Određivanje (mjerenje ili procjena)

taksacionih elemenata dubećeg stabla

• Principijelno nema razlike u određivanju (mjerenju i
procjeni) taksacionih elemenata dubećeg i oborenog
stabla.
• Ipak iz praktičnih razloga i nekih teoretskih postavki
postoje značajne razlike koje su uslovljene realnošću
situacije: podnošljivi troškovi premjera uz zadovaljavajuću
tačnost.
• Premjer elemenata zapremine dubećeg stabla ograničava
se na:
– Direktno mjerenje prečnika samo na njegovom donjem dijelu;

– Premjer visine dubećih stabala kao i prečnika na većim

visinama -indirektno instrumentima (visinomjeri i dendrometri).
• Postoji i niz metoda za određivanje zapremine dubećih
stabala zasnovanih na učenju o obliku stabla na čijoj se
osnovi razvila teorija obličnih brojeva i koeficijenata oblika.
• Metodi određivanja zapremine dubećeg
stabla zasnivaju se na četiri osnovna
premjera (određivanja):

1. Premjer osnovnog prečnika dubećeg

stabla
2. Premjer visine dubećeg stabla
3. Premjer gornjih prečnika
4. Određivanje vrijednosti obličnih brojeva i
koeficijenata oblika
Premjer osnovnog prečnika dubećeg stabla
• U zemljama Evrope sa metričnim sistemom mjera prečnik se
mjeri na standardnoj visini koja iznosi 1,30 m od površine
zemlje (tzv. “prsna visina”) pa se zbog toga i osnovni
prečnik u praksi zove “prsni prečnik”.

• U nekim drugim zemljama (USA, Kanada, Indija) osnovni

prečnik se mjeri na visini od 4 stope i 6 inča (4`i 6” =137,16
cm). U Velikoj Britaniji i zemlama Commonwealtha na visini
1,29m (4`i 3” inča), dok u Japanu na visini 1,25 m (4`i 1,2” ).

• U masovnim premjerima mjesto mjerenja prsnog prečnika se

obično procjenjuje prema visini mjerača (na radnom odijelu
mjerača obično se u visini prsa vidno obilježi mjesto na visini
od 1,3m).

• U naučnim istraživanjima koristi se štap dužine 1,30 m. ili se

prethodno pomoću farbe ili zaparača kore obilježava tačna
visina.
Pravila za mjerenje prečnika
 Premjer visine dubećih stabala
• Visina dubećeg stabla predstavlja
visinsku razliku između vrha stabla
(najviše tačke stabla) i njegove osnove.
• utvrđivanje visine se vrši indirektno,
instrumentima koji se nazivaju visinomjeri
(hypsometri) koji treba da zadovolje uslove
kao što su:
– dovoljna tačnost,
– brzina u radu,
– jednostavnost konstrukcije
– pristupačna cijena.
 Podjela visinomjera prema
principima konstrukcije
• Visinomjeri su konstruisani na osnovu tri
principa:
1. Principu mjernih letvi;
2. Trigonometrijskom principu;
3.Geometrijskom principu (principu sličnosti
trouglova) kod kojeg se koriste dva pravila:
a)Sličnost trouglova koji imaju zajedničke krake a
paralelne osnove;
b)Sličnost trouglova kod kojih je kateta jednog upravna
na hipotenuzu drugog trougla.
 Visinomjeri na principu mjernih letvi

• U mladim i gustim sastojinama visine stabala se

mjere pomoću tzv. Teleskop – mjernih letvi koje se
sastoje od većeg broja manjih motki od aluminijuma ili
fiberglasa sa specijalnom podjelom i koje ulaze jedna
u drugu.
• Postupak premjera je da se ovaj komplet motki stavi
pored stabla i unutrašnje motke (cijevi) se izvlače
nagore sve dok se ne dopre do vrha stabla.
• Konačna visina se utvrđuje očitanjem na donjoj ivici
najdonje motke (cijevi).
• U primjeni su teleskop-motke sa ukupnom mjernom
dužinom od 5-15 m.
Teleskop-mjerne letve
 Visinomjeri na trigonometrijskom principu

