I N S T Y T U T B I B L I O T E K O Z N AWSTWA I I N F O R M A C J I N A U K O W E J

UNIWERSYTETU JAGIELLOÑSKIEGO
1
IBINACJA
MAGAZYN STUDENCKI
Bibliotekoznawców UJ MARZEC 2002 Nr 1
Ko³o Naukowe

W numerze:
•Per³y ksiêgozbiorów szlacheckich

•Inkunabu³y Biblioteki Czartoryskich

•Literackie debiuty – Olimpia Starowicz, Piotr Picheta

•Naszym zdaniem - patriotyzm dzisiaj

•W czym do biblioteki?
2 Pierwszy numer
2 „Nic wspania³ego na tym œwiecie
nie zosta³o osi¹gniête bez pasji”
G. W. H. Hegel
Trzymacie w rêkach pierwszy numer
„IBINACJI”. Pomys³ na jej wydawanie
drzema³ w nas – cz³onkach Ko³a Nauko-
wego Bibliotekoznawców Studentów UJ
– od samego pocz¹tku. „Burza mózgów”
nad tytu³em zaowocowa³a pomys³em
Grzeœka Kubasa, opartym na skrócie na-
zwy naszego Instytutu – IBiIN. Pojawia-
³y siê propozycje nazw dzia³ów, pierwsze
teksty i grafiki. Pada³y tak¿e sugestie, aby
publikowaæ w Internecie, ¿e bêdzie szyb-
ciej, lepiej i taniej. Wiêkszoœæ z nas do-
cienia jednak urok druku – jest wpraw-
dzie mniej wirtualny i multimedialny, ale
nie wszystko da siê przenieœæ w cyber-
przestrzeñ i na pewno nie ka¿dy artyku³
trzeba czytaæ na ekranie.
Dzia³amy od 2000 roku, a wydarzy³o siê
ju¿ tak wiele: odwiedziliœmy biblioteki
w £añcucie, Poznaniu, rozpoczêliœmy
wspó³pracê z YMCA i Ko³em Biblioteko-
znawców na Uniwersytecie Œl¹skim w Ka-
towicach, zwiedziliœmy kilka wystaw, re-
prezentowaliœmy nasz Wydzia³ na Dniach
UJ w Wadowicach, a w lipcu podczas
obozu naukowego prowadziliœmy prace
badawcze nad Bibliotek¹ Tulczyñsk¹
rodu Potockich. Stanowiliœmy grupê, któ-
ra chcia³a i chce wykorzystaæ czas stu-
diów na naukê, ale tak¿e na podró¿e, spo-
tkania poetyckie i zabawê. Niestety kilko-
ro z nas musia³o opuœciæ progi Alma Ma-
ter. Im w³aœnie dedykujemy pierwszy –
mo¿e najwa¿niejszy numer „IBINACJI” –
¿ycz¹c powodzenia, odnalezienia siê
w nowych miejscach i wœród nowych lu-
dzi, ale przede wszystkim dalszej realiza-
cji ich pasji, które zaowocuj¹ w przysz³o-
œci.
Katarzyna Kopeæ
WYWIAD
Uniwersytet
nie jest przedsiêbiorstwem
Podobno nie jest i nie powinien byæ,
jednak rzeczywistoœæ wskazuje coœ inne-
go. Rz¹dowe oszczêdnoœci na studentach
(najlepiej zarabiaj¹cy ludzie w Polsce),
naciski ministerstwa, problemy stypen-
diów, akademików, sal i tysi¹ce innych,
sprawiaj¹, ¿e prawdziwe zasady studio-
wania dawno ju¿ przesta³y obowi¹zywaæ.
Studia to nie wakacje – trzeba zdobywaæ
doœwiadczenie zawodowe, planowaæ ka-
rierê, uczyæ siê co najmniej czterech jêzy-
ków obcych, biegle obs³ugiwaæ kompu-
ter, robiæ prawo jazdy, pisaæ licencjat,
magisterium i doktorat, najlepiej od pierw-
szego roku. Nie wspominaj¹c, ¿e jako „tak
zwane” przysz³e elity intelektualne powin-
niœmy czytaæ prasê codzienn¹ i naukow¹,
dwie ksi¹¿ki tygodniowo, raz w miesi¹cu
odwiedzaæ teatr i operê, a dwa razy kino.
Ale nie popadajmy od razu w marazm,
znaczy siê stagnacjê. Profesorowie te¿ s¹
ju¿ zmêczeni „pogoni¹ za straconym cza-
sem” i cudnym, artystycznym chaosem,
dlatego zrozumiej¹ narzekania, pomog¹
i doradz¹. Wystarczy poprosiæ, zapytaæ.
Ostatnio w Naszym Instytucie do mon-
strualnych rozmiarów urós³ problem toku
studiów, licencjatów i systemu punkto-
wego, dlatego poprosi³am o wyjaœnienia
wicedyrektora dr hab. Wandê Pindlow¹,
prof. UJ.
Dlaczego zdecydowano siê na wprowa-
dzenie w IBiIN systemu studiów 3+2 (li-
cencjat + studia uzupe³niaj¹ce magister-
skie)?
Od kilku lat trwaj¹ naciski Unii Euro-
pejskiej na Ministerstwo Edukacji Naro-
dowej i Sportu, a ministerstwa na senaty
uczelni wy¿szych o wprowadzenie ujed-
noliconego systemu kszta³cenia na wzór
unijny. System 3 + 2 ma w za³o¿eniu u³a-
twiaæ rozpoczêcie studiów na drugim kie-
runku, czy zdobycie dyplomu licencjata
potrzebnego w pracy zawodowej, bez ko-
niecznoœci rozpoczynania nastêpnych
piêcioletnich studiów. Jednak na wielu
kierunkach, gdzie materia³ realizowany by³
od zawsze przez piêæ lat dostosowanie bê-
dzie bardzo trudne.
Ca³y problem polega w³aœciwie na wy-
równywaniu poziomów wiedzy studen-
tów, ró¿nic w podstawach programowych
wyniesionych ze szko³y œredniej. Inny
background ma absolwent technikum,
inny liceum ogólnokszta³c¹cego, a jesz-
cze inny liceum ekonomicznego. Wszy-
scy ci absolwenci maj¹ maturê, ale ich baza
wiedzy jest bardzo ró¿na. Dlatego licen-
cjat obejmowaæ ma przede wszystkim
przedmioty ogólne – kanon, a dodatko-
wo przedmioty zawodowe. Natomiast
studia uzupe³niaj¹ce magisterskie – SUM
stanowi¹ ju¿ rodzaj specjalizacji, zakoñ-
czonej napisaniem pracy naukowej i eg-
zaminem z ca³oœci studiów.
2 Czego mog¹ spodziewaæ siê studenci,
którzy w tym roku po raz pierwszy pisz¹
prace licencjackie?
Zasady ogólne ju¿ znacie. Musicie za-
decydowaæ, czy piszecie pracê i zdajecie
egzamin na tytu³ licencjata, czy piszecie
pracê i pozostajecie na studiach magister-
skich. Dok³adnie nie wiemy jeszcze jak bê-
dzie przebiega³ egzamin licencjacki, po-
niewa¿ w tym roku organizujemy go po
raz pierwszy. Wiemy jak¹ problematykê
bêdzie obejmowa³ i jakie warunki musz¹
byæ spe³nione przez kandydata. Tegorocz-
ne doœwiadczenia poka¿¹ tak¿e czy sys-
tem 3 + 2 sprawdza siê w praktyce, ile osób
chce zakoñczyæ edukacjê licencjatem, a ile
bêdzie ja kontynuowaæ.
Czy w przysz³oœci planowane jest rów-
nie¿ wprowadzenie systemu punktowego?
Tak. Zasady s¹ ju¿ opracowane. Punk-
ty bêd¹ wpisywane w indeksie, w polu
uwag, obok poszczególnych przedmio-
tów. Oczywiœcie przeliczenia te maj¹ sens,
je¿eli student bêdzie wyje¿d¿a³ na zagra-
niczne stypendia naukowe, czy korzysta³
z systemu MOST, pozwalaj¹cego na wy-
bór innej uczelni w Polsce. Przy nadawa-
niu ECTS-ów poszczególnym przedmio-
tom bierze siê pod uwagê nak³ad pracy
studenta (prace roczne z danego przed-
miotu, egzaminy), a nie tylko iloϾ godzin.
W takim razie jak wygl¹da w prakty-
ce wspó³praca IBiIN z uczelniami zagra-
nicznymi? Kto mo¿e pojechaæ na stypen-
dium lub sta¿ zagraniczny?
Wymiana studencka i wspó³praca trwa
od lat z Uniwersytetem w Mainz i Fach-
hochschule für Bibliothekswesen w Ha-
nowerze. W sprawach publikacji i konfe-
rencji wspó³pracujemy tak¿e z wieloma
innymi instytucjami w Europie i USA.
Studenckie stypendia naukowe s¹ re-
alizowane w minimalnym zakresie (1–2
osób), poniewa¿ fundusze z Sokratesa
wystarczaj¹ jedynie na zap³acenie akade-
mika, a niewielu studentów staæ na op³a-
cenie wszystkich innych wydatków. Wa-
runki studiowania za granic¹ s¹ korzyst-
ne. Wyjazd obejmuje zazwyczaj jeden se-
mestr, który jest u nas zliczany w³aœnie na
podstawie uzyskanych punktów ECTS.
Zatem student nie traci semestru u nas,
poznaje system studiów w innym kraju i
szkoli jêzyk, co jest chyba najistotniejsze.
Dziêkujê za rozmowê.
Rozmawia³a Katarzyna Kopeæ
 3 KRONIKA

