Ünite 1: Temel Kavramlar: Zedelenme, Yetersizlik, Engel, Bakım, Rehabilitasyon,

Engelli Bakımı

“Ünite 1: Temel Kavramlar: Zedelenme, Yetersizlik, Engel, Bakım, Rehabilitasyon,

Engelli Bakımı

Giriş

Her birey yaşama kendi özellikleri ile gelir. Bu özellikler bireylerin birbirinden
farklı yönlerini de oluşturur. Ancak bazen farklılık bireyin bir uzvunun, duyu
organın ya da yetisinin yetersiz olması biçiminde meydana gelir. Bu durumda
farklılık zedelenme, yetersizlik, engel gibi çeşitli durumlar oluşturur. Bu noktada
önemli olan bireyin kendi özellikleri yetersizlikleri ve güçlü yönleri ile
desteklemektir. Çünkü farklılıklarımız gibi gereksinimlerimiz de birbirimizden
farklıdır. Özellikle özel gereksinimli birey söz konusu olduğunda farklı
gereksinimlerin desteklenmesi oldukça önem kazanır.

Özel Gereksinimli Birey

Özel gereksinimli bireyler için kullanılan risk taşıma, zedelenme, yetersizlik

engel gibi kavramlar söz konusudur. Bu kavramlar birbirleri ile ilişkilidir ve
zaman zaman karıştırılabilmektedir.

Risk Taşıma

Şu an bir yetersizliği olmayan ancak ileride bir yetersizliğe sahip olma olasılığı
yüksek bireyleri tanımlar. Bu kavram daha çok bebekler ve küçük çocuklar için
kullanılır ve doğum, yaşanan çevre sebebiyle ileride bir yetersizliğin oluşma
ihtimali olan bireyleri ifade eder.

Zedelenme

Doğum öncesinde, doğum sırasında ya da doğum sonrasında bireyin organında işlevini

yerine getirmede geçici ya da kalıcı olarak zorlanma yaşaması durumudur.

Yetersizlik

Yaşanan zedelenmenin ardından bireyin işlevini kısmen ya da tamamen kaybetmesi

durumudur. Zedelenmenin sonucu olarak birey yürüyemeyebilir, duyamayabilir,
akranlarının hızında öğrenemeyebilir.

Engel

Yetersizliği olan bireyin toplumun olumsuz koşulları, çevrenin olumsuz tutumları

gibi sebeplerle toplumsal yaşama katılmasının engellenmesidir. Bu engel bireyden
değil toplumdan ve çevredeki olumsuz tutumlardan kaynaklanmaktadır. Yetersizliği
olan bireylerin gereksinimleri doğrultusunda uygun hizmetler sunulduğunda, çevre
koşulları düzenlendiğinde, toplumun olumsuz tutumları değiştirildiğinde
yetersizliğin engele dönüşmesi de durdurulabilir.

Kavramlar arası ilişkiye örnek olarak; birey doğum sonrasında geçirdiği hastalığın
ardından işitme organında zedelenme olmuştur. İşitme organında zedelenmenin
ardından birey işitme yetersizliği yaşamaktadır. İşitme yetersizliği olan birey
toplumun olumsuz tutumları nedeniyle istediği işe yerleşmesi engellenmiştir. Bir
başka deyişle bireyin zedelenmesi yetersizliğe, yetersizliği engele dönüşmüştür.

Özel Gereksinimli Bireyler

Özel gereksinimli bireyler gereksinimleri ya da yetersizlikleri bağlamında

sınıflandırılmaktadır.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğine göre sınıflandırma;

Zihin yetersizliği,

İşitme yetersizliği,

Görme yetersizliği,

Ortopedik yetersizlik,

Özel öğrenme güçlüğü,

Dil ve konuşma güçlüğü,

Duygusal uyum güçlüğü,

Süreğen hastalık,

Sinir sistemi zedelenmesi ile oluşan yetersizlik,

Süreğen hastalıklar,

Otizm,

Sosyal uyum güçlüğü,

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu,

Üstün ve özel yetenek şeklindedir.

Özel Gereksinimli Olma Nedenleri

Özel gereksinimli olma nedenleri farklı uzmanlarca farklı biçimlerde

sınıflandırılmıştır. Ancak alanda genel olarak;

Doğum öncesi,

Doğum sırası ve

Doğum sonrası nedenler olmak üzere zaman bağlamında üç kategoride incelenmektedir.

