Professional Documents
Culture Documents
hμ néi - 2004
1
Lêi nãi ®Çu :
§LVN 132 : 2004 do Ban kü thuËt ®o l−êng TC4 “ChuÈn ®o l−êng vμ ph−¬ng tiÖn
kiÓm ®Þnh, hiÖu chuÈn” biªn so¹n. Trung t©m §o l−êng ®Ò nghÞ, Tæng côc Tiªu chuÈn
§o l−êng ChÊt l−îng ban hμnh.
2
v¨n b¶n kü thuËt ®o l−êng viÖt nam §LVN 132 : 2004
H−íng dÉn viÖc x¸c ®Þnh chu kú hiÖu chuÈn cña ph−¬ng tiÖn
®o
Guidelines for the ditermination of recalibration intervals of measuring
equipments
1 Ph¹m vi ¸p dông
V¨n b¶n kü thuËt nμy h−íng dÉn viÖc x¸c ®Þnh kho¶ng thêi gian lín nhÊt gi÷a c¸c lÇn
hiÖu chuÈn kÕ tiÕp (gäi chung lμ chu kú hiÖu chuÈn) ®èi víi c¸c ph−¬ng tiÖn ®o sö dông
trong c¸c phßng thÝ nghiÖm (thö nghiÖm vμ hiÖu chuÈn).
Trong v¨n b¶n nμy, c¸c thuËt ng÷ vμ ®Þnh nghÜa d−íi ®©y ®−îc hiÓu nh− sau:
HiÖu chuÈn
Calibration
TËp hîp c¸c thao t¸c trong ®iÒu kiÖn quy ®Þnh ®Ó thiÕt lËp mèi liªn quan gi÷a c¸c gi¸ trÞ
cña ®¹i l−îng ®−îc chØ bëi ph−¬ng tiÖn ®o, hÖ thèng ®o hoÆc gi¸ trÞ ®−îc thÓ hiÖn b»ng
vËt ®ä hoÆc mÉu chuÈn vμ c¸c gi¸ trÞ t−¬ng øng thÓ hiÖn b»ng chuÈn.
ChuÈn chÝnh
Reference standard
ChuÈn th−êng cã chÊt l−îng cao nhÊt vÒ mÆt ®o l−êng cã thÓ cã ë mét ®Þa ph−¬ng hoÆc
mét tæ chøc x¸c ®Þnh mμ c¸c phÐp ®o ë ®ã ®Òu ®−îc dÉn xuÊt tõ chuÈn nμy.
Ph−¬ng tiÖn ®o
Measuring equipment
ThiÕt bÞ ®−îc dïng ®éc lËp hoÆc cïng víi c¸c thiÕt bÞ phô ®Ó thùc hiÖn phÐp ®o.
PhÐp ®o
Measurements
TËp hîp c¸c thao t¸c ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña ®¹i l−îng.
3
§LVN 132 : 2004
§é æn ®Þnh
Stability
Kh¶ n¨ng cña ph−¬ng tiÖn ®o gi÷ kh«ng ®æi c¸c ®Æc tr−ng ®o l−êng cña nã theo thêi
gian.
§é tr«i
Drift
Sù thay ®æi tõ tõ ®Æc tr−ng ®o l−êng cña ph−¬ng tiÖn ®o.
ViÖc x¸c ®Þnh chu kú hiÖu chuÈn cña ph−¬ng tiÖn ®o cã ý nghÜa hÕt søc quan träng
trong viÖc ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c cña phÐp ®o. Cã rÊt nhiÒu yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn chu
kú hiÖu chuÈn, c¸c yÕu tè quan träng nhÊt bao gåm:
4
§LVN 132 : 2004
Mét ph−¬ng tiÖn ®o míi nhËp khÈu, sau s¶n xuÊt khi ®−a vμo sö dông cÇn ®−îc x¸c ®Þnh
kho¶ng thêi gian hiÖu chuÈn lÇn ®Çu vμ sau ®ã lμ kho¶ng thêi gian hiÖu chuÈn c¸c lÇn
tiÕp theo.
