108

Chƣơng 6

Viêm mũi dị ứng

BS. Corinne ELOIT
Khoa Tai-Mũi-Họng. Bệnh viện Lariboisière
10, Rue Ambroise Paré, 75010, Paris
Khoa Bệnh Dị Ứng, Trung tâm Y Khoa - Viện Pasteur
211, Rue de Vaugirard, 75015, Paris
celoit@pasteur.fr

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 109

Chương 6

Viêm mũi dị ứng

(BS. Corinne ELOIT)

Định nghĩa
Viêm mũi dị ứng đƣợc xác định bởi tập hợp các biểu hiện chức năng của viêm mũi liên quan
đến IgE, xảy ra ở niêm mạc mũi sau khi bị nhiễm chất gây dị ứng.

Triệu chứng học

Định nghĩa
Các phản ứng dị ứng phụ thuộc IgE biểu hiện ở hai giai đọan. Giai đoạn đầu tiên là im lặng:
giai đoạn tăng nhạy cảm của tế bào lympho B sản xuất IgE chất gây dị ứng cụ thể.
Giai đoạn thứ hai là sự biểu hiện triệu chứng lâm sàng khi xảy ra sự tái tiếp xúc với cùng các
dị nguyên. Ngay lập tức phản ứng xảy ra trong vòng vài phút là do giải phóng histamin đƣợc
lƣu trữ trong các tƣơng bào và bạch cầu ái toan ở các mô đích.
Các phản ứng chậm đƣợc giải thích bằng sự hình thành trong một vài giờ các đám tế bào
thâm nhiễm đa hình xâm nhập thông qua tuyển dụng, kích hoạt và họat hóa của bạch cầu ái
toan và các tƣơng bào lƣu hành, kết hợp không ngừng tế bào T và các tế bào biểu mô. Kết
quả là sự ra đời của cytokine và chemokine bởi các tế bào kích hoạt và kết nối với hệ thống
miễn dịch và tủy xƣơng.
Giai đoạn này đƣợc đặc trƣng bởi các phản ứng trì hoãn lâu dài, mạnh lên với tiếp xúc
kháng nguyên. Các phản ứng thái quá không đặc hiệu đƣợc hình thành , bệnh nhân hắt hơi
ngay cả với sự thay đổi nhỏ về nhiệt độ, ánh sáng mặt trời, vv. Các phản ứng thái quá không
đặc hiệu tồn tại mãi và làm trầm trọng thêm quá trình viêm, và giải thích sự tồn tại và ngày
càng tồi tệ của các triệu chứng của viêm mũi và thúc đẩy các biến chứng lâm sàng.

Dịch tễ học
Viêm mũi dị ứng có một tần suất mắc bệnh khác nhau tùy thuộc vào lãnh thổ địa cầu và
quốc gia, nhƣng là bệnh thứ tƣ phổ biến nhất (theo Tổ chức Y tế Thế giới) cho các bệnh
mãn tính. Bệnh tăng cao chủ yếu là ở các nƣớc đang phát triển, nó chiếm trung bình khỏang
7% đối với trẻ em 6/7 tuổi, khỏang 14 % đối với trẻ em 13/14 tuổi. Nhìn chung bệnh hiện
diện ở khỏang 25% dân số ( 30 năm trở lại đây) và có ảnh hƣởng đến chất lƣợng cuộc
sống, hiệu suất ở trƣờng học và trong công việc. Chi phí của bệnh này là 6,22 tỉ đô la năm
1990. Bệnh có mối quan hệ chặt chẽ với bệnh hen, ở những bệnh nhân viêm mũi có tần suất
bệnh hen cao gấp 8 lần so với dân số chung.

Triệu chứng lâm sàng

Các triệu chứng lâm sàng là hậu quả của sự giải phóng ngay lập tức hay trì hoãn các hóa
chất trung gian (không hạt) của các tế bào hiện diện trong niêm mạc mũi và vòm họng.
Các triệu chứng kinh điển thƣờng là hắc hơi hàng lọat, chảy nƣớc mũi trong, và ngứa màng
hầu-vòm miệng.
Khi các triệu chứng này kéo dài trong thời gian (tiếp xúc kéo dài), những triệu chứng này
thƣờng kết hợp với ngứa kết mạc (50 đến 80% viêm kết mạc mũi), cổ họng kích thích (40%),

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 110

viêm xoang (sung huyết gây đau đớn) và tai giữa (cảm giác của tai bị chặn hoặc viêm thanh
mạc tai).
Bên ngoài của bệnh nhân tai mũi họng thƣờng phàn nàn về sự mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ,
nhức đầu kết quả từ tắc mũi, ho do kích ứng họng, hoặc trong một phần ba các trƣờng hợp
bị bệnh hen. Tiên lƣợng của hội chứng da-hô hấp đôi khi đáng sợ do sự kết hợp viêm da dị
ứng với các triệu chứng hô hấp tai mũi họng và phế quản.

