Sinaunang Ehipto

Ang Unang Dakilang Kapangyarihan ng Daigdig

E
nagsusunong ng mga basket ng tinapay sa
kanilang ulo—lahat ng ito ay nasumpungan na
HIPTO—sinaunang lupain ng mga
naaayon sa mga kaugalian sa Ehipto noong
Faraon at ng Nilo—ang isa sa may
panahong iyon..
pangunahing kabihasnan ng daigdig. Ang
kaniyang sining ay adorno ng malalaking
museo. Ang kaniyang kasaysayan ay inilalahad
Ang Lupain at ang
sa mga aklat-aralin sa mga paaralan. Ang
kaniyang pagkalalaking mga monumento ay
mga Tao Roon
hinahangaan ng mga turista. Isa pa, maraming
mga pangyayari sa Bibliya ang naganap o dili
kaya’y napasangkot sa bansang ito. Ang Ehipto
A ng Ehipto ay sa Nilo umaasa. Ang

at ang mga mamamayan nito ay tinutukoy nang mayamang libis ng ilog na iyan, na sa
mahigit na 700 beses sa Bibliya. katamtaman ay mayroon lamang 19 na
kilometro ang luwang buhat sa Aswân
Gayunman, ano nga bang talaga ang alam mo
hanggang Cairo, na nakaunat pahilaga tulad ng
tungkol sa sinaunang Ehipto? Ang pagkatuto
isang makitid na lasong luntian sa kalaparan ng
nang higit pa tungkol dito ay tutulong sa iyo na
tigang na disyerto ng Aprika. Noong nakalipas,
maunawaan ang maraming mga bagay na
dahil sa taun-taong mga baha rito na may
binanggit sa Bibliya.
tangay na banlik na nagsisilbing abono sa lupa
Sa Ehipto, ang mga arkeologo ay ang Ehipto ay naging tagaluwas ng pagkain at
nakasumpong ng maraming bagay na isang dakong likasan kung panahon ng
nagpapatunay sa rekord ng Bibliya. Halimbawa, taggutom. Mga papirong tambo, na
isaalang-alang ang ulat tungkol kay Jose. Ang matatagpuan sa mga pampang nito, ang
mga pangalan, titulo, ang puwesto ni Jose ginagawa na kauna-unahang papel.
bilang isang tagapangasiwa sa bahay, ang
Ang malapad na wawa, na kung saan ang tubig
puwesto na ibinigay sa kaniya bilang
ng Nilo ay kumakalat bago umagos sa bughaw
pangalawang tagapamahala sa lupain at bilang
na Mediteraneo, ay tinatawag na Ibabang
tagapamanihala ng pagkain, ang mga
Ehipto. Dito, sa malas, naroroon “ang lupain ng
kaugalian sa Ehipto sa paglilibing, at maging
Goshen,” na kung saan nanirahan ang mga
ang kaugalian ng mga panadero na
Israelita sa panahon ng kanilang
pansamantalang matagal na paninirahan sa
Ehipto.
Ang Relihiyon ng
mga Ehipsiyo
A
ng sinaunang mga Ehipsiyo ay
naniniwala na ang kanilang Faraon ay isang
diyos. Ang bagay na ito ay
nagpapatingkad sa mapaghamak
katanungan ni Faraon kay Moises: “Sino ba si
Jehova, upang sundin ko ang kaniyang tinig?”
Ang mga Ehipsiyo ay marami ring mga ibang
diyos. Ang mga pangalan ng
kumulang 740 ng mga ito ay natuklasan sa
isang talaan na nakuha sa libingan ni Thutmose
III. Ang mga Ehipsiyo ay sumasamba sa
tatluhang mga diyos, o trinidad, at isa sa
pinakapopular sa mga ito ay ang trinidad ni
Osiris, Isis, at Horus.
Marami sa pinakatanyag na mga diyos ng
Ehipto ay inilalarawan na taglay ang mga
katawang-tao at mga ulo ng hayop. Si Horus ay
inilalarawan ng mga Ehipsiyo na may ulo ng
isang lawin at si Thoth ay may ulo ng isang ibis
o isang bakulaw. Ang mga pusa, asong-gubat,
buwaya, baboon, at sarisaring mga ibon ay
itinuturing na sagrado dahilan sa kanilang
kaugnayan sa ilang mga diyos. Ang torong
Apis, na itinuturing na ang diyos na si Osiris na
nagkatawang-laman, ay iniingatan sa isang
templo sa Memphis, at noo’y binigyan ng isang
magarang libing at inimbalsamo pa mandin
upang maitinggal nang matagal nang siya’y
mamatay. Ang tanyag na mga scarab ng mga
Ehipsiyo, na ikinukuwintas na tulad ng mga
anting-anting na nakapagliligtas, ay mga
representasyon ng isang uri ng uwang na
nangingitlog sa dumi—na inaakalang isang
larawan ng maylikha-diyos.
Bagama’t matagal na nanirahan sa Ehipto at
nakisalamuha sa mga tao sa lupaing iyan, ang
lalong mga Israelita ay mayroon lamang iisang Diyos,
na si Jehova, at sa kaniya lamang sila kailangang
maglingkod. Sila’y binigyan ng babala na
huwag gagawa ng anumang relihiyosong
larawan, maging iyon man ay larawan ng Diyos
humigit- o ng isang ibon, hayop, isda, o ano pa man.
Ang pagsamba nila sa isang gintong guya hindi
nagtagal pagkalabas nila sa Ehipto ay marahil
resulta ng impluwensiya ng mga Ehipsiyo.
Paniniwala sa
Pagkawalang-
Kamatayan
A ng mga Ehipsiyo ay mahigpit na
naniniwala sa pagkawalang-kamatayan. Sa
gayon, ang mga tagapamahalang Ehipsiyo ay
naghanda ng magagarang nitso, na may mga
nakalagay roon na pangangailangan sa buhay
at mga luho, sa pag-asa nilang magkakamit sila
ng walang-hanggang kaligayahan sa kabilang

