Professional Documents
Culture Documents
Canan Ve Zehra - Yunanca
Canan Ve Zehra - Yunanca
Εκδόσεις Ο ΑΓΩΝΑΣ
Τζαβέλλσ.3,10681 ΕΞΑΡΧΕΙΑ - ΑΘΗΝΑ
Τηλ.:-Ρθχ: 210 38 48 330
θ-ΐΌ3ίΙ :δρ3Γίειουδ 1999@Ιιοίιτΐ3ΊΙ .ΟΟΓΤ»
Μνήµες, ντοκουµέντα, φωτογραφίες
Τζανάν
και
Ζεχρά
Αχµέτ Κουλακσίζ
Στους ήρωες της γενιάς της θυσίας '
Εισαγωγή
Αύγουστος 2003
Το περιοδικό Ο ΑΓΩΝΑΣ
Αχµέτ Κουλακσίζ
11
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γιατί το
έγραψα;
Ήταν η 13η µέρα του Ιουλίου. Τους τελευταίους 4-µιση µή-
νες, περνούσα κάθε µέρα στα σπίτια των αντιστασιακών της
Κιουτσούκ Αρµουτλού. Το απόγευµα, η φίλη µας κυρία Ντι-
λέκ, που είναι σκηνοθέτης, µε ρώτησε αν µπορούµε να πάµε
στο σπίτι που µένει η Σεβγκί Ερντογάν.1 Την ηµέρα εκείνη ήταν
η δεύτερη επίσκεψη µου στην Σεβγκί. Φτάσαµε στο σπίτι, µπή-
καµε στο δωµάτιο που έµενε η Σεβγκί, και, αφού χαιρετηθή-
καµε, µε ρώτησε αν έχω ξεκινήσει να γράφω το βιβλίο. Κι εγώ
της απάντησα: «Όχι, ακόµα δεν ξεκίνησα». Τα παρακάτω λό-
για βγήκαν ήρεµα και αργά από το στόµα της :
«Πρέπει να το γράψεις, πρέπει να γράψεις γι' αυτή τη µεγα-
λειώδη αντίσταση. Μόνο εσύ µπορείς να το καταφέρεις αυτό,
γιατί εσύ πλήρωσες το µεγαλύτερο κόστος .Έχασες δύο κόρες
στην αντίσταση που η µία ήταν οµορφότερη από την άλλη. Πρέ-
πει να γράψεις για τηνΖεχρά και την Τζάναν. Ναι! Γράψε γι' αυ-
τές, γράψε και για µας, γράψε και για την αντίσταση... Πρέπει
να διαδόσεις τον αγώνα των παιδιών σου και την αντίσταση σε
ολόκληρη την οικουµένη. Είµαι σίγουρη ότι µόνο εσύ µπορείς
να τα καταφέρεις. Εµείς οι αντιστασιακοί της απεργίας πείνας
µέχρι θανάτου το περιµένουµε από σένα αυτό».
Εγώ της το υποσχέθηκα και αναχώρησα. Η επόµενη µέρα
ήταν Σάββατο και εγώ, πρώτη φορά µετά από µήνες αποφά-
σισα να µη βγω από το σπίτι και να διαβάσω.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
∆ύο αδελφές
∆ύο καρδιές
∆ύο συντρόφισσες
∆ύο µνηµεία τρυφερότητας
∆ύο αλύγιστα κορµιά - σύµβολα της αντίστασης...
2.0 Ασούρ Κορκµάζ, ήταν µέλος του ΟΗΚΡ-0, κατά την επίθεση που
πραγµατοποιήθηκε σε 20 φυλακές στης 19-22 ∆εκεµβρίου, δολο-
φονήθηκε.
20
σου», της είπα και της φίλησα τα µάτια, το µέτωπο και την
αγκάλιασα. Έφυγα χωρίς να την αφήσω να καταλάβει ότι δύο
δάκρυα κύλησαν στα µαγουλά µου.
∆εν µπορώ να θυµηθώ πόσες µέρες πέρασαν µετά από
αυτό, αλλά µια νύχτα χτύπησε το τηλέφωνο µου. Η φωνή στο
τηλέφωνο ήταν της µικρότερης κόρης µου της Τζανάν. Η φωνή
ήταν δική της αλλά δυσκολεύτηκα να καταλάβω τι έλεγε. Για
την ακρίβεια, η Τζανάν µιλούσε κανονικά αλλά εγώ αδυνα-
τούσα να την καταλάβω. Ένοιωσα τα γόνατα µου να λυγίζουν.
∆εν µπορούσα να µιλήσω, ένοιωθα έναν κόµπο στο λαιµό.
Μετά από λίγο άρχισα να κατανοώ τι µου έλεγε αλλά ήθελα
να πιστέψω ότι ήταν ένα αστείο. ∆υστυχώς, δεν ήταν. Όταν η
µικρότερη µου κόρη Τζανάν µου είπε ότι προσφέρθηκε εθε-
λοντικά να συµµετάσχει στην Απεργία Πείνας µέχρι Θανάτου
στη Σµύρνη, έχασα κάθε δύναµη και κατέρρευσα στο πάτωµα.
Για πολύ καιρό προσπαθούσα να πείσω τον εαυτό µου πως
αυτή η τηλεφωνική επικοινωνία ήταν λάθος. Αλλά, αλίµονο,
είχα δύο κόρες. ∆εν είχα άλλα παιδιά. Και οι δύο συµµετείχαν
εθελοντικά στην Απεργία πείνας η οποία ξεκίνησε έξω από τις
φυλακές και θα πέθαιναν από την ασιτία. Η µια από αυτές ήτανε
στην Κωνσταντινούπολη, η άλλη στη Σµύρνη...
Οι κόρες µου, όπως πάντα, κάνανε αυτό που θέλανε. Ακόµη
κι αν ήτανε αποµονωµένες η µια από την άλλη, µε κάποιο τρόπο
οι πολύ θερµές καρδιές τους χτυπούσαν µαζί. Ακόµη κι αν
ήτανε αποµονωµένες από το χρόνο και την απόσταση, µαζί
πήρανε την πιο δύσκολη και τιµητική απόφαση για τη ζωή τους.
Πάντα αναρωτιόµουνα για αυτό. ∆εν µπορούσα να καταλάβω
πως δύο καρδιές µπορούν να χτυπούν και να αισθάνονται σαν
µία.∆εν νοµίζω ότι κάποιος θα µπορούσε να το καταλάβει.
Ιστορία, έχεις ποτέ συναντήσει κάτι σαν αυτό;Συγγραφείς, σκι-
τσογράφοι, µορφωµένοι, αναλφάβητοι, επιστήµονες, αδαείς,
αστοί, χωρικοί, εραστές, αγαπηµένοι, νέοι, γέροι, παρακαλώ
εξηγήστε µου τι είδος δεσµού αγάπης είναι αυτός; Ας επι-
τρέψουµε σε αυτούς που έχουν ακούσει να πούνε στους άλ-
λους που δεν ξέρουν, σε αυτούς που το έχουν δει να το περι-
γράψουν, να στείλουν έναν τελάλη να διασχίσει όλη την Ανατολή
25
έτσι που κανένας να µην ακούει αυτές τις κραυγές, παρά ένας
µικρός αριθµός ανθρώπων.
Οι κυβερνήτες το αρνήθηκαν, οι τηλεοράσεις, οι εφηµερί-
δες, οι έπουργοί και ο Πρόεδρος το αρνήθηκαν επίσης. Υπο-
στήριξαν ότι δεν έκαψαν κανέναν, αλλά ότι οι φυλακισµένοι
αυτοπυρπολήθηκαν. Πότε, άλλωστε, το κράτος έκαψε τους
ίδιους του τους πολίτες; Και είπαν: ποτέ δεν θα κάναµε κάτι
τέτοιο. Αντί να δείξουν τη σφαγή, ενεργοποίησαν τους κον-
δυλοφόρους και τους σχολιαστές των µέσων ενηµέρωσης. Τα
στοιχεία αντιστράφηκαν, οι δολοφόνοι παρουσιάστηκαν αθώοι
κι οι αθώοι ένοχοι.
Η ιστορία ήθελε να επαναλάβει τον εαυτό της ακόµα µια
φορά. Όπως παλιότερα, οι καταπιεσµένοι βρέθηκαν ένοχοι
και κρίθηκαν µπροστά στην ιστορία.
Αυτήν, όµως, τη φορά η παραχάραξη της αλήθειας ήταν
προφανής. Σύντοµα όλα τα ψέµατα και τα ντοκουµέντα αυτής
της επιχείρησης θα δηµοσιοποιούνταν και ο στόχος της σφα-
γής θα φαινόταν ξεκάθαρα σ' όλον τον κόσµο.
Οι µέρες περνούσαν κι εµείς, οι συγγενείς των φυλακι-
σµένων, ήταν αδύνατον να έχουµε νέα από τους γιους και τις
κόρες µας... Ζούσαµε µην ξέροντας αν είναι νεκροί ή ζωντα-
νοί. Εν τω µεταξύ το έπουργείο έδειξε την υποκρισία του ακόµη
µια φορά ανοίγοντας τις φυλακές κελιών τύπου Ρ, που είχαν
πει ότι δεν θα λειτουργήσουν για κάποιο απροσδιόριστο χρο-
νικό διάστηµα. Οι φυλακισµένοι, αφού βασανίστηκαν, πετά-
χτηκαν σ' αυτά τα ψυχρά κελιά. Από εκείνη τη στιγµή η αντί-
σταση µεταµορφώθηκε σε κάτι άλλο µε διαφορετικό χαρακτήρα.
Έγινε ένας τίµιος αγώνας, που επεκτάθηκε πέρα από εποχές
και διαρκεί, παρά και ενάντια σε όλα τα εµπόδια µέσα κι έξω
από τις φυλακές.
Εµείς, οι συγγενείς των φυλακισµένων, µπορεί να είµαστε
λίγοι σε αριθµό, αλλά είµαστε αποφασισµένοι και γεµάτοι ελ-
πίδα. ∆εν θα αφήσουµε τα παιδιά µας στο έλεος αυτών των
µπάσταρδων και θα αρχίσουµε να διαλαλούµε τα αιτήµατα
τους έξω από τις φυλακές.
'Ηταν αδύνατο να µάθω νέα από τον αδελφό µου για πέντε
31
5
· Σε συζητήσεις που έγιναν νωρίτερα ανάµεσα στις αρχές και στους
φυλακισµένους.
34
7
· Συνδικαλιστική ένωση εργαζοµένων στις µεταφορές.
37
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η Τζανάν
αφηγείται την ιστορία της
ΕίµαιηΤζανάνΚουλακσίζ. Γεννήθηκα το Νοέµβριο του 1981.
∆εν θυµάµαι τί ηµέρα ήταν. Αλλά γνωρίζω ότι, κατά την διάρ-
κεια εκείνων των χρόνων, ο εφιάλτης της 12 Σεπτεµβρίου1
έπεσε πάνω µας. Η αστυνοµία και οι χωροφύλακες έπεσαν µε
αγριότητα πάνω στις φυλακές της χώρα µας, φέρνοντας µαζί
τους τα βασανιστήρια και τις σφαγές.