Chất gây dị ứng

Các chất gây dị ứng đƣờng hô hấp (lƣu hành trong không khí) nguyên nhân thƣờng gặp
nhất của viêm mũi dị ứng là :
• Các chất gây dị ứng trong nhà : bụi, vật nuôi trong nhà, gián, nấm mốc. Nấm mốc phát ra
các bào tử nhỏ xâm nhập vào trong mũi và cả hai phế quản. Lọai thƣờng gặp nhất, mặc dù
nói chung là không phổ biến trong các nguyên nhân là: Alternaria, Cladosporium, Aspergillus
và Penicillium.
• Các chất gây dị ứng trong không khí: phấn hoa lúa, phấn hoa cỏ (armoise) phấn hoa từ cây
khác nhau giữa các khu vực địa lý Betulaceae (bạch dƣơng, cây bulô tại khu vực phía Bắc)
Oleaceae (tro hoặc ô liu) Fagaceae (cây sồi) Cupressaceae (cây bách ở phía nam). Lịch
phấn hoa cũng nhƣ các trang web cung cấp thông tin về mức độ phấn hoa là trang web của
RNSA (mạng lƣới quốc gia về giám sát không khí) là rất hữu ích để thiết lập việc điều trị triệu
chứng và xác nhận sự tƣơng quan lâm sàng.
• Các chất gây dị ứng nghề nghiệp: cao su (Sức khỏe Nghề nghiệp), thợ làm bánh (bột), thợ
cắt tóc (chất persulfates), nhà sinh vật học, bác sĩ thú y (động vật) ...
Các chất gây dị ứng chéo nhƣ nhựa mũ cây-chuối-kiwi-trái bơ là rất phổ biến đặc biệt là đối
với phấn hoa Betulaceae (hạt nhân chiên nhƣ đào, táo, cerise, cà rốt, rau mùi tây, cần tây).
Danh sách các chất gây dị ứng chéo là rất dài. Không có mối quan hệ chéo rõ ràng giữa các
dị nguyên trong không khí và dị nguyên thức ăn . Bệnh nhân nên đƣợc hỏi bệnh về sự tồn
tại của các phản ứng với thức ăn nhƣ sƣng môi, vết phỏng, cảm giác kim châm hoặc phồng
lƣỡi hoặc cổ họng khi ăn uống có thể là nguồn gốc gây ra dị ứng chéo.

Chẩn đoán
Việc chẩn đoán viêm mũi dị ứng dựa trên việc hỏi bệnh chính xác kết hợp với xét nghiệm da
dƣơng tính phù hợp với dữ liệu từ các test kiểm tra châm da (prick test). Vì vậy, các triệu
chứng lâm sàng gợi ý nhiều là chảy nƣớc mũi, hắt hơi, tắc mũi, ngứa mũi và màng hầu-vòm
miệng cùng với mất khứu giác (trái với những thông tin nhận đƣợc, viêm mũi dị ứng không
biến chứng không kèm với rối loạn khứu giác). Những triệu chứng này xảy ra tùy theo sự
tiếp xúc trong với động vật hoặc tùy thuộc vào tính chu kỳ gợi ý hằng năm của phấn hoa
trong trƣờng hợp viêm mũi định kỳ. Trong trƣờng hợp viêm mũi lâu năm, các triệu chứng
này thƣờng giảm nhẹ bởi thuốc. Các triệu chứng thƣờng kết hợp với viêm kết mạc và ho
(hoặc hen) xảy ra c ùng các triệu chứng đi kèm.
Những yếu tố định hƣớng rất quan trọng: đặc điểm theo mùa, tiền căn dị ứng bản thân hoặc
gia đình, kết hợp với các bệnh khác (phế quản phổi, tai, kết mạc, xoang, da), hiệu quả của
thuốc chống dị ứng và / hoặc corticoide tại chỗ.
Việc chẩn đoán viêm mũi dị ứng nhằm chứng tỏ một đáp ứng miễn dịch chuyên biệt qua
trung gian bởi IgE phát hiện đƣợc. Các test kiểm tra chích da (châm da, lẩy da) nhạy cảm
cao, dễ thực hiện và không tốn kém. Chúng có thể đƣợc thực hiện với chất chiết xuất chuẩn
hóa hoặc với các chất nguyên sơ. Phƣơng pháp này thƣờng đƣợc sử dụng cho các bệnh dị
ứng thực phẩm chéo hơn là dị ứng đƣờng hô hấp vì thƣờng nhạy cảm hơn so với chất chiết
xuất từ thƣơng mại. Nếu cần thiết để khẳng định chẩn đoán, việc nghiên cứu các IgE
chuyên biệt trong huyết thanh là chính xác, tuy nhiên giá thành của nó giới hạn việc sử dụng

