KAYNINCHIKMANTA RIMARIY

Wakin llaqtakunapiqa mana allin qawasqam karqanchik. ¿Ima rayku? Mana

paykunahina kasqanchik rayku, utaq mana paykunahina rimasqanchik rayku, chaypaqa
qatun llaqtakunapiqa kusam kaqku , utqallaymanmi musyaqku pis karu llaqtakunamanta
chayaramunku, utaq pimantam asikusunchik niq hinam, Yachay Wasikunapi
yachapakuqkunata suyaqku.
Aswanraq imallatapas rimaypi, qillqaypi pantachaykuruwaq chayllamantañan
asipayasunaykipaq tukuy watam qapirsusuq kaqku. Kaytam kunanpas llakillawan
uyarinchik, qawanchik wakin amawtakunamantapas rimayta, pinqayta, asipayayta.
Chayna kaptinmi, uña warmakunaqa utaq qatun musukunapas, manañan kayninmanta
rimayta, utaq kayta munankuñachu, chaypaqhinam chinkarinku paykunapa qayllanpi,
utaq paykunahina rimaynimpi utaq ruraynimpi. Chaywanñataq manan qaqay kayninta
takyachispanku, mana punitaq imapipas allinpaq puririnkuchu.
Kayta nispaymi tinkuchini kay KAYNINCHIKTA, sachapa sapinpihina. Sachakunaqa hatun
kananpaqqa, allpa ukumpi ñawpaqtaraq sapinchakuykun, sapinqa sachapa sayaynin
hinam, maña chayqa manam allintaqa takyanmanchu, imamantapas; manam
kayllapaqchu sachapa sapinqa kan, sapinmantan yakutan mikuyniyuqta aypun lliw
kallmankunaman, rapinkunaman, chay kamas kallmakunapa ñawinkama. Ah,
chaynahinam, ñuqanchikpa KAYNINCHIK, sapakamapa, imaynan rimayninchiwan,
kawsayninchiwan.
Chay raykun chayma mana allinta sapinchakuyta michakuqkunata qawaspa, kay
sapikunapi urukunatahinam qawani, utaq auqanchiptahinam tinkuchini, mana
chayninchikwanqa mana puni allin ruruyta ima rurasqanchikpi, aswan yachayninchikpi
huntachichwanchu.
 IMANASQATAQ YANUKUNCHIK ALMANCHIKKUNAPAQ
Octubre killa tukuytam qalay-qalay ayllukuna allichapakunku almankunapa miski
mikuyninkunata yanunankupaq, almanchikkunapa ancha munasqan mikuyllatam
yanunchik, riqsisqañam sapa miski mikuykunata sapa almanchikpaq yakusqanchik,
chaymi sara-mutimanta, wallpa, quwi, tukuy rikchaq apikuna, aqa, kuka, pitana, yakun,
ima munasqan miski upyanantapas churapunchik.
Chawpi punchawllapin qaranchik almanchikkunapaq, chaymantapas, upallallan wasipi,
karunchakunchik qawkalla almanchikkuna mikuykunankupaq, huk watamantam riki
kutimunku, chaypas utqallaymansi qamunku, kutiq-kutiqllaña, chaymi chaynanchik.
Wakin qatun suyukunapis mana chaykunata rurankuchu, chaymantan tapurikurqani
imanasqataq paykunaqa mana ñuqanchik kuyay almanchikkunapaqhina, rurankuchu,
imanasqas chiri sunquyuq kanku nispay nirqani.
Ari manan rurankuchu ñuqanchikhina, chaymi maytukunapi maskarqani, karumanta
hamuq yayakunatapas tapukurikurqanitaqmi, chaymi nini, kay ruraykunaqa
llaqtallankikkunallapam, aswanmi yachananchik ima raykun chaynata ruranchik.
Arí, ñawpaq ayllunchikkunam kutuy aymuray aya killata unanchasqaku, almankupaq
chaymi kunan noviembre qallayninmanta, kukunankukama pacha, almankupaq
yanupuqku, llapan rikchaq mikuykunata, paykunaqa yacharqakun, mana wañusqankuta,
chayraykun mikuchiqku imaraq.
Chayta yuyarispan ñuqanchikpas ruranchik llapallan almanchikkunapaq, mana
qunqaspa, yachanchikmi kawsakusqankuta, allin ruraytam ruranchik.