4 X¸c ®Þnh kho¶ng thêi gian hiÖu chuÈn lÇn ®Çu vμ chu kú hiÖu chuÈn
4.1 Lùa chän kho¶ng thêi gian hiÖu chuÈn lÇn ®Çu
C¸c yÕu tè ®−îc tÝnh ®Õn ®Ó −íc l−îng kho¶ng thêi gian hiÖu chuÈn lÇn ®Çu lμ:
Cïng víi viÖc xem xÐt c¸c yÕu tè nªu trªn, cÇn tham kh¶o nh÷ng kinh nghiÖm vÒ qu¶n lý
®o l−êng, kinh nghiÖm vÒ viÖc hiÖu chuÈn c¸c ph−¬ng tiÖn ®o vμ tham kh¶o chu kú hiÖu
chuÈn ®· ®−îc sö dông t¹i mét sè phßng thÝ nghiÖm ®Ó ®−a ra −íc l−îng kho¶ng thêi
gian hiÖu chuÈn lÇn ®Çu cho tõng ph−¬ng tiÖn ®o hoÆc mét nhãm ph−¬ng tiÖn ®o.
Sau khi ph−¬ng tiÖn ®o ®−îc hiÖu chuÈn lÇn ®Çu, cã thÓ ¸p dông mét trong c¸c ph−¬ng
ph¸p d−íi ®©y ®Ó x¸c ®Þnh chu kú hiÖu chuÈn phï hîp.
4.2.1 Ph−¬ng ph¸p 1: Ph−¬ng ph¸p s¬ ®å “bËc thang” (theo lÞch thêi gian)
a. M« t¶ ph−¬ng ph¸p
Mçi lÇn hiÖu chuÈn ph−¬ng tiÖn ®o, xem xÐt sai sè cña ph−¬ng tiÖn ®o n»m trong hay
n»m ngoμi dung sai cho phÐp. NÕu sai sè ph−¬ng tiÖn ®o n»m trong dung sai th× ®iÒu
chØnh kÐo dμi chu kú hiÖu chuÈn, vμ ng−îc l¹i n»m ngoμi dung sai th× rót ng¾n chu kú
hiÖu chuÈn. ThiÕt lËp s¬ ®å chu kú hiÖu chuÈn ta ®−îc s¬ ®å d¹ng "BËc thang". Tõ s¬ ®å
"BËc thang " nμy cã thÓ dÔ dμng ®iÒu chØnh nhanh chu kú hiÖu chuÈn cña lÇn kÕ tiÕp.
5
§LVN 132 : 2004
b. §Æc ®iÓm
- ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p lμ cã thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c lo¹i ph−¬ng tiÖn ®o.
- Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p lμ ph¶i xem xÐt riªng lÎ tõng ph−¬ng tiÖn ®o, v× vËy ®ßi
hái ph¶i cã kÕ hoÆch thùc hiÖn hoμn chØnh vμ chi tiÕt.
4.2.2 Ph−¬ng ph¸p 2: Ph−¬ng ph¸p ®å thÞ kiÓm tra (theo lÞch thêi gian)
a. M« t¶ ph−¬ng ph¸p
Tõ quy tr×nh hiÖu chuÈn, chän c¸c phÐp hiÖu chuÈn (®iÓm hiÖu chuÈn) quan träng cña
ph−¬ng tiÖn ®o; tiÕn hμnh kiÓm tra ®Þnh kú theo mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh vμ vÏ ®å
thÞ kÕt qu¶ cña c¸c ®iÓm hiÖu chuÈn ®· chän nμy theo c¸c lÇn kiÓm tra. Tõ c¸c ®å thÞ sÏ
tÝnh ®−îc ®é ph©n t¸n vμ ®é tr«i t¹i mçi ®iÓm hiÖu chuÈn ®· chän. §é tr«i ë ®©y lμ ®é
tr«i cña mét lÇn kiÓm tra, hoÆc trong tr−êng hîp c¸c ph−¬ng tiÖn ®o rÊt æn ®Þnh, lμ ®é
tr«i trung b×nh cña mét sè lÇn kiÓm tra. Tõ nh÷ng sè liÖu nμy cã thÓ tÝnh ®−îc chu kú
hiÖu chuÈn tèi −u.
b. §Æc ®iÓm
- ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p: vÒ mÆt lý thuyÕt ®· tÝnh to¸n vμ ®−a ra chu kú hiÖu chuÈn
cã ®é tin cËy cao. H¬n n÷a, viÖc tÝnh to¸n ®é ph©n t¸n sÏ cho biÕt c¸c giíi h¹n kü thuËt
cña nhμ s¶n xuÊt cã hîp lý kh«ng vμ nh÷ng ph©n tÝch vÒ ®é tr«i ®−îc t×m ra cã thÓ gióp
cho viÖc x¸c ®Þnh nguyªn nh©n cña ®é tr«i.
