Από τον λίθο ςτα

μέταλλα

Η Επνxή ηνπ Χαιθνύ

3000--1100 π .Χ.
Μινωικόσ πολιτιςμόσ- οριςμόσ
O Ολνκάδεηαη ν πνιηηηζκόο πνπ
αλαπηύρζεθε ζηελ Κξήηε ηελ Δπνρή ηνπ
Φαιθνύ
Σην ονομαςία αυτή –από το μυθικό βαςιλιά Μίνωα–
την έδωςε ο Βρετανόσ Αρθούρος Έβανς, ο
αρχαιολόγοσ που έκανε αναςκαφέσ ςτην Κνωςό ςτισ
αρχέσ του 20ού αιώνα
ΜΙΝΩΙΚΟ΢ ΠΟΛΙΣΙ΢ΜΟ΢
O Τν πέξαζκα από ηε Νενιηζηθή Δπνρή
ζηελ Δπνρή ηνπ Φαιθνύ κάιινλ έγηλε
εηξεληθά, ρσξίο θαηαζηξνθέο.
O Σηελ επεηξσηηθή Διιάδα, ζην Αηγαίν θαη
ζηελ Κξήηε ππήξραλ κόλν κηθξνί
γεσξγηθνί νηθηζκνί, ρσξίο κλεκεηαθή
αξρηηεθηνληθή (κεγάια θαη ζύλζεηα θηίξηα).
O Τελ ηξίηε ρηιηεηία νη άλζξσπνη δελ ήμεξαλ
αθόκε λα γξάθνπλ
 Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά ςτη Νεολιθική
Εποχή. Οι πρώτοι κάτοικοι έφταςαν ςτο νηςί μάλλον
από τη Μικρά Αςία

Η παξνπζία αλζξώπσλ ζηελ Κξήηε επηβεβαηώλεηαη ζύκθσλα κε ηνπο

αξραηνιόγνπο πξηλ από πεξίπνπ 8.000 ρξόληα. Οη πξώηνη θάηνηθνη ηνπ
λεζηνύ θαίλεηαη πσο δνύζαλ ζε ζπειηέο θαη ρξεζηκνπνηνύζαλ πέηξηλα
εξγαιεία. Η Νενιηζηθή πεξίνδνο είρε δηάξθεηα από ην 5000 κέρξη ην 2600
π.Φ. πεξίπνπ.
Η Κξήηε βξίζθεηαη θνληά ζε ηξεηο επείξνπο: ηελ Δπξώπε, ηελ Αζία θαη ηελ Αθξηθή.
Γη’ απηό ην ιόγν αλαπηύρζεθε γξήγνξα.
 Από τισ αρχέσ τησ 3ησ χιλιετίασ π. Φ. ο πληθυςμόσ ςτην
Κρήτη βαθμιαία αυξάνεται, η γεωργία και η κτηνοτροφία
γίνονται πιο ςυςτηματικέσ και οι κάτοικοι οργανώνονται
ςε μικρούσ οικιςμούσ