• Matesov visinomjer
• Elektronski visinomjer – klinometar
• Elektronski visinomjer – Vertex III, IV
• Elektronski visinomjer – Vertex laser
• Elektronski dendrometar - SAVCOR
MASSER RC3H
Trigonometrijski princip mjerenja visina
Matesov visinomjer
Mjerenje visine dubećeg stabla visinomjerima
na trigonometrijskom principu
 Mjerenje visine visinomjerima na
trigonometrijskom principu mjerač “ispod”
stabla
Elektronski KLINOMETAR
VERTEX III
Vertex III
TRANSPONDER
Mjerenje visine Vertexom III
 VERTEX III
-FUNKCIJE I KONSTRUKCIJA-
• Mjerenje visine, odstojanja, uglova, nagiba i temperature;
• Mjerenje visina se vrši na trigonometriskom principu a
odstojanje do stabla (ili nekog drugog objekta) se određuje na
osnovu ultrazvuka;
• Za svaki objekt moguće je bezbroj visina;
• Kompletna funkcionalnost pomoću samo tri tipke: DME, IR i
ON;
• DME –starta DME funkciju i Vertex tada funkcioniše kao
daljinomjer; izlistava funkcije u meniju, uspostavlja kontakt
Vertexa i transpondera (uključuje i isključuje transponder);
• Za brzo isključivanje Vertexa potrebno je istovremeno držati
pritisnute obje tipke (DME i IR) čime se on odmah isključi. Inače
se on automatski isključuje nakon ca. 10-15 sekundi;
• ON-uključuje Vertex, potvrđuje vrijednosti prilikom kalibriranja
instrumenta te vrijednosti premjerenih visina i uglova. Potvrđuje
ponuđene i izabrane opcije u SETUP meniju.
TEHNIČKI PODACI ZA VISINOMJER
VERTEX III

VERTEX III
Veličina 80 x 50 x 30 mm
Težina 160 gr. (sa baterijom)
Baterija 1 x 1,5 V
Potrošnja struje 20 mA
Temperatura sredine -150 do 450
Ultrazvučna frekvencija 25 kHz
Visina 0-999 m
Tačnost (prilikom mjerenja visine) 0,1 m
Uglovi -55 do 850 / -600 do 940
0

Tačnost mjerenja uglova 0,10

Udaljenost sa upravljenim transponderom 30 m i više u dobrim uslovima
0
Razmak sa 360 sijačem 20 m m i više u dobrim uslovima
0
Tačnost sa 360 sijačem 0,01m
Preciznost (mjerenje udaljenosti) 1% ili bolje pri tačnijem kalibriranju
T R A N S P O N D E R T3
Veličina Diametar 70mm
Težina 85 gr (sa baterijom)
Baterije 1,5V
Potrošnja struje 1,0 mA
VERTEX III-komplet
Vertex III, Vertex Laser
Elektronski dendrometar
SAVCOR MASSER RCH3
Mjerenje visine po
MASSER principu
Metod jedne tačke
(Korisnik je u ravni sa osnovom stabla)

More information: www.savcor.com

Mjerenje visine po
MASSER principu
Metod jedne tačke
(Korisnik je u ravni sa osnovom stabla)

1. Naciljati osnovu stabla

2. Naciljati vrh stabla
3. MASSER RC3H izračunava visinu

More information: www.savcor.com

Mjerenje visine po
MASSER principu
Metod dvije tačke
(Tačka mjerenja je na nagnutom terenu)

1. Naciljati osnovu stabla

2. Naciljati visinu očiju na stablu
3. Naciljati vrh stabla
4. MASSER RC3H izračunava visinu

l × ( tga 3 -tga1 )
H=
tga 2 -tga1

More information: www.savcor.com

Mjerenje visine po
MASSER principu
Kako je to moguće?

More information: www.savcor.com

Mjerenje visine po 1)
3)Izaberite
2) Unesite “Podešavanja”
Izaberite “Visinu
“Visinu očiju”
očiju”
MASSER principu
- Korisnik unosi svoju visinu očiju
u meniju za podešavanja
- Korisnik mjeri ugao do osnove
stabla
- MASSER RC3H izračunava horizontalno
rastojanje do stabla preko Pitagorine
teoreme

More information: www.savcor.com

Mjerenje visine po
MASSER principu
- Korisnik unosi ličnu visinu očiju
u meni za podešavanje
- Korisnik mjeri ugao do osnove
stabla
- MASSER RC3H izračunava horizontalno
rastojanje do stabla preko Pitagorine teoreme

TAKO JEDNOSTAVNO!

