Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi

Cilt: 3, No: 2, 2009 (38-42)

TEKNOLOJĐK
ARAŞTIRMALAR
Electronic Journal of Textile Technologies
Vol: 3, No: 2, 2009 (38-42) www.teknolojikarastirmalar.com
e-ISSN:XXX-XXX

Hakem Onaylı Makale

(Refereed Article)

Dokuma Dairelerinde Randıman Kayıplarının Analiz Edilmesi Ve

Đstatistiksel Modellemesinin Yapılması

M. Fikri ŞENOL, Necla YAMAN*, Erkan TÜRKER, Sinan ÇALIŞIR, Gökçe TABAKLI

Uşak Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, Bir Eylül Kampüsü, Uşak

yaman.necla@gmail.com

Özet
Gelişen bilgisayar ve elektronik teknolojileri ile herhangi bir üretime dair veri toplamak oldukça kolay hale
gelmiştir. Bir dokuma makinesinden tüm atılan atkı, randıman, çözgü gerilimi, tezgâhın fiili çalışma süresi ve
duruş nedenleri gibi bazı veriler birkaç dakika içerisinde kolaylıkla elde edilebilmektedir. Fakat bunun getirdiği
kolaylıklar bir yana, bu verilerin doğru, güvenilir ve hızlı bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. Elde edilen
sütunlar dolusu verilerin arasında incelenmesi gereken veriler, doğru bir şekilde seçilip doğru bir
değerlendirmeye tabi tutulmazlarsa gelişen teknolojinin faydasından da söz edilemeyecektir. Son zamanlarda,
artan tezgâh hızları ile doğru planlama ve üretim için hızlı değerlendirme de, vazgeçilmez üretim parametreleri
içinde yerini almıştır. Bu çalışmada döşemelik kumaş üreten bir dokuma işletmesinde iplik kopuşları analiz
edilmiş, üretim sırasında ortaya çıkan duruşlar incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Randıman kaybı, dokuma, istatistiksel modelleme, dokuma hazırlık

Analyzing of Loss of Outputs in the Weaving Mills and Their

Statistical Modelling

Abstract
It is very easy to collect data regarding to any production thanks to improving computer and electronic
technologies. Some data such as weft count, amount of outputs, tension of warp, working period of weaving
machine and discontinuing reasons in the weaving machine are easily collected only in a few minutes. However,
apart from these simplicities, these data should be evaluated trusty, reliably and rapidly. If data are not selected
from among values of full of columns accurately and are not evaluated reliably and thoroughly, advantages of
improved technologies can not be mentioned. Recently, rapid evaluation for production and well-matched plans
has taken part of indispensable production parameters thanks to increased machine working velocity. In this study,
breaking off yarn was analyzed in the weaving mills, which upholstery fabrics have been produced, discontinuing
during production was investigated.
Keywords : Loss of outputs, weaving, statistical modeling, weaving preparation

1. GĐRĐŞ
Günümüzde işletmeler verimli ve etken bir yapıya kavuşmak için kaynaklarını en iyi şekilde kullanmak
zorundadırlar. Verimlilik oldukça geniş bir kavram olup, işletme düzeyinde incelenmesi; amaç ve
görevlerin belirlenmesini, üretim kaynaklarının sağlanmasını, bunların kullanımına ilişkin tüm yönetim

Bu makaleye atıf yapmak için

Senol M.F., Yaman N., Türker E., Çalışır S., Tabaklı G., “ Dokuma Dairelerinde Randıman Kayıplarının Analiz edilmesi ve Đstatistiksel Modellemesinin
Yapılması” Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2009, 3(2) 38-42

How to cite this article

Senol M.F., Yaman N., Türker E., Çalışır S., Tabaklı G., “ Analyzing of Loss of Outputs in the Weaving Mills and Their Statistical Modelling” Electronic Journal
of Textile Technologies, 2009, 3 (2) 38-42
Senol M.F., Yaman N., Türker E, Çalışır S., Tabaklı G. Teknolojik Araştırmalar: TTED TTED 2009 (2) 38-42