Οτιδήποτε ήταν καλό κι άξιζε στην χώρα µου, αυτό ακρι-
βώς αποτέλεσε το αντικείµενο της επίθεσης που εξαπολύσανε
οι ιθύνοντες της 12ης Σεπτεµβρίου. Άνθρωποι οδηγήθηκαν,
µε το έτσι θέλω, στα µπουντρούµια και όσο βρίσκονταν εκεί,
ανακρίνονταν συνεχώς επί 90 ηµέρες.
Το όνοµα µου, µου το έδωσε ο µεγαλύτερος µου αδελφός,2
ο Ρεµζί. Ήταν στη φυλακή Ερζίντζαν όταν γεννήθηκα. Όλοι
πρότειναν διάφορα ονόµατα, αλλά ο πατέρας µου έλεγε όχι.
Το όνοµα µου, έπρεπε να µου το δώσει ο Ρεµζί. Έστειλαν τα
νέα στη φυλακή Ερζίντζαν και περίµεναν έναν ολόκληρο µήνα
µέχρι που έλαβαν την απάντηση.Όπως βλέπετε, ήµουν χωρίς
όνοµα για ένα µήνα. Ο µεγαλύτερος µου αδελφός, ο Ρεµζί είπε,
Τζανάν, και σ' όλους άρεσε το όνοµα. Κι εµένα µου άρεσε. Η
µεγαλύτερη µου αδελφή, η Ζεχρά ήταν τότε δυόµισι χρονών.
1
· Η 12 Σετττέµβρη 1980 ήταν η ηµεροµηνία του στρατιωτικού πρα-
ξικοπήµατος στην Τουρκία.
2.0 µεγαλύτερος αδελφός (ΒΟΙ): Είναι προσφώνηση µικρότερου σε
ηλικία προς µεγαλύτερο σε ηλικία και έχει την έννοια του αδελφού
Με την γενικότερη έννοια, (όχι αδελφός που προέρχεται από συνγε-
νι
κή σχέση, είναι έκφραση σεβασµού).
38
3. Ριζέ: πόλη στην ανατολική ακτή της Μαύρης Θάλασσας της Τουρ-
κίας απ1 όπου καταγόταν η οικογένεια.
39
αγαπώ τόσο πολύ. Όχι µόνο γιατί είναι από την Μαύρη θά-
λασσα, αλλά επίσης για την αγάπη που εξέφρασε και την προ-
σοχή που µου έδειξε. Ήταν ευτυχής σύµπτωση που ήταν, ταυ-
τόχρονα, σύζυγος του µεγάλου µου αδελφού, του Εντίπ, και
φίλη µου. Στο σύντοµο εκείνο χρονικό διάστηµα, φρόντισε
όλες τις ανάγκες µου και ήταν σωστή µαζί µου. Όταν έκανε
κάτι καλό, ήταν χαρούµενη, και η χαρά της αντανακλούσε στο
πρόσωπο της. Όταν δεν ήµουνα καλά, κατέβαλλε τεράστια
προσπάθεια να κρύψει το φόβο και την ανησυχία της. Προ-
σπαθούσε να µου δώσει κουράγιο, να ζήσω ένα λεπτό περισ-
σότερο, µια ακόµη ώρα.
Με φιλούσε και µε χάιδευε. Ένοιωθα την ζεστασιά της.
Όταν έβαζα το κεφάλι µου στο στήθος της, αισθανόµουν κα-
λύτερα. Της είµαι υποχρεωµένη. Την αγάπησα τόσο πολύ. Σ'
ευχαριστώ, Αϋτέν. Πρόσεχε τον Εντίπ. Μην αφήσεις την οµό-
νοια και ευτυχία σας να σπάσουν. Σου στέλνω πολλά-πολλά
φιλιά.
Υπήρχε κι η Ντιλέκ. Ήταν µελαχροινή, ψηλή και αδύνατη.
Είχε µια µελαχρινή οµορφιά η αγαπηµένη µου φίλη, η Ντιλέκ,
που πάντοτε αισθανόταν, και προσπαθούσε να το κρύψει, µια
καταραµένη λύπη στην καρδιά της που δεν ήταν δυνατό να
κάνει τίποτα. Πάλευε τόσο σκληρά για µας, αδιαφορώντας για
την δική της δουλειά. Έτρεχε εδώ κι εκεί και έδινε όλη της την
ενεργητικότητα, ώστε η αντίσταση να τελειώσει, ώστε να µη
χρειαστεί να ταφούν αυτά τα νεαρά κορµιά. Ποτέ δεν έχασε
την ελπίδα της και ξόδεψε ένα µεγάλο µέρος της ζωής της για
να µπορέσουµε να αντισταθούµε λίγο περισσότερο. Αλλά τι
µπορούµε να κάνουµε, Ντιλέκ; Οι προσπάθειες σου έφεραν
αποτελέσµατα µόνο µέχρι ενός σηµείου. Παρά τις προσπά-
θειες σου, οι ελπίδες σου ποτέ δεν εκπληρώθηκαν. Έτσι είναι
η ζωή. Συχνά είναι σκληρή και δεν καταλήγει όπως εµείς τη
θέλουµε.
Έπειτα, ήταν κι ο Φερχάτ Τούντζ, που ήταν ψηλός και αδύ-
νατος. Είναι λαϊκός ποιητής, που προσπαθεί µε την πονεµένη
φωνή του να κάνει γνωστή την αγάπη, την ελπίδα και την φωνή
των ανθρώπων στον κόσµο. Αυτό τον τυραννούσε. Τον γνώ-
51
ρισα και µου άρεσε πάρα πολύ. Του άρεσα πάρα πολύ επίσης.
Η ζεστασιά της φωνής του έχει διαπεράσει την καρδιά του. Εί-
ναι σαν να τραγουδάει τα λαϊκά του τραγούδια µε την καρδιά,
όχι µε την φωνή του. Μας έφερε την φωνή της Ανατολίας, κατά
την διάρκεια των µικρών του επισκέψεων. Σ' αυτές τις σύντο-
µες ώρες ξαναζήσαµε την µακραίωνη ιστορία της Ανατολίας.
Απολαύσαµε τον Σείχη ΒθάΓθΚίη καιτονΒοΓκΙυοβ. Ο ΡίΓδυΙ&η
ήρθε στο σπίτι µας. Ακούσαµε αναρίθµητες ιστορίες ανθρώ-
πων που πέθαναν στην αντίσταση και στον αγώνα στην Ανα-
τολία. Μας τραγούδησε για φυλακισµένους της ελευθερίας,
που ήταν στις φυλακές, κλεισµένοι σε τέσσερις τοίχους, µα-
κρυά από τους αγαπηµένους τους. Τραγουδούσαµε παρα-
δοσιακά τραγούδια γι' αυτούς και αυτοί τραγουδούσαν για
µας, µαζί µε τον Φερχάτ Τούντζ. Μη µας ξεχνάς, Φερχάτ. Μη
µας ξεχνάς και µη µας αφήσεις να ξεχαστούµε. Ξέρω ότι σου
αρέσαµε πάρα πολύ εγώ και η µεγαλύτερη αδελφή µου. Άκουσα
ότι σκεπτόσουνα να γράψεις ένα λαϊκό τραγούδι για µας. Έκα-
νες καλά. Το περιµέναµε από σένα. Φαντάζοµαι ότι θα είναι
ένα πολύ ωραίο λαϊκό τραγούδι. Άλλωστε, εσύ είσαι ο Φερχάτ
µας! Άµα το τραγουδάς εσύ, δεν µπορεί να είναι άσχηµο.
Μπράβο! Αλλά µην φύγεις απ' εδώ. Να γίνεις η φωνή και άλ-
λων αντιστασιακών. Το αξίζουν όλοι. Μην αφήσεις κανένα µας
να ξεχαστεί. Για χάρη µας, µην αφήσεις να σιγήσουν η φωνή
σου και το όργανο σου! Να είσαι σίγουρος, πως, ακόµη και αν
δεν είµαστε µαζί σου, εµείς σε ακούµε. Θα σε ακούµε όπου
και αν τραγουδάς. Εµένα, µου αρέσεις πάρα πολύ.
Γνωριστήκαµε και µε άλλους ανθρώπους, αλλά δεν θα τα
καταφέρω να µιλήσω για όλους αυτούς. Γι' αυτό τους ζητώ να
µε συγχωρήσουν. Για παράδειγµα, η Μπιλγκεσού Ερενούς.
Θα ήθελα να µιλήσω γι' αυτήν. Αλλά φοβάµαι ότι δεν θα τα κα-
τάφερνα καλά. Θα ήθελα να µιλήσει γι' αυτήν η µεγαλύτερη
αδελφή µου, η Ζεχρά. Οι δυο τους είναι µαζί, απ' την αρχή της
αντίστασης. Πέρασαν µαζί πολλές µέρες γεµάτες νόηµα. Της
αξίζει ένας µεγάλος έπαινος, αλλά, νοµίζω ότι θα αφήσω την
µεγαλύτερη αδελφή µου να εξηγήσει, γιατί αυτό θα είναι πε-
ρισσότερο σηµαντικό.
52
το θείο µου, ήταν πολύ δύσκολο να τον ξεχωρίσω από τον πα-
τέρα µου. Σκέφτηκα όλο τον πόνο που είχαµε ζήσει, αλλά για
κάποιον λόγο τίποτα δεν ήρθε στο µυαλό µου. Παρατηρώ τον
θείο µου κι αναρωτιέµαι για το τί πρόκειται να κάνει. Προσπαθώ
να καταλάβω την έκφραση στο πρόσωπο του, αλλά δεν το κα-
τορθώνω. Όταν γονάτισε για να φιλήσει τον κεφαλόδεσµο µου
και τα βλέφαρα, µπόρεσα και είδα µέσα στην καρδιά του. Κτυπά
πολύ γρήγορα και φωνάζει: "Ζωή µου! Τί θα κάνω χωρίς εσένα;
Ποιος θα µε φωνάζει θείο; Και αν ακόµη κάποιος µε φωνάξει
θείο, κανείς δεν θα το πει τόσο ζεστά και συµπονετικά όπως
εσύ. Ποιόν θα κρατάω στην αγκαλιά µου; Ακόµα και αν κρατώ
κάποιον, νοµίζεις ότι θα είναι τόσο θερµός όσο εσύ; Νοµίζεις
ότι ο θείος σου θα είναι ο ίδιος; Πώς οι καρδιές µας θα αντέ-
ξουν την αναχώρηση σου; Πώς θα πω στην καρδιά µου ότι
έχεις φύγει; Και, πες ότι το είπα, πώς θα το δεχθεί η καρδιά
µου; Πού µπορώ να βρω µια άλλη Τζανάν, αν η καρδιά µου αρ-
νείται; Θεέ, τι µπορώ να κάνω; Πώς µπορώ να συνηθίσω την
καρδιά µου µε αυτό; Αλλά άσχετα µε το τι συµβαίνει, κόρη µου
µε τα ωραία µάτια, θα την συνηθίσω την καρδιά µου, γιατί σου
υποσχέθηκα ότι θα το κάνω." Έπειτα σηκώθηκε αργά και στά-
θηκε προσοχή. Λίγα δάκρυα έπεσαν από τα µάτια του. Ο θείος
µου έχυσε τα δάκρυα του µέσα του, τόσο άφθονα, όπως και
ο πατέρας µου. Έπειτα, αργά, βγήκε από το δωµάτιο. Γνώρι-
µοι και ξένοι ήρθαν δίπλα µου. Αλλά πολλοί άνθρωποι που πε-
ρίµενα δεν ήρθαν. Επιθυµούσα να τους δω καθώς ξεκινούσα
για το τελευταίο µου ταξίδι. Είχα µάλιστα σχεδιάσει την ανα-
χώρηση µου για την Κυριακή, ηµέρα αργίας, ώστε να µη τους
εµποδίσω από τις δουλειές τους. Άσχετα µε το ότι ήταν Κυ-
ριακή, πολλοί που τους ήξερα σαν φίλους δεν ήρθαν.