More information: www.savcor.com

 Prednosti mjerenja visine
po MASSER principu:
-Povećana produktivnost jer
ne morate da idete do stabla
i nazad

-Lako upotrebljiv hologram obezbjeđuje

pouzdano ciljanje i tačno mjerenje

-Omogućava da izaberete najbolje mjesto

zbog vidljivosti jer se mjerenja mogu
vršiti sa bilo kog rastojanja

Home Glavna More information: www.savcor.com

 Visinomjeri na geometrijskom principu

• Princip sličnosti trouglova koji imaju

zajedničke krake i paralelne osnove:
– Hristen-ov visinomjer
– Eić-ev visinomjer
– Kramer-ov dendrometar
– Razmjernik kao visinomjer
Hristen-ov visinomjer
DABC ; Abc
BC : bc = CD : cd
CD × bc
BC =
cd

CD × bc L ×l
cd = Þ cd =
BC H
Kramer-ov dendrometar
Visinomjeri na geometrijskom principu
• Princip sličnosti trouglova kod kojih je
kateta jednog upravna na hipotenuzu
drugog trougla:
– Blume-Leiss-ov visinomjer
– Haga visinomjer
– Metra visinomjer
– Suunto visinomjer
– Biterlih-ov relaskop (modeli: metrisch
standard, metrisch breit, CP skala)
– Telerelaskop
... kateta jednog, upravna na hipotenuzu
drugog trougla

bd
AD : BD = ad : bd Þ BD = AD ×
ad

æ bd cd ö
BC = BD + CD = AD × ç + ÷
è ad ad ø
Þ BC = H = AD × ( tga + tg b )

cd
AD : CD = ad : cd Þ CD = AD ×
ad
BLUME-LEISS-ov visinomjer
 Osnovni dijelovi Blume-Leiss-ovog
visinomjera
1. Optički sistem (kristal krečnjaka-islandski dvolomac,
prelama svjetlost dvostruko pod uglom od 1°44`)
2. Mehanizam sa klatnom
3. Mehanizam za fiksiranje kazaljke (ili kazaljki klatna)
4. Crno-žuti kolutovi koji su direktno vezani za
mehanizam-opcionalno
5. Ploča sa skalama (15,20,30 i 40 m;skala za nagib u °)
6. Dioptri za viziranje (durbin)
7. Tabela za redukciju koso mjerenih rastojanja
8. Mjerni lenjir dužine 120 cm za mjerenje udaljenosti
Bazni lenjir za mjerenje
odstojanja
HAGA visinomjer
SUUNTO
visinomjer
 Biterlih-ov relaskop
-princip konstrukcije-

l L
d : R = l : L Þ d = ×R ; R = ×d
L l
za l=2 cm i L=100 cm vrijedi:
R = 50 × d ; d = 0, 02 × R
a = 1 8` 45``
0
 Relaskop-kao visinomjer

Metrisch Standard

“CP” Skalla
Sadašnja moderna konstrukcija relaskopa ima izgled pravog instrumenta
snabdjevenog većim brojem skala kojim se mogu mjeriti (određivati,
procjenjivati) sljedeći taksacioni elementi dubećeg stabla:

1. Rastojanje od stajne tačke mjerača od stabla;

2. Mjerenje visine dubećeg stabla (sa odstojanja od 15,20,25,30
m);
3. Mjerenje (procjena) “gornjih” prečnika;
4. Kombinovano mjerenje visina i gornjih prečnika (sekcionisanje
stabla radi utvrđivanja zapremine stabla);
5. Mjerenje oblikovisine stabla;
6. Određivanje zapreminskog koeficijenta stabla;
7. Određivanje zapremine vretena stabla
8. Mjerenje vertikalnih uglova-nagiba terena (relaskop kao
padomjer)
Napomena: funkcije pod r.br.1. i 8. nisu taksacioni elementi ni stabla
a ni sastojine!
 Za sastojinu:
1. “Izbrajanje stabala”, odnosno,
određivanje temeljnice sastojine po
hektaru (G/ha);
2. Određivanje debljinske strukture
sastojine;
3. Određivanje projekcije krošanja stabla i
stepena zastrtosti zemljišta krošnjama
stabala u sastojini (stepena sklopa);
4. Određivanje srednje visine sastojine –
Metod Hirate.
 Prikaz skala relaskopa
–model “metrisch Standard”-
 Pravila za mjerenje visina
• Stajnu tačku treba birati tako da rastojanje stajne tačke
od stabla treba biti približno jednako visini stabla;

• Težiti da stajna tačka mjereča bude na istoj izohipsi na

kojoj je i stablo. Ako to nije moguće, stajnu tačku treba
tražiti na uzbrdnoj strani;

• Rastojanje stajne tačke od stabla treba mjeriti

horizontalno;
 ... pravila za mjerenje visina
• Naročitu pažnju obratiti mjerenju visina nenormalno ukošenih
stabala. Stajna tačka se tada bira tako da pravac od nje ka
stablu bude upravan na ravan u kojoj je stablo nagnuto;

• Posebnu pažnju treba posvijetiti mjerenju visine lišćarskih

vrsta u doba vegetacije jer se teško može identifikovati vrh
stabla.