işlevlerinin olduğu kadar bütün üretim kaynakları arasındaki etkileşim ve sonuçların belirlenmesini ve
yorumlanmasını gerektirmektedir [1, 2, 3].
Çeşitli tekstil makinelerinin verimliliğinin belirlenmesinde genellikle randıman değeri esas
alınmaktadır [3, 4]. Randımanı etkileyen en önemli parametrelerden birisi çalışma esnasında ortaya çıkan
üretim kesintileridir. Buna yol açan nedenler arasında malzeme kalitesi, makine hataları ya da enerji
kesintisinden kaynaklanan mekanik duruşlar sayılabilir. Bir dokuma makinesi ele alındığında ortaya çıkan
iplik kopuşları makinenin randımanını, ürün kalitesini ve maliyetini doğrudan etkilemektedir. Aynı
zamanda dokumadaki işçi sayısına ve dolayısıyla personel maliyetine de etki eder. Dokumada ortaya
çıkan iplik kopuşları, malzeme kalitesinden, iplik ve bobin hazırlama proseslerinden, dokuma hazırlık
işlemlerinden ve dokumadan kaynaklanabilir [4, 6].
Dokuma işletmelerinde üretim kayıplarını veya iplik kopuşlarının kabul edilebilecek seviyeye
indirilmesi için yapılan çalışmaların yanında, yapılacak hızlı ve hatasız bir şekilde değerlendirilmesi
işletmenin verimliliğinde büyük rol oynamaktadır [1].
Dokuma makinesindeki duruşların optimize edilmesi için duruş nedenleri incelenmeli, ek olarak
detaylı duruş analizleri yapılmalıdır. Đplik eğirme, bobinleme veya çözgü çekme işlemlerinde olduğu gibi
dokuma işlemindeki iplik kopuşlarının maliyete etkisi göz önüne alınmalıdır [6].
Dokuma işlemi sırasında ortaya çıkan kopuşların mamul kalitesi üzerindeki olumsuz etkisi
yanında, iplik kopuş sayısı dokumahanenin verimliliğini ve dolayısıyla işletme masraflarını önemli
ölçüde etkileyecektir [7].
Duruşların azaltılması için çok önemli bir unsur dokuma makinesi ayarlarının doğru yapılmasıdır.
Dokuma makinelerinde birçok kontrol ve ayarlar elektronik olarak yapılmaktadır. Ayarların kolay olması
ayar süresini kısaltmaktadır [8].
Randımanı etkileyen en önemli faktörler atkı ve çözgü kopuşları ile çalışma esnasında ortaya
çıkan kısa ve uzun süreli duruşlardır.

1.1. Atkı ve Çözgü Kopuşlarının Azaltılması

Bir dokuma makinesinin bir saatlik çalışma zamanı boyunca 1,5 kopuştan daha az bir iplik kopuş
sayısıyla çalıştığı durumda en iyi kalitede kumaşların üretilebileceği kabul edilmektedir. Burada öncelikle
malzemenin seçimi önemli rol oynamaktadır. Yapılan araştırmalarda pahalı elyaf karışımları
kullanıldığında hammadde ve eğirme maliyetleri yüksek olsa da, dokuma maliyetlerinde iplik
kopuşlarının azaldığı ve bu nedenle ikinci kalite mamul miktarının yarı yarıya azaldığı görülmüştür [6].
Bunun yanında hazırlanan çözgü levent kalitesinin de dokuma verimliliği ve özellikle çözgü iplik
kopuşları üzerinde büyük etkisi vardır. Özellikle kötü hazırlanmış çözgüler daha fazla iplik kopuşlarına
yol açarak dokuma maliyetlerini arttırdığı gibi, kalitenin de düşmesine neden olmaktadır [6].

1.2. Kopuş ve Duruşların Kontrolü

Dokuma makinesinde duruş, tüm kumaş operasyonun en pahalı olanıdır. Dokuma ağızlığında
kopuş sayısını, duruş sayısını, en düşük seviyede tutmak için duruş analizleri yapılır. Analiz sonuçları
değerlendirilerek, dokumahanede alınması gereken önlemlerin yanında, özellikle malzeme performansı
ile doğrudan ilgili tüm üretim birimlerinin süreçlerini iyileştirici önlemlerin alınmasını sağlayacak veriler
elde edilir. Elde edilen verilere dayanarak, dokumahane verimliliği ve kumaş kalitesini arttıracak
önlemlerin alınması sağlanır [6].
Bu çalışma kapsamında döşemelik kumaş üreten bir dokuma işletmesinde randıman ve randımanı
etkileyen parametreler ele alınmıştır. Bu amaçla atkı ve çözgü kopuş sıklıkları, çeşitli nedenlerden ortaya
çıkan duruşlar, makinelerin fiili çalışma ve duruş süreleri incelenmiştir [6].