- Qu¸ tr×nh thùc hiÖn yªu cÇu rÊt tØ mØ vμ rÊt khã ¸p dông trong mét sè tr−êng hîp,
ch¼ng h¹n nh− ®èi víi nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®o phøc t¹p mμ chóng chØ cã thÓ sö dông cïng
víi ch−¬ng tr×nh xö lý d÷ liÖu tù ®éng;
- §ßi hái cÇn ph¶i cã ®−îc sù hiÓu biÕt nhiÒu vÒ quy luËt biÕn ®æi cña ph−¬ng tiÖn ®o ®Ó
tiÕn hμnh c«ng viÖc tÝnh to¸n.
4.2.3 Ph−¬ng ph¸p 3: Ph−¬ng ph¸p dùa vμo thêi gian sö dông ph−¬ng tiÖn ®o
a. M« t¶ ph−¬ng ph¸p
C¬ së cña ph−¬ng ph¸p lμ dùa vμo tÝnh æn ®Þnh cña ph−¬ng tiÖn ®o theo sè giê sö dông
thùc tÕ mμ kh«ng phô thuéc vμo thêi gian tÝnh theo ngμy, th¸ng. Ph−¬ng tiÖn ®o ®−îc ®Æt
cïng víi mét ph−¬ng tiÖn phô chØ b¸o thêi gian; mçi lÇn sö dông ph−¬ng tiÖn ®o, thiÕt bÞ
chØ b¸o thêi gian ghi l¹i. Th−êng xuyªn kiÓm tra c¸c th«ng sè ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cña
ph−¬ng tiÖn ®o.T¹i thêi ®iÓm ph−¬ng tiÖn ®o kh«ng cßn ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh, ghi l¹i thêi
gian sö dông thùc tÕ nμy vμ tiÕn hμnh hiÖu chuÈn l¹i ph−¬ng tiÖn ®o. Sau mét sè lÇn theo
dâi, sÏ tÝnh to¸n ®−îc chu kú hiÖu chuÈn hîp lý theo thêi gian sö dông thùc tÕ.
6
§LVN 132 : 2004
C¸c ph−¬ng tiÖn ®o cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p nμy, vÝ dô nh−: c¸c cÆp nhiÖt sö dông
t¹i nhiÖt ®é cao, c¸c qu¶ c©n dïng thö nghiÖm ¸p lùc cña ga ho¸ láng, c¸c tÊm c¨n mÉu
®é dμi ( nghÜa lμ c¸c ph−¬ng tiÖn ®o nμy trong khi sö dông cã thÓ chÞu sù t¸c ®éng cña sù
¨n mßn ho¸ häc, mμi mßn c¬ häc; v× vËy thêi gian sö dông thùc ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu ®Õn
®é chÝnh x¸c cña ph−¬ng tiÖn ®o).
b. §Æc ®iÓm
- ¦u ®iÓm lín nhÊt cña ph−¬ng ph¸p nμy lμ tÝnh khoa häc vμ ®é tin cËy cao v× dùa vμo
thêi gian sö dông thùc tÕ cña ph−¬ng tiÖn ®o.
+ Kh«ng thÓ ¸p dông ®èi víi ph−¬ng tiÖn ®o thô ®éng ( nh− c¸c bé suy gi¶m hoÆc
c¸c chuÈn ®o l−êng ®iÖn trë, ®iÖn dung );
+ Kh«ng ®−îc ¸p dông khi ®· biÕt b¶n th©n ph−¬ng tiÖn ®o bÞ tr«i hoÆc trë nªn xuy
gi¶m chÊt l−îng ®o l−êng khi l−u kho, khi vËn hμnh sau mét sè chu kú sö dông ng¾n;
+ Ph¶i x¾p xÕp chi tiÕt c«ng viÖc trong phßng thÝ nghiÖm kh«ng bÞ x¸o trén khi ¸p
dông ph−¬ng ph¸p nμy, v× sÏ kh«ng biÕt tr−íc ®−îc ngμy giê khi chu kú hiÖu chuÈn
cña ph−¬ng tiÖn ®o sÏ chÊm døt.
