‫صویربرداری با امواج الکترومغناطیس‬

‫یونیزه کننده‬

‫هسته ای‬

‫اولین آثار رادیواکتیویته در سال ‪ 1867‬توسط سنت ویکتور بر روی امولسیون فیلم مشاهده گردید‪ .‬پس از او در سال ‪1896‬‬
‫هانری بکرل در جریان بررسی خاصیت لومینانس امالح اورانیوم‪ ،‬پی به وجود اشعه ای نظیر اشعه ایکس برد‪ .‬بکرل امالح‬
‫اورانیوم را در صفحات فوتوگرافی قرار داد و دور از نور در جایی نگاهداشت و پس از ظاهر کردن آن ها به وجود اشعه ای‬
‫ناشناخته پی برد‪ .‬این کشف بکرل بعدها در ‪ 26‬دسامبر ‪ 1898‬منجر به اعالم کشف رادیوم توسط پییر و ماری کوری گردید‪ .‬در‬
‫‪ 1899‬رادفورد نشان داد که دو نوع تابش از امالح اورانیوم ساطع می شود و این ذرات را آلفا و بتا نامید‪ .‬در ‪ 1900‬کوری و‬
‫ویالرد نوع سومی از این تابش ها را کشف و آن را گاما نامیدند‪ .‬در ‪ 1908‬معلوم شد‪ ،‬که آلفا و بتا تحت تاثیر میدان مغناطیسی‬
‫منحرف می شوند‪ ،‬ولی گاما چنین انحرافی از خود نشان نمی دهد‪ .‬در ‪ 1911‬رادفورد در آزمایش معروف خود نشان داد که‬
‫تقریبا تمام فضای اتم خالی و متشکل از الکترون هایی است که در اطراف هسته ای کوچک‪ ،‬چگال و مبهم می چرخند و در سال‬
‫‪ 1935‬یوکاوا پیشنهاد کرد که نیروی بستگی هسته به صورت نیروی تبادلی است‪ .‬واژه رادیواتم و تعریف آن نخستین بار توسط‬
‫کوهمن در سال ‪ 1947‬برای نامیدن اتمهایی که دارای نیمه عمر زوال رادیواکتیو قابل اندازه گیری هستند‪،‬وضع شد‪ .‬تصویرگری‬
‫به کمک رادیواتم ها در سال ‪ 1949‬بعد از آن که اسکنر خط مستقیم تولید شد‪ ،‬آغاز شد‪ .‬معرفی دوربین جرقه ای ‪،‬دوربین آنگر‬
‫و یا دوربین گاما و امکان اخذ سریع تصاویر رادیو اتمی ‪،‬بدون احتیاج به حرکت جارویی (آشکارسازی ساکن)‪ ،‬مهمترین‬
‫پیشرفت در ابزارهای تصویرگر هسته ای بود ‪.‬‬

‫‪SPECT‬‬

‫مقطع نگاری کامپوتری تشعشع تک فوتونی در سال ‪ 1977‬معرفی شد‪ .‬کیفیت تصاویراین روش نسبت به روش تصویرگری‬
‫هسته ای معمولی بوسیله دوربین ثابت‪ ،‬بسیار بهتر است‪.‬‬

‫‪PET‬‬

‫مقطع نگاری به کمک تشعشع پوزیترون است‪ .‬در این روش سیستم از تعداد زیادی آشکارساز جرقه ای‪،‬که بیمار را احاطه کرده‬
‫اند‪ ،‬ساخته شده است‪.‬از طرفی می دانیم که به دنبال نابودی یک پوزیترون و یک الکترون‪ ،‬دو فوتون با انرژی ‪ 511‬کیلو‬
‫الکترون ولت‪ ،‬در دو راستای مخالف‪ ،‬صادر می شوند‪ .‬در روش مقطع نگاری به کمک تشعشع پوزیترون‪،‬اطالعات نقش شده‬
‫الزم برای بازسازی تصویر‪ ،‬بر اساس کشف همزمان دو فوتون مذکور‪،‬روی آشکارساز‪ ،‬بدست می آیند‪.‬‬

‫مبتنی بر اشعه ‪X‬‬

‫پرتونگاری‬

‫فلورسکوپی را می توان دریافت و کسب رشته تصاویر اشعه ایکس در یک بازه زمانی دانست‪ ،‬در صورتی که این تصاویر به‬
‫صورت زمان واقعی مانند فیلم از بیمار گرفته شده باشند‪ .‬مدالیته تصویرگری فلورسکوپی پرتوافکنی عبوری است و در واقع‬
‫ماهیت آن رادیوگرافی زمان واقعی است‪ .‬سیستم های فلورسکوپی از آشکارساز اشعه ایکسی استفاده می کنند‪ ،‬که توانایی تولید‬
‫تصاویر در دنباله های زمانی سریعی را داشته باشند‪.‬‬

‫فلورسکوپی از کتادرهای موضعی در شریان ها بطور مثال برای تصویرسازی از کنتراست عامل تصویرگری در نواحی روده‬
‫ای و معده ای بهره می برد و همچنین از فلورسکوپی در کاربردهای دیگر پزشکی نظیر پروسه های درمانی تهاجمی که نیازمند‬
‫بازخورد تصویری زمان واقعی هستند‪ ،‬استفاده می شود‪ .‬از دیگر قابلیت های فلورسکوپی می توان به تولید ویدئوهایی از‬
‫حرکات آناتومیک ارگان ها همچون قلب و مری اشاره کرد‪.‬‬

‫ماموگرافی‬
‫در این روش نیز از اشعه ‪ X‬با دوز پایین استفاده می شود‪.‬مثل سایر روش های تصویر برداری با اشعه ‪ ،X‬دستگاه ماموگرافی‪،‬از‬
‫تیوب اشعه ‪ X‬و آشکارساز (فیلم های همراه با صفحات تشدیدکننده) و در بینشان از صفحه کنترل عوامل تابش‪ ،‬تشکیل شده است‪.‬‬
‫در ضمن‪،‬از کمپرسور نیز برای فشرده کردن عضو‪ ،‬استفاده می شود‪ ،‬تا همه قسمتها با ضخامت مشابهی بوده و به اندازه کافی‬
‫تابش ببینند تا از تمام بخش ها تصویر گرفته شود‪.‬‬

‫مساله مهمی که در مورد المپ تولید کننده اشعه ‪ X‬وجود دارد‪ ،‬شکل خاص پستان ها و از طرفی تفاوت ضخامت بافت می باشد‪،‬‬
‫بطوریکه قسمت نوک پستان هم نازکتر است و هر چه به قفسه سینه نزدک تر شویم‪ ،‬بافت ضخیم تر می باشد‪ .‬در نتیجه شدت‬
‫اشعه ‪ X‬تولیدی توسط المپ در قسمت ضخیم باید بیشتر باشد تا در نهایت به صورت یکنواختی این عضو بدن را جاروب کرده‬
‫باشد‪ .‬همچنین در المپ های پرتو ‪ X‬دستگاه ماموگرافی‪،‬انتخاب صافی مناسب‪ ،‬به منظور حذف پرتوهای کم انرژی بی فایده‪ ،‬و‬
‫کاهش دوز جذبی اشعه ‪ ،X‬نکته ای حائز اهمیت می باشد‪.‬‬

‫هرچند تقریبا ‪ %90‬توده های خوش خیم و بدخیم‪،‬از طریق لمس پستان‪ ،‬قابل شناسایی اند ولی اغلب تا حول و حوش ‪ 2‬سال‪،‬‬
‫بدون درد هستند و در این مرحله عالوه بر اینکه غیر قابل شناسایی از طریق لمس کردن می باشند‪،‬احتمال گسترش تا گره های‬
‫لنفی وجود دارد‪ .‬در صورت عدم تشخیص در مراحل اولیه بیماری‪ ،‬نمی توان درمان مؤثری اعمال کرد و احتمال خطر مرگ و‬
‫میر افزایش می یابد‪ .‬با این همه‪ ،‬ماموگرافی‪ ،‬بهترین و کم خطرترین روش تشخیص زود هنگام تومور می باشد‪.‬‬

