ऩामाबत वक ऩना 

1 ऩरयचम 
आऩण वल जन आऩ मा दनददन जीलनात गणणताळी ऩरयचचत आशोत. गणणती ओ ळ व शणजच 
अचधक, लजाफाक , गणाकाय ल बागाकाय इ माद आणण अनक व चरदशण. वाधी गणणत 
कय मावाठ  
कभी लऱ रागतो ,ऩण ज दर गणणत कय मावाठ अचधक लऱ रागतो. दवया घक गणणताभ म 
अचकता 
आश. मा वक ऩनलय आधारयत भाणवान अव भळीन वलकचवत कय माच ठयवलर ज गणणती दमा लगलान 
आणण अचकयी मा क ळकर , मातनच ज भ झारा वगणकाचा . 
ि◌भ computare(वगणक ) शी एक र दनवसा आश ', शणज गणना. वगणक का मभाचळलाम 
काशीशी क ळकत नाशी. श फामनयी अका मा ण रग भा मभातन दळाळ व मा रतत 
कयत. 'वगणक' शा ळ द वशवा वर ोवचवग मच न आणण अतगत रभतीळी चनगडीत आश. 
वगणक लगलग मा रोकाना लगलग मा उ दळा मा ऩततवाठ लाऩयता मतो. एक वाभा म भाणव 
वगणकाचा लाऩय कलऱ, रलमचचरत, अचक आणण जरद काभ कयणाय कल ्◌्म रय शणन 
लाऩयतात. माफ दर जारत भादशत अवर मा म तीवाठ , वगणक वभरमा वोडलण आणण डा दमा 
कय माव वषभ भळीन आश. 
आऩण आज ऩाशत अवररा वगणक ऩल मा वगणकाऩषा खऩ चब न आश. वगणका मा अन मो 
गाची (applications) व मा लाढर आश ती मा मा, दशळोफ कय माची गती आणण अचकता 
माभऱ . वगणकाचा आऩ मा जीलनालय शोत अवररा बाल ,ऩरयणाभ ळवा कय माजोगाच आश. मलवाम 
डा ोवचवग, एअय राई व आणण य ल, शलाभान forecasting, ि◌चरपोन ल वलजची वफर, फका 
ठल लयीर ऩव, ऩव काढ माची, बयणा भ म, चत क आयषण, ल यक म चनदान इ. ष ात वगणक 
अ मत उऩम त आश. 
"वगणक श अव उऩकयण आश ज डा रल काय कयत , डा दमा ल लाऩयक मारा इणच ्ि◌त आिऊ ऩ 
दतो आणण वाठलन ठलतो." 
"वगणक भादशती काम यचना उऩकयण ज आश". 
ि◌ीऩ: - चा व फफजरा वगणकाचा "पादय"( लडीर ) शणतात. 
6. फफजच ऩ कयण (analytical)इणजन 
चा व फफज शा एक चव ध इ जी वलळऴस शोता मान वल लऴणा भक इणजन शणजच 
वाभा म-उ दळ 
आकडभोड म वन 1823 भ म वलकचवत कर शोत. माना वगणक वऩता शणन ओऱखर जात. 
 डा(data) & ि◌भाकन (numbering) णार  
 
वगणक प त दोन अक वभज ळकतो,ळ म आणण एक मारा आऩण फामनयी ि◌भाक णार  
शणन ओऱखतो . वगणकाभ म फामनयी नफय एका वलज मा नाडी वाय वादय करा जातो. माचा 
अथ एक शणज ल जचच नाडी(electric puls) आणण ळ म शणज नाडी नाशी. वगणका भ म 
वल डा थभ फामनयी नफय णार भ म ऩातयीत शोतो. फामनयी ि◌भाक णार भ म 1अक 
शणज एक व फ ल आठ व फ दकला व फ वमोजन मारा फािई शणतात. फािईचा लाऩय 
अषयी रतचत ऩ , अक म आणण लणाक डा चतचनचध ल कय मावाठ लाऩयरा जातो. डा शा 
लण(character), व मा(number) आणण चच श(symbols) माच वमोजन आश. डा 
शा अषयी रतचत ऩ डा, अक म डा आणण लणाक डा; डा मा तीन कायाभ म वलबागररा 
आश. आणण अऩणाक - वा मीक डा दशा अक 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, दोन चच श + ल 
फनरर. अक म डा चतचनचध ल कय मावाठ लाऩयर ि◌भाक णार वलवलध काय आशत.शी 
व मा णार दळाळ व मा णार , फामनयी ि◌भाक णार , अ टभाळ व मा णार आणण 
जाडचवभर ि◌भाक णार आश. 
अषयी रतचत ऩ डा 26 अषयी रतचत ऩ चतचनचध ल कय मावाठ लाऩयरा जातो. 
कय मावाठ z आणण रय त जागा ऩावन z कयीता, रशान अषय ऩावन बाडलर अषय 
फनरर. अषयी रतचत ऩ डा दखीर गय अक म डा शणतात. लणाकअषयी रतचत ऩ डा, 
अक म डा, वलळऴ अषय आणण चच श चतचनचध ल कय मावाठ लाऩयतात. 
5. वगणक वऩ मा 
वगणकाची उत ्ि◌ाती 16 मा ळतका ऩावन व कर आणण आ शी ददवत पॉभ आज मा वगणक 
ऩरयणाभ. ग मा ऩ नाव लऴात जरद फदर undergone आश. मा दय मान वगणकात जी उत ्ि◌ाती 
झार , ती उत ्ि◌ाती वगणका मा ऩाच वऩ माभ म वलबागरर आश. 
वगणकाची मक वऩढ भरबतऩण वगनकाचा ताव क वलकाव रशान आकाय, रलरत, अचधक 
ळव तळार आणण अचधक कामषभ आणण वल ववनीम म वाय दळवलर जात. मक वऩढ मात 
लाऩय मा 
जाणा मा circuits मा कायालय ओऱखर जात. 
5.1 ऩदशर वऩढ (1942 - 1955): - 
 