Kalendarium KNB UJ za lata 1995–2001

• prezentacja oferty edukacyjnej IBiIN podczas
Jagielloñskiego Festiwalu Nauki
• uczestnictwo w wyk³adach Technicznego
Uniwersytetu otwartego AGH – spotkanie
1995 w Akademickim Centrum Komputerowym „Cy-
• Udzia³ w III Infofestiwalu w Krakowie fronet”
• Udzia³ w konferencji „Elektroniczna przy- • obóz naukowy w £añcucie – prace nad przy-
sz³oœæ bibliotek akademickich” zorganizowanej gotowanie materia³ów do publikacji katalogu
przez Katedrê BiIN UJ „Per³y ksiêgozbiorów szlacheckich. Katalog Bi-
1996 blioteki Tulczyñskiej rodu Potockich”
• zwiedzanie wystawy „Pu³awska kolekcja rê-
Bibliotekoznawców UJ
• Uczestnictwo w ogólnopolskiej konferencji
„Tradycja i nowoczesnoœæ w bibliotekoznaw- kopisów iluminowanych ksiê¿nej Izabeli Czar-
toryskiej” w Muzeum Czartoryskich
Ko³o Naukowe
stwie i informacji naukowej” zorganizowanej
przez Ko³o Naukowe Bibliotekoznawców Uni- • wyjazd naukowy do Warszawy – zwiedzanie
wersytetu Œl¹skiego Biblioteki Narodowej, Biblioteki Uniwersytetu
1998 Warszawskiego, Zamku Królewskiego i Pa³acu
• Udzia³ w konferencji „Regionalna dzia³alnoœæ w Wilanowie.
bibliotek” zorganizowanej przez Ko³o Nauko- Katarzyna Kopeæ
we Bibliotekoznawców WSP w Bydgoszczy
• Wyjazd naukowy do Zamku – Muzeum Obóz naukowy czyli szaleñstwa
w £añcucie w £añcucie
1999
9 lipca, 7:25 – zbiórka na dworcu
• Wspó³organizacja i uczestnictwo w miêdzy-
Zapowiada siê s³oneczny dzieñ.
narodowej konferencji „Dokumentacja europej-
Taszcz¹c ze sob¹ ogromne tobo³y, plecaki,
skiego znaczenia Œw. Królowej Jadwigi w zbio-
torebki i reklamówki, maszerujemy na peron,
rach polskich i w³oskich”, która mia³a miejsce
z którego mia³ odjechaæ nasz poci¹g.
w Rzymie i w Krakowie, a jej g³ównymi organi-
11:10 – £añcut wita
zatorami by³y: Uniwersytet Laterañski, Oœro-
Wysiadamy na ma³ej, po³o¿onej obok bro-
dek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Paw³a II
warów Potockich stacji kolejowej i ruszamy do
i Stacja Naukowa PAN w Rzymie oraz Papieska
schroniska. Szybkie drugie œniadanie i co si³
Akademia Teologiczna, Polskie Towarzystwo
w nogach do Zamku, gdzie czeka ju¿ uroczy,
Bibliologiczne i IBIN
zawsze uœmiechniêty kierownik biblioteki Ta-
2000
deusz Baj. Omawiamy czekaj¹ce nas obowi¹zki
• Organizacja imprez o charakterze integracyj-
i przyjemnoœci czyli koncerty organizowane
nym: Andrzejkowego Wieczoru Poetyckiego,
w ramach zamkowych kursów muzycznych.
uroczystej Wigilii
Wieczorna dyskusja na temat patriotyzmu
• Wyjazd naukowy do Zamku –Muzeum
doprowadza do ostrej wymiany zdañ, a nawet
w £añcucie
³ez.
• Pomoc w organizacji i udzia³ w uroczystym
10 lipca, 9:00 – pierwszy dzieñ pracy
otwarciu Biblioteki YMCA w Krakowie
G³owimy siê nad pracami naukowymi, pa-
• Uczestnictwo w konferencji „Studia bibliote-
miêtnikami i wszelkimi dostêpnymi publikacja-
koznawcze w Polsce” zorganizowanej przez
mi dotycz¹cymi prywatnej kolekcji Szczêsnego
Ko³o Naukowe Bibliotekoznawców Uniwersy-
Potockiego, Józefiny Ameli Mniszech, Zofii
tetu Œl¹skiego
Potockiej, Jana i Józefa de Witte, oraz samego
• Prezentacja oferty edukacyjnej Wydzia³u
maj¹tku w Tulczynie. W poszukiwaniu prowe-
Zarz¹dzania i Komunikacji Spo³ecznej UJ
niencji Biblioteki Tulczyñskiej siêgamy po ka-
w trakcie Dnia UJ w Wadowicach
talogi starodruków.
• Zwiedzanie wystawy „Bibliofilatelia” w Bi-
Po skoñczonej pracy jemy obiad i ruszamy na
bliotece Jagielloñskiej
podbój niewielkiego, acz ciekawego £añcuta.
2001
19:00 – koncert
• Zwiedzanie wystawy „Communication”
W piêknej Sali Balowej na Zamku, w wielkim
w Bunkrze Sztuki
skupieniu s³uchamy kameralnego koncertu
• prezentacja oferty edukacyjnej IBiIN podczas
w wykonaniu œwiatowej klasy Sherbana Lupu
Targów Media–Polska 2001 w Krakowie
(skrzypce), Stefana Kamasa (altówka) i Stani-
• wyjazd naukowy do Poznania – zwiedzanie
s³awa Firleja (wiolanczela). Dzisiaj Mozart i Lu-
Biblioteki Raczyñskich i Biblioteki Kórnickiej
tos³awski.
PAN
4 11 lipca – ach ten Szczêsny Potocki...
Dobrze, ¿e w archiwum mo¿emy napiæ
4
siê herbaty, bo czeka nas jeszcze mnó-
stwo pracy. Potocki nie tylko mia³ kilka
¿on, ale tak¿e du¿y i dobrze zaopatrzony
ksiêgozbiór. Szkoda, ¿e tak trudno teraz
odtworzyæ losy tych bezcennych rêkopi-
sów i druków.
Z nie skrywanym entuzjazmem, przyj-
mujemy zaproszenie dyrektora Baja na ko-
lejny koncert.
Tym razem Beethoven i Bartok w wy-
konaniu Sherbana Lupu (skrzypce) i Ma-
rii Szwajger-Ku³akowskiej (fortepian).
12 lipca – ciekawostki z kolekcji tul-
czyñskiej
Dzisiaj porównujemy oryginalne dzie-
³a z opisami. Pan Baj opowiada o aukcjach,
na których by³y kupowane, o prowenien-
cjach i rysunkach na marginesach, o ro-
dzajach papieru, atramentu, druku, o bo-
gatych oprawach.
Nasz¹ uwagê przyci¹gnaj¹ dwa wiel-
kie dzie³a: Statuta Zygmunta Augusta, za-
wieraj¹ce przepisy prawne i przywileje
oraz Orbis Terrarum, bogato zdobiony,
atlas ówczeœnie poznanego i zbadanego
œwiata. Oczywiœcie, szczegó³owo badamy
mapê Polonii.
Resztê popo³udnia spêdzamy nad nie-
wielkim stawem w zamkowym parku, pla-
nuj¹c wycieczkê do Przemyœla. Jest bar-
dzo ciep³o. Rozgrzane promienie s³oñca
rozbijaj¹ siê o wodê i p³ywaj¹ce w wiel-
kiej zadumie kaczki.
13 lipca – drwal i forty w Przemyœlu
Zaczynamy zwiedzanie ambitnie od za-
bytków sztuki sakralnej: Koœcio³a Ojców
Franciszkanów i Najœwiêtszej Marii Pan-
ny Niepokalanej, katedry Grecko-Katolic-
kiej Œw. Jana Chrzciciela oraz Rotundy Œw.
Miko³aja. Odpoczywamy dopiero na
Zamku Ksi¹¿êcym, wzniesionym wysoko
ponad miastem. Spacer po parku nieocze-
kiwanie, dziêki radzie drwala, koñczymy
na szosie za miastem. Musimy wracaæ do
centrum piechot¹.
Po obiedzie chwila odpoczynku i zmê-
czeni upa³em wracamy do £añcuta.
14 lipca – wizyta w Bibliotece Publicznej
W Miejskiej Bibliotece Publicznej
w £añcucie od razu spodoba³a siê nam
mi³a i profesjonalna obs³uga oraz organi-
zacja oddzia³u dla dzieci i m³odzie¿y. Jak
dowiedzieliœmy siê od pracowników jest
to wzorcowy oddzia³ dla najm³odszych
w Polsce.
Po po³udniu zwiedzamy Synagogê.
Zdumiewa nas opowieœæ stra¿nika o hi-
storii gminy ¿ydowskiej w £añcucie,
z której po wojnie tak niewiele pozosta³o.
15 lipca – niestety koniec
Ostatni raz spotykamy siê na zamku.
Opracowujemy plan dalszych dzia³añ na-
ukowych oraz bazê miejsc, w których
mog¹ znajdowaæ siê obecnie rozproszo-
ne czêœci Biblioteki Tulczyñskiej. Pan Baj,
który zd¹¿y³ siê ju¿ przyzwyczaiæ do na-
szych spotkañ, zaprasza ponownie do
£añcuta. Niestety musimy siê po¿egnaæ
i spakowaæ.
W drodze powrotnej do Krakowa
wspominamy dyskoteki w Operze i d³ugie,
nocne rozmowy.
Piotr Picheta
NASZE BADANIA
Dzieje Biblioteki Tulczyñskiej
Potockich
Za³o¿ycielem jednego z najwiêkszych
i najcenniejszych ksiêgozbiorów szlachec-
kich by³ Stanis³aw Szczêsny Potocki (1751–
1 805). Nie mo¿na w jego przypadku mó-
wiæ jednak o pasji do ksi¹¿ek, poniewa¿
Szczêsny posiada³ jedynie domowe wy-
kszta³cenie i uchodzi³ za cz³owieka umys³o-
wo ograniczonego. Przeszed³ on do pamiêci
narodowej jako zdrajca zhañbiony udzia-
³em w Konfederacji Targowickiej, zwolen-
nik dworu rosyjskiego. W posiadanie zbio-
rów ocenianych nawet na 17 tysiêcy to-
mów (L. Kowkiel 1995) wszed³ poprzez in-
tratne ma³¿eñstwa z Józefin¹ Ameli¹
z Mniszchów oraz Zofi¹ de Witte. Dlatego
dokumenty pochodz¹ce ze zbiorów biblio-
teki w Tulczynie posiadaæ mog¹ kilka pro-
weniencji: odrêczne podpisy Szczêsnego
Potockiego, Józefiny Mniszech, Jana de
Witta, Józefa de Witta, Sophie Potockiej
oraz pieczêæ Biblioteki Tulczyñskiej.
Stanis³aw Szczêsny Potocki syn Fran-
ciszka Salezego Potockiego, hetmana wiel-
kiego koronnego, urodzi³ siê w maj¹tku
rodzinnym w Krystynopolu (obecna
Ukraina). Po œlubie z Józefin¹ Ameli¹
z Mniszchów w 1774 roku jego prywatny
ksiêgozbiór przewieziony zosta³ do Tul-
czyna. Liczy³ on wtedy 10 tysiêcy tomów
(A. Rolle 1966 – katalog 1400 dzie³ znaj-
duje siê w PAN, autor katalogu niezna-
ny). Szczêsny zabra³ ze sob¹ tak¿e liczne
archiwa rodzinne.
4 Po rozwodzie z Józefin¹ i œlubie z Zo-
fi¹ Wittow¹ w 1798 roku zbiory powiêk-
szono o ksiêgozbiór architekta Jana de
Witte i jego syna Józefa. Po³¹czone zbio-
ry Szczêsnego, Mniszchów i Wittów liczy-
³y 17 tysiêcy tomów (L. Kowkiel 1995).
W Tulczynie zbiory zosta³y wzboga-
cone o wiele dokumentów, g³ównie
o charakterze politycznym, co wi¹za³o
siê z szerok¹ dzia³alnoœci¹ Potockich na
tym polu, a tak¿e z wydarzeniami tamtej
epoki (konfederacja targowicka 1792
i sejm grodzieñski 1793). Do Tulczyna
nap³ywa³a tak¿e korespondencja doty-
cz¹ca wspó³pracy Potockiego z dworem
petersburskim przeciwko Konstytucji 3
Maja. Niestety papiery te przepad³y nie-
mal bez œladu. Pozosta³oœci dawnego
archiwum z Tulczyna, z³o¿one z 6205
jednostek, opisane w trzech szczegó³o-
wych inwentarzach znajduj¹ siê obec-
nie w Centralnym Pañstwowym Archi-
wum Historycznym Ukrainy w Kijowie.
Wœród dokumentów za lata 1745–1 906,
nie ma ¿adnych papierów dotycz¹cych
konfederacji targowickiej i korespon-
dencji z dworem petersburskim. Nie ma
te¿ dokumentów syna Szczêsnego Mie-
czys³awa Potockiego z lat 1822–1 856.
Przyczyn¹ mog¹ tu byæ nie sprzyjaj¹ce
wywo¿eniu akt warunki, kiedy to Potoc-
ki opuszcza³ Ukrainê. Jednak po osie-
dleniu siê w Pary¿u, utrzymywa³ on kon-
takty z krajem i sprowadza³ wa¿ne dla
niego dokumenty.
W latach 1862–1 864 Tulczyn pozosta-
wa³ pod zarz¹dem pañstwowym, a naczel-
nym administratorem by³ genera³ Abaza.
W krótkim czasie biblioteka zosta³a rozgra-
biona przez syna Abazy, który wiele wolu-
minów sprzeda³ w Odessie. Czêœæ tulczyñ-
skich papierów znajdowa³a siê u ks. Ro-
mana Sanguszki, a nastêpnie z³o¿ono je
w archiwum zas³awskim. W wyniku grabie-
¿y archiwum utracono dokumenty
z XIV w., korespondencje rodzin magnac-
kich spokrewnionych z Potockimi (np. li-
sty królowej Marysieñki po polsku). Wy-
daje siê, ¿e wywóz dokumentów z Tulczy-
na, odbywa³ siê wed³ug okreœlonej zasady
i nie by³ przypadkowy (zaginiêcie papie-
rów dotycz¹cych Targowicy). Mimo i¿,
zbieracze pami¹tek nie interesowali siê ko-
respondencj¹ im wspó³czesn¹, to o ile za-
chowa³o siê w Tulczynie kilka tek z papie-
rami Zofii Wittowej, to o tyle zaginê³y do-
kumenty Mieczys³awa Potockiego.
 5 Pod koniec XIX w. podano informacje, ¿e
czêœæ archiwum i biblioteki tulczyñskiej zosta-
³a wywieziona do Pary¿a. Wiadomoœæ ta nie
potwierdza siê co do archiwum, s¹ natomiast
dowody, ¿e biblioteka przynajmniej w czêœci
zosta³a przewieziona do Francji. Do dzisiaj za-
chowa³y siê w Muzeum w £añcucie oraz sie-
dzibie paryskiej Izby Handlowo – Przemys³o-
wej (CCIP – Chambre de Commerce et d’Indu-
strie de Paris; dawniej Hotel Potocki), poszcze-
gólne tomy z tej biblioteki. Istniej¹ przypusz-
Bibliotekoznawców UJ
czenia, ¿e skoro uda³o siê Mieczys³awowi prze-
wieŸæ do Pary¿a spor¹ czêœæ biblioteki, to po-
Ko³o Naukowe
dobnie musia³ uczyniæ z archiwum, które by³o
dla niego nieporównywalnie cenniejsze (w la-
tach 40. w podaniach do cara Miko³aja I o wy-
wóz maj¹tku, Mieczys³aw powo³ywa³ siê na
obietnice carycy Katarzyny II i mia³ na to do-
kumenty). Dla Mieczys³awa, wydaje siê, szcze-
gólnie cenne by³y papiery z drugiego rozbioru
Polski z lat 1871–93, oraz dokumenty familijne
z okresu 1797–1 805 ( za wyj¹tkiem listów znie-
nawidzonej matki Zofii Wittowej – co t³umaczy
fakt ich zachowania siê). Dokumentów wywie-
zionych do Francji, nale¿a³oby szukaæ w archi-
wum Mieczys³awa i Miko³aja Potockich, lecz
do dzisiaj pozostaje ono ukryte. Patrz¹c jed-
nak, na ogromn¹ dzia³alnoœæ polityczn¹, spo-
³eczn¹ i kulturaln¹ obydwu Potockich, archi-
wum to musia³o mieæ olbrzymie rozmiary.
Po œmierci Miko³aja Potockiego 2 IV 1921
roku, jego spadkobierc¹ zosta³ daleki kuzyn or-
dynat £añcuta – Alfred Potocki. Wszystkie roz-
porz¹dzenia Miko³aja dotycz¹ce maj¹tku zna-
laz³y siê w testamencie. Znajduje siê on obecnie
w jednym z notariatów paryskich, którego pra-
cownicy nie zezwalaj¹ na udostêpnienie jego
treœci. Istnieje kilka wersji dalszych dziejów Ar-
chiwum i Biblioteki Tulczyñskiej:
1. Domniemywa siê, ¿e Alfred zabra³ ca³e ar-
chiwum do £añcuta (64 skrzynie o wadze 3865
kg, w tym skrzynia ze 159 ksi¹¿kami), gdzie znaj-
dowa³o siê ono do 1944 roku, czyli do momen-
tu ucieczki Alfreda z kraju. Prawdopodobnie
potem archiwum uleg³o rozbiciu na dwie czê-
œci, z których akta rodowo – maj¹tkowe, zosta-
³y przewiezione do Wiednia, a po wojnie, po-
dobno, do Ksiêstwa Lichtensteinu. Jednak jest
to hipotez b³êdna, gdy¿ dyrekcja archiwów
w Wiedniu i Lichtensteinie zapewnia, ¿e
w zbiorach nie ma ¿adnych papierów rodziny
Potockich.
2. Mo¿liwe te¿, ¿e testament nie wyznaczy³ Al-
freda na spadkobiercê, lub te¿ archiwum znala-
z³o siê w pomieszczeniach, do których nie mia³
on dostêpu.
3. Istnieje tez hipoteza, ¿e archiwum mo¿e znaj-
dowaæ siê w jednym z domów, które Miko³aj
zapisa³ swojej metresie – Matyldzie d’Avignon.
By³y to domy przy avenue Foch nr 5 i posia-
