττουν τήν
ἐθνική µνήµη· ἡ ἀδιαφορία καί τά διαχρονικά πολιτικά τερτίπια ἐνισχύουν τήν ἐπιχείρηση
ἐξόντωσης τῆς µνήµης. Ἀρχῆς γενοµένης ἀπό τό 1932 (δέκα χρόνια µετά τίς Γενοκτονίες),
ὅταν ὁ τότε πρωθυπουργός τῆς Ἑλλάδος πρότεινε τόν ἡγέτη τῶν σφαγῶν Μουσταφά
Κεµάλ γιά τό Νόµπελ Εἰρήνης, µέχρι καί τίς µέρες µας, πού ἡ ὁποιαδήποτε ἱστορικά
τεκµηριωµένη σχετική ἀναφορά χαρακτηρίζεται φανατισµός ἀπό πλήθος καλοθελητῶν.
Ἐθνικισµός δέν εἶναι νά θυµᾶται κανείς τίς ἀπανθρωπιές καί τίς θηριωδίες· ἐθνικισµός
εἶναι νά τίς πράττει κανείς. Γι’ αὐτό καί οἱ ὑγιῶς σκεπτόµενοι ἀκολουθοῦν ἐπακριβῶς ἐκεῖνο
πού ὁρίζουν ψηφίσµατα διεθνῶν ὀργανισµῶν καί νόµοι πολλῶν κρατῶν: ἡ ἄρνηση τῆς Γενο-
κτονίας ἀποτελεῖ τό τελικό στάδιό της, διότι προωθεῖ τήν ἀτιµωρησία γιά τούς δράστες
καί ἀφήνει ἀνοικτό τό πεδίο γιά µελλοντικές γενοκτονίες. Ἡ γνώση τῆς ἱστορίας δέν εἶναι
ἔγκληµα, εἶναι καθήκον. Ὅπως εὔκολα καί δίχως ἀπαγορευτικές ἀναστολές κοπτόµαστε γιά
τό ναζιστικό ὁλοκαύτωµα τῶν Ἑβραίων, ἔχουµε τήν ἴδια καί παραπάνω εὐθύνη νά µιλοῦµε,
νά γράφουµε καί νά διεκδικοῦµε δικαίωση γιά τή Γενοκτονία τῶν Ποντίων. Εἶναι χρέος ὅλων
γιά νά προστατέψουµε τόν κόσµο µας ἀπό τήν ἐπανάληψη τέτοιων ἐγκληµάτων.
Αἰωνία ἡ µνήµη τῶν Ποντίων ἐθνοµαρτύρων! Ἄς εἶναι ἐλαφρύ τό χῶµα πού τούς
φιλοξενεῖ, ὅπου κι’ ἄν τούς ἄφησε ἄταφους ἡ λαίλαπα τοῦ ἄλλου Ἀττίλα.
 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ 45
Ο λόγος τœ Αυτοκράτορα Κωνσταντίνœ
Παλαιολό㜠προς τον λαό πριν την
άλωση της Πόλης. (Αποσπάσµατα)
«Ὑμς μέν, εὐγενέστατοι ἄρχοντες
καὶ ἐκλαμπρότατοι δήμαρχοι καὶ στρα-
τηγοὶ καὶ γενναιότατοι συστρατιῶται καὶ
πᾶς ὁ πιστὸς καὶ τίμιος λαός, καλῶς οἴ-
δατε ὅτι ἔφθασεν ἡ ὥρα καὶ ὁ ἐχθρός τῆς
πίστεως ἡμῶν β„λεται ἵνα μετὰ πάσης τέχνης
καὶ μηχανῆς ἰσχυροτέρως στενοχωρήσῃ ἡμᾶς,
(...) ὡς ὄφις τὸν ἰὸν ἐκχύσῃ καὶ ὡς λέων ἀνήμερος
καταπίῃ ἡμᾶς. Διὰ τ’το λέγω καὶ παρακαλῶ ὑμᾶς ἵνα στῆτε ἀνδρ”ως καὶ
μετὰ γενναίας ψυχῆς, ὡς πάντοτε ἕως τ’ νῦν ἐποιήσατε, κατὰ τῶν ἐχθρῶν
τῆς πίστεως ἡμῶν. Παραδίδωμι δὲ ὑμῖν τὴν ἐκλαμπροτάτην καὶ περίφημον
ταύτην πόλιν καὶ πατρίδα ἡμῶν καὶ βασιλεύœσαν τῶν πόλεων. (...) Ἡμς πᾶσαν
τὴν ἐλπίδα Ÿς τὴν ἄμαχον δόξαν τ’ θε’ ἀνεθέμεθα, ¢τοι ἐν ἄρμασι καὶ
¢τοι ἐν ἴπποις καὶ δυνάμ£ καὶ πλήθ£, ἡμς δὲ ἐν ὀνόματι κυρߜ τ’ θε’ καὶ
σωτῆρος ἡμῶν πεποίθαμεν, δεύτερον δὲ καὶ ἐν ταῖς ἡμετέραις χερσὶ καὶ ῥωμα-
λαιότητι, ἢν ἐδωρήσατο ἡμῖν ἡ θ”α δύναμις. (...) Διό, ὦ συστρατιῶται, γίνε-
σθε ἕτοιμοι καὶ στερεοὶ καὶ μεγαλόψυχοι διὰ τ¨ς οἰκτιρμ¨ς τ’ θε’. Μιμηθῆτε
τ¨ς ποτε τῶν Καρχηδονίων ὀλίγœς ἐλέφαντας, πῶς τ¬„τον πλῆθος ἵππων
Ρωμαίων τῇ φωνῇ καὶ θέᾳ ἐδίωξαν· καὶ ἐὰν ζῷον ἄλογον ἐδίωξε, πόσον μᾶ´ον
ἡμς οἱ τῶν ζῴων καὶ ἀλόγων ὑπάρχοντες κύριοι».