ऩदश मा वऩढ मा वगणकात मभ tubes लाऩयर जात. श वगणक आकायान भोठ शोत आणण 
माना 
ो ाभ चरदशताना अलघड जात अव. मा वऩढ तीर काशी वगणक अव शोत, 
1. ENIAC: तो जॉन Eckert आणण जॉन Mauchy वाय ऩनचव लचनमा वल याऩीठ, मएवए 
मथ 1946 भ म फाधर गर .तो थभ इि◌र्ॉचनक वगणक शोता. माच नाल इि◌र्ॉचनक 
वाण मक Integrator आणण कम रय (ENIAC) अव कय मात आर. ENIAC, 30 * 50 
प राफ 30 ि◌न लजन, 18.000 मभ tubes, 70,000 यणज ररच, 10,000 capacitors 
आणण वलजची गयज 1,50,000 ल व आश. 
2. EDVAC: माचा अथ इि◌र्ॉचनक अरग अणरथय रलमचचरत वगणक अवा आश आणण 
तो 1950 भ म वलकचवत करा गरा. 
3. EDSAC: माचा अथ इि◌र्ॉचनक वलरफ व श रलमचचरत वगणक अवा आश आणण 
एभ शी वल कव मानी 1949 भ म क वज वल याऩीठात वलकचवत करा. 
4. UNIVAC-1: Ecker आणण Mauchly मानी 1951 भ म मचन शवर दशळफ वगणक 
मलरथा मा मा भदतीन उ ऩाददत कर . 
पामद: - 
1. मभ tubes मा ददलवात उऩर ध एकभल इि◌र्ॉचनक घक शोत. 
2. मभ tubes त सानाण इि◌र्ॉचनक दडणिजर वगणकाची घन दकला वगाच 
आगभन कर. 
3. श वगणक मा मा लऱ वलात जरद आकडभोड कयणाय वाधन शोत. त चभर वकदात 
computations दमा कयत अवत. 
तो: - 
1. आकायान खऩ भोठ. 
2. अवल ववनीम. 
3. मभ tubes भो मा भाणालय उ णता चनभाण कयत 
4. लातानकरन आल मक. 
5. वतत दखबार आल मक. 
6. ऩोफर नाशी. 
7. मालवाचमक उ ऩादन अलघड आणण भशाग शोत. 
 
8. चरच भड मालवाचमक लाऩय. 
भमादा 
1. कामकायी गती भद शोती. 
2. ऊजचा उऩमोग अचतळम उ च शोता. 
3. चत ठाऩन कयीता भोठ जागा आल मक. 
4. ो ाचभग षभता कभी शोत. 
5.2. दवयी वऩढ (1955 - 1964): - 
1955 भ म ि◌ाणझ रय नाला मा एका दड शाइवन ऩदश मा वऩढ तीर मभ tubes फदरर. 
Transistors 
वल यत tubes ऩषा रशानशोत आणण उ च कामकायी गती शोती. उ ऩादन खच दखीर कभी शो 
ता. माभऱ वगणक आकाय भा अ मत कभी शोता. 
क ोवचवग मच न (CPU रा), रभती, ो ाभीग बाऴा आणण इन ऩ ल आिऊ ऩ मचन व मा 
वक ऩना वलकचवत कर गर क दवयी वऩढ आश. जव COBOL शणन ो ाचभग बाऴा, पोान मा 
काऱात वलकचवत शोत. मा वऩढ तीर काशी वगणक अव शोत 
1. आमफ एभ इ.व. 1620: ऩदश मा वऩढ मा तरनत आकायान रशान. 
पामद 
1. ऩदश मा वऩढ मा तरनत आकायान रशान. 
2. अचधक वल ववनीम. 
3. कभी उ णता म ऩ न. 
4. श वगणक चभचरवकदभ म गणना कयत. 
5. उ भ portability. 
 
 तो 
1. लातानकरन आल मक. 
2. लायलाय दखबार आल मक. 
3. मालवाचमक उ ऩादन अलघड आणण भशाग शोत. 
5.3. चतवयी वऩढ (1964 - 1975): - 
चतवयी वऩढ 1964 भ म आर . इि◌र्ॉच व त साना ऩढ "microelectronics" त सान मारा " 
चवचरकॉन चीऩ" शणन ओऱखर. चवचरकॉन अ मत रशान (कभी 5 चभभी लअय) ऩ ठबाग भ म 
वद क घकाची भो मा व मन वभाकचरत कयन म झार. श नल न त सान "एकाण भक circuits" 
(ics) ि शर गर. एक आमवी चवचरकॉन मा एकाच ऩातऱ रराइव लय फाधर मात अनक 
transistors, यणज ररच आणण capacitors शोत. माभऱ वगणकाचा आकाय अचधक कभी झारा. मा 
वऩढ तीर उदाशयण आमफ एभ-360 आणण IBM-370 आशत. फचवक (Beginners वल शत 
चतका भक 
वचना कोड) मा काऱात वलकचवत कर. 
. मा वऩढ तीर वगणक आकायान रशान शोत, कभी खच, रभयणळ ती आणण दमा लग पाय आश. 
पामद: - 
1. ऩदश मा ल दव मा वऩढ मा तरनत आकायान रशान. 
2. दव मा वऩढ मा तरनत अचधक वल ववनीम. 
3. कभी उ णता म ऩ न. 
4. शाडलअय अडचणी दचभऱ आशत कायण दखबार खच कभी आश. 
5. वशज ऩोफर. 
तो: - 
1. लातानकरनाचा अनक कयणाभ म लाऩय आल मक. 
2. अ मत अ माधचनक त सान आमवी चीऩ उ ऩादनात आल मक. 
 
5.4. चतथ चनचभती (1975 ऩावन ऩढ): - 
आ शी आज लाऩयत अवरर वगणक चौ मा वऩढ च वगणक आशत. व लातीरा, एकाण भक circuits 
भ मकलऱ दशा त ल व घक शोत. श त सान रभॉर रकर एकाण भक Circuits (SSIC) अव कय मात 
आर. नतय, उ ऩादन ics कयीता त सानाभ म वधायणा क न एकाच चचऩ लय ळबय घक भाडण म 
झार.श त सान भ मभ रकर एकाण भक Circuits (MSIC) शणन ओऱखर शोत. तो एकच चचऩ चड 
30,000 घक ती अखड कयण म शोत त शा भग भोठ एकाण भक Circuits (LSIC) मग 
आर. आजच वगणक लाऩय (LSIC) microprocessors शणतात एकाच चवचरकॉन चचऩ लय 
फाधरा. चनदशत microprocessor वलकावात तो एकच चचऩ लय वगणका मा वर ोवचवग मच न 
(CPU रा) ठल मावाठ म आश. मा वगणकाव व भ वगणक ि शर जात. भशनत ऩढ र 
miniaturization वाठ लय अ याऩ आश आणण त एकाऩषा अचधक दळरष घक LSICs फदरर ज पाय 
भो मा भाणात एका Circuits (VLSIC) शणन ओऱखर चवगर चचऩ लय एका कर जातीर अळी 
अऩषा आश. 
ि◌ीऩ: ' आऩण आज लाऩयत अवरर लमव तक वगणक (ऩीवी) श मा वऩढ च वगणक आशत. 
पामद: - 
1. आकाय वलात रशान. 
2. खऩ वल ववनीम. 
3. लातानकरन फशताळ घनाभ म आल मक नाशी. 
4. भागीर वऩ मा ऩषा गणन भ म फयच जरद. 
5. शाडलअय वफघाड उऩषणीम अवत आणण शणन दकभान दखबार आल मक आश. 
6. वशज ऩोफर. 
7. मनतभ भ आणण खच. 
8. रलरत. 
चतकर ऩरयणरथती: - 
1. अ मत अ माधचनक त सान LSIC उ ऩादनात भोठमा भाणात आल मक. 