buhay. Ang mga piramide ang pinakalitaw na
halimbawa ng ganitong kaugalian.
Ang gintong mga alahas, pananamit,
muwebles, alak, pagkain, mga palayok, mga
kahon na garing, at pati maliliit na panggiling
ng pintura para sa mata ay pawang maingat na
inilagay sa mga libingang Ehipsiyo. May
paniwala na ang mga bagay-bagay na ito ay
magagamit sa kabilang buhay. Noong
sinaunang mga panahon, ang mga alipin ay
pinapatay at inililibing na kasama ng kanilang
mga panginoon, upang maglingkod sa kanila
pagkamatay. Isang kalipunan ng mga orasyon
na kilala sa tawag na “Aklat ng mga Patay” ang
natuklasan sa loob ng libu-libong mga kabaong
ng mga Ehipsiyo. Inaasahan na ang mga
orasyong ito ay tutulong sa isang taong
namatay upang mapagtagumpayan ang iba’t
ibang panganib na mapapaharap sa kaniya sa
kabilang buhay.
Anong laking kaibahan ang paniwala ng mga
Israelita! Batid nila, gaya ng sinasabi ng Bibliya,
na “tungkol sa mga patay, sila’y walang
nalalamang anuman.” At pagka ang isang tao’y
namatay, “sa araw ring iyon ay pumapanaw ang
kaniyang pag-iisip.”* Ang kanilang pag-asa na
mabuhay sa hinaharap ay nasa pagkabuhay-
muli.
Sino ang Nabuhay
Kailan?
A
ng mga Ehiptologo ay may
nakilalang 31 mga “dinastiya” ng mga haring
Ehipsiyo at mayroon silang binabanggit na
Matandang Kaharian (Dinastiya 3-6), Gitnang
Kaharian (Dinastiya 11, 12) at Bagong Kaharian
(Dinastiya 18-20). Subalit ang ganitong paraan
ng pagbibigay ng pangalan ay malayo sa tama.
Nakakasangkot dito ang kuwestiyunable at
putul-putol na kasulatan at maaari pa ring kasali
rito ang kung ilang mga hari na sabay-sabay na
naghari sa iba’t ibang lugar, imbis na
naghaharing hali-halili.*
Nang simulan ni Moises ang pagsulat sa unang
mga aklat ng Bibliya, sinunod niya marahil ang
sariling kaugalian ng mga Ehipsiyo na
pagtawag ng “Faraon” sa kanilang hari, at hindi
paggamit ng isang personal na pangalan. Kaya
naman, hindi natin alam ang pangalan ng mga
Faraon na nakilala ni Abraham at ni Jose o kung
aling Faraon ang naghahari noong lumabas sa
Ehipto ang Israel. Datapuwat, ang titulong
“Faraon” ay nang bandang huli’y kinabitan na
ng sariling pangalan ng hari, kaya naman ang
mga pangyayari sa Bibliya ay naiugnay na sa
talaan ng mga haring Ehipsiyo. Narito ang ilan
sa mga Faraon na pupukaw lalung-lalo na ng
interes ng isang estudyante ng Bibliya:
Si Akhenaton (ng umano’y ika-18 Dinastiya) ay
isang masigasig na mananamba sa simbolo ng
