Professional Documents
Culture Documents
Document
Document
उत्तिर: ससंचचार शब्द ककी उत्पधत्ति चर शब्द ससे हहई हह। चर कचा अरर्थ हह – चलनचा यचा एक स्रचान ससे ददसरसे स्रचान तक पहहहुँचनचा।
उत्तिर: ससंचचार ददो यचा ददो ससे अधधिक व्यधक्तिययों कसे बबीच सदचनचाओसं धविचचारयों और भिचाविनचाओसं कचा आदचान-प्रदचान हह।
प्रश्न धविल्विर सहम कसे अननुसचार ससंचचार ककी क्यचा पररभिचाषचा हह?
उत्तिर: धविल्विन सहम कसे अननुसचार ससंचचार अननुभिवियों ककी सचाझसेदचारबी हह।
उत्तिर: मकौधखिक और अमकौधखिक ससंचचार असंततःविहयधक्तिक ससंचचार असंतर-विहयधक्तिक ससंचचार समदह समदह ससंचचार जनससंचचार आधद।
उत्तिर: जब सदोत यचा ससंचचारक एक उदसेश्य कसे सचार अपनसे धकसबी धविचचार ससंदसेश यचा भिचाविनचा कदो धकसबी और तक पहहहुँचचानचा चचाहतचा हह तब ससंचचार
ककी शनुरूआत हदोतबी हह।
उत्तिर: सफल ससंचचार कसे धलए आविश्यक हह धक ससंदसेशग्रहबीतचा भिबी भिचाषचा यचानबी उस कदोडि ससे पररधचत हदो धजसममें अपनचा ससंदसेश भिसेज रहसे हह।
उत्तिर: डिबीकदोधडिसंग कचा अरर्थ हह – प्रचाप्त ससंदसेशयों ममें धनधहत अरर्थ कदो समझनसे ककी कदोधशश।
प्रश्न फकीडिबहक ससे हममें क्यचा पतचा चलतचा हह
उत्तिर: फकीडिबहक ससे हममें पतचा चलतचा हह धक ससंचचारक नसे धजस अरर्थ कसे सचार ससंदसेश भिसेजचा रचा विह उसबी अरर्थ ममें प्रचाप्तकतचार्थ कदो धमलचा हह।
उत्तिर: ससंचचार-प्रधक्रियचा ममें कई प्रकचार ककी बचाधिचाएहुँ आतबी हह इन बचाधिचाओसं कदो शदोर कहतसे हह।
उत्तिर: ससंकसेतयों दचारचा धविचचारयों कचा आदचान-प्रदचान करनचा हबी सचासंकसेधतक ससंचचार कहलचातचा हह।
उत्तिर: जब ददो व्यधक्ति आपस ममें आमनसे-सचामनसे ससंचचार करतसे हह तदो इससे असंतर-विहयधक्तिक ससंचचार कहतसे हह।
उत्तिर: जनससंचचार मचाध्यमयों कसे जररए प्रकचाधशत यचा प्रसचाररत ससंदसेशयों ककी प्रकक धत सचाविर्थजधनक हदोतबी हह
उत्तिर: प्रचाधप्त धनयसंत्रण सदचनचा अधभिव्यधक्ति सचामचाधजक सम्पकर्थ तरचा समस्यचा-समचाधिचान प्रधतधक्रियचा आधद।
उत्तिर: सदचनचा दसेनचा धशधकत करनचा मनदोरसंजन करनचा, एजमेंडिचा तय करनचा धनगरचानबी करनचा तरचा धविचचार-धविमशर्थ कसे धलए मसंच उपलब्धि करचानचा।
उत्तिर: खिबरयों लसेखियों तरचा फकीचरयों कदो व्यविधस्रत ढसंग ससे ससंपचादककीय करनसे कचा कचायर्थ ससंपचादककीय धविभिचाग कचा हदोतचा हह
उत्तिर: सचाप्तचाधहक पत्र उदसंत मचातर्थण्डि 1826 ई. ममें कदोलकचातचा ससे जनुगल धकशदोर कसे ससंपचादकत्वि ममें प्रकचाधशत हहआ।
उत्तिर: गणसेश शसंकर धविदचारर्थी मचाखिनलचाल चतनुविर्वेदबी महचाविबीर प्रसचाद धदविसेदबी प्रतचापनचारचायण धमश्र धशविपदजन सहचाय रचामविकक बसेनबीपनुरबी बचालमनुकनु न्द
गनुप्त आधद।
प्रश्न आजचादबी पदविर्थ ककी कनु छ प्रमनुखि पत्र-पधत्रकचाओ कसे नचाम बतचाइए।
उत्तिर: कसे सरबी धहन्दनुस्तचान सरस्वितबी हसंस कमर्थविबीर प्रतचाप आज धविशचाल भिचारत आधद।