Εσείς, ευγενέστατοι άρχοντες και εκλαµπρότατοι δήµαρχοι και

στρατηγοί και γενναιότατοι συστρατιώτες και όλος ο πιστός και
τίµιος λαός, γνωρίζετε καλά ότι έφτασε η ώρα και ο εχθρός της
πίστεώς µας θέλει να µας στεναχωρήσει ισχυρότερα µε κάθε
τεχνική και µηχανή, (...) σαν φίδι να εκχύσει το δηλητήριο και σαν
ανήµερος λέοντας να µας καταπιεί. Γι’ αυτό σας λέω και σας παρακαλώ
να σταθείτε ανδρεία και µε γενναία ψυχή, όπως κάνατε πάντα µέχρι
τώρα, κατά των εχθρών της πίστεώς µας. Παραδίδω σε εσάς την
εκλαµπρότατη και περίφηµη αυτή πόλη και πατρίδα µας και
βασιλεύουσα των πόλεων. (...) Εµείς αναθέτουµε κάθε ελπίδα στην
ακαταµάχητη δόξα του Θεού, αυτοί στα άρµατα και στα άλογα και στη
δύναµη και στο πλήθος· εµείς πιστεύουµε στο όνοµα του Κυρίου του
Θεού και Σωτήρος µας και δευτερευόντως στα δικά µας χέρια και στη
σωµατική µας ρώµη, την οποία µας δώρισε η θεία δύναµη. (...) Γι’ αυτό,
συστρατιώτες, γίνεστε έτοιµοι και στερεοί και µεγαλόψυχοι για το έλεος
του Θεού. Μιµηθείτε τους λίγους ελέφαντες των Καρχηδονίων, πώς κάποτε
έδιωξαν µε τη φωνή και τη θέα τόσο πλήθος Ρωµαίων. Και αν άλογο ζώο
τους έδιωξε, πόσο περισσότερο εµείς, που είµαστε κύριοι των ζώων.
46 ΠΡΩΙΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ

Εἰς τό ὄνοµα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος. Ἀµήν.
∆όξα σοι ὁ Θεός ἡµῶν, δόξα σοι.
Βασιλεῦ οὐράνιε, Παράκλητε, τό Πνεῦµα τῆς ἀληθείας, ὁ πανταχοῦ παρών καί
τά πάντα πληρῶν, ὁ θησαυρός τῶν ἀγαθῶν καί ζωῆς χορηγός, ἐλθέ καί
σκήνωσον ἐν ἡµῖν καί καθάρισον ἡµᾶς ἀπό πάσης κηλῖδος καί σῶσον, ἀγαθέ,
τάς ψυχὰς ἡµῶν.
Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος ἰσχυρός, Ἅγιος ἀθάνατος, ἐλέησον ἡµᾶς (τρίς).
∆όξα Πατρί καί Υἱῷ καί Ἁγίῳ Πνεύµατι· καί νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας
τῶν αἰώνων. Ἀµήν.
Παναγία Τριάς, ἐλέησον ἡµᾶς· Κύριε, ἱλάσθητι ταῖς ἁµαρτίαις ἡµῶν· ∆έσποτα,
συγχώρησον τάς ἀνοµίας ἡµῖν· Ἅγιε, ἐπίσκεψαι καί ἴασαι τάς ἀσθενείας ἡµῶν,
ἕνεκεν τοῦ ὀνόµατός σου.
Κύριε, ἐλέησον (τρίς). ∆όξα Πατρί... Καί νῦν...
Πάτερ ἡµῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς, ἁγιασθήτω τό ὄνοµά σου· ἐλθέτω ἡ βασιλεία
σου· γενηθήτω τό θέληµά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς. Τόν ἄρτον ἡµῶν
τόν ἐπιούσιον δός ἡµῖν σήµερον καί ἄφες ἡµῖν τά ὀφειλήµατα ἡµῶν, ὡς καί
ἡµεῖς ἀφίεµεν τοῖς ὀφειλέταις ἡµῶν, καί µή εἰσενέγκῃς ἡµᾶς εἰς πειρασµόν,
ἀλλά ῥῦσαι ἡµᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ. Ἀµήν.
Ἐξεγερθέντες τοῦ ὕπνου προσπίπτοµέν σοι, Ἀγαθέ, καί τῶν Ἀγγέλων τόν ὕµνον βο-
ῶµέν σοι, ∆υνατέ· Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶ ὁ Θεός· διά τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡµᾶς.
∆όξα Πατρὶ…
Τῆς κλίνης καί τοῦ ὕπνου ἐξεγείρας µε, Κύριε, τόν νοῦν µου φώτισον καί τήν
καρδίαν καί τά χείλη µου ἄνοιξον εἰς τό ὑµνεῖν σε, Ἁγία Τριάς· Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅ
γιος εἶ ὁ Θεός· διά τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡµᾶς.
Καί νῦν…
Ἀθρόον ὁ Κριτής ἐπελεύσεται, καί ἑκάστου αἱ πράξεις
γυµνωθήσονται· ἀλλά φόβῳ κράξωµεν ἐν τῷ µέσῳ
τῆς νυκτός· Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶ ὁ Θεός· διά τῆς
Θεοτόκου ἐλέησον ἡµᾶς.
Κύριε, ἐλέησον (12 φορές).
 ΠΡΩΙΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ 47