Doğum öncesi nedenler; akraba evliliği, kan uyuşmazlığı, annenin hamilelikte madde
ve yanlış ilaç kullanımı, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, annenin hamilelikte
suçiçeği, kızamıkçık, Hepatit B, toksoplazma gibi bir enfeksiyona maruz kalması
olarak örneklendirilebilir.

Doğum sırası nedenler; olumsuz doğum koşulları, erken ya da geç doğum, doğum
sırasında bebeğin oksijensiz kalması, doğum sırasında yapılan yanlış müdahaleler
olarak örneklendirilebilir.

Doğum sonrası nedenler; bebeklikte yüksek ateş, havale, bebeğin düşmesi, kafa
travması olması, uzun süren sarılık, ilerleyen yıllarda yaşanan ev kazaları, iş
kazaları, psikolojik sorunlar gibi birçok faktör neden olarak örneklendirilebilir.

Özel Gereksinimli Bireylere İlişkin Bakım Hizmetleri

Özel gereksinimli bireyler söz konusu olduğunda bakım hizmetleri oldukça önemlidir.
Temel olarak bakım hizmetleri özel gereksinimli bireylere, süreğen hastalığı olan
bireylere ve yaşlı bireylere sunulmaktadır. Bu bireylere bakım merkezlerinde
verilen hizmetler ilgili yönetmeliğe göre;

Psiko-sosyal hizmetler ve

Kişisel bakım hizmetleri olmak üzere iki kategoride incelenmektedir.

Piskosoyal hizmetler;

\1. Bakıma muhtaç özürlü ailesinin, özürlüyü ve özür durumunu kabullenmesine,

bilgilendirilmesine yönelik kişisel veya grup çalışması yöntemiyle verilecek
hizmetler,

\2. Bakıma muhtaç özürlünün özrünü, mevcut durumunu ve yerleştirildiği ortamı

kabullenmesine, bilgilenmesine ve gelişim alanlarında desteklenmesine yönelik
kişisel ve grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler,

\3. Özürlü ve ailesinin sosyal hakları ve mevcut kaynakların kullanılmasına yönelik

kişisel ve grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler,

\4. Özürlünün bağımsız yaşama, sosyal hayata uyumuna ve katılımına yönelik sosyal,
kültürel, sanatsal ve sportif etkinlikler ile düzenlenecek bu tür etkinliklere
katılabilmesi için refakat hizmetler,

\5. Özürlünün terk edilme, ret edilme, özür durumunu kabullenememe, ümitsizlik,
intihar etme, yalnızlık, sevgisizlik gibi olumsuz duygulardan kurtarılmasına ve
depresyon ve stres gibi durumların yaşanmasının engellenmesine yönelik kişisel veya
grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetlerdir.

Kişisel bakım hizmetleri;

\1. Banyo yaptırılması,

\2. Tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin

yapılması,

\3. Tırnaklarının kesilmesi,

\4. Saçlarının taranması,

\5. Dişlerinin temizlenmesi,

\6. Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi,

\7. El, yüz ve ayak temizliği,

\8. Sakal tıraşının yapılması,

\9. İstenmeyen tüylerin temizlenmesi,

\10. Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması,

\11. Burun ve kulak temizliğinin yapılması,

\12. Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi,

\13. Odasının temizlenmesi,

\14. Çamaşırlarının yıkanması,

\15. Tehlikelere karşı korunması ve gözetilmesidir.

Bakım hizmetleri gereksinim duyan bireyin özelliklerine, bakım süresine, bakım

sunan personel göre pek çok farklı şekilde sınıflandırılmaktadır. Temel olarak bu
sınıflandırma şu şekildedir;

\1. Hizmetin verildiği yere göre;

a. Kurumsal bakım,

b. Toplum temelli bakım,

c. Toplum temelli evde bakım.

\2. Hizmetin sunum zamanına göre;

a. Erken dönemde bakım,

b. Geç dönemde bakım.

\3. Hizmetin sunum süresine göre;

a. Kısa süreli bakım,

b. Uzun süreli bakım.

\4. Birey ve bakım sağlayan arasındaki ilişkiye göre;

a. Profesyonel bakım,

b. Profesyonel olmayan bakım.

\5. Bakıma gereksinim duyma nedenine göre;

a. Engelli Bireyler/Yaşlı Bireyler/Süreğen Hastalığı Olan Bireyler İçin Bakım,

b. Kişisel bakım hizmetleri,

c. Psiko-sosyal hizmetler,

d. Barınma hizmetleri,

e. Boş zaman değerlendirmeye ilişkin hizmetler,

f. Gündüz bakım ve desteği.