2. MATERYAL ve METOT
2.1 Materyal

39
Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 38-42 Dokuma Dairelerinde Randıman Kayıplarının Analiz Edilmesi …

Döşemelik kumaş üreten dokuma işletmesinin randıman analizinde, 7 dokuma makinesinin toplam
21 vardiyadaki (7 gün * 3 vardiya) çözgü, atkı ve diğer duruşlardan kaynaklanan tezgâhların duruş
verileri kullanılmıştır. Verilerin alındığı dokuma makinelerinin hepsi aynı özellikte olup, verilerin alındığı
dokuma makinelerinin özellikleri aşağıdaki gibi olup, hepsi jakarlı dokuma makinesidir.

Toplam Çözgü Tel Sayısı : 4848 tel

Çözgü Sıklığı : 32 tel/cm.
Çözgü Đplik Numaraları ve Cinsi : 200 denye PES
Atkı Sıklığı : 14 Atkı/cm.
Kullanılan Atkı Đplikleri : Nm 2 Şönil, Nm 30/2 Akrilik, Nm 20/2 Akrilik
Ham En : 150 cm.

Belirtilen süre içerisinde meydana gelen duruşlar SPSS programı kullanılarak çoklu doğrusal
regresyon modeline göre analiz edilmiştir.

3. BULGULAR VE TARTIŞMA

Çalışmada, tezgâhların çalışma süreleri boyunca maksimum atabilecekleri atkı sayısı aşağıdaki
gibi hesaplanmıştır [4].

devir saat dakika

Maksimum Atkı Sayısı = V * 7 , 5 * 60 ( * * )
dakika var diya saat

Maksimum Atkı sayısı = 400 * 7,5 * 60 = 180000 atkı / vardiya

Bir vardiyada 126000 atkı atılan bu işletmede tam kapasite randımanı (R);

maksimumAtkiSayisi − AttigiAtki Sayisi

R = 100 − * 100
MaksimumAtkiSayisi

180000 − 126000
R = 100 − *100 = %70 olarak hesaplanmıştır.
180000

Đşletme içerisindeki uzun süreli duruşların ihmal edildiği, sadece makine duruşlarının dahil
edildiği randıman (uzun süreli duruşlar çıkarılmış randıman, RM);

( MaksimumAttigiAtki − durus * devir ) − AttigiAtki Sayisi

RM = 100 − *100
( MaksimumAtkiSayisi − durus * devir )

(180000 − 60 * 400) − 126000

RM = 100 − * 100 = %80,77 olarak hesaplanmıştır.
(180000 − 60 * 400)

Duruşlar ile bağlantılı randıman değerine; çözgü, atkı ve diğer duruşların etkisi istatistiksel olarak
değerlendirilmiştir. Değerlendirmede kullanılan verilerin tanımlayıcı istatistik değerleri Çizelge 1’de
gösterilmiştir.

Çizelge 1. Đstatistiksel verilerin tanımlayıcı istatistik değerleri

40
Senol M.F., Yaman N., Türker E, Çalışır S., Tabaklı G. Teknolojik Araştırmalar: TTED TTED 2009 (2) 38-42

Ortalama Standart sapma

Uzun duruşlar çıkarılmış randıman 86.2335 3.5243
Çözgü duruş adedi 19.98 16.755
Atkı duruş adedi 11.28 8.855
Diğer nedenler ile duruş adedi 24.2 19.701

Değerlendirmede toplam 169 veri (örnek) kullanılmış, kullanılan verilerin ortalama ve standart
sapma değerleri verilmiştir. Bu veriler yardımı ile randıman hesaplanmasında kullanılan modelin
istatistiksel değerleri Çizelge 2’de verilmiştir.

Çizelge 2. Uzun duruşlar çıkarılmış randımanın istatistiksel değerlendirilmesinde model özeti

Düzeltilmiş Standart R2
Model R R2 F df1 df2 Önem
R2 sapma değişimi
1 0,854 0,730 0,725 1,87147 0,730 149,257 3 166 0,000

Çizelge 2’de görüldüğü gibi, R2 değeri % 73 çıkmaktadır. Düzeltilmiş R2 değerinin yüksek

olması modelin hata oranının azlığını, modelin doğruluğunu göstermektedir. Çizelge 3’de uzun süreli
duruşlar çıkarılmış randımanın belirlenmesinde çözgü, atkı ve diğer duruşların varyans analiz verileri
gösterilmektedir.