 RIMAYNINCHIK KAWSARIMUCHKAN
Lima qatun llaqtapin achkallaña Qatun Yachay Wasikuna sapa yachapakuypaq kan,
huknin achka qullqillapaq Qatun Yachay Wasipin, yachapakamuchkanku iskay llaqta
masinchikkuna, paykunawanmi kaynata siminchikmanta rimaykuni:
- Imatataq ninku qamkunamanta yachapakuq masiykikuna, amawtaykikuna ima?
- Yachapakuq masiykunaqa kaikumanamtam tapuriwanku : ¿Imawanmi illamurqanki
llaqtaykimanta?, ¿internet, nisqan kanchu icha manachu?, ¿Chirikunchu llaqtaykipi?,
chaykunallatam tapurikuwanku; amawtaykunaqa huk rikchay tapuytañataq
tapuwanku.
- ¿Wanka Willkamanta kaspaqa yachankichu icha manachu kichwa sim rimayta?
- ¿Riqsinkichu llimpita? ¿Llimpi qurqunapaq machaykunata riqsinkichu?
Chayna tapukuykunatam tapuwanku, ñuqaykunataq yachasqanchikkama
yachayniykutan willakuniku, aswanmi karumanta qamuq amawtakunañataq kusirisqa
rimayninchikmanta tapukunku. Paykunata llakikuqta qawarqani. -Manam Runa Simi
rimayta yachanichu, niptiy.
Chaypin llakirisqa ninku, chay simipim qillqayta atipakuyman karqa,
yachayninchikmanta, utaq yachayninkumantawan; chaymantapas kaymanmi
atipakamunmanku qamuyta, sichun ñuqa Runa Simipi rimaptiyqa.
Chay raykun kutimuspanku kay kimsa killapi chayllataña yapakurqaku, ñan allinta
uyarinkuña, rimarinku pisi pisillataraq, chayhinan qillqankupas. Chaytapas Hukkuna
atipakamuptinkuraq, chaymi niwanku, ñuqallanchikpin kallpanchik kachkan,
yacharinapaq utaq mana yacharinanchikpaq.
 LLAQTA UKUKUNAPIQA QARILLATAM CHANINCHANKU
Chayna niqtam sapa kuti uyarini, qatun llaqtakunapiqa aswanmi ñuqanchikmanta
rimarinku chaynata. Chayna rimanapaqa kikinchiktaqmi huchayuq kanchik, chay
niraqtam kausakunchik, aswanraq kay, Paskwa Raymipi Paucara llaqtapim
chayhinatam qawarikunchik.
Ayllumpa ukunpiñataq manan chaynatahina qawachikunkuchu, sapa kaman
rurayniyuq, rakinasqataqmi ruraykunapas, warmipa ruranan, qaripa rurananpas,
manam taqrukunchu, yachankun llulluwawacha kasqankumanta ima ruranankuta.
Allin rurayninkuna huntachinanpaqmi yachapakullanku uchuychanmanta
runayanankama, chaynan riqsichikunku pachakusqankuwan, rimayninkuwan,
rurayninkuwan, chaypin llallinakunku ima ruraypipas, mana taqruspa.
Kachkanmankutaqmi mana allin qawachikuy runakuna, mana allin rurayninkunawan
riqsichikuq, maypipas chaynan kanchik pinqay rurakuq, chaypaqmi sapa ayllukuna
michakunku chay mana allin ruraykunata, aswanmi allinta rimarinku ruraynin
huntachikpaq.
Manataqmi chiqapchu kay rimay: QARILLATAM CHANINCHANKU, sapa kaman
yachanku ima ruraykunam sapa-sapapaq, riqsikunkutaqmi llapa allin ruraykunata,
qaripata utaq warmipatawan.
Chay “machismo”nisqanchiktaqa paykunaqa manam rinkuchu warmita chiqniq-
chiqniqllañahina, yachankun warmipakunapa rurayninqa muyurin wasipa
kamachikuyninmanta wawakuna uywanakama, chay raykun wawayuq warmikuna
manam atipankuñachu huy yachaykuna yachapakuyta…..
 ¿PIM KANKI?, UTAQ ¿PIM KANI?
Kay iskay tapukuytan uyarisunchik tukuy kawsayninchikpi, chaynatam tapukuwanchik
mana riqsiqninchikuna, utaq ñuqanchikpas kallpanchakunapaq ima ruraypipas,