d³oœæ Grange-Colombo w Rambouillet.
4. Pojawi³y siê te¿ podejrzenia, ¿e czêœæ zbio-
rów z archiwum Potockich, mog³a znaleŸæ siê
w zamku Montresor. Jednak informacje te pod-
dano dok³adnej weryfikacji i okaza³y siê one nie-
prawdziwe.
W³aœciwie nie wiadomo, czy w testamencie
Miko³aja z 1921 roku, by³y jakieœ dyspozycje
dotycz¹ce archiwów rodzinnych, które nie we-
sz³y w posiadanie Alfreda, oraz czy spadkobra-
nie ordynata z £añcuta, by³o uwarunkowane
jakimiœ kondycjami moralnymi, spo³eczno-kul-
turalnymi, lub politycznymi (zmazanie z nazwi-
ska Potockich „hañby Targowicy”). Odziedzi-
czony przez Alfreda maj¹tek ocenia siê na wiele
ponad 40 milionów franków (nie wiadomo jed-
nak czy przychodu rocznego, czy te¿ jako ca-
³oœæ).
Najpewniej Alfred nie odziedziczy³ archiwum
Mieczys³awa i Miko³aja Potockich. Znaczna
czêœæ ksi¹¿ek po nich, zosta³a w pa³acu przy
avenue Friedland (siedziba CCIP), i w domu przy
avenue de Boulogne.
Jednak co najmniej kilka tysiêcy tomów z bi-
blioteki Potockich, przewieziono z Pary¿a do
£añcuta (najcenniejsze pozycje w 1929 roku,
a resztê w latach 1929–1 931). Z relacji Henryki
Fakczyñskiej, bibliotekarki, która pracowa³a nad
uporz¹dkowaniem biblioteki ³añcuckiej, wiado-
mo, ¿e ca³y czas niektóre przewiezione z Pary¿a
skrzynie sta³y nie rozpakowane i pozosta³y ta-
kie do 1944 roku, kiedy to zapakowano je do
poci¹gu ewakuacyjnego.
Wobec wywiezienia archiwów rodzinnych
i finansowych ordynacji ³añcuckiej w 1944 roku,
nie mo¿na dog³êbnie zbadaæ historii tego rodu.
Nie wiadomo te¿, jakie archiwa pozostawi³ Po-
tocki poza granicami Polski po 1944 roku. Zapis
dla Matyldy Avignon by³ prawdopodobnie do-
¿ywotni. Teoretycznie mog³a ona do¿yæ nawet
do 1950 roku, ale po jej œmierci ca³e dziedzictwo
powinno wróciæ w rêce Potockich. Czy wróci-
³o? Nic na ten temat nie wiadomo. Do dzisiaj
w pe³ni nie wiemy, co wywieziono z £añcuta
wiosna i latem 1944 roku. Mo¿na przyj¹æ, ¿e od
maja do lipca tamtego roku, wywieziono do
Wiednia oko³o 700 skrzyñ z dzie³ami sztuki, ksi¹¿-
kami, archiwaliami, porcelan¹, zabytkowym
szk³em. Skarby te znalaz³y siê pocz¹tkowo
w Wiedniu, potem przewieziono je czêœciowo
do stolicy Ksiêstwa Lichtensteinu – Vadus,
nastêpnie zaœ, ju¿ po wojnie do Szwajcarii, Fran-
cji i innych krajów.
6 Wywiezione z kraju dzie³a sztuki, ksi¹¿-
ki i rêkopisy, Alfred Potocki zastawial lub
6
wyprzedawa³ po niskich cenach, byle by
tylko uzyskaæ œrodki na hulaszczy tryb
¿ycia, jaki prowadzi³. Po dzieñ dzisiejszy
resztki fortuny Potockich tu³aj¹ siê po
œwiecie. To co pozosta³o po by³ym ordy-
nacie £añcuta, podzieli³a miêdzy siebie
bli¿sza i dalsza rodzina.
Co pewien czas wyp³ywaj¹ na au-
kcjach, licytacjach, lub pojawiaj¹ siê w ka-
talogach antykwarycznych dzie³a sztuki
i ksi¹¿ki z dawnej kolekcji Tulczyna i £añ-
cuta. Jednak dla polskich muzeów i biblio-
tek s¹ to rzeczy zbyt kosztowne. Na przy-
k³ad, w 1976 roku w jednym ze starych an-
tykwariatów w Lizbonie, pojawi³o siê oko-
³o 30 ksi¹¿ek pochodz¹cych z Tulczyna
i zaopatrzonych w piecz¹tki lub podpis
Sophie Potocka. By³y tam równie¿ dzie³a
z podpisami Józefiny z Mniszchów Potoc-
kiej, lub Józefa Witta. By³y to dzie³a pol-
skie Kromera, D³ugosza, Starowolskiego,
Trembeckiego, dzie³a francuskie, a tak¿e
s³ynna edycja dzie³a Moreliusa o numi-
zmatyce z superekslibrisem Stanis³awa
Augusta. Te cenne starodruki Alfred Po-
tocki przekaza³ bankierowi portugalskie-
mu nazwiskiem Ricardo Espirito Sant, jako
zastaw za udzielon¹ po¿yczkê. W CCIP
przy avenue Friedland 27, znajduj¹ siê
obecnie wydawnictwa seryjne francuskie-
go Oœwiecenia, z podpisami Sophie Po-
tocka.
Kopeæ Katarzyna i Robert Tarasek
Na podstawie:
1. [Rolle], Antoni J. (1966). Dwór tulczyñ-
ski. W: Wybór pism. T. 2. Kraków.
2. Kowkiel, L. (1995). Œlady polskich ksiê-
gozbiorów historycznych w Muzeum Historycz-
no-Archeologicznym w Grodnie. Grodno.
3. £ojek, J. (1981). Potomkowie Szczêsne-
go. Dzieje fortuny Potockich z Tulczyna. Lublin.
4. £ojek, J. (1995). Dzieje zdrajcy. Szczê-
sny Potocki. Warszawa.
Ksiêgozbiór Jana i Józefa
de Wittów
Czêœæ zbiorów Biblioteki Tulczyñskiej
Potockich stanowi³y zbiory Jana i Józefa
de Witte. Jan de Witte, ¿yj¹cy w epoce
baroku architekt, by³ znany nie tylko ze
wzglêdu na swój zawód, lecz tak¿e na
swoj¹ pasjê, czyli ksi¹¿ki. ¯y³kê bibliofila
odkry³ u siebie ju¿ w m³odoœci, wtedy w³a-
œnie zacz¹³ gromadziæ ksiêgozbiór, który
póŸniej, poprzez powi¹zania z rodem Po-
tockich, trafi³ do Zamku w £añcucie. Zbie-
ra³ on druki nie tylko sobie wspó³czesne,
ale te¿ dzie³a z XVII, XVI, a nawet z koñca
XV wieku.
Jego syn, gen. Józef de Witte, w roku
1796 odst¹pi³ zbiór (ponoæ za kilka milio-
nów z³otych) Szczêsnemu Potockiemu,
w zamian za piêkn¹ Greczynkê – Zofiê
z domu Clavone Celice. Wnioskuj¹c
z ekslibrisów i pieczêci de Wittów, ksi¹¿-
ki te trafi³y pocz¹tkowo do Tulczyna,
przewiezione póŸniej do Pary¿a, wróci³y
do Polski dopiero po œmierci Miko³aja
Potockiego w 1923 r., kiedy to umieszczo-
no je w £añcucie. Po II wojnie œwiato-
wej najcenniejsza czêœæ biblioteki £añ-
cuckiej, ³¹cznie z dawn¹ Tulczyñsk¹
(g³ównie starodrukami) wywieziono za
granicê, prawdopodobnie do Szwajcarii.
Niemal na pewno wœród tych starodru-
ków by³y najokazalsze ksi¹¿ki z bibliote-
ki Jana de Witte.
W wyniku rozproszenia ksiêgozbioru
de Wittów, mo¿liwe jest odtworzenie tyl-
ko jego czêœci. G³ówn¹ cech¹ rozpoznaw-
cz¹ ksi¹¿ek Jana de Witte jest jego od-
rêczny ekslibris: Ex Cathalogo Librorum
Joannis de Witte Equitis Ord. S. Stani-
slai Colonellis Art. Rgni Comendantis
Camenecensis. Rzadziej spotyka siê skró-
con¹ formê Ex Cathalogo Librorum Jo-
annis de Witte, która wystêpuje w jednej
ksi¹¿ce kilkakrotnie, niezale¿nie od pe³nej
wersji ekslibrisu. Ekslibrisy zmieniaj¹ siê
w miarê rozwoju jego kariery wojskowej
– od kapitana a¿ do genera³a. Czêsto te¿
w podpisie ekslibrisu pojawiaj¹ siê daty
roczne, co czêsto pomaga w ustalaniu
chronologii wydarzeñ. Czasem równie¿
rok i miejsce nabycia ksi¹¿ki (najczêœciej
Warszawa lub Drezno) oraz jej cenê. Gro-
madzi³ on swój ksiêgozbiór przez przynaj-
mniej 40 lat – najstarszy datowany eksli-
bris pochodzi z 1706, a najpóŸniejszy
z 1776 roku.
Jego syn, póŸniejszy genera³ Józef de
Witte – równie¿ zapalony bibliofil, pod-
pisywa³ swoje ksi¹¿ki krótko: Jos. de Wit-
te lub J. de Witte (co mo¿e jednak odno-
siæ siê te¿ do Jana). Najwczeœniejsza data
przy jego ekslibrisie to rok 1771, zaœ naj-
póŸniejsza – 1798. Tytu³ hrabiowski i sto-
pieñ generalski dopisywano potem do
wczeœniejszych ekslibrisów innym atra-
mentem.
6 Pod koniec XVIII lub na pocz¹tku XIX
w. na ksi¹¿kach ze znakami de Wittów za-
cz¹³ siê pojawiaæ odrêczny ekslibris Gre-
czynki, Zofii Potockiej : „Sophie Potoc-
ka”. Niechêtna pierwszemu mê¿owi i te-
œciowi, czêsto skreœla³a z ksi¹¿ek nazwi-
sko de Wittów. Jednoczeœnie pojawi³a siê
piecz¹tka : „Biblioteka Tulczyñska”.
Prócz tych ekslibrisów wystêpuj¹ czêsto
i inne (zarówno polskie jak i obce), œwiad-
cz¹ce o dalekich nieraz wêdrówkach ów-
czesnej ksi¹¿ki.
Jeœli chodzi o tematykê, to wœród
£añcuckich ksi¹¿ek Jana de Witte wiele
jest dzie³ z dziedziny balistyki, jêzyków,
teologii i historii Koœcio³a. Drugim du-
¿ym dzia³em jest historia i dzie³a ency-
klopedyczne oraz monografie historycz-
ne poszczególnych krajów (g³ównie Bel-
gii i Niderlandów – zapewne w zwi¹zku
z holenderskim pochodzeniu rodziny).
Jest tak¿e sporo dzie³ dotycz¹cych jego
zawodowej specjalnoœci – architektury
i fortyfikacji (min. niemieckie wydanie
„Palladia”, traktat o fortyfikacji i mier-
nictwo Samuela Marolois, a z dziedziny
astrologii – Tycho de Brache). Jêzyko-
wo przewa¿aj¹ dzie³a ³aciñskie, ale by-
waj¹ te¿ niemieckie, holenderskie, hisz-
pañskie i polskie. Oko³o 30, a wiêc o po-
³owê mniej jest ksi¹¿ek znakowanych
ekslibrisem Józefa de Witte. Sporo ksi¹-
¿ek odziedziczy³ on po ojcu, o czym
œwiadcz¹ ich wspólne ekslibrisy. Tema-
tyka jego ksiêgozbioru tak¿e jest podob-
na – przewa¿aj¹ pozycje historyczne
i teologiczne, za to znacznie mniej jest
z dziedziny architektury. Równie¿ dzie³a
zaopatrzone wy³¹cznie ekslibrisem Zofii
Potockiej, ze wzglêdu na treœæ mo¿na
przypisaæ zbieractwu Jana de Witte (np.
Architektura militarna Dögena), choæ
piêkna Greczynka wprowadzi³a doñ tak¿e
literaturê piêkn¹ i historiê swojej ojczy-
zny.
Z ca³¹ pewnoœci¹ ksiêgozbiór de Wit-
tów by³ wiêkszy ni¿ wskazuj¹ na to eksli-
brisy, lecz ze wzglêdu na jego znaczne
rozproszenie mo¿liwe jest odtworzenie
zaledwie jego czêœci.
Joanna Tenerowicz
Na podstawie:
1. Rewski, Z. (1949). Biblioteka architekta
Jana de Witte oraz syna jego, Józefa. Biuletyn
Historii Sztuki i Kultury, XI: nr 1–2.
 7 WIERSZE
Ber³o
Wewn¹trz wewnêtrznoœci coœ
Co jest niby przedmiotem
Smakowit¹ indywidualnego mienia
Roœnie jak embrion niesmaku
W ustach
Na ustach i w myœli przedziwnej
Maleje jak wysychaj¹cy owoc
Bibliotekoznawców UJ
Na s³oñcu
Czasami s¹dzi niedbale
Ko³o Naukowe
Czasami karze umyœlnie
I stwarza osobliwy problem
Bez wyjaœnienia
Tyrania absolutna
Totalitaryzm systemu lecz nadal jest
Me ber³o zadomowionej pychy
Me ber³o zapisanego egoizmu
Te s³owa wyryte na sercu
Jak œlepca kieruj¹ w przepaœæ
Krok po kroku i bli¿ej
Zapadnia
I niebiañski lot
I skrzyd³a pociête
Lecz wci¹¿ w d³oni ber³o po³yskuje
Bo pisanym jest zniszczyæ dla siebie...
...a bzdura w tym wierszu poznana
bo bez polotu i tajemniczoœci s³owa
bo strach i p³acz choæ blisko
daleko by stworzyæ unikat samotny...
Odwaga
Oto on, bohater godny podziwu
Zdolny do poœwiêceñ tytanicznego zrywu
Chwalebna postaæ deklamowanego s³owa
Tytan na piedestale swej odwagi
Mówca wielki niczym aryjski Tyran
Bohater ostatniej akcji.
I czas próby nadszed³
Stawi³ czo³o niebezpieczeñstwu
Niczym Achilles pod Troj¹
Spojrza³ w przód
W d³oni niszczycielski scyzoryk.
I pokaza³ miêkkie k³y, obrzuci³ s³owem
Zatrz¹s³ siê wœciekle
Niczym przyparty do muru zwierz z d³ug¹
szyj¹
Szybkimi nogami, okr¹g³ym tu³owiem
Odwróci³ siê...zakurzy³ nogami
Zas³oni³ pierzastym skrzyd³em
I w panicznym strachu zwia³...
Struœ.
G³owa w piasku zanik³a
Jak wypowiadane s³awienne zdania
Bohater? Tytan? Zwyciêzca?
Zwyk³a dziewicza bania.
Oklaski
Gwiezdny gladiator w neonach chwa³y
W gwiezdnej podró¿y na gwiezdnym rumaku
Oklaski
A po œrodku na scenie przedstawienia ³o¿e
Doskona³oœci w doskona³ej postaci
Oklaski
Wzruszy³ ramionami po¿¹daniem rozjuszony
Zesztywniony, niezadowolony
Oklaski
Przystan¹³ ktoœ z daleka a bliski
Pe³ny nadziei, ukrytego uœmiechu, radoœci
Oklaski
Maska na twarzy po¿¹dania
Dla niedope³nienia czego
Oklaski
Przeklêtej zdeewoluowanej zmutowanej z³oœci
Jak robak na ³o¿u doskona³oœci
Oklaski
W œlinotoku swej ambicji bycia motylem
Poczwara niedokonanej przemiany piêknoœci
Oklaski
Otoczony wstrêtn¹ b³on¹ ¿ó³ciow¹ swej wydaliny
Jak niemowlê bestii w powijakach
Oklaski
Gnij¹cego ³o¿yska
I to przedstawienie dopracowane doskona³e
Oklaski
Czy¿by na pokaz swe gwiezdne przes³anie
Czy¿by dla niedokonanej chwa³y
Oklaski
A po policzkach oddala siê ³za
A kogó¿ by innego jak nie
Oklaski
Gdzie jest widownia czy¿by samotny
Gdzie jego partnerzy czy¿by to
Oklaski
Gladiator?
Ja?
Numer samotnoœci a przecie¿ stoisz
Ogl¹dasz m¹ myœl bo wyjawi³em
Oklaski
Ach ta przeklêta ¿¹dza cz³owieka
W mej skórze jak ropna niedoskona³oœæ
Oklaski
W³aœciwie jaki jest epilog tej gwiezdnej
Wystawy
Oklaski
Kto bije w d³onie z tak¹ zajad³oœci¹
Nie Ty, bo zwi¹zane masz sznurem mi³oœci
Oklaski
Wiêc kto oœmieli³ siê chwaliæ gwiezdny banialuk
Paszkwil artysty na podium w³asnej wystawy
Oklaski
£zy wyp³ywaj¹ jak gor¹ca krew z rany
Otwartej, zel¿onej, roztworem solnym przemytej
Oklaski
Mo¿e to on w dolnej hierarchii na szczycie
Ogl¹da, uœmiecha, plugawe rêce zaciera
Wci¹¿ oklaski
A gladiator stoi i k³ania siê nieistniej¹cej widowni
Niewidocznej publicznoœci i g³os stukaj¹cych
W rytm szyderczego œmiechu
Paznokci
Oklaski
Uk³ony, swawolne czyny, zranione myœli
Odchodzi ktoœ z daleka i ju¿ nie bliski
By zosta³y wtóruj¹ce
Oklaski
8 Pralka i kartka w jednym domu staæ
mog³y
8
Naj³atwiej mo¿na by powiedzieæ
Staæ siê pralk¹
Wiruj¹c¹ szalonym uniesieniem
Gotuj¹c¹ potrzeb¹ w¹tpliwego ciep³a
Z odliczaj¹cym programatorem
Zapisanej myœli
I w ci¹¿ wirowaæ doskonale
Jak kto woli w lewo
To¿ znowu w prawo
Szybciej i wolniej
Zamilkn¹æ nagle i ruszyæ
Ponownie – a po co?
By oczyœciæ z zanieczyszczenia sw¹ duszê?
By wypraæ swe nieprawoœci i spuœciæ w kana³?
By ukryæ co ma byæ ukryte i pozostawiæ w myœli?
By staæ nieruchomo i w szumie zamykaæ s³owa?
Zdaje siê droga ta najprostsza
Jak¿e osobliwa i oryginalna
Staæ siê byæ mo¿e ale dla
Neandertalczyñskich t³umoków.
Aczkolwiek papier i pióro
Choæ to tylko dzisiaj
Symbolika tworzenia,
Monitorem i b³yskiem zast¹pione
Poety i pisarza przedmiot dzisiejszy.
Wiêc papier i pióro
Najlepszym cenzorem
I spowiednikiem na œwiecie
Bo s³owa modlitw¹, oskar¿eniem
I uskrzydlonym rozgrzeszeniem
Dla mnie i czytelnika...
...przedziwnoœæ tandetnego s³owa