Ἐκ τοῦ ὕπνου ἐξανιστάµενος, εὐχαριστῶ σοι,

Ἁγία Τριάς, ὅτι διά τήν πολλήν σου ἀγα-
θότητα καί µακροθυµίαν, οὐκ ὠργίσθης
ἐµοί τῷ ραθύµῳ καί ἁµαρτωλῷ, οὐδέ
συναπώλεσάς µε ταῖς ἀνοµίαις µου, ἀλλ’
ἐφιλανθρωπεύσω συνήθως καί πρός ἀπό-
γνωσιν κείµενον ἤγειράς µε, εἰς τό ὀρθρίσαι
καί δοξολογῆσαι τό κράτος σου. Καί νῦν φώτισόν
µου τά ὄµµατα τῆς διανοίας, ἄνοιξόν µου τό στόµα τοῦ µελετᾶν τά
λόγιά σου, καί συνιέναι τάς ἐντολάς σου, καί ποιεῖν τό θέληµά σου, καί
ψάλλειν σοι ἐν ἐξοµολογήσει καρδίας, καί ἀνυµνεῖν τό πανάγιον ὄνοµά
σου, τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος, νῦν καί ἀεί καί
εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀµήν.
Το Σύµβολο της Πίστεως
Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητήν οὐρανοῦ καί γῆς,
ὁρατῶν τε πάντων καί ἀοράτων.
Καί εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ τόν Μονογενῆ, τόν ἐκ
τοῦ Πατρός γεννηθέντα πρό πάντων τῶν αἰώνων. Φῶς ἐκ φωτός, Θεόν ἀ
ληθινόν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα, οὐ ποιηθέντα, ὁµοούσιον τῷ Πατρί,
δι’ οὗ τά πάντα ἐγένετο.
Τόν δι’ ἡµᾶς τούς ἀνθρώπους καί διά τήν ἡµετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ
τῶν οὐρανῶν καί σαρκωθέντα ἐκ Πνεύµατος Ἁγίου καί Μαρίας τῆς Παρθένου
καί ἐνανθρωπήσαντα.
Σταυρωθέντα τε ὑπέρ ἡµῶν ἐπί Ποντίου Πιλάτου καί παθόντα καί ταφέντα.
Καί ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡµέρᾳ κατά τάς Γραφάς.
Καί ἀνελθόντα εἰς τούς οὐρανούς καί καθεζόµενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός.
Καί πάλιν ἐρχόµενον µετά δόξης κρῖναι ζῶντας καί νεκρούς, οὗ τῆς βασιλείας
οὐκ ἔσται τέλος.
Καί εἰς τό Πνεῦµα τό Ἅγιον, τό Κύριον, τό Ζωοποιόν, τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐ
κπορευόµενον, τό σύν Πατρί καί Υἱῷ συµπροσκυνούµενον καί
συνδοξαζόµενον, τό λαλῆσαν διά τῶν Προφητῶν.
Εἰς Μίαν, Ἁγίαν, Καθολικήν καί Ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν.
Ὁµολογῶ ἓν Βάπτισµα εἰς ἄφεσιν ἁµαρτιῶν. Προσδοκῶ
ἀνάστασιν νεκρῶν καί ζωήν τοῦ µέλλοντος αἰῶνος. Ἀµήν.
∆ι’ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡµῶν,
Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεός,
ἐλέησον ἡµᾶς. Ἀµήν.
48 ΠΡΟΣΕΥΧΕΣ ΦΑΓΗΤΟΥ

ΠΡΟΣΕΥΧΕΣ ΦΑΓΗΤΟΥ
Εὐχή πρίν τό γεῦµα
Πάτερ ἡµῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς, ἁγιασθήτω τό ὄνοµά σου, ἐλθέτω ἡ
βασιλεία σου, γενηθήτω τό θέληµά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς.
Τόν ἄρτον ἡµῶν τόν ἐπιούσιον δός ἡµῖν σήµερον· καί ἄφες ἡµῖν τά ὀ
φειλήµατα ἡµῶν, ὡς καί ἡµεῖς ἀφίεµεν τοῖς ὀφειλέταις ἡµῶν· καί µή εἰ
σενέγκῃς ἡµᾶς εἰς πειρασµόν, ἀλλά ῥῦσαι ἡµᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ.
∆όξα... Καί νῦν... Κύριε, ἐλέησον (τρίς).
∆ι’ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡµῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεός, ἐλέησον
ἡµᾶς. Ἀµήν.
Εὐχή µετά τό γεῦµα
Εὐχαριστοῦµέν Σοι, Χριστέ ὁ Θεός ἡµῶν, ὅτι ἐνέπλησας ἡµᾶς τῶν ἐπιγείων
Σου ἀγαθῶν. Μή στερήσῃς ἡµᾶς καί τῆς ἐπουρανίου Σου βασιλείας, ἀλλ’
ὡς ἐν µέσῳ τῶν µαθητῶν Σου παρεγένου Σωτήρ, τήν εἰρήνην διδούς
αὐτοῖς, ἐλθέ καί µεθ’ ἡµῶν καί σῶσον ἡµᾶς.
∆όξα... Καί νῦν... Κύριε, ἐλέησον (τρίς).
∆ι’ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡµῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεός, ἐλέησον
ἡµᾶς. Ἀµήν.
Εὐχή πρίν τό δεῖπνο
Φάγονται πένητες καί ἐµπλησθήσονται καί αἰνέσουσι Κύριον οἱ
ἐκζητοῦντες αὐτόν, ζήσονται αἱ καρδίαι αὐτῶν εἰς αἰῶνα αἰῶνος.
∆όξα... Καί νῦν... Κύριε, ἐλέησον (τρίς).
∆ι’ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡµῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεός, ἐλέησον
ἡµᾶς. Ἀµήν.
Εὐχή µετά τό δεῖπνο
Εὔφρανας ἡµᾶς, Κύριε, ἐν τοῖς ποιήµασί Σου, καί ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν
Σου ἠγαλλιασάµεθα. Ἐσηµειώθη ἐφ’ ἡµᾶς τό φῶς τοῦ προσώπου Σου,
Κύριε. Ἔδωκας εὐφροσύνην εἰς τάς καρδίας ἡµῶν. Ἀπό καρποῦ σίτου,
οἴνου καί ἐλαίου ἐνεπλήσθηµεν. Ἐν εἰρήνῃ ἐπί τό αὐτό κοιµηθησόµεθα καί
ὑπνώσωµεν· ὅτι Σύ, Κύριε, κατά µόνας ἐπ’ ἐλπίδι κατῴκησας ἡµᾶς.
∆όξα... Καί νῦν... Κύριε, ἐλέησον (τρίς).
∆ι’ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡµῶν,
Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεός, ἐλέησον ἡµᾶς. Ἀµήν.
49
 50 ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΑ

Αιώνια ρήµατα Ὁ Ἅγιος ἁγιασθήτω ἔτι

Λευκές οι χώρες καρτερούν
του θερισµού την ώρα,
εµπρός εργάτη του Χριστού
µε το δρεπάνι τ' ουρανού,
για τον αγρό προχώρα.
∆ώσε της πίστης τη φωτιά
σ' όποιον την έχει χάσει,
σ' όποιον µε πόνο σ’ τη ζητά,
γιατί έµεινε στην παγωνιά
κι έχει το φως ξεχάσει.
Κι άµα ρωτάς αν έχει µέτρο η αγάπη,
οι σπόροι αν στη γη φυτρώνουν,
ένωσαν γη και ουρανό
τα δύο χέρια που µατώνουν.
Και ηχούνε ζωής αιώνια ρήµατα
µες στις ψυχές Αυτού τα βήµατα.
Το άνθος κόψε τ' ουρανού,
που 'χει φυτέψει εντός σου
ο Πλάστης µε τα χέρια Του,
ψάξε και βρες τ' αδέρφια σου
και σκόρπισε το φως Του.
Γίνε αυγής πρωινή δροσιά
στα µαραµένα φύλλα,
στης άνοιξης τη λησµονιά,
για µιαν άλλη πασχαλιά,
για ήλιο ξαναµίλα.
Μέσα στο χάος του κόσµου αυτού
παλεύουν όλοι να µε πείσουν
για ουρανό χωρίς Θεό,
γι’ ανώφελο προορισµό
κι ακούω τη φωνή τ’ Αγίου σου
µέσα απ’ το σπήλαιο σαν φλόγα
τη Βίβλο αυτή µην τη σφραγίσεις,
στο λόγο Του να µη σιγήσεις.
Ψυχή µου µην παρασυρθείς,
ψυχή µια στάλα µη λυγίσεις,
προχώρα κόντρα στη φθορά
γιατί ο καιρός είναι κοντά.
Ψυχή µου να αγωνιστείς,
ψυχή στον Κύριο να αρέσεις,
ο λόγος του τον στόχο θέτει:
ο Άγιος αγιασθήτω έτι.
Πάνω απ’ το τέρµα της φθοράς
αστέρια µέσα στο σκοτάδι
στέκονται, Θεέ µου, οι Άγιοί σου
ν’ αντανακλούνε τη µορφή σου.
Χριστέ µου έρχεσαι ταχύ
ακούγονται τα βήµατά σου
κρατώ το φως µου αναµµένο,
ναι, έρχου Κύριε, σε προσµένω.
Ψυχή µου να αγωνιστείς...

Άγιε µου Νικόλαε «Άγιε µου Νικόλαε,

Ένα καράβι µέσα στο κύµα
παλεύει να σταθεί
κι ο ναύτης του σταυροκο-
πιέται, κάνει µια προσευχή:
«Άγιε µου Νικόλαε,
των ναυτικών προστάτη
σ’ τούτη τη δυσκολία µας
έλα και κάνε κάτι.
Πόσα καράβια έσωσες
και έκανες το θαύµα σου
κάθε πιστού προστάτη
Σώσε κι εµάς που πέφτουµε σ’ τούτη τη δυσκολία µου
γονατιστοί στη χάρη σου. έλα και κάνε κάτι.
Φέρε γαλήνη στα νερά ∆άσκαλος της εγκράτειας,
και τη φουρτούνα κόπασε», παράδειγµα πραότητας
είπε κι ευθύς ο άνεµος κάνε κι εµέ τον δρόµο
υπέκυψε και σώπασε. να διαβώ της αγιότητας.
Μία ψυχούλα στην αµαρτία Με παρρησία να µιλώ,
πάσχει ν’ αντισταθεί να γίνοµαι φιλάνθρωπος»,
κι ένα παιδί σταυροκοπιέται είπε κι ευθύς ξανάγινε
κάνει µια προσευχή: εις τον αγώνα άτρωτος.
 ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΑ
Η στοργή της µατιάς Σου
Θέλω στο δρόµο Σου να περπατώ,
στα βήµατά Σου πιστά να πατώ,
στης φωνής Σου τον ήχο να πετάξω τα δίχτυα
κι ως το τέρµα να Σ' ακολουθώ.
Στης µατιάς Σου τη θεία στοργή
να χαθούν της ψυχής τα "γιατί;".
Ένα νεύµα Σου φτάνει Ουρανό για να κάνει
της ζωής µου την κάθε στιγµή.
∆εν έχω αλλού να στρέψω την µατιά,
Συ µόνη ελπίδα µες στην παγωνιά,
Συ η Οδός και η Αλήθεια, η Ζωή,
Συ στ' αδιέξοδα η µόνη µας αρχή
Συ η Οδός και η Αλήθεια, η Ζωή,
Συ στ' αδιέξοδα η µόνη αρχή.
Η αντάρα της µάχης κοντά!
Με κυκλώνουνε άγρια θεριά!
Μ’ έναν λόγο Σου σβήνουν
του εχθρού οι παγίδες
σαν ανάβεις τη θεία φωτιά!
Στου σταυρού Σου ποθώ τη σκιά,
ν' ανθίσει η στείρα ερηµιά.
από τ’ Άγιο Σου αίµα, Θεέ µου µόνο για ’σένα
να χτυπά δυνατά η καρδιά!
Στον δρόµο των Αγίων
∆ιάλεξα τον δρόµο των Αγίων να διαβώ
είναι δύσκολος µ' εµπόδια µα οδηγεί στο Φως
πώς µπορώ να προχωρήσω
κι από πού να στηριχθώ;
Πρέπει ασάλευτο θεµέλιο να βρω.
∆ώστε µου τη δύναµη τον δρόµο να διαβώ
µε όπλο εγώ την προσευχή
πιστά να περπατώ και στο τέρµα όταν φτάσω
µε τα µάτια µου θα δω
πως µαζί µε τους Αγίους τώρα ζω!
Ψάχνω των µαρτύρων να το βρω το µυστικό
πως άντεξαν δε λύγισαν κέρδισαν τον ουρανό
κι επάνω στο σταυρό βλέπω Εκείνον που ζητώ
παίρνω θάρρος και γενναία προχωρώ.
51
Πώς µπορείς
Σαν χαθεί του ήλιου το φως
κι οι ελπίδες µου όλες έχουν σβήσει,
ξάφνου εκεί η ψυχή προσπαθεί,
µες στ' αστέρια να Σε βρει.
Μα πώς µπορείς τα αστέρια να µετρήσεις;
Πώς µπορείς τα λάθη σου να σβήσεις;
Πώς µπορείς το χρόνο να γυρίσεις;
Με Χριστό τη ζωή σου να φωτίσεις;
Σαν παιδί που ανάβει κερί,
γονατιστό µπροστά στο εικονοστάσι,
παρακαλώ για µιαν αυγή,
λουσµένη απ΄ τη µορφή Σου.
∆ε µπορείς ψυχή µου όλα να τα εξηγήσεις,
χωρίς πίστη στη ζωή να προχωρήσεις,
µόνο αν νιώσεις το Θεό
θα γεµίσεις ουρανό.
Αιώνια χαρά
Ψάχνω να βρω αυτό που µας ενώνει
ποιος ειν’ ο δρόµος
που οδηγεί στον ουρανό.
Κι όσο κι αν ψάχνω δεν µπορώ
απ’ τον παλιό µου εαυτό
να λυτρωθώ κι αληθινά ν’ αγωνιστώ.
Και προσπαθώ να θυµηθώ
τι µε κρατά στο κόσµο αυτό.
Ανοίγοντας φτερά
και φεύγοντας µακριά
ψάχνω τη δύναµη να ζήσω αληθινά.
Κοντά στο Χριστό, σ’ Αυτόν που αγαπώ,
βρίσκω τη δύναµη αληθινά να ζω.
Αιώνια χαρά και γέλιο στην καρδιά
Είναι ο Κύριος των πάντων η χαρά.
Χρόνια αξέχαστα γεµάτα µε Χριστό
χρόνια που δώσαν
στη ζωή µας µόνο φως
Στιγµές αιώνιας χαράς
και θεϊκής παρηγοριάς
στην αγκαλιά σου νιώθουµε
να µας κρατάς.
 52 ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΑ

Τραγούδι για τη Λευτεριά Καρτερούµεν

Πήρα µολύβι και χαρτί, λόγια να γράψω εγώ γι’ αυτή.
Βρήκα και τούτο το σκοπό µα ένα έχω να σας πώ.
σ’ τουν τον τόπον πο’ ’ν καµένος
Η Λευτεριά δεν τραγουδιέται βρε παιδιά
ειν' τα νερά που ξεχείλισαν το ποτάµι
είν’ τα παιδιά που παίζουνε στη γειτονιά
είναι το πέταγµα που κάνουν τα πουλιά...
Πάνε µε δώρα στους τρανούς τη λευτεριά ζητάνε.
Κι εγώ στον ίδιο το σκοπό έγραψα στίχο για να πώ.
Τη Λευτεριά δεν τη χαρίζουν βρε παιδιά
δεν θα στη δώσουν επειδή σε λυπήθηκαν
συ µε τα χέρια σου αν µπορείς τηνε κρατάς
και σαν σηµαία στα ουράνια τη γυρνάς...
Η Λευτεριά δεν τραγουδιέται βρε παιδιά...
Καρτερούµεν µέραν-νύχταν
να φυσήσει ένας αέρας
τζι’ έν θωρεί ποττέ δροσιάν
Για να φέξει καρτερούµεν
το φως ’τζείνης της µέρας
πο’ ’ν να φέρει στον καθ’ έναν
τζιαι δροσιάν τζαι ποσπασιάν.
Την Μανούλλαν µας για πάντα
µιτσιοί µιάλοι καρτερούµεν
για να µας σφιχταγκαλιάσει τζιαι
να νεκραναστηθούµεν. (...)
Ξυπνητοί τζιαι τζοιµισµένοι
εν για ’τζείνην η καρκιά µας
που διπλοφακκά για να ’ρτει
τζιαι να µείνει δα κοντά µας!

Ο Αρχάγγελος της Κερύνειας

Κι εφέτος
Της Κερύνειας οι χειµώνες
Κι εφέτος δεν ανθίσανε της πασχαλιάς τα φύλλα.
θύµισες µες στους αιώνες,
Κι εφέτος δεν ακούστηκαν τραγούδια στις ραχούλες. οι αµυγδαλιές που ανθούσαν,
Κι εφέτος δε γελάσανε στις βρύσες οι µανούλες, τα ζουµπούλια που µεθούσαν.
µονάχα ακούς τους στεναγµούς Της Κερύνειας καλοκαίρια,
αυτών που περιµένουν. λες κι αγκάλιαζες τ’ αστέρια,
Κι εφέτος δεν ανθίσανε τα φύλλα, όλα αυτά θυµάµαι τώρα
κι εφέτος δεν ακούστηκε η εκκλησιά και ξεσπάω αυτή την ώρα.
µόνο πολυβόλου ανατριχίλα Αρχάγγελε, στη ρηµαγµένη σου εκκλησιά
µες στην αξηµέρωτη νυχτιά. θα ’ρθω µια µέρα ευλαβικά να γονατίσω
κι ενώ απ’ τα µάτια ένα δάκρυ θα κυλά,
Μας πλήγωσαν, µας πρόδωσαν, τρεµουλιαστά µια χάρη θε να σου ζητήσω.
µας πήραν τη φωνή µας
κι απόµεινε η θλίψη µας Αρχάγγελε, στην εκκλησιά σου γύρισε,
και τ’ όνειρο µαβί φρουρός για πάντα της Κερύνειας ν’ αποµείνεις.
Μα αντί λιβάνι τους ανθούς της µύρισε
και σα ρωτάει ανέµελο
και στην Πατρίδα µας το δίκιο να χαρίσεις.
το µαύρο το παιδί µας,
σκουπίζουµε το δάκρυ µας Της Κερύνειας λιµανάκι,
και µένουµε βουβοί. µιας βαρκούλας το πανάκι,
το φεγγάρι που γελούσε
Ενότητα, αδέλφια µας, και πίστη στο Θεό µας. στο γαλάζιο σαν βουτούσε
Μ’ αυτές τις ρίζες κράτησαν αιώνια οι πρόγονοί µας. και το κάστρο ο φρουρός της,
Και θ’ ανατείλει λευτεριά στο ελληνικό νησί µας, που ’ναι πάντα στο πλευρό της,
στη Μόρφου, στην Κερύνεια µας, τους προγόνους όλους κράζει
στον Πενταδάκτυλό µας. σαν τα χώµατα αγιάζει.
 ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΑ 53

∆εν την ξεχνούµε Ποτέ µην πεις...