Ο Ρεµζί, του θείου µου του Μεχµέτ ο δικηγόρος και ταυ-
τόχρονα συγγενής και φίλος µας, ήταν εκεί. ∆εν ήταν καλά.
Προσπαθούσε να τελειώσει την διαδικασία για µένα, να µε πά-
ρουν στο Ριζέ. Θα είµαστε στο ίδιο αυτοκίνητο στο δρόµο για
την περιοχή του σπιτιού µου. Έπειτα, είδα την Σενγκιούλ, πιο
µακρυά, και είδα ότι κάποιος την βοηθούσε να σταθεί όρθια.
Ήρθε δίπλα µου. Το πρόσωπο της ήταν γεµάτο λύπη και οι
57
κόγχες των µατιών της ήταν ξερές από το κλάµα. ∆εν άκουγε
την συµβουλή του πατέρα µου, "εσύ πρέπει να είσαι δυνατή",
και έκλαιγε συνέχεια. Σίγουρα, έκλαιγε. Μοιραστήκαµε πολλά
πράγµατα µαζί όλα αυτά τα χρόνια. Φυσικά περνούσαµε στιγ-
µές δυστυχισµένες κάπου-κάπου, αλλά για κάποιον λόγο, όποτε
έβλεπα την Σενγκιούλ, πάντοτε θυµόµουνα τις ευτυχισµένες
µας στιγµές. Είναι µια καλή φίλη. Μοιράστηκα µαζί της µυ-
στικά, που ποτέ δεν είπα στον πατέρα µου. Όταν ερωτεύθηκα
στο γυµνάσιο, ήταν το πρώτο άτοµο που του το είπα. Την αγα-
πούσα και µας αγαπούσε. Την αφήνω πίσω µου. Έτσι είναι
αυτό το ταξίδι. ∆εν µπορείς να πάρεις κανέναν µαζί σου. Πρέ-
πει να αφήσεις πίσω σου κι αυτούς που σε αγαπάνε κι αυτούς
που δεν σε αγαπάνε. Θα πας, µόνος σου. Όταν κοιτάω πίσω,
τώρα, δεν βλέπω κανέναν που να θυµάµαι το πρόσωπο του.
Όπως είπα, ήταν Σαββατοκύριακο, αλλά πολλοί απ' αυτούς
που θα ήθελα να δω δεν ήρθαν. Αν, µόνο, καταλάβαιναν πόσο
πολύ ήθελα να τους δω... Αυτό πρέπει να είναι το πράγµα που
θέλουν περισσότερο αυτοί που φεύγουν. Κι όµως υπήρχαν κι
άλλοι. Έπειτα, ο πατέρας µου και ο θείος µου µε έβαλαν στο
ασθενοφόρο. Ο πατέρας µου κάθησε δίπλα µου. Ξεκινήσαµε
για το νοσοκοµείο. Κοίταξα τον πατέρα µου πάλι. Είπε: "έχεις
αρχίσει ήδη να µου λείπεις. Θα είναι δύσκολο να προσαρµο-
στώ στην απουσία σου". Χάιδεψε ξανά τα µαλλιά µου. Τώρα.
είµαι ξαπλωµένη κάτω σ' ένα αυτοκίνητο. Ο πατέρας µου, της
θείας µου ο γιος ο Σερκάν, ο Ρεµζί κι εγώ ξεκινήσαµε για το
Ριζέ. Του πατέρα µου τα µάτια συχνά γέµιζαν µε δάκρυα, και
ο Ρεµζί προσπαθούσε να τον στηρίξει. Επέστρεφα στην Μαύρη
Θάλασσα. Ξαφνικά κατάλαβα ότι µου έλειπε τροµερά η Μαύρη
Θάλασσα. Τα βουνά της, οι φυτείες τσαγιού και πολλά άλλα
πράγµατα. Επίσης, µου έλειπαν ο παππούς κι η γιαγιά µου.
Ποιος ξέρει πώς αισθάνονται.
∆εν µπορούν να δεχτούν την πραγµατικότητα. Η γιαγιά µου,
η αγαπηµένη µου γιαγιά, προσπάθησε πολύ να µε κάνει να τα
εγκαταλείψω. Ήρθε κι έµεινε στην Σµύρνη γι' αυτό το λόγο.
Όταν κατάλαβε ότι ήταν ανώφελο, επέστρεψε στο Ριζέ. Πώς
θα µπορούσαν να αντέξουν την απουσία µου; Παππού µου,
58
σετε πως ο πατέρας µου δεν έκανε τίποτα για µένα. Γιατί νο-
µίσατε πως ήταν ανίσχυρος όταν αντιµετώπισε την απόφαση
µου και ότι δεν προσπάθησε να κάνει τίποτα; Κι όµως, αυτός
σας αγαπούσε τόσο... Τί θέλατε από τον πατέρα µου; Πώς
κρυώσατε τη ζεστή για σας καρδιά του; ∆εν είσαστε εσείς τα
ανήψια και οι ανηψιές του; Πώς µπορέσατε κι εγκαταλείψατε
τον θείο σας που τόσο αγαπούσατε; Σκεφτήκατε, ποτέ, τί θα
είχε κάνει για σας ο θείος σας, αν βρισκόσαστε στην ίδια θέση;
Το µίσος, όµως, και η µνησικακία δεν επρόκειτο ποτέ να κυ-
ριαρχήσουν στην καρδιά του πατέρα µου. Κάθε φορά, η αγάπη
νικούσε το µίσος. Και αυτή την φορά, ο αγαπηµένος µου πα-
τέρας θα αγαπάει πάλι τους ανθρώπους και θα εκφράζει και
την δική µας αγάπη σ' αυτούς και θα τους δείχνει την αγάπη
που υπάρχει στις καρδιές µας. Κάνοντας αυτό, η αγάπη του
θα µεγαλώνει και εγώ θα είµαι περήφανη γι' αυτόν.
Αγαπηµένε µου πατέρα, από τους ανθρώπους που ήρθαν
να µε ξεπροβοδίσουν, απουσίαζαν πολλοί από τους φίλους
σου, ενώ γνώριζα ότι είχες πολλούς φίλους. Για παράδειγµα,
υπήρχαν αρκετοί από τα εφηβικά σου χρόνια. Θα ήταν τόσο
ωραίο γι' αυτούς, αν είχαν έρθει εδώ. Για κάποιο σύντοµο διά-
στηµα, η µοίρα όλων σας ήταν κοινή. Είχατε µοιραστεί τη ζε-
στασιά της συντροφικότητας, σε µια εποχή κινδύνων, όπου η
βία και οι µάχες βάδιζαν πιασµένες χέρι-χέρι. Μαζί, είχατε φω-
νάξει συνθήµατα για τους συντρόφους που έφευγαν από το
πλάι σας. Πολλοί απ' αυτούς σε άφησαν µόνο όταν µε ξε-
προβόδιζες. Έπειτα υπήρχαν οι φίλοι της δουλειάς σου, µε
τους οποίους ιδρώνατε, τρώγατε από την ίδια κατσαρόλα, και
µοιραζόσαστε, µε χαρά, την δουλειά του εργοστασίου. Πολ-
λούς απ' αυτούς δεν τους είδα. ∆εν ήρθαν δίπλα σου, να προ-
σπαθήσουν να κάνουν πιο εύκολα τα βάσανα σου ή να σου
δώσουν δύναµη. Απορώ γιατί, µα γιατί να φερθούν µ' αυτόν
τον τρόπο; Ήταν τόσο δύσκολο να σε συλλυπηθούν; Ήµουν
ακόµη πολύ νέα, και πέρασα µια δύσκολη περίοδο προσπα-
θώντας να κατανοήσω αυτά τα πράγµατα. Μαντεύω πως δεν
υπάρχει εύκολη εξήγηση. ∆εν µεταχειρίστηκαν καλά τους φί-
λους µου από την Κωνσταντινούπολη που ήρθαν να πουν το
62
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η Ζεχρά
σαφές πως από εδώ και µπρος θα βλέπαµε λιγότερο η µια την
άλλη. Θα µας έπαιρνε χρόνο για να καταλάβουµε ότι η επιθυ-
µία µας, να είµαστε µαζί, µας έδενε ακόµα περισσότερο.
Όταν εγώ ζούσα στην Ιστανµπούλ κι η Τζανάν στη Σµύρνη,
τηλεφωνούσαµε η µια στην άλλη, όµως σπάνια συναντιόµα-
σταν. Όταν η αδελφή µου ήρθε στην Ιστανµπούλ για τις κα-
λοκαιρινές διακοπές, ένοιωσα ξανά την απόλαυση να είµαστε
µαζί. Όταν άρχισαν τα µαθήµατα στη σχολή της, ο καιρός του
αποχωρισµού είχε ξανάρθει. Την αποχαιρετήσαµε και προ-
σπάθησα να συνηθίσω την απουσία της. ∆εν ήταν εύκολο.
Εκείνο το χρόνο, το φθινόπωρο, το θέµα των Φυλακών Τύπου
Ρ έγινε µια µόνιµη είδηση στον τύπο της Τουρκίας. Το θέµα
συζητιόταν παντού και διατυπώνονταν προτάσεις για το πώς
µπορούσε να λυθεί. Οι συζητήσεις, που είχαν αρχίσει στους
κόλπους µιας µικρής οµάδας, απλώνονταν τώρα σε ένα µε-
γαλύτερο κοµµάτι της κοινωνίας. Με ανακοινώσεις, ανοιχτές
συζητήσεις και διαδηλώσεις στους δρόµους, προσπαθήσαµε
να εξηγήσουµε ότι οι Φυλακές Τύπου Ρ σήµαιναν αποµόνωση.