4.2.4 Ph−¬ng ph¸p 4: ph−¬ng ph¸p tù kiÓm tra b»ng “hép ®en”
a. M« t¶ ph−¬ng ph¸p
§iÓm mÊu chèt cña ph−¬ng ph¸p nμy lμ chØ kiÓm tra mét sè th«ng sè c¬ b¶n cña ph−¬ng
tiÖn ®o;
C¸c th«ng sè nμy ®−îc kiÓm tra th−êng xuyªn (mét lÇn trong ngμy hoÆc nhiÒu h¬n) b»ng
mét thiÕt bÞ kiÓm tra x¸ch tay (gäi lμ “hép ®en”) ®−îc chÕ t¹o riªng ®Ó kiÓm tra mét sè
th«ng sè ®· lùa chän.Trong qu¸ tr×nh kiÓm tra nÕu "hép ®en" ph¸t hiÖn ph−¬ng tiÖn ®o
n»m ngoμi dung sai cho phÐp, ®ã chÝnh lμ thêi ®iÓm ph−¬ng tiÖn ®o ph¶i ®−îc hiÖu
chuÈn l¹i.
b. §Æc ®iÓm
- ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p cßn t¹o sù thuËn lîi tèi ®a cho ng−êi sö dông ph−¬ng tiÖn
®o, thÝch hîp víi nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®o ë xa phßng hiÖu chuÈn, vμ viÖc thùc hiÖn hiÖu
chuÈn l¹i toμn bé c¸c th«ng sè chØ ®−îc thùc hiÖn khi biÕt râ lμ cÇn thiÕt.
- C¸c ph−¬ng tiÖn ®o thuËn lîi khi sö dông ph−¬ng ph¸p nμy, vÝ dô nh−: ph−¬ng tiÖn ®o
tû träng (d¹ng céng h−ëng), cÆp nhiÖt ®iÖn trë platin ( kÕt hîp víi ph−¬ng ph¸p lÞch thêi
gian), thiÕt bÞ ®o suÊt liÒu (kÓ c¶ nguån), thiÕt bÞ ®o møc ©m thanh (kÓ c¶ nguån).
7
§LVN 132 : 2004
- §iÓm quan träng cña ph−¬ng ph¸p nμy lμ viÖc quyÕt ®Þnh c¸c th«ng sè giíi h¹n vμ thiÕt
kÕ “ hép ®en ”.
- MÆc dï vÒ lý thuyÕt, ph−¬ng ph¸p cã ®é tin cËy cao nh−ng t¹i mét sè thêi ®iÓm cßn
mang tÝnh chñ quan v× ph−ong tiÖn ®o cã thÓ sai sãt ë mét vμi th«ng sè kh«ng ®−îc ®o
bëi “hép ®en”.
a. M« t¶ ph−¬ng ph¸p
Trong ph−¬ng ph¸p nμy c¸c ph−¬ng tiÖn ®o ®−îc xÕp vμo c¸c nhãm theo model. C¸c
ph−¬ng tiÖn ®o trong mét nhãm ®Òu cã c¸c ®Æc tr−ng kü thuËt vμ ®o l−êng gièng nhau vμ
cã ®é tin cËy t−¬ng ®èi gièng nhau, chóng ®−îc theo dâi trong mét thêi gian dμi. ViÖc
ph©n nhãm theo chñng lo¹i nh− vËy cho phÐp tÝch luü ®−îc c¸c sè liÖu dïng cho viÖc
ph©n tÝch, thèng kª vμ ®iÒu chØnh chu kú hiÖu chuÈn thÝch hîp.
Sè liÖu hiÖu chuÈn ph−¬ng tiÖn ®o ®−îc l−u gi÷ kÌm theo nhãm cña model. C¸c ph−¬ng
tiÖn ®o trong mét nhãm sÏ cã mét kho¶ng dung sai sai nhÊt ®Þnh.