‫آنژیوگرافی‬

‫آنژیوگرافی در اصطالح به رادیوگرافی از عروق با استفاده از ماده حاجب اطالق می شود‪ ،‬ولی در عمل گستره وسیع تری‬
‫دارد‪ .‬در این تکنیک ماده حاجب مناسبی به داخل شریان یا ورید تزریق می شود‪ ،‬تا کنتراست کافی برای تصویربرداری بوجود‬
‫آید‪ .‬تزریق ماده حاجب توسط وسایل و تکنیک های خاصی صورت می گیرد‪ .‬ماده حاجب اغلب از طریق کتادر یا سوند مناسب‪،‬‬
‫به این طریق وارد می شود که سوند داخل ورید یا شریان شده و تا ناحیه مورد بررسی پیش می رود و سپس تزریق انجام می‬
‫شود‪.‬‬

‫تزریق های دستی بیش از اندازه کند است و حجم ماده حاجب وارده کم می باشد‪ .‬با بهبود وسایل آنژیوگرافی و لزوم وارد کردن‬
‫حجم زیادی از ماده حاجب در مدت زمان کوتاه‪ ،‬تزریق کننده های اتوماتیک ابداع شدند‪ .‬این دستگاه ها قادر به تنظیم و کنترل‬
‫فاکتورهایی نظیر میزان فلو‪ ،‬حجم تزریق‪ ،‬زمان تاخیر و فشار تزریق می باشد‪ .‬قابلیت های زیاد و چشمگیری که در این نوع‬
‫تزریق کننده ها وجود دارد‪ ،‬بسیاری از مسائل آنژیوگرافی نظیر به کارگیری فشار بیش از اندازه و یا خیلی سریع ماده حاجب‪،‬‬
‫تزرریق ناهماهنگ ماده کنتراست با ضربان قلب و تزریق اتفاقی هوا به بیمار را حل نموده است‪ .‬تزریق کننده ها شامل دستگاه‬
‫الکتروکاردیوگراف نیز می باشند تا به پزشک اجازه دهد‪ ،‬ماده حاجب هماهنگ با ضربان قلب تزریق شود‪.‬‬

‫انژکتور وسیله ایست که توانایی تزریق حاجب را بطور اتوماتیک‪،‬دارد‪ .‬در این دستگاه سرنگ تزریق‪ ،‬بر روی شفت یک‬
‫موتور الکتریکی قرار گرفته است‪ .‬همچنین مداری برای کنترل دارد‪ ،‬که سرعت تزریق دارو و سرعت تزریق (نرخ تزریق) را‬
‫مشخص می کند‪ .‬در ابتدا شریانی که مد نظر است‪ ،‬توسط کاتتر انتخاب شده و کاتتر توسط واسط‪ ،‬به انژکتور متصل می شود‪.‬از‬
‫طرفی دارو به داخل سرنگ انژکتور کشیده شده‪،‬کافیست کلید شروع فشار داده شود‪.‬‬

‫امروزه آنژیوگرافرها عالوه بر موارد تشخیصی‪ ،‬به انجام آنژیوگرافی برای مقاصد درمانی نیز مبادرت می کنند‪ .‬رادیولوژیست‬
‫ها می توانند به وسیله سوند زدن فلورسکوپیک به تزریق داروهایی جهت قطع خونریزی بپردازند‪ .‬کاربردهای دیگر آنژیوگرافی‬
‫عبارت از تزریق داروهای شیمی درمانی به مناطق نئوپالزی‪ ،‬قرار دادن سوزن ها و وسایل خاص در اندام ها جهت نمونه‬
‫برداری‪ ،‬و قرار دادن فیلتر در بزرگ سیاهرگ زیرین برای جلوگیری از انعقاد خون می باشد‪.‬‬

‫‪CT‬‬

‫دوز مورد استفاده در این روش بسیار باالست ولی تصاویری از سطح مقطع های مختلف‪،‬در عمق دلخواه از اعضای بدن را‪،‬‬
‫می دهد‪ .‬در رادیوگرافی معمولی اطالعات مربوط به عمق از دست می رود‪ .‬از طرفی نمی تواند بین نسوج نرم تمایز ایجاد کند‪.‬‬
‫در این روش قدرت تفکیک بهبود نیافته و تنها بخش های ناخواسته‪ ،‬تارتر می شوند‪.‬‬
 ‫در حال حاضر سالیانه بیشتر از ‪ 62‬میلیون نفر از این روش در آمریکا‪،‬استفاده می کنند و بر اساس تخمین یکی از نشریه های‬
‫معتبر آمریکایی ‪ %2‬سرطان ها (نوع بدخیم) ناشی از دوز باالی استفاده شده در این روش است‪.‬‬

‫تلفیق دو روش ‪ PET‬و ‪ CT‬که تحت عنوان ‪ PET/CT‬شناخته شده است‪ ،‬روش جدیدی ست که در آن اطالعات مربوط به آناتومی‬
‫(حاصل از ‪ )CT‬با اطالعات متابولیکی که مربوط به عملکرد و اجزا می باشند (آنچه که ‪ PET‬در اختیارمان می گذارد) تلفیق‬
‫شده و روشی مطلوب بحصوص در مطالعه تومورها می باشد‪ .‬نکته حائز اهمیت ‪،‬عدم ضرورت استفاده از دوز باالی ‪ CT‬در‬
‫این روش است‪.‬این روش ‪ %85‬در مطالعه تومور ها (تشخیص سلول های بدخیم از خوش خیم‪ ،‬مشاهده دقیق روند پیشروی‬
‫سلول های سرطانی و بررسی پاسخ به درمان و رادیوتراپی) ‪ %10 ،‬در نورولوژی ‪ %5،‬در مطالعات قلب‪ ،‬استفاده می شود ‪.‬‬

‫غیر یونیزه کننده‬

‫در این روش بر خالف تصویربرداری با اشعه ‪ X‬و تصویربرداری هسته ای که با اشعه های پر انرژی گاما سر و کار داریم‪،‬از‬
‫پرتوهای هسته ای استفاده نمی شود‪ .‬هرچند این موضوع دلیل بر ایمنی تضمینی نمی باشد و اصول ایمنی خاصی در حین ورود‬
‫به اتاق اسکن ‪،‬باید رعایت شوند‪.‬‬

‫‪MRI‬‬

‫اسکن ام‪.‬آر‪.‬آی چه چیزی را نشان می دهد؟‬

‫با استفاده از اسکنر ام‪.‬آر‪.‬آی امکان عکس گرفتن از تقریبا همه بافتهای بدن وجود دارد‪ .‬بافتی که کمترین اتم های هیدروژن را‬
‫دارد (مثل استخوان ها) در تصویر تیره می شود‪ ،‬در حالی که بافت های دارای اتم های هیدروژن زیاد (مانند بافت چربی)‬
‫روشنتر دیده می شوند‪ .‬با تغییر زمان پالس های امواج رادیویی امکان کسب اطالعاتی درباره بافت های مختلف موجود وجود‬
‫دارد‪.‬‬

‫همچنین یک اسکن ام‪.‬آر‪.‬آی قادر است تصاویر واضحی را از بخش هایی از بدن که به وسیله بافت استخوانی احاطه شده اند‬
‫فراهم سازد بنابراین تکنیک فوق برای بررسی مغز و طناب نخاعی نیز مفید است‪ .‬به دلیل آن که اسکن ام‪.‬آر‪.‬آی تصاویر بسیار‬
‫مشروح و مفصلی را ارائه می دهد‪ ،‬بهترین تکنیک برای یافتن تومورها (اعم از خوش خیم و بدخیم) در مغز می باشد‪ .‬در‬
‫صورت وجود تومور از اسکن برای تشخیص گسترش احتمالی آن به بافت های اطراف مغز استفاده می شود‪.‬‬

