Professional Documents
Culture Documents
İ
rritabl bağırsak sendromu (İBS) karın ağrısı, şişliği ve İBS’NİN KLİNİK ALT TİPLERİ
bağırsak düzeninde değişikliklerle karakterize kronik
İrritabl bağırsak sendromu, dışkılama değişiklikleri esas alına-
gastrointestinal bir bozukluktur. Birinci ve ikinci basamak
rak, diyare predominant (İBS-D), konstipasyon predominant
tedavide karşılaşılan en yaygın gastrointestinal şikayettir. İBS,
(İBS-C) ve karışık tip (İBS-M) olarak sınıflanmaktadır (6).
Rome Foundation tarafından sınıflanıp işlevsel bağırsak bo-
zuklukları olarak adlandırılan bir kronik gastrointestinal has- Tablo 1, baskın olan semptomların kombinasyonlarına göre
talıklar grubuna dahildir (1). alt tiplerin tanımlarını göstermektedir. Hastalar tarafından
dışkı görünümlerinin belirtilmesi, kolon transit zamanının
Gastrointestinal sistemin (GİS) en yaygın hastalıklarından
yaklaşık bir tahminine izin vermektedir. Bununla beraber,
olan İBS kadınlarda erkelere göre sık görülmektedir. Preva-
hastalığın klinik alt tiplerine ayrımının patofizyolojisinin an-
lansı Batı ülkelerinde %5-20 iken Doğu ülkelerinde %2-16
laşılmasına katkısı sınırlıdır ve hastaların uzun süre takibinde,
arasındadır (2,3).
çoğunun değişken tipe dönüşeceği tahmin edilmektedir (5).
Özden ve arkadaşlarının (4) 2006 yılında yayımlanan çalışma-
sı geniş kapsamlı ve Türkiye’deki farklı bölgeleri içine alan İBS TANISI
bir çalışma olması açısından önemlidir. Bu araştırmaya göre
Toplumdaki yüksek prevalansı, tanı ve tedavi maliyetinin
GİS semptomları ile başvuran hastaların %41’inde, GİS dışı
yüksek oluşu, hayat kalitesini olumsuz yönde etkilemesi ve
semptomlar ile başvuran hastaların %19’unda İBS tanısı ko-
ciddi iş gücü kayıplarına yol açması nedeniyle İBS tanısının
nulmuştur.
kesinleştirilmesi büyük öneme sahiptir. Ancak İBS tanısını
Hastalığa yüksek oranda rastlanması tanı, tedavi ve işe de- doğrulayacak hiçbir diagnostik belirteç bulunmamaktadır.
vamsızlık sonucu önemli miktarda ekonomik harcamalara Bu nedenle karışabilen diğer hastalıklar ekarte edildikten
neden olmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde İBS nede- sonra, tanı; semptomlara dayanılarak konulmaktadır. Fakat
niyle yılda 2,4 ile 3,5 milyon arasında doktor viziti yapıldığı 2 semptomlar da yeteri kadar spesifik değildir (7). Hasta po-
milyondan fazla reçete yazıldığı bildirilmiştir (5). pülasyonundaki homojenliği sağlamak için ROME I, II veya
174
Tablo 1. İrritabl bağırsak sendromlu hastalarda görü- tarzı farklılıkları, diyet, enfeksiyon, nöromüsküler disfonksi-
len alt tiplerin belirlenmesi yon ve genetik olarak belirlenmiştir (3).