§èi víi c¸c ph−¬ng tiÖn ®o cã sai sè qu¸ cao so víi dung sai cña nhãm cã thÓ xem xÐt
rót ng¾n chu kú hiÖu chuÈn vμ ng−îc l¹i, ®èi víi c¸c ph−¬ng tiÖn ®o cã sai sè qu¸ thÊp
cã thÓ xem xÐt kÐo dμi chu kú hiÖu chuÈn.
b. §Æc ®iÓm
- Ph−¬ng ph¸p thÝch hîp víi sè l−îng lín c¸c ph−¬ng tiÖn ®o cã ®Æc tr−ng ®o l−êng
gièng nhau;
- C¸ch ph©n nhãm mang tÝnh ®ång nhÊt ®èi víi tõng nhãm; cã nghÜa lμ trong mét nhãm
c¸c ph−¬ng tiÖn ®o ®−îc sö dông cho c¸c c«ng viÖc t−¬ng ®èi gièng nhau, ®−îc b¶o
d−ìng nh− nhau, hiÖu chuÈn víi ®é chÝnh x¸c nh− nhau Trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ, ®iÒu
nμy khã cã thÓ ®¶m b¶o ®−îc; ®Ó kh¾c phôc cÇn ph¶i x¸c ®Þnh vμ ®−a ra ngoμi nhãm c¸c
ph−¬ng tiÖn ®o n»m ngoμi kho¶ng dung sai cña nhãm.
Ngoμi viÖc sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nªu trªn ®Ó x¸c ®Þnh chu kú hiÖu chuÈn ph−¬ng
tiÖn ®o, cßn cã thÓ sö dông chu kú hiÖu chuÈn ®· ®−îc c«ng bè cña mét sè n−íc tiªn
tiÕn. Trong qu¸ tr×nh ¸p dông cÇn xem xÐt tíi ®iÒu kiÖn thùc tÕ ®Ó quyÕt ®Þnh chu kú
hiÖu chuÈn phï hîp.
8
§LVN 132 : 2004
5.1 Ph−¬ng tiÖn ®o cã thÓ rót ng¾n chu kú hiÖu chuÈn khi:
- Ph−¬ng tiÖn ®o lμm viÖc kh«ng trong ®iÒu kiÖn vËn hμnh quy ®Þnh;
- Ph−¬ng tiÖn ®o sö dông víi tÇn xuÊt qu¸ lín so víi møc th«ng th−êng;
- Khi cã hiÖn t−îng háng hãc xÈy ra trong thêi h¹n hiÖu lùc hiÖu chuÈn (mÆc dï ®· ®−îc
kh¾c phôc vÉn cÇn xem xÐt rót ng¾n chu kú hiÖu chuÈn cho ®Õn khi ph−¬ng tiÖn ®o ho¹t
®éng æn ®Þnh);
- Ph−¬ng tiÖn ®o cã nh÷ng yªu cÇu ®Æc biÖt hoÆc sö dông cho nh÷ng môc ®Ých cã yªu
cÇu cao h¬n b×nh th−êng vÒ ®é tin cËy vμ ®é chÝnh x¸c.
5.2 Ph−¬ng tiÖn ®o cã thÓ kÐo dμi chu kú hiÖu chuÈn khi:
- Ph−¬ng tiÖn ®o rÊt æn ®Þnh vÒ c¸c ®Æc tr−ng kü thuËt vμ ®o l−êng (th«ng qua kÕt qu¶
hiÖu chuÈn c¸c lÇn tr−íc ®ã, vμ viÖc kiÓm tra gi÷a chu kú hiÖu chuÈn);
- Ph−¬ng tiÖn ®o lu«n lμm viÖc trong ®iÒu kiÖn vËn hμnh quy ®Þnh vμ ®−îc sö dông víi
tÇn suÊt thÊp;
- §é chÝnh x¸c cña ph−¬ng tiÖn ®o cao h¬n yªu cÇu vÒ ®é chÝnh x¸c cña phÐp ®o;
- N¨ng lùc vμ tr×nh ®é cña ng−êi trùc tiÕp sö dông ph−¬ng tiÖn ®o;
- Kh¶ n¨ng vμ tr×nh ®é cña trang thiÕt bÞ còng nh− vÒ con ng−êi thùc hiÖn kiÓm tra néi
bé ph−¬ng tiÖn ®o;
- Ch−¬ng tr×nh, quy tr×nh néi bé kiÓm so¸t chÊt l−îng ph−¬ng tiÖn ®o.
9
Phô lôc (®Ó tham kh¶o)
Chu kú hiÖu chuÈn mét sè ph−¬ng tiÖn ®o
11