‫این تکنیک به ما امکان می دهد جزییات دیگر در مغز را نیز بررسی کنیم‪ .‬برای مثال مشاهده رشته های بافت غیرنرمال که در‬
‫صورت ابتال به ام‪.‬اس روی می دهد را ممکن می سازد و نیز تغییرات رخ داده در هنگام خونریزی مغزی را نشان می دهد‪.‬‬
‫همچنین تشخیص این که آیا بافت مغز پس از سکته مغزی دچار کمبود اکسیژن شده است را میسر می سازد‪ .‬اسکن ام‪.‬آر‪.‬آی قادر‬
‫به نشان دادن قلب و عروق خونی بزرگ در بافت اطراف آن است لذا تشخیص نواقص مادرزادی قلب و تغییرات در ضخامت‬
‫عضالت اطراف آن پس از یک حمله قلبی را ممکن می سازد‪ .‬تفاوت ام‪.‬آر‪.‬آی و سی تی اسکن در این است که با ام‪.‬آر‪.‬آی‬
‫تصویربرداری از تقریبا هر زاویه ای امکان دارد‪ ،‬در حالی که سی تی به طور افقی عکس می گیرد‪ .‬هیچ اشعه یونیزان (اشعه‬
‫ایکس) در ایجاد تصویر ام‪.‬آر‪.‬آی دخالت ندارد‪ .‬اسکن های ام‪.‬آر‪.‬آی به طور کلی مفصل تر و مشروح تر هستند‪ .‬تفاوت بین بافت‬
‫نرمال و غیرنرمال در اسکن ام‪.‬آر‪.‬آی نسبت به سی تی اسکن واضح تر است‪.‬‬

‫آیا ام‪.‬آر‪.‬آی خطرناک است؟‬

‫تاکنون هیچ خطر یا اثرات جانبی برای تکنیک ام‪.‬آر‪.‬آی شناخته نشده است‪ .‬این آزمایش دردناک نیست و اصال احساس نمی‬
‫شود‪ .‬از آنجا که در آن از اشعه استفاده نمی شود بدون مشکل قابل تکرار است‪ .‬تنها مورد ذکر شده صدمه احتمالی برای جنین‬
‫در ‪ 12‬هفته اول بارداری مادر است لذا در این مدت ام‪.‬آر‪.‬آی برای زنان باردار انجام نمی شود‪ .‬همچنین کارکنان باردار نیز باید‬
‫در هنگام انجام عمل اسکن‪ ،‬یعنی وقتی که میدان های الکترومغناطیسی متغیر با زمان ایجاد می شوند (لحظه روشن شدن کویل‬
‫ها) اتاق اسکن را ترک کنند‪ .‬تنها ناراحتی بیمار از این است که در یک محفظه سیلندری شکل قرار می گیرد و برای افرادی که‬
‫دچار تنگناترسی (هراس از جاهای بسته و تنگ) هستند چندان خوشایند نیست‪ .‬همچنین دستگاه ام‪.‬آر‪.‬آی معموال صداهای نسبتا‬
‫بلند و ناراحت کننده ای را ایجاد می کند‪ .‬در ضمن از آنجا که بدن در میدان مغناطیسی قوی قرار می گیرد‪ ،‬الزم است از همراه‬
 ‫داشتن هرگونه جواهرات‪ ،‬شیئ فلزی‪ ،‬پوشیدن لباسهایی با تکمه های فلزی اجتناب شود بنابراین در صورتی که هرگونه شیء‬
‫فلزی مانند بست های جراحی‪ ،‬سمعک و غیره همراه بیمار است باید مسوول دستگاه را از آن آگاه سازد‪.‬‬

‫تصویرگری با امواج ‪THz‬‬

‫این نوع تصویرگری دو گونه اساسی دارد‪ .‬یک نوع آن استوار است بر میزان عبور از شی‪ ،‬یا به اصطالح ‪Transmission‬‬
‫‪ Based‬و نوع دیگر آن بر پایه انعکاس استوار است‪ ،‬یا به اصطالح ‪ .Reflection Based‬تصویرگری با امواج ‪ THz‬به طور‬
‫معمول در رطوبت سنجی قرنیه‪ ،‬تشخیص میزان سوختگی پوست‪ ،‬تشخیص محدوده سرطان پوست و طیف سنجی الیه نشانی‬
‫داروها استفاده می شوند‪ .‬به دلیل ماهیت غیرتهاجمی و ویژگیهای منحصر به فردی که تکنولوژی تراهرتز دارد‪ ،‬این نوع سیستم‬
‫تصویرگری به سرعت کاربرد خود را در دهه گذشته افزایش داده است‪ .‬کاربرد تصویرگری با امواج تراهرتز در سرطان‬
‫پوست‪ ،‬سرطان سینه‪ ،‬حفره های دندان‪ ،‬در دهه گذشته بسیار پرکاربرد گشته است‬

‫نوری‬

‫واژه نور در علوم مهندسی معموال برای طیف مرئی‪،‬مادون قرمز و فرابنفش استفاده می شود‪ .‬بدلیل اینکه نور جزو امواج‬
‫الکترومغناطیسی است‪ ،‬در تصویر برداری رفتاری مشابه با سایر امواج الکترومغناطیسی ( مثل ‪ )...,X-Ray , MicroWave‬از‬
‫خود نشان می دهد‪ .‬گسیل کننده های طیف نزدیک مادون قرمز و همچنین لیزر از پرکاربرد ترین منابع در این روش‬
‫تصویربرداری هستند‪.‬‬

‫تئوری کلی تصویربرداری نوری مبتنی بر جذب فوتون های نوری توسط عناصر موجود در بدن انسان است‪ ،‬که این خود تولید‬
‫رزولوشن می کند‪ .‬از جذب کننده های نوری مهم در بدن انسان‪ ،‬می توان به هموگلوبین اکسیژن دار(‪ )Oxyhemoglobin‬و‬
‫هموگلوبین بدون اکسیژن(‪ )Deoxygenated hemoglobin‬اشاره کرد‪ .‬در بدن هرجا که خون وجود داشته باشد‪ ،‬این دو نیز‬
‫وجود دارند‪ .‬در هر عضو بدن انسان‪ ،‬نسبت غلظت هموگلوبین اکسیژن دار و هموگلوبین بدون اکسیژن نشان دهنده میزان‬
‫متابولیسم است چون در در واکنش های متابولیسمی اکسیژن مهمترین نقش را ایفا می کند‪.‬‬

‫میزان جذب نور در هموگلوبین اکسیژن دار و هموگلوبین بدون اکسیژن متفاوت است که این اساس تصویربرداری عملکردی‬
‫مبتنی بر طیف نوری است‪ .‬بیشترین جذب نور برای هموگلوبین اکسیژن دار در طول موج ‪ ۷۵۰‬نانومتر و برای هموگلوبین‬
‫بدون اکسیژن در طول موج ‪ ۸۵۰‬نانومتری رخ می دهد‪.‬‬

‫طبق نمودار طیف الکترومغناطیسی این دو طول موج در محدوده طیف نزدیک مادون قرمز است که تصویربرداری عملکردی‬
‫با طیف سنجی نزدیک مادون قرمز (‪ )Functional Nearinfrared Spectroscopy‬نامیده می شود‪.‬‬

‫‪OCT‬‬

‫مقطع نگاری همدوسی نوری (‪ )Optical Coherence Tomography‬و یا ‪ OCT‬نوعی روش مقطع نگاری در پزشکی است‬
‫که تصاویری سه بعدی با رزولوشن در حد میکرومتر از واسط پراکنده کننده نور (به عنوان مثال بافت بیولوژیکی) بدست می‬
‫آورد و اصول كار آن بر اساس تداخل سنجي نوري استوار مي باشد‪ .‬تصویر برداري با این روش مشابه با روش تصویر‬
‫برداري اولتراسوند ‪ B‬مود مي باشد كه بجاي امواج صوتی از نور استفاده مي شود‪.‬‬

‫میکروسکوپی‬

‫موج مکانیکی‬

‫اولتراسوند‬

‫تاریخچه‬

‫در سال ‪ 1876‬میالدي ‪ ،‬فرانسیس گالتون براي اولین بار پي بوجود امواج فراصوت برد‪ .‬در زمان جنگ جهاني اول كشور‬
‫انگلستان براي كمك به جلوگیري از غرق شدن غم انگیز كشتيهایش توسط زیردریاییهاي كشور آلمان در اقیانوس آتالنتیك‬
‫شمالي دستگاه كشف كننده زیردریایيها به كمك امواج صوتي به نام ‪ Sonar‬ابداع كرد‪ .‬این دستگاه امواج فراصوت تولید ميكرد‬
‫كه در پیدا كردن مسیر كشتیها استفاده ميشد‪ .‬این تكنیك در زمان جنگ جهاني دوم تكمیل گردید و بعدها بطور گستردهاي در‬
 ‫صنعت این كشور براي آشكار سازي شكافها در فلزات و سایر موارد مورد استفاده قرار ميگرفت‪ .‬از كاربرد بخصوصي كه‬
‫انعكاس صوت در جنگ و صنعت داشت ‪ Sonar‬به علم پزشكي وارد شد و تبدیل به یك وسیله تشخیصي بزرگ در علم پزشكي‬
‫گردید‪.‬‬