वगणक आकती 
: 
वगणक डा, चच , आलाज आणण ाद व मालय दमा कयतो. तो जरद आणण अचक अ मत 
गतागतीची वभरमच चनयाकयण क ळकतो . वगणक भऱात ऩाच भख ऑऩयळन माच काम 
आणण आकाय वलचायात न घता ऩाय ऩाडतो . त अव 
 
1) तो, इन ऩ भागा वाय डा दकला वचना रल कायतो 
2) तो, लाऩयकता वाय आल मकत भाण डा वचचमत कयत 
3) डा दमा क ळकतो 
4) त आिउ ऩ रल ऩात ऩरयणाभ दत, आणण 
5) शी वगणक णार वल काभकाज चनम ीत कयतात. 

ाथचभक वगणक ऑऩयळ व 

1. इन ऩ: शी वगणक णार भ म डा आणण का मभ वल ट दमा आश. वगणक क चा 
भार शणन क चा डा घत आणण दमा कयत जव कोणतशी इतय इि◌र्ॉचनक भळीन 
कयत. माभऱ इन ऩ मच न आभ माकडन दमवाठ एक वघ दत यीतीन वगणकालय डा 
घत 
2. वाठलण: कामभच डा आणण वचना जतन कय माची दमा रोयज शणन ओऱखर 
जात. डा मष दमा व शो माऩल णार भ म ददर आश. माभऱ डा थभ जरद 
लळ आणण दमवाठ रोयज मच न भ म वाठलरा जातो. तो डा वाठलण आणण वचनावाठ  
जागा ऩयलतो. 
रोयज मच न खार र भख काम कयत: 
• वल डा आणण वचना दमा कय माऩल आणण नतय मथ वाठलर जातात. 
दमतन मातीर ऩरयणाभ दखीर मथ वाठलर जातात. 
 
3. दमा: अकगणणत आणण तादकक ऑऩयळन वाय मा ऑऩयळन व कय मा मा कामारा 
दमा शणतात. वर ोवचवग मच न (CPU रा) रोयज मच न ल न डा आणण वचना घत 
ल ददर मा वचनाच आणण दान कर मा डा कायालय आधारयत वल काय मा गणणत 
कयत. भग रोयज मच न कड ऩयत ऩाठलर जात. 
4. उ य(output): शी उऩम त भादशती चभऱल मावाठ डा ऩावन ऩरयणाभ चनचभती दमा 
आश. माच भाण दमा क मानतय वगणक चनभीत आिउ ऩ दखीर भानल लाचनीम 
रल ऩात ददर जा माऩल वगणकात कठतयी ठलर ऩादशज. ऩ शा आिउ ऩ दखीर ऩढ र 
दमवाठ वगणकत वाठलर जात. 
5. चनम ण: वचना कळा आभरात आण मा जातात मालय चनम ण ठलत . इन ऩ, दमा ल 
आिऊ ऩ वाय मा वल दमालय चनम ण मच न चनम ण ठलत. 
कामळीर खड(Functional units) 
वगणक मा मा वलवलध कामळीरता मच न दय मान काम allocates, ऩल मा वलबागात नभद 
ऑऩयळन ऩढ चारण, कय मावाठ कयत. वगणक णार मा मा कामाव तीन रलत मच न 
भ म वलबागत. त आशत 
1) अकगणणत रॉणजकर मच न 
2) चनम ण मच न. 
3) वर ोवचवग मच न. 
अकगणणत रॉणजकर मच न (ALU) रॉणजकर मच न 
2. रॉणजकर मच न: आऩण इन ऩ दड शाइव डा वल ट झा मा ाथचभक रोयज मच न 
भ म वाठलर जात. डाा ल वचना मष दमा अकगणणत रॉणजकर मच न क न घतर 
जातात. ALU वाय फयीज, लजाफाक , गणाकाय, बागाकाय,तकळा आणण तरना काम ऩाय ऩडर  
जातात. 3. कोर मच न (CU) 
कोर मच न ऩमलषकाची बचभका फजालतो . कोर मच न लऱ चव नर लाऩ न वलवलध काम 
वभ लम वाध माव जफाफदाय आश. कोर मच न वगणक का मभ आणण वचना अभरात 
आण माचा ि◌भ ठयलत. गो ट कामाण लत कयण वगणका मा इतय मच न वाठ चव नर मा 
वचना आणण चारन माचा अथ रालण. अनक लाऩयक माना एकाच लऱ वगणक लळ 
कयताना दखीर णरलच फोड ऑऩ यय शणन दमा कयतो. 
4. 3. वर ोवचवग मच न (CPU रा) 
 
वगणक णार च ALU आणण CU वम तऩण क म ोवचवग मच न शणन ओऱखर 
जातात. आऩण कोण माशी वगणक णार चा भद शणन CPU रा कॉर क ळकता. श वल 
भख चनणम घत, गणणत कयत आणण ऑऩयळन व दम आणण चनमव त क न वगणक 
कामऩ दती गचतळीर कयत. 
वगणकाची भरबत लचळ म आशत: 
1. गती 
आ शारा भादशती आश क वगणक पाय जरद माच काम क ळकतो.आ शी गणणत ऩण 
कय मावाठ ताव राल ऩण तो गणणत कलऱ काशी वकदात कयतो. वगणक वचना आणण चत 
वकद आणखी राखो (1,000,000) कामा ल त क ळकता. माभऱ microsecond िअी 
वगणक गती (10-6 दवया बाग) दकला ननो-दवया (एक दवया बाग 10-9). 
2. अ टऩरऩणा 
वलवलध कायची काभ कयण दश एक षभता आश. आऩण लतन ऩ णरर व, वलजची वफर, ि◌चरपोन 
वफर आणण फयच जव चत क आयषण, भाक ळी तमायी, वलवलध कायणावाठ आऩ मा वगण 
काचा लाऩय कयतो . 
3. अचकऩणा 
वगणक अचकतच भाण पाय उ च आश आणण मक गणना वभान अचकत वश क  
ळकत. वगणक अचकता ऩातऱ वगणका मा यचना आधायालय चन णत कर जात. वगणक 
नशभी 99.9% अचक आश; वगणक म चका मा भानल आणण अमो म डा दद माभऱ शोतात. 
4. चन काऱजी: - 
वगणक श भळीन आश आणण त आऩ मा वाय दान कर मा वचना न घता कोणतशी काभ क  
ळकत नाशी. तो चड लगान आणण अचक वश वचना कयत.आऩण ठयलतो दक आऩ मारा 
काम कयामच आश आणण कोण मा ि◌भान कयामच आश. आऩ मा वायख वगणक रलत: चनणम घऊ 
ळकत नाशी. शणन, आ शी त वललकळ म आश अव शण ळकतो. 
6. बालनाळ म 
वगणकारा कोण माशी बालना दकला चल, सान आणण मष जगातीर अनबल नाशी. त शा 
बयऩय ताव काभ क मानतय त थकत नाशी 
7. रभती 
 