∆εν την ξεχνούµε - δεν την ξεχνούµε Ποτέ µην πεις πως συνηθίσαµε
την Κύπρο µας την ελληνική! τα «δεν ξεχνώ» και τα ξεχνάµε,
κι όσο θα ζούµε θα προσπαθούµε πως στο σκοτάδι προχωρήσαµε,
να γίνει ελεύθερη κι αυτή. πως τ’ όνειρο πια δεν κυνηγάµε.
Ποθεί η καρδιά µας τα λάβαρά µας Τι κι αν τ’ άστρα δεν µπορώ να τα µετρήσω
στον Πενταδάκτυλο και στον Καραβά τι κι αν έφτασε στο κόκαλο η βροχή,
και στην Κερύνεια και στο Βαρώσι την καρδιά µου δεν µπορώ να ξεπουλήσω
’κει θα στηθούν παντοτινά. κι ας την κλείσανε σε κάποια φυλακή.
Βουβές καµπάνες, σβησµένες δάδες, Το χώµα είν’ η γη κι είν’ ο Παράδεισος
ερειπωµένες, αδειανές εκκλησιές, όπου η δική µου γη είν’ η ελπίδα,
λίγο ακόµα έφτασε η ώρα, δυο µέτρα µακριά βρίσκεται η άβυσσος
δύστυχη σκλάβα, πια µην κλαις. κι αναζητώ µια λεύτερη Πατρίδα.
∆έξου Χριστέ µας τις προσευχές µας
Ήµασταν παιδιά κι ήταν σαν σήµερα,
το αίµα έγινε πια ποταµός,
οδήγησέ µας, βοήθησέ µας, το χθες, ακόµα πολεµάµε
της νίκης χάρισέ µας φως! της ντροπής να ρίξουµε τα σύνορα,
τ’ αύριο να ’ρθει π’ αγαπάµε.
∆εν την ξεχνούµε, δεν την ξεχνούµε
τη Βόρειο Ήπειρο την Ελληνική Ατενίζω µια Πατρίδα
κι όσο θα ζούµε, θα προσπαθούµε Ατενίζω µια Πατρίδα ευλογηµένη απ’ τον Θεό
να γίνει ελεύθερη κι αυτή. προικισµένη µ’ ένα θείο παραδείσου θησαυρό.
Είσαι, Κύπρος, πλουτισµένη µε ονείρων οµορφιές
απ’ τις κορφές ως τις ακρογιαλιές.
Κύπρος
Κύπρος, πάντα αντιστάθηκες Σαν διαµάντι η θάλασσά µας δες πώς λάµπει την αυγή
σε κάθε κατακτητή, κι ο σταυρός ψηλά στολίζει κάθε µια βουνοκορφή,
µε αυτοθυσία κράτησες τα κεριά σ’ ένα ξωκλήσι, άυλο φως τα δειλινά
την ελληνική ψυχή. και η ψυχή τραγούδι αρχινά:
Πόσοι βάρβαροι σε πάτησαν, Στρέφω τη µατιά µου στον γαλάζιο ουρανό
σε βασάνισαν σκληρά ν’ αντικρίσω Σέ, Θεέ µου, λαχταρώ.
και τα χώµατά σου πότισαν Έχω στην ψυχή µου τη µορφή Σου ζωγραφιά,
αίµατα µαρτυρικά. την ορθόδοξη την πίστη στην καρδιά!
Θα σταθώ κι εγώ της πίστης µαχητής στον τόπο αυτό
Σε χωρίσανε στα δυο, φλογερός αγωνιστής µε τον Χριστό.
διώξαν ό,τι ελληνικό.
Και τα χώµατά σου, Κύπρος, τα ζηλέψανε πολλοί,
Μόρφου, Αµµόχωστος, Κερύνεια τα ποτίσαν µ’ αίµα, δάκρυ, µάρτυρες ηρωικοί,
λιώνουν κάτω απ’ το ζυγό. µες στην Ιστορία έλαµψαν ακλόνητες µορφές
Πανέµορφη, γαλάζια θάλασσα, που ντρόπιασαν σκληρούς κατακτητές.
καταπράσινα, περήφανα βουνά. Και οι ήρωες αυτοί που µας χαρίσαν λευτεριά
Μνηµεία αρχαία, εκκλησιές, χωριά πριν τις µάχες, δες, δακρύζανε µπροστά στην Παναγιά
ζουν προσµένοντας και θα ζουν µες στις καρδιές µας ολοζώντανοι,
να ’ρθει η λευτεριά. τρανοί της Πίστης, της Πατρίδας οδηγοί.
 ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΑ

ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ

Υπάρχει µία περιοχή
απ’ άκρη σ’ άκρη Ελληνική
κι οι πέτρες θα το φωνάξουνε
εάν εµείς σιωπήσουµε.

Είναι η γη των πατέρων µας,

η χώρα των Μακεδόνων,
η ρίζα της Ελλάδας µας,
το καύχηµα των αιώνων.

Μην παραχαράζετε την Ιστορία

η Μακεδονία είναι µία
λάµπει από Ελλάδα κι Ορθοδοξία
η Μακεδονία είναι Ελληνική.

Στα χρόνια αυτά που πάλι οι εχθροί

διεκδικούν τη µάνα µας γη
λόχο ιερό θα αναστήσουµε
σε ίχνη ηρώων θα βαδίσουµε.

Και έτσι η γη των πατέρων µας

η χώρα των Μακεδόνων
θα ’ναι Ορθόδοξη και Ελληνική
µέσα στο διάβα των χρόνων.