w tym stworze spoziera
bo takim jest ten komu
wirowanie umys³u celowo doskwiera...
Piotr Picheta
Analiza wierszy Piotra Pichety
Z grona przed³o¿onych wierszy wyda-
je siê, ¿e „Pralka i kartka w jednym domu
staæ mog³y” jest tekstem stosunkowo naj-
lepszym, trafiaj¹cym w tonacjê naszych
niepokojów i zmagañ ze œwiatem przed-
miotów. Autor próbuje zdefiniowaæ, opi-
saæ i okreœliæ to, co wydaje mu siê istotne
czy wrêcz zasadnicze. Niemniej nie zawsze
jest to do koñca w pe³ni dookreœlone i zde-
finiowane, a co za tym idzie czytelne. Wier-
sze przemawiaj¹ zatem z jednej strony na-
strojem niepowodzenia, a z drugiej zdaj¹
siê mówiæ o bli¿ej nie okreœlonej perspek-
tywie zniszczenia. W efekcie mamy obraz
œwiata pozorów, obraz œwiata „gwiezd-
nych banialuk”, gdzie gladiator „k³ania siê
nieistniej¹cej widowni”, a ca³oœci towa-
rzysz¹ jedynie oklaski „niewidocznej pu-
blicznoœci”.
Dlatego pytam: o co tu chodzi? Czy
tylko jest to rozczarowanie wobec œwiata
otaczaj¹cych nas pozorów czy mo¿e za-
powiedŸ dopiero czegoœ istotnego? Pro-
ponujê zatem kontynuowaæ trud zdefinio-
wania tematu i poszukiwania dla niego jak
najbardziej adekwatnej formy.
dr hab. Andrzej Linert
OPOWIADANIE
Wilk
CZÊŒÆ I
Nie czujê siê wilkiem z³ym, ale chyba nim
jestem. Czujê siê bardzo samotny, nie mam
przyjació³. W moim œwiecie nie ma wilków –
s¹ same owce, na widok, których cieknie mi
z pyska œlina.
Kiedyœ zapuka³em do drzwi pewnej
owczej rodziny. Puka³em bardzo delikatnie,
sam nigdy nie zorientowa³bym siê, ¿e to
wilk puka a owce? S¹ takie przebieg³e, ¿e
doprowadzi³y mnie do anemii, tak dawno
nie mia³em miêsa w ustach, to niezdrowo.
Puka³em bardzo delikatnie, no mo¿e tro-
chê niecierpliwie i kiedy ju¿ mia³em odejœæ
od drzwi przekonany, ¿e w³aœcicieli nie ma
w domu, us³ysza³em piskliwy g³osik:
– Kto tam?
Stara³em siê, aby moja odpowiedz nie
przestraszy³a (mojego potencjalnego
obiadku), wiêc becz¹c jak stary baran
odpowiedzia³em:
– Jestem twoim wujkiem, przyjecha³em
z daleka i chcê troszeczkê odpocz¹æ. Ma³a
wpuœæ mnie proszê!
Mo¿e by³em zbyt nachalny, czy te¿ mi
g³os nie przypomina³ baraniego?
Ma³a zapyta³a mnie o has³o.
Tego w³aœnie mi brakowa³o! Has³o,
a sk¹d ja je mam znac?
Przypomnia³em jej, ¿e jestem wujkiem
z bardzo daleka i dawno tutaj nie by³em,
wiêc sk¹d mam je znaæ? Poza tym u nas
nie stosuje siê ju¿ tego typu zabezpieczeñ.
S¹ one szyfrowe i na przyciski.
– A jak ono brzmi? Zapyta³em.
Niestety nie odpowiedzia³a na moje
pytanie. Kaza³a mi iœæ do domu, poca³o-
waæ dzieci na dobranoc i spaæ dobrze.
Wtedy coœ we mnie pêk³o. jak taka ma³a
owca ma czelnoœæ mówiæ do mnie w ten spo-
sób? Myœla³em, ¿e siê rozgniewam – ale nie.
Zamyœli³em siê. Gdzie jest mój dom?
Ta ciemna, samotna i zimna nora. Nie,
muszê coœ zrobiæ. Bo tak naprawdê po-
trzeba mi wilczycy, która mog³a by mi ugo-
towaæ smaczny obiad. Ktoœ z kim wspo-
8
mina³bym stare dobre czasy, siedz¹c na
wygodnym legowisku, z okularami które
dosta³em od biednej babci czerwonego
Kapturka, kiedy odmówi³em sobie przy-
jemnoœci schrupania jej. Zobaczy³em jaka
jest potwornie chuda (by³a kiedyœ model-
k¹, do tej pory nie przyty³a. ¯al mi jej.)
Odszed³em do „domu” – daleka droga.
Przez kilka nastêpnych dni nie umia-
³em siê pogodzic ze s³owami tego dziec-
ka. Wiêc wyruszy³em na poszukiwanie,
kogoœ kogo kocha³bym z tak¹ sam¹ si³¹
jak owce z mojego lasu, jednoczeœnie z ta-
k¹ sam¹ si³¹ nie pragn¹³bym po¿reæ. Szu-
ka³em kobiety.
Za lasem p³ynê³a rzeczka, przyznam, ¿e
nigdy tutaj nie by³em. Malownicze miej-
sce, mo¿e by tutaj wykopaæ norê. Ci¹gle
myœla³em o niej – wilczycy z wilgotnym
nosem, ¿ó³tymi oczami. Przez ca³y czas
mojej samotnej podró¿y, ¿y³em jedynie
marzeniami a nie rzeczywistoœci¹ dlatego
pewnego dnia ...
Szed³em do wodopoju, gdy ujrza³em na-
przeciw czarnego barana, patrzy³ na mnie
nieobecnym wzrokiem, myœle sobie – taki
baran to wspania³a zdobycz. Zwa¿ywszy,
¿e ostatnie kilka lat nie mia³em miêsa
w ustach. Podszed³em do niego, ani
drgn¹³. Zwêszy³em podstêp. Mo¿e jest
nafaszerowany siark¹ , s³ysza³em o takim
przypadku. Poza tym jak mia³bym zjeœæ
czyste miêso.
Nie to takie obrzydliwe.
Pomyœla³em, ¿e lepiej bêdzie jeœli odej-
dê. Poczu³em siê dumny z w³asnej decyzji.
Sta³em siê wegetarianinem. Teraz czu-
³em to naprawdê. Patrz¹c na tego t³uœciut-
kiego barana, wiedzia³em, ¿e nie bêdê ju¿
nigdy w stanie wzi¹œæ do ust miêsa. Ukry-
³em siê po drugiej stronie drogi.
Niestety. Miejsce to by³o pu³apk¹.
Ludzie !
Chcia³em im powiedzieæ, ¿e siê zmieni-
³em, ¿e pragnê za³o¿yæ rodzinê, ¿e nie zja-
d³em ¿adnego domowego zwierzaka. Tyle
rzeczy chcia³em im powiedziec. Lecz on
i tak nic by nie zrozumieli.
Tak jak moja rodzina przed laty, tak te-
raz i ja – podda³em siê. W lesie nie zosta³
¿aden wilk. Owce nie dr¿yjcie !
Ludzie zawieŸli mnie do jakiegoœ dziw-
nego pomieszczenia, które nazywali klat-
k¹. Zamknêli mnie w niej, codziennie po-
dawali miske œwie¿ego miêsa, lecz nigdy
go nie tkn¹³em, by³em inny ! Chcia³em wró-
ciæ do lasu. Dlaczego nie dali mi szansy?
 9 Tak, wtedy w³aœnie zrozumia³em, ¿e jestem
z³ym wilkiem. Nie wychyla³em nawet nosa na
zewn¹trz, dlaczego ludzie maj¹ siê cieszyæ czy-
imœ nieszczêœciem? Zdawa³em sobie coraz bar-
dziej sprawê z tego, ¿e ju¿ nigdy nie spe³niê
swoich marzeñ i do koñca swoich dni pozosta-
nê w tej psiej budzie.
Dni mija³y. Pewnego wieczoru do klatki we-
pchniêto mi wilka. Nie sprawdza³em, kim by³.
Wcale siê nie ba³em ale z doœwiadczenia wie-
dzia³em, ¿e lepiej m³odemu, z³emu i g³odnemu
Bibliotekoznawców UJ
wilkowi nie wchodzic w drogê. Jakie¿ by³o moje
zdziwienie, kiedy rano obudzi³em siê i ujrza³em
Ko³o Naukowe
obok siebie ... moj¹ wymarzon¹ wilczycê. No
mo¿e mia³a trochê zbyt odstaj¹ce uszy, ale co
tam !
Teraz le¿ymy obok siebie i ogl¹damy ludzi,
jacy oni s¹ œmieszni. Ciekawe czy wiedz¹, ¿e to
oni, a nie my jesteœmy za t¹ klatk¹.
Do tej pory pragnê podziêkowaæ tej
owieczce, która zmieni³a moje podejœcie do
¿ycia. Gdyby nie ona ...
Ma³a le¿y obok mnie szeptaj¹c do ucha: „nie
by³eœ wilkiem z³ym, by³eœ wilkiem samotnym”.
CZÊŒÆ II
I nie by³bym wilkiem z³ym gdybym by³ sa-
motny. Nigdy nie przypuszcza³em nawet jak
wiele w wilczym ¿yciu mo¿e zmieniæ ta druga
postaæ. Moja wymarzona dama sta³a siê zwy-
k³¹ samolubn¹ jêdz¹, wykorzystywa³a to, ¿e nie
jad³em, œmia³a siê, z moich pogl¹dów, nawet
twierdzi³a, ¿e to ja jestem winien temu, ¿e sie-
dzimy tutaj. Gdybym siê chocia¿ trochê groŸ-
niej zachowywa³ na pewno, wyrzucili by nas
z klatki i puœcili na wolnoœæ. Jaka¿ ona naiwna.
Po co komu dzikie zwierzêta w ZOO? Potrzeb-
ne, ba nawet zaryzykujê stwierdzenie, ¿e naj-
wa¿niejsze jest to aby by³y dzikie.
Moja piêkna zamienia³a siê w potwora. Bar-
dzo silny i sprytny okaza³ siê ten mój potwór.
Nocami zaczê³a kopaæ dziurê, przez któr¹ za-
mierza³a wydostaæ siê do lasu. Jej praca trwa³a
bardzo d³ugo ale z ka¿dym wieczorem jej przy-
bywa³o. Nie chcia³em pomagaæ, poniewa¿ wie-
rzy³em, ¿e ludzie i tak wypuszcz¹ nas na wol-
noœæ. Ka¿dy w skrytoœci ma swoje w³asne ma-
rzenia i plany. Wiedzia³em, ¿e gdybym teraz opu-
œci³ to miejsce móg³bym nie trafiæ do swojego
lasu. Ale tak naprawdê nie wiedzia³em czy chcê
tam wracaæ „sam”, bo o pani nie by³o co ma-
rzyæ. Chcia³a jak najszybciej znaleŸæ siê przy
swoim ukochanym, tym ukochanym którego
nigdy nie widzia³em, który nigdy jej nie szuka³.
Postanowi³em, ¿e kiedy nas wypuszcz¹ ka¿-
de z nas pójdzie w swoja stronê. Ja wykopiê
sobie przepiêkn¹ norê, z bujanym krzes³em i dy-
wanem z trawy, zas³onami z tego czegoœ, co lu-
dzie nazywaj¹ materia³em.
Zmieni³em siê nie ma o czym mówiæ. Sta³em
siê marzycielem, realistycznym marzycielem.
Kobieta mojego ¿ycia, wykopa³a tunel, któ-
rym w³aœnie dzisiaj mia³a siê wydostaæ. Zrobi³o
siê pusto, ca³e ZOO zamar³o. Patrzy³em na ni¹
smutnymi oczami. Dlaczego nie okaza³a siê t¹
wspania³¹, jedyn¹, której szuka³em. Czy uda nam
siê jeszcze znaleŸæ szczêœcie. Poczuæ siê tak
szczêœliwym jak ta owcza rodzina, do której za-
puka³em, tamtego dnia.
Poch³oniêty marzeniami nie po¿egna³em siê
nawet z „ni¹”. Z tego stanu wyrwa³ mnie dopie-
ro huk i uderzenie w klatkê, nasz¹, moj¹ klatkê.
Co siê sta³o?! Otwar³em oczy i to co zobaczy-
³em przerazi³o mnie nie na ¿artu. Pod klatk¹ le¿a-
³a zwiniêta druga polowa mojej niedoli. Widzia-
³em jej zdziwiony pysk, nie by³o tam przera¿e-
nia, ale pytanie dlaczego? Jej piêkne ¿ó³te oczy
patrzy³y w stronê lasu, lasu z którym wi¹za³a tak
wielkie nadzieje. Lasu, który j¹ zdradzi³.
Dlaczego musia³a zgin¹æ nie wiem. Z rozpa-
czy rzuci³em siê do wykopu, wylecia³em na ze-
wn¹trz i skoczy³em wprost na twarz cz³owieka,
z wielk¹ wyrzutni¹. Pogryzienie jego twarzy nie
by³o trudne, ze zdziwieniem stwierdzi³em, ¿e nie
brzydzi mnie ludzka krew. Tak, nigdy nie przy-
puszcza³em, ¿e jest ona taka dobra. P³aty od-
chodzi³y ³atwo, ca³a twarz pokry³a czerwieñ.
Cz³owiek pad³ na ziemiê. W jego oczach widaæ
by³o zdziwienie, wpatrywa³ siê we mnie zdzi-
wiony, jego zaczerwienione Ÿrenice pyta³y dla-
czego?
Miêso smakowa³o mi bardziej ni¿ trawa, te-
raz dopiero dowiedzia³em siê co tak naprawdê
jest moim przeznaczeniem. Nie mia³em ¿ywiæ siê
owcami, terroryzowaæ ma³ych przyjació³, ale
pomóc i im, i sobie. Ludzie.
Olimpia Starowicz
RECENZJE
Harry Potter – mesjasz czy
antychryst?
Czy jest jeszcze ktoœ kto nie s³ysza³ o Har-
rym Potterze? Chyba nie! Ka¿dy z nas, albo mia³
ju¿ przed oczami jedn¹ z wydanych w Polsce
ksi¹¿ek z tej serii, albo czyta³ o tej powieœci.
Autork¹ przygód Harrego Pottera jest angiel-
ska pisarka Joanne K. Rowling. Ju¿ pierwszy
tom „Harry Potter i kamieñ filozoficzny”, odniós³
spektakularny sukces na œwiatowym rynku ksiê-
garskim. Przed ksiêgarniami tworzy³y siê „kilo-
10
metrowe” kolejki, ludzi chc¹cych zakupiæ
t¹ ksi¹¿kê. Równie¿ wydawcy reklamuj¹
10
j¹, jako powieœæ, która odci¹ga m³ode
„pokolenie X” od komputerów.
Czym¿e wiêc jest ten niesamowity
utwór? Jest to, wydawaæ by siê mog³o,
banalna historia ch³opca, który po œmier-
ci rodziców, przygarniêty zostaje przez
rodzinê siostry swojej matki. Nie by³o by
w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie
fakt, ¿e dziedziczy on po rodzicach ma-
giczne zdolnoœci i jest czarodziejem. Kie-
dy po wielu perypetiach i po pokonaniu
ogromnej liczby przeszkód i barier, Harry
Potter dostaje siê do Hogwartu – szko³y
dla czarodziejów, uœwiadamia sobie, ¿e
jego przeznaczeniem jest walka ze z³em,
które w powieœci uosabia Voldermort.
Wokó³ tego w¹tku budowana jest fabu³a
trzech pierwszych czêœci powieœci.
Tak by³o na œwiecie. Jak jest u Nas?
My równie¿ przyjêliœmy powieœæ entuzja-
stycznie i gor¹co. Harry Potter zafascy-
nowa³ dzieci, m³odzie¿, jak i doros³ych
Polaków. Jednak oprócz ciep³ych s³ów,
pojawi³y siê te¿ g³osy ukazuj¹ce postaæ
m³odego Pottera w sposób negatywny,
poddaj¹c go ostrej krytyce.
Stanis³aw Krajski w artykule „Harry
Potter – dyskretny urok New Age”(Nasz
Dziennik,19 II 2001, str.11), zarzuca autor-
ce „dyskretne, inteligentne oraz skutecz-
ne” propagowanie magii (okultyzmu, a na-
wet satanizmu). Ukazuje on równie¿, jako
negatywny i krzywdz¹cy, zastosowany
przez Rowling, podzia³ ludzi na trzy gru-
py:
• obrzydliwych, bezdusznych i okrut-
nych Mugoli, którzy wg. Krajskiego s¹
odbiciem zwyk³ych ludzi
• druga grupa równie¿ negatywna, to ci,
którzy zajmuj¹ siê czarn¹ magi¹ i uosabiaj¹
z³o
• grupa trzecia, to zdaniem Krajskiego,
ludzie „prawdziwie dobrzy”, szlachetni,
wspania³omyœlni, interesuj¹cy i g³êbocy
– ci, którzy „maj¹ specjalne nadprzyro-
dzone zdolnoœci, uprawiaj¹ bia³¹ magiê”.
W³aœnie na tej trzeciej grupie ludzi,
autor artyku³u skupia swoje podejrzenia.
Mówi on, ¿e pod przykrywk¹ atrakcyjnej
i poci¹gaj¹cej tajemniczoœci, która emanu-
je najwy¿szymi wartoœciami moralnymi,
ukrywa siê kontekst, który mo¿e dzieciom
zrobiæ „wodê z mózgu”, przestawiæ zna-
czenie elementarnych pojêæ i „otworzyæ
ich na noepogañstwo”.
Krajski zarzuca rodzicom, ¿e nie za-
uwa¿aj¹ szkód jakie niesie ze sob¹ ta po- 10 W jednym tylko nale¿y przyznaæ racje
Krajskiemu, a mianowicie, ¿e przy dzisiej-
wieœæ. Twierdzi, ¿e „my”, jako nastawieni
na konsumpcje ludzie, którzy zawsze wy-
bieraj¹ ³atwiejsz¹ drogê, równie¿ dobro
i inne wy¿sze wartoœci chcemy pozyskaæ
szym nastawieniu na konsumpcje zapo-
minamy lub nie zauwa¿amy kolorów, piêk-
na i magii œwiata nas otaczaj¹cego, a prze-
cie¿ wystarczy³oby tylko na chwilê zatrzy-
w ten sposób. Uwa¿a on, ¿e dobro maæ siê i rozgl¹dn¹æ dooko³a. Mo¿e to
w „Harrym Potterze” nie jest dobrem, bo pozwoli³oby nam dostrzec czar i magiê
„my” wcale nie wiemy jak ono wygl¹da, naszego, wydawaæ by siê mog³o szarego
zaœ Rowling ukazuje je w wymiarze „mi- œwiata. Odzyskalibyœmy dobry humor
stycznym i nadprzyrodzonym, ale w ode- i pozytywn¹ energiê, a przede wszystkim
rwaniu od Boga i w jakimœ sensie w prze- przestalibyœmy czepiaæ siê baœni. Nie
ciwstawieniu do niego.” Krajski mówi, ¿e b¹dŸcie Mugolami !!!