‫مدالیته های مطرح در تصویرگری پزشکی‬

‫پرتونگاری‬

‫دو نوع از تصاویر حاصل از پرتونگاری در تصویربرداری پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد؛ پرتونگاری تجسمی (‬
‫‪ )Projection Radiography‬و فلوروسکوپی ( ‪ .)Fluoroscopy‬با وجود مقطع نگاری های سه بعدی ( ‪)D Tomography3‬‬
‫پیشرفته کنونی‪ ،‬این روش های دوبعدی همچنان کاربرد گسترده ای دارند‪ .‬زیرا کم هزینه ترند‪ ،‬از رزولوشن باالیی برخوردار‬
‫هستند و بسته به کاربرد از تشعشع کمتری برخوردارند‪ .‬در این روش تصویرگری با استفاده از پرتو ایکس تصویر به وجود می‬
‫آید‪ .‬در حقیقت این روش پیشگام تصویرگری در پزشکی مدرن می باشد‪.‬‬

‫فلوروسکوپی‬

‫تصاویر زنده ای از ساختارهای درون بدن به شیوه مشابه با پرتونگاری ایجاد می کند‪ ،‬با این تفاوت که از میزان پرتو اشعه ‪X‬‬
‫کمتری استفاده می کند همچنین بجای استفاده از فیلم برای ثبت تصویر از ماده ی فلورسنت برای مشاهده پرتوها استفاده می شود‬
‫چرا که بر خالف سایر روش هایی که از اشعه ‪ X‬استفاده می کنند در این روش تصاویر بصورت ‪ realtime‬مشاهده می شوند‪.‬‬

‫مقطع نگاری کامپیوتری (‪)CT‬‬

‫تصویری از بیمار در حال سی تی اسکن برای تشخیص سرطان‬

‫این روش تلفیق استفاده از توموگرافی معمولی(مقطع نگاری) با پردازشهای کامپیوتری می باشد‪ .‬در این روش نیز از اشعه ‪X‬‬
‫استفاده می شود‪ .‬البته دوز مورد استفاده در این روش بسیار باالست و تفاوتهای ساختاری ای مثل استفاده از حرکت المپ تولید‬
‫کننده اشعه ‪ X‬و یا حرکت آشکارساز‪ ،‬همچنین گاهی آشکار ساز های حلقوی دور بیمار و ‪ ،...‬با رادیو گرافی معمولی‪ ،‬دارد‪.‬‬
‫ولی تصاویری از سطح مقطع های مختلف‪،‬در عمق دلخواه از اعضای بدن را‪ ،‬می دهد‪ .‬در رادیوگرافی معمولی اطالعات‬
‫مربوط به عمق از دست می رفت‪.‬از طرفی نمی توانست بین نسوج نرم تمایز ایجاد کند‪ .‬طبعا اطالعات کمی مربوط به چگالی‬
‫بافت ها را نیز‪ ،‬در احتیارمان نمی گذاشت ‪ .‬در مقطع نگاری معمولی مشکل اول‪ ،‬یعنی تصویربرداری از یک مقطع دلخواه حل‬
‫شد‪ ،‬ولی مقطع نگاری کامپیوتری دو مشکل دیگر رادیوگرافی معمولی را نیز حل کرد‪ .‬یعنی حساسیت مورد نیاز برای تمایز بین‬
‫نسوج نرم را دارا می باشد‪ ،‬همچنین اطالعات کمی در مورد میزان تضعیف (ناشی از عبور اشعه از نسوج)را نیز می دهد‪ .‬البته‬
‫در این روش قدرت تفکیک بهبود نیافته و تنها بخشهای ناخواسته ‪،‬تارتر می شوند‪ .‬در حال حاضر سالیانه بیشتر از ‪ ۶۲‬میلیون‬
‫از این روش در آمریکا‪،‬استفاده می کنند و بر اساس تخمین یکی از نشریه های معتبر آمریکایی ‪ %۲‬سرطان ها(نوع بدخیم) ناشی‬
‫از دوز باالی استفاده شده در این روش است‪ .‬تلفیق دو روش ‪ PET‬و ‪ CT‬که تحت عنوان ‪ PET/CT‬شناخته شده است ‪،‬روش‬
‫جدیدی ست که در آن اطالعات مربوط به آناتومی (حاصل از ‪ )CT‬با اطالعات متابولیکی که مربوط به عملکرد و اجزا می‬
‫باشند (آنچه که ‪PET‬در اختیارمان می گذارد) تلفیق شده و روشی مطلوب بخصوص در مطالعه تومورها می باشد‪ .‬نکته حائز‬
‫اهمیت‪ ،‬عدم ضرورت استفاده از دوز باالی ‪ CT‬در این روش است‪ .‬این روش ‪ %۸۵‬در مطالعه تومور ها (تشخیص سلول های‬
‫بدخیم از خوش خیم‪ ،‬مشاهده دقیق روند پیشروی سلول های سرطانی و بررسی پاسخ به درمان و رادیوتراپی)‪ %۱۰ ،‬در‬
‫نورولوژی ‪ %۵،‬در مطالعات قلب‪ ،‬استفاده می شود‪.‬‬
 ‫‪SPECT‬‬

‫دستگاه ‪ SPECT‬شرکت زیمنس با دو دوربین گاما‬

‫این روش مشابه تصویربرداری ‪ CT‬می باشد(به بیان دیگر مقطع نگاری در پزشکی هسته ای می باشد) با این تفاوت که از تابش‬
‫اشعه های گاما استفاده می شود‪ .‬پرتودارو(یاهمان ‪ )tracer‬از طریق تزریق یا تنفس یا ‪ ...‬وارد جریان خون می شود‪ .‬پرتودارو‬
‫متشکل از دو بخش می باشد‪ :‬دارویی که با ایزوتوپ رادیواکتیو برچسب گذاری شده است‪ .‬ایزوتوپ رادیو اکتیو در بدن متالشی‬
‫شده منجر به تولید اشعه های گاما می شود‪ .‬برخالف تصویربرداری معمولی صفحه ای که در پزشکی هسته ای استفاده می‬
‫شود‪ ،‬این روش تصاویر ‪ 3‬بعدی می دهد‪ .‬کاربرد عمده ی این روش (که تصاویر ‪ 3‬بعدی از فعالیت های متابولیکی داخل بدن‬
‫‪،‬می دهد)‪ ،‬تصویربرداری از تومور‪،‬استخوان های بدن‪ ،‬تیروئید و همچنین مطالعات مربوط به رشد و سرایت بیماری‪ ،‬می باشد‪.‬‬