.
 Σο εμπόριο
O Σηε κηλσηθή Kξήηε, όπσο θαη ζηα άιια
λεζηά ηνπ Αηγαίνπ, νη άλζξσπνη δνύζαλ
εηξεληθά θαη πινύζηα. Απηό βνήζεζε ζηελ
αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ, ηεο ηέρλεο θαη
ηεο κηλσηθήο ζαιαζζνθξαηνξίαο.
O Γύξσ ζηα 2000 π. Φ. νη θάηνηθνη ηνπ
Αηγαίνπ έθηηαμαλ έλα λέν ηύπν πινίνπ πνπ
ρξεζηκνπνηνύζαλ θαη νη Μηλσίηεο. Τν
πινίν απηό ήηαλ ειαθξύ, κπνξνύζε λα
ηαμηδεύεη κε παλί θαη θνππηά θαη ήηαλ πνιύ
ζηαζεξό. Απηή ε αλαθάιπςε ελίζρπζε
πνιύ ην εκπόξην θαη ηελ επηθνηλσλία
αλάκεζα ζηνπο ιανύο ηεο Μεζνγείνπ.
O Οη Μηλσίηεο έρνπλ επαθή κε άιιεο πεξηνρέο ηνπ
Αηγαίνπ θαη ηεο Αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ, όπσο νη
Κπθιάδεο, ε Κύπξνο θαη ε Αίγππηνο, κε ηηο νπνίεο
εκπνξεύνληαη δηάθνξα πξντόληα, πξώηεο ύιεο θαη
αγαζά
O Οη ζρέζεηο έγηλαλ πην ζπρλέο αξγόηεξα
θαη έθηαζαλ λα είλαη πνιύ ππθλέο γύξσ
ζηα 1500 π. Φ.
O Εμάγνπλ ιάδη, θξαζί, μπιεία, ιίζηλα
αγγεία, ίζσο πθάζκαηα θαη δέξκαηα.
O Εηζάγνπλ κέηαιια ή άιιεο πξώηεο ύιεο
γηα ηελ θαηαζθεπή όπισλ, εξγαιείσλ θαη
θαιιηηερλεκάησλ, όπσο ραιθό από ηελ
Κύπξν θαη άξγπξν από ηηο Κπθιάδεο.
 Οη Keftiu (Κξήηεο) όπσο παξηζηάλνληαη ζε
αηγππηηαθή ηνηρνγξαθία. Οη Μηλσίηεο
πεξηγξάθνληαη σο Πξίγθηπεο ηεο Γεο ησλ Keftiu
O Aπό ηελ Aίγππην έξρνληαλ πξντόληα,
όπσο ειεθαληόδνλην, ρξπζόο, έβελνο,
αβγά ζηξνπζνθακήινπ, εκηπνιύηηκεο
πέηξεο, δώα (κατκνύδεο θαη αληηιόπεο) θαη
εμσηηθά πνπιηά. Αθόκε έξρνληαλ θαη
αληηθείκελα, όπσο αιαβάζηξηλα αγγεία θαη
αγγεία από θαγεληηαλή.

Φαγεληηαλή
Μείγκα άκκνπ θαη άιισλ πιηθώλ πνπ όηαλ ςεζεί
Σρεκαηίδεη ζηελ επηθάλεηα έλα πάισκα πνπ κνηάδεη κε
πνξζειάλε.
O Οη Κξήηεο έζηειλαλ ζηελ Αίγππην θέξαηα
γηα ηελ θαηαζθεπή ηόμσλ, θαζόιηα, ιάδη,
θαξκαθεπηηθά βόηαλα, πήιηλα θαη
κεηαιιηθά αγγεία θαη πθάζκαηα.
Τεξάζηηα κηλσηθά πηζάξηα
γηα απνζήθεπζε θαξπώλ
θαη άιισλ πξντόλησλ.
Τα αγγεία ρξεζίκεπαλ γηα
ηελ απνζήθεπζε θαη
κεηαθνξά πξντόλησλ. Πνιιά
αγγεία πσινύληαλ ζε άιιεο
ρώξεο.
 Σα ανάκτορα
O Γύξσ ζηα 2000 π. Φ. ρηίδνληαη ηα αλάθηνξα ζηελ
Κξήηε: ζηελ Κλσζό, ζηε Φαηζηό θαη ζηα Μάιηα
O Τα ρξόληα αλάκεζα ζην 1700 θαη ζην 1450 π.Φ.
είλαη ε πεξίνδνο ηεο κεγάιεο αθκήο ηνπ κηλσηθνύ
πνιηηηζκνύ. Τόηε ρηίδνληαη λέα αλάθηνξα,
πνιπηειείο επαύιεηο αιιά θαη κηθξόηεξα
αλάθηνξα. Τόηε αλαπηύζζνληαη νη νηθηζκνί θαη
γίλνληαη κεγάια αζηηθά θέληξα.
 Η Κρήτη ήταν χωριςμένη ςε πολλέσ αυτόνομεσ
περιοχέσ. Η καθεμιά τουσ είχε κέντρο ένα ανάκτορο
(παλάτι). Σα πρώτα ανάκτορα χτίςτηκαν λίγο πριν από
το 2000 π. Φ.
Σην ράξηε ηεο Κξήηεο ζεκεηώλνληαη νη ζεκαληηθόηεξνη νηθηζκνί θαη ηα
κεγαιύηεξα αλάθηνξα πνπ έρνπλ αλαθαιπθζεί
Τα αλάθηνξα είλαη κεγάια ζπγθξνηήκαηα
θηηξίσλ, απνηεινύληαη δειαδή από πνιιέο
πηέξπγεο δσκαηίσλ θαη είλαη ηα δηνηθεηηθά,
νηθνλνκηθά, ζξεζθεπηηθά θαη θαιιηηερληθά
θέληξα ηεο πεξηνρήο ζηελ νπνία βξίζθνληαη.
 Έρνπλ κία
νξζνγώληα θεληξηθή Ήηαλ πνιπώξνθα, είραλ
απιή. Γύξσ ηεο κεγάιεο θιίκαθεο,
αλαπηύζζνληαη νη θσηαγσγνύο, ζύζηεκα
πηέξπγεο ησλ ύδξεπζεο θαη απνρέηεπζεο
δσκαηίσλ. θαη αξθεηνί ρώξνη ηνπο
έθεξαλ ηνηρνγξαθίεο.