वगणकाकड भादशती दकला डा भो मा भाणालय वचचमत क न ठल माची ळ ती आश. आ शी 
कोणतीशी भादशती आल मक त शा व दशत आणण recall क ळकतो. वगणकातीर कोणताशी 
डाा वचचमत कयण, गभालण दकला ऩन ा त कयण श ऩणऩण आऩ मालय अलरफन अवत. 
8. रोयज षभता: - 
वगणक डा भो मा भाणालय वचचमत क ळकता ज द मभ वचम (HDD) शणतात भ म 
वफल ्ि◌ भभयी दड शाइव आश. आऩण जव ॉऩी (जना एक), CD, DVD, आभ मा वगणक फाशय 
ठलर जाऊ ळकतात, आणण इतय वगणकाळी communication क ळकत. ऩन ाइ श शणन 
द मभ रोयज वाधन भ म डा वचचमत क ळकता. 
डर कॉऩ वगणकाच भऱ बाग 
डर कॉऩ वगणकाच भरबत बाग वगणक कव, भॉच नय, क फोड, भाऊव, ल POWER कणा 
आशत. आऩण वगणक लाऩयता त शा मक बाग एक भश लाची बचभका फजालत. 
वगणक कय 
वगणक कव 
वगणक कव शा वगणकाच भ म घक वभावल ट क न घणाया धात आणण ाण रकचा फॉ्व आश. 
माभ म भदयफोड, भ म ोवचवग मच न (CPU रा), ल ज ऩयलठा म , आणण अचधक घक 
वाभालरर अवतात. 
वगणक कयण वलवलध आकायात मतात. डर कॉऩ फाफतीत एक डरक लय वगणक कव , आणण 
भॉच नय 
वशवा लय अवत. वभोय वशवा चार /फद णरलच आणण एक दकला अचधक ऑणप ्ि◌कर ाइ शव 
अवतात. 
 
आऩण वलकत घतरर लमव तक वगणक फशताळ ि◌ॉलय कवची अवतात; तथावऩ, काशी वगणक 
ऩणऩण 
ि◌ॉलय काढन ि◌ाकत ज भॉच नय भ म अगबत अतगत वल घक कर जात आशत. 
एक वलवभालळक एक iMac 
एक भॉच नय 
वगणक कयणात णरथत ण शदडओ काड भॉच नय र न लय चतभा आणण भजकय दचळत 
कय मावाठ  
काम कयत. नल नतभ भॉच नव वशवा एरवीडी ( ल द रर दळन) दकला नत लाखार र (शमा 
emitting diode) दचळत आशत. श पाय ऩातऱ क न ददर जाऊ ळकत, आणण माना खऩ ऩनर 
दळन ि शर जात. जन भॉच नव CRT (ऋणा दकयण नचरका) दचळत लाऩय. CRT भॉच नव भोठ 
आणण जड ऩ आशत, आणण माना डरकलय अचधक जागा रागत. 
वलाचधक भॉच नव आऩ मारा भॉच नय दळन व द ज फदर मावाठ चनम ण फण दतात आणण 
काशी 
भॉच नवना रऩीकव अगबत आशत. 
LED दळन मषात शमा emitting diodes वश backlit एरवीडी दळन आशत. शा एक ऩायऩारयक 
एरवीडी दळन ऩषा जारत ती ता (contrast)कयीता ऩयलानगी दतो. 
ऩॉलय दोयखड(power cord) 
 
ल ज दोयखड ळ ती आिउ र आणण वगणक वयषक आच ्ि◌ादन ऩॉलय ऩयलठा मच न मा मात दला 
आश. जय 
ऩॉलय दोयखड ग करा नव माव, वगणकालय ऩॉलय मणाय नाशी. वगणक वयणषत कय मावाठ , 
आऩ मारा एक रा वयषककता भ म ऩालय दोयखड ग कयता मतो . आऩण एक रा वयषककता 
शणन दमा कयतो जो Uninterruptable ऩॉलय व ाम (UPS चा) लाऩय आणण एक कआिउ अवर 
दखीर ता ऩयती ळ ती दान क ळकता. 
कऱपरक 
क फोड शा वगणका फयोफय व ऴण आणण डा वल ट कय मावाठ अवर मा ाथचभक भागाऩक  
एक भाग 
आश. वगणक कऱपरक वलचब न कायच अवतात माभ म लामड, लामयरव, ergonomic, 
भल ्ि◌ीचभडीमा, आणण फयच आशत. काशी कऱा दकला लचळ म दठकाण भ म पयक अव ळकतात, 
तयी 
कऱपरक पाय वभान आशत आणण आऩण भऱात वभान काम ऩाय ऩाड मावाठ ऩयलानगी दतात. 
भाऊव 
भाउव एक ददळा दळक वाधन शणन ओऱखर जात. त आऩणाव र नलय लरत वचचत क दत, मालय 
क क दत, आणण माना शरल दत. भाउवच दोन भ म काय आशत 
 
ऑणप ्ि◌कर आणण माव क: ऑणप ्ि◌कर भाऊव शारचार चा ळोध घ मात इि◌र्ॉचनक डोऱा लाऩयत 
आणण 
रलच ्ि◌ कय मात वोऩ आश. माव क भाउव शारचार ळोध मात योचरग चड लाऩयत. ती मो मरय मा 
कामयत 
ल मावाठ चनमचभत वाप कय माची आल मकता अवत. 
ऩयऩयन, भाऊव मएवफ दकला ता.क. / 2 लाऩ न वगणकाळी जोडरा जाऊ ळकतो. तथावऩ, आऩण 
आऩ मा 
डर कॉऩलय काभ कय मावाठ आऩण एक लामयरव भाऊव खयद क ळकता. 
भाउव वलक ऩ 
भाउव वायखी वभान गो ट क ळकणायी इतय म आशत, ऩयत चब न रल ऩाच. वल वाभा म 
भाऊवरा 
ऩढ र वलक ऩ आशत: 
• ि◌कफॉर: ि◌कफॉररा एक फॉर अवतो माचा लाऩय आऩण pointer दपयल मावाठ लाऩ  
ळकतो. काशी भोफाइर दड शाइव आऩ मा थफ वश चनमव त करा जाऊ ळकतो माव व भ trackballs 
अवतात. 
• ि◌चऩड:Touchpads र ऩॉऩ वगणकालय अचतळम वाभा म आश.. 
डर कॉऩ वगणकालय फण, वॉ क 
मक वगणक चब न आश 
वगणक वभोय 
 
1. ऑणप ्ि◌कर ाइ श दडरकलय: अनकदा CD-ROM दकला DVD-ROM ाइ श शणतात, श 
आऩर वगणक CDs ल डी शीडी लाच दतात . वलाचधक ऑणप ्ि◌कर दडरक ाइ शव दखीर वीडी- 
आय ल DVD-आय दडरक कय मावाठ (दकला "फन") डा चरश ळकतात. आणखी अर कडीर 
ाइ शव म दकयण दडरक लाच मावाठ आणण BD-आय ( म दकयण दडरकलय recordable) 
दडरकव चरशा, आणण मा ाइ शव अनकदा BD-आयई, BD-ROM ची ि शर जात, दकला म 
दकयण ाइ शव ि शर जात. 
2. ऩॉलय फण: ऩॉलय फण लाऩ न वगणक चार आणण फद करा जातो. मा मचतरय त, 
वलवलध ऊजा फचत जव शामफय न , झोऩ, आणण अवच थाफा वाठ काशी वगणकालय ऩॉलय फण 
लाऩ ळकता. ऩण शी लचळ म तभ मा वगणकालय काभ कव कयाल श जाणन घ मावाठ  
भ मअर लाच माची एक चागर क ऩना आश. 
3. ऑदडओ / ऑदडओ आिउ: फशव म वगणक आऩणाव वशजऩण ऑदडओ ऩो वाय 
रऩीकव, भा मोपो व आणण headsets, कन ्ि◌ कय माची ऩयलानगी दतात. 
4. मएवफ (मचन शवर अ नभाक फव) ऩो: वलाचधक डर कॉऩ वगणकाना अनक मएवफ  
ऩो अवतात. माचा लाऩय आऩण कोण माशी कायच device जोड मावाठ क ळ तो. माभ म 
mouse ,keyboard ,printerमाचा वभालळ शोतो. श वगणका मा ऩढ र ल भागीर फाजव व धा 
उऩर ध अवतात. 
कवफ न मा भाग 
 