jako katolicy musimy pamiêtaæ, ¿e dla Robert Tarasek
Koœcio³a magia bia³a czy czarna, to od-
wo³ywanie siê do duchów i szatana, Bestsellery supermarketów
a „ukazywanie magii w sposób pozytyw-
Zastanawiasz siê dlaczego jesteœ nie-
ny to przekonanie, ¿e szatan nie jest z³ym
systematyczna, niekonsekwentna i nieza-
duchem.”
dowolona z siebie? Masz wra¿enie, ¿e
Moim zdaniem, przedstawiona przez
twoja dziewczyna przesadza, niepotrzeb-
Krajskiego postawa wydaje siê byæ moc-
nie siê odchudza i kupuje zbyt du¿o ciu-
no przesadzona. Dopatrywania siê w se-
chów, których potem nie nosi? Jeœli tak
rii powieœci o Harrym Potterze elementów
jest zapraszam do lektury uroczej i ostrej
okultystycznych, pogañskich, a nawet
zarazem – „Dziennika Bridget Jones”.
epatowanie satanizmem, tr¹ci œmieszno-
Nie przepadam za tak zwanymi bestselle-
œci¹. Celem ballady, bajki, baœni, a za tak¹
rami, zainteresowa³a mnie jednak recen-
uwa¿am „Harrego Pottera”, jest niesienie
zja Zbigniewa Basary z „Wysokich Ob-
pewnej nauki o ¿yciu, przedstawienie ele-
casów”: Nale¿ê do ponurej po³owy ludz-
mentarnych wartoœci takich jak dobro i z³o,
koœci, ale wyznam, ¿e dawno ju¿ czyta-
pokazanie ró¿nic i skutków jakie niesie ze
j¹c ksi¹¿kê, nie œmia³em siê g³oœno. Sko-
sob¹ ich wykorzystywanie. Baœñ ma po-
ro tak, ja te¿ chcê siê poœmiaæ. Ocena
kazaæ, ¿e ze z³em zawsze trzeba walczyæ
wymaga jednak obiektywizmu i ch³odne-
przy pomocy dobra, a wtedy zwyciêstwo
go spojrzenia, dlatego zaczynam z lekkim
jest gwarantowane. Harry Potter musi
pesymizmem.
znosiæ poni¿enie, wzgardê i okrucieñstwo
Chichoczê od pierwszej strony. Mam
ze strony swojej rodziny, lecz nie z³orze-
równie¿ twórczy problem czytelniczy: czy
czy i nie narzeka, a ³adunek dobra i mi³o-
wszystkie kobiety s¹ tak bardzo do siebie
œci jaki w sobie nosi pozwala mu przezwy-
podobne ...? Ale zacznijmy od pocz¹tku.
ciê¿yæ „si³y z³a”. Powieœci zarzuca siê uka-
Bridget Jones to trzydziestoletnia
zywanie wykorzystywania magii do walki
dziennikarka, pracuj¹ca w jednym z lon-
ze z³em, ale czy w³aœnie nie tak powinno
dyñskich wydawnictw. Jej ¿ycie, podob-
byæ w prawdziwej baœni. Odk¹d pamiê-
nie jak wielu wspó³czesnych kobiet, nie
tam, bajki, które mi czytano i te do któ-
jest uporz¹dkowanym rytua³em praca,
rych póŸniej sam siêga³em, pe³ne by³y
dom, praca, dom. Nie znalaz³a jeszcze part-
zaklêæ, magicznych przedmiotów, wró¿ek,
nera, nie do koñca odpowiada jej posia-
czarodziejów i zdarzeñ typu fantasy.
dana posada, przyjaciele dostarczaj¹ kom-
Wspomnieæ by tu mo¿na o baœniach bra-
pleksów, a przede wszystkim przebojowa
ci Grimm, Andersena, czy siêgaj¹c po
mama odchodzi od ojca w objêcia kolej-
wczeœniejsze wzorce, bajkach Ezopa, mi-
nych adoratorów. Bridget odkrywa sekre-
tologii i ludowych opowieœciach. Moim
ty powodzenia u mê¿czyzn, odchudzania,
zdaniem ten „czarodziejski œwiat”, ma je-
przyjaŸni i obs³ugi skomplikowanych
dynie ubarwiæ œwiat baœni, sprawiæ, by
urz¹dzeñ technicznych. Czytaj¹c kiwam
by³a ona na swój sposób realistyczna
g³ow¹ ze zrozumieniem:
i jednoczeœnie nieprawdopodobna, ma
6 marca. Mogê oficjalnie potwierdziæ,
dodaæ jej polotu, barw i radoœci, a przy
¿e w dzisiejszych czasach kluczem do ser-
tym rozbudziæ fantazjê i wyobraŸniê czy-
ca mê¿czyzny nie jest uroda, kuchnia,
telnika.
 11 seks, czy dobry charakter, tylko umiejêtnoœæ
sprawiania wra¿enia, ¿e nie jesteœ nim zainte-
resowana.
19 marca. Zupe³nie nowe, pozytywne spoj-
rzenie na urodziny. (...) Uœwiadomi³am sobie,
¿e to p³ytkie i niew³aœciwe uwa¿aæ, ¿e miesz-
kanie jest za ma³e, aby podj¹æ dziewiêtnaœcie
osób, i byæ wœciek³¹, ¿e wrobi³am siê w goto-
wanie, kiedy wola³abym siê wystroiæ i iœæ do
eleganckiej knajpy z bogiem seksu ze z³ot¹ kar-
ta kredytow¹. Powinnam myœleæ o moich przy-
Bibliotekoznawców UJ
jacio³ach jako o licznej, kochaj¹cej siê, afry-
kañskiej rodzinie. (...) Ugotuje dla nich zapie-
Ko³o Naukowe
kankê pastersk¹. Bêdzie to cudowne, etniczne
przyjêcie rodzinne w stylu trzeciego œwiata.
12 czerwca. „Programowanie magnetowi-
du jest równie ³atwe jak korzystanie z telefo-
nu”. Wspaniale. „Skieruj pilota w stronê ma-
gnetowidu” Bardzo ³atwe. „Zajrzyj do indek-
su”. Aaaaa, przera¿aj¹ca lista „Nagrywanie
z timerem w systemie hi-fi”, „Dekoder do pro-
gramów zakodowanych”. Chcê coœ nagraæ,
a nie kszta³ciæ siê w technikach szpiegowskich.
Postanawiam min¹æ tê stronê i przechodzê do
„Nagrywania” 1) „SprawdŸ, czy s¹ spe³niane
wymagania VideoPlus”. Jakie wymagania?
G³upi magnetowid. Czujê siê dok³adnie tak
samo, jak kiedy próbujê po³apaæ siê w drogo-
wskazach. ¯a³ujê, ¿e w ogóle wynaleziono
magnetowid.
To tylko trzy przyk³ady humoru Helen Fiel-
ding, czyli kobiecego podejœcia do œwiata.
Czy to faktycznie „dziewczyna, z któr¹ uto¿-
samiaj¹ siê miliony”? Na pewno ka¿da z nas
liczy³a kiedyœ obsesyjnie kalorie, zastanawia³a
siê, dlaczego trafia na niew³aœciwych facetów i
marnowa³a pieni¹dze na niesamowite okazje,
czyli nigdy potem nie u¿ywane maszynki i po-
radniki. Nie jest to dzie³o literackie, ale dobra
rozrywka. I o to chyba chodzi³o w mrocznych
czasach, w których ¿yjemy.
Mêskim odpowiednikiem „Dziennika Brid-
get Jones” jest ksi¹¿ka równie¿ brytyjskiego
(to chyba nie przypadek) autora Tony Parson-
sa „Mê¿czyzna i ch³opiec”. Ona tak¿e sprze-
da³a siê w milionowym nak³adzie. Zaintrygo-
wa³ mnie tym razem nie rozg³os, ale s³owa wstê-
pu: Harry Silver ma doskona³¹ pracê w tele-
wizji, piêkn¹, kochaj¹c¹ ¿onê i wspania³ego
syna. Jeden krok i traci wszystko. Facet tu¿
przed trzydziestk¹ – jego ambicje, marzenia i re-
fleksje nad tym, czego doœwiadczy³. Oto ku-
sz¹ca propozycja na weekend. Wreszcie po-
znam mêski punkt widzenia...
Szok od pierwszego rozdzia³u. Jak mo¿na
porównywaæ samochód do noworodka?
Samochód mia³ zapach wolnoœci. Natural-
nie by³ czerwony – koloru p³omiennej, napa-
kowanej testosteronem czerwieni. Podoba³o mi
siê po prostu, jak ono wygl¹da. I dzia³a³ na mnie
ten zapach. Po³¹czone aromaty skóry, gumy
oraz tych wszystkich jardów œwie¿o lakierowa-
nej stali. Zapach, który sugerowa³, ¿e wszystko
mo¿e siê zdarzyæ. Zna³em sk¹dœ ten zapach i te-
raz przypomnia³em sobie, kiedy dozna³em po-
dobnych uczuæ. Czu³em siê tak trzymaj¹c w rê-
kach nowo narodzone niemowlê – mojego syna.
Jedna noc zmienia ca³e jego ¿ycie. Zostaje
zaproszony przez kole¿ankê z pracy na drinka.
JedŸ do domu, radzi³ mi mój wewnêtrzny
g³os. I mo¿e zrobi³bym to, gdyby mi siê tak
bardzo nie podoba³a. Mo¿e zrobi³bym to, gdy-
by to nie by³ taki zwariowany wieczór. Mo¿e
zrobi³bym to, gdybym nie zbli¿a³ siê do trzy-
dziestki. Mo¿e zrobi³bym to, gdyby jej nogi by³y
o kilka cali krótsze.
Nie ma sensu opowiadaæ co by³o dalej. Trze-
ba przeczytaæ o sposobach Silvera na ¿ycie po
zdradzie, na wychowanie syna, na bezrobocie,
na naprawê stosunków z ojcem i na w³asne doj-
rzewanie do roli ojca i prawdziwego mê¿czyzny.
Jak czêsto bywa w ¿yciu, tak i w ksi¹¿ce nie ma
happy endu w amerykañskim stylu, ale jest na-
dzieja, która pozwala naprawiæ b³êdy. A s³ysza-
³am, ¿e ¿ycie zaczyna siê po trzydziestce...
Katarzyna Kopeæ
Fantasy kontra polskie kino
Pomys³ ekranizacji utworów kultowego ju¿
w Polsce Andrzeja Sapkowskiego, zosta³ po-
cz¹tkowo przyjêty z pewnym niedowierzaniem.
Bo oto po d³ugim okresie upartego filmowania
kanonu lektur szkolnych i polskiej klasyki, ktoœ
wreszcie zechcia³ nakrêciæ prawdziw¹, opart¹ na
bestsellerze polsk¹ superprodukcjê. I to nie
kolejn¹ g³upaw¹ komediê czy filozoficzno –
spo³eczny „przygnêbiacz”, ale prawdziwe fan-
tasy! Z efektami specjalnymi! W polskim filmie!
Rewelacja, ale czy nie za ambitnie? Tu w³aœnie
pojawi³y siê pierwsze w¹tpliwoœci, które w krót-
kim czasie przerodzi³y siê w regularn¹ nagonkê
na re¿ysera, Marka Brodzkiego i wszystko, co
tylko zrobi³ lub zrobiæ zamierza³.
Szczególnie ostry sprzeciw kinomanów oraz
entuzjastów twórczoœci Sapkowskiego (a tym
bardziej osób zaliczaj¹cych siê do obydwu ka-
tegorii), wzbudzi³a obsada filmu. Prawdziwy hu-
ragan przetoczy³ siê przez media, gdy okaza³o
siê, ¿e tytu³owego wiedŸmina – Geralta ma za-
graæ nie kto inny, tylko „Pan Tadeusz – Skrzetu-
ski”, Micha³ ¯ebrowski. To by³ prawdziwy za-
mach na mit i nowego bohatera narodowego,
jakim sta³ siê wiedŸmin. Absolutnie wszyscy
twierdzili, ¿e ¯ebrowski mo¿e i jest przystojny,
12
ale do roli mrocznego buntownika, to siê
zupe³nie nie nadaje. Powsta³ nawet nie-
12
formalny Komitet Obrony Jedynie S³usz-
nego Wizerunku WiedŸmina (!).
Jednak, ku wielkiemu zaskoczeniu
wszystkich sceptyków, ¯ebrowski stan¹³
na wysokoœci zadania. Nie „sp³aszczy³” ani
nie ugrzeczni³ swojego bohatera, zagra³
z wielkim wyczuciem, udowadniaj¹c przy
okazji, ¿e jest ca³kiem niez³ym aktorem.
Zosta³ zreszt¹ bardzo przychylnie potrak-
towany przez publicznoœæ i krytyków (Ma-
ciej Parowski : Wielog³owy potwór // Poli-
tyka, nr 46 / 2001), czego niestety nie mo¿-
na powiedzieæ o ca³ym filmie.
G³ówny zarzut dotyczy „poszatkowa-
nej” fabu³y, za co oberwa³o siê scenarzy-
œcie, Micha³owi Szczerbicowi (to ten, który
wykreœli³ swoje nazwisko z czo³ówki fil-
mu). Rzeczywiœcie, ca³a akcja posklejana
z kilku opowiadañ Sapkowskiego (min.
„Kwestia ceny”, „Mniejsze z³o”) jest moc-
no niejasna, zw³aszcza dla osób, które ni-
gdy ksi¹¿ek tego autora nie czyta³y. LuŸ-
ne w¹tki, zamiast ³¹czyæ siê z czasem w lo-
giczn¹ ca³oœæ, zaczynaj¹ ¿yæ w³asnym
¿yciem. Nagle pojawiaj¹ce siê lub równie
niespodziewanie znikaj¹ce postacie, po-
g³êbiaj¹ jedynie i tak ju¿ spore zagubienie
widza.
Ostre protesty wzbudzi³o tak¿e margi-
nalne potraktowanie w¹tku romansu Ge-
ralta z czarodziejk¹ Yennefer, gran¹ przez
Gra¿ynê Wolszczak (Ewa Wituska: Szturm
na WiedŸmina // Przegl¹d, nr 47/ 2001).
W zamian za to bardzo rozbudowany zo-
sta³ motyw zniszczenia œwi¹tyni Nenne-
ke i konflikt Geralta z rycerzem zakonu Bia-
³ej Ró¿y, Falvickiem. Nie wiadomo, jaki cel
przyœwieca³ tu twórcom filmu, bo w zasa-
dzie niewiele z tych historii wynika. Nato-
miast efekty specjalne, czyli gumowe po-
twory i wielki, wygenerowany kompute-
rowo, ¿ó³ty, gadaj¹cy smok, wzbudzi³y
ogóln¹ weso³oœæ widzów i krytyków (Miss
mokrej w³osienicy // Plus Ratio, nr 2 (50)
/ 2001).
Jak wiêc oceniæ tak „nierówny” film?
Nie mo¿na go chyba ca³kowicie spisywaæ
na straty. W koñcu zadanie nie by³o trud-
ne i – nawet jeœli nie jest dobrze, to i tak
jest lepiej, ni¿ siê spodziewano. Nie ma
te¿ sensu siê oszukiwaæ – sprawê ratuje
g³ównie obsada, scenografia oraz uchwy-
cona (przynajmniej gdzieniegdzie) magicz-
na atmosfera fantasy. Efekty specjalne to
osobna kategoria, w której polska kine-
matografia jeszcze raczkuje, ale przecie¿
nie brakuje u nas wybitnych re¿yserów
i scenarzystów. Polskie filmy, nawet
(a mo¿e zw³aszcza) niskobud¿etowe, za-
wsze by³y precyzyjnie konstruowane.
St¹d w³aœnie rozczarowania i przykre wra-
¿enie, ¿e ca³a t¹ finezjê poœwiêcono dla
cyfrowego smoka. Takie zagranie mog³o-
by przejœæ w drugorzêdnym filmie akcji,
ale nie w fantasy. Nie w adaptacji „WiedŸ-
mina”, gdzie przecie¿ w zasadzie nie
o smokach mowa.
Joanna Tenerowicz
Oscar za reklamê
Na film „Quo vadis” wybra³am siê po
przeczytaniu dwóch, niepochlebiaj¹cych
mu raczej recenzji. Postanowi³am siê nie
zniechêcaæ, tym bardziej, i¿ dziêki krytyce
wiedzia³am ju¿, na co powinnam „przy-
mkn¹æ oko”. Jednak¿e nie spotka³ mnie
w kinie „srogi zawód” – przed czym prze-
strzega³a Dagmara Romanowska w por-
talu Onet.pl. Zarówno tutaj jak i w artyku-
le „Rzym siê pali” Zdzis³awa Pierasika,
umieszczonym w „Polityce”, podkreœlo-
ny zosta³ fakt, ¿e ekranizacja „Quo vadis”
poch³onê³a zbyt du¿e œrodki finansowe.
Owszem, i odbi³o siê to, niestety nieko-
rzystnie dla widzów, na cenie biletów;
zgadzam siê równie¿ z tym, ¿e film jest zbyt
d³ugi, a gra niektórych aktorów pozosta-
wia wiele do ¿yczenia.
Mimo to warto film zobaczyæ i to by-
najmniej nie dlatego, ¿e jest to „obowi¹z-
kiem ka¿dego Polaka”... „Quo vadis” po-
trafi zachwyciæ, jeœli nie bêdziemy spe-
cjalnie dociekaæ, czy aby efekty specjal-
ne s¹ dostatecznie ukryte lub czy dekora-
cja nie wygl¹da zbyt sztucznie.
„Quo vadis” oprócz tych niedoci¹-
gniêæ to równie¿ kilka znakomitych ról,
widowiskowe sceny oraz niesamowita
muzyka, nie wspominaj¹c o tym, i¿ film
naprawdê sk³ania do refleksji. Bo w³aœci-
wie o czym on jest, jakie problemy poru-
sza ? Wielow¹tkowoœæ powoduje, ¿e ³a-
two siê pogubiæ, a w¹tek mi³osny wyj¹t-
kowo nie jest najistotniejszy. W moim
odczuciu „Quo vadis” oddaje przede
wszystkim olbrzymi¹ moc wiary cz³owie-
ka, czego potwierdzeniem jest sylwetka
Chilona Chilonidesa, w którego postaæ
mistrzowsko wcieli³ siê Jerzy Trela. Jego
przemiana z ³otra i zdrajcy w prawdziwe-
go chrzeœcijanina jest naprawdê zaskaku-
j¹ca. Niesamowite s¹ sceny przedstawia-
12
j¹ce igrzyska, w których oskar¿eni o pod-
palenie Rzymu chrzeœcijanie s¹ rozszar-
pywani przez lwy oraz krzy¿owani. Warto
zwróciæ uwagê na scenê, w której Ursus