‫‪PET‬‬

‫تصویری از یک دستگاه ‪PET‬‬

‫مزیت عمده این روش تصویربرداری‪ ،‬گرفتن تصویر از عملکرد(‪ )function‬و فیزیولوژی می باشد‪.‬در این روش ابتدا ماده‬
‫پرتودارو‪ ،‬بوسیله تزریق یا تنفس وارد بدن می شود‪ .‬بعد از مدت زمان کمی که بر حسب نوع پرتو داروی استفاده شده‪ ،‬متفاوت‬
‫می باشد‪ ،‬پرتوداروی استفاده شده‪،‬در عضو هدف تجمع پیدا می کند (نوع پرتو دارو را بر این اساس انتخاب می کنیم که‪،‬‬
‫عملکرد کدام عضو‪ ،‬مدنظر ماست‪ ).‬پرتودارو‪ ،‬شامل رادیونوکلوئید (تابش کننده پوزیترون) است که بوسیله یک حامل وارد بدن‬
‫می شود‪ .‬بعد از تجمع رادیو ایزوتوپ در ناحیه هدف‪ ،‬رادیو ایزوتوپ تجزیه شده و ذرات پوزیترون تابش می کند‪ .‬پوزیترون ها‬
‫با الکترون ترکیب شده‪ ،‬پدیده نابودی‪ ،‬رخ می دهد‪ .‬در این رخداد‪ ،‬دو فوتون گاما با زاویه ‪ 180‬درجه‪ ،‬تابش می شوند‪ .‬هر‬
‫فوتون ‪ 511‬کیلوالکترون ولت انرژی دارد‪ .‬در صورتی که در دو آشکارساز مقابل هم‪ ،‬دو فوتون بصورت همزمان یا اختالف‬
‫زمانی در حد چند نانوثانیه‪ ،‬ثبت شوند‪ ،‬به اصطالح رایج‪ ،‬یک "رخداد صحیح" بوجود آمده است‪ .‬این دو ثبت که در مقابل هم‬
‫واقع شده اند‪ ،‬تشکیل یک خط می دهند (‪ .)line of response‬مجموعه این رخدادها‪ ،‬در آشکار ساز‪ ،‬توزیع پرتودارو را نشان‬
‫می دهند‪ .‬در نتیجه ناحیه دقیق تجمع و مصرف پرتو دارو‪ ،‬اطالعات فیزیولوژیکی از عضو مورد نظر را میدهد‪ .‬برای نمونه‬
‫اگر هدف مطالعه مغز باشد‪ ،‬از پرتوداروی حاوی گلوکز (که در فعالیتهای مغزی مصرف می شود )استفاده می کنند و توسط‬
‫تصویر گرفته شده‪ ،‬ناحیه های فعال در مغز‪ ،‬در طی فعالیتی خاص مثل گوش دادن به موسیقی مورد مطالعه‪ ،‬مشخص می شوند‪.‬‬

‫‪MRI‬‬

‫تصویر گرفته شده از مغز توسط ‪MRI‬‬

‫تصویربرداری رزونانس مغناطیسی‬

‫در تصویر برداری با این روش‪ ،‬اتم هایی مورد نیاز هستند که هم از نظر مغناطیسی فعال باشند (یعنی دارای ویژگی های‬
‫اسپینی و ممان مغناطیسی بزرگ باشند تا بتوانیم هسته شان را مثل یک آهنربای کوچک با قطب ‪ N‬و ‪ S‬در نظر بگیریم‪ ).‬و هم‬
‫به مقدار الزم در اعضای بدن موجود باشد‪ .‬هسته اتم هیدروژن عالوه بر اینکه از نظر مغناطیسی فعال می باشد‪ ،‬در مولکولهای‬
‫چربی و نیز در مولکولهای آب (که ‪ 2/3‬وزن بدن را نشکیل میدهد) موجودست‪ .‬دستگاه ‪ MRI‬از ‪ 3‬نوع مغناطیس کننده ساخته‬
‫شده است‪ .‬مغناطیس کننده دائم(که یکنواخت و ثابت است) ‪،‬میدان مغناطیسی قوی ای ایجاد کرده و هسته های هیدروژن را همسو‬
‫می کند‪ .‬هرچقدر این میدان قوی تر باشد‪ ،‬تصاویر نهایی ‪ SNR‬باالتری خواهند داشت‪ .‬البته به تبع قوی بودن آن‪ ،‬احتمال آسیب به‬
‫بدن انسان نیز باالتر می رود‪ .‬فرکانس تشدید مربوط به هیدروژن در محدوده ‪ RF‬از طیف مغناطیسی ‪،‬واقع شده است ‪.‬در نتیجه‬
‫سیستم فرستنده و گیرنده امواج ‪( RF‬رادیویی)در بدنه لوله ای شکل دستگاه ‪ MRI‬قرار گرفته است (البته می توان برای افزایش‬
‫کیفیت تصاویر از کویل های سطحی که دور تا دور ناحیه مورد تصویر برداری از بدن را می پوشانند‪،‬استفاده کرد‪ .‬به بیان‬
‫علمی تر اکنون میدان مغناطیسی متغیر بازمانی (که فرکانس تغییراتش ‪ RF‬می باشد) توسط کویل عمود بر میدان یکنواخت ثابت‬
‫اولیه‪ ،‬به هسته های یکسو شده هیدروژن اعمال می شود‪.‬این اتم ها از راستای اولیه منحرف شده (به بیان دیگر با گرفتن انرژی‬
‫از امواج رادیویی بر انگیخته می شوند و به حالت انرژی باالتری می روند) با قطع موقت میدان ثانویه‪،‬این آهنرباهای‬
‫کوچک(هسته های هیدروژن)به حالت اولیه شان باز می گردند‪ .‬در لحظه بازگشت‪ ،‬امواجی با فرکانس رادیویی یعنی ‪ RF‬تشعشع‬
‫می کنند که توسط همان کویل ها‪ ،‬دریافت می شوند‪ .‬امواج دریافت شده به جریان الکتریسیته تبدیل و به رایانه داده می شوند و‬
‫رایانه با استفاده از عملیات پردازشی و تبدیل فوریه و ‪ ...‬تصویر تهیه می کند‪ .‬روی هم رفته از سه میدان الکترومغناطیسی‬
‫استفاده می شود‪ :‬میدان مغناطیسی بسیار قوی و ایستا که میدان استاتیک نام دارد‪ ،‬میدان مغناطیسی ضعیف تر متغیر با زمان (در‬
‫مجموع ‪ 1‬کیلو هرتز) برای کد گذاری فضایی‪ ،‬که میدان گرادیان نام دارد و میدان مغناطیسی ضعیف با فرکانس رادیویی (‪)RF‬‬
‫برای دستکاری در هسته هیدروژن برای تولید سیگنال های قابل اندازه گیری ‪ ،‬که کویل های ‪ RF‬نام دارد‪.‬‬

‫روش تصویر برداری ‪ :MRI‬اساس ‪ MRI‬مبتنی بر حرکت اسپینی هسته های اتم هیدورژن موجود در بدن است‪ .‬این اسپین ها از‬
‫اسپین های فردی پروتون ها و نوترون های درون هسته‪ ،‬ناشی می شود‪ .‬با توجه با اینکه در اتم هیدورژن فقط یک پروتون‬
‫وجود دارد‪ ،‬خود هسته یک اسپین خالص یا گشتاور زاویه ای دارد‪ .‬این گشتاور زاویه ای را هسته های ‪ MR‬می نامند‪ .‬با توجه‬
‫به اینکه هسته هیدروژن دارای حرکت و بار مثبت است‪ .‬پس طبق قانون القاء فاراده به طور خود به خود یک گشتاور مغناطیسی‬
‫پیدا می کنند‪ .‬و با قرار گرفتن در یک میدان مغناطیسی خارجی مرتب می شوند‪ .‬برخی هسته های اتم هیدروژن با میدان هم‬
‫راستا می شوند‪ ،‬و تعدا د کمتری از هسته ها پاد موازی با میدان مغناطیسی هم راستا می شوند‪ .‬تاثیر میدان مغناطیسی خارجی‬
‫ایجاد یک نوسان اضافی برای هسته های هیدروژن حول خود میدان است که این حرکت را‪ ،‬حرکت تقدیمی می نامند‪ .‬برای آنکه‬
‫تشدید هسته های هیدروژن رخ دهد‪ ،‬یک پالس ‪ RF‬با همان فرکانس حرکت تقدیمی به کار می رود‪ .‬اعمال پالس ‪ RF‬که سبب‬
‫تشدید هسته ها می شود‪ ،‬را تحریک می نامند‪ .‬در نتیجه این تشدید هسته های هیدروژن هم راستا با میدان مغناطیسی خارجی‬
‫باقی نمی ماند‪ .‬به زاویه ای که بین هسته های هیدروژن و میدان مغناطیسی خارجی ایجاد می شود‪ ،‬زاویه فلیپ ‪ FA‬می گویند‪.‬‬
‫اگر این زاویه ‪ 90‬درجه باشد بیشترین مقدار انرژی به کویل های گیرنده القاء می شود‪ .‬طبق قانون القاء فاراده اگر یک کویل‬
‫گیرنده در صفحه حرکت این میدان مغناطیسی قرار گیرد‪ ،‬ولتاز در کویل القاء می شود‪ .‬وقتی میدان مغناطیسی عرض صفحه‬
‫کویل را قطع کند‪ ،‬سیگنال ‪ MR‬تولید می شود‪ .‬این سیگنال نقاط فضای ‪ k‬یا فوریه را تشکیل می دهد‪ ،‬با تبدیل فوریه گرفتن از‬
‫این فضا تصویر نهایی بدست می آید‪.‬‬