Μην παραχαράζετε την ιστορία (...).

 ΠΑΙΧΝΙ∆ΙΑ 55
Σκέψου τι να θέλουν να θίξουν οι πιο κάτω παροιμίες από τη Μακεδονία;
(τεμπελιά, κουτοπονηριά, σωφροσύνη, αργοπορία, ιδιοποίηση, εκμετάλλευση,
εξαπάτηση, αδιακρισία, πλεονεξία, ολιγάρκεια)
Τζιάµπα ξύδι, γλυκό σα µέλι. ..........
Πιρασµένη βρουχή κάπα δε χρειάζιτι. ..........

;
Η πονηρή αλ’πού απ’ τα δυό ποδάρια πιάνιτι. ..........
Βγήκι του αυγό να προυµηθέψι την ούρνιθα. ..........
Ελάτε γνωµικοί να φάτι του λωλού του βιός. ..........
Όσου φτάνει του πάπλουµα άπλωσι τα ποδάρια σου. ..........
Άλλοι σκάφτουν κι κλαδεύουν κι’ άλλοι πίνουν κι µεθούν. ..........
Τούρκουν είδις παρά θέλει, κι άλλουν είδις κι άλλουν θέλει. ..........

Ο Λευκός Πύργος
βρίσκεται στη
Θεσσαλονίκη.
Συνέχισε το αντί-
στοιχο σχήμα με
το μολύβι σου
συμπληρώνοντας
το σκίτσο.

Το ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ της Μακεδονίας

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ:
1. Μεγαλοµάρτυς και πολιούχος άγιος της σύγχρονης
πρωτεύουσας της Μακεδονίας, της Θεσσαλονίκης.
5. Έλληνας στρατηλάτης που µετέφερε τον ελληνικό
πολιτισµό µέχρι τα βάθη της Ανατολής και έλαβε το
προσωνύµιο Μέγας.
6. Η πρωτεύουσα της Μακεδονίας, που έγινε η
συµβασιλεύουσα πόλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
8. Η κωµόπολη όπου βρίσκεται αρχαίο µακεδονικό
ανάκτορο και ο τάφος του βασιλιά Φιλίππου Β΄. Έχει
έµβληµα ένα αστέρι.
9. Ένας από τους εβδοµήκοντα Αποστόλους,
Επίσκοπος Βεροίας και προστάτης των φυλακισµένων.
Τιµάται κάθε 15η Φεβρουαρίου.
ΚΑΘΕΤΑ:
2. Έτσι αποκαλούνται όσοι υπεράσπισαν τη Μακεδονία
στον Μακεδονικό Αγώνα, όπως ο Μητρ. Καστορίας
Γερµανός Καραβαγγέλης και ο Σαράντος Αγαπηνός.
3. Πρωτεύουσα της αρχαίας Μακεδονίας που ίδρυσε ο
Αρχέλαος τον 5ο αι. π.Χ. κι ήταν η έδρα των βασιλέων
Φιλίππου Β΄ και Περσέα.
4. Σε αυτούς τους δύο πολέµους, που έγιναν στα
Βαλκάνια, η Μακεδονία ελευθερώθηκε από την
Οθωµανική Αυτοκρατορία (1912-1913).
7. Απόστολος που µετέφερε το χριστιανικό µήνυµα στη
Βέροια και τιµάται κάθε 29 Ιουνίου.
56 ΠΑΙΧΝΙ∆ΙΑ

Ο Γιώργος και η Έλενα θέλουν να

συναντήσουν τον Χριστό, έχοντας
τα αναγκαία εφόδια. Βοήθησέ τους
να βρουν τη σωστή διαδροµή,
µαζεύοντας µε τη σειρά τα
γράµµατα.
Τελικά τι είναι τόσο απαραίτητο σε
κάθε συνάντησή µας µε τον Χριστό;

..................

Βρες τις 12 διαφορές στις

εικόνες που φαίνονται όµοιες.

Γλωσσοδέτες...
∆οκίµασε να πεις πολλές
φορές γρήγορα χωρίς να
γλωσσέψεις τη µπέρδα σου.

Άσπρη πέτρα ξέξασπρη κι

απ’ τον ήλιο ξεξασπρότερη.
Μια πάπια, µα ποια πάπια;
Το ξίδι του Ξέρξη ξίδιασε.
Καληµέρα καµηλάρη,
καµηλάρη καληµέρα.
Οι σπανοί Ισπανοί, εις πανί
ισπανικό, εις πανικό
ισπανικό εζωγράφουν.
Φίλος έδωσε σε φίλο τρια-
ντάφυλλο µε φύλλο. Φίλε
φύλαγε το φύλλο, µην το
δώσεις σ’ άλλον φίλο.
∆ω στα κάτω κόβουν πεύκα.
Τάχα πεύκα κόβουν τάχα;
Τάχα πέφτ’ ο πεύκος κάτω;

