‫استاد‪:‬جعفری یک‬ ‫درس‪ :‬اقرچ شناسی‬

‫گروه‪8 :‬‬ ‫جلسه‪1 :‬‬

‫فا‬

‫وجود قارچ در محل زندگی می تواند مشکل ساز باشد‪،‬وجود و رشد قارچ ها بیشتر در مناطق مرطوب مثل شمال‬
‫و جنوب کشور رخ می دهد و در مناطق خشک و کویری کمتر اتفاق می افتد‪.‬‬

‫در کل قارچ ها برای رشد نیازمند عامل هستند‪.۱ :‬رطوبت ‪.۲‬ماده آلی‬

‫بیماری های قارچ ها‬

‫تنفس متابولیت ( تولیدات ) این قارچ ها می تواند مشکل ساز باشد‪ ،‬مثلا سندروم ساختمانی( ‪building‬‬
‫‪ ،)syndrome‬بدین شرح است که حضور و تنفس طولانی مدت درمکان های سربسته معمولا موجب کمی تنگی‬
‫نفس‪ ،‬سرفه‪،‬افزایش دمای بدن‪ ،‬عصبی شدن‪ ،‬بی حالی‪ ،‬کرختی و ‪ ...‬می شود که به علت تنفس متابولیت های‬
‫قارچ هااست‪ (.‬قبلا سندروم بوده چون علت ناشناخته داشته اما در حال حاضر علت آن مشخص شده است‪).‬‬

‫قارچها ایجاد بیماری های سطحی و ساده روی پوست (روی گردن) که به عنوان کچلی شناخته می شوند (کچلی‬
‫سر ‪ ،‬گردن ‪ ،‬دست ‪ ،‬پا ‪ ،‬ناخن و ‪ )...‬می کنند‪ ،‬کچلی ناخن به معنای خشک ترد و شکننده شدن ناخن می باشد‪.‬‬
‫کچلی بین انگشتان پا بر اثر کثیف بودن پا و جوراب در طولانی مدت اتفاق می افتد که بین انگشت چهارم و پنجم‬
‫پا سوزش و خارش و شکاف ( ‪ ) fissure‬احساس می شود‪ ،‬البته میتوان با خشک نگه داشتن پا از این اتفاق‬
‫جلوگیری کرد‪ .‬کاندیدیاز بین انگشتان پا ‪ ،‬پتوز کمای چشم ( از شدید ترین و کشنده ترین بیماری های قارچی‬
‫که در بیماران دیابتی کتواسیدوز دیده می شود که قند خونشان خیلی بالا است‪ ،‬چرا که بدنشان حالت اسیدی‬
‫پیدا می کند و قارچ هایی مثل ریزوپوس که محیط قندی دوست دارند و ساکاروفیلیک و اسیدوفیل و ترموفیل‬
‫هستند در بدن این افراد به علت داشتن دو شرط اول یعنی قند بالا و اسیدیته بالای مایعات و مخاط بدن بر اثر‬
‫تخمیر بی هوازی و کتواسیدوز و همچنین دمای ‪ ۷۳‬درجه بدن فرصت رشد و نمو پیدا میکنند‪ ،‬قارچها از هوا با‬
‫تنفس وارد مخاط بینی و سقف دهان می شوند‪ ،‬به سینوس های پارانازال می روند و سپس به چشم منتقل شده‬

‫‪1‬‬
‫و از عروق خونی چشم مستقیما به مغز و مننژ حمله می کنند و بیماری زیگو مایکوزیس یا موکومایکوز راینوسربرال‬
‫(بینی مغزی) را ایجاد می کنند) که طی هفت روز فرد را از پا در می آورد‪.‬‬

‫بیماری بلاستومایکوزیس که خوشبختانه در ایران نداریم‪ .‬برفک که در بزرگسالان در افراد مبتلا به ایدز و دیابتی‬
‫ها ممکن است اتفاق بیفتد اما در نوزادان رایج است‪.‬‬

‫بیماری های کورومایکوزیس که بیماری قارچی زیر جلدی است که در کارگران معادن‪ ،‬کشاورزان‪ ،‬باغبانان‪ ،‬کسانی‬
‫که با سنگ و خاک و چوب در تماس هستند اتفاق می افتد ؛ بر اثر خراش قارچ وارد پوست میشود و ایجاد بیماری‬
‫میکند‪ .‬نوعی از آن اسکورتیکوزیس است که از طریق جریان لنف نیز منتشر میشود این بیماری خیلی کم دیده‬
‫میشود و به سختی این بیماری را می توان تشخیص داد یا ممکن است حتی تشخیص داده نشود‪ .‬این بیماری‬
‫کشنده نیست اما به شدت مزمن و آزاردهنده است یک نمونه از آن جوشکاری در یزد است که بر اثر خراش‬
‫میلگرد‪ ،‬آبسه های زیر جلدی روی بدن فرد مشخص شد که در مسیر لنف این آبسه ادامه پیدا میکرد‪ ،‬ابتدا بر اثر‬
‫تشخیص نادرست یکی دو ماه با آنتی بیوتیکدرمان صورت گرفت که جواب نداد ولی در نهایت با کشت و لام‬
‫مشخص شد که بیماری اسکورتیکوزیس است که با نوعی آنتی فانگال طی دو هفته درمان میشود‪.‬‬

‫انواع قارچ ها‪ :‬قارچ های گوشتی ماکروسکوپی مثل قارچ های خوراکی(آگاریکوس بی اسپوروس و ‪edible‬‬
‫‪ (mushroom‬و قارچ های سمی (آمانیتا موسکاریا و آمانیتا ورنا ) و قارچهای میکروسکوپی که کلونی آنها در‬
‫تصویر پاور قابل مشاهده است که دو نوع هستند‪:‬‬

‫‪.۱‬مخمری که کلونی آنها مشابه باکتری است اما محیط کشت آن به جای بلاد آگار‪ ،‬ساولون است‬