Ήταν σαφές ότι, αν η κυβέρνηση δεν εγκατέλειπε αυτό το
έργο, περίµεναν τη χώρα καταστροφές. Αλλά η αποτελεσµα-
τικότητα και η δύναµη αυτής της καµπάνιας δεν αρκούσε για
να συγκινηθεί το Υπουργείο ∆ικαιοσύνης. Ήταν σαν η αδιάλ-
λακτη συµπεριφορά του έπουργείου να προοιωνιζόταν τις σφα-
γές και τους θανάτους που θα έρχονταν.
Τα νέα έπεσαν σαν βόµβα στις ειδήσεις στην Τουρκία. Η
Απεργία Πείνας µέχρι Θανάτου ξεκίνησε ταυτόχρονα σε εί-
κοσι φυλακές. Παράλληλα, οι συγγενείς των φυλακισµένων
αποφάσιζαν να µεταφέρουν την αντίσταση κι έξω από τις φυ-
λακές. Η δράση αυτή για την υποστήριξης της αντίστασης µε
συνεπήρε, και αποφάσισα πως ό,τι κι αν γινόταν, ήθελα να εί-
µαι µέρος της. Ναι. Είχα πάρει την απόφαση µου. Θα συµµε-
τείχα στην αντίσταση, χέρι-χέρι µε το θείο µου και τους φίλους
του. Ήταν µέσα στις φυλακές κι εµείς ήµαστε έξω, αλλά θα
παλεύαµε µαζί ώσπου να πετύχουµε τη νίκη. Θα ορθωνόµα-
σταν για να να υπερασπιστούµε τα δικαιώµατα των αγαπηµέ-
νων µας. Η απόφαση µου ήταν τελεσίδικη, αλλά πώς θα το
73
έβλεπα την Τζανάν µετά από καιρό. Μου έλειπε πολύ. Την αγκά-
λιασα και µύρισα το άρωµα της. Είχα σχεδόν ξεχάσει το άρωµα
της. Από τις κουβέντες του πατέρα µου κατάλαβα ότι ήταν
πολύ κουρασµένη και χρειαζόταν ξεκούραση. Η αγαπηµένη
µου Τζανάν ήταν δίπλα µου κι εµείς, οι δύο αδελφές, θα συ-
νεχίζαµε την αντίσταση σε χωριστά κρεββάτια, αλλά στο ίδιο
δωµάτιο.
Ο καιρός που ήµαστε µαζί εγώ και η Τζανάν, λυπάµαι που
ήταν έτσι, ήταν πολύ σύντοµος. Όταν έφθασε δεν ήταν καλά.
Κάθε µέρα χειροτέρευε. Κι όµως έβλεπε τη ζωή µε µάτια γε-
µάτα ελπίδα. Αυτή ήταν µια στάση που εν µέρει έδωσε νόηµα
στην Απεργία Πείνας µέχρι Θανάτου. Θέτεις το σώµα σου στη
διάθεση του θανάτου, αλλά πάντα κρατάς τη θέληση σου για
ζωή ζωντανή. Παλεύεις να ζήσεις για, ακόµα, ένα δευτερόλε-
πτο. ∆εν υπάρχει υποταγή. Αυτό το κορίτσι από τη Λαζ,2 που
ήταν πρώτα αδελφή µου, µετά συντρόφισσα µου, ετοιµαζό-
ταν να µας αφήσει και να µας πει αντίο µε την ηρεµία της εκ-
πλήρωσης του καθήκοντος της. Αλλά ο πατέρας µου ήθελε
να εγκαταλείψει την Απεργία Πείνας µέχρι Θανάτου. Είχε δύο
κόρες κι ήθελε τουλάχιστον η µία από εµάς να µείνει µαζί του.
Μιλήσαµε γι' αυτό εξαντλητικά. Αλλά είχαµε πάρει την από-
φαση µας. ∆ε µπορούσαµε ν' αφήσουµε τη δουλειά αυτή µι-
σοτελειωµένη, και του είπαµε αναρίθµητες φορές να µην πε-
ριµένει κάτι τέτοιο από µας. Του το είπαµε, και, αν και φαινόταν
να το αποδέχεται, ξέραµε από την έκφραση στο πρόσωπο του
ότι δεν ήθελε να το καταλάβει. Οι αδρές γραµµές της απελ-
πισίας δεν εξαφανίστηκαν ποτέ από το πρόσωπο του.
Ήταν η δέκατη πέµπτη ηµέρα του Απριλίου, εννιά το πρωί,
όταν η αγαπηµένη µου µικρή αδελφή µας άφησε κι ενώθηκε
µε εκείνους που είχαν φύγει από πριν. Πήγα στο πλάι της και
φίλησα την κορδέλα στο µέτωπο της και τα βλέφαρα της.
Έµεινα σε στάση προσοχής για ένα λεπτό. Θα ήθελα να στέ-
2. Οι Λαζοί είναι µια εθνική οµάδα και ζουν στις ανατολικές ακτές
της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα.
77
κοµαι προσοχή γι' αυτήν για µήνες και χρόνια. Είδα ότι ξαφ-
νικά έµοιαζε να χαµογελά έτσι ξαπλωµένη. Ήταν σα να έλεγε,
«σε νίκησα». Ναι, ξεκίνησε την απεργία µετά από µένα, κι όµως
έφευγε πριν από µένα. Καθώς έφευγε ίσως σκεφτόταν ότι θα
ήµουν ικανή να το αντέξω πιο εύκολα.
Ένα από τα παράδοξα της αντίστασης ήταν πως δεν υπάρ-
χει κατάλληλος χρόνος να φύγει κάποιος. Για λίγο σκέφτηκα
να αποχωριστώ την Τζανάν, και ξαφνικά αναρωτιόµουν πώς
θα περνούσαν οι µέρες δίχως αυτήν. Για διαστήµατα χωριζό-
µασταν. Αλλά αυτή τη φορά ήταν διαφορετικά. Κοιτούσα το
αγγελικό πρόσωπο της αδελφής µου και συνειδητοποιούσα
ότι µου έλειπε πάρα πολύ. Σκέφτηκα τις µέρες που θα αντι-
µετώπιζα, χωρίς εκείνη. Θα ήταν δύσκολο, γιατί είχα συνηθί-
σει να την έχω πλάι µου. Είχε γίνει µέρος µου. Όπως οι άν-
θρωποι γίνονται ανάπηροι όταν ένα ζωτικό τους όργανο
αφαιρείται από τα κορµιά τους, ένοιωθα ανάπηρη. Κι έπρεπε
να συνεχίσω την αντίσταση µε αυτό τον ανάπηρο τρόπο.
Μετά από εκείνη την ηµέρα, έπρεπε να κρατήσω την Τζα-
νάν ζωντανή, σα να ήταν ο δεύτερος εαυτός µου. Από τότε
ήµουν δυο άνθρωποι. Έπρεπε να φέρω δυο ψυχές και δυο
καρδιές σε ένα σώµα. Ήταν βαρύ φορτίο. Αλλά από την δική
µου οπτική γωνία, ήταν διπλά τιµητικό από ό,τι βαρύ. Ο και-
ρός του χωρισµού είχε έλθει κι η µικρή µου αδελφή έφευγε
για το τελευταίο της ταξίδι. ∆εν έκλαψα. Το να κλάψω δεν είχε
νόηµα. Η αδελφή µου έφευγε για το ταξίδι της στα βουνά της
Μαύρης Θάλασσας που την περίµεναν µε ανοιχτή αγκαλιά.
Σύντοµα θα ενωνόταν µε την Μαύρη Θάλασσα της και η Μαύρη
Θάλασσα θα ενωνόταν µε την Τζανάν της. Τα βουνά της Μαύ-
ρης Θάλασσας θα την κράταγαν στα στήθια τους για πάντα.
Σκέφτηκα τις σύντοµες ζωές µας. ∆εν ήµαστε ξεχωριστοί
άνθρωποι. Αλλά η αγάπη µας και οι δεσµοί µας δεν χωρούσαν
σ' αυτόν τον κόσµο. Κάποτε προκαλούσαµε θλίψη η µία στην
άλλη. Αλλά ακόµα και τότε ήµαστε ένα.
Φεύγει. Σε λίγο ο πατέρας µου κι ο θείος µου θα έλθουν και
θα πάρουν την αγαπηµένη µου Τζανάν πίσω στη γειτονιά µου.
Όπως πάντα, ο ταξιδιώτης πρέπει να είναι στο δρόµο. Είδαµε
78
7. Στη γιορτή αυτή, τα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών της νύ-
φης βάφονται µε χέννα.
84
8. Μουσουλµάνο κληρικό.
86
είπε ότι της είχα λείψει πολύ. Μ' αγκάλιασε και νιώσαµε τη
χαρά της επανένωσης της µεγάλης και της µικρής αδελφής.
Αφήσαµε τα δάκρυα µας να κυλήσουν. ∆εν µας έβλεπε άλ-
λωστε πια κανείς. Κλάψαµε ελεύθερα. Συνενωθήκαµε. Από
τώρα µπορούσαµε να είµαστε έτσι για πάντα. ∆ύο κορµιά, µια
καρδιά· έτσι θα µας θυµούνται, έτσι θα µας έγραφαν στην ιστο-
ρία ως την αιωνιότητα.
Τα νέα εξαπλώθηκαν στις γειτονιές της Ιστανµπούλ. Η τη-
λεόραση τα µετέδωσε σ' όλη την χώρα...
Καθώς έπεφτε το σκοτάδι του δειλινού, στα στενά της Κι-
ουτσούκ Αρµουτλού, ο κόσµος άρχισε να συγκεντρώνεται
εµπρός στο Σπίτι της Αντίστασης.
Υπήρχαν πολλοί άνθρωποι εκεί. Ήταν οι εργαζόµενοι, οι
απόκληροι. Είχαν έλθει να µε δουν να φεύγω. Ήταν και πολ-
λοί περισσότεροι νέοι. Οι νέοι µας µε τις ζωηρές καρδιές τους,
µε τις ζεστές καρδιές τους γεµάτες αγάπη. Οι αγωνιστές φί-
λοι µου από το πανεπιστήµιο, οι φίλοι που είχαν αγωνιστεί για
µας. Ήµουν ευτυχισµένη που τους έβλεπα. Το πλήθος έγινε
µεγαλύτερο, και µεγαλύτερο. Στα θυµωµένα πρόσωπα είδα
πως δεν ήθελαν να µε αφήσουν µόνη. Μπροστά στο σπίτι ήταν
άνθρωποι από όλες τις διαφορετικές τάξεις.
Αγαπούσα το λαό µου πάρα πολύ και ανέλαβα µεγάλους
κινδύνους για να σωθεί από την φτώχεια και να µην ζει υπό
την καταπίεση και την τυραννία. Θα ήθελα να αναλάβω ακόµα
µεγαλύτερους κινδύνους για το λαό µας. Εκπλήρωσα την ευ-
θύνη µου απέναντι του; Στοχάστηκα γι' αυτό. Όπως όλοι οι άν-
θρωποι, έκανα λάθη και κατά καιρούς δεν καταλάβαινα πλή-
ρως τα πράγµατα κι αυτή η έλλειψη κατανόησης είχε αντανάκλαση
στις πράξεις µου. Ως επαναστάτης ή επαναστάτρια, είναι εύ-
κολο να αφοµοιώσεις τις λαϊκές αλήθειες και να ζήσεις τη ζωή
σου σύµφωνα µε τις απαιτήσεις και τις αξιώσεις τους; Μάχε-
σαι κατά του συστήµατος ώστε η επιρροή, ή η παρακµή του,
να µην εξαπλωθεί. Όταν το σύστηµα διδάσκει τον ατοµικισµό,
εσύ πρέπει να µάθεις να µην λες ποτέ «Εγώ» ή «εµένα».
