‫‪1‬‬ ‫درسگفتارهای فلسفۀ تحلیلی فرزان آگاهی‬

‫بسم اهلل الرّحمن الرّحیم‬

‫درسگفتارهای فلسفۀ تحلیلی‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫مخصوص داوطلبان کنکورهای فلسفه؛ غرب‪ ،‬اسالمی‪ ،‬دین‪ ،‬علم‪ ،‬تطبیقی‪ ،‬هنر‬
‫زهرا قزلباش) دانشجوی دکتری فلسفۀ غرب دانشگاه تهران(‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫جلسۀ یازدهم‪:‬‬
‫دیدگاههای‌دیگر‌آیر‌‬
‫‌‬

‫‌‬

‫چرخش پوزیتیویستی آیر نسبت به موضوع فلسفه که از کشف حقیقت به کنش انتقادی – تحلیلی‬
‫میل میکند نبایستی چندان نوآورانه بوده باشد‪ .‬اما با این حال با توجه به پیکر نحیف و ضعیف‬
‫متافیزیک در آوان قرن بیست‪ ،‬هر نقدی ولو تکراری میتوانست آن را بطور جدی خدشهدار سازد‪.‬‬

‫آیر خاطرنشان میسازد که فلسفۀ نظری اگر به معنای کشف حقیقت از اصول و مبادی اولیه لحاظ‬
‫شود‪ ،‬افتادن در مهمالت است و نمیتوان تصور کرد که فیلسوف بتواند حقیقت را به عنوان یک امر‬
‫کلّی و جامع بررسی و کشف نماید‪ .‬زیرا باید چیزی (مثالً همچون یک پرنده) ایستاده در ورای‬
‫حقیقت باشد‪.‬‬

‫پس هیچ عرصه ای از علوم نظری نیست که با تجربه ارتباطی نداشته باشد‪ ،‬بنابراین برای شناخت‬
‫جهان‪ ،‬علم کافیست و نیازی به فلسفه نیست‪ ،‬وانگهی فلسفه از علوم دیگر جداست‪.‬‬

‫فلسفۀ تحلیلی ـ جلسۀ یازدهم‪1991/11/19‬‬

 ‫‪2‬‬ ‫درسگفتارهای فلسفۀ تحلیلی فرزان آگاهی‬

‫پس فلسفه دقیقاً به چه کار خواهد آمد؟‬

‫آیر با اطمینان پاسخ میدهد که فلسفۀ نظری یا متافیزیک را بطور کامل کنار بگذاریم‪ .‬در نهایت‪،‬‬
‫همۀ اثبات ها باید تجربی و حسی باشند و تجربه چه در وجه علمی و چه زندگی روزانه به قدر‬
‫کافی کفایت خواهد کرد‪ ،‬و سپس گریزی به مسئلۀ‌استقرا که مشکل اصلی یقین در علم بود‬
‫میزند و آن را به دلیل اینکه راه حلّی برایش متصوّر نیست مشکلی کاذب میخواند‪.‬‬

‫بنابراین آیر که بیشک در حین گفتن این سخنان یک دانشمند علوم تجربی (دفاع از تجربۀ‬
‫علمی) یا یک فرد عامی (دفاع از شعور عمومی‪/‬تجربۀ روزمره) نبوده‪ ،‬بلکه در مقام یک فیلسوف‬
‫چنین گفته‪ ،‬به ما قاطعانه میگوید که کار فیلسوف و کار فلسفه دیگر بیان حقایق نظری‬
‫(افالطون و ارسطو)‪ ،‬یا اثبات امور بر اساس مبادی اولیه (دکارت) یا ابتنای امور تجربه بر مبادی‬
‫پیشینی (کانت) نیست‪ ،‬بلکه نهایتاً کارش تحلیل {تحلیل زبانی} است‪ .‬از این روی فلسفه از‬
‫متافیزیک جدا میشود و میتوان آن را یکی از شاخههای معرفت بشری دانست‪ ،‬حال آنکه‬
‫متافیزیک چنین خاصیتی نخواهد داشت‪.‬‬

‫آیر معتقد است که تاریخ فلسفه همزمان تاریخ متافیزیک است اما اینطور نیست که همۀ‬
‫فیلسوفان (که از این به بعد باید کارشان را تحلیل بدانیم نه متافیزیک بافی) کارشان متافیزیک‬
‫بوده باشد‪ ،‬بلکه بسیاری از فالسفۀ تجربی عصر جدید در زمرۀ فیلسوفان تحلیلی خواهند بود؛‬
‫کسانی مثل هابس‪ ،‬جان الک‪ ،‬بارکلی و دیوید هیوم‪ ،‬بنتام و جان استوارت میل‪.‬‬