‫‪ .۲‬قارچ های کپکی که روی میوه ها مرکبات‪،‬نان و‪ ...‬قابل مشاهده اند‪.‬‬

‫در پسته های خندان احتمال بیشتری از وجود قارچ نسبت پسته های مسدود وجود دارد که سم قارچ روی پسته‬
‫ی خندان رویش پیدا میکند آسپرژیلوس فلاووس است که سمی به نام آفلاتوکسین تولید می کند((سوال علوم‬
‫پایه))‬

‫پودر سبز رنگ متمایل به زرد روی بعضی پسته های خندان حاوی سم همین قارچ یعنی آفلاتوکسین است‪ .‬که با‬
‫روش ‪ HPLC‬میزان این سم اندازه گیری می شود‪.‬‬

‫آفلاتوکسین سرطانزاست و جزء کارسینوژن های کلاس یک است (هم تراز با بنزن از لحاظ سرطان زایی) یعنی‬
‫شدیدترین نوع سرطان زایی‪.‬که به علت تولید سم آفلاتوکسین از قارچ آسپرژیلوس فلاووس توصیه اکید می شود‬
‫که نان‪،‬رب‪،‬سس و مرکبات کپک زده حتی مورد مصرف دام نیز قرار نگیرند‪ ،‬دانه های روغنی(مثل پسته) غلات‬
‫مثل ذرت (چه خشک و دانه شده چه با پوست) نیز امکان رشد این قارچ را دارند‪ ،‬به همین علت علوفه و کاه مورد‬

‫‪2‬‬
‫مصرف دام نباید به هیچ وجه کپک زده باشد زیرا در دستگاه گوارش پستانداران و انسان جذب می شود از راه غدد‬
‫شیری وارد شیر می شود و بنابراین با مصرف محصولات لبنی و همینطور فرآورده های دامی سم می تواند وارد‬
‫بدن انسان شود‪.‬‬

‫در شیر حتی با جوشاندن و پاستوریزاسیون نیز این سم از بین نمی رود‪ ،‬در پاستوریزاسیون‪،‬شیر یک دقیقه در‬
‫دمای ‪ ۳۷‬درجه قرار می گیرد و بروسلا آبورتوس و ملی تنسیس از بین میروند ولی آفلاتوکسین به دمای آب ‪۲۶۷‬‬
‫درجه نیاز دارد تا از بین برود( با جوشاندن‪ ،‬ساختمان آن به هم می ریزد و سمیت آن کم میشود اما از بین‬
‫نمیرود)‬

‫در مورد کپک روی مرکبات ‪ ،‬رب ‪،‬سرکه و ‪ ...‬اگر کپک روی مرکبات مثل پرتقال را با کارد تا جایی جدا کنیم که‬
‫طعم‪ ،‬رنگ و بوی میوه سالم باشد مشکلی ندارد اما در مورد مایعات مثل سرکه که قارچ احتمالا پنی سیلیوم است‬
‫و آفلاتوکسین تولید میکند؛ قارچ در کل محلول حل میشود و باید به کلی دور ریخته شود‪ .‬در مورد رب اگر یک‬
‫لایه زیر لایه کپک زده نیز جدا شود بهتر است در مورد مواد پخته شده نگرانی کمتری نسبت به مواد خام وجود‬
‫دارد‪.‬‬

‫قارچ ها می توانند روی مواد آلی مثل قالی ‪ ،‬پشم و چرم ( کیف و کفش ‪ ،‬پیراهن و ‪ ) ...‬نیز رشد کنند که ضرر‬
‫اقتصادی دارد‬

‫در صنایع غذایی از قارچ هایی مثل آسپرژیلوس و پنی سیلیوم استفاده های زیادی می شود ‪ .‬در اروپا به پنیر ها‬
‫به وسیله قارچ ها طعم و رنگ های متفاوتی می دهند ( بیش از ‪ ۰۷‬نوع پنیر )‪ .‬مثلا در تولید یک نوع پنیر ‪ ،‬پنیر‬
‫ها را در دمای ‪ ۷۷‬درجه آویزان می کنند و قارچ را به پنی سیلیوم خاصی که خطر ندارد آلوده می کند که به‬
‫مدت ‪ ۱‬تا ‪ ۲‬سال قارچ روی پنیر رشد می کند( گران ترین پنیر اروپا )‬

‫یکی از استفاده های دیگری که بشر از قدیم الایام از قارچ ها می کرده صنایع تخمیر است ‪ .‬مثلا انگور یا هر میوه‬
‫دیگری در ظرف مدت ‪ ۰۷‬روز بدون حرکت تبدیل به سرکه میشود اما اگر حرکت کند طی این ‪ ۰۷‬روز تبدیل به‬
‫مشروبات الکلی می شود‪.‬‬

‫در فرایند آماده شدن خمیر برای پخت نان از قارچ ساکارومایسس سرویزیه استفاده میشود قبلا برای تخمیر از‬
‫جوش شیرین استفاده میشد اما به علت ضرر آن امروزه توصیه می شود از مخمر ساکارومایسس سرویزیه استفاده‬
‫شود‪ .‬مثلا در قدیم مقداری از خمیر نان را برای پخت بعدی باقی می گذاشتند که تا آن زمان پر از قارچ شده و‬
‫گاز کربن دی اکسید زیادی تولید میکرده که باعث پف کردن نان می شده که به این خمیر خمیر ترش می‬
‫گفتند‪ .‬برای پخت کیک از مخمر استفاده میشود‪ .‬همچنین از ساکارومایسس سرویزیه در بیوتکنولوژی ‪ ،‬صنایع‬

‫‪3‬‬
‫دارویی ‪ ،‬آنتی بادی ها و تولید مشروبات الکلی ( تبدیل قند به الکل و اسید در مدت ‪ ۲۷‬تا ‪ ۲۰‬روز ) استفاده می‬
‫شود‪ .‬همچنین از قارچهای مثل آسپرژیلوس در ساخت اسید و الکل استفاده میشود‪.‬‬