Semptom İnce bağırsakta bakteriyal çoğalma İBS’nin olası nedenlerin-
1. Haftada üçten az defekasyon den biridir. Yapılan bir çalışmada İBS’li bireylerin %78’inin
2. Günde üçten daha sık defekasyon nefes testinde bakteriyal çoğalma görülmüş ve antibiyotik
3. Sert veya yumru şeklinde dışkı tedavisi ile İBS semptomları azalmıştır (12).
4. Gevşek veya sulu dışkı
İnce bağırsak ve kolondaki inflamasyon İBS’ye neden olmak-
5. Defekasyon sırasında zorlanma
tadır. İBS’de interlökin, histamin gibi inflamasyon markerları-
6. Acil defekasyon hissi
nın salınımı enterik sinirleri uyarabilir, bağırsak fonksiyonunu
7. Tam boşalmama hissi
bozabilir ve duyusal algıyı değiştirebilir. İBS’deki ağrı visseral
8. Dışkıda mukus
hipersensitivite ile ilişkilendirilmektedir. İBS’li bireyler rektal
9. Abdominal dolgunluk, distansiyon
şişkinliği tolere edememektedirler. Ağrı algısı yaygın olması-
Diyare predominant İBS: (2), (4) veya (6)’dan 1 veya fazlası ve (1), (3) veya
(5)’ten hiçbirinin olmaması; veya (2), (4) veya (6)’dan 2 veya daha fazlası ve
na karşın hipersensitivite tüm vakalarda görülmemektedir.
(1) veya (5)’ten biri. Hastaların %60’ında bağırsak şişkinliğine karşı hipersensiti-
Konstipasyon predominant İBS: (1), (3) veya (5)’den 1 veya daha fazlası ve vite bulunmaktadır. Psikolojik faktörler İBS semptomlarını
(2), (4) veya (6)’dan hiçbirinin olmaması; veya (1), (3) veya (5)’den iki veya
daha fazlası ve (2), (4) veya (6)’dan biri. arttırmaktadır. Stres, depresyon ve anksiyetenin etkileri be-
lirsizliğini koruyor olsa da bağırsaktaki salgıları, hareketleri
ve hipersensitiviteyi düzenleyen seratonin ile ilgili kanıtlar
III kriterleri geliştirilmiştir (6). İBS’nin tanısı için genellikle bulunmaktadır (12).
uluslararası meslek kuruluşları tarafından belirlenmiş ROME
Gastrointestinal sistemdeki motor bozukluklar İBS’de yay-
III kriterleri kullanılmaktadır. Bu kriterlere göre;
gındır. Motor anomaliler İBS nedeni olarak bilinmektedir. Ge-
Semptom başlangıcından en az altı ay geçmiş olmalıdır. Son cikmiş gastrik boşalma, bağırsak motilitesinin artışı ve diyare
üç ayda, ayda en az üç gün etkili olmak şartı ile tekrarlayan gözlenmektedir. İmmun aktivitenin bu bozukluklara yol açtı-
karın ağrısı veya karında rahatsızlık hissi bulunması ve aşağı- ğı çalışmalarca desteklenmiştir. Sindirim, kolesistokin, duy-
daki kriterlerden en az iki veya daha fazlasının bulunmasıdır. gusal stres ve şişkinliğe yanıt olarak kolondaki motilite artar.
• Dışkılama ile şikayette azalma olması Duygusal stres ve şişkinliğe yanıt olarak motilite ve hipersen-
sitiviteyi artmaktadır. Post enfeksiyon İBS akut gastroenteri-
• Şikayet başlangıcı ile birlikte dışkılama sayısında değişme
tin bir komplikasyonu olarak bilinmektedir. İBS’de görülme
olması sıklığı %6-30 arasındadır. Patogenez tam olarak anlaşılmamış-
• Şikayet başlangıcı ile birlikte feçesin yapısında değişiklik tır. Fakat altta yatan mekanizmanın inflamasyon olmasından
olması (8)
İBS hastalarının yaşam kaliteleri düşüktür ve yaşadıkları GİS Tablo 2. İrritabl bağırsak sendromlu hastalığa ilişkin
semptomlar duygu durumlarını etkilemektedir (9). Hastalığa semptom ve bulgular
ilişkin semptom ve bulgular Tablo 2’de verilmiştir (10); • Gece ağrıları
• Rektal kanama
İBS PATOGENEZİ • Elektrolit bozuklukları
• Kilo kaybı