‫آیر ن هایتاً تحلیل را در تعاریف و نتایج صوری آن که بیشتر امری لفظی است نه صرفاً توصیفی‬
‫(همچون علم) منحصر میسازد و به همین دلیل فلسفه را در ذیل منطق قرار میدهد؛ منطق‬
‫تحلیل‌زبانی‪.‬‬

‫فلسفۀ تحلیلی ـ جلسۀ یازدهم‪1991/11/19‬‬

 ‫‪3‬‬ ‫درسگفتارهای فلسفۀ تحلیلی فرزان آگاهی‬

‫بدین طریق فیلسوف ما حساب فلسفۀ تحلیلی را از متافیزیک و علم جدا میکند؛ نتایج تحلیل‬
‫فلسفی هر چه باشد سرانجام به نفع ایقان علم و موهوم بودن متافیزیک خواهد بود؛ زیرا گزارههای‬
‫علمی با تجربه قابل اثبات هستند و از این حیث ارتباطی با فلسفۀ تحلیلی ندارند‪ .‬اختالف علم و‬
‫فلسفۀ تحلیلی اختالف نوعی است‪ .‬گزارههای متافیزیک هم همگی مهمل هستند‪.‬‬

‫آیر در باب تحلیل فلسفی‪ ،‬بعبارتی روش تحلیل در فلسفه‪ ،‬که بر اساس آن فیلسوف باید به تعاریف‬
‫استعمالی و کاربردی از امور بپردازد نه تعاریف صریح همچون تعریف به جنس و فصل در منطق‬
‫ارسطویی‪ ،‬نظریۀ توصیفی راسل را مثال میزند که بر اساس آن ممکن است دو واژۀ مترادف در دو‬
‫جمله ـ طبق ساختار اتمی و ارزش صدق آن جمله ـ معنای یکسانی نداشته باشند و از این نظر‬
‫کاربرد واژه در جمله بسیار حائز اهمیت است‪.‬‬

‫مثالً در گذشته دیدیم که در فرگه زهره = ستارۀ صبحگاهی حاکی از یک مرجع بودند‪ ،‬اما در‬
‫راسل اینطور نبود‪ .‬زیرا زهره یک نام‌خاص‌است که به تنهایی میتواند حاوی معنا و قابل اشاره‬
‫باشد‪ ،‬اما ستارۀ صبحگاهی یک وصف‌مختص است که فقط در جمله قادر به ایفای نقش خواهد‬
‫بود‪.‬‬

‫بنابراین آیر اهمیت تحلیل زبانی را در تشخیص امور اینچنینی مهم میداند‪ .‬مثالً همین نظریۀ‬
‫توصیفی راسل کمک می کند که بفهمیم تعابیر متناقضی مثل مربع دایره یا پادشاه کنونی فرانسه‬
‫تقرّر وجودی ـ در ذهن یا نفس االمر ـ ندارند (چنانکه متافیزیک قدیم بدان قائل بود)‪ ،‬بلکه‬
‫توصیفاتی هستند که در استعمال زبانی ایجاد شدهاند و فینفسه ارزش صدق ندارند و صرفاً در‬
‫گزارههای توصیفی قابل بررسی هستند‪.‬‬

‫فلسفۀ تحلیلی ـ جلسۀ یازدهم‪1991/11/19‬‬

‫‪4‬‬ ‫درسگفتارهای فلسفۀ تحلیلی فرزان آگاهی‬

‫به لطف الهی در جلسۀ بعد به تاریخچهای از حلقۀ وین خواهیم پرداخت‪.‬‬

‫با آرزوهای نیک برای شما‬

‫با احترام‪.‬‬

‫فلسفۀ تحلیلی ـ جلسۀ یازدهم‪1991/11/19‬‬

‫‪5‬‬ ‫درسگفتارهای فلسفۀ تحلیلی فرزان آگاهی‬

‫برتراند راسل‬

‫جهان را حقیقتی است فراسوی زبان و علم ‪...‬‬

‫ز‪.‬ق ـ فرزانآگاهی‬
‫لینک عضویت‪https://t.me/farzan_agahi :‬‬

‫فلسفۀ تحلیلی ـ جلسۀ یازدهم‪1991/11/19‬‬