(Rafa³ Kubacki) pokonuje byka, do które-
go grzbietu przywi¹zana jest naga Ligia.
W filmie istotn¹ rolê pe³ni postaæ Ne-
rona – przera¿aj¹ca a zarazem fascynuj¹-
ca; jest to cz³owiek okrutny i równocze-
œnie wra¿liwy na piêkno muzyki i sztuki,
pod której wp³ywem wrêcz traci rozum.
Muszê siê przyznaæ, ¿e kiedy Neron œpie-
wa³ mia³am wra¿enie, ¿e patrzê na kolejny
recital Micha³a Bajora – te same gesty,
ten sam nastrój pieœni...
Podsumowuj¹c: „Quo vadis” to na
pewno nie najlepszy film, jaki w ¿yciu wi-
dzia³am, ale na pewno zas³uguje równie¿
na kilka pozytywnych s³ów krytyki. My-
œlê, ¿e by³ zbyt przereklamowany, wiêc
mo¿na siê by³o spodziewaæ zbyt wiele
id¹c do kina. S¹dzê jednak, ¿e mogê spo-
kojnie poleciæ ten film innym.
Agnieszka Pater
BIBLIOTEKI
Nowa Jagiellonka
Pierwsze starania o rozbudowê Biblio-
teki Jagielloñskiej rozpoczêto jeszcze w la-
tach 70.
W roku 1978 odby³ siê konkurs, w któ-
rym zwyciê¿y³ projekt Romualda Loegle-
ra, jednak fakt ten nie zainicjowa³ rozpo-
czêcia prac. W kolejnym konkursie, który
odby³ siê w 1987 roku, zwyciê¿y³ projekt
tego samego architekta. Zosta³ on wybra-
ny g³ównie ze wzglêdu na swe wartoœci
estetyczne, pozwalaj¹ce na harmonijne
wkomponowanie nowej czêœci BJ w bry³ê
starego budynku. Tym razem rozpoczêto
prace przygotowawcze. Trwa³y one do
1993 roku.
Kamieñ wêgielny pod budowê nowe-
go gmachu biblioteki wmurowano w 1995
roku. Prace ruszy³y o rok póŸniej.
Bez rozbudowy biblioteka nie by³a by
w stanie w³aœciwie wype³niaæ swej misji.
Obecnie co roku przybywa oko³o 70 tys.
woluminów, co stanowi oko³o 40 ton ksi¹-
¿ek. By³o to ogromne obci¹¿enie dla ca³ej
konstrukcji budynku. Obiekt wybudowa-
ny w latach 1931–39 wed³ug projektu Wa-
c³awa Krzy¿anowskiego (autora m.in. sie-
dziby krakowskiej AGH i gmachu Izby
 13 Skarbowej), nawi¹zywa³ do inspiracji zachod-
niej, g³ównie do architektury Le Corbusiera.
Kubatura budynku wynosi³a 73 tys.m3 i 17
tys.m2 powierzchni – z czego 10 tys.m2 prze-
znaczono na magazyny przystosowane do prze-
chowywania 1,9 mln woluminów.
Obecnie zasoby BJ przekroczy³y 3,6 mln ksi¹-
¿ek i innych wydawnictw, powoduj¹c 30. pro-
centowe przekroczenie dopuszczalnego obci¹-
¿enia.
Nowy gmach zbudowany zosta³ tu¿ obok
Bibliotekoznawców UJ
starej BJ i po³¹czony z ni¹ przewi¹zk¹. Nowo-
czesne i zarazem efektowne wykoñczenie otrzy-
Ko³o Naukowe
ma³a elewacja budynku, do której po raz pierw-
szy w Polsce wykorzystano, najnowszej gene-
racji Infrastop Brilland 66/33.
Tak wiêc obie czêœci budynku dawna, która
zosta³a uznana za architektoniczny zabytek
sztuki modernistycznej i nowa czêœæ stanowi¹
jednolit¹ ca³oœæ pod wzglêdem architektonicz-
nym i funkcjonalnym.
Dziêki nowemu skrzyd³u dwukrotnie po-
wiêkszy³a siê dotychczasowa powierzchnia bi-
blioteki, która zyska³a warunki do przechowy-
wania, a¿ 6 mln woluminów. 64 km nowych
pó³ek na wiele lat rozwi¹¿¹ problemy lokalo-
we BJ.
Nowy magazyn ma 9 kondygnacji. Zosta³
wyposa¿ony w system do zwartego przecho-
wywania zbiorów. Wykorzystano tu rega³y
kompaktowe i antresolowe. Zalet¹ rega³ów
kompaktowych jest to, ¿e pó³ki tworz¹ jeden
blok, nie trzeba zostawiaæ pomiêdzy nimi
przejϾ. Specjalny mechanizm rozsuwa je, za-
pewniaj¹c dostêp do wybranego rega³u. Taki
system pozwala na maksymaln¹ oszczêdnoœæ
przestrzeni magazynów. Natomiast rega³y an-
tresolowe pozwalaj¹ wykorzystaæ ca³a wyso-
koœæ pomieszczeñ.
Obecnie biblioteka dysponuje zautomaty-
zowanym systemem transportu ksi¹¿ek.
Z magazynów do miejsc przeznaczenia s¹
one przewo¿one specjalnymi wózkami porusza-
j¹cymi siê na szynach w pionie i poziomie.
Wprowadzenie tego systemu znacznie skróci
czas oczekiwania na zamówione pozycje.
W 20 punktach magazynu zlokalizowano
stacje za³adowcze, gdzie dociera zamówienie i
sk¹d ksi¹¿ki s¹ przesy³ane do czytelnika. Do-
starczanie ksi¹¿ki z najodleglejszego zak¹tka
magazynu zajmie piêæ minut. Do tej pory na
niektóre dostawy korzystaj¹cy musieli czekaæ
nawet dwie godziny.
W nowo wybudowanym gmachu BJ zna-
laz³ siê oddzia³ informacji naukowej, nowe czy-
telnie: multimedialna i czytelnia neofilologicz-
na-humanistyczna, w której mo¿na korzystaæ
ze zbiorów w jêzykach obcych. Do tej czêœci
przeniesiono czytelnie zbiorów specjalnych:
muzycznych, graficznych, kartograficznych.
Nowym wejœciem od Oleandrów wchodzi siê
do wypo¿yczalni. Dobudowana czêœæ zosta³a
wyposa¿ona w elektroniczny system zabezpie-
czaj¹cy.
Warto zwróciæ uwagê, ¿e osoby korzystaj¹-
ce z ksiêgozbioru maj¹ do dyspozycji obszerny
zbiór licz¹cy oko³o 70 tys. woluminów. W no-
wym budynku jest równie¿ sala konferencyjna
dysponuj¹ca nowoczesn¹ aparatur¹ do symul-
tanicznego t³umaczenia, a tak¿e sala wystawo-
wa oraz restauracja. Ca³y nowy budynek jest
klimatyzowany. Wyposa¿ony jest w nowocze-
sny sejf s³u¿¹cy do przechowywania najcen-
niejszej czêœci zbiorów.
Budowê nowego skrzyd³a wraz z planowa-
nym remontem i modernizacj¹ starego budyn-
ku, którego zakoñczenie zaplanowano na gru-
dzieñ 2003 roku, oszacowano na 150 mln z³. Œrod-
ki pochodzi³y z resortu edukacji, Komitetu Ba-
dañ Naukowych, wsparcia udzieli³a te¿ Funda-
cja na Rzecz Nauki Polskiej. Niebagateln¹ rolê
odegra³o spo³eczne zaanga¿owanie, czyli pie-
ni¹dze uzyskane ze sprzeda¿y „cegie³ek”.
Statystyki biblioteczne podaj¹ i¿ rocznie z Bi-
blioteki Jagielloñskiej korzysta 25 tys. czytelni-
ków. Biblioteka udostêpni³a im w ostatnim roku
665 tys. woluminów. Pracownia Fototechnicz-
na wykona³a 91 tys. mikrofilmów, 70 tys. ksero-
kopii, 500 fotokopii.
Na koniec podam kilka informacji o miej-
scach, które warto w BJ odwiedziæ:
CZYTELNIE:
G³ówna (Lectorium) I piêtro, pok.118
Bibliograficzna Nowy Gmach, I piêtro, pok. 1126
Czasopism Bie¿¹cych I piêtro, pok. 101
Gazet I piêtro, pok. 121
Pracowników Nauki Nowy Gmach, I piêtro, pok. 1117
Mikrograficzno-Audiowizualna Nowy Gmach. I piêtro,
pok. 1116
Rêkopisów II piêtro. pok. 206
Starych Druków II piêtro, pok. 215
Zbiorów Specjalnych Nowy Gmach, II piêtro, pok.
2124
Europejska Nowy Gmach, I piêtro, pok. 1129
WYPO¯YCZALNIA: Nowy Gmach, parter
Beata Matras
Na podstawie:
1. Folder: Biblioteka Jagielloñska – otwarcie no-
wego gmachu 1 paŸdziernik 2001 r.
2. Gazeta Wyborcza, 1995(13.V), nr 110 dod. Ga-
zeta w Krakowie: Nowe skrzyd³a Jagiellonki, s. 3
3. Gazeta Wyborcza, 1999(28–2 9.XI), nr 179 dod.
Gazeta w Krakowie: G³êboki oddech, s. 4
4. Rzeczpospolita: Przeprowadzka w Jagiellonce,
2001(12.VII), nr 161, s. 19
5. Gazeta Krakowska: Jagiellonka XXI wieku,
2001(14–1 5.VII), nr 163, s. 7
14 WYDARZENIA
14
Pu³awska kolekcja rêkopisów
iluminowanych ksiê¿nej
Izabeli Czartoryskiej
„Pu³awska kolekcja rêkopisów ilumino-
wanych ksiê¿nej Izabeli Czartoryskiej”
by³a czêœci¹ wystawy „Teatr obrazów
ksiê¿nej Izabeli Czartoryskiej”, zorganizo-
wanej w krakowskim Muzeum Ksi¹¿¹t
Czartoryskich, z okazji dwustulecia mu-
zealnictwa polskiego. Wystawa ta przy-
gotowana zosta³a przez panie: Barbarê
Miodoñsk¹ i Katarzynê P³onkê-Ba³us.
By³a ona pierwsz¹ pe³n¹ prezentacj¹ ko-
lekcji europejskich rêkopisów iluminowa-
nych, zgromadzonych przez ksiê¿nê Iza-
belê Czartorysk¹ w Pu³awach, w pierw-
szym dwudziestoleciu wieku XIX.
Z zasobów Biblioteki i Archiwum Ro-
dziny Czartoryskich, autorki wystawy
wybra³y olbrzymiej wartoœci i niezwykle
piêkne pergaminowe rêkopisy zdobione
miniaturami, które kiedyœ znajdowa³y siê
w Œwi¹tyni Sybilli i Domu Gotyckim w
Pu³awach. Powsta³y one w dobie gotyku
i renesansu, zawieraj¹ teksty w wiêkszo-
œci religijne, niekiedy œwieckie, przewa¿-
nie w jêzyku ³aciñskim lub francuskim.
Archaicznoœæ jêzyka powoduje, ¿e dziœ
s¹ prawie nieczytelne dla przeciêtnego
czytelnika, lecz w zamian za to zachwyca-
j¹ piêknem i mistrzostwem wykonania ilu-
stracji, bordiur, inicja³ów i samego pisma
wreszcie. S¹ one tak¿e, bezcennymi eg-
zemplarzami dla specjalistów zajmuj¹cy-
mi siê ksi¹¿k¹ i jej histori¹.
Zespó³ ksi¹¿ek pergaminowych, pre-
zentowanych na wystawie, zosta³ zrekon-
struowany na podstawie pierwszego dru-
kowanego katalogu muzealnego w dzie-
jach muzealnictwa polskiego: Pocztu pa-
mi¹tek zachowanych w Domu Gotyckim
w Pu³awach, wydanego w roku 1828 w
Warszawie, w drukarni Banku Polskiego.
Izabela Czartoryska traktowa³a gromadzo-
ne przez siebie, pergaminowe rêkopisy ilu-
minowane, jako przedmioty muzealne:
pami¹tki po s³awnych ludziach, a zarazem
przejaw kultury i sztuki minionych epok.
Pu³awska kolekcja ksiê¿nej Izabeli za-
chowa³a siê niemal w ca³oœci. Obecnie,
liczy ona 26 iluminowanych ksi¹¿ek rêko-
piœmiennych, lub ich fragmentów i jeden
zwój pergaminowy. Dope³nieniem s¹ in-
kunabu³y drukowane na pergaminie, ilu-
strowane i zdobione drzeworytami i me-
talorytami. Zbiór pu³awski ksiê¿nej Czar-
toryskiej, tworz¹ trzy grupy rêkopisów:
reprezentuj¹ce sztukê iluminatorsk¹ Fran-
cji, Niderlandów po³udniowych i pó³noc-
nych, oraz pojedyncze egzemplarze po-
chodz¹ce z W³och, Niemiec i Polski. Pre-
zentowane na wystawie rêkopisy, ilumi-
nowane s¹ technikami malarskimi, takimi
jak: tempera, akwarela, gwasz, a tak¿e
metaliczne z³oto i srebro. Wyposa¿enie
malarskie w formie samodzielnych minia-
tur, inicja³ów obrazowych i ornamental-
nych bordiur pe³ni w tych rêkopisach
funkcje równie wa¿ne jak tekst, niekiedy
niemal wa¿niejsze.
Najpiêkniejsze dzie³a sztuki iluminator-
skie zaprezentowane na wystawie, to:
• Traktat o formach i przepisach tur-
niejowych, autorstwa Rene d’Anjou
znawcy i prawodawcy póŸnoœrednio-
wiecznego obyczaju rycerskiego, a zara-
zem wra¿liwego amatora malarstwa minia-
turowego;
• Kopia Opowieœci o Ró¿y, popular-
nego utworu literackiego o „mi³oœci dwor-
nej”, pochodz¹ca z biblioteki Claude’a de
Gouffier, ksiêcia Roannais;
• Kolejnym interesuj¹cym dzie³em jest
tzw. Traktat o mi³osierdziu chrzeœcijañ-
skim, autorstwa Nicolasa Houela, filan-
tropa i literata nale¿¹cego do klasy zamo¿-
nego i kulturalnego mieszczañstwa, repre-
zentuje ono styl paryskiego malarstwa
ksi¹¿kowego z trzeciego æwieræwiecza
wieku XVI;
• Piêknym przyk³adem nielicznych
w tym zbiorze ksi¹g liturgicznych jest
Ewangelistarz koloñski, iluminowany
w krêgu Stefana Lochnera.
Najwiêksz¹ grupê, poœród zgromadzo-
nych na wystawie rêkopisów, stanowi¹
popularne w Europie luksusowe modli-
tewniki, których g³ówny element stano-
wi¹ tzw. godzinki. Teksty modlitw uzupe³-
niane s¹ tu przez cykle miniatur przedsta-
wiaj¹cych sceny z ¿ycia Marii, Dzieciñ-
stwa i Mêki Jezusa, wyobra¿enia œwiê-
tych, miniatury, których bohaterem jest
król Dawid. Teksty w tej grupie pisane s¹
w jêzyku ³aciñskim, francuskim i nider-
landzkim.
Ka¿da ksi¹¿ka pochodz¹ca z tego zbio-
ru ma w³asn¹ historiê, zawart¹ na jej kar-
tach w formie kolofonów, wpisów kolej-
14
nych w³aœcicieli i u¿ytkowników, obszer-
nych not proweniencyjnych, w³asnorêcz-
nych potwierdzeñ w³asnoœci dokonanych
przez ksiê¿nê Izabelê oraz potwierdzeñ
przynale¿noœci do Domu Gotyckiego.
Sposób nabywania rêkopisów do kolek-
cji pu³awskiej sama ksiê¿na scharaktery-
zowa³a jako „Podró¿e, posy³ki i dary”. Do
g³ównych darczyñców Izabeli Czartory-
skiej nale¿eli przewa¿nie cz³onkowie jej ro-
dziny i przyjaciele, np. córka i ziêæ – Zofia
i Stanis³aw Zamoyscy; Ignacy Potocki,
jego brat Stanis³aw Kostka, Julian Ursyn
Niemcewicz, Ludwik Kropiñski i Micha³
Sokolnicki (genera³owie napoleoñscy),
archeolog i literat francuski Marie Char-
les Joseph de Pougens, benedyktyn Ge-
rard Lefebure de Lassus, Tadeusz Czacki.
Rêkopisy iluminowane z kolekcji pu-
³awskiej ksiê¿nej Izabeli Czartoryskiej,
przetrwa³y wiele setek lat pod opiek¹ Ro-
dziny Czartoryskich, a potem kolejnych
kustoszy Muzeum i Biblioteki oraz w Mu-
zeum Narodowym w Krakowie, g³ównie
dlatego, ¿e by³y nader rzadko pokazy-
wane, poniewa¿ œwiat³o dzia³a na nie
szczególnie niszcz¹co. Czterotygodnio-
wy pokaz kolekcji winniœmy wiêc trakto-
waæ, jako wspania³¹ okazjê do zobacze-
nia niezwyk³ych arcydzie³, bêd¹cych
przyk³adem zanikaj¹cej ju¿ sztuki ilumi-
natorskiej.
Robert Tarasek
Na podstawie:
1. „Pu³awska kolekcja rêkopisów ilumino-
wanych ksiê¿nej Izabeli Czartoryskiej” / Mio-
doñska Barbara; Pionka-Ba³us Katarzyna. Kra-
ków: Muzeum Narodowe, 2001.
Niezwyciê¿ony: 80. urodziny
Stanis³awa Lema
„[...] Uwa¿am, ¿e nale¿y byæ zdrowym,
m³odym i bogatym, jak d³ugo siê da.
A potem do widzenia” – stwierdzi³ Sta-
nis³aw Lem w jubileuszowym wywiadzie
dla „Polityki”. Chyba jednak nie zamie-
rza tej recepty wprowadzaæ w ¿ycie (nikt
by sobie zreszt¹ tego nie ¿yczy³), bo
mimo, ¿e 12 wrzeœnia 2001 r. ukoñczy³ 80
lat, to nadal pozostaje czo³owym przed-
stawicielem polskiej fantastyki nauko-
wej. O tym, ¿e wci¹¿ jest m³ody duchem
mo¿e œwiadczyæ fakt, i¿ po napisaniu
oko³o 40 ksi¹¿ek, niezliczonych esejów
i opowiadañ, nadal ma twórczy poten-
cja³ i ci¹gle nowe pomys³y.
 15 Zaczyna³ od poezji, lecz szybko j¹ porzuci³,
w³aœnie dla fantastyki naukowej (w 1946 r. za-
debiutowa³ na tym polu powieœci¹ „Cz³owiek z
Marsa”). Oprócz typowych dla tego gatunku
MODA