‫تصویر برداری تشدید مغناطیسی موازی ‪ :PMRI‬تصویر برداری ‪ MRI‬یک تکنیک پیشرفته و غیر تهاجمی است همچنین‬
‫تصاویر ‪ MRI‬وضوح تصویر خوبی دارند‪ ،‬عیب اصلی این نوع تصویر برداری کندی سرعت آن می باشد‪ .‬در تصویر برداری‬
‫‪ MRI‬گرفتن اطالعات بصورت پركردن ماتریس فضاي فركانس مكاني (‪ )K-space‬مي باشد كه اغلب بصورت سطر به سطر‬
‫صورت مي گیرد‪ .‬عامل اصلي در محدودیت سرعت این روش تصویرگري‪ ،‬همین تعدد خطوطي است كه براي تشكیل تصویر با‬
‫رزولوشن مطلوب الزم است‪ .‬تصویر برداری تشدید مغناطیسی موازی یک رویکرد جدید برای ساختن تصویر به كمك تعداد‬
‫كمتري از خطوط فضاي ‪ K‬است‪ .‬تصویر برداری موازی روش های مختلفی را پیشنهاد می دهد که با جمع آوری خطوط کمتر‬
‫فضای ‪ K‬می توان یک تصویر مطلوب برای تشخیص بیماری ایجاد کرد‪ .‬تعداد خطوط کاهش یافته توسط عامل کاهش یا شتاب‬
‫تعیین می شود‪ .‬برای مثال عامل کاهش یا شتاب ‪ 2‬نشان می دهد که تعداد خطوط فضای ‪ k‬به نصف تعداد معمولی خود کاهش‬
‫یافته است‪ .‬با استفاده از این روش می توانیم یکی از مهم ترین عوامل موثر بر زمان تصویر برداری ‪ ،MRI‬تعداد گام های‬
‫کدینگ فازی را که تاثیر مستقیم نیز بر رزولوشن دارد کم کنیم‪ .‬بدین معنی که یک تصویر با ماتریس ‪128*128‬به ‪128‬نمونه‬
‫برداری نیازمند است و اگر تعداد نمونه برداری نصف شود باعث نصف شدن زمان در ازای پایین آمدن رزولوشن تصویر می‬
‫شود‪ ،‬با کمک تصویر برداری موازی می توان با تعداد نمونه برداری های کمتر رزولوشن مطلوب را به دست آورد‪ .‬بدین‬
‫ترتیب که در تصویر برداری معمولی پیش از هر نمونه برداری توسط یکی از گرادیان ها عمل کدینگ فاز‪ ،‬صورت می پذیرد‬
‫تا نقاط مختلف از نظر فاز از یکدیگر متمایز شوند‪ .‬ولی در تصویر برداری موازی هنگامی که المان های کویل در جهت‬
‫کدینگ فازی قرار گرفته باشند‪ ،‬عمل کدینگ می تواند با استفاده از تفاوت حساسیت های المان های کویل ها صورت پذیرد و‬
‫سبب کاهش فعالیت گرادیان کدینگ فاز شود‪ .‬تصویر برداری موازی به تعدادي از گیرنده ها برای جمع آوری اطالعات نیاز‬
‫دارد‪ .‬این تکنیک ها با استفاده از مجموعه سطوح کویل های قرار گرفته شده در کنار هم و گرفتن همزمان از چندین مجموعه‬
‫داده کاهش یافته انجام می شود‪ .‬به این ترتیب آرایه اي از کویل هاي گیرنده برای کاهش بیشتر زمان جمع آوري داده ها به کار‬
‫می روند‪ .‬این روش به طور کلی با سایر روش های متداول تسریع تصویر برداری متفاوت است‪ .‬حساسیت هریک از کویل ها‬
‫تابعي از مكان است‪ .‬در تصویر برداری موازی‪ ،‬داده های هر قسمت ‪ ،‬بوسیله تمامي كویل هاي گیرنده جمع آوري مي گردد‪.‬‬
‫زیر مجموعه اخذ شده فضای ‪ K‬بوسیله هر كویل‪ ،‬اگر به تنهایي براي تشكیل تصویر به كار رود به خاطر عدم رعایت شرط‬
‫فرکانس نایکوئیست داری بدنمایی است‪ .‬رفع این مشكل ممكن است كه در فضاي تصویر یا فضاي ‪ K‬انجام پذیرد‪ .‬الگوریتم های‬
‫مختلفی برای بازسازی تصاویر در تصویر برداری موازی به کار می رود مانند حساسیت کدینگ(‪ ،) SENSE‬تصویر برداری‬
‫موازی حساسیت مکانی ()‪)(PILS،SMASH‬و(‪.)GRAPPA‬‬

‫نیازهای تصویربرداری تشخیص مغناطیسی موازی‪:‬یکی از مهم ترین ارکان تصویر برداری موازی کویل های گیرنده با آرایه‬
‫های مناسب می باشد‪ ،‬که با توجه به نوع کاربرد انتخاب می شوند‪ .‬آرایه کویل ها براي مثال شامل ‪ 2‬تا ‪ 8‬المان هستند‪ .‬هندسه و‬
‫چیدمان کویل¬ها برای رسیدن به ‪ SNR‬مطلوب بسیار حائز اهمیت است‪ ،‬همچنین ثابت نگه داشتن حساسیت مكاني کویل ها در‬
‫طول تصویر برداری مهم است‪ .‬عالوه بر این تعیین کردن حساسیت های خاص برای اطمینان از بازسازی تصویر در تصویر‬
‫برداری موازی‪ ،‬مهم است كه این نیاز بوسیله انجام دادن اندازه گیری مرجع اضافی درشروع آزمایش برطرف می شود‪ .‬می‬
‫توان به طور تناوبی مرجع ویژه ای با گرفتن هر تصویر اعمال نمود‪.‬‬

‫کاربردهای تصویربرداری تشخیص مغناطیسی موازی‪:‬تصویر برداری موازی می تواند برای کاهش زمان اخذ داده ها در‬
‫ارتباط با همه رشته های موجود و مکانیسم کنتراست استفاده شود‪ .‬این نوع تصویر برداری ویژگی های کنتراست را تغییر نمی‬
‫دهد‪ ،‬بنابراین تصویر می تواند با همان روش ها مانند روش نقطه متقابل تفسیر شود‪ .‬عامل شتاب در این تصویر برداری‪ ،‬عاملی‬
‫است که تعداد خطوط فضای ‪ K‬نمونه برداری شده کاهش یافته را مشخص می کند‪ .‬در تصاویر سه بعدی نیز به خاطر دو جهت‬
‫بودن ‪ PE‬عامل شتاب حتی تا ‪ 4‬افزایش می یابد‪ .‬در این نوع تصویر برداری با کاهش تعداد گرادیان ها نویز نیز کاسته می شود‪.‬‬

‫‪fMRI‬‬

‫تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی (‪ )fMRI‬یک نوع روش اندازه گیری فعالیت مغزی توسط شناسایی تغییرات مربوط به‬
‫جریان خون است‪ .‬انواع ابتدایی ‪ fMRI‬از کنتراست وابسته به سطح اکسیژن خون که توسط ‪ Ogawa‬شناسایی و معرفی شد‪،‬‬
‫استفاده میکرد‪ .‬این نوع تصویربرداری نوعی اسکن تخصصی از مغز و بدن است که برای نگاشت فعالیتهای عصبی مغز و‬
‫نخاع انسانها و حیوانات از طریق تصویربرداری از تغییرات جریان خون (پاسخ همودینامیک) که وابسته به مصرف انرژی‬
‫توسط سلولهای مغزی است‪ ،‬صورت میگیرد‪ .‬از اوایل دهه ‪ ،1990‬این روش تصویربرداری کارکردی به روش متعارفی‬
‫برای تحقیقات علمی شناخته شد‪ ،‬زیرا برای انجام آن نیازی نبود که افراد تحت عمل جراحی قرار گیرند‪ ،‬یا به مادهای تزریق‬
‫شود و یا تحت تاثیر تابش اشعهها قرار بگیرند‪.‬‬