Αρκετοί άνθρωποι γύρω σας θα σας συµβουλέψουν να ζή-
σετε τη ζωή σας εγωιστικά, αλλά παρ' όλ' αυτά θα αισθάνε-
οτε τιµή κάνοντας θυσίες µε την καρδιά σας.
Γνωστοί συγγραφείς και διανοούµενοι θα προπαγανδίσουν
τη ζωή του ελεύθερου ατόµου και το νέο παγκόσµιο σύστηµα,
αλλά θα τους απωθήσετε µε τα χέρια σας. Θα θυµάστε όσα
έγιναν πριν, θα θυµάστε τις θυσίες που έκαναν οι σύντροφοι
σας που έφυγαν πριν από εσάς, θα θυµάστε τα βασανιστήρια
στα οποία υποβλήθηκαν. Θα κρατήσετε τις µνήµες τους ζω-
ντανές, και θα προσπαθήσετε να φανείτε αντάξιοι τους. Στη
σύντοµη ζωή σας θα προσπαθήσετε να σχεδιάσετε το πώς θα
ζήσετε αιώνια. Καθώς θα δίνετε τον δικό σας αγώνα, θα φο-
βάστε µήπως κάνετε λάθος. Όµως θα δώσετε το καλό παρά-
δειγµα διορθώνοντας τα λάθη σας για τις επόµενες γενιές. ∆ε
θ' αφήσετε τις οικογένειες σας να αναµιχθούν στους αγώνες
σας. Καθώς θα τους εξηγείτε την κατάσταση, θα τους φέρε-
στε ευγενικά και θα τους κάνετε περήφανους για σας. Είναι
δύσκολο να είσαι επαναστάτης και να ζεις σαν επαναστάτης.
Η Αντίσταση της Απεργίας Πείνας µέχρι Θανάτου δίδαξε
πολλά. Μας δίδαξε όλους. Από τους γηραιότερους ως τους
νεότερους, από τους πιο µορφωµένους ως τους πιο αµόρ-
φωτους, τους συγγραφείς και τους διανοούµενους... όλοι εί-
χαν κάτι να µάθουν. Αν και µερικοί προτίµησαν να µην δουν,
οι περισσότερες καρδιές πάλλονταν µαζί µε τις δικές µας. Για
να φθάσεις την καλοσύνη και την οµορφιά, πρέπει να πληρώ-
σεις το τίµηµα. Πολλοί υποτίµησαν το τίµηµα και δεν µπόρε-
σαν να αποδεχτούν το ρίσκο, κι έτσι µας άφησαν. Στις πιο δύ-
σκολες στιγµές µας, απροσδόκητοι άνθρωποι βρέθηκαν στο
πλευρό µας. Όταν είδαµε ότι µοιράζονταν τις καρδιές τους
µαζί µας, απορήσαµε. Η αντίσταση µας ήταν ένα σχολείο, ένας
πειραµατισµός, κι αυτή την περίοδο δεν µπορούσες εύκολα
να την καταλάβεις.
Αγαπούσαµε τη ζωή τρελά, κι όµως έλεγαν για µας ότι ήµα-
στε παθιασµένα ερωτευµένες µε το θάνατο. Μερικοί άνθρω-
ποι δεν ήθελαν να µας αναγνωρίσουν. Απλώς ήθελαν να πουν
µερικά λόγια καθώς περνούσαν. Κι όµως, όταν είχαν έρθει να
µας επισκεφθούν, τους λέγαµε ότι δεν ήµαστε θυµωµένες µαζί
τους, κι ότι τους θεωρούσαµε ένα κοµµάτι του εαυτού µας, δι-
89
κούς µας ανθρώπους. Μιλούσαµε για την αγάπη και την στοργή
µαζί τους και τους λέγαµε τα αισθήµατα µας, λυπηµένα ή χα-
ρούµενα. Μοιραζόµασταν, κοντολογίς, ανθρώπινα πράγµατα.
Αλλά, δυστυχώς, αυτοί δεν ήθελαν να µοιραστούν µαζί µας.
Τότε άρχισε ένας αναβρασµός στο πλήθος εµπρός στο
σπίτι. Κατάλαβα ότι σχεδιαζόταν να γίνει µια πορεία µε αναµ-
µένους δαυλούς στους στενούς δρόµους της Αρµουτλού για
µένα. Απατους οργανωτές, πολλοί ήταν νέοι άνθρωποι. Ήµουν
µια απ' αυτούς, και είχαµε µοιραστεί πολλές χαρές και λύπες.
Μαζί είχαµε συλληφθεί, µαζί είχαµε υποστεί το δικό µας µερί-
διο των βασανιστηρίων και των ξυλοδαρµών.
Πρώτα άνοιξαν τα πάνω, κι έπειτα η νεκρική ποµπή σχη-
µατίστηκε κοµµάτι-κοµµάτι. Ένα πάνω έγραφε «Οι ήρωες εί-
ναι αθάνατοι, ο λαός δεν µπορεί να νικηθεί», κι ένα που ακο-
λουθούσε έγραφε «Η πορεία µας συνεχίζεται µε τη Ζεχρά».
Μετά τα πάνω, ακολουθούσαν οι µητέρες µας και οι νέοι. Οι
νέοι κρατούσαν δαυλούς στα χέρια. Αστοί οι φλεγόµενοι δαυ-
λοί δεν ήταν κάτι απλό, ούτε δίχως νόηµα.
Όταν οι δαυλοί άναψαν, δεν φώτισαν µόνο τους στενούς
δρόµους της Αρµουτλού. Το φως γέµισε τα κελιά των φυλα-
κισµένων και ζέστανε το πρόσωπο του θείου µου πίσω από
τους τοίχους της φυλακής Τεκιρντάγ.Κάθε δαυλός αντιπρο-
σώπευε κι ένα µέλος της αντίστασης που είχε φύγει πριν από
µας. Οι νέοι άνθρωποι πίστευαν ότι συνεχίζουν µια παράδοση
καθώς σήκωναν τους δαυλούς ακόµα ψηλότερα. Όλοι φώνα-
ζαν τα συνθήµατα µαζί. Η πορεία άρχισε. Το εξοργισµένο, απο-
φασισµένο πλήθος άρχισε την πορεία του µε βαριά και δυνατά
βήµατα στους δρόµους της Αρµουτλού όπου οι άνθρωποι ζουν
µέσα στην φτώχεια.
Ο πατέρας µου ήταν στην κεφαλή της νεκρικής ποµπής µε
τον θείο µου στο πλάι του. Ο πατέρας µου έµοιαζε πολύ δυ-
νατός. Ήξερε πως όλοι τον κοίταζαν. Το πλήθος πορευόταν,
παρακινούµενο από την αφόρητη καταπίεση, φωνάζοντας την
οργή του. Κανένας δεν έχυνε δάκρυα, για να αγνοήσουν τους
τυρράνους, αλλά όλοι έκλαιγαν µέσα τους.
Όταν το πλήθος συγκεντρώθηκε έξω από το σπίτι και πάλι,
90
ήταν ξένοι; Ποιος ξέρει, ίσως επειδή κανένας από αυτούς δεν
είπε συλλυπητήρια στον πατέρα µου µετά το θάνατο της Τζα-
νάν, δεν ρώτησαν ποτέ ούτε για την Τζανάν ούτε για µένα. Θα
µπορούσαν τουλάχιστον να έρθουν να µας επισκεφθούν, να
πουν ότι έκαναν λάθος, κάτι... Θα µπορούσαν να πουν ότι εµείς
κάναµε λάθος, ότι έπρεπε να εγκαταλείψουµε την απεργία πεί-
νας µέχρι θανάτου. Θα καταλαβαίναµε. Σεβόµασταν τις από-
ψεις τους και τους δείχναµε ανοχή. Στη διάρκεια της αντί-
στασης µας, της απεργίας πείνας µέχρι θανάτου στο Σπίτιτης
Αντίστασης, χιλιάδες άνθρωποι µας επισκέφθηκαν, αλλά δεν
καταλαβαίναµε γιατί εκείνοι δεν µας επισκέπτονταν. Μετά από
λίγο πρόσεξα ότι έκλαιγαν. Έκλαιγαν για µας ή για την δική
τους κατάσταση; Επειδή δεν µπορούσαν να µας µεταπείσουν,
είχα ακούσει ότι θύµωσαν µε τον πατέρα µου. Αλλά δεν πί-
στεψαν ποτέ πως ούτε αυτός µπορούσε να µας µεταπείσει.
∆εν πίστευαν ότι ήταν τόσο δύσκολο για τον πατέρα µου. ∆εν
αναλογίστηκαν πώς η καρδιά του φλεγόταν, µε µια θλίψη που
του στερούσε κάθε δύναµη. Και δεν ήθελαν να ξέρουν ότι εσύ
έδειχνες τον µεγαλύτερο σεβασµό στην απόφαση µας και πά-
ντοτε µας τιµούσες. Ποιος ξέρει, ίσως νόµιζαν ότι ο πατέρας
µας δε νοιαζόταν για µας όπως αυτοί. Αλλά όλοι ξέρουν ότι ο
πατέρας µας αισθανόταν ότι τον τιµούσαµε κι εµείς αισθανό-
µασταν ότι µας τιµούσε. Και στο εξής θα είναι το ίδιο. Ίσως οι
άνθρωποι δεν µπορούν να το καταλάβουν, την οµορφιά του ν'
αγαπάς και των δεσµών που δυναµώνουν καθώς ο καιρός
περνά.
Πατέρα µου· αγαπηµένε µου πατέρα, κοίτα, σχεδόν όλοι
σου οι φίλοι λείπουν. Σήµερα είναι Κυριακή, γιορτή. Μερικοί
από τους φίλους της νιότης σου ήρθαν, αλλά, δυστυχώς, οι
περισσότεροι δεν ήρθαν. Καθώς ο καιρός περνά, θα καταλά-
βουν ότι είχαµε δίκιο σ' αυτήν την αντίσταση. Η δύναµη της
αντίστασης θα γίνει κατανοητή µε τον καιρό. Και τ' ότι είχαµε
δίκιο θα αποδειχθεί για άλλη µια φορά. Κάναµε ένα οδόφραγµα
µε τα κορµιά µας για να σταµατήσουµε την καταπίεση και την
τυραννία στις φυλακές. Και αυτό είναι! Προσπαθήσαµε να κά-
νουµε δυνατά πράγµατα! Μερικοί δεν κατάλαβαν πώς θα µπο-
95
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΛΟΓΙΑ
που είχαν χάσει τη ζωή τους στην αντίσταση του δικού µας
λαού; Ποιος θα αποφάσιζε ποια θα είναι η θέληση του λαού;
Τι σήµαιναν πράγµατι τα αιτήµατα της Τζανάν, Βέβαια αυτή
η περίοδος ήταν δύσκολη να τη ζήσεις.