वगणका मा भागीर फाजव वलवलध उऩकयण जोड मावाठ ports उऩर ध आशत.अनकदा 
मा ports ना device चा करय अवतो माचा ऩालय आऩण तो device कन ्ि◌ कय मावाठ  
क ळकतो. 
ऩॉलय वॉ क: वगणकारा power द माच काभ शा ऩा कयतो. 
1. आिउ / ऑदडओ ऑदडओ: जलऱजलऱ मक वगणकालय आऩण रऩीकव, 
भा मोपो व, headsets, आणण फयच काशी मावश वलवलध म , कन ्ि◌ क ळकता णजथ दोन 
दकला अचधक ऑदडओ ऩो आश. 
2. इथय न ऩो: आऩण मा ऩोचा लाऩय नलदकग आणण िइय नळी कन ्ि◌ . 
शो माकरयता क ळकता. 
3. मएवफ ऩो व: फशताळी usb ports श वगणका मा दो शी फाजव अवतात ऩण, 
keyboard ल mouse आऩण मतो भागीर फाजव जोडतो ल ऩढ र फाज नशभी digital 
कभया ल फाक ची उऩकयण जोड मावाठ लाऩयतो . 
4. भॉच नय ऩो: इथ आऩण monitor ची cable connectक ळकतो. उदाशयणाथ, 
वगणक DisplayPort आणण एक VGA ऩो दो शी आश. इतय वगणक जळा DVI (दडणिजर 
ण श मअर िइयपव) दकला HDMI (उ च डदपचनळन भल ्ि◌ीभीदडमा िइयपव) शणन भॉच नय 
ऩो, इतय काय मा अव ळकतात. 
5. वलरताय र रॉ: शी रय त र रॉ आशत जथेवलरताय काड वगणकाळी जोडर जातात .जय 
तभ मा वगणकारा video card नवर तय त त शी वलकत घऊन मथ जोड ळकता 
 
आऩण आऩ मा वगणकावश लाऩ ळकता अवperipherals 
वलात ऩामाबत वगणक मलरथभ म वशवा वगणक कव, भॉच नय, क फोड, भाऊव वभावल ट आश, 
ऩयत 
आऩण आऩ मा वगणकालय अचतरय त ऩो भ म वलचब न कायची वाधन ग क ळकता. मा 
उऩकयणाना peripherals ि शर जात. खार काशी उदाशयण आशत. 
व य 
• व य: व य दरतऐलज, पोो, दकला तभ मा र नलय ददवणाय काशीशी भद त 
कय मावाठ लाऩयर जात. printer च inkjet ,lasor ,आणण photo printer अव काय 
आशत. आऩण एक वलवभालळक एक व य, रकनय, आणण कर कय माच वाधन खयद क  
ळकता.त भजकय दकला वगणकालय वचचमत चतभा शाड कॉऩी उ ऩादनावाठ लाऩयर जात. 
printer च ाभ मान दोन काय अशत. 
१. impact printer 
२. non impact printer 
१. impact printer 
text दकला पोो print कय मावाठ printer चा head printer लय अवर मा रयफन लय दाफ 
दतो जण क न इक तभ मा paper लय व कर जात. मा नार राच impactअव 
शणतात. डॉmatrix ल daisy शीर अव impact printerच दोन काय आशत. 
Impact printer ची उदाशयण खार र भाण आशत. 
१. daisy शीर 
२. डॉ matrix 
३. ऩनbased plotter. 
 
४. line व य. 
५. typewriter derived 
६. teletypewriter derived 
नॉन एि ऩा् काय 
मा काय मा व चव ध उदाशयण थभर व य, lasers आणण inkjets आश. फाजायात नल नतभ 
काशी नॉन एि ऩा् व य एचऩी रझय िज आणण ऍऩर रझय या मयआशत. 
नॉन एि ऩा् व दग त सान 
मा त सानाची भोनो Chrome आणण यग दो शी भ म भद त क ळकता. 
नॉन एि ऩा् भ ण लगीकयण. 
1. Tonner आधारयत (रझय) 
2. ल ळाई (Inkjet) 
3. घन ळाई 
4.Dye-sublimation 
5. उ णतवफधीचा (thermal) 
6. Inkless 7. UV 
• रकनय: एक रकनय चतभा दकला दरतऐलज कॉऩी आणण दडणिजर (वगणक 
लाचनीम) चतभा शणन आऩ मा वगणकालय जतन कय मावाठ ऩयलानगी दत.आऩण दखीर 
लग मा flatbed दकला शड-आमोणजत रकनय खयद क ळकतो.अनक रकनव मा, एक 
वलवभालळक एक व य / रकनय / कर कय माच वाधन बाग शणन वभावल ट आशत. 
• लनीषऩक / शडपो व: रऩीकव आणण शडपो व आउ ऩ वाधन आशत ज 
वगणकाल न भादशती लाऩयक मारा दाखलतात. त आऩणाव आलाज आणण वगीत ऐकणाव 
ऩयलानगी दतात. नभ मालय अलरफन, मा ऑदडओ ऩो दकला USB ऩोलय जोडणी क  
ळकता. काशी भॉच नवणा रऩीकव दखीर अगबत आशत. 
वगणक रऩीकव 
 
• भा मोपो व: भा मोपोन इन ऩ वाधनाचा कायआश, दकला लाऩयकता ऩावन भादशती 
ा त कयणाय एक उऩकयण आश. आऩण वगणकालय भा मोपोन कन ्ि◌ आणण लनी यकॉड 
कयण दकला िइय नलय दवमा वगणक लाऩयकता वलाद वाध मावाठ वगणक लाऩ  
ळकता. फशव म वगणकाव अगबत भा मोपो व मतात. 
• लफ कभय: एक लफ कभया, दकला लफकभ, ण शदडओ यकॉड दकला चच घऊ ळकतात. शा 
इन ऩ वाधनाचा एक काय आश. त शी जगा मा वलवलध बागात अवणामा कोण माशी 
म तीफयोफय ण शदडओ च दकला ण शदडओ कॉ पयण वग रयअर ि◌ाइभ भ म िइय नलय 
क ळकता. श ॉ व मलवाम भ म वशवा लाऩयर जात, आणण त दखीर अनक चभ आणण 
ऩरयलाय मा मा फयोफय कन ्ि◌ याश मावाठ भदत कयत. 
एक लफकभ 
जॉमण रक दकला गभ कोरय: जॉमण रक कॉि मय ग व चनमव त कय मावाठ लाऩयर  
जात. चनमव त कय मावाठ आऩण वलवलध चनम क काय लाऩ ळकता, तवच वल ग व 
चनमव त 
ठल मावाठ आऩरा भाऊव आणण क फोड लाऩ ळकता. 
• दडणिजर कभय: दडणिजर कभया आऩनाव दडणिजर रल ऩात चच दकला ण शदडओ क चय 
क दत. आऩ मा वगणका मा मएवफ ऩो कभया कन ्ि◌ क न, आऩण कभमातन वगणक 
चतभा रथानातरयत क ळकता. आऩण नतय, चतभा भद त,चभ , माना ईभर दकला लफलय 
माना ऩो र क ळकता. 
 