W czym do biblioteki?
zagadnieñ „kosmicznych” i ró¿nych wizji przy- Wizyta w bibliotece – instytucji niezwyk³ej
sz³oœci z jej nieprawdopodobnymi wynalazka- wagi w ¿yciu ka¿dego studenta, wymaga spe-
mi, porusza tak¿e kwestie egzystencjalno – fi- cjalnego przygotowania i przeszkolenia, zw³asz-
lozoficzne : wp³yw postêpu cywilizacyjnego na cza je¿eli chodzi o ubiór przeciêtnego ¿aka.
cz³owieka, powszechna dehumanizacja czy Wybieraj¹c siê do Ja-
moralne wybory w bezdusznym, nie znaj¹cym giellonki nie powinniœmy
uczuæ œwiecie przysz³oœci. Jego utwory rzadko zapomnieæ o rzeczach ko-
Bibliotekoznawców UJ
s¹ optymistyczne, co wcale nie znaczy, ¿e nie lorowych i ciep³ych. Dla-
s¹ zabawne („Dzienniki gwiazdowe” niech bêd¹ czego kolorowych? Od-
Ko³o Naukowe
najlepszym tego przyk³adem). Jednak zabawne powiedŸ jest prosta,
nie oznacza g³upie. To chyba w³aœnie umiejêt- a mianowicie nasz têczo-
noœæ wplatania podtekstów i dyskretnych alu- wy ciuch ma rozweseliæ
zji w nieraz zupe³nie banalny tekst, œwiadczy tamtejsze buro-br¹zowe
o wielkoœci jego pisarstwa. Podobnie jak nie- wnêtrza, a tak¿ewywo³aæ
zliczone grono zagorza³ych wielbicieli oraz na- uœmiech na twarzy groŸ-
œladowców, z których jak dot¹d ¿aden mu nie nego „cerbera”, jakim jest
dorówna³ (i raczej nieprêdko siê to stanie, sko- pani szatniarka. Pocz¹t-
ro do sfilmowania „Solaris” – jednej z najlep- kowo jej usta przybior¹
szych powieœci Lema, przymierza siê sam Ja- kszta³t bolesnego gryma-
mes Cameron). su, wszak¿e nie uœmie-
Tak wiêc nie dziwi fakt, ¿e ca³y Kraków cha³y siê od pocz¹tku ka-
(gdzie obecnie pisarz mieszka) przygotowy- riery swojej w³aœcicielki
wa³ siê do hucznych obchodów jego urodzin. (warunek przyjêcia do
Funkcje organizatora uroczystoœci przejê³o pracy na stanowisko szatniarz w Jagiellonce).
Wydawnictwo Literackie, które oprócz przy- Jednak po jakimœ czasie oka¿e siê, ¿e nasz wy-
jêcia zamkniêtego, zaplanowa³o w dniach 14– si³ek nie pójdzie na marne i jak s¹dzê, przynie-
16 wrzeœnia liczne atrakcje, min. paradê sobo- sie oczekiwane efekty – pani szatniarka
wtórów pisarza, miêdzyredakcyjny mecz do uœmiechnie siê, a mo¿e nawet powie „dzieñ do-
trzech bramek (kosmiczny trójk¹t), spotkanie bry” (Hurra!!!).
z autorem w EMPiK Megastore, a tak¿e prze- Dlaczego, natomiast
gl¹d adaptacji filmowych jego utworów. mamy ubieraæ siê ciep³o?
Niestety, z³oœliwy los, tym razem w postaci Wyjaœnienie tego tak¿e
arabskich terrorystów i zamachów w USA, ca³- jest banalne – po prostu
kowicie przys³oni³ ten radosny jubileusz i od- nie dogrzane czytelnie
sun¹³ go w cieñ w relacjach medialnych. Sam i tyle!
Lem, pytany póŸniej, jako specjalista w dzie- Kolejna ksi¹¿nica po-
dzinie przysz³oœci, o dalszy rozwój wydarzeñ, pularna wœród studentów,
stwierdzi³, ¿e spe³nia siê jego czarny scenariusz podobnie jak Jagiellonka,
samozag³ady ludzkoœci. Nie da siê zaprzeczyæ to Wojewódzka Bibliote-
– niestety siê nie myli³. Ciekawe, czy spe³ni¹ ka Publiczna przy ulicy
siê tak¿e s³owa innego geniusza, Einsteina, któ- Rajskiej. Tutaj jedynie
ry na podobne pytanie odpowiedzia³ : „Nie wystarczy ubraæ siê kolo-
wiem jak bêdzie wygl¹da³a trzecia wojna œwia- rowo. Panie w szatni s¹
towa, ale czwarta bêdzie na pa³ki i kamienie”. bardziej dostêpne ni¿
Joanna Tenerowicz w Jagiellonce, w wystro-
ju wnêtrz przewa¿aj¹ ra-
czej przyjemne kolory: biel
(œciany) i zieleñ (ogromna
iloœæ kwiatów doniczkowych), a w czytelniach
jest na tyle ciep³o, ¿e nawet zim¹ mo¿na tam uczyæ
siê, pozostaj¹c w koszulce z krótkim rêkawem .
Zadaniem naszego bajecznie kolorowego stroju
pozostaje wiêc, rozweselaæ nas samych i szyst-
16
kich tych, którzy odchodz¹ z zawiedzion¹
min¹, gdy¿ nie zdobyli upragnionej lektury.
kim czuwa pani szatniarka i na pewno
przypomni nam (w bardzo mi³ych s³o- 16
„Patriotyzm dzisiaj”. Poni¿ej przedstawia-
my pytania i mo¿liwoœci odpowiedzi.