‫گاهی باد کولر در اول صبح بوی نامطبوعی دارد و در بعضی افراد ایجاد سرفه ‪ ،‬عطسه و آبریزش بینی می کند که‬
‫معمولا پس از مدتی خوب میشود ‪ .‬بوی نامطبوع حاصل از متابولیت های قارچ شامل ترکیبات آروماتیک پنج‬
‫ضلعی و شش ضلعی که در ساختمان آفلاتوکسین نیز وجود دارند ؛ میباشد‪ .‬آلرژی ناشی از اسپور قارچ هاست‪.‬‬
‫هوایی که تنفس میکنیم پر از اسپور قارچ ها است که منشاء آنها برگ درختان‪ ،‬مواد آلی و ‪ ..‬است ‪ .‬این اسپور ها‬
‫میکروسکوپی اند و ابعادی مثل دو یا چهار میکرون دارند‪ .‬این اسپورها در طی شب در کولر با وجود رطوبت کولر‬
‫و پوشال به عنوان ماده آلی رشد میکنند‪.‬‬

‫همچنین فیلتر کولر ماشین نیز اگر مدت زیادی از آن استفاده شده باشد به محض شروع به کار بوی نامطبوعی‬
‫دارد که حاصل از متابولیت های قارچی است اما معمولا باعث سرفه و عطسه نمی شود چون فقط متابولیت ها به‬
‫داخل ماشین راه پیدا می کنند و اسپور ها گیر می افتند ‪.‬‬

‫تعریف قارچ ( ‪: ) fungi‬‬

‫قارچها ارگانیسم های یوکاریوتی و هتروتروف هستند که چند ویژگی مهم دارند‪:‬‬

‫‪ )۱‬دیواره سلولی آنها عمدتا از پلی ساکارید تشکیل شده است ( برخلاف باکتری ها که دیواره شان عمدتا پلی‬
‫پپتیدی است ) دیواره آنها معمولا ( ‪ ۷۳‬تا ‪ ۷۹‬درصد ) از کیتین ‪ ،‬کیتوزان ‪ ،‬مانان ‪ ،‬گلوکان و حتی سلولز که در‬
‫دیواره سلولی گیاهان وجود دارد تشکیل شده است ‪.‬‬

‫‪ )۲‬در غشای پلاسمایی قارچ چربی ای به نام ارگسترول وجود دارد که مشابه آن در سلول های حیوانی کلسترول‬
‫است‪ .‬اما کلسترول چربی مضر است و در آترواسکلروزیس نقش دارد ‪ .‬در حالی که ارگسترول چربی مفید است به‬
‫دو دلیل ‪ :‬الف) پیش ساز ویتامین ‪ D‬است ‪ .‬زمانی که غذای حاوی قارچ مثلا قارچ کلاهکدار مصرف کنیم ارگسترول‬
‫قارچ جذب شده و در سلول های پوششی با تابش نور خورشید به ویتامین ‪ D‬تبدیل می شود که برای استحکام‬
‫استخوان ها بسیار مفید است ‪.‬ب) ارگسترول منحصرا در قارچها وجود دارد ( نه در انگل ها و نه باکتری ها نه غیره‬
‫) که این ویژگی در ساخت داروهای آنتی فانگال ( ضد قارچ ) مورد استفاده قرار میگیرد‪( .‬یعنی دارو اختصاص‬
‫آن بر روی ارگسترول موثر باشد)‬

‫‪ )۷‬نقش مهمی در بازیافت مواد آلی و معدنی مثل برگ درختان‪ ،‬فضولات حیوانات و ‪ ...‬دارد به همین دلیل است‬
‫که برگ درختان در پاییز کپک میزند‪( .‬باکتری ها نیز از بازیافت کنندگان هستند)‬

‫‪4‬‬
‫‪ )4‬سنتز اسید آمینه لایزین در قارچ ها از مسیر ‪ L_α_aminoadipic acid‬اما در سایر میکروارگانیسم ها از‬
‫مسیر ‪ D_aminopimelic acid‬اتفاق می افتد‬

‫شرایط رشد قارچ ها‪ :‬معمولا قارچ ها هتروتروف هستند‪ .‬غذایشان را باید از محیط بگیرند ‪ ،‬غذا از طریق دیواره‬
‫سلولی جذب شده ‪ ،‬توسط آنزیم ها هضم می شود و از این طریق تغذیه انجام می شود ‪ .‬معمولا در دمای ‪ ۲۲‬تا‬
‫‪ ۷۰‬درجه رشد می کنند و به کمی رطوبت و ماده آلی نیاز دارند‪ .‬همچنین قارچ ها معمولا در محیط های تاریک‬
‫رشد می کنند‪ .‬نور معمولا باعث اختلال در اسپورزایی و تکثیر قارچ ها میشود‪ .‬بهترین منبع کربن قارچ ها گلوکز‬
‫است و بهترین منابع نیتروژن منابع الی و آمونیوم می باشد‪ .‬ویتامین ها برای رشد قارچ ها ضروری نیستند ولی‬
‫اگر وجود داشته باشند‪ ،‬به خصوص تیامین تکثیر قارچ ها را تسهیل می کنند‪.‬‬

‫جایگاه قارچ ها در بین موجودات زنده ‪:‬‬

‫در کتاب های قدیمی قارچ ها را گیاهان پست می شمردند و حتی نام تالوفیت را روی آنان گذاشته بودند زیرا‬
‫تالویا تولید می کنند ولی این طبقه بندی امروزه رایج نیست‪.‬‬

‫در سال های ‪ ۱۷۰۷-۰۰‬کل موجودات را به ‪ ۰‬سلسله تقسیم کردند‪ -۱ .‬یک سلسله که به آن ها مونرها یا باکتریها‬
‫گفته میشود و همه پروکاریوت اند و چهار سلسله بعدی یوکاریوت اند شامل‪ -۲ :‬تک یاخته ها یا آغازیان (‬
‫پروتوزوها ) ‪ -۷‬گیاهان ‪ -۰‬قارچ ها و ‪ -۰‬جانوران‪ .‬که ثابت می شود قارچ ها از نظر هتروتروفیک بیشتر با جانوران‬
‫همپوشانی دارند‪ .‬یعنی سلول قارچ بیشتر مشابه سلول جانوری است تا گیاهی‪ ( .‬دقیقا اندامک هایی که در سلول‬
‫جانوری هستند مثل ریبوزوم‪ ،‬شبکه آندوپلاسمی‪ ،‬دستگاه گلژی‪ ،‬هستک‪ ،‬هسته و‪ ...‬در قارچ ها هم وجود دارند‪) .‬‬

‫تفاوت قارچ ها و باکتری ها به دو دلیل مهم است‪:‬‬

‫‪-۱‬یک گروه از قارچ ها ( مخمری ) شبیه باکتری ها هستند‪ ( .‬کلونی شان شبیه باکتری است‪ .‬با این که باکتری‬
‫ها را روی محیط بلاد آگار و قارچ ها را روی ساولون رشد می دهیم هم باکتری ها و قارچ ها می توانند روی هر‬
‫دو محیط رشد کنند‪) .‬‬

‫‪ -۲‬خیلی از بیماری های قارچی و باکتریایی‪ ،‬تابلو بالینی یکسان دارند مثلا آسپرژیلوس ریوی که عامل آن قارچ‬
‫است و سل ممکن است علائم بالینی مشترک و مشابه داشته باشند‪ .‬یا در ضایعات جلدی مثل اریتراسما در زیر‬
‫بغل یا زیر کشاله ران یا جناغ سینه یا بین انگشتان پا ( اریتراسما یک بیماری باکتریایی است که علائمی مشابه‬
‫کاندیدیاز نواحی چین دار یا کچلی ناحیه کشاله ران دارد )‪ .‬یعنی علائم مشابه اما منشأ و درمان کاملا متفاوت‬
‫است‪ .‬در این موارد اگر بر اثر تشخیص اشتباه بیماری قارچی را با آنتی بیوتیک ها بخواهیم درمان کنیم بیماری‬
‫وخیم تر می شود‪ .‬دلیل آن نیز ساده است‪ :‬ما یکسری قارچ ها داریم که فلور نرمال هستند ( در پوست‪ ،‬دهان‪،‬‬
‫واژن‪ ،‬دستگاه گوارش )‪ .‬اگر این قارچ عامل بیماری باشند و ما اشتباه آنتی بیوتیک آنتی باکتریال تجویز کنیم فلور‬

‫‪5‬‬
‫نرمال از بین میرود و تعادل بین قارچ فلور نرمال و باکتری فلور نرمال به هم میریزد ( به نفع قارچ ) که به وخیم‬
‫شدن بیماری قارچی کمک میکند‪.‬‬

‫تفاوت قارچ ها و باکتری ها‪:‬‬

‫‪ -۱‬قارچ ها یوکاریوت و باکتریها پروکاریوت اند‪.‬‬

‫‪ -۲‬اندازه قارچ ها بزرگتر از باکتری هاست که در تشخیص با میکروسکوپ کمک کننده است‪.‬‬

‫‪ -3‬شرایط رشد‪:‬‬

‫الف) باکتری ها معمولا ‪ PH‬قلیایی نزدیک به خنثی را دوست دارند (‪ ) ۳-۳.۳‬و قارچ ها اسیدی نزدیک به خنثی‬
‫( ‪.) ۶-۶.۹‬‬

‫ب) قارچ ها دمای محیط ( ‪ ۲۲-۲۰‬درجه ) و با کتری ها ‪ ۷۳‬درجه‪ ( .‬البته این به این معنی نیست که قارچ ها‬
‫نتوانند در محیط بدن رشد کنند‪ .‬متأسفانه آداپته میشوند و سازگاری پیدا می کنند‪ .‬مثلا آسپرژیلوس که در‬
‫طبیعت هست در ریه نیز مشکل ایجاد می کند‪ ) .‬حتی بعضی از قارچ ها به نام ترموفیل ( گرمادوست ) در دمای‬
‫بدن رشدشان بهتر می شود‪.‬‬

‫‪ -۰‬ترکیب دیواره سلولی قارچ ها عمدتا پلی ساکارید و قند است اما در مورد باکتری ها عمدتا پلی پپتیدی و‬
‫پروتئینی؛ به همین دلیل است که آنتی بیوتیک هایی که برای درمان عفونت های قارچ ها ( آنتی فونگال ) به کار‬
‫میرود ( مثل فلوکونازول‪ ،‬نیستاتین‪ ،‬کتوکونازول کلتیدومازول‪ ،‬فلوسیتوزین‪ ،‬فوتریسین ‪ B‬و گریزونولین ) با آنتی‬
‫بیوتیک های آنتی باکتریال ( مثل سفالکسین‪ ،‬پنی سیلین‪ ،‬آزیترومایسین‪ ،‬ونکومایسین و کتوگزاسیلین ) کاملا‬
‫متفاوت است‪ .‬البته باکتری های گرم منفی نیز روی دیواره خود پلی ساکارید دارند اما نه به اندازه ی قارچها‪( .‬‬
‫حدود ‪ ۷۰۹-۷۳‬دیواره سلولی قارچ ها قند است‪ ) .‬آنتی بیوتیک های آنتی باکتریال هیچ تاثیری روی بیماریهای‬
‫قارچی ندارند بلکه آن را وخیمتر می کنند؛ تعادل قارچ و باکتری در فلور نرمال بدن بسیار مهم است‪ .‬عامل بسیاری‬
‫از بیماری های قارچی ساکن فلور نرمال بدن در سطح پوست‪ ،‬روده‪ ،‬واژن و دهان می باشد‪ .‬اگر اشتباهی آنتی‬
‫بیوتیک آنتی باکتریال مصرف کنیم فضای قارچ های فلور نرمال بازتر شده و بیشتر تکثیر می شوند و بیماری وخیم‬
‫تر می شود‪.‬‬

‫شیوع بیماریهای قارچی کمتر از باکتریایی است‪.‬‬

‫‪ -۰‬آنتی سپتیک ها‪ :‬آنتی سپتیک هایی که ما در زندگی استفاده میکنیم الکل‪ ،‬ساولن و دکول هستند که در‬
‫بیمارستانها از آن ها استفاده میکنیم که هیچ تأثیری روی قارچ ها ندارند‪ .‬زیرا دیواره قارچ ها پلی ساکاریدی‬
‫است ( قند و شکر در الکل حل نمی شوند )‪ .‬حتی دکونکس که گفته میشد آنتی باکتریال و آنتی فونگال است‬

‫‪6‬‬
‫تاثیری بر قارچ های کپکی ندارد تنها اثر کمی روی مخمرها دارد‪ .‬برای مثال تا دوسال اسپور قارچ های کپکی در‬
‫الکل سالم می ماند و بعد از کشت دادن دوباره رشد می کند یا اینکه قارچها به الکل ‪ ۳۷-۷۷-۱۷۷‬درصد ( اتانول‬
‫و متانول ) کاملا مقاوم هستند‪ ،‬زیرا الکل نمیتواند در دیواره سلولی قارچ نفوذ کند‪.‬‬

‫ضدعفونی کننده های قارچی ( فنول‪ ،‬فرمالین و سدیم هیپوکلریت ) هر سه آنتی باکتریال هم هستند اما الکل و‬
‫ساولن آنتی فونگال ( ضد قارچی ) نیستند‪.‬‬

‫بهترین ضد قارچ سدیم هیپوکلریت است که در وایتکس که ماده موثر آن سدیم هیپوکلریت ‪ ۰‬درصد است استفاده‬
‫می شود‪ .‬که اگر آن را به نسبت یک به پنج رقیق کنیم روی قارچ های کپکی و اگر آن را یک به ‪ ۱۷‬رقیق کنیم‬
‫روی قارچ های مخمری موثر است‪ .‬در درمان پوسیدگی دندان پس از عصب کشی مایعی به دهان تزریق می شود‪.‬‬
‫این ماده سدیم هیپوکلریت دو درصد است و به خاطر قارچ کاندیدای دهان تجویز میشود‪.‬‬

‫انواع قارچ‪ :‬چهار گروه بزرگ دارند‪.‬‬

‫الف) قارچ های ساپروفیت (روی هم به آنها قارچ های گند می گفته اند زیرا می گفتند قارچ هایی هستند که‬
‫روی مواد گندیده می رویند اما این تعریف غلط است زیرا قارچ ها روی مواد پوسیده نشده مثل پرتقال هم رشد‬
‫می کنند و خود عامل گندیده شدن پرتقال هستند‪ :) .‬روی انواع مواد غذایی رشد می کنند‪.‬‬

‫به این دلیل به این قارچ ها ساپروفیت گویند که در طبیعت ( آب‪ ،‬هوا‪ ،‬خاک و سطح بدن ) به وفور یافت می‬
‫شوند‪ ( .‬بعضی ها با ما هم زیست هستند‪) .‬‬

‫با توجه به عوارضی که برای ما دارند به سه گروه تقسیم می شود‪:‬‬

‫‪ -۱‬سمی ( توکسیک ) قارچ هایی که باعث مسمومیت با مصرف غذای آلوده به سم قارچ می شوند‪.‬‬

‫‪ -۲‬قارچ های فرصت طلب ( ‪ :) opportunist‬قارچ هایی که برای افراد سالم مشکلی ایجاد نمیکنند ولی برای‬
‫گروههای خاصی مثل افراد سرطانی‪ ،‬دیابتی‪ ،‬ایدزی‪ ،‬پیوندی ( آن هایی که پیوند گرفته اند )‪ ،‬کسانی که‬
‫ایمونوساپرس هستند یا داروی ایمونوساپرس مصرف میکنند و کسانی که سوختگی یا زخم وسیع دارند یا شیمی‬
‫درمانی میشوند‪ ،‬میتوانند خیلی خطرناک باشند‪.‬‬

‫مشکل امروزه بیماریهای قارچی این موارد هستند نه پاتوژن ها‪.‬‬

‫‪ -۷‬قارچهای آلرژن مثل قارچ های کولر ( اهمیت کمتر از دو مورد قبل )‪.‬‬

‫ب) قارچ های پاتوژن و بیماری زا‪ :‬برای همه بیماری زا هستند‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫در گذشته بسیار مهم بوده اند مثل بیماری کچلی ( یک بیماری قارچی که عامل آن قارچ های پاتوژن ( درماتوفیت‬
‫ها ) هستند‪ .‬امروزه بسیار کاهش یافته است اما هنوز هم هست‪ ،‬بیشتر در دامداران و کشاورزان‪ ،‬اما در گذشته‬
‫بسیار زیاد بوده است و بسیار سریع و واگیردار است‪ .‬به همین دلیل است که در مدارس ابتدایی پسربچهها‬
‫موهایشان را کوتاه میکنند‪ .‬اسپور قارچ ها از طریق هوا منتشر میشود و همه آلوده می شوند‪ .‬کچلی سر بیشتر‬
‫سن کودکی و قبل از بلوغ دیده میشود‪ .‬در دخترها به دلیل پوشیده بودن سر با مقنعه کمتر کچلی دیده می شود‬
‫)‪ .‬تاریخ پیدایش اولین موارد ایدز در آمریکا ( ‪ ) ۱۷۹۲-۱۷۹‬از نظر بیماریهای قارچی‪ ،‬تاریخ با اهمیتی محسوب‬
‫می شد تا قبل از این سال اهمیت قارچ های پاتوژن و بیماریزا بیشتر بود که حدود ‪ ۱۷۷-۱۰۷‬گونه هستند مثل‬
‫درماتوفیت ها و هیستوپلاسما‪.‬‬

‫این قارچها برای همه بیماری زا هستند‪ .‬امروزه بیماری های حاصل از این دسته از قارچ ها به علت افزایش آگاهی‬
‫عمومی و بهداشت فردی به شدت کاهش پیدا کرده است اما بیماریهای ناشی از قارچ های فرصت طلب روز به‬
‫روز در حال افزایش است‪.‬‬

‫چهار بیماری هیستوپلاسموزیس‪ ،‬کوکسیدیومایکوزیس‪ ،‬پاراکوکسیدیومایکوزیس و بلاسکومایکوزیس که بومی‬

‫آمریکای شمالی و آفریقا است و تنها دو مورد از این بیماری ( هیستوپلاسموزیس ) در ایمونوساپرس ها در کرج‬
‫در سال ‪ ۶۰-۶۶‬گزارش شده است‪.‬‬

‫ج) قارچهای فیتو پاتوژن‪ :‬برای گیاهان بیماری زا هستند ( زنگ گندم و سیاهک گردن )‪ .‬اما امروزه به علت‬
‫ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن‪ ،‬در انسان ها ( افراد ایمونوساپرس ) مشکلزا اند‪.‬‬

‫د) قارچ های ماکروسکوپی ( ‪:) mushrooms‬‬

‫‪Edible mushrooms -۱‬‬

‫‪ ( toxic mushrooms -۲‬رنگی و سفید )‪ :‬خوردن آن ها بسیار خطرناک است‪ .‬ممکن است که کبد و کلیه از‬
‫دست برود یا باعث مسمومیت های شدید شود‪.‬‬

‫آمانتیا فرما و آمانتیا موسکاریا‪ :‬سفید و سمی هستند‪.‬‬

‫مسمومیت های قارچی دو نوع هستند‪:‬‬

‫‪-۱‬مسمومیت ناشی از خوردن خود قارچ‬

‫‪ -۲‬مسمومیت ناشی از خوردن غذای آلوده به سم قارچ‬

‫قارچ ها را جزو عوامل بیولوژیک آلاینده محیط زیست میشناسند‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫آلاینده ها‪ -۱ :‬فیزیکی‪ :‬گرد و خاک ‪ -۲‬شیمیایی‪ :‬گازهای شیمیایی ‪ -۷‬زنده و بیولوژیک‪ :‬قارچ‪ ،‬باکتری‪ ،‬انگل‬

‫از قارچ هایی که در هوا هستند و آلوده کننده محیط زیست هستند می توان کلادوسپوریوم‪،‬پنی سیلیوم‪،‬موکور‬
‫ریزوپوس و آلتارناریا نام برد‬

‫محل زندگی قارچ ها‪:‬محل های تاریک‪ ،‬مرطوب ‪،‬دور از نور خورشید و مصنوعات چوبی که پوشش نداشته باشند‬
‫‪،‬همچنین مجاری تهویه هوا در کانال کولر زیر کاغذ دیواری و غیره‬

‫در اسلاید قارچ سیاه آسپرژیلوس و قارچ آبی پنی سیلوم است‬

‫‪ ‬توجه‪ :‬اسلاید قارچ های سمی از سوال های پرتکرار است‪.‬‬

‫قارچ های سمی‪:‬‬

‫‪.1‬میکروسکپی‬

‫‪.۲‬ماکروسکوپی‬

‫قارچ های میکروسکوپی مواد غذایی را آلوده میکنند و سمی را تولید می کنند که آن سم باعث مسمومیت میشود‬
‫که مهمترین آنها سم آفلاتوکسین است که سرطان زاست که هم موتاژنیک است و هم تراتوژنیک بنابراین‬
‫آفلاتوکسین میتواند مسمومیتهای حاد و مزمن تراتوژنیک و موتاژنیک دهد و دلیل سرطان زایی آفلاتوکسین این‬
‫است که در تقسیم سلولی روی ‪ DNA‬اثر میکند‪.‬‬

‫در علوفه و نان کپک زده آفلاتوکسین های کلاس ‪ B‬که جزء کارسینوژن های کلاس ‪ ۱‬بوده از دستگاه گوارش‬
‫جذب‪ OH ،‬گرفته و هیدروکسیله میشود و نوع جدید آفلاتوکسین به نام ‪μ1‬و ‪ μ2‬را تولید میکند‪.‬آفلاتوکسین‬
‫فقط در دمای خیلی بالا از بین میرود‪.‬‬

‫قارچ های آلرژن (قارچ هایی که در انسان ایجاد حساسیت می کنند) ‪.۱ :‬تنفسی ‪.۲‬گوارشی‬

‫قارچ های آلرژن از نوع تنفسی معمولا در افراد اکتوپیک دیده می شوند(افرادی که به قارچ ها و ترکیبات آروماتیک‬
‫آن حساس باشند)‪ .‬بوی نامطبوع قارچ ها از آروماتیک های پنج یا شش ضلعی آن است‬

‫تنفس اسپور و متابولیتهای قارچ ها آسم‪ ،‬رینیت آلرژیک یا تب یونجه را باعث می شود‬

‫آسم علل متفاوتی دارد از جمله اسپرو متابولیت قارچ هایی مانند پنی سیلیوم‪ ،‬آلترناریا و آسپرژیلوس و‪...‬‬

‫رینیت به معنای التهاب و قرمزی مجاری تنفسی فوقانی است‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫تب یونجه) ‪( hay fever‬معمولا در کشاورزانی که با علوفه خشک آلوده به قارچ و متابولیت های قارچ در تماس‬
‫هستند شایع است و معمولا تنفس دائم متابولیت ها باعث خس خس و سرفه کبودی و سیانوز‪ ،‬هایپوکسی شدید‪،‬‬
‫تنگی نفس و گاهی ضعف و لاغری می شود‬

‫قارچ هایی که باعث تب یونجه می شوند مثل آسپرژیلوس نایجر آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس فویگاتوس‬
‫است‬

‫کسانی که زیاد در فضای سر بسته مرطوب زندگی کند ممکن است دچار سندروم بیماری ساختمان( ‪building‬‬
‫‪ ) syndrome‬شوند‪.‬که از نشانه های ان سرگیجه ‪ ،‬تهوع‪ ،‬سردرد ‪ ،‬بی حوصلگی و حالت عصبی می باشد‪ .‬متابولیت‬
‫قارچها اروماتیک های ‪۰‬یا ‪ ۶‬ضلعی هستند که می توانند مسبب این سندرم باشند‪ .‬در حساسیت گوارشی قارچ‬
‫های سمی به صورت ‪ enteritis‬بیماری زایی میکنند‪ .‬قارچی مثل اسپرژیلوس هم میتواند سمی باشد هم الرژن‬
‫هم فرصت طلب‪.‬‬

‫قارچ های فرصت طلب ‪ :‬قارچ هایی که برای افراد سالم و نرمال مشکلی ندارند و در شرایط خاص مثل دیابت ‪،‬‬
‫ایدزی ها و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند ‪ ،‬سرطانی ها و کسانی که کورتون مصرف میکنند باعث بیماری‬
‫میشوند و خیلی از انها مثل کاندیدا که در پوست ‪ ،‬دهان ‪ ،‬واژن و روده هستند و با انسان هم زیست هستند‪ (.‬فلور‬
‫نرمال)‬

‫از جمله مهم ترین قارچ ها ساپروفیت ‪ ،‬کاندیدا ‪ ،‬اسپرژیلوس ‪ ،‬موکور و ریزوپوس هستند ‪ ( .‬هر سه در هوا وجود‬
‫دارند)این قارچ ها در سوختگی ها بسیار خطرناک می باشند و میتوانند سبب سپتیسمی قارچی می باشند‪.‬‬

‫منشا بیماری های قارچی ‪:‬‬

‫‪ .۱‬از خارج از بدن میرسند ( ‪: )exogenous‬مثل اسپرژیلوس‪ ،‬کچلی ها که از حیوانات و افراد الوده دیگر میرسند‬

‫‪ .۲‬مربوط به خود بدن هستند (‪ :)endogenous‬فلور نرمال بدن هستند مثل کاندیدا و مالاسزیا در پوست است‪.‬‬

‫بیماری تینا ورسیکالر یک بیماری پوستی که قارچی به نام مالاسزیا فور فور که در پوست وجود دارد و باعث‬
‫بیماری پوستی میشود و ممکن است با پیسی اشتباه شود‪.‬‬

‫کاندیدیازیس که میتواند مربوط به واژن یا کبد یا دهان یا برفک و ‪ ...‬باشد ( میتواند همه جا را درگیر کند) که‬
‫قارچ ان کاندیدا است که روی پوست کمتر است و بیشتر در دهان و واژن و روده است‪.‬‬

‫دو بیماری که امروزه در حال شایع شدن است‪ systemic candidiasis :‬و ‪ systemic aspergillosis‬هستند‬
‫که از دسته ی ‪( nosocomial fungal infections‬عفونت های قارچی بیمارستانی) بوده و به ترتیب چهارمین‬
‫و هفتمین عفونت همه ی بیمارستان هاست‬

‫‪10‬‬
‫کسانی که در بخش پیوند و یا آنکولوژی بستری هستند نباید در معرض گل و گیاهان طبیعی و یا حتی مجاورت‬
‫باغ و باغچه قرار بگیرند زیرا برگ و خاک این گیاهان محل رشد و نمودار قارچ هاست از این رو بیماران پیوندی را‬
‫در شبکه ایزوله نگهداری میکنند که در معرض هوای آلوده قرار نگیرند بهترین شرایط برای نگهداری چنین‬
‫بیمارانی آن است که هوای ورودی به فضای ساختمان از طریق فیلتر هایی که منافذ کوچک تر از ‪ ۲۰/۷‬میکرون‬
‫دارند فیلتر شود (باکتری نیز نمی تواند از آن عبور کند) در اتاق عمل ها و یا اتاق چنین بیمارانی فشار هوا باید‬
‫مثبت تر از بیرون باشد‬

‫‪ _۷‬قارچ های دو شکلی (‪)dimorphic‬‬ ‫انواع قارچ ها از نظر ساختمان‪ _۱ :‬کپکی ‪_ ۲‬مخمری‬

‫قارچ های کپکی‪ :‬کلونی آن حالت پشمی شکل ‪ ،‬مخملی شکل یا پودری است و معمولا در محیط زندگی شاهد‬
‫این قارچها هستیم مثلا روی رب گوجه فرنگی ‪ ،‬روی پرتقال و روی نان رشد می کنند ‪ .‬در زیر میکروسکوپ از‬
‫رشته هایی تشکیل شده اند به نام میسیلیوم و دانه های ریزی به نام اسپور یا کونیدی‪ .‬اسپور یا کونیدی واحد‬
‫تکثیر قارچ است مثل هاگ در گیاهان‪.‬‬

‫چرخه ی زندگی قارچ های کپکی ‪ :‬اسپور در مکان مناسب مثل زیر یا روی نان یا رب گوجه فرنگی رشد می کند‬
‫(‪ )germination‬یک لوله از آن خارج می شود به نام ‪ . hiphae‬زمانی که ‪ hiphae‬تقسیم و منشعب شد به‬
‫آن میسیلیوم گویند که در فاز پلاتو به کلونی جدید قارچ تبدیل میشود و دوباره اسپور آن به هوا می رود‪.‬‬

‫قارچ های کپکی میسلیوم حقیقی ایجاد می کنند‪.‬‬

‫قارچ های مخمری و شبه مخمری مثل کلونی باکتری ها لزج ‪ ،‬چسبنده و خامه ای شکل هستند و اغلب به‬
‫رنگ سفید و کرم دیده میشوند اگر در زیر میکروسکوپ نگاه کنیم از سلولهای ریزی تشکیل شدهاند که با عمل‬
‫جوانه زدن (‪ )budding‬تکثیر می شوند‪.‬‬

‫شبه مخمرها با مخمر ها فرق دارند ‪ .‬در شبه مخمرها ساختمان میکروسکوپی و کلونی مثل مخمر است ولی تولید‬
‫مثل جنسی ندارند ‪ .‬مخمر را هم تولید مثل جنسی و هم تولید مثل غیر جنسی دارند‪.‬‬

‫قارچ های دوشکلی‪ :‬قارچ هایی که در دمای محیط و در طبیعت به شکل کپکی اند و زندگی ساپروفیت دارند‪،‬‬
‫اسپور آنها از طریق تنفس وارد ریه ی انسان می شود و سپس مخمری می شوند ( از حالت کپکی به مخمر تبدیل‬
‫می شوند )‬

‫همه ی قارچ های دو شکلی پاتوژن هستند‬

‫در آزمایشگاه در ‪ ۲۲‬درجه کپکی و در دمای ‪ ۷۳‬درجه مخمری هستند‬

‫‪11‬‬
‫چون با تغییر دما از کپکی به مخمری و برعکس تبدیل می شوند بنابراین به آنها ‪ dimorph‬حرارتی گویند مثل‬
‫قارچ اسپورتیریکس ( در بیماری اسپورتیریکوز) و قارچ هیستوپلاسما (در بیماری هیستوپلاسموزیس)‬

‫قارچ پنی سیلیوم حالت کپکی اش پرزی شکل و حالت مخمری در ریه است پس دو شکلی است‬

‫انواع میسیلیوم‪:‬‬

‫‪_۱‬کاذب ‪ :‬در مخمر ها به صورت زنجیره ای از سلول های مخمری پشت سر هم ردیف شده و شبیه میسیلیوم‬
‫دیده می شود ‪.‬‬

‫‪_۲‬حقیقی ‪ :‬مخصوص کپک ها است و به ‪ ۰‬دسته تقسیم می شود‬

‫بدون دیواره ی عرضی ( ‪ : )non septate‬در قارچ های زیگومیست مثل موکور و ریزوپوس‬ ‫‪.I‬‬
‫بدون دیواره ی عرضی ( ‪) non septate‬‬ ‫‪.II‬‬
‫رویشی ( ‪ : ) vegetate‬برای تغذیه استفاده می شود و به داخل محیط کشت یا ماده ی غذایی فرو می‬ ‫‪.III‬‬
‫رود‪.‬‬
‫زایشی ( ‪ : ) reproductive‬برای تکثیر به کار می رود و سیاه رنگ است‬ ‫‪.IV‬‬

‫‪ .‬فرق میسلیوم حقیقی و کاذب‬

‫میسیلیوم های حقیقی دیواره ی محدب دارند اما کاذب دیواره ی کاملا موازی و ‪ .soft‬میسیلیوم های حقیقی‬
‫دیواره ی عرضی دارند اما کاذب ندارند و فقط دو سلول به هم چسبیده اند‬

‫بیماری های قارچی بر حسب محل ‪:‬‬

‫‪ )۱‬بیماری های قارچی سطحی ‪ :‬لایه ی شاخی پوست و ساقه ی مو و بخش مرده ی پوست و مو را درگیر‬
‫می کند‬
‫‪ )۲‬بیماری های زیر جلدی ‪ :‬قارچ از خراش ‪ ،‬زخم و تروما از طریق پوست نفوذ می کند ‪ ،‬وارد بافت های‬
‫زیرجلدی شده و تشکیل آبسه های زیر جلدی می دهد حتی ممکن است ماهیچه ها را هم درگیر کند و‬
‫یا از طریق جریان لنف منتشر شود مثل مایستوما ‪ ،‬اسپوروتریکوز و کرومومایکوز‬
‫‪ )۷‬بیماری های جلدی ‪:‬هم پوست ( بخش مرده و زنده ) و هم ریشه ی مو و ناخن را درگیر می کند‬
‫‪ )۰‬بیماری های احشایی ‪ :‬بیماری هایی که قارچ خود را به کبد‪ ،‬طحال‪ ،‬ریه قلب‪ ،‬استخوان ها و‪ ...‬می‬
‫رساند (معموال از طریق تنفس‪ ،‬تزریق وریدی آلوده و یا سوختگی پوستی درجه سه وارد می شود)‬
‫ابتدا ‪ fungemia‬یا سپتیسمی قارچی می دهد سپس منتشر می شود و کبد‪ ،‬طحال و قلب به خصوص‬
‫آندوکارد و دریچه های قلب‪ ،‬تیروئید و استخوان ها را می تواند درگیر کند‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫بیماری های احشایی برای ما بسیار اهمیت دارند که دو گروه هستند‪:‬‬
‫‪ .A‬پاتوژن های حقیقی که در آمریکا و آفریقا هستند و در کشور ما وجود ندارد‬
‫‪ .B‬سیستمیک کاندیدیازیس‪ ،‬سیستمیک آسپرژیلوس‪ ،‬کریپتوکوکوزیس‪ ،‬زیگومایکوزیس‬
‫‪ )۰‬بیماری های نادر‬

‫نویسندگان به ترتیب‪ :‬افطمه امکلی ‪ ،‬زرهه عشقیان‬

‫حس‬
‫تایپ‪ :‬مهدی شریفی ‪ ،‬ین قنادی رعب‬

‫حس‬
‫اصلاح‪ :‬ین زارع ‪ ،‬زرها استخری‬

‫‪13‬‬