Ο καθένας πρέπει να πιστεύει ότι βρίσκεται στο επίκεντρο
µιας σηµαντικής εξέτασης και πρέπει να έχει συνείδηση της
ιστορικής του ευθύνης. Ήταν έτσι; Και οι διανοούµενοι φίλοι
µας ενήργησαν έτσι ενώ εγώ είχα χάσει τις κόρες µου, την
Τζανάν µου και τη Ζεχρά µου; Σκέφτηκα ότι ήταν τα µάτια και
τα αυτιά µας. Ενώ εµείς τους εµπιστευθήκαµε µε όλη µας την
καρδιά, γιατί αυτοί δεν προστάτεψαν τις καρδιές µας; Γιατί
δεν έγραψαν για µας και, τουλάχιστον κάποιοι από αυτούς,
δεν έδειξαν θάρρος; Ενώ το αίµα έσταζε στην καρδιά µας, αυ-
τοί πέρασαν και δεν είπαν «γεια». Αλλά διαβάσαµε γι' αυτούς
τους διανοούµενους και τα τραγούδια τους. Μας ξύπνησαν
και πρόσθεσαν νέα ενηµέρωση στο µυαλό µας. Συνηθίσαµε
να λυπούµαστε µε τα λαϊκά τους τραγούδια και µε τις λέξεις
των ποιηµάτων τους. ∆ηµιούργησαν εξαιρετικές και σηµαντι-
κές µνήµες. Ενώ περιέγραφαν µια ιστορία αγάπης που πήγε
στραβά, έφερναν ελπίδα και αγάπη στους ανθρώπους. Αλλά
τι συνέβη κι έκανε αυτούς τους ανθρώπους φοβισµένους-εί-
ναι ανεξήγητο. Ενώ τα παιδιά µας εξέθεταν τα κορµιά τους
στην πείνα, πώς προσποιούνταν ότι δεν µας έβλεπαν; Πράγ-
µατι ο κόσµος µας είναι ξέχωρος από τον δικό τους. Αρρω-
σταίνεις όταν σκέφτεσαι ότι αναπνέεις τον ίδιο αέρα και περ-
πατάς στο ίδιο πάρκο. Η νεώτερη κόρη µου Τζανάν συνήθιζε
να έχει ένα βιβλίο µε αυτόγραφα. Εάν έπαιρνε µια κασέτα ήταν
πολύ ευτυχισµένη.
∆εν είναι αλήθεια ότι δεν είχαµε πολλά να µοιραστούµε.
Μπορούσαµε να βρούµε κάτι να µοιραστούµε στην φτωχό-
τερη και µοναχική στιγµή. ∆ηµιουργήσαµε από παλιά τα τις
αξίες µας. Όταν µοιραζόµαστε, νιώθαµε πλούσιοι. Για παρά-
δειγµα, το να µοιραστείς την ελπίδα σε έκανε να νιώθεις πε-
ρήφανος.
Ενώ η ιστορία αυτής της αντίστασης γράφτηκε, τα µέλη
της αντίστασης έµειναν µόνοι. Εκείνοι που επέζησαν θα δω-
118
χεται θεραπεία και τον φέρνουν πίσω. Αλλά ο Γασάρ Γαϊαν εί-
ναι ακόµη στο νοσοκοµείο.
∆εν έχουµε ακούσει νέα του, είναι νεκρός ή ζωντανός; Ή,
µήπως, δεν έχουν εισάγει υγρά µε ενέσεις και έχει χάσεις τις
αισθήσεις του; Μήπως µετατρέπεται σε ζωντανό πτώµα;2 δεν
ξέρουµε. Υποθετικά δεν θέλουν να µας πεθάνουν! Στην πραγ-
µατικότητα θέλουν να µας αναγκάσουν να γίνουµε ζωντανοί -
νεκροί ακριβώς σαν την συντρόφισσα Σεµρά Ασκέρι. Θα προ-
νοήσουµε. Θα φοβίσουµε αυτούς που φοβούνται τους θανά-
τους µας. Θα πεθάνουµε µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Θα γί-
νουµε µάρτυρες. ∆εν υπάρχει άλλος τρόπος Ζεχρά, το χέρι
µου κουράστηκε. Αναρωτιέµαι τι να πω στο υπόλοιπο γράµµα.
Θα σου πω για την ζωή εδώ. Έχουµε εξοριστεί σε άλλο κελί
απ' αυτό που γράφω. Τώρα είµαστε τρεις άνθρωποι στο ίδιο
κελί. Αυτές οι αλλαγές γίνονται µια φορά το µήνα. Επίσης η
διοίκηση της φυλακής µας φέρεται αυθαίρετα. Όταν το επι-
θυµούν παίρνουν έναν και τον βάζουν σ' ένα µέρος όπου µπο-
ρεί να είναι τρεις άνθρωποι ή κανένας άλλος. Τώρα είµαστε
µαζί µε τον Καντίρ και τον Αϊδίν, αλλά δεν είναι σύντροφοι µας.
Τα πάµε καλά µαζί τους. Η οικογένεια µου έρχεται να µε επι-
σκεφθεί. Ο πατέρας µου έρχεται στη διάρκεια των διακοπών.
Μαλώναµε µιαν ολόκληρη ώρα. Έκλαψε και επέστρεψε στο
σπίτι µας στην πόλη. Νοµίζω θα προσπαθήσουν να έρθουν
ξανά. ∆εν µ' αφήνουν µόνο. Ζεχρά, ξέρω ότι έχω γράψει ένα
κακό γράµµα. Μακάρι να µπορούσα να γράψω ωραίο γράµµα
αλλά δεν µπορώ. Στέλνω τους χαιρετισµούς µου και την αγάπη
µου σε όλους. Φιλάω το µέτωπο τους. Γεια σου. Ίσως συνα-
ντηθούµε ξανά στη νίκη. Ίσως...
11 Μαρτίου 2001
ΑΙί ΒΪΖ3 ΟβιτπΓ
(Μάρτυρας. Πέθανε στην απεργία πείνας-θανάτου)
26 Μαρτίου 2001,
Φυλακή Τύπου Ρ του
128
Αγαπητή Ζεχρά,
1. Β1: µια βιταµίνη που µερικές φορές δίνεται σ' αυτούς που είναι
στην απεργία πείνας µέχρι θανάτου.
130
αιιΐβγ ΚβνβΚ
(Μάρτυρας. Πέθανε στην απεργία πείνας-θανάτου)
131
Αγαπηµένη Ζεχρά,
Ρουχί Ουζουνχασάνογλου
Φυλακές τύπου Ρ/Τεκίρνταγ
134
Αγαπηµένη Ζεχρά
Σαντίκ Έρογλου
137
Σερντάρ
ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΓΡΑΦΤΗΚΑΝ
ΓΙΑ ΤΗΝ
ΤΖΑΝΑΝ ΚΑΙ ΤΗ ΖΕΧΡΑ
141
ντοτε η µία στα χνάρια της άλλης. Στην Τζανάν είπα. Κοριτσάκι
µου, η αδελφή σου αν θέλει ας το κάνει. Εσύ βγες από την
απεργία µέχρις θανάτου γιαβρίµ». Κι' αυτή µου είπε «Εσύ δεν
ήσουν εκείνη που είπε: Τη δουλειά που αρχίζετε πάντα να την
τελειώνετε. Ο άνθρωπος αυτό που έµαθε από µικρό παιδί µπο-
ρεί να το αλλάξει; Σ' αγαπώ πάρα πολύ γιαγιά, είπε. Κι εγώ,
της είπα, σ' αγαπώ πάρα πολύ. Αυτή ήτανε ανάµεσα µας η δι-
κιά µας συνθηµατική διάλεκτος. Όποιοι µου έλεγαν σ' αγαπώ
έπρεπε να πω κι' εγώ σ' αυτούς κι' εγώ σας αγαπώ». Στο έξυ-
πνο µυαλό και των δύο σας θυσία να γίνω γιαβρί µ γιαβρί µ!!
Το µυαλό σας ήταν ξυράφι, η αξία σας άξιζε στον κόσµο...».
Η γιαγιά µετά το ποίηµα άρχισε να χαϊδεύει τα µαλλιά της
Ζεχρά που κρέµονταν απ' το µαξιλάρι, σαν µετάξι. Και της ψι-
θύριζε ένα νανούρισµα, που ήταν ένα ανέκδοτο του Πόντου:
«Είπα να κόψω τα µαλλιά σου / Είπε Μπαα ο µπαµπά σου / µην
της κόψεις το κεφάλι πρόσεχε!»
Όποιος θέλει µπορεί να µην πιστέψει, αλλά αυτήν την δεύ-
τερη µέρα, οι λυγµοί και τα αναφιλητά της Ζεχρά λιγόστεψαν,
µε µισόκλειστα µάτια, έστρεψε πρώτα στη γιαγιά της και µετά
έφερε ένα γύρω το δωµάτιο να δει αν βρισκόµαστε εκεί. Λες
και µας παρακολουθούσε όλους. Η γιαγιά κάπου-κάπου έκλαιγε
πάλι. Όµως στα λόγια της πια δεν υπήρχαν τα παλιά παράπονα.
«Μέσα στις τόσες πολλές δουλειές µου, χτένιζα τα µαλλιά σου
και τα έπλεκα...». Όλοι έλεγαν Αχά! Αυτή η Ζεχρά µε την Τζα-
νάν πως πηγαίνουνε σχολείο, πόσο καθαρά παιδιά είναι...
Εξήντα εφτά χρονών αυτή η γριά, γεµάτη πόνους και καη-
µούς, γεµάτη αυτοθυσία. Αυτή η γυναίκα του Πόντου. Αυτήν
την δεύτερη µέρα λες και κατάλαβε ότι η ψυχή της Τζανάν δεν
χτυπιόταν µε τον θάνατο, αλλά απλά βρισκόταν σε αναµονή
και ξάφνου: «Ποιόν περιµένεις γιαβρί µ, ίσως τον µπαµπά σου;»
Μόλις το κατάλαβε αυτό έστειλε είδηση στον γιο της τον
Αχµέτ Κουλακσίζ «Αν είναι γιος µου θα είναι όσο και εγώ δυ-
νατός, εγώ την είδα, ας έρθει κι αυτός να δει την κόρη του»
είπε και µε αυτό µας έκανε όλους να ξαφνιάσουµε. Αυτή η για-
γιά δεν ήταν εκείνη, που είχε πετάξει τα γαρύφαλλα που είχαν
αφήσει οι σύντροφοι της Τζανάν στον τάφο της. Και για την
145
τικά. ∆έκα εγγόνια έχω. Αυτά τα χάιδευα πολύ, ενώ των κορι-
τσιών µου τα παιδιά λίγο τα χάιδευα, σ' αυτά έπαιρνα τα πά-
ντα, ενώ σ' εκείνα έπαιρνα λίγα πράγµατα. Αυτά τα τάιζα πολύ
ενώ εκείνα λίγο τα τάιζα... ∆εν φταίνε αυτά, δεν φταίνε αυτά
θεέ µου».