उत्तिर: इन्टरनसेट
उत्तिर: धजजचासचा और समचाचचार व्यचापक अरर्यों ममें पत्रकचाररतचा कचा मदल तत्वि हह।
उत्तिर: सदचनचाओसं कचा ससंकलन एविसं उनकचा ससंपचादन कर पचाठकयों तक पहहहुँचचानचा हह।
उत्तिर: समचाचचार धकसबी भिबी ऐसबी तचाजचा घटनचा धविचचार यचा समस्यचा ककी ररपदोटर्थ हह धजसममें अधधिक ससे अधधिक लदोगदो ककी रुधच हदो और धजसकचा
अधधिक ससे अधधिक लदोगयों पर प्रभिचावि पड़ रहचा हदो।
उत्तिर: धकसबी सचामग्रबी ककी अशनुधद्धिययों कदो ददर कर उससे पठनबीय बनचानचा।
उत्तिर: ससंपचादक धजस पकष्ठ पर धविधभिन्न घटनचाओसं और समचाचचारयों पर अपनबी रचाय प्रकट करतचा हह उससे ससंपचादककीय कहतसे हह।
प्रश्न पहलसे पकष्ठ पर प्रकचाधशत हदोनसे विचालसे हस्तचाकररत समचाचचार कदो क्यचा कहतसे हह
उत्तिर: खिदोजपरक पत्रकचाररतचा धविशसेषबीककत पत्रकचाररतचा विवॉचडिवॉग पत्रकचाररतचा एडिव्हदोकसेसबी पत्रकचाररतचा विहकधल्पक मबीधडियचा।
उत्तिर: ऐसबी पत्रकचाररतचा धजसममें गहरचाई ससे छचानबबीन करकसे ऐससे तथ्ययों और सदचनचाओसं कदो सचामनसे लचानसे ककी कदोधशश ककी जचातबी हह धजन्हमें दबचानसे यचा
धछपचानसे कचा प्रयचास धकयचा जचा रहचा हदो।
उत्तिर: धकसबी कसे सरकचार कसे कचामकचाज पर धनगचाह रखितसे हहए धकसबी गड़बड़बी कचा पदचार्थफचाश करनचा विवॉचडिवॉग पत्रकचाररतचा कहलचातबी हह।
उत्तिर: धकसबी खिचास मनुदसे कदो उछचालकर उससे पक ममें जनमत बनचानसे कचा लगचातचार अधभियचान चलचानचा एडिविदोकसे सबी पत्रकचाररतचा कहलचातबी हह।
प्रश्न अखिबचार शब्द मदल रूप ससे धकस भिचाषचा कचा शब्द हह
उत्तिर: समचाचचार-पत्र कदो अरबबी ममें अखिबचार कहतसे हह। इसधलए ऐसचा पत्र धजसममें खिबरमें हबी खिबरमें हदो अखिबचार कहलचातचा हह।
उत्तिर: एक हबी ससंपचादककीय स्तम्भि ममें ददो यचा तबीन ससंपचादककीय लसेखि हयों तदो पहलसे कदो अग्रलसेखि वि अन्य कदो ससंपचादककीय धटप्पधणयचासं कहतसे हह।
प्रश्न एसंकर कचा क्यचा अरर्थ हह? तरचा उददोषक कदो हम धकस अरर्थ ममें लसेतसे हह
उत्तिर: धकसबी टबीविबी कचायर्थक्रिम कदो ससंचचाधलत करनसे विचालचा अधभिनसेतचा यचा अधभिनसेत्रबी। रसेधडियदो कचायर्थक्रिम शनुरू हदोनसे ससे पदविर्थ कचायक्रि
र्थ म ससंबसंधिबी यचा अन्य
आविश्यक घदोषणचाएहुँ करनसे विचालचा उददोषक कहलचातचा हह।
उत्तिर: ससंपचादककीय लसेखि, धटप्पधणयचाहुँ तहयचार करनसे हसेतनु धविधभिन्न पत्र-पधत्रकचाओसं ससे कचाटकर रखिबी गई कतरनयों कदो धक्लिधपसंग कहतसे हह।
उत्तिर: घटनचास्रल पर पहहहुँचकर समचाचचारयों कचा ससंकलन करनचा और उन्हमें प्रकचाधशत करनचा कविरसेज कहलचातचा हह।
उत्तिर: पत्रकचार कधपसंग नसे समचाचचार ससंकलन कसे धलए पचाहुँच डिब्ल्यद वि एक एच कचा धसद्धिचासंत धदयचा इससे हबी धहन्दबी ममें छतः ककचार कचा धसद्धिचासंत कहतसे
उत्तिर: टचाइप कसे 10 असंग हह- कचाउसंटर बवॉडिबी ससेररफ फसे स धबअडिर्थ शदोल्डिर धपन धनक ग्रदवि फनु ट।
प्रश्न टसेलबीधप्रसंटर कचा कचायर्थ क्यचा हह?