Bu hizmetlerden hizmetin verildiği yere bakım hizmetleri incelendiğinde kurumsal

bakımın; özel gereksinimli, yaşlı ve/veya süreğen hastalığı olan bireyin evde bakım
hizmetleri ve desteğe rağmen daha fazla gereksinimi oluşması evde desteğin bireyin
bakımı için yeterli olmadığı durumlarda kullanıldığı bakım türü olduğu ifade
edilebilir.

Toplum temelli bakımın; özel gereksinimli, süreğen hastalığı olan ve/veya yaşlı
bireylere sunulmaktadır. Toplum temelli bakım bu bireylere sunulan hizmetlerin
dağılımında onlara eşit fırsatlar sunmayı bu bireylerin haklarını savunmayı ve
iyileştirmeyi hedefleyen bakım hizmeti olduğu, toplum temelli bakımda birçok farklı
disiplinden uzman ekip çalışması ile birlikte destek sunduğu ifade edilebilir.
Evde bakım ya da toplum temelli evde bakımın ise; özel gereksinimli bireye kendi
yaşadığı ortamda sunulan tıbbi hizmetleri, kişisel bakım hizmetlerini ve psiko-
sosyal hizmetleri kapsadığı ve bireyin kendi evinde yaşamını bağımsız şekilde
sürdürmesini sağlamak evde bakım hizmetlerinin temel amacını oluşturduğu ifade
edilebilir.

Rehabilitasyon Hizmetleri

Rehabilitasyon teriminin kelime anlamı iyileştirmedir. Temel olarak rehabilitasyon

kaybedilen bir yeteneğin yeniden kazandırılması ya da yerine yeni bir işlevin ikame
edilmesi olarak açıklanabilir. Aynı zamanda rehabilitasyon özel gereksinimli
bireylerin çevresi ile etkileşiminde en yüksek düzeyde işlevde bulunmasına ve bu
işlevleri korumasına ilişkin alınan önlemler dizisi olarak ifade edilebilir ve özel
gereksinimli bireyler için oldukça büyük önem arz etmektedir. Rehabilitasyon
hizmetleri sonucunda bazı gelişmeler olması beklenir bunlar;

\1. İşlev kaybının önlenmesi,

\2. İşlev kaybı hızının yavaşlaması,

\3. İşlevin iyileştirilmesi ya da işlevin geri kazanılması,

\4. İşlev kaybının telafisi ve

\5. Mevcut işlevin korunması olarak sıralanmaktadır.

Özel gereksinimli bireylerle çalışan her bir farklı uzmanlık alanı rehabilitasyona
farklı yaklaşmaktadır. Bu nedenle birçok farklı rehabilitasyon bakış açısı ve
rehabilitasyon türleri vardır. Bu türlerden en çok öne çıkan rehabilitasyon
türleri;

Tıbbi rehabilitasyon,

Mesleki rehabilitasyon,

Sosyal rehabilitasyon ve

Toplum temelli rehabilitasyon olarak örneklenebilir.

Tıbbi rehabilitasyon: Bireyin sağlık durumunun tanılanması, tedavi yoluyla işlevin

iyileştirilmesi, bireyin yaşadığı yetersizliklerin azaltılması şeklinde
gerçekleşir. Uzman doktorlar, fizyoterapistler, psikiyatrlar, pediatristler, göz
doktorları, beyin cerrahları gibi tıp uzmanları tarafından sağlanır.

Mesleki rehabilitasyon: Temelde mesleğini gerçekleştirmede yetersizlikler yaşayan

özel gereksinimli bireylerin bir mesleğe hazırlanma, yerleşme ve mesleği başarılı
biçimde sürdürmelerini temel almaktadır.

Sosyal rehabilitasyon: Sosyal rehabilitasyon hizmetleri özel gereksinimli bireyin

yaşamın farklı alanlarında (iş, ev, toplumsal hayat, eğitim) gereksinim duyduğu
sosyal- duygusal gereksinimlerine ilişkin gerçekleştirilen hizmetleri kapsar.

Toplum temelli rehabilitasyon: Özel gereksinimli bireylere sunulan rehabilitasyon

hizmetlerinin toplumda yer alan farklı kişilerce yürütülmesi ve özel gereksinimli
birey ve ailesinin toplum kaynaklarından rahatlıkla faydalanabilmeleri için gereken
önlemlerin alınmasını içermektedir.”

BAKIMA GEREKSİNİMİ OLAN ENGELLİ BİREYLER-I

by GitBook