Çizelge 3. Duruşlar çıkarılmış randıman belirlenmesinde ANOVA değerlendirmesi

Kareler Kareler
Model df F Önem
toplamı ortalaması
Regresyon 1508,630 3 502,877 143,544 0,000
1 Kalan 578,043 165 3,503
Toplam 2086,673 168

Her koşulda modelin anlamlı olduğu varyans analizlerinde önem 0’a yakın çıkmasından
anlaşılmaktadır. Çizelge 4’de uzun süreli duruşlar çıkarılmış randıman değerlendirmesine ilişkin veriler
bulunmaktadır.

Çizelge 4. Uzun süreli duruşlar çıkarılmış randıman için değerlendirme sonuçları

Model Korelasyon Koliner istatistik
Zero-
B t Önem Partial Part Tolerans VIF
order
Sabit 92,461 261,388 0,000
Çözgü
-
duruş -0,131 -15,033 0,000 -0,611 -0,76 0,981 1,020
0,616
adedi
Atkı
- -
duruş -0,104 -13,972 0,000 -0,495 0,969 1,032
0,736 0,572
adedi
Diğer - -
-0,097 -5,837 0,000 -0,227 0,959 1,043
duruşlar 0,414 0,239

Çizelge 4’de görüldüğü gibi regresyon denklemi aşağıdaki gibi verilebilmektedir.

RM= 92,461-0,131*Çözgü duruş adedi-0,104*Atkı duruş adedi-0,097*Diğer duruşlar

Denklemden anlaşılacağı gibi, sırasıyla her bir çözgü, atkı ve diğer duruşlar için meydana
gelebilecek randıman kaybının % 0.131, 0.104 ve 0.097 olduğu görülmektedir. Bulunan T değerlerine
41
Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 38-42 Dokuma Dairelerinde Randıman Kayıplarının Analiz Edilmesi …

göre değişkenler ayrı ayrı anlamlı olmaktadır. Kolinear istatistik testinden elde edilen tolerans ve VIF
değerlerine göre değişkenler arasında yüksek korelasyon bulunmaktadır. Aradaki bu ilişki iplik kalitesinin
çözgü ve atkı duruşlarını birlikte etkilediğini ve iplik kalitesinin öneminin yüksekliğini ortaya
koymaktadır.
Bulunan sonuçlardan incelenen işletme için randıman dolayısı ile verimliliği azaltan en önemli
faktörün çözgü duruşları olduğu söylenebilir. Çözgü duruşlarının en fazla zaman kaybına neden olan
faktör olduğunu göstermektedir. Đşletmede verimliliği artırmak için çözgü hazırlık işlemlerinin yüksek
kalitede yapılmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Verimliliği etkileyen 2. sıradaki faktörün atkı
duruşlarının oluşturduğu görülmektedir. Đplik ve bobin sarım kalitesinin yanında atkı ayarlarının üzerinde
durulmasının önemi ortaya çıkmaktadır.

4. KAYNAKLAR

1. Ak, P., Unsal, D., 1999, “Dokuma Salonunda Klima Haricindeki Lojistik Destek Konularının Salon
Randımanına Etkisi”, Bitirme Tezi, Ege Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Đzmir.

2. Lokmanoğlu, P., 1996, “Verimlilik Önemi ve Verimlilik Kültürü”, Tekstil ve Konfeksiyon, 3, 394-
396..

3. Başsorgun, B., Durur, G, 2005, “Performans Değerlendirme Ve Yönetimi Sisteminin Tekstil

Đşletmelerinde Uygulanması”, TMMOB Tekstil Mühendisleri Odası Tekstil Teknolojileri ve Tekstil
Makineleri Kongresi.

4. Meriç, B., Özkal, A., 2002, “Döşemelik Kumaş Üreten Bir Đşletmede Randıman Analizi”, Uludağ
Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 7(1), 131-140.

5. Çalışır, S., Tabaklı, G., 2008, “Dokuma Đşletmesinin Ekonomik Çalışmasını Etkileyen Parametreler”,
Bitirme Tezi, Uşak Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Uşak.

6. Bedez, T., Vahaplar, T., Koca, Ö., 2002, “Đplik-Dokuma Hataları ve Bu Hataların Kumaş Kalitesine
Etkisi”, Bitirme Tezi, Ege Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Đzmir.

7. Akkaya, Ş., 1999, “Duruş Hatasız Dokuma”, Tekstil ve Konfeksiyon,, 4, 312-314.

42