İBS 1962 yılında yapılmış bir çalışma ile akut gastrointestinal
• Anemi
enfeksiyonu takip eden bir durum olarak kabul edilmiştir
• Sedimentasyon yüksekliği
(11). Ancak şu an irritabl bağırsak sendromu patogenezi için
• C- Reaktif Protein (CRP) yüksekliği
kesin ve tek bir bilgi yoktur. Bu hastalık için risk faktörleri;
• Ailede kolon kanseri
psikolojik durum, travmatik olaylar, motilite, inflamasyon,
• Ailede inflamatuvar bağırsak hastalığı
kolonik flora, ince bağırsakta aşırı bakteri çoğalması, yaşam
GG 175
şüphelenilmektedir. Çünkü yapılan biyopsi sonuçlarına göre Plasebo tedavilerinin İBS semptomları üzerine etkili olduğu
lenfosit sayıları artmış ve hiperplazi görülmüştür. bilinmektedir. Açık etiketli plasebo ürün alan grup hiç teda-
vi almayan kontrol grubu ile karşılaştırılmıştır. Plasebo alan
İBS’nin medikal tedavisinde antispazmodikler, laksatif, an-
gruba verilen ürünün etkisiz olduğu bildirilmiştir. Yirmi bir
ti-diyare ilaçları, antidepresanlar, serotonin agonistleri/an-
günün sonunda tedavi almayan kontrol grubuna göre global
tagonisteri kullanılmakta veya hipnoterapi uygulanmaktadır
iyileşme skoru daha yüksek (IBS-GIS 5.0±1.5 vs. 3.9±1.3, p
İBS tedavisinde diyet oldukça önemlidir. Son yıllarda İBS’li
= 0.002), semptom şiddeti daha düşük (IBS-SSS, p = 0.008
bireylerin diyetlerinde prebiyotik ve probiyotiklerin kullanı-
and p = 0.03) çıkmıştır (17).
mı gündeme gelmiştir (1).
Yapılmış randomize, plasebo kontrollü çalışmalar Bifidoba-
PROBİYOTİKLER cterium’un İBS üzerinde olumlu etkilerini desteklemiştir.
İBS’li 77 birey üzerinde yapılan bir çalışmada 8 hafta boyunca
Probiyotikler, konakçının bağırsak florasındaki dengeyi sağla- Bifidobacterium infantis 35624 alan hastalarda ağrı ve bağır-
yarak, konakçının sağlığını olumlu yönde etkileyen canlı mik- sak hareketlerindeki zorluk azalmıştır (18).
roorganizmalar olarak tanımlanmaktadır. Prebiyotikler ise,
ince bağırsak enzimlerince parçalanamayan doğal karbonhid- Farklı bir çalışmada, Bifidobacterium animalis DM 173010
ratlardır ve Laktobasillus, Bifidobakteri gibi belirli probiyotik (fermente edilmiş süt içinde bulunmaktadır) yararlı etkileri
saptanmıştır. 6 aylık süreçte yaşam kalitesinin arttığı, haftada
bakterilerin çoğalmasını uyarırlar (13).
3’ten az dışkılama yapan bireylerde dışkılama sıklığının arttığı
Bazı bakterilerin probiyotik olarak önemli rol oynadığının gösterilmiştir (19).
keşfi 20.yy’ın başlarında yapılmıştır. Canlı organizma olan
Hong ve arkadaşlarının (20) yaptıkları çift kör, randomize,
probiyotikler konakçı için koruyucudur. Probiyotiğin etkinli-
plasebo kontrollü klinik bir çalışmada İBS tanısı almış bireyle-
ği, probiyotiğin türü, hazırlama şekli, dozu ve uygulama yolu-
re probiyotik veya plasebo verilmiştir. 70 İBS’li bireyden 36’sı
na bağlı olarak değişmektedir (14).
probiyotikli ürün, 34’ü plasebo almıştır. Ürünler günde 2 kez
Probiyotikler, epiteller arası direnci ve mukus üretimini art- 8 hafta boyunca tükettirilmiştir. 8 hafta sonunda abdominal
tırarak bağırsak epitelinin korunmasında rol oynamaktadır. ağrı açısından her iki grupta da azalma olmuştur. Probiyotik
Ayrıca antioksidan etki gösterir ve bağırsak mikroflorasının alan grupta ağrı skoru 31,9 puan azalırken, plasebo alan grup-
değişiminde doğrudan etkilidir. Probiyotikler patojenin ba- ta 17,7 puan azalmıştır.