16 Kiedy wybieramy siê do wypo¿yczal-

ni, zarówno w jednej, jak i drugiej biblio-
tece, nie zapomnij-
my o du¿ej torbie
wach), o pozostawieniu torby.
Podsumowuj¹c nasze rozwa¿ania na
temat „W czym do biblioteki?”, stwier-
dziæ nale¿y, ¿e ubiór ma byæ: primo –
Wed³ug studentów trzy g³ówne ce-
chy postawy patriotycznej to :gotowoϾ
do walki zbrojnej w obronie granic pañ-
stwa (66 %), wyra¿anie wspólnoty naro-
lub plecaku (no bo kolorowy, secundo – ciep³y, tercio – dowej (41 %) oraz kupowanie towarów
w czym przytasz- wygodny. Nie zapomnijcie te¿ o intry- polskich producentów (38 %). Na pyta-
czymy opas³e tomi- guj¹cych torbach i innych ciekawych nie czy jesteœ patriot¹ 74 % ankietowa-
ska, które chcemy dodatkach. Dla ¿aków ma³o oryginal- nych odpowiedzia³o „tak”. Ponad 50 %
oddaæ lub wypo¿y- nych i nie lubi¹cych szokowaæ, pozo- kojarzy s³owo ojczyzna z domem, rodzi-
czyæ). Taka torba staj¹ jak zwykle – d¿insy, sweter i tra- n¹, tradycjami, a ponad 40 % walkê zbroj-
równie¿ powinna dycyjny plecak. na za ojczyznê za koniecznoœæ w czasie
byæ kolorowa Robert Tarasek zagro¿enia. Za wejœciem Polski do UE
i mieæ oryginalny by³o 64 %, natomiast udzia³ polskich ¿o³-
kszta³t (by pasowaæ nierzy w walkach NATO popiera 77 %
do reszty stroju). ankietowanych.
Uwaga! W Jagiel- SONDA¯ Wyniki ankiety œwiadcz¹ o poparciu
lonce przed uda- dla idei integracji Polski z UE oraz poczu-
niem siê do czytel- ciu wspólnoty z zaatakowanymi sojusz-
Patriota czyli kto?
ni torbê nale¿y bez- nikami zza oceanu. Studenci pozbywaj¹
wzglêdnie zostawiæ w szatni, w innym £añcuckie dyskusje nad patriotyzmem siê tak¿e stereotypowych, wyuczonych
przypadku grozi nam podejrzenie o chêæ Polaków zaowocowa³y opracowaniem w szkole postaw wobec walki zbrojnej
wyniesienia cennych dzie³. Ale z reszt¹ i przeprowadzeniem przez nas w paŸdzier- (ofiarnej i ku chwale ojczyzny) oraz koja-
czego siê tu obawiaæ, przecie¿ nad wszyst- niku wœród krakowskich studentów ankiety rzenia z ni¹ pojêcia patriotyzmu.
Katarzyna Kopeæ i Agnieszka Pater

¯yczenia zdrowych, radosnych,

spêdzonych w rodzinnej atmosferze
Œwi¹t Wielkanocnych sk³ada Redakcja

Redaktor numeru: Katarzyna Kopeæ

Kolegium redakcyjne: Agnieszka Pater, Piotr Picheta, Robert Tarasek, Joanna Tenerowicz
Sk³ad : Irena Æwikilewicz