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 111

của nó. Các nghiệm pháp « gây phản ứng dị ứng” tại cơ quan đích có lợi ích không thể tranh
cãi và đặc biệt là trong y học lao động.

Thử nghiệm « gây phản ứng dị ứng »

Các phản ứng với việc tiếp xúc chất gây dị ứng dựa trên sự tính toán bảng điểm bằng cách
đánh giá lâm sàng của triệu chứng gây ra (hắt hơi, sổ mũi, chảy nƣớc mắt, ngứa mũi) và
tính khách quan của sự tắc nghẽn mũi. Các sản phẩm áp dụng đƣợc tiêu chuẩn hóa, thƣơng
mại hóa bởi các phòng thí nghiệm (Stallergènes) và liều lƣợng áp dụng vì vậy đƣợc tích lũy.
Trong trƣờng hợp thử nghiệm là "hiện thực" là đặt bệnh nhân trong điều kiện nghiêm ngặt,
theo các điều kiện giống nhƣ những nghề nghiệp của mình chẳng hạn. Các phác đồ có hiệu
lực đƣợc sử dụng trong những trƣờng hợp này. Mục tiêu của xét nghiệm là để đo tính thấm
của mũi. Thật vậy, mũi tắc nghẽn để đáp ứng với chất gây dị ứng là một triệu chứng chính
yếu. Xét nghiệm đƣợc thực hiện bằng cách sử dụng một áp lực kế mũi (tính lƣu lƣợng khí
lƣu thông ở mũi bằng cách sử dụng biện pháp đo áp lực và lƣu lƣợng) hoặc máy đo áp lực
kế mũi-sóng âm (đo thể tích hô hấp của mũi bằng cách sử dụng một đầu dò phát ra siêu
âm). Kết quả của những biện pháp này là độ tin cậy cao, đặc hiệu và diễn dịch được kết qủa.
Tuy nhiên, kỹ thuật xét nghiệm này phải đƣợc thực hiện bởi nhân viên có kinh nghiệm để
tránh những tai biến do sự tiếp xúc đƣợc thực hiện theo phƣơng pháp đã đƣợc đồng thuận
và xác nhận.
Ngòai ra, có nhiều phƣơng pháp định lƣợng IgE huyết thanh tồn tại. Hầu hết đều có nhiều
xét nghiệm kiểm tra chất lƣợng hoặc bán chất lƣợng. Nhìn chung chúng thƣờng không hữu
ích và thƣờng đắt tiền. Phadiatop là thông dụng nhất. Hiện nay, danh sách các chất gây dị
ứng trong không khí đƣợc xác định theo quy định của hầu hết các phòng thí nghiệm. Xét
nghiệm này có một giá trị định hƣớng đặc biệt là khi xét nghiệm da là không thể thực hiện
được.

Tóm tắt: cây quyết định để chẩn đoán viêm mũi dị ứng
Hỏi bệnh + tiền căn bệnh >> Test da kiểm tra (TC) theo phƣơng pháp chích da

1. Nếu test da dƣơng tính, tăng tính nhạy cảm đƣợc xác nhận với điều kiện có sự
tƣơng quan lâm sàng tốt
2. Nếu test da âm tính nhƣng nghi ngờ mạnh, xét nghiệm IgE chuyên biệt có thể xác
định chẩn đóan
3. Nếu việc hỏi bệnh, bệnh sử lâm sàng, kết quả xét nghiệm da và IgE chuyên biệt là
không tƣơng hợp, và rằng y êu cầu nghề nghiệp hoặc chữa trị (ví dụ chỉ định tránh
tiếp xúc), test « gây phản ứng dị ứng ở mũi » đƣợc chỉ định mặc dù có ít trung tâm
thực hiện thử nghiệm này.