Έρνπλ
πξνζαλαηνιηζκό
ζηνλ άμνλα
Βνξξά-Νόηνπ. Δελ ήηαλ
νρπξσκέλα.

θνηλά
ραξαθηεξηζηηθά
O Τν αλάθηνξν ηεο Κλσζνύ ήηαλ ηόζν
κεγάιν θαη κε ηόζα πνιιά δσκάηηα, πνπ
ζήκεξα κπνξνύκε λα θαηαιάβνπκε πώο
δεκηνπξγήζεθε ν κύζνο ηνπ ιαβύξηλζνπ.
Αλάθηνξν Κλσζνύ: ¨Έθηαζε 22.000 η. κ θαη πάλσ από 1.500
δσκάηηα. .!!!
 εθεί ζπγθεληξσλόηαλ ε
παξαγσγή θαη ηα
ήηαλ ε θαηνηθία ηνπ εκπνξεύκαηα γηα λα
άξρνληα δηαηεζνύλ ζην εζσηεξηθό
ηνπ λεζηνύ ή ζην
εμσηεξηθό.
Τα αλάθηνξα

Ήηαλ θέληξα θαηαζθεπήο

πνιύηηκσλ αληηθεηκέλσλ
θαη θαιιηηερλεκάησλ

ήηαλ ζξεζθεπηηθά θέληξα, Σηα αλάθηνξα δνύζε,

όπνπ καδεπόηαλ πιήζνο θπθινθνξνύζε θαη
θόζκνπ κε ηελ επθαηξία εξγαδόηαλ κεγάινο
δηαθόξσλ ηειεηώλ αξηζκόο αμησκαηνύρσλ,
ππαιιήισλ θαη ηερληηώλ.
Γύξσ ζηα 1700 π.Φ. ηα πξώηα απηά αλάθηνξα θαη νη
νηθηζκνί ηεο Κξήηεο θαηαζηξέθνληαη. Οη
θαηαζηξνθέο απηέο θαη νη ππξθαγηέο πνπ
αθνινύζεζαλ νθείινληαη ίζσο ζε εζσηεξηθέο
αλαηαξαρέο.
Όκσο ε δσή δε ζηακάηεζε.
Αληίζεηα, πνιύ γξήγνξα πάλσ ζηα εξείπηα ησλ
παιηώλ αλαθηόξσλ μαλαρηίδνληαη θαηλνύξγηα.
Μάιηζηα ρηίδεηαη άιιν έλα αλάθηνξν ζηε Ζάθξν.
 Γραφή
O Η γξαθή ζηελ Κξήηε είλαη έλα αίληγκα πνπ
δελ έρεη ιπζεί. Δκθαλίδεηαη πεξίπνπ ην
2000 π. Φ., όηαλ ρηίζηεθαλ ηα πξώηα
αλάθηνξα, θαη είλαη έλα από ηα
ζεκαληηθόηεξα ζηνηρεία ηνπ κηλσηθνύ
πνιηηηζκνύ.
O Η παιηόηεξε γξαθή είλαη ε ηεξνγιπθηθή. Οη Κξήηεο
ηε ρξεζηκνπνηνύζαλ κέρξη ην 1700 π. Φ. πεξίπνπ.
Όπσο θαη ζηελ ηεξνγιπθηθή ησλ Αηγππηίσλ,
ππάξρνπλ εηθόλεο πνπ δείρλνπλ θάηη ζπγθεθξηκέλν:
έλα θεθάιη, έλα ρέξη, έλα ςάξη θ.ά. Τα ηεξνγιπθηθά
έρνπλ βξεζεί ζε ζθξαγίδεο θαη ζε πήιηλεο πηλαθίδεο.
Ο δίζθνο ηεο Φαηζηνύ
απνηειεί ην
ζπνπδαηόηεξν δείγκα
ηεξνγιπθηθήο γξαθήο
από ηελ Κξήηε. Μέρξη
ζηηγκήο δελ έρεη