...κι από την Καινή ∆ιαθήκη

(Λκ. 8,5):
Ἐξῆλθεν ὁ σπείρων τοῦ
σπεῖραι τόν σπόρον αὐτοῦ.
 ΠΑΙΧΝΙ∆ΙΑ 57
Βρες στο κρυπτόλεξο (οριζόντια, κάθετα ή διαγώνια)
τις αρετές του Αγίου Πνεύματος που γράφει ο Αντιστοίχισε τις άγιες Μητέρες με τα
Απόστολος Παύλος γράφει (Γαλ. 5,22-23). Όποιος τις άγια Παιδιά τους. Σκέψου πόσο
αποκτήσει στη ζωή του, ακολουθεί τον ουράνιο νόμο σημαντική είναι η μητρότητα για την
που οδηγεί στη Βασιλεία του Θεού. ανατροφή των παιδιών...
(αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότητα, αγαθωσύνη, Ιησούς Χριστός
Ελισάβετ
πίστη, πραότητα, εγκράτεια) Μαρία (Παναγία)
Νόννα
Μ Ι Α Ε Ρ Γ Θ Η Φ Χ
Ιωάννης Πρόδροµος
Μαρία
Ιωάννης
Θ Α Υ Γ Α Ι Ω Ψ Χ Ρ Ανθούσα Χρυσόστοµος
Ω Γ Κ Κ Ε Ι Ρ Η Ν Η Άννα Γρηγόριος Θεολόγος
Η Α Χ Ρ Ν Α Μ Ρ Ε Σ Ευνίκη Ελευθέριος
Κ Θ Τ Α Ο Η Γ Σ Ω Τ Ευβούλη Παντελεήµονας
Ανθία Τιµόθεος
Μ Ω Ε Τ Ρ Θ Κ Α Ρ Ο
Πολυχρονία Βασίλειος
Ρ Σ Ν Ε Μ Α Υ Ε Π Τ
Μόνικα Κήρυκος
Ξ Υ Π Ι Σ Τ Η Μ Κ Η Αυγουστίνος
Εµµέλεια
Τ Ν Ω Α Ρ Ε Ω Θ Ι Τ Ιουλίττα Γεώργιος
Τροπαιοφόρος
Ν Η Π Ρ Α Ο Τ Η Τ Α

Σύνδεσε τα απολυτίκια των Δεσποτικών εορτών με τις

εικόνες που αντιστοιχούν.
Ἐξηγόρασας ἡµᾶς ἐκ τῆς κατάρας τοῦ νόµου, τῷ τιµίῳ σου Αίµατι·
τῷ σταυρῷ προσηλωθεῖς καὶ τῇ λόγχῃ κεντηθεῖς, τὴν ἀθανασίαν
ἐπήγασας ἀνθρώποις· Σωτήρ ἡµῶν, δόξα σοι.
Ἀνελήφθης ἐν δόξῃ, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡµῶν, χαροποιήσας τοὺς Μαθη-
τάς, τῇ ἐπαγγελίᾳ τοῦ ἁγίου Πνεύµατος· βεβαιωθέντων αὐτῶν διὰ
τῆς εὐλογίας, ὅτι σὺ εἶ ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ λυτρωτὴς τοῦ κόσµου.
Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας, καὶ τοῖς ἐν
τοῖς µνήµασι, ζωὴν χαρισάµενος.

Ἡ Γέννησὶς Σου, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡµῶν, ἀνέτειλε τῷ κόσµῳ τὸ φῶς

τὸ τῆς γνώσεως. ἐν αὐτῇ γὰρ οἱ τοῖς ἄστροις λατρεύοντες ὑπὸ
ἀστέρος ἐδιδάσκοντο, Σὲ προσκυνεῖν τὸν Ἥλιον τῆς ∆ικαιοσύνης,
καὶ σὲ γινώσκειν ἐξ ὕψους ἀνατολήν. Κύριε, δόξα σοι.

Μετεµορφώθης ἐν τῷ ὄρει Χριστὲ ὁ Θεός, δείξας τοῖς Μαθηταῖς

σου τὴν δόξαν σου, καθὼς ἠδυναντο. Λάµψον καὶ ἡµῖν τοῖς ἁµαρ-
τωλοῖς, τὸ φῶς σου τὸ ἀΐδιον, πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου,
φωτοδότα δόξα σοι.
58
59
60
59
62
63
62
 Απαντήσεις του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια σε ερωτήµατα του Άγγλου Sir Wilmot Horton:

Τι πρέπει να εννοήσωµεν λέγοντες “Ελλάδα” σήµερον;

Το ελληνικόν έθνος σύγκειται εκ των ανθρώπων οίτινες από αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως
δεν έπαυσαν οµολογούντες την ορθόδοξον πίστιν, και την γλώσσαν των πατέρων αυτών λαλούντες,
και διέµειναν υπό την πνευµατικήν ή κοσµικήν δικαιοδοσίαν της εκκλησίας των, όπου ποτέ της
Τουρκίας και αν κατοικώσι.

Ιωάννης Καποδίστριας, 1776-1831

(Πρώτος Κυβερνήτης Ελλάδας)
Ποία όρια η Ελλάς επέβαλεν εις την γεωγραφικήν έκτασίν της;
Τα όρια της Ελλάδος από τεσσάρων µεν αιώνων διεγράφησαν υπό
δικαιωµάτων, τα οποία ούτε ο χρόνος, ούτε αι πολύµορφοι συµφοραί,
ούτε η δορικτησία, ουδέποτε ίσχυσαν να παραγράψωσι,
διεγράφησαν δε από του 1821 διά του αίµατος του χυθέντος εις
τας σφαγάς των Κυδωνιών, της Κύπρου, της Χίου, της
Κρήτης, των Ψαρών, του Μεσολογγίου και εις τας
πολυαρίθµους ναυµαχίας τε και πεζοµαχίας εν αις
εδοξάσθη το γενναίον τούτο έθνος (...).

Η νίκη θα είναι δική μας

ρδίαν μας
αν βασιλεύση εις την κα
νικό.
μόνο το αίσθημα το ελλη
 Τό Πευκάριν

Εἶπεν τοῦ σκλήδρου τό πευκάριν:

“Κανεῖ σε νά ρουφᾶς νερόν
τζι ἐσάπης τζι οὔτ’ ἕναν γυλάριν
ἔν κάµνουσιν πο’ σέν’ γερόν.
Ἔλα δαπάνω νά σοῦ δώσει
τούν’ τ’ ἀεροῦδιν τό γλυτζιύν,
νά δεῖς τό ξύλον σου νά στρῶσει
τζιαί νά µέν σέπεται κουτσιίν”.

Τζι εἶπεν ὁ σκλήδρος: “Ὁ καθένας

τζιαµαῖ πού ’πλάστην ἐν καλά,
ἐν νά τά χάσ’ ὕστερις οὕλλα
τζιεῖνος πού θέλει τά πολλά”.
Βασίλης Μιχαηλίδης (1849-1917)

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ:
*σκλήδρος: δέντρο µε µαλακό ξύλο
*γυλάριν: ξύλινο πλαίσιο σε κόσκινο
*κουτσιίν: καθόλου