उत्तिर: धविदनुत-चचाधलत मशबीन धजसककी सहचायतचा ससे ससंविचाद सधमधतययों कसे समचाचचार अखिबचार कसे कचायचार्थलय तक मशबीन पर चढ़से कचागज पर स्विततः
टचाइप हदोकर पहहहुँचतसे हह।
उत्तिर: इससे लसे-आउट भिबी कहतसे हह पत्र कसे पदरसे आकचार यचा छदोटसे आकचार विचालसे कचागज धजन पर समचाचचारयों धचत्रयों धविजचापनयों ककी धस्रधत ककी
रूपरसेखिचा दबी जचातबी हह।
उत्तिर: प्रत्यसेक समचाचचार कसे शबीषर्थक कसे बचाद और इसंटटदो ससे पहलसे उस समचाचचार कचा स्रचान वि तचारबीखि दबी जचातबी हह उससे डिसेटलचाइन कहतसे हह।
उत्तिर: धकसबी धविशसेष समचाचचार कचा पदरचा धविविरण दसेनसे ममें दसेर लगनसे ककी धस्रधत ममें उस समचाचचार कचा ससंधकप्त रूप न्यदज एजमेंसबी पत्र यचा रसेधडियचा कदो
धदयचा जचातचा हह इससे फह श कहतसे हह।
उत्तिर: कधतपय समचाचचार-पत्र सनसनबीखिसेज खिबरयों और व्यधक्ति-परक चररत्र-हनन जहससे समचाचचारयों कदो अधधिक महत्वि दसेतसे हह, ऐसबी प्रविकधत्ति कदो
पबीत पत्रकचाररतचा कहतसे हह।
उत्तिर: प्रत्यसेक समचाचचार-पत्र यचा पधत्रकचा ममें ससंपचादक प्रकचाशक और मनुद्रक कचा नचाम अधनविचायर्थ रूप ससे प्रकचाधशत धकयचा जचातचा हह , इस धविविरण कदो
हबी धप्रसंट लचाइन कहतसे हह।
उत्तिर: विह छदोटचा-छदोटचा महटर जदो मसेक-अप ममें खिचालबी स्रचान बचनसे पर उससे भिरनसे कसे कचाम आतचा हह।
उत्तिर: धकसबी रदोचक धविषय पर मनदोरसंजक शहलबी ममें धलखिचा गयचा लसेखि फकीचर कहलचातचा हह।
उत्तिर: गत धदविस कसे अधिदरसे समचाचचार ककी अगलबी और नविबीन जचानकचारबी कचा प्रस्तनुतबीकरण हबी फवॉलदोअप हह।
प्रश्न विचाइ-लचाइन क्यचा हह
उत्तिर: ससंविचाद कसे ऊपर धदयचा जचानसे विचालचा ससंविचाददचातचा कचा नचाम।
उत्तिर: धकसबी समचाचचार कचा भिसेजनसे विचालसे कसे न्द्र ससे पनुनतःप्रसेषण।
उत्तिर: समचाचचार कचा मनुख्य धबसंद नु धजससे पहलसे पहरचा ममें धदयचा जचातचा हह।
उत्तिर: ददो पसंधक्तिययों कसे बबीच जदो स्पसेस डिचालचा जचातचा हह विहबी लसेडि कहलचातचा हह।
उत्तिर: ऐसबी ससंस्रचा जदो धविजचापनदचातचाओसं ससे उधचत रकम पर धविजचापन लसेकर उससे तहयचार करविचाकर उधचत मचाध्यमयों कदो भिसेजतबी हह।
उत्तिर: धकसबी समचाचचार यचा लसेखि कदो इस प्रकचार ससंधकप्त करनचा धक समचाचचार यचा लसेखि कसे सभिबी मनुख्य असंश उसममें आ जचाएहुँ।
उत्तिर: ससंपचादन धफल्म धनमचार्थण ककी एक रचनचात्मक प्रधक्रियचा हह। इसममें धकसबी धफल्म कसे शदट धकए गए दृश्ययों कदो कहचानबी कसे अननुसचार कलचात्मक
ढसंग ससे जदोड़चा जचातचा हह। ध्विधन एविसं ससंगबीत भिबी ससंपचादन कसे असंतगर्थत डिचालबी जचातबी हह।