ğırsak duvarına tutunması ile yarışır, bakteriyosin üretimini Probiyotikli ve probiyotiksiz süt ürünlerinin İBS semptomları
arttırır, bağırsak lümeninin pH’sını organik asitlerin üretimi üzerine etkilerini araştırmak amacı ile çok merkezli, randomi-
yolu ile azaltır. Probiyotikler bağışıklık sisteminde önemli rol ze, çift kör, plasebo kontrollü bir başka araştırma planlanmış-
alırlar. Lokal ve total IgA üretimini arttırır, T hücresi yanıtını tır. Sadece İBS olan bireyler, konstipasyon veya İBS olan bi-
azaltır, fagositik etkinliği ve bağışıklık hücrelerinin apopto- reyler veya karışık profile sahip 76 birey çalışmaya alınmıştır.
zunu arttırır, sitokin profillerini değiştirirler. Ayrıca ağızdaki Aktif probiyotik içeren ve içermeyen yoğurt 4 hafta süresince
bağışıklığın etkisini de arttırırlar (15). kullanılmıştır. Bildirilen rahatlama açısından aktif ürün (%57)
Farklı probiyotik türlerinin İBS üzerindeki etkinliğini araştır- alanlar ile kontrol ürünü (%53) arasında fark bulunmamıştır
mak için yapılan çalışmalarda Lactobacillus (L.) plantarum (21).
299v’un İBS’deki abdominal ağrıyı ve bağırsaklarda gaz bi- Saccharomyces boulardii’nin İBS semptomları üzerine etkili
rikimini azalttığı belirlenmiştir. L. plantarum MF 1298’in İBS olmadığı bazı çalışmalarca saptanmıştır. Choi ve arkadaşları-
tedavisi ve semptomları üzerine etkisini araştırmak amacı ile nın (22) yaptıkları plasebo kontrollü çalışmada diyare ağırlıklı
yapılan bir çalışmada L. plantarum MF 1298’in İBS’nin semp- veya karışık İBS’li bireylerde 4 hafta boyunca Saccharomyces
tomları üzerine olumlu etkileri saptanamamıştır. Semptomla- boulardii etkileri araştırılmıştır. Tedavi sonrasında yaşam ka-
rın iyileşme süresi plasebo grubunda L. plantarum grubun- litesi artmış fakat İBS semptomları açısından 2 grup arasında
dan anlamlı olarak daha yüksek çıkmıştır (16). fark görülmemiştir.
GG 177
ve laktuloz gruplarında haftalık dışkılama sayısı, dışkı kıvamı, boyunca normal veya müdahale diyeti tüketmişlerdir. Müda-
karın ağrısı, ağrılı dışkılama ve dışkı tutma davranışlarında hale diyeti fruktandan, galakto-oligosakkaritlerden ve fruk-
belirgin düzelme saptanmıştır. Probiyotik tedavisi ile karın tozdan yüksek yiyeceklerden oluşmuştur. Müdahale grubun-
ağrısı ve gaz yakınmalarında laktuloza göre anlamlı düzelme da luminal bağırsak florası etkilenmiş, kısa zincirli yağ asitleri
görülmüştür. Fonksiyonel kabızlığı olan çocukların yaşam (KZYA) ve GİS semptomlar artmıştır. Karbonhidrat fermen-
kaliteleri sağlıklı çocuklara göre düşük bulunmuştur. Her iki tasyonu KZYA üretimine neden olur ve bunlar kolonositler
tedavi arasında yaşam kalitesini artırmak bakımından anlamlı için primer metabolittir. Fermente edilebilen karbonhid-
farklılık saptanmamıştır (31). ratların kısıtlanması total bağırsak florasını azaltırken KZYA
üretimini de düşürmektedir. Bu durum ise İBS tedavisinde
Yapılan bir başka çalışmada trans-galaktooligosakkaritin 4
distansiyonun azaltılması ile ilişkilidir (34).
haftalık tedavi süresindeki etkileri araştırılmıştır. Çalışma tek
kör, randomize, plasebo kontrollü olarak planlanmıştır. Çalış- Kanauchi ve arkadaşlarının (35) yaptıkları bir çalışmada İBS’li
manın sonucuna göre prebiyotikler fekal florayı değiştirmiş hastalarda işlem görmüş pirinç lifinin etkinliği araştırılmıştır.
ve bifidobakter sayısını arttırmıştır. Bu çalışma, prebiyotikle- Pirinçten çözünür posayı çıkarıp %70 hemiselüloz içeren bir
rin probiyotiklerle kombinasyonunun olumlu etkiler oluştur- ürün Laktobacilli tarafından kullanılabilmektedir. Bu ürünün
duğunu göstermiştir (32). tüketildiği grupta kontrol grubuna göre sık dışkılama engel-
lenmiş ve visseral hipersensivite azalmıştır.