• Ako je moguće, lišćarima treba mjeriti visinu izvan vegetacije i

sa dovoljne udaljenosti od stabla.

• Kod vrlo širokih krošnji vizura na vrh stabla mora prolaziti kroz
krošnju.
Pravilna definicija visine stabla
Greške mjerenja visina
 Premjer gornjih prečnika
• Gornji prečnici su oni prečnici koji se ne mogu
direktno mjeriti prečnicom sa zemlje.
• Svi prečnici iznad 1,3 m smatraju se kao gornji
prečnici. Oni se mogu određivati na više
načina:
1. Direktno (neposrednim mjerenjem pomoću
specijalnih ljestvica i penjalica)
2. Indirektno
a) Specijalnim prečnicama (Finska parabolična prečnica,
Biterlihova prečnica, Vilerova pentaprizmatska prečnica)
b) Dendrometrima i relaskopom;
c) Pomoću pada prečnika.
 Premjer gornjih prečnika specijalnim prečnicama

Finska parabolična prečnica Biterlihova prečnica

Vilerova pentaprizmatska prečnica u
kombinaciji sa Suunto visinomjerom
Elektronski dendrometar
Laserski dendrometar (Ledha
Geo)
Rad sa Laserskim dendrometrom
(Ledha Geo)
Procjena “gornjih” prečnika pomoću
relaskopa
Prikaz skala relaskopa
horizontalno
Veličina prečnika u cm ako se poklopi sa dijelom jediničnog
rastojanje
polja
od stabla
1 1 3
m 1/4 1/2 3/4 1 1
4
1
2
1
4
2
15 7,5 15 22,5 30 37,5 45 52,5 60
20 10 20 30 40 50 60 70 80
25 12,5 25 37,5 50 62,5 75 87,5 100
30 15 30 45 60 75 90 105 120
kombinacija jediničn
četvrtinsko jedinično+četvrtinsko
polja o

l 1
= = 0, 02 Þ d [ m ] = 0, 02 × R [ m ]
L 50
d [ cm ] = 2 × R [ m ]
 Određivanje gornjih prečnika pomoću
pada prečnika
• Veličina pada prečnika praktično se izračunava
iz količnika razlike dva poznata prečnika
(mjerenih na raznim visinama) i njihovog
rastojanja:
Dd
pd   d  D  l  pd
l

• Pomoću “T” i “L” letve:

• Pomoću tablica pada prečnika

Određivanje pada prečnika
pomoću pomoću “T”-letve

d - dn
pd =
ln - 1,3
 Određivanje gornjih prečnika pomoću
tablica pada prečnika
• Postoje dvije vrste takvih tablica:

1. Tablice koje sadrže apsolutne veličine pada prečnika

za sekcije određene dužine u zavisnosti od prsnog
prečnika i visine stabla (tablice Tjurina, Zaharova,
Stojanovića, Todorovića i dr.)

2. Tablice koje sadrže procentualno učešće gornjeg

prečnika u prsnom prečniku u zavisnosti od ukupne
visine stabla i visine na kojoj se nalaze traženi prečnici
(Šurić).
1.Tablice pada prečnika
2.Tablice pada prečnika –za jelu i smrču
 Oblični brojevi
v
• Definicija obličnog broja: f 
w
1
 Apsolutni oblični broj: f0  
r 1
r
1  n 
fn   
 Pravi oblični broj: r 1  n 1 
r
 
1  1 
 Prsni oblični broj: f   
r  1  1  1,30 
 
 h 
(nepravi oblični broj, zapreminski koeficijent)
 Hoenadlov pravi oblični broj


f 0,1h  0,2  1  k 2
0,3h k 2
0,5 h k 2
0, 7 h k 2
0,9 h 
Za njega bi opća formula pravog obličnog broja glasila:

r
1 æ 1,0 ö
f 0,1h = ×ç ÷
r + 1 è 0,9 ø
 Koeficijenti oblika stabla
• Koeficijent oblika predstavlja odnos dva
prečnika izmjerena na različitim visinama:
da
ka / b 
db
• PRAVI koeficijenti oblika: ako su oba
prečnika mjerena na određenim relativnim
visinama t.j. za slučaj da je r
h h  n  m  1  2
a  ; b   ka / b   
m n  m  n  1 
• NEPRAVI koeficijenti oblika: ako je jedan
prečnik mjeren na određenoj relatvnoj a drugi na
određenoj apsolutnoj visini, ili ako su i jedan i
drugi mjereni na različitim apsolutnim visinama.
r
Za slučaj da je:
 2
h  m 1 
a  ; b  const.  k a / b  
m  m  1  c  
  h  