उत्तिर: धकसबी ससंस्करण कसे धलए विह असंधतम समय-सबीमचा जब तक मनुद्रण धविभिचाग दचारचा कसंपदोधजसंग हसेतनु महटर स्विबीकचार धकयचा जचातचा हह।
प्रश्न स्टहधडिसंग महटर कसे धविषय ममें आप क्यचा जचानतसे हह
उत्तिर: भिधविष्य मसे पनुनतः छचापनसे कसे धलए रदोकचा गयचा कसंपदोज्डि महटर।
उत्तिर: पत्र-पधत्रकचा कसे पकष्ठ कचा विह भिचाग यचा धकसबी धविशसेष धविषय कसे धलए धनधिचार्थररत स्रचान कदो स्तसंभि कसे रूप ममें जचानतसे हह।
उत्तिर: फकीलचासंसर यचा स्वितसंत्र पत्रकचार उन्हमें कहतसे हह धजनकचा धकसबी धविशसेष एक समचाचचार पत्र ससे ससंबसंधि नहहीं हदोतचा । ऐससे पत्रकचार भिनुगतचान कसे
आधिचार पर कचायर्थ करतसे हह।
उत्तिर: विह रसेखिचा जदो पकष्ठ कसे उपर कहधतज डिचालबी जचातबी हह तचाधक नबीचसे कचा महटर तचारबीखि और ससंख्यचा आधद ससे समचाचचार पत्र कचा नचाम अलग रहसे।
उत्तिर – ससंचचार प्रधक्रियचा ममें ससंदसेश कदो प्रचाप्त करनसे विचालचा जदो सकचारचात्मक यचा नकचारचात्मक प्रधतधक्रियचा करतचा हह उससे फकीडिबहक कहतसे हह।
उत्तिर: ऐसचा पत्रकचार जदो धकसबी समचाचचार ससंगठन ममें कचाम करतचा हह और धनयधमत विसेतन पचातचा हह उससे पदणर्थकचाधलक पत्रकचार कहचा जचातचा हह।
उत्तिर: अखिबचारयों ममें समचाचचार धलखिनसे विचालयों कदो ससंविचाददचातचा यचा ररपदोटरर्थ कहतसे हह।
उत्तिर: सबीधमत यचा कम समय कसे धलए कचाम करनसे विचालसे पत्रकचार कदो असंशकचाधलक पत्रकचार कहचा जचातचा हह। इन्हमें प्रकचाधशत सचामग्रबी कसे आधिचार पर
पचाररश्रधमक धदयचा जचातचा हह।
उत्तिर : 1 सबीधिचा धपरचाधमडि शहलबी – इसममें समचाचचारयों कसे सबससे महत्विपदणर्थ तथ्य कदो पहलसे पहरचाग्रचाफ ममें उसससे कम महत्वि ककी सदचनचा यचा तथ्य
ककी जचानकचारबी उसक बचाद दबी जचातबी हह।
2 उल्टचा धपरचाधमडि शहलबी: यह शहलबी समचाचचारयों कचा ऐसचा ढवॉसंचचा ह धजसममें आधिचार ऊपर और शबीषर्थ नबीचसे हदोतचा हह उसममें समचाचचारयों कचा क्रिम हदोतचा
हह – समचापन बवॉडिबी और मनुखिड़चा। यह सबससे लदोकधप्रय और बनुधनयचादबी शहलबी हह।
समचाचचार मचाध्यमयों ममें डिसेस्क कचा आशय ससंपचादन ससे हदोतचा हह। समचाचचार मचाध्यमयों ममें मदोटसे तकौर पर ससंपचादककीय कक डिसेस्क और ररपदोधटर्टिंग ममें बहुँटचा
हदोतचा हह। डिसेस्क पर समचाचचारयों कदो ससंपचाधदत कद अपनसे यदोग्य बनचायचा जचातचा हह।
10. फकीचर लसेखिन ककी भिचाषचा शहलबी कह सबी हदोनबी चचाधहए? 111.ससंचचार कसे प्रमनुखि तत्वि ककौन-ककौन ससे हह?
12. भिचारत ममें प्रकचाधशत हदोनसे विचालचा पहलचा समचाचचार-पत्र ककौन-सचा हह?