‫تصویربرداری با امواج ‪THz‬‬

 ‫در نوع تصویربرداری از امواج الکترومغناطیسی در محدوده فرکانسی ‪ THz 4 - 0.1‬استفاده می شود‪ .‬این محدوده از میانه‬
‫مادون قرمز تا امواج مایکروویو را تشکیل می دهد‪ .‬محدوده مادون قرمز بیشتر در مورد ساختار مولکولی اشیاء اطالعات می‬
‫دهد در حالی که محدوده مایکروویو در مورد ساختار کریستالی اشیاء اطالعات می دهد‪ .‬رزولوشن این شیوه از تصویربرداری‬
‫در حد میلیمتر می باشد‪ .‬به دلیل ماهیت غیرتهاجمی و ویژگیهای منحصر به فردی که تکنولوژی تراهرتز دارد‪ ،‬این نوع سیستم‬
‫تصویرگری به سرعت کاربرد خود را در دهه گذشته افزایش داده است‪ .‬کاربرد تصویرگری با امواج تراهرتز در تشخیص‬
‫سرطان پوست‪ ،‬سرطان سینه‪ ،‬حفرههای دندان‪ ،‬در دهه گذشته بسیار پرکاربرد گشته است‪ .‬همچنین مطالعات نشان داده است که‬
‫تصویرگری تراهرتز‪ ،‬به خاطر شفافیت باال میتواند در تصویرگری از میزان بهبود آسیبهای پوستی موثر باشد‪ .‬علت این‬
‫شفافیت‪ ،‬تغییر میزان رطوبت و ساختار پروتئینی سلولها میباشد که در اثر سوختگی ایجاد میشود‪ .‬در محدوده طیف‬
‫الکترومغناطیسی تراهرتز (‪ 300‬گیگاهرتز – ‪ 3‬تراهرتز) آب عالوه بر خاصیت جذب بسیار باالی خود‪ ،‬بسیار هم خاصیت‬
‫دیالکتریکی از خود نشان میدهد‪ .‬بنابراین کوچکترین تغییرات در میزان رطوبت بافت منجر به بازتابشهای متعدد میگردد که این‬
‫امر به تصویرگری بسیار کمک میکند ‪.‬‬

‫اولتراسوند‬

‫دستگاه تصویرگر با امواج مافوق صوت مکانیکی‬

‫ریشه لغوی كلمه سونوگرافي از واژه انگلیسی ‪ sound‬به معني صوت و نیز ‪ graphic‬به معني شكل و ترسیم گرفته شده و‬
‫‪ ultrasound‬از ‪ ultra‬به معني ماورا یا همان فرا و نیز ‪ sound‬به معني صوت یا صدا گرفته شده است‪.‬‬

‫كاربرد امواج فراصوت‬

‫كاربرد تشخیصي (سونوگرافي)‬

‫بیماریهاي زنان و زایمان (‪ )Gynocology‬مانند بررسي قلب جنین‪ ،‬اندازه گیري قطر سر (سن جنین)‪ ،‬بررسي جایگاه اتصال‬
‫جفت و محل ناف ‪ ،‬تومورهاي پستان‪ .‬این امواج به علت اینكه مانند تشعشعات یونیزان عمل نميكنند‪ .‬بنابراین براي زنان و‬
‫كودكان بيخطر ميباشند‪.‬‬

‫بیماریهاي مغز و اعصاب (‪ )Neurology‬مانند بررسي تومور مغزي‪ ،‬خونریزي مغزي به صورت اكوگرام مغزي یا‬
‫اكوانسفالوگرافي‪.‬‬

‫بیماریهاي چشم (‪ )ophthalmalogy‬مانند تشخیص اجسام خارجي در درون چشم‪ ،‬تومور عصبي‪ ،‬خونریزي شبكیه‪ ،‬اندازه‬
‫گیري قطر چشم‪ ،‬فاصله عدسي از شبكیه‪.‬‬

‫بیماریهاي كبدي (‪ )Hepatic‬مانند بررسي كیست و آبسه كبدي‪.‬‬

‫بیماريهاي قلبي (‪ )cardology‬مانند بررسي اكوكار دیوگرافي‪.‬‬

 ‫دندانپزشكي مانند اندازهگیري ضخامت بافت نرم در حفرههاي دهاني‪.‬‬

‫كاربرد درماني (سونوتراپي)‬

‫كاربرد گرمایي (برای مثال به منظور سوزاندن تومور و همچنین در مواردی به منظور تحریک نورون ها در بیماری های‬
‫نورولوژیکی از امواج فراصوت استفاده می شود)‬

‫بر اساس آمارگیری انجام شده اولتراسوند(امواج فراصوت) بیشترین کاربرد را نسبت به سایر روش های تصویربرداری‪ ،‬دارد‬
‫که قطعا ایمنی باال و عدم استفاده از اشعه های یونیزه کننده از یک طرف‪ ،‬هزینه پایین و حمل و نقل آسان‪ ،‬از سوی دیگر‪ ،‬در‬
‫کنار ویژگی های کم نظیری همچون ارائه تصویر به صورت ‪ realtime‬که کاربرد زیادی در جراحی و ‪...‬دارد‪ ،‬دلیل این همه‬
‫استفاده از این روش می باشد‪ .‬اگرچه ضعف های این روش‪ ،‬گاهی ما را به سمت استفاده از روش بسیارگران قیمت ‪ ،MRI‬یا‬
‫استفاده از روش کم ایمنی ‪ CT‬سوق می دهند‪.‬‬

‫از جمله ضعف ها و محدودیت های این روش‪ ،‬عدم عبور این امواج از استخوان و گاز و هوا می باشد که باعث شده روش ایده‬
‫آلی برای تصویر برداری از سینه و ریه و روده(بخاطر وجود گازهای روده ای) و ساختمان های داخلی تر‪،‬همچون آئورت و‬
‫پانکراس‪ ،‬نباشد‪ .‬همچنین بعلت تضعیف این امواج در بافت های بدن‪ ،‬این روش برای تصویربرداری از اعضای داخلی بدن‬
‫افراد بسیار چاق‪ ،‬غیر قابل استفاده می باشد ‪.‬‬

‫از بسیاری مدالیته های مطرح شده که برخی از آنها در این بخش معرفی شدند در تصویربرداری عصبی استفاده میشود‪ ،‬از‬
‫جمله آنها‪:‬‬