araw na si Aton. Noong 1887 isang kalipunan ng
humigit-kumulang 377 mga tabletang putik
ang natagpuan sa Tel el-Amarna, humigit-
kumulang 320 kilometro sa gawing timog ng
Cairo. Ang kawili-wiling mga tabletang ito ay Bagaman malinaw na ito’y isang
diplomatikong mga sulat na tinanggap ni pangangalandakan lamang, ito’y waring
Akhenaton at ng kaniyang amang si nagpapakita na noo’y naganap na ang
Amenhotep III. Kasali rito ang mga liham na pagsakop ng mga Israelita sa Canaan.
nanggaling sa mga naghahari sa Jerusalem, Samakatuwid, ang pagsakop na ito noong
Megido, Hazor, Shechem, Lachish, Hebron, 1473 B.C.E. ay tiyak na naganap sa pagitan ng
Gaza, at iba pang mga siyudad-estado sa panahon na tanggapin ni Akhenaton ang mga
Palestina. Marahil isinulat noong malapit nang liham sa Tel el-Amarna at ng mga kaarawan ni
papasok ang Israel sa Canaan, kaya naman Merneptah.
isinisiwalat ng mga liham na ito ang tungkol sa
Si Shishak (Sheshonk I, “ika-22 Dinastiya”) ang
pagbabaka-baka at mga intriga. Ipinakikita rin
unang Faraon na binanggit ang pangalan sa
naman ng mga ito na ang bawat bayan ay may
Bibliya. Sa tulong ng isang malaking hukbo ng
kaniyang sariling hari, gaya ng ipinakikita ng
mga karo at mga mangangabayo, kaniyang
aklat ni Josue sa Bibliya.
nilusob ang Juda, pinagbantaan ang Jerusalem,
Si Tutankhamen, isang manugang ni at “kinuha ang mga kayamanan ng bahay ni
Akhenaton, ang tanyag na si “Haring Tut” na Jehova at ang mga kayamanan ng bahay ng
ang mararangyang gintong kagamitan sa hari. Lahat ay kinuha niya.” Ang pangyayaring
libingan ay natuklasan ng mga arkeologo at ito ay pinatutunayan ng isang alsadong disenyo
nakadispley na ngayon sa iba’t ibang museo. sa gawing timog na pader ng templo ni Amon
Ang mga kagamitang ito ay isang litaw na sa Karnak (sinaunang Thebes). Doo’y makikita
katibayan ng kayamanan ng mga Faraon. Ang ang 156 na mga presong nakaposas, bawat isa’y
ganitong kayamanan ang sa una pa’y kumakatawan sa isang nabihag na lunsod o
tinanggihan na ni Moises nang siya’y bayan, kasali na ang Megido, Shunem, at
“tumangging patawag na anak ng anak na Gabaon. Kabilang sa mga lugar na nabihag,
babae ni Faraon, at ang pinili niya’y apihin siya itinala pa mandin ni Shishak ang “Bukid ni
kasama ng bayan ng Diyos imbis na Abram”—ang kauna-unahang pagbanggit kay
pansamantalang maligayahan sa kasalanan.” Abraham sa mga rekord ng Ehipto.