απνθξππηνγξαθεζεί θαη
ην πεξηερόκελό ηνπ
παξακέλεη αθαηαλόεην.
Η επηθξαηέζηεξε
άπνςε είλαη όηη
πξόθεηηαη γηα ύκλν ζε
θάπνηα ζεόηεηα.
(Αξραηνινγηθό Μνπζείν
Ηξαθιείνπ)
Μεηαγξαθή ησλ ηεξνγιπθηθώλ
ηνπ δίζθνπ ηεο Φαηζηνύ. Γελ
ππάξρεη ζρέζε κε ηα
αηγππηηαθά ηεξνγιπθηθά.
Παξνπζηάδνληαη κνξθέο θαη
αληηθείκελα ηεο θαζεκεξηλήο
δσήο, αλζξώπηλεο κνξθέο θαη
κέιε ηνπ ζώκαηνο, εξγαιεία,
δώα θαη θπηά.
 Η Γραμμική Α
O ππήξρε παξάιιεια κε ηελ ηεξνγιπθηθή, ζπλέρηζε
όκσο λα ρξεζηκνπνηείηαη θαη κεηά ην 1700, έσο ην
1450 π .Φ.
O Η ηεξνγιπθηθή γξαθή εκθαλίδεηαη κόλν ζηελ
Κξήηε. Αληίζεηα, ε Γξακκηθή Α, πνπ ηε βξίζθνπκε
ζε πηλαθίδεο, έρεη βξεζεί θαη ζε νξηζκέλα λεζηά
ησλ Κπθιάδσλ .
O Τα ηεξνγιπθηθά θαη ε Γξακκηθή Α δελ έρνπλ
απνθξππηνγξαθεζεί θαη έηζη δελ μέξνπκε πνηα
γιώζζα κηινύζαλ νη Μηλσίηεο. Όκσο μέξνπκε
όηη νη γξαθέο απηέο ρξεζηκνπνηνύληαλ θπξίσο ζηε
δηνίθεζε θαη ζηε ινγηζηηθή.
 Η θρησκεία
O Τα αξραηνινγηθά επξήκαηα ζηνπο ρώξνπο
ιαηξείαο, ηα ηεξά αληηθείκελα (ηεξά θέξαηα,
δηπιόο πέιεθπο, θίδηα) θαη νη ζξεζθεπηηθέο
ηειεηέο, πνπ απεηθνλίδνληαη ζε ηνηρνγξαθίεο θαη
ζε ζθξαγίδεο, καο δίλνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηε
κηλσηθή ζξεζθεία.

O Οη Μηλσίηεο ζπζίαδαλ δώα, έθαλαλ ζπνλδέο,

νξγάλσλαλ αζιεηηθνύο αγώλεο (ππγκαρίεο ή
ηαπξνθαζάςηα) αιιά θαη ρνξνύο, όπνπ έπαηδαλ
κνπζηθή.
 Οη Μηλσίηεο ιάηξεπαλ κηα γπλαηθεία
ζεόηεηα πνπ απεηθνλίδεηαη κε δηάθνξα
ζύκβνια, θπξίσο κε θίδηα ή κε πνπιηά.
Τε ζεόηεηα απηή ηε ζπλόδεπαλ άιιεο, κε
αλδξηθή κνξθή. Η ζεόηεηα έρεη ζρέζε κε
ηε ζεά ηεο γνληκόηεηαο, πνπ ιαηξεπόηαλ
θαη ζε άιιεο πεξηνρέο, όπσο ζηε
Μεζνπνηακία, ζηε Σπξία θαη ζηελ
Αίγππην. Σηε ζξεζθεία ησλ Μηλσηηώλ νη
γπλαίθεο-ηέξεηεο έπαηδαλ ζεκαληηθό
ξόιν.