Za slučaj da je: a = c1 i b = c2 onda vrijedi opšta formula

r
æh-a ö2
za koeficijent oblika t.j. ka / b =ç ÷
è h-b ø
 Najvažniji nepravi koeficijenti
oblika
d0 d 0,25h
h = 0 Þ k0 = ; h = 0, 25 × h Þ k0,25 h = ;
d1,3 1,3 d1,3
d 0,5h d 0,75h
h = 0,5 × h Þ k = ; h = 0,75 × h Þ k0,75 h =
d1,3 1,3 d1,3

d5
k5/1,3 =
d1,3
 Metodi za određivanje zapremine dubećeg
stabla

• Sekcioni metod (dužina sekcija se

formira prema dužinama sortimenata)

• Metod zapreminskih tablica

• Metod približnih formula

 Metod zapreminskih tablica
• Jednoulazne zapreminske tablice:
V=f(d)

• Dvoulazne zapreminske tablice

V=f(d,h)

• Troulazne (i uopće) višeulazne zapreminske

tablice
V=f(d,h,d7,b,lk,...)
 Metod približnih formula

• Preslerova formula “smjerne visine”

• Dencinova formula

• Pahlerova formula
Formule za određivanje približne zapremine (vretena) stabla
• Preslerova formula
“smjerne visine”: 2 æ mö
v = ×g× h + ç 1 ÷
3 è 2ø

• Dencinova d2 40
v= ; Þ uslov : hf = = 12, 74m;
formula: 1.000 p

d2 é p ù
v= × ê1 + × ( h - h0 ) ú ;
1.000 ë 100 û

Pahlerova d2 1,5
formula: v= ×1, 5 × h ; Û uslov : f = = 0, 478;
4 p
 Tabela za očitanje „h0“ i „p“ –za
Dencinovu (Denzin) formulu:
Vrsta drveća h0 popravka (p%)
Breza 31 3
Bor 28 3
Bukva 25 4
Hrast 24 4
Jela 21 + 1 desetica D1,3 4
Smrča 19 + 2 desetice D1,3 4
Ariš 17 + 3 desetice D1,3 5
Određivanje starosti dubećeg stabla

æ d1,3 ö
t1 ç -l÷
æ d1,3 ö è 2 ø
l : t1 = ç -l÷: x Þ x = [ godina ]
è 2 ø l

T = t1 + x + t2
 Određivanje apsolutnih i relativnih
veličina prirasta dubećeg stabla
• Postupak određivanja “id” i “ig” je isti kao i kod
oborenog stabla, s tom razlikom što se
određivanje “id” vrši isključivo pomoću
izvrtaka.

• Određivanje “ih” vrši se procjenom (izuzetno

kod četinara -odbrojavanjem “n” pršljenova
od vrha stabla - kao razlika visina na kraju i
na početku perioda).
Određivanje zapreminskog prirasta dubećeg
stabla
• Oslanja se na metode za određivanje
zapremine dubećeg stabla.
• Koriste se sljedeće metode:
– Pomoću zapreminskih tablica i tablica
obličnih brojeva
– Pomoću Levaković-eve formule
– Pomoću procenta prirasta
Određivanje procenta prirasta dubećeg
stabla
• Za određivanje procenta zapreminskog prirasta
dubećeg stabla u upotrebi je Šnajder-ova
(Schneider) formula:
k ×i
Pv =
d1,3
k - konstanta (koeficijent) koji zavisi od intenziteta
visinskog prirasta i dužine krošnje; (k = 400 - 800).
æ idt - n ö
i - širina posljednjeg goda ç i = ÷ .
è 2×n ø
d1,3 - prsni prečnik (bez kore).
Tabela za očitanje veličine koeficijenta “K”
 • Kunce-ova (Kunze) formula:
é A-a ù
A-a
a + êa + ( n - 1) ú
ë n û = p :100
: i
n 2
200 × ( A - a )
Þ pi =
( n - 1) × A + ( n + 1) × a
• Levaković-eva (Levaković) formula:
é æ n ö A-aù
a + ç - 1÷ ×
A - a ë è 2 ø n úû
ê
: = pi :100
n 2
200 × ( A - a )
Þ pi =
( n - 2) × A + ( n + 2) × a
 Raspored terenske nastave
-Igman-
Studenti II godine odsjeka šumarstvo - Bolonjski proces
Br.Grupe početak kraj
Grupa1 17.05. 19.05.
Grupa 2 23.05. 25.05.
Stari nastavni program (studenti III godine)
Grupa1 9.06. 11.06.
Grupa 2 27.06. 29.06.