Si Merneptah ang nasa “ika-19 na Dinastiya.” Sa

isang bantayog ng tagumpay na natagpuan sa Bumangon ang
isang templo sa Thebes, isinulat ng Faraon na
ito na “ang Israel ay nasalanta, ang kaniyang
Iba Pang mga
binhi ay hindi.” Ito ang tanging tuwirang
pagbanggit sa Israel bilang isang bansa na
Kapangyarihan ng
natuklasan magpahanggang sa ngayon sa
sinaunang mga kasaysayan ng Ehipto.
Daigdig
 S
a wakas, ang Ehipto ay hinalinhan
ng Asiria bilang dominanteng kapangyarihan
ng daigdig. Subalit siya’y nanatiling isang
malakas na puwersang pulitikal. Si Oseas, ang
huling hari ng sampung-tribong hilagang
kaharian ng Israel ay nakipagsabwatan kay
Haring So ng Ehipto sa isang nabigong
pagtatangka na makaalis sa pamatok ng Asiria.
Makalipas ang mga taon, noong paghahari ni
Haring Ezekias ng Juda, si Haring Tirhakah ng
Etiopia (marahil ang Etiopeng hari ng Ehipto, si
Faraon Taharqa) ay lumusob sa Canaan at
pansamantalang naibaling sa iba ang pag-
atake ng haring Asiryo na si Sennacherib. Ang
sariling ulat ni Sennacherib ng kaniyang
kasaysayan, na natagpuan sa Asiria, ang sa
malas ay tumutukoy rito nang sabihin: “Ako
mismo ang nakabihag nang buháy sa mga
nagpapaandar ng karo ng hari ng Etiope.”—
Oriental Institute Prism of Sennacherib,
University of Chicago.
Ang propeta ni Jehova na si Isaias ang humula
na ang Ehipto’y ibibigay sa “kamay ng isang
malupit na panginoon” at na isang “malakas” na
hari ang magpupuno sa mga Ehipsiyo. Ang
katotohanan ng hulang ito ay pinatunayan ng
isang dokumentong Asiryo na kung saan ang
anak ni Sennacherib na si Esar-haddon ay
nangalandakan tungkol sa kaniyang pananakop
sa Ehipto na nagsasabi: “Ang hari nito, si
Tirhakah, ay sinugatan ko ng limang ulit sa
pamamagitan ng mga pana at pinagharian ko
ang kaniyang buong bansa.”
Si Faraon Necho ay sumulong nang pahilaga
noong humigit-kumulang 629 B.C.E. upang
mahadlangan ang mga hukbo ng sumisikat na
ikatlong kapangyarihan ng daigdig, ang
Babilonya. Sinasabi ng Bibliya na may
kamangmangang sinubok ni Josias ng
Jerusalem na ang mga hukbong Ehipsiyo ay
pigilin sa Megido at siya’y nagapi at napatay.
Humigit-kumulang apat na taon pagkaraan,
noong 625 B.C.E., si Faraon Necho naman ang
natalo ng mga Babiloniko sa Carchemis.
Kapuwa ang Bibliya at ang Babilonikong mga
Kronika ay tumutukoy sa pangyayaring ito,
anupa’t ang mga Babiloniko ay naging
panginoon sa kanlurang Asia.
Noong 525 B.C.E., ang Ehipto ay sumailalim ng
kapangyarihan ng ikaapat na kapangyarihan sa
daigdig, ang Medo-Persia. Halos dalawang
siglo ang nakalipas, noong 332 B.C.E., si
Alejandrong Dakila ay bumangon at ang
Ehipto’y isinailalim ng ikalimang kapangyarihan
ng daigdig, ang Gresya. Si Alejandro ang
nagtatag ng siyudad ng Alexandria sa Ehipto sa
lugar ng wawa ng Nilo, na kung saan, humigit-
kumulang noong 280 B.C.E., sinimulan ang
unang pagsasalin ng Bibliya mula sa Hebreo
tungo sa Griego. Ang saling ito, na nakilala sa
tawag na Septuagint, ang Bibliyang ginamit ng
mga tagasunod ni Jesus sa daigdig na ang
wikang ginagamit ay Griego.
Noong panahon ng Roma, na ikaanim na
kapangyarihan ng daigdig, si Jesus ay dinala sa
Ehipto bilang isang sanggol upang iligtas siya sa
naninibughong si Herodes. May mga Ehipsiyo
sa Jerusalem noong araw ng Pentecostes
33 C.E. upang makinig sa kahanga-hangang
pangangaral ng mabuting balitang Kristiyano.
At dito nanggaling ang mahusay magsalitang
Kristiyano na si Apolos noong unang siglo.

Oo, ang Ehipto at ang mga Ehipsiyo ay naging

prominente sa kasaysayan ng Bibliya, at
maraming mga natuklasan ng mga arkeologo
ang nagpapatunay sa sinasabi ng Kasulatan
tungkol sa sinaunang lupaing ito. Oo, ang
Ehipto ay totoong naging prominente kung
kaya’t sa ilang makahulang talata, ito ay
sumasagisag sa buong sanlibutan na nasa ilalim
ng kapangyarihan ni Satanas. Subalit ang
sinaunang Ehipto, sa kabila ng kaniyang lakas
bilang isang kapangyarihan ng daigdig, ay hindi
kailanman nagtagumpay ng paghadlang sa
katuparan ng mga layunin ni Jehova. At ito’y
totoo rin naman tungkol sa ikalawang
kapangyarihan ng daigdig sa kasaysayan ng
Bibliya, ang Asiria, gaya ng makikita natin sa
susunod na labas ng magasing Bantayan.