Δηδώιην από θαγεληηαλή πνπ

βξέζεθε ζην αλάθηνξν ηεο
Κλσζνύ. Απεηθνλίδεηαη
γπλαηθεία ζεόηεηα πνπ θξαηάεη
θίδηα, 1600–1550 π.Φ.
Ηξάθιεην (Κξήηε), Αξραηνινγηθό
Μνπζείν.
Σηε κηλσηθή Κξήηε δελ ππήξραλ λανί. Οη άλζξσπνη ιάηξεπαλ ηνπο
ζενύο ζε εηδηθά δηακνξθσκέλα δσκάηηα κέζα ζηα αλάθηνξα θαη
ζηα ζπίηηα, ζηελ θνξπθή βνπλώλ (ηεξά θνξπθήο) θαη ζε ζπειηέο.

Οη πηζηνί αηζζάλνληαη
ηε ζεόηεηα ζαλ θάηη
κπζηεξηαθό, θεπγαιέν
θαη άπηαζην
Σπρλά ε ιαηξεία ηνπ ζείνπ πξαγκαηνπνηείηαη θαη ζε ζπήιαηα, όπσο
ζην Γηθηαίν Άληξν, όπνπ νη πηζηνί πξνζέθεξαλ κηθξά εηδώιηα πνπ
απεηθόληδαλ ηνπο ίδηνπο ηνπο ζενύο.
O Μεγάιε είλαη ε ζεκαζία ηνπ ηεξνύ δέληξνπ ζηε
κηλσηθή ζξεζθεία. Τν θύξην ηεξό δέληξν θαίλεηαη λα
είλαη ε ειηά. Από ηα δώα ζεκαληηθό ξόιν παίδεη ζηε
κηλσηθή ζξεζθεία ν ηαύξνο.
Σηελ θεληξηθή απιή ησλ αλαθηόξσλ νη
Κξήηεο νξγάλσλαλ δηάθνξα ζεάκαηα θαη
έθαλαλ ζξεζθεπηηθέο ηειεηέο: νη πην
γλσζηέο είλαη ηα ηαπξνθαζάςηα πνπ
απεηθνλίδνληαη ζε ηνηρνγξαθίεο θαη ζε άιια
αληηθείκελα.
 Οι τέχνεσ
O Οη Μηλσίηεο αλέπηπμαλ πνιιέο κνξθέο ηέρλεο ζε
ζαπκαζηό επίπεδν.

O Η θνηλσληθή νξγάλσζε θαη ε δεκηνπξγία κηαο

νκάδαο εηδηθεπκέλσλ ηερληηώλ πνπ εξγάδνληαλ γηα
ηα αλώηεξα κέιε ηεο θνηλσλίαο είρε σο
απνηέιεζκα ηελ άλζεζε ηεο ηέρλεο
 θίλεζε,
δσληάληα θαη
ράξε

πνηθηιία θαη απεηθόληζε

πξσηνηππία ηεο θύζεο

Χαξαθηεξηζηηθά
Οη ηνηρνγξαθίεο, πνπ νη πεξηζζόηεξεο πξνέξρνληαη από ην αλάθηνξν
ηεο Κλσζνύ, παξηζηάλνπλ ζπλήζσο ζξεζθεπηηθέο ή ηειεηνπξγηθέο
πνκπέο, εηδπιιηαθά ηνπία κε πινύζηα βιάζηεζε θαη δώα, θαζώο θαη
ζέκαηα από ηνλ θόζκν ηεο ζάιαζζαο.
Η «Παξηδηάλα» βξέζεθε
ζην αλάθηνξν ηεο Κλσζνύ
θαη είλαη κέξνο κηαο
κεγάιεο ηνηρνγξαθίαο, πνπ
έρεη ζέκα κηα ζξεζθεπηηθή
ηειεηνπξγία,1500 π. Φ.
πεξίπνπ.
Ηξάθιεην (Κξήηε),
Αξραηνινγηθό Μνπζείν.
 Κεραμική.
O Ο γξήγνξνο θεξακηθόο ηξνρόο πνπ έρεη
θαζηεξσζεί δηεπθνιύλεη ηελ ηαρύηεξε θαηαζθεπή
ησλ πήιηλσλ αγγείσλ πνπ είλαη θνκςά θαη έρνπλ
πνηθίια ζρήκαηα.
 Καμαραϊκά αγγεία
O νθείινπλ ηελ νλνκαζία ηνπο ζην ζπήιαην
ησλ Κακαξώλ, όπνπ πξσηνβξέζεθαλ.
O Καηαζθεπάδνληαλ ζηα εξγαζηήξηα ησλ
κεγάισλ αλαθηόξσλ ηεο Κλσζνύ θαη ηεο
Φαηζηνύ.
O εμάγνληαλ ζε όιε ηελ αλαηνιηθή Μεζόγεην
θαη ηελ Αίγππην.
Δηαθνζκνύληαλ ζπλήζσο κε ζπαληόηεξα κε
πνιύπινθα θακππιόγξακκα ζέκαηα από ην δσηθό
ζρέδηα γεκάηα θαληαζία θαη θπηηθό θόζκν.