‫‪FMRI‬‬

‫‪FSL‬‬

‫‪PET‬‬

‫‪PET/CT‬‬

‫تصویربرداری چند مدالیته ای‬

‫تصویربرداری چند مدالیته به عنوان تصویربرداری از یک شئ با دو یا چند مدالیته و رجیسترکردن تصاویر در زمان و مکان‬
‫تعریف می شود‪ .‬اولین دستگاه چند مدالیته ‪ SPECT/CT‬بود که در سال ‪ 1990‬توسط ‪ Bruce Hasegawa‬پیشنهاد شد‪ .‬در اواخر‬
‫دهه ‪ 1990‬اولین اسکنرهای ‪ PET/CT‬ساخته شدند ولی با این وجود هنوز شک هایی در مورد اهمیت و نقش این دستگاه ها‬
‫وجود داشت‪ .‬اما امروزه تقریبا غیر ممکن است که یک اسکنر ‪ PET‬خریده شود ولی همراه با اسکنر ‪ CT‬نباشد‪ .‬موفقیت‬
‫‪ PET/CT‬باعث شد تا سؤال هایی در مورد آینده این دستگاه ها به وجود آید‪ :‬آیا ترکیب های مدالیته های تصویربرداری دیگر‬
‫نقش مهمی در تحقیقات پزشکی و شناسایی بیماریها می توانند داشته باشند؟ اگر این چنین است آیا ترکیب های موفق‪ ،‬ترکیب‬
‫تکنیک های تصویربرداری آناتومیکی و عملکردی است یا ترکیب دو مدالیته عملکردی یا آناتومیکی نیز مفید است؟ آیا یک‬
‫سری قواعد برای پیشرفت این ذستگاه های چند مدالیته ای وجود دارد؟‬
‫پیش از ظهور اسکنرهای چند مدالیته ‪ PET/CT‬و ‪ SPECT/CT‬این کار توسط رجیستر کردن نرم افزاری داده ها انجام می شد و‬
‫برای بافت هایی با هندسه مشخص و حرکت محدود مثل مغز بسیار خوب عمل می کرد ولی در بسیاری از اعضای دیگر‬
‫رجیستر کردن تصاویر به دلیل تغییر در مکان بیمار در طی دو تصویربرداری جدا‪ ،‬تغییرات زمانی بین دو اسکن که ممکن بود‬
‫چند روز یا هفته طول بکشد و اطالعات محدود به دست آمده از تصاویر(به خصوص تصاویر ‪ PET‬و‪ )SPECT‬بسیار دشوار‬
‫بود‪ .‬با این وجود این روش ها برای نشان دادن ارزش تصویربرداری چند مدالیته ای مهم بودند و هنوز برای رجیستر کردن‬
‫مدالیته هایی که برای آن ها دستگاه های چند مدالیته ای وجود ندارد استفاده می شوند‪ .‬در دستگاه های چند مدالیته بیمار از روی‬
‫تخت تکان نمی خورد و یک مختصات مشخص و ثابت برای انتقال بین تصویرهای حاصل از دو سیستم وجود دارد‪.‬‬

‫‪PET/CT‬‬

‫پیشنهاد ترکیب ‪ PET‬و ‪ CT‬در سال ‪ 1991‬مطرح شد ولی نمونه اصلی اسکنرهای ‪ PET/CT‬در سال ‪ 1998‬کامل شد‪ .‬اولین‬
‫طراحی آن که در مراکز پزشکی استفاده شد در سال ‪ 2001‬بود‪ .‬از سال ‪ 2001‬تا کنون تمام فروشنده های دستگاه های پزشکی‬
‫حداقل یک طراحی ‪ PET/CT‬را تولید کرده اند در نتیجه از سال ‪ 2006‬فروش ‪ PET/CT‬جایگزین ‪ PET‬شده است‪.‬‬

‫در یک دستگاه بیمار ابتدا از میان اسکنر ‪ CT‬رد می شود و سپس وارد اسکنر ‪ PET‬می شود‪.‬دو روش مختلف برای استفاده از‬
‫‪ PET/CT‬وجود دارد‪:‬‬

‫داده های ‪ CT‬به ‪ PET‬اضافه شده است‪ .‬در این مورد کافی است که کیفیت تصاویر ‪ CT‬در حدی باشد که ساختارهای مورفولوژی‬
‫مشخص شوند‪ .‬در نتیجه تصویربرداری ‪ CT‬با یک دز پایین بدون نیاز به ماده ی حاجب انجام می شود‪ .‬اطالعات تصاویر ‪CT‬‬
‫برای تصحیح تضعیف تصاویر ‪ PET‬استفاده می شود‪ .‬این کاربرد در مقایسه با تصویربرداری سنتی ‪ PET‬سریعتر‪ ،‬کم هزینه تر‬
‫و دقت تشخیص باالتری دارد‪.‬‬

‫جدا از ‪ ،PET‬تصویربرداری ‪ CT‬ممکن است برای به دست آوردن اطالعات تشخیصی و دقت مناسب انجام شود‪ .‬این به معنای‬
‫استفاده از دز کامل برای تصویربرداری ‪ CT‬است‪ .‬استفاده از ماده حاجب معموال ضروری است و از یک پروتکل تنفسی استفاده‬
‫می شود ‪.‬‬

‫کاربردها‬

‫استفاده از ‪ PET/CT‬به عنوان یک وسیله تشخیصی و ‪ staging‬در تومورشناسی بسیار گسترده است‪ .‬در تشخیص سرطان های‬
‫شش‪ ،‬گردن‪ ،‬سینه‪ ،‬پروستات‪ ،‬روده و‪ ...‬کاربرد دارد‪.‬‬

‫‪SPECT/CT‬‬

‫این شیوه ابتدا در دهه ی ‪ 1990‬توسط ‪ hasegawa‬و همکارانش در دانشگاه سانفرانسیکو به کار گرفته شد‪ .‬آن ها یک اسکنر‬
‫‪ CT‬را پشت سر یک دوربین ‪ SPECT‬قرار دادند‪ .‬اولین طراحی تجاری توسط ‪ Hawkeye‬با ترکیب یک منبع کم انرژی اشعه ‪X‬‬
‫با یک دوربین ‪ SPECT‬انجام شد‪.‬‬

‫‪، SPECT/CT‬اطالعات کاربردی را توسط ‪ SPECT‬و اطالعات آناتومیکی را از ‪ CT‬به دست می آورد‪ .‬داده های ‪ CT‬همچنین‬
‫برای تصحیح تضعیف داده های ‪ SPECT‬استفاده می شوند‪ SPECT/CT .‬از یک اسکنر ‪ CT‬و دوربین گامای جدا از هم و یک‬
‫تخت مشترک تشکیل شده است‪ .‬ترکیب داده های ‪ CT‬و ‪ SPECT‬مانند ‪ PET/CT‬انجام می شود‪.‬‬
 ‫کاربردها‬

‫در مطالعه تومورها و تصویربرداری از قلب برای مثال تشخیص سرطان تیروئید‪ ،‬تومورهای اندوکرین‪ ،‬غده های لنفاوی‪ ،‬توده‬
‫های مغزی‪ ،‬مشکالت استخوانی‪ ،‬مکان یابی دقیق تومرهای خوش خیم پاراتیروئید‪ ،‬تشخیص عفونت و التهاب‪ ،‬تصویربرداری از‬
‫عضله قلب‪ ،‬ارزیابی جراحت شریان کرنوری و‪ ...‬کاربرد دارد‪.‬‬

‫‪PET/MRI‬‬

‫ایده ی ترکیب ‪ PET/MRI‬در سال ‪ 1990‬قبل از این که ‪ PET/CT‬به صورت تجاری در دسترس قرار گیرد به وجود آمد‪.‬‬
‫برخالف ‪ PET/CT‬که دو جزء تشکیل دهنده پشت سر هم قرار میگیرند و از طریق تخت بیمار به هم مرتبط می شوند در‬
‫‪ ،PET/MRI‬اسکنر ‪ PET‬درون دستگاه ‪ MRI‬قرار گرفته و امکان تصویربرداری همزمان فراهم شده است‪.‬‬

‫مزیت های ‪ PET/MRI‬بر ‪PET/CT‬‬

‫‪ MRI‬نه تنها اطالعات آناتومیکی با رزولوشن فضایی باال فراهم می کند و کنتراست بافت نرم آن نسبت به ‪ CT‬بسیار بیش تر‬
‫است امکان استفاده از ‪ FMRI‬و ‪ MRS‬را نیز فراهم می کند‪.‬مزیت دیگر ‪ MRI‬بر ‪ CT‬عدم حضور تشعشعات یونیزه کننده است‪.‬‬
‫معموال نیازی به تزریق عامل های کنتراست زا که ممکن است تأثیرات جانبی بر بیمار داشته باشد‪ ،‬نیست‪ .‬تصویربرداری‬
‫همزمان ‪ PET‬و‪ MRI‬زمان تصویربرداری را کاهش می دهد همچنین آرتیفکت های حرکتی بین دو تصویر کاهش می یابند‪.‬‬
‫مشکالت ‪ PET/MRI‬را می توان در هزینه باال سرعت کم و دشواری در تصحیح تضعیف تصاویر ‪ PET‬دانست‪.‬‬

‫ترکیب تصویربرداری هسته ای و سیستم های تصویربرداری نوری‬

‫این روش ترکیب دو تکنولوژی تصویربرداری مولکولی است که به دلیل احتیاج به تصویربرداری همزