Tembung saroja yaiku tembung loro kang padha utawa meh padha tegese

dianggo bebarenga. Tuladha:

a. Wayang iku minangka budaya kang adi luhung.
b. Supaya Koperasi Sekolah maju, para pengurus kudu nggunakake
akal budi
Tuladha tembung saroja liyane:
iguh pretikel, lila legawa, jejel riyel, gemi setiti, bagas waras, mubeng, minger, tata krama,
babak bundhas, edi peni, gilir gumanti, gandhes luwes, ewuh pakewuh, grapyak semanak,
madhep manteb.
Tembung tanduk yaiku tembung lingga sajeroning Basa Jawa kang olèh ater-
ater hanuswara (m-, n-, lan ny-). Ana telung jinis tembung tanduk, ya iku[1]:

 Tembung tanduk kriya wantah, ya iku tembung kang ora olèh panambang. Tuladha:
maju, ngadeg, nyapu.
 Tembung tanduk i- kriya, ya iku tembung tanduk kang olèh panambang i. Tuladha:
nulungi, ngumbahi, nyaponi.
 Tembung tanduk ke- kriya, ya iku tembung tanduk kang diwèmèhi panambang -ké
utawa -aké. Tuladha: nyèlèhaké, nuduhaké, mbalèkaké.

Tembung tanduk yaitu tembung lingga sing oleh ater-ater hanuswara m, n dan ny.
Artinya adalah kata dasar yang mendapat awalan m, n, dan ny.

Tembung tanduk dibagi menjadi 3, yaitu:

1. Tembung tanduk kriya wantah.

Yaiku tembung sing ora oleh panambang.'
Contoh:
Maju.
Ngadeg.
2. Tembung tanduk i-kriya.
Yaitu tembung tanduk sing oleh panambang i.
Contoh:
Nulungi.
Nyaponi.
3. Tembung tanduk ke-Kriya.
Yaitu tembung tanduk sing oleh panambang ke atau ake.
Contoh:
Ngalungake.
Nyelehake.

Tembung Éntar yaiku tembung kang tegesé ora kaya makna saluguné (kata
kiasan).Utawa tembung kang ora kena ditegesi sawantahe baé sinebut uga ing basa
Indonesia tembang silihan (kiasan). Ing basa walandané yaiku Figuurlijke betekenis
Tuladhané:
 A 05. cêdhak umuré = gêlis mati
01. abang kupingé = nêsu bangêt
02. (ng)abangké kuping = gawé nêsu
03. abang abang lambé = ora têmênan,
mung lêlamisan
04. abang rainê = nandhang isin (wirang)
05. adol ayu = ngêndêlake ayuné
06. adol bagús = ngêndêlaké bagusé
07. adol gawé = ngatonake pênggawéyané
08. adol kringêt = nyambut gawé
09. adol kwanèn = ngêndêlake kwanèné
10. adol krungon = golèk golèk
warta/kabar
11. adol séndhé = adol barang mênyang
gadhèn
12. adol umbag/umuk = akèh omongé,
ning ora ana nyatané
13. adus getíh = tatuné nêmên bangêt
14. adus kringêt = nyambut gawé, abot
bangêt
15. adus luh = nêmên anggoné nangís
16. akèh sandhungané = akèh alangané
17. ålå jênêngé = kurang dipêrcåyå
18. ålå kandhutané = ålå wataké
19. ålå tembungé = têmbungé kasar/saru
20. alus tembungé = kêpénak dirungokaké
21. åmbå jangkahé = bisa ikhtiyar mrana-
mrana
22. apus kråmå = dibujuki/diapusi cara
alus
23. asor budiné = bêbudèné ålå
24. asor yudané = kalah
25. ati dhóndhóng = atiné ålå
26. atiné ånå wuluné = atine ålå/dêngki
B 08. (ng)gêdhèkaké pulúk = ora ånå prihatiné
01. (m)balang liríng = nglirik mripat
02. bau suku = abdi/batur
03. bau têngên = wong kang dipercåyå
04. bêning atine = sumèh
05. (m)buang sangkal = ngilangi/mbuang
apês
06. (m)bukak wadi = ngandhakaké
wêwadiné
07. (m)buang tilas = nutupi tumindaké
sing ålå
C
01. cagak lèk = camilan supaya bêtah mêlèk
02. cagak urip = kanggo nyukupi kêbutuhan
uripé
03. cancut taliwåndå = tandang gawé
04. cangkêm gatêl = sênêng
ngrasani/nggunêm
06. cêpak jodhone = gêlis olèh jodho
07. cêpak rêjêkiné = gampang olèh rêjêki
08. cilik atiné = kuwatir/wêdi
09. cupêt atiné = gampang nêsu
10. cupêt budiné = ora bisa nggayúh
kautaman
11. cupêt jangkahé = ora biså golèk sarånå
12. cupêt nalaré = ora biså mikirake wêrna-
wêrnå
13. cupêt pangandêlé = ora percåyå
D
01. dadi gawé = ngrépotaké
02. dåwå-dåwå ujå = perkårå kang ora uwís
uwís
03. dåwå tangane = sênêng nyólóng jupúk
04. (n)dhêdhêr kautaman = nandur kêbêcikan
05. dhuwúr atiné = gumêdhé
06. dhuwúr pangkaté = dadi wóng
pangkat/panguwasané
E
01. êmpuk rêmbugé = gunêmé énak
dirungokaké
02. êntèk atiné = kêwêdèn/kuwatir bangêt
03. ènthèng sanggané = ora rêkåså
04. ènthèng tangané = sênêng tandang gawé
G
01. (ng)gadho ati = gawé susah ati
02. gantung kêpuh = sandhangané ora tau
ganti
03. (ng)gantung untu = sêlak kêpingin
mangan
04. gêdhé atinée = tatag; ora kuwatir
05. gêdhé êndasé = sómbóng (kêmlungkung)
06. gêdhé ómónge = umúk ora ånå nyatané
07. gêdhée tékadé = ora gampang pasrah
09. (ng)gêgêm tangan = kêsèd nyambut gawé
10. gilig rêmbugé = rêmbugane pasti/mêsti
11. gilig tekadé = tékadé ora bakal mundúr
12. (ng)gilud kawrúh = golèk ilmu kanthi
mêmpêng
13. golèk slamêt = ati-ati supaya, ora cilåkå
14. golèk uríp = nyambut gawé nggo nyukupi
butuhé
I
01. idu gêni = omongan tansah kêlakon
02. ilat mati = ora bisa ngrasakaké
03. ilang klilipé = ilang mungsuhé
J
01. jåkålårå = rikålå nóm-é rêkåså
02. jêmbar dhadhané = sugíh pangapurå;
sabar bangêt
03. jêmbar kawruhé = akèh ngilmuné
04. jêmbar kuburé = mlêbu swarga
05. jêmbar polatané = sumringah
06. jêmbar sêgarané = sugih pangapura;
sabar
07. jêro kawruhé = akèh ngilmuné; pintêr
K 14. mêrês kringêt = nyambut gawé mêmpêng
01. kådålu warså = kasèp; wis kliwat
02. kandel kulité = digdåyå; sêkti
03. kandel kupingé = ora nggugu pitutúr
04. kaku atiné = tansah ora sarujuk/sulåyå
05. kasar têmbungé = têmbung saru
06. katon dhadhané = wani adu arêp
07. kêgugah atiné = sadar/élíng
08 kêlèpètan ålå = katut ålå
09. kêmbang lambé = tansah digunêm
kêbêcikané
10. kakèhan tangan = kakèhan sing
nyandhak
11. kêmbang uríp = lêlakone wong urip
wêrna-wêrna
12. kêna tinênga-tênga = kêna disambati
13. kêncêng karêpé = kêkarêpane kudu
kêturutan
14. kêncêng tékadé = tékadé ora bakal
mundúr
15. kulak wartå = golèk kabar/wartå
16. kuwat drajat = cocok dadi
pêmimpin/panguwåså
17. kuwat isín = mblêbês ora isinan
18. kuwat mangan = mangané akèh
L
01. lambé tipís = criwis/akèh omongé
02. landhêp dhêngkul = kêthul bangêt
03. landhêp pikirané = pintêr bangêt;
gampang ngêrti
04. lårå ati = sêrík atiné
05. lårå ayu = lårå cacar
06. lårå owah = édan; gêndhêng
07. larang pangan = pacêklík
08. lóbók atiné = sabar
09. luhúr budiné = kêlakuane bêcík/apík
10. luhúr drajaté = dadi wong
pangkat/panguwåså
11. lurús lakune = jujúr
12. lumah tangan = ora gêlêm cawé-cawé
13. lunyu ilaté = gunêmé méncla-ménclé
M
01. manís èsêmé = èsêm ngrêsêpakaké ati
02. manís rêmbugé = guneme nyênêngaké ati
03. mårå tangan = sênêng gawé lårå/milårå
04. måså bodhoå = pasrah
05. måtå dhuwitan = srakah marang dhuwít
06. måtå loro = mangro tingal
07. matèni pangané = gawé ilang panguripané
08. matêng kawruhé = mumpuni; kawruhé
wis tutúg
09. matêng rêmbugé = gunêmé wís disarujuki
10. mati sandhang pangané = ilang dalané
golèk panguripané
11. mati rågå = prihatin; tåpå, tirakat
12. mêdhót dalan = ora ditêrusaké
13. métani luputé = nggolèki salahé
15. mêrês pikír = têmênan anggone mikiraké
16. mogèl ilaté = mangan sing sarwa énak
17. mógól sinauné = ora tutúg sêkolahé
18. murang tåtå = kurang ajar, ora duwé
dugå
N
01. nandhang sungkåwå = lagi susah
02. nandur kêbêcikan = gawé kêbêcikan
03. ngadu wulêding kulít = adu kêkuwatan
04. ngangsu kawrúh = golèk
ngèlmu/mêguru/sekolah
05. ngatonaké siyungé = nuduhake
kêkuwatané/ kuwanèné
06. ngatonake dhadhané = umúk, sumbar
07. ngêkêp dhêngkul = nganggur ora
nyambut gawé
08. ngêndhalèni håwå napsu = nyêgah
kêkarêpan ålå
09. ngêpuh kringêt = nyambut gawé
mêmpêng
09. ngêmut driji = ora oleh åpå-åpå
10. nyolok måtå = kêtårå banget
O
01. olèh ati = disênêngi
02. olèh gawé = kalêksanan
03. olèh wirang = kisinan
04. olèh lårå = kalaran
05. ora duwé ati = kuwatir bangêt, wêedi
06. ora mêlèk = ora ngêrti
07. ora ngundhuh = ora oleh åpå-åpå
P
01. padhang dalan = mlêbu swargå
02. padhang håwå = lair ing donyå
03. padhang langité = sênêng
04. padhang pikiré = lêga sênêng
05. padhang ulaté = sumèh
06. pait gêtiré uríp = warnå-warnå lêlakoné
wong uríp
07. paít lêlakoné = uríp rêkåså
08. panas atiné = nêsu bangêt
09. pêcah pamóré = wís ngancík diwåså
10. pêcah pikír = wiwít biså golèk srånå
11. pêdhês rêmbugé = gunêmé gawé sêrík
12. pêrih atiné = susah bangêt
13. pêtêng atiné/pikiré = susah
14. pinggêt atiné = sêrik
15. pulíh gêtihe = pak-puk, ora kalah ora
mênang
16. puput yuswå = mati, sédå
R
01. rai gêdhèg = ora duwé isín
02. (ng)rênggå pråjå = njågå negårå
03. (ng)renggå salirå = dandan/macak
04. runtúh atiné = tuwúh wêlasé
05. rupak atiné = cugêtan/ora gampang
ngapurå
06. rupak jagadé = judhêg; ora bisa mrånå-
mrånå
S
01. sabuk gêlang = sawahé akèh bangêt
02. sêpi kawruh = bodho/ora duwé ilmu
03. sêpi pamríh = ora duwe pamríh
04. sêrêt rêjêkiné = ora gampang golèk rêjêki
05. sêsak dhadhané = mangkêl/anyêl
06. sumpêg atiné = susah/sêdih
T 03. wani silit wêdi rai = ora wani têrang-
01. tadhah kålåmångså = dipangan
02. tadhah udan = lirangan gêdhang síng
dhuwúr dhéwé
03. tatu atiné = sêrík bangêt
04. tanpa tilas = êntèk blas
05. tipís lambéné = criwis, sênêng nggunêm
wóng liyå
06. thukúl pikiré = nduwé akal
07. thukúl turuné = nduwé anak
U
01. udan tangis = akèh síng pådhå nangisi
02. ulat pêtêng = katon nêsu
03. ulat manís = sumèh
04. utang lårå = tau nggawé laran wóng liyå
05. utang nyåwå = tau nggawe patine wóng
liyå
06. utang pati = tau nggawe patiné wóng liyå
07. utang wirang = tau nggawe wirangé wóng
liyå
W
01. walang ati = sumêlang/kuwatír
02. wani mati = nékad/kêndêl bangêt
têrangan
04. wêtêng kadit = drêmba/ora tampikan
05. wêtêeng karèt = panganané akèh
06. wêdi gêtíh = jiríh/ora wani
07. wêdi kangèlan = lumuh/kêsèd
Tembung tanggap yaiku tembung lingga sing oleh ater-ater tripurusa da-ko-di lan seselan-
in.
Ater ater da kangge pangganti subjek aku, ater ater ko kangge pangganti subjek njenengan
utawa kamu, ater ater Di kagunane kangge pangganti subjek.
Tembung tanggap keperang dari petang warna yaiku :
1. Contoh tembung tanggap tripurusa.
Tembung tanggap tripurusa yaiku
tembung tanggap sing oleh ater ater
tripurusa.
1. Dakpangan = jajane kae dakpangan
2. Kojupuk = klambine kojupuk saiki to?
3. Dibalangi = pelem kae dibalangi bocah
bocah
4. Dakombe = banyune uwis dakombe
5. Koombe = banyune mau koombe to?
6. Diombe = banyune diombe bayu ket
mau
7. Dijipuk = sandale dijipuk kancaku
8. Dakcepaki = jajane uwis dakcepaki
9. Kogawa = buku opo sing kogawa
10. Dipangan = jajane dipangan kancaku
11. Disilih = bukune disilih kancaku
12. Dacekel = pitike dacekel wingi sore
13. Kocekel = pitike opo uwis kocekel to?
14. Diiris = lomboke diiris pakde
15. Koiris = lomboke uwis koiris ta?
2.Contoh tembung tanggap na.
yaiku tembung lingga sing oleh seselan-in.
1. Tinulis = budi durung iso tinulis
2. Tinemu = bukune kudu tinemu
3. Tinubruk = yen mlaku kudu ngati-ngati
ben ora tinubruk
4. Tinabrak = yen mlaku kudu ngati-ngati
nen ora tinabrakan
5. Tinekan = omahe di tinekani dayoh
6. Tinutur = dadi wong tuwa kudu pinter
pinutur
7. Tinuduh = dadi wong iku ojo kakehan
tinuduh
8. Tinuku = budi tinuku bakso
9. Tinulung = wong kae sregep tinulung
10. Tinakon = dadi murid kudu wani
tinakon
tembung garba yaiku tembung loro sing dirangkep dadi siji kanthi nyuda cacahing
wandane, lumrahe tinemu ing tembang, minangka kanggo njumbuhake guru wilangan
1. aglis saka tembung age dan gelis.
2. aneng = ana dan ing.
3. araneki = arane dan iki.
4. dadyawuh = dadi ewuh.
5. dhemenyar =dhemen dan anyar.
6. dupyarsa = dupi dan arsa.
7. jalwestri = jalu dan estri.
8. kadya = kadi dan kaya.
3. Contoh tembung tanggap tarung.
Yaiku tembung dwilingga sing oleh
seselan-in tripurusa.
1. Tulung-tinulung = dadi bocah iku kudu
tulung-tinulung
2. Sawang- sinawang = bocah kae
sawang-sinawang
3. Tabrak-tinabrak = bocah kae dolanan
tabrak-tinabrakan
4. Tubruk-tinubruk = bocah kae dolanan
tubruk-tinubrukan
5. Tuduh-tinuduh = wong kae tuduh-
tinuduh
6. Takon-tinakon = wong kae takon-
tinakon
7. Tutur-tinutur = dadi wong iku kudu
tutur-tinutur sing apik
8. Tulis-tinulis = bocah kae tulis-tinulisan
ing buku
9. Tuku-tinuku = dade wong wedok kudu
pinter tuku-tinuku
4. Contoh tembung tanggap ka.
Yaiku tembung lingga sing oleh ater-ater
ka-kanthi teges dijarak.
1. Kapangan = panganane kapangan dek
mau
2. Kagendhong = bayi kagendhong dhisik
3. Katulis = ceritane katulis
4. Kawaca = bukune kawaca ket wingi
5. Kajupuk = sandale uwis kajupuk
6. Kaguwak = cacinge kaguwak
7. Kaobong = bukune kaobong dewe
8. Kasilih = sandale kasilih terus
9. Katuku = klambini wis katuku
10. Kajaluk = jajane kajaluk
9. kajwareng = kajuwara dan ing.
10. kalokeng = kaloka dan ing.
11. kapyarsa = kapireng dan arsa.
12. kalyan = kalih dan lan.
13. lagyantuk = lagi dan antuk.
14. lagyaning = lagi dan ning.
15. lebdheng = lebdha dan ing.
 16. lumakweng = lumake ing. 35. ratwagung = ratu dan agung.

17. lumebeng = lumebu dan ing. 36. ratwelok = ratu dan elok.

18. maharja = maha dan raja. 37. sarotama = saru dan utama.

19. maharsi = maha dan arsi. 38. sedyarsa = sedya dan arsa.

20. mahmeru = maha dan meru. 39. sinom = isih dan enom.

21. malebeng = malebu dan ing. 40. sireku = sira dan iku.

22. mungging = mungguh dan ing. 41. sitinggil = siti dan inggil.

23. murbeng = murba dan ing. 42. sugyarta = sugih dan arta.

24. murweng = murwa dan ing. 43. sumbangsih = sumbang dan asih.

25. narendra = nara dan indra. 44. surendra = sura dan indra.

26. narpati = nara dan dipati. 45. sureng = sura dan ing.

27. narpendah = narpa dan endah. 46. sutendra = suta dan indra.

28. nateng = nata dan ing. 47. taksyalit = taksih dan alit.

29. bujwari = nuju dan ari. 48. tankocap = tanpa dan ucap.

30. prapteng = prapta dan ing. 49. tumengeng = tumenga dan ing.

31. prawireng = prawiro dan ing. 50. tumekeng = tumeka dan ing.

32. prawirotama = prawiro dan 51. tumujweng = tumuju dan ing.

utama.
52. wirotama = wiro dan utama.
33. priyagung = priya dan agung.
53. yeku = ya da iku.
34. priyangga = priya dan angga.

Sandhangan panyigêg wanda (penutup suku kata) merupakan sandhangan yang

digunakan sebagai penanda untuk menutup konsonan di akhir suku kata. Ada tiga
macam panyigeg wanda :
1. Sandhangan layar untuk menandai suku kata berakhiran "-r" seperti pada kata
Bayar, Bubar, Layar, Pasar.
2. Sandhangan wignyan untuk menandai suku kata berakhiran "-h" seperti pada kata
Wayah, Gajah, Murah.
3. Sandhangan cêcak untuk menandai suku kata berakhiran "-ng" seperti pada kata
Layang, Larang, Malang.
Silakan Anda membaca sandhangan swara untuk bunyi vokal pada tulisan
beraksara Jawa di sini.
Sandhangan Mandaswara yaiku aksara Jawa sing karangkep aksara “ra” , “ya”, “wa” , lan
“la”.