ραξαθηεξηζηηθά

Μεξηθά είραλ πνιύ ιεπηά

ηνηρώκαηα πνπ ζπκίδνπλ
Χαξαθηεξηζηηθή είλαη ε θέιπθνο απγνύ
πνιπρξσκία: θόθθηλν, (σνθέιπθα)
θίηξηλν, ιεπθό.
 Η παρακμή του μινωικού
πολιτιςμού
O Γύξσ ζην 1450 π.Φ. όια ηα αλάθηνξα ηεο
Κξήηεο (εθηόο από ηελ Κλσζό) θαη όινη νη
νηθηζκνί θαηαζηξέθνληαη θαη πάιη.
O Μεξηθνί αξραηνιόγνη πηζηεύνπλ όηη νη
θαηαζηξνθέο έρνπλ ζρέζε κε ηελ ηξνκαθηηθή
έθξεμε ηνπ εθαηζηείνπ ζηε Σαληνξίλε
(Θήξα).
O Δίλαη όκσο πην πηζαλό νη θαηαζηξνθέο απηέο
λα έγηλαλ από ζεηζκνύο θαη ύζηεξα από
επηδξνκέο θαη ιεειαζίεο ησλ Μπθελαίσλ
 Η έθξεμε ηνπ εθαηζηείνπ ηεο
Σαληνξίλεο

Τν ηζνπλάκη θαηαθιύδεη Μηλσηθή πόιε

O Η εμαζζέληζε ηεο πνιηηηθήο θαη
δηνηθεηηθήο νξγάλσζεο πνπ μεθηλνύζε
από ηα αλάθηνξα θαίλεηαη όηη έδσζε ηελ
επθαηξία ζηνπο Μπθελαίνπο λα
θαηαιάβνπλ ηελ Κλσζό.
O Οη Μπθελαίνη από ηελ Κλσζό θαίλεηαη όηη
θπξηαξρνύλ ζε έλα κεγάιν ηκήκα ηεο
θεληξηθήο θαη αλαηνιηθήο Κξήηεο κέρξη ην
1370 π.Φ., νπόηε ην αλάθηνξν ηεο
Κλσζνύ θαηαζηξέθεηαη νξηζηηθά.
O Σηε ζπλέρεηα ε Κξήηε απνηειεί επαξρία
ηνπ κπθελατθνύ θόζκνπ δηαηεξώληαο
όκσο νξηζκέλα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά.
O Μεηά ηηο κεγάιεο θαηαζηξνθέο ζηελ
Κξήηε, έρνπκε ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηελ
ηέρλε, ζηα ηαθηθά έζηκα θαη ζηε γξαθή. Οη
Μπθελαίνη απνθηνύλ ηνλ έιεγρν ηνπ
λεζηνύ. Έηζη ε Κξήηε ράλεη ηελ θπξηαξρία
ζην Αηγαίν θαη ην ζεκαληηθό ηεο ξόιν ζηελ
αλαηνιηθή Μεζόγεην.
 ΠΗΓΕ΢- ΔΙΚΣΤΟΓΡΑΥΙΑ
O Γηαδξαζηηθά Βηβιία: Αξραία Ιζηνξία (Α
Γπκλαζίνπ) – Βηβιίν Μαζεηή
O ΙΜΔ -Ίδξπκα Μείδνλνο Διιεληζκνύ.
O ΒΙΚΙΠΑΙΓΔΙΑ
O Δθεκ. ΤΟ ΒΗΜΑ
O ΜΟΥΣΔΙΟ ΚΥΚΛΑΓΙΚΗΣ ΤΔΦΝΗΣ
O Δθπαίδεπζε θαη Έληαμε Μνπζνπικαλνπαίδσλ,
museduc.gr