Τα έθιµα του τόπου τους η γιαγιά τα έπαιρνε για δικό της
φταίξιµο. Αυτά τα λόγια έκαναν την Ζεχρά να γελάσει... Και
όποιος θέλει µπορεί να µην πιστέψει, αυτό το χαµόγελο, πάνω
σ' αυτό το δροσερό πρόσωπο, που θυσιάστηκε για το κοινω-
νικό σύνολο, θα κρατήσει µέχρι να δοθεί στο κρύο χώµα. * *
*
Η τρίτη µέρα της γιαγιάς ξαφνιάζει πολύ περισσότερο, κύ-
ριε Αχµέτ Νετζντετ.
Το πρόσωπο της που θύµιζε τη Ζεχρά καλύφθηκε µε µικρά
χαµόγελα. Εγώ αυτήν την οµοιότητα γιαγιάς και εγγονής µό-
λις αυτή τη µέρα το πρόσεξα. Η χαρά της γιαγιάς δεν λεγό-
τανε, γιατί ο γιος της ο Αχµέτ Κουλακσίζ άκουσε το κάλεσµα
της µητέρας του και ήρθε να χαιρετήσει την πριγκίπισσα του,
φωνάζοντας από την πόρτα. «Πού είναι η κόρη µου η ηρωίδα».
Η γιαγιά αυτόν τον χαιρετισµό έστερξε να τον εξηγήσει σε
όλους. Μόλις θα γυρίζανε στην πατρίδα θα το έλεγε σε όλους,
ήταν αποφασισµένη.
Αγαπηµένη κόρη του Λαζ που έκανε τη Μόνα Αίζα να ζη-
λέψει. Αυτό είναι το θαύµα που γνώρισα. Η Ζεχρά είχε ετοι-
µαστεί να αποδηµήσει τρεις µέρες για να κάνει τη γιαγιά της
ν' αλλάξει, αυτό δεν µπορεί, η κόρη του Λαζ, που έκανε τη
Μόνα Λίζα να ζηλέψει. Αυτό είναι το θαύµα που ζηλεύει, αυτή
η πεντάµορφη κόρη, είχε τέτοια λεπτά αισθήµατα. Πριν χάσει
τις αισθήσεις στο µυαλό της ήρθε για µια στιγµή ένα πιάτο
σούπα και µπισκότα... Ύστερα πιάνοντας τα χέρια της Οζλέµ
που ήταν συναγωνίστρια, συντρόφισσα και συνοµήλικη της
και 125 µέρες την φρόντιζε σαν τα µάτια της, της ζήτησε να
σκύψει και τη φίλησε. Επειδή δεν παίρνανε τη βιταµίνη Β, θα
πέφτανε πολύ πιο νωρίς, µέσα από την δεύτερη οµάδα που
ξεκίνησε την απεργία πείνας και από τις δύο αδελφές κάλεσε
την πιο µεγάλη, την Άρζαν. Παρ' όλο που είχανε µόλις γνωρι-
147
στεί, φίλησε και τα δικά της χέρια και της χάρισε το ρολόι της.
«Μαχίρ - Χουσείν - Ουλάς» είπε. Ύστερα πια, δεν ξαναµίλησε.
Τώρα επιµένω πιο πολύ κ. Αχµέτ Νετζντέτ. Ο θάνατος της
Ζεχρά καθυστέρησε τρεις µέρες, γιατί ήθελε να ζήσει λίγο µε
την γιαγιά της. Όλες αυτές οι οργανώσεις και τα κόµµατα που
αδιαφορούν µεσ' την αναισθησία τους, φωτισµένοι άνθρωποι
συγγραφείς που δεν καταφέρουν τίποτα. ∆ιεθνείς οργανώ-
σεις που δεν µετανιώνουν να χρησιµοποιούν πλαστά δικαιώ-
µατα. Κόµµατα που ζουν µέσα σε µία σύγχυση νοηµάτων. Οι-
κογένειες που βλέπουν τα παιδιά τους σαν πραµάτεια, όλους
µας, όλους µας ήθελε η Ζεχρά να µας αλλάξει και να µας κά-
νει λίγο πιο ευαίσθητους.
Εµείς πάλι δεν χρησιµοποιήσαµε αυτήν την ευκαιρία µας.
Όµως η εξηνταεφτάχρονη γιαγιά, η γεµάτη πόνους, η γεµάτη
αυτοθυσία. Μπροστά στα µάτια όλης της Τουρκίας, στο πεί-
σµα όλων µας άλλαξε τελείως. Ήτανε άνθρωπος, έγινε καλύ-
τερος άνθρωπος.
Ο ιατροδικαστής που έκανε την αυτοψία θανάτου στο Άρµα-
ντλον την ώρα που εξέταζε την Ζεχρά είπε στη γιαγιά «∆εν
έχω ξαναδεί πιο δυνατή γυναίκα από σένα». Όταν µας το µε-
τέφερε η γιαγιά, η φωνή της είχε µια δόση από καύχηµα και
δικαιολογηµένα και λες και λίγο ήθελε να µας υποβιβάσει.
Η πρόταση µιας µάνας να καλύψουνετο κεφάλι της Ζεχρά
µε ένα λευκό τούλι, όταν οι σύντροφοι της Ζεχρά το αρνήθη-
καν και βγάλανε το τούλι, η γιαγιά παρ' όλα τα θρησκευτικά
και τα εθιµοτυπικά της συναισθήµατα δεν αντέδρασε στους
συντρόφους, είδα κι αυτήν την αλλαγή της γιαγιάς και την ανα-
γνώρισα. Εγώ πήρα µία τούφα απ' τα µαλλιά της, που της τα
είχανε βρέξει µε ροδόνερο, και άφησε µια µπούκλα να πέφτει
ελεύθερα στο µέτωπο. Τα µαλλιά της πέφτανε στο ένα πλάι
του κεφαλιού της και κρέµονταν από το µαξιλάρι. Η γιαγιά κοί-
ταζε την εγγονή της µε θαυµασµό και έκσταση «Χωρίς να γί-
νεις νυφούλα, πήγες στο κοµµωτήριο γιαβρίµ... Τα µαλλιά σου
έγιναν ακριβώς όπως τα ήθελα! Κι εγώ έτσι σκεφτόµουν να
°τα φτιάξω» είπε.
Όταν ήρθε η ώρα του Θεού, στο προσκεφάλι της Ζεχρά,
148
κράτησε τον λόγο που έδωσε, γύρισε κι' αυτή στα σοκάκια του
Κ. Αρµατλου, στα σοκάκια που ανοίγονταν το ένα µετά το άλλο
στην περιφορά της νεκρής, συµµετείχε κι αυτή. Αν την κρα-
τούσαν τα πόδια της σίγουρα µια µέρα θα λάβαινε µέρος και
στο χορό που θα στήναν οι σύντροφοι της Ζεχρά, γι' αυτό δεν
αµφιβάλλω καθόλου!!
«Εµείς από τώρα νικήσαµε».
Η Ζεχρά µέχρι τις τελευταίες µέρες, για να αποχαιρετήσει
αυτούς που αγαπά, είχε ετοιµάσει και µικρές κορνίζες από
µαύρο χαρτόνι και είχε κολλήσει στα πλάγια φύλλα από τρια-
ντάφυλλο. Είχε δώσει και µία σε µένα «Έχε γεια αδελφούλα,
από την αρχή ήσουν µαζί µας. Σε πολλούς που θέλουν να λέ-
γονται άνθρωποι δώσαµε µαθήµατα ανθρωπιάς, εσύ έδωσες.
Τι άλλο να σου πω Μπιλγκέσου αδελφούλα µου. Βασικά, εµείς
από τώρα έχουµε νικήσει.
Σ' αυτό το µικρό σηµείωµα κρύβεται µία µεγάλη αλήθεια,
κύριε Αχµέτ Νετζντέτ. Αυτοί από τώρα έχουν νικήσει, ναι!
Αυτή είναι η τρίτη φορά που αποτείνοµαι σε εσάς. Ξέρω
πως σήµερα είναι η επέτειος της ηµέρας που στο Σίβας κά-
ψανε ζωντανούς τους διανοούµενους και τους καλλιτέχνες,
το κράτος είχε παρακολουθήσει αµέτοχο το κάψιµο αυτών των
ανθρώπων και τώρα σκόρπιζαν δεξιά κι αριστερά τις στάχτες
των απεργών πείνας µέχρι θανάτου. Το ρολόι της Ζεχρά, στο
χέρι της Άρζου που βρίσκεται στην απεργία πείνας µέχρι θα-
νάτου, µαζί µε την µικρότερη αδελφή της, µε γρήγορους ρυθ-
µούς προχωράει προς το ωραίο λαµπρό µέλλον της χώρας
µας, το οποίο χρωστάµε στους νέους αγωνιστές που παλεύ-
ουν µε τον θάνατο κάθε στιγµή, κάθε λεπτό. Γι' αυτό από τώρα,
γι' αυτό από τώρα πρέπει να αισθανόµαστε και την τιµή και
την ντροπή.
***
Η Φατµά Σενέρ, 22 χρονών, φοιτήτρια της φιλοσοφικής
σχολής. Η ζωή της κρέµεται στην άκρη µιας τεντωµένης κλω-
στής. ∆εν το σκέφτεται καθόλου, µε αυτά τα κιτρινιάρικα και
τρεµάµενα απ' το κρύο χέρια της, ασταµάτητα χαϊδεύει τη γη
και να πεθάνει σκέφτεται τους ανθρώπους που θα µείνουνε
πίσω για να χαµογελούν µε αγάπη, φύτευε λουλούδια... Ο θά-
νατος έβγαινε απ' τα στόµατα τους µόνο µε τις λέξεις "Να ζεις
έγκλειστος"... Να πεθαίνεις για να δώσεις ζωή, και για µια λεύ-
τερη ζωή...
***
Η Χούλια Σιµσέκ, όταν κρεµάσανε τον Ντενίζ και τους συ-
ντρόφους του στις 6 Μαΐου του 1972 είχε ορκιστεί. Εκείνη τη
δακρύβρεχτη µέρα ήτανε µόλις εννιά χρονών, αλλά ο όρκος
που έδωσε στον εαυτό της ήτανε πολύ µεγάλος... Από εδώ και
στο εξής τη ζήση της θα την αφιέρωνε στην εγκαθίδρυση του
παράδεισου επάνω στη γη. Και τώρα µετά από την πολύµηνη
απεργία πείνας, αυτό το αδύναµο, το χωρίς αντοχή σώµα της,
το αφιέρωνε στην εγκαθίδρυση του παράδεισου επάνω στη
γη-
Τόσο δυνατή ήταν η πίστη της που ακόµα και λίγες µέρες
πριν απ' το θάνατο, για συµπαράσταση στις φτωχές συνοικίες
των παράνοµων παραπηγµάτων, ετοίµαζε στους επισκέπτες
της πανό µε πουλιά, µε λουλούδια και µε σταφύλια, µε τα τρε-
µάµενα δάχτυλα της...