Chẩn đoán phân biệt

Tất cả các bệnh lý mũi (Fig.6) có thể có vẻ nhƣ là viêm mũi dị ứng hoặc bao gồm một phần
của dị ứng liên kết với các bệnh lý khác. Viêm mũi và viêm xoang mũi là bệnh lý thƣờng gặp.
Việc chẩn đoán dị ứng đòi hỏi phải loại bỏ hoặc tách biệt, một tình trạng viêm không đặc
hiệu.
Các chẩn đoán phân biệt phổ biến nhất là bệnh polype mũi xoang trong đó dấu hiệu lâm
sàng cụ thể là sự kết hợp triệu chứng rối loạn mùi với những triệu chứng khác, và triệu
chứng « phục hồi với corticoide ». Việc chẩn đoán các polyp dựa trên kiểm tra nội soi (nội
soi cứng hoặc mềm) dƣới sự gây tê tại chỗ để kiểm tra phần trên của khoang mũi: ngách
mũi giữa, các khe khứu giác và vòm họng. Viêm mũi tế bào ái toan có thể là hình thức sớm
của bệnh polype mũi-xoang. Đặc điểm của bệnh là dựa vào các triệu chứng lâm sàng, có

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 112

thể liên quan đến số lƣợng tăng cao bạch cầu ái toan thƣờng là tế bào không hạt, đƣợc tìm
thấy trong các mẫu tế bào học để đếm của khoang giữa.
Một thành phần dị ứng có thể đƣợc liên kết với bất kỳ bất thƣờng tại chỗ hoặc hệ
thống khác. Các dấu hiệu của việc khám tai mũi họng thƣờng cho phép có những xác định
quan trọng trong chẩn đoán và quá trình trị liệu (Hình 1 và 2).

1. Xƣơng bất thƣờng (lệch vách ngăn, bóng nƣớc ở xoăn mũi giữa) (Hình 3 và 4)
2. Phì đại niêm mạc (sùi vòm họng) hoặc khối u của vòm họng
3. Phì đại xoăn mũi dƣới, thƣờng gây cản trở về đêm, không có sổ mũi (chu kỳ sinh lý mũi
trầm trọng hơn do tăng thể tích của xoăn mũi) (Hình 1)
4. Vật lạ hay tật mũi sau không thủng (ở trẻ em)
5. Vale mũi hẹp hoặc xẹp, chẩn đoán đƣợc thực hiện bằng cách kiểm tra lâm sàng (đầu mũi
vênh lên), chuyển động hô hấp của cánh mũi,
6. Khối u lành tính hoặc ác tính (Hình 5) (thƣờng là một bên, kèm với chảy máu cam: viêm
mũi dị ứng không bao giờ chảy máu, nhƣng việc sử dụng lâu dài corticosteroids tại chỗ có
thể gây chảy máu tái phát)
7. Chứng rối loạn vận động lông chuyễn (Hình 8)
8. U hạt: Wegener, sarcoidose
9. Chảy dịch não tủy (thƣờng là trong bối cảnh chấn thƣơng đôi khi cũ) một bên

Việc chẩn đoán bệnh lý phối hợp hoặc phân biệt đòi hỏi các hình ảnh đầy đủ. Chụp X quang
đơn giản không còn đƣợc chỉ định. Nó không cho phép loại bỏ các polype cũng không cho
phép chẩn đoán bệnh lý cụ thể, ngoài việc có các vật lạ trong mũi ở trẻ em. Chụp scanner
xoang (Hình 2) cắt dọc trục và ngang (mặt trán) không tiêm cản quang cho phép xác định sự
lan rộng của niêm mạc bệnh lý, các cấu trúc bất thƣờng cũng nhƣ là các biến chứng cơ học
hoặc nhiễm trùng của nó. Nhìn kỹ vào các cấu trúc hàm trên (khi các cửa sổ xƣơng đƣợc
lựa chọn tốt), chúng ta có thể xác định trạng thái của chân răng hàm trên các hình ảnh trục.
Việc tiêm chất cản quang là cần thiết khi nghi ngờ khối u.
Chụp cộng hƣỡng từ (IRM) là một bổ sung cần thiết trong việc đánh giá các biến chứng
nhiễm trùng hốc mắt hoặc nội sọ.

Nguyên nhân của viêm mũi

Nhiễm trùng mũi và xoang –mũi
Các bệnh này rất phổ biến và chủ yếu là tự hồi phục. Nguồn gốc virus thƣờng gặp nhất:
rhinovirus influenzae và para-influenzae (cúm và á cúm). Có thể c ó biến chứng nhiễm trùng
thứ phát do vi khuẩn với lọai vi trùng phổ biến nhất là Streptococcus pneumoniae,
Haemophylus influenzae, Staphylococcus aureus và nhiễm trùng kỵ khí có nguồn gốc răng
miệng. Nhiễm nấm xoang là phổ biến có quan hệ với chủng aspergillus do sự trong « ghép
nấm » từ bột răng tạo thành "quả bóng nấm" mà không có xét nghiệm da dƣơng tính hoặc
kháng thể kháng Aspergillus hoặc thử nghiệm điện di miễn dịch ngƣng kết có thể phát hiện.
Tuy nhiên, viêm xoang dị ứng do nấm là rất hiếm gặp, thƣờng trong cơ địa suy giảm miễn
dịch.
Viêm mũi dị ứng (xem ở trên)

Viêm mũi nghề nghiệp

Đƣợc gọi là bệnh nghề nghiệp. Họ có thể bị dị ứng (với các xét nghiệm da và IgE lƣu hành
dƣơng tính) hoặc không dị ứng liên quan đến phơi nhiễm với chất kích thích nghề nghiệp
nhƣ các lọai gỗ ngọai lai (nguy cơ ung thƣ xƣơng sàng), kim loại (niken, crom), sơn nhà

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 113

cửa, và thƣờng ảnh hƣởng rất nặng đến khứu giác do độc tính của các yếu tố. Chúng cũng
là nguồn gốc của sự khuếch tán theo đƣờng hô hấp đƣợc kết hợp với bệnh hen không do dị
ứng. Chẩn đoán hình ảnh rất quan trọng trong những trƣờng hợp không phân biệt dị ứng
hay không, điều trị là lọai bỏ tác nhân gây dị ứng.

Viêm mũi do thuốc

Nhiều thuốc là nguyên nhân của viêm mũi hoặc viêm xoang mũi. Aspirin và phần lớn các
NSAID kết hợp với bệnh hen không do dị ứng và bệnh polip xoang mũi tạo thành hội chứng
xoang Widal trong đó bệnh đƣợc kiểm soát tốt hơn kể từ khi sự phối hợp điều trị nội khoa
thƣờng xuyên và phẫu thuật nội soi trong các trƣờng hợp đƣợc l chọn.
Các loại thuốc khác có liên quan trong trƣờng hợp sung huyết và tắc mũi chẳng hạn nhƣ ức
chế men chuyển, các thuốc đối kháng alpha-adrenergic, thuốc nhỏ mắt ức chế β, thuốc
ngừa thai uống, chlorpromazin (Hình 6).

Viêm mũi nội tiết tố

Bệnh xảy ra và tiến triển theo chu kỳ kinh nguyệt nhƣng nhất là viêm mũi thai kỳ là rất phổ
biến, đôi khi nặng gây sung huyết và làm tắc nghẽn. Bệnh trào ngƣợc dạ dày thực quản có
thể xảy ra trong sự phát triển của bệnh lý do viêm nhiễm xảy ra ở vùng hầu họng (trào
ngƣợc trên thanh môn).

Viêm mũi vật lý và hóa học

Là do hiệu ứng kích thích của các sản phẩm mà bệnh nhân đƣợc tiếp xúc với chúng thƣờng
xuyên. Các triệu chứng không chuyên biệt nhƣng chúng theo nhịp với những tiếp xúc và
phát triển thành phản ứng thái quá cục bộ không đặc hiệu, thƣờng liên kết với các triệu
chứng kết mạc cùng lọai.

Viêm mũi gây teo hoặc ozène

Bệnh trĩ mũi (Hình 7), dẫn đến các triệu chứng của tắc nghẽn mũi với mất khứu giác và
chứng ngửi thối. Trong thực tế, xét nghiệm nội soi cho thấy tình trạng sung huyết nhƣng teo
niêm mạc mũi và hệ thống xƣơng (Hình 7). Các bệnh lý của niêm mạc đƣờng hô hấp, sự
dẫn lƣu vận động và chất nhờn khứu giác là lĩnh vực chuyên biệt. Nguyên nhân của bệnh
này vẫn còn bí ẩn.

Viêm mũi tự phát hoặc "viêm mũi vận mạch nguyên phát"
Hiện không giải thích đƣợc. Chúng bao gồm là một nhóm không đồng nhất. Triệu chứng học
thƣờng là của viêm mũi dị ứng lâu năm. Khứu giác đƣợc duy trì ngoài những đợt bệnh lý
mũi bội nhiễm bởi chứng rối loạn vận động lông chuyển (Hình 8). Một số trƣờng hợp bệnh
này rất nhạy cảm với điều trị bằng thuốc kháng histamin, hay corticosteroid tại chỗ.

Phân loại viêm mũi theo sự Khuyến cáo chung của Ngành Tai Mũi Họng
Pháp
Viêm mũi mạn tính
1 - Dị ứng
2 - Các loại khác
• Viêm: NARES
• Không viêm: thuốc, nghề nghiệp không do dị ứng, nội tiết, liên quan tuổi tác, vị trí, thức ăn,
liên quan đến môi trƣờng, teo, vận mạch nguyên phát.
3 - Không do dị ứng và vô căn

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 114

Điều trị viêm mũi dị ứng

Điều trị theo sự phân lọai ARIA (viêm mũi dị ứng và ảnh hƣởng của nó lên bệnh hen).
Viêm mũi dị ứng đƣợc phân thành 4 chuyên mục bằng cách kết hợp các tiêu chuẩn của thời
gian và mức độ nghiêm trọng.

1. Nhẹ từng đợt

2. Từng đợt trung bình đến nặng
3. Nhẹ và kéo dài
4. Kéo dài trung bình đến nặng

Tiêu chuẩn của thời gian: 4 ngày / tuần hoặc 4 tuần liên tục
- Viêm mũi từng cơn
<4 ngày / tuần hoặc <4 tuần liên tục
- Viêm mũi kéo dài
> 4 ngày / tuần và > 4 tuần liên tiếp
Tiêu chuẩn độ nặng: tầm quan trọng của triệu chứng, rối loạn giấc ngủ và họat động nghề
nghiệp, xã hội
- Viêm mũi nhẹ
triệu chứng hơi khó chịu, giấc ngủ bình thƣờng, hoạt động bình thƣờng
- Viêm mũi vừa đến nặng
 triệu chứng khó chịu, rối loạn giấc ngủ, làm gián đoạn hoạt động
- Đặc điểm của phƣơng pháp điều trị dƣợc học

Anti H1 Anti H1 Corticoïd Anticholi- Cromones Co mạch

uống mũi hít nergiques
Sỗ mũi ++ ++ +++ ++ + 0
Hắt hơi ++ ++ +++ 0 + 0
Ngứa ++ ++ +++ 0 + 0
Tắc nghẽn + + +++ 0 + ++++
Kết mạc ++ 0 + 0 0 0
Thời gian 12-24h 6-12h 12-48h 4-12h 2-6h 3-6h
họat động
+ ảnh hƣởng giới hạn +++ ảnh hƣởng quan trọng

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 115

Điều trị theo ARIA 2008

Triệu chứng từng cơn Triệu chứng kéo dài

Nhẹ Trung bình – nặng Trung bình – nặng
Nhẹ Toa thuốc
AH1 uống hay AH 1 uống hay CS tại chỗ
co mạch hay tại chỗ hay AH 1 hay ALT
ALT co mạch hay Khám lại sau 2-4 tuần
( không toa thuốc) ALT hay cromone Nếu cải thiện: Giảm và tiếp tục > 1
Khám lại sau 2-4 tuần nếu tháng
bệnh kéo dài Nếu không: xem lại chẩn đóan
Nếu suy giảm tăng Kiểm tra lại biến chứng
Nếu cải thiện : tiếp tục 1 Tiềm ổ nhiễm trùng hay
tháng nguyên nhân khác
Them hay tăng CS tại chỗ
Nếu sỗ mũi: Ipratropium
Tắc nghẽn: Co mạch hay CS uống
thời gian ngắn
Loại bỏ các chất gây dị ứng và kích thích
Liêu pháp miễn dịch
Nếu không cải thiện, tham khảo các chuyên gia

Liệu pháp miễn dịch chuyên biệt (ITS)

Chỉ định
Loại bỏ là phƣơng tiện điều trị tốt nhất, có thể đƣợc kết hợp điều trị triệu chứng và nếu cần
thiết một liệu pháp miễn dịch chuyên biệt mà trong đó, về kinh điển, hiệu quả tốt hơn cho
bệnh nhân nhạy cảm đơn và còn trẻ.
Mạt nhà : vải bao giƣờng đƣợc coi là hiệu quả
Động vật : ly thân thƣờng rất khó
Nấm mốc, gián : hành động cụ thể
Phấn hoa : không thể lọai bỏ
Chất gây dị ứng nghề nghiệp : điều chỉnh công tác