• भोफाइर पो व MP3, ि◌फ र वगणक आणण इतय वाधन: आऩण जव भोफाइर पोन 
दकला MP3 अय उऩकयण खयद क मालय, एक लामय मत. ती अवर, तय आऩ मारा आऩ मा 
वगणकालय तो कन ्ि◌ कयता मतो. 
डर कॉऩ वगणक मा आत 
• CPU / ोववय 
• वर ोवचवग मच न (CPU) रा ोववय दखीर शणतात. भदयफोड वगणक कव आत 
णरथत आश.काशीलऱा माव वगणकाचा भद अवशी शणतात. आऩण एक कऱ,भाऊव क 
कया, दकला अन मोग ायब कयता, त शा आऩण CPU रा वचना ऩाठवलत अवतो. 
• CPU शा वशवा एक चवचरकॉनची 2 इच चौयव चचऩ आश. चचऩ रघ चतभा आकाय 
अवत. 
• ोववय लगालय megahertz (MHz), दकला चत वकद वचना, आणण gigahertz 
(GHz), दकला चत वकद वचना को मालधी भ म भोजर जात. तथ लमव तक वगणकावाठ  
अनक ोववय उ ऩादक आशत, ऩयत वलात व चव ध Intel ल AMD आशत. 
• भदयफोड 
 
एक भदयफोड 
• भदयफोड वगणकाचा भ म वद क फोड आश. तो CPU रा, भभयी, शाड ाइ श ल 
ऑणप ्ि◌कर ाइ शव कयीता connectors, वलरताय काड ण शदडओ आणण ऑदडओ चनम ण 
ठल मावाठ , तवच आऩ मा वगणका मा ऩो व (जव USB ऩो शणन) जोडणी वभावल ट त 
अवणायी एक ऩातऱ आश. भदयफोड वगणक मक बाग थ दकला अ मषऩण जोडत. 
• ऩॉलय व ाम मच न 
ल ज ऩयलठा मच न 
• वगणक ऩॉलय ऩयलठा मच न चनमचभत ल ज, वगणक आल मक ल ज कायात 
ऩातयीत कयत. त भदयफोड आणण इतय घकाना कफर वाय ल ज ऩाठलत. 
• आऩण वगणक कव उघडामच आणण ऩशामच ठयवलर तय थभ वगणक unplug आश 
खा ी कया. वगणक आतीर घक रऩळ कय माऩल , आऩण एक grounded भर ऑ ज ्ि◌ 
(दकला वगणक वयषक आच ्ि◌ादन एक धात बाग) रऩळ करा ऩादशज. 
• यभ (यडभ ऍ्वव भभयी) 
 
यभ 
• यभ णार अ ऩकार न रभती आश . आल मक अवर तोऩमत वगणक गणणत कयत, 
त शा त ता ऩयत RAM लय डा वचचमत कयत. 
• आऩण एक दरतऐलज, र ड ळी, दकला पाइर इतय काय काम कयत अवार, तय आऩण 
जतन कयण आल मक आश जय तो डा गभालण ि◌ाऱामचेअवर तय. त शारा पाइर जतन 
कयता त शा डा द घकार न रोयज शणन दमा कयतो ज शाड ाइ शलय, चरशीर जात. 
• यभ भगाफाइ व (MB) दकला गीगाफाई व (जीफ ) भ म भोजर जात. आऩ माकड 
णजतक अचधक यभ, चत मा अचधक गतीन आऩरा वगणक काम कयतो. 
• व फ शा वगणक डा दमतीर वलात रशान घक आश. एक फािई शणज 8 व फचा 
एक ग आश. एक megabyte शणज एक दळरष फािइ, आणण एक gigabyte शणज एक 
अ ज फािइ शोम. 
• शाड ाइ श 
शाड ाइ श 
• शाड ाइ श वगणका मा डाा वय आशत. मथ वॉफ् ि◌लअय रथावऩत(install) कर जात, 
आऩर दरतऐलज आणण इतय पाइ व दखीर मथ व दशत अवतात. शाड ाइ श द घकार न 
व श आश, जो आऩण वगणक फद दकला तो unplug जयी करा तयी डा अ याऩ जतन 
कय मामो म आश. 
 
• वलाचधक शाड ाइ शव शाड दडरक ाइ शव आशत ज एक डा वचचमत कयत. काशी 
वगणक आता वॉर ड ि र ाइ शव ( ळ शाड ाइ शव ) लाऩयतात. श लगलान आणण शाड 
दडरक ाइ शव ऩषा अचधक दकाऊ अवतात, ऩण त दखीर अचधक भशाग आशत. 
• USB ळ ाइ श भऱात मएवफ ऩो भ म plugs एक िि◌ो, काढ मामो म ळ शाड 
ाइ श आश. श आऩण आऩ मा पाइ व आण मावाठ , लग मा वगणकालय माना 
उघड मावाठ एक वोचमरकय भाग आश. 
• वलरताय काड(expansion slot) 
फशताळ वगणक आऩणाव भदयफोड लय वलरताय काड जोड मावाठ वलरताय र रॉ उऩर ध 
क न दतात. माना कधी कधी PCI (Peripheral Component Interconnect) काड शणतात. 
• ण शदडओ काड 
एका ण शदडमो काडची 
• आऩण भॉच नयलय ज ऩाशता माव ण शदडओ काड जफाफदाय आश. फशताळ वगणक 
भदयफोड भ म GPU तगती ( ादपक ोवचवग मच न) आशत, त शा आऩणाव रलत  
ण शदडओ काड खयद कय माची गयज नाशी. 
• लनी काड 
लनी काड तवच ऑदडओ काड अवशी शणतात, आऩणाव रऩीकव दकला शडपो व वाय ज 
लनी ऎक मतात माव श जफाफदाय आशत. वलाचधक motherboards आलाज एका आश, 
 
ऩयत आऩण वधायणा क इणच ्ि◌त अव माव उ च गणल ा लनी वभवऩत लनी काड लाऩ  
ळकता. 
• नलक काड 
• नलक काड आऩ मा वगणक नलकलयीर व ऴण आणण िइय नचा लाऩय कय माव 
ऩयलानगी दतो. तो इथय न कफर दकला लामयरव क ळन वाय कन ्ि◌ शोऊ ळकता (अनकदा 
Wi-Fi भा मभातन). 
• थ काड 
एक ि मथ dongle 
•ि मथ त श रशान अतया मा ती लामयरव दऱणलऱणावाठ आश. शा वशवा 
भदयफोड भ म तमाय दकला लामयरव नलक काड भ म वभावल ट त अवतो. मा 
वगनकात ि मथ नाशी मावाठ एक मएवफ अडप ्ि◌य (dongle) खयद कर जाऊ ळकत. 
वगणक काय 
वगणक लगीकयण काय, उ दळ आणण माच आकाय मानवाय शोतात. 
1. उ दळ नवाय: - 
इणजचनमरयग वलवाधायण दकला वलचळ ट शत एकतय आशत. वलवाधायण वगणक काम णी 
कय मावाठ दडझाइन कर आशत. मानी अव म का मभ व दशत कय माची षभता आश, ऩण लग 
आणण कामषभता भ म माची कभतयता अवत. वलचळ ट उ दळ वगणक वलचळ ट वभरमा 
शाताऱ मावाठ  
दकला एक वलचळ ट काम कय मावाठ दडझाइन कर आशत. वचनाची एक वच भळीन भ म अगबत 
आश. 
. 2 कामषभता भत: 
Analog वगणक 
 
Analog वगणक वशवा भोजभाऩ त लालय काम कयतात आणण ा त भोजभाऩ डा भ म 
अनलाददत कयतात. 
दडणिजर वगणक 
दडणिजर वगणक भादशती ऑऩ य कय मावाठ अक म दकला दडणिजर रल ऩात चतचनचध ल 
कयतात. दडणिजर भ म (0 व आणण 1 व भ म). भ म अळा वगणक भादशतीलयीर दमा त अचधक 
अचकता आणण लगलान दयान ऩरयणाभ दतात. 
वकयीत वगणक (Analog + दडणिजर) 
वकयीत वगणक analog वगणकाच measuring लचळ म आणणदडणिजर वगणकाच counting 
लचळ म वभावल ट कयतात.श वगणक गणना कायणारतल analog घक लाऩयतात ल वाठा 
कायणारतल दडणिजर भभयी लाऩयतात. 
श वगणक दडणिजर आणण analog दो शी वकत inputting आणण outputting कय माव वषभ 
आशत. 
आकायालय आधायीत 
1. वऩय कि मय 
श वलात लगलान आणण वलात भशाग भळीन आशत. त इतय वगणक तरनत दमा उ च लगान 
कयतात. मा माकड multiprocessing त आश. भशा वगणक दकला वऩय ाभ मान शलाभान 
forecasting, biomedical वळोधन, दयरथ जाणन घ माची, वलभानाचा दडझाइन, वलसान आणण 
त सान इतय बागात लाऩयर जात आशत. भशा वगणक दकला वऩय उदाशयण CRAY YMP, CRAY2 
आणण बायताचा PARAM आश. 
2. Mainframe:- 
मा भळीन, अचतळम उ च लगान,पाय भो मा रोयज षभता,आणण एकाच लऱ लाऩयक माची अगद  
ळकडो, शजायो काभाचा रोड, शाताऱ ळकत. त वाभा मत ् कद म डााफव भ म लाऩयर जातात. तवच 
माना लाइड एरयमा नलक भ म नोडव (लन) चनमव त कय माव लाऩयर जातात. उदाशयण 
DEC,ICLआणण IBM 3000 भाचरका आशत. 
3. चभनी वगणक: - 
आकाय आणण ळ ती भ म, minicomputers लक रळन आणण mainframeवगणक दय मान भोडतात 
. मा लऱ माभ म एकाऩषा अचधक लाऩयकत काम क ळकतात. माभ म भोठ रोयज षभता आश 
आणण तो उ च लगान कामाण लत शोतो. तवच रथाचनक ष नलकभधीर व शय (रन) शणन 
लाऩयर 
 
जातात.minicomputerएक4ऩावन एकाच लऱ 200 लाऩयक माना वभथन कय माव वषभ 
multiprocessing णार आश. 
4. व भ वगणक दकला लमव तक वगणक: - 
लमव तक वगणक थभ 1970 भ म ददव रागर. ऩदशर आणण वलात रोकव म लमव तक 
वगणक 1977 भ म ऍऩर, शोता ऍऩरII कॉि मय . 1970 आणण रलकय 1980 दय मान, 
दययोज नल न भॉडर आणण काम णार ददवन मत शोती. भग, 1981 भ म, आमफ एभ ऩदशर 
लमव तक वगणक शणन आमफ एभ ऩीवी ओऱखर जात. 
4.1 डर कॉऩ वगणक: डरक लय द प कयण मो म लमव तक दकला व भ चभनी वगणक. 
डर कॉऩ वगणक 
2. र ऩॉऩ : र न आणण क फोड वभाकचरत कररा एक ऩोफर 
वगणक. वाभा मत: एखा या डर कॉऩ वगणक ऩषा आकायान रशान आणण एक 
notebook वगणक ऩषा भोठा आश. 
एक र ऩॉऩ वगणक 
 
4.3 Palmtop वगणक / दनददनी / notebook / PDAs दडिजीर: एका शाता मा आकायाच 
वगणक. Palmtops ना क फोड नाशी,ऩयत screen एक इन ऩ ल आिऊ ऩ वाधन शणन दो शीकाम 
कयत. 
5. लक रळन 
नलक भ म ि◌चभनर दकला डर कॉऩ वगणक शणन वफोधर जात . मा फाफतीत, लक रळन एक 
लमव तक वगणक आश. शी एक वलवाभा म ि◌भ आश, ऩयत श अचधक ळव तळार microprocessor 
आणण उ च दजाच चनयीषक आश. 
माचा लाऩय अचबमाव क अन मोग (CAD / कभ ल न), डर कॉऩ काळन, वॉफ् ि◌लअय ड शरऩ भ, 
आणण क म दग ळ ती ई.भ म शोतो. 
लक रळनभ म वाधायणऩण दकभान 64 RAM मा एभफ (भगाफाई व), अगबत नलक आधाय, 
आणण ादपकर लाऩयकता वलाद, भोठ , उ च रयझो मळन ाद व ऩडदा अगबत मतात.लक रळन 
कयीता वलात वाभा म कामकायी णा मा UNIX ल वलडोज ए नी आशत. 
7. वगणक लाऩय 
1. चळषण: मो म काय मा भादशती ा त कय मावाठ िइय न श एक भख वाधन आश. कॉरज 
वल याथी एका आठल मात वयावयी 5-6 ताव िइय नलय खच कयतात , internet.Research अव 
दळवलतो क वल याथी वगणक चळषणान रषणीम काभचगयी क ळकतात. अनक वल या माना 
मा मा 
ळषणणक वळोधन आणण मा मा रखी काभ गणल ा वधाय मात िइय नची भदत झार आश अव 
लात. अनक वल याऩीठ ण शदडओ आधारयत ऑनराइन अ मा वभाची ववलधा दतात. 
. 2 आयो म आणण भदडचवन: 
वल ल यक म भादशती आता दडणिजर ऩ धतीन चन णत कर जाऊ ळकत. वगणक वॉफ् ि◌लअय भ म 
आता योग चनदान कय माची षभता आश. 
3. वलसान : ळा स अनक काऱाऩावन माचे लाऩयकत आशत. माचेआधचनक उदाशयण शणज 
वशामक मोगळाऱा जथ जगबयातीर वळोधक वशज एक काभ क ळकतात. 
4. मलवाम: मलवामाभ म उ ऩादकता ल रऩधा भकता लाढलण शी आज काऱाचीगयजफनर आश. 
काशी बागात मलवामाभ म जरद गतीन फदर शोत आशत उदा.व ल , retailing, फदकग, ळअय 
ि◌दडग, इ. िइय न एक रोकव म भाक दग वाधन फनर आश. र भा काड, िइय न फदकग, इि◌र्ॉचनक 
ठल,वफर बयण, ऑनराइन रॉक आणण फाड ि◌दडग, इ माद कलऱ िइय नभऱ म झार आश. 
5. भनोयजन ल कयभणक: 
आऩर कयभणक आणण आनद-लऱ दखीर वगणक कयणान बावलत झार आश. उदाशयणाथ: 
 