Prebiyotik ve probiyotik bileşenler içeren bir ürününün İBS
üzerine etkinliğini değerlendirmek amacı ile çift kör, plasebo Son yıllarda İBS tedavisinde probiyotik ve prebiyotiklerin
kullanımı gündeme gelmiştir. Birçok klinik çalışmadan alınan
kontrollü bir çalışma planlanmıştır. 500 mg’lık ürün 1 adet pla-
sonuçlar değişken olmakla birlikte, prebiyotik ve probiyotik
sebo kapsül 2 hafta süresince uygulanmıştır. On üç İBS semp-
kullanımının, immün düzenleyici, antiinflamatuvar etkileri
tomu belirlenerek 0-5 arası puanlandırılmış tedavi öncesi ve
yoluyla teorik olarak İBS’ye faydalı olabileceğini destekle-
sonrasında semptom değerlendirmesi yapılmıştır. 25 İBS’li
mektedir. Ancak probiyotik ve prebiyotiklerin hastalık bulgu-
birey çalışmaya katılmış 3 alt sendromal faktör belirlenmiştir
ları üzerindeki etkileri orta derecede olup, kullanılan ürünün
(Faktör 1: genel hastalık hissi/bulantı, Faktör 2: hazımsızlık/
türüne göre değişmektedir. İBS tedavisinde probiyotik ve
distansiyon, Faktör 3: kolit). Bu ürünün kullanımı alt sendro-
prebiyotiklerin tedavideki yeri için güncel kanıt düzeyi, ge-
mal faktörlerin azalması ile ilişkili bulunmuştur (33).
nel bir kullanım önerisi yapacak kadar güçlü değildir. İBS’nin
Çalışmalar, frukto-oligosakkarit ve galakto-oligosakkaritlerin olumsuz etkilerini hafifletmek için prebiyotik, probiyotik
kolonik bifidobakteriyi uyardığını belirtmektedir. Yapılan ran- veya bunların kombinasyonu olan ürünlerin kullanımına iliş-
domize kontrollü bir başka çalışmada İBS’li bireyler 4 hafta kin bilimsel kanıtlar arttırılmalıdır.
KAYNAKLAR
1. Thoua NM, Murray CD. Irritable bowel syndrome. Motility and functio- 5. Öcal Z. İrritabl barsak sendromu tedavisinde trimebutin ve tegase-
nal bowel disease. Medicine 2011; 39:214-7. rod’un etkinliklerinin karşılaştırılması. Uzmanlık Tezi, Fırat Üniversitesi
2. Guyonnet D1, Chassany O, Ducrotte, et al. Effect of a fermented milk Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Elazığ, 2005.
containing Bifidobacterium animalis DN-173 010 on the health-related 6. Hoveyda N, Heneghan C, Mahtani KR, et al. A systematic review and
quality of life and symptoms in irritable bowel syndrome in adults in meta-analysis: Probiotics in the treatment of irritable bowel syndrome.
primary care: a multicentre, randomized, double-blind, controlled trial. BMC Gastroenterol 2009; 9:15.
Aliment Pharmacol Ther 2007; 26:475-86. 7. Omar M. Fonksiyonel konstipasyon ve konstipasyon baskın irritabl
3. Koloski NA, Talley NJ: Women and Health. Irritable Bowel Syndrome barsak sendromlu hastalarda kolon transit zamanı. Uzmanlık Tezi, Gazi
2nd. Ed. 2013; 92: 1354-64. Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara, 2008.
4. Özden A, Köksal AŞ, Oğuz D, et al. Türkiye’ de birinci basamak sağlık 8. Grundmann O, Yoon S L. Irritable bowel syndrome: epidemiology, di-
kurumlarında irritabl barsak sendromu görülme sıklığı. Akademik Gast- agnosis and treatment: an update for health-care practitioners. J Gast-
roenterol 2006; 5:4-15. roenterol Hepatol 2010; 25:691-9.
GG 179