Ήτανε Μάης, ένα Σάββατο βράδυ... στο Κ. Αρµατλού, στο
µπαλκόνι ενός φτωχού αυθαίρετου παραπήγµατος, γύρω από
ένα ξύλινο τραπέζι, δεν γίνεται λόγος για το θάνατο, ακριβώς
το αντίθετο µάλιστα, για τα λουλούδια, για τους χορούς που
θα σύρουν την ηµέρα της λευτεριάς. Μια µέρα σίγουρα, στο
µαβί του ουρανού θ' ανοιχτούν µεσοπέλαγα οι βάρκες µε τα
755
Πίστεψε Ζεχρά,
τα παιδιά σας
θα νικήσουν
Στη µνήµη της Ζεχρά
µου, η αδελφή µου και η θεία µου. Είχε µιλήσει και ο ίδιος µαζί
τους οτο πλάι. Αν και δε γέλαγα εγώ µ' αυτές τις σκιές, αλλά
µαζί" µ' αυτές είχα κλάψει κι εγώ..."
Μήνες τώρα ο Ντουρσούν Αλί βρίσκεται σε απεργία πείνας
µέχρι θανάτου. Στο τέλος έχασε τη µνήµη του και απολύθηκε
από τις φυλακές. Τα παραπάνω ειπώθηκαν από τον ίδιο. Πρώτη
φορά είδε τις σκιές να κλαίνε. Ύστερα κατάλαβε ότι αυτές οι
σκιές ήταν η µητέρα του, η αδελφή του και η θεία του που ήρ-
θαν να τον επισκεφθούνε στις φυλακές αποµόνωσης τύπου Ρ
της Καντίρα...
Μπροστά στο σπίτι της αντίστασης πλήθος άνθρωποι έρ-
χονται.
Αυτούς που χάνουν τη µνήµη τους και κλονίζεται η υγεία
τους, τους δίνουν εξιτήριο από τις φυλακές. Απ' αυτούς που
απολύονται από τις φυλακές, οι περισσότεροι έρχονται στο
σπίτι στο Κ. Άρµουτλου και εκεί, στο σπίτι των συγγενών τους
ή των φίλων τους συνεχίζουν την απεργία...
Σήµερα είναι 8 Ιούλη Κυριακή...
Κι εγώ απ' το Κ. Αρµουτλου γύρισα στο σπίτι µου αργά το
βράδυ... Σχεδόν όλη µέρα ήµουν εκεί. Ήµουν σ' αυτό το φτωχό
σπίτι που περίπου µια βδοµάδα πριν η Ζεχρά άφησε την τε-
λευταία της πνοή. Το όνοµα αυτού του σπιτιού τώρα είναι "Το
σπίτι της αντίστασης". Για να κάνεις µια βόλτα στο σπίτι της
αντίστασης θέλει να 'χεις καρδιά, θέλει υποµονή... Σε κάθε δω-
µάτιο του σπιτιού, κάθε στιγµή πλησιάζοντας λίγο περισσό-
τερο στο θάνατο, υπάρχουνε αγωνιστές κάθε ηλικίας. Στα µέ-
τωπα τους η κόκκινη κορδέλα... Άλλος δεν µπορεί να σταθεί
στα πόδια του... Άλλος περπατά κρατώντας στα ντουβάρια...
Άλλος που τώρα άρχισε την απεργία βοηθάει τους άλλους...
Μπροστά στο σπίτι του αγώνα πλήθος κόσµου συρρέει.
Παρακολουθούν το σπίτι σαν να είναι ένας ιερός τόπος προ-
σευχής µε σεβασµό. Όταν µιλάνε χαµηλώνουνε τον τόνο της
φωνής. Στα πρόσωπα τους φαίνεται ολάξαφνα µία χλωµή,
αλλά θαρραλέα θλίψη. Ύστερα µέσα απ' το σπίτι βγαίνει ένας
άντρας και διαβάζει µε δυνατή φωνή από το χαρτί που κρα-
τάει στο χέρι του και ανακοινώνει ότι µισή ώρα πριν ένας ήρωας
759
θρωπος. ∆εν έχει νόηµα να αρνούµαι την ευθύνη µου για όλους
αυτούς τους πολέµους οτον πλανήτη. Επειδή είµαι άνθρωπος.
Είµαι άνθρωπος και υπάρχει ακόµη αρρωστηµένη βούληση
που δε µπορώ να διαγράψω από την ψυχή µου. Είµαι τόσο
εγωιστής που δεν µπορώ να αφήσω σκουπίδια σε έναν αδιέ-
ξοδο δρόµο. Επειδή είµαι άνθρωπος. Αναζητώ τον εαυτό µου.
Για πόσο ακόµα µπορεί να µου προσφέρει την κάθαρση αυτό
το ατέλειωτο µπλε. Μπορεί να µε σώσει από τον εαυτό µου;
Όλη η συµπόνια και οι έρωτες που έχω βιώσει δε θα µπορού-
σαν να µε κάνουν να αποχωριστώ τον εγωισµό µου...
∆εν είµαι πλέον παιδί. ∆εν είµαι νέος. Είµαι σε ηλικία να γνω-
ρίζω όλα τα παιχνίδια της φαντασίας µου. ∆εν µπορώ πια να
εξαπατήσω τον εαυτό µου; ∆ε χρειάζεται να κοροϊδευόµαστε.
Αυτό είµαι εγώ. Με κούρασαν αυτά τα παιχνίδια. Οι άνθρωποι
ερωτεύονται για να γλιτώσουν από τις βαρετές, αξιολύπητες
ζωές τους. ∆υστυχώς αυτή είναι η αλήθεια. Η ταυτότητα µας
µας προσδίδει αγωνία. Οµως, αλίµονο, δεν πρόκειται για ποι-
ητική, βαθιά ή γοητευτική οδύνη!... Αυτή η οδύνη µετατρέπε-
ται σε ένα καταθλιπτικό, βαρετό αυτοκαταστροφικό συναί-
σθηµα. Κανείς δε θέλει να είναι ο µόνος που το νιώθει. Βγαίνεις
έξω, αναζητείς κάποιον να σε σώσει. Συναντάς κάποιον. Λες,
αυτός είναι αυτός που έψαχνα. Κοροϊδεύεις τον εαυτό σου,
ένα ακόµη ψέµα στη ζωή µας. Ολα αυτά τα ροµαντικά ψέµατα
έρχονται και καλύπτουν την άθλια όψη τούτου του µάλλον ατέ-
λειωτου πολέµου. Και τα αφήνουµε να µας ξεγελούν.
∆ε θέλω να συµµετέχω σε αυτό. Όποτε αισθάνοµαι έτσι
θέλω να εγκαταλείψω τα πάντα. Να σταµατήσω να γράφω, να
διαβάζω, να δηµιουργώ... Θέλω να είµαι συνηθισµένος άν-
θρωπος. Θέλω να περπατώ κρατώντας στα χέρια µου τις λί-
στες θανάτου ... Θέλω το όνοµα µου να είναι στην κορυφή.
Θέλω να φτύσω κατάµουτρα τους ιθύνοντες και να ρωτήσω:
«Πώς µπορέσατε να κάνετε έτσι τον κόσµο µας;» Πόσο ντρο-
πιαστικό είναι το ότι ακόµη έχουµε φωτογραφίες του εαυτού
µας. Το ότι καυχόµαστε για τις επιτυχίες µας, το ότι είµαστε
ικανοποιηµένοι µε τη ζωή µας, το ότι ρωτάµε ο ένας τον άλλο
αν θα πάµε κάπου. Πόσο ντροπιαστικό να προσποιούµαστε
169
Μπουρχάν Οζτούρκ
176
Μπουρχάν Οζτούρκ 3
Αυγούστου 2001, Ινοταµπούλ
182
ΖΕΧΡΑ
Ήταν τη βραδιά
Που η βροχή µούσκεψε το δέρµα µου
Όταν σε ξανάδα
Τα µάτια σου έλαµπαν από την έξαψη
Την όγδοη ηµέρα
Τα µάτια σου
Ήταν η σπίθα της φωτιάς
Πάντοτε καθρέφτιζαν τη γενναιότητα
Πάντοτε η αποφασιστικότητα σ'ακολουθουσε
Τι ηρωισµός
Τι προδοσία
Εξυφαινόταν πλάι σου
Τι προδοσία,
Σε όλη την ανθρωπότητα
Τόσο µακριά
Που αδυνατείς να σκεφτείς
Ενώ έπλαθες το καταρρακωµένο σώµα σου
Μέρα την ηµέρα
Με το φως των µατιών σου
Όταν µάζευα λουλούδια
Στο χείλος της καταστροφής
Σκαρφάλωνες τα βουνά του Κατζκάρ
Για να µε κρατήσεις
Με τα λεπτά σου χέρια
Μου στάθηκες τόσο αυτές τις 200 µέρες.
183
ΠΟΙΑΝΟΥ ΠΑΤΡΙ∆Α
Στη Ζεχρά.
Ποιητή,
Σε ποιον ανήκει αυτή η γη πίσω από την Κερασούτα
Της οποίας οι σαρδέλες µετακινούνται συνεχώς
Σε ποιόν ανήκει
ο καπνός,
τα φουντούκια,
το τσάι...
Ποιητή,
Πού είναι η Αϊντέρ;
Τούτα τα οροπέδια, τα λουλούδια και το µέλι...
Ποιητές,
Τούτα είναι όλα δικά µας
Οι άνθρωποι συνέκριναν τις µύτες τους µε ψαροκόκαλα,
Αγνοί, ξαφνικά οργίζονται, οι χαρούµενοι άνθρωποι Οργή,
Καταιγίδα, Είναι όλα δικά µας... (...)
Ποιητή,
Γιατί αυτή η χώρα σκοτεινιάζει; Γιατί δεν υπάρχουν
κύµατα στη µαύρη θάλασσα... Γιατί υπάρχουν τόσες
τετριµµένες νύχτες; Γιατί οι ρ^οίΐΒΓ και οι υδβκΙβΓ δε
χορεύουν το χορό; Γιατί σταµάτησε το ΙΐθγνδΓηο
γαΐβδει; Εξαφανίστηκαν οι σαρδέλες; Μαράθηκε το
καλαµπόκι;
185
30.06.2001
ΧαλίλΑτζάρ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΙ
Καιόµενες λαµπάδες!
για ν' αυγατέψει η φλόγα,
που φωτίζει το σκοτάδι,
- ότου φασισµού τον Άδη!
Για να φωτίζουνε
εις τους αιώνες των αιώνων!
των Γενεών της Γενεές!
∆ωροθέα Σωτηριάδου