A . Chỉ định ITS B. Chống chỉ định ITS

1. Dị ứng phụ thuộc IgE 1. Các bệnh tự miễn
2. Lọai bỏ khó khăn hoặc không hiệu 2. Suy giảm miễn dịch
3. Điều trị dƣợc học không hiệu quả 3. Bệnh nặng
4. Phối hợp hen 4. Hen không ổn định
5. Bệnh nhân tuân thủ 5. Điều trị bằng β (-)
6. Bệnh nhân không tuân thủ

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 116

Hình 1. Mô hang và sự nghẹt mũi.

Tƣơng quan lƣu lƣợng giữa bên tắc nghẽn và bên thông là 1/10. Nghẹt mũi là hay gặp,
thƣờng xuyên ngay cả khi ngủ. Độ dài của nó thay đổi
Hình ảnh các hốc mũi trên cùng 1 bệnh nhân trƣớc và sau khi nhỏ thuốc co mạch.
A : hình ảnh sinh lý : bên phải ngấm thuốc tốt, trong khi bên trái bị tắc nghẽn bởi mô hang
của cuống mũi dƣới và giữa.
B : sau khi dùng thuốc co mạch : co hồi mô hang và biến mất nghẹt mũi.

A B

Hình 2.
A : hình ảnh nội soi hốc mũi phải so sánh với hình ảnh CT mặt cắt trán không tiêm thuốc.
B : ở phía trƣớc, cuống mũi dƣới phì đại (CI), vách ngăn tách 2 hốc mũi, trên cùng là khe
khứu giác tách ra từ nền sọ bởi lá sàng, cuống mũi giữa (CM), hốc mắt (O).

B
A

O
CM
Ostium maxillaire
C
M
Sin max D S
CI S
CI

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 117

Hình 3.
A : hốc mũi trái bị bội nhiễm và do lệch vách ngăn (S).
B : hình ảnh CT :bên trái : lệch vách ngăn thu hẹp đƣờng hô hấp và ngách giữa chịu trách
nhiệm gây ra viêm xoang hàm do xẹp(SMG).Bên phải : cuống mũi giữa có bọng nƣớc (CB)
cản trở sự dẫn lƣu từ xoang hàm phải bội nhiễm (SMD), sự tắc nghẽn dẫn lƣu của tiêm
mao-màng nhầy xoang hàm phải do cuống mũi giữa phì đại và dẫn lƣu xoang hàm trái bị
ảnh hƣởng do đƣờng thở bị thu nhỏ từ ngách giữa.
C : tắc nghẽn cơ học của ngách giữa phải do cuống mũi giữa có bọng nƣớc dạng polyp thể
tích lớn (CB).

A : Fosse nasale gauche, vue B : Image scanner

endoscopique

C
S B S
SM SM
D G

C Fosse nasale droite vue

endoscopique

CB
Partie VIII

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 118

Hình 4. Giải phẩu của hốc mũi và các xoang : ngách giữa là chìa khóa của dẫn lƣu xoang
hàm, xoang sàng và trán (hầu như tất cả các xoang).

Hình 5. Tắc nghẽn hô hấp ở mũi do u vòm họng (u Kaposi).

A :Vue endoscopique du cavum B : Scanner du cavum

par la fosse nasale droite : coupe coronale sans
tumeur de Kaposi injection

C : vue scanner coupe sagittale

tuméfaction du cavum

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 119

Hình 6. Bệnh lý viêm.

A : viêm mũi dị ứng đợt cấp : hốc mũi trái : nở lớn đáng kể của cuống mũi dƣới kèm với
chảy mũi trong, lƣợng nhiều.
B : viêm mũi do thầy thuốc, sau điều trị corticoid : hốc mũi trái.
C : viêm mũi loại ứ trệ tĩnh mạch: hốc mũi trái ; vết tích điều trị bởi đốt tại chỗ.
D : viêm mũi xoang có viêm polyp, tiết dịch nhiều, có thể gợi ý 1 nhiễm nấm aspergillus (hốc
mũi phải).

A : rhinite allergique en crise B : rhinite iatrogène post cortico-

thérapie:

C : rhinite de type stase veineuse : D : rhino-sinusite avec polype

Traces de traitement par cautérisation inflammatoire et écoulement,
locale pourrait évoquer une greffe
aspergillaire

locale

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 120

Hình 7. Hình ảnh viêm mũi teo hay OZENE.

A : bệnh học của màng nhầy khe khứu giác bên trong và bên ngoài cuống mũi trên (CS), hốc
mũi trái ; vách ngăn (S).
B : hình ảnh CT của 1 sự teo dạng OZENE.

A B

CS
S

Hình 8. Viêm mũi xoang liên quan với loạn động lông chuyển.
Bối cảnh phức tạp do suy giảm miễn dịch. Hình ảnh nội soi và CT của 1 bệnh cảnh nặng
không kèm polyp , ảnh hƣởng đến toàn bộ màng nhầy của mũi và các xoang.

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 121

Hình 9. Hình ảnh sau phẩu thuật cắt xương sàng - xương bướm.
Sự dẫn lƣu tất cả các khoang đƣợc bảo đảm nhờ sự tái lập biểu mô tốt.

Ethmoïde

Sinus maxillaire visible par la

méatotomie moyenne

A : nội soi hốc mũi trái sau cắt xương sàng- B : hình ảnh CT bên trái sau cắt xương sàng,
xương bướm. xương bướm.

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng

 122

Tài liệu tham khảo

1. International Study on Asthma and Allergy in childhood. ISAAC. Lancet 1998;351:122-

32.
2. Rhinite allergique et polypose naso-sinusienne. Pascal Demoly. John Libbey Eurotext;
2005, Paris.
3. Chemical Senses Advance Access published January 20, 2007. Inflammatory
Obstruction of the Olfactory Clefts and Olfactory Loss in Humans: A New Syndrome?
D. Trotier, J-L. Bensimon, P. Herman, P. Tran Ba Huy, KB. Døving, C. Eloit.
4. Evidence of an odorant-binding protein in the human olfactory mucus: location,
structural characterization and odorant-binding properties. L. Briand, C. Eloit, C.
Nespoulous, D. Trotier, J.C. Pernollet. Volume 41, Issue 23; 7241-7252; International
Journal of Biochemistry 2002.
5. Intérêt des reconstructions tomodensitométriques dans l’abord transnasal du sinus
frontal sous guidage endoscopique: resection du plancher du sinus frontal Rev Soc Fr
1997;42:39-45, Ph. Herman, M. Hanau, J-P. Guichard, C. Eloit, P. Tran Ba Huy.
6. Exercise-induced anaphylaxis: useful screening of food sensitization. Guinnepain
M.T., Eloit C., Raffard M., Brunet-Moret M.J., Rassemont R., Laurent J.- Ann Allergy
Asthma Immunol 1996 Dec 77:6 491-6.
7. A new olfactory test to quantify olfactory deficiencies. Eloit C., Trotier D. ; Rhinology
1994 Mar 32:1 57-61.
8. Clinical test and study of the nasal fossae. Eloit C., Tran Ba Huy P. ; Revue Praticien
1988 Apr 21 38:12-719-27.
9. Occupational allergic rhinitis. Gervais P., Ghaem A., Eloit C.; Rhinology 1985;23:92-8.
10. Anterior rhinomanometry and intranasal challenge tests. Technique and results in 270
cases : usefulness for the etiological diagnosis of vasomotor rhinitis. Ghaem A., Eloit
C., Herman D., Roger A.M., Pialoux P., Tran Ba Huy P., Martinaud J.P. Ann
Otolaryngol Chir Cervicofac 1981 98:1-2 15-22.
11. Exploration radiologique du massif facial normal : Encyclopédie Médico-Chirurgicale,
(Paris) ; J.L. Bensimon, C. Eloit Paris, 30-830-A-10.
12. Troubles de l’olfaction. Tran Ba Huy P, Eloit C. ORL - Editions Marketing. Collection
Ellipses 1996.
13. Relation des rhinites, asthmes professionnels et tests de provocation nasale.Gervais P,
Eloit C, Ghaem A. Revue Française d'Allergologie. 1985.
14. A revised Nomenclature for Allergy. An EAACI position statement from the EAACI
nomenclature task force. Johansson SGO, Bousquet J, B. Wutrich et al Allergy
2001;56:812-Traduction in RFAIC 2004;44:218-230.
15. ARIA OMS Bousquet J et al. JACI 2001.
16. ARIA 2008 Update - Bousquet J. et al. Allergy 2008 ;63 : S86.

Hội Phổi Pháp-Việt Sách chuyên đề - Bệnh lý dị ứng