i) वगणक चनचभत ादपक वलळऴ बाल शणन दडझाइनयना का ऩचनक मव तयखा, 
भ शी, ण शदडओ, आणण जादशयाती फनवल माव रलात म दत. 
ii) खऱ, वगणक आकडलायी भ म, चत क व ल वाठ , खऱाडच चळषण का मभ 
आणण आशाय तमाय कयण, आणण रऩधक मा काभचगयीलय आधारयत मा मावाठ  
धोयण आखण मा वल काभाभ म वगणक उऩम त ठयतो. 
कॉि मय घक 
वगणक णार च दोन भख घक आशत शाडलअय ल वॉफ् ि◌लअय. 
वॉफ् ि◌लअय( अन मोग) 
अन मोग वलचळ ट काम कय मावाठ वॉफ् ि◌लअय काय आश. डर कॉऩ दकला र ऩॉऩ वगणक 
कयीता 
अन मोग काशीलऱा डर कॉऩ अन मोग ि शर जात, आणण भोफाइर उऩकयणावाठ माव भोफाइर 
अन मोग ि शर जात. 
अन मोग वलळऴत ् वलनाभ म, रलरतात दकला डाउनरोड दखीर कर जाऊ ळकतात. अनक अन मोग 
अगद भोफाइर दड शाइव आणण काशी ि◌ी शीवाठ दश उऩर ध आशत. 
वगणक वचना दकला डा . ज काशी इि◌र्ॉचनकचर व दशत कर जाऊ ळकत माव वॉफ् ि◌लअय 
शणतात. रोयज वाधन आणण दळन म शाडलअय आशत . 
वॉफ् ि◌लअय वशवा दोन बागात वलबागरा जातो : 
1. णार (system) वॉफ् ि◌लअय: माभ म वगणक कामयत कय मावाठ  
आल मक वल वोमी ल कामकायी णार उऩर ध अवत 
2. अन मोग(application) वॉफ् ि◌लअय: लारतवलक लाऩयक माना आल मक वल 
वोमी मात वभावल ट अवतात . उदाशयणाथ, word ोववय , र ड ळी , आणण डाफव 
मलरथाऩन णार , अन मोग वॉफ् ि◌लअयअतगत मतात. 
शाडलअय 
शाडलअय त सान शी बौचतक घक वदचबत वलवाधायण वसा आश. वगणकाचा बौचतक बाग शणन 
CPU, भॉच नय, शाड ाइ शव माना राग आश.शाडलअय शाताऱर जाऊ ळकत, ऩण वॉफ् ि◌लअय 
शाताऱरा 
जाऊ ळकत नाशी. 
 
कऱपरक 
क फोड कॉि मयलय भादशती/इन ऩ ऩाठल माव ऩयलानगी दत ज ि◌करखन म भाणच एक इन ऩ 
वाधन आश. 
ऩढ क फोडलरयर अनक क च लणन ददर आश. 
लणाक (क फोडचा ि◌करखन म बाग ददवतो त):- मा कऱा 
वगणकात भजकय दकला आदळ वल ट कय मावाठ लाऩय मा जातात. 
ळन कऱ - क फोड वयलातीरा फाया कऱा F1 त F12कऱाना ळन कऱ ि शर जात. 
Control कऱ - चळफ् ि◌, CTRL, आणण, Alt इतय कऱा लाऩ न वमोजन कर जात 
माना फ रय कऱ शणन ओऱखर जात. 
वल ट कया(enter) - एक ि◌ाइऩ करर आदळ, भ म ऩावन ऩमाम चनलड कयत 
, दकला एक रयकाभी ओऱ (कयज र यन रषात ठला?) चनभाण कय मावाठ लाऩयर जात. 
फकरऩव - कवय मा डाल कडीर एक लण शवल मावाठ आणण वशवा ळ धरखन चका द रत 
कय मावाठ लाऩयर जात. 
शला(delete) - कवय मा उजल कडीर एक लण शवल मावाठ लाऩयर जात. 
रऩवफाय - ळ द दकला ला्म दय मान रयका मा जागा घार मावाठ लाऩयर जात. 
Esc दाफा - लय मा डा मा कोऩमातीर दक, लतभान चनलड य द कय मावाठ लाऩयाल . 
चळफ् ि◌ - एक कोर कऱ शणन लाऩयर जात, तवच लण ता ऩयत अ ऩयकवभ म घ मावाठ आणण 
numeric pad लय अवरचर चच श ि◌ाईऩ कय मावाठ मा क चा लाऩय शोतो. 
Caps Lock- मक लण अ ऩयकव भ म घ माकयता मा क चा लाऩय शोतो. 
फाण कऱा - डाउन, अऩ, डाल दकला उजल कड कवय(दकला ऩॉ ि◌य) शरल माव लाऩय करा जातो,. 
एि व - एि व भोड भधन "typeover" डा भोडरा रल च कय मावाठ दश एक"ि◌ॉगर” दक आश. 
भखऩ ठ(Home) - ओऱ मा व लाती मा डाव कवय शरवल मावाठ . 
end - ओऱ मा ळ ल डाव कवय शरवल मावाठ . 
ऩ ठ लय आणण ऩ ठ खार - दरतऐलज दकला र न भा मभातन रोचरग कयताना. 
NUM रॉक - एक "ि◌ॉगर" क जी कवय आणण अदकम क ऩडची यीत फदरत. 
व मा क - एक कल ्◌्म रय ऩड वायखीच अक म भादशती वल ट कय मावाठ लाऩयर जात. 
वलडोज क - ि◌ारकफाय लय(ि रा) ायब भन उघडत. 
अन मोग(application) क - काशी अन मोग भ म एक ळॉ क भन तमाय कय माव वश काम कयत. 
व र न, रोर रॉक आणण वलयाभ / ि◌क - मा क जचा लाऩय भ मत ् DOS अन मोग भ म र न 
 दळन मो म यीचतन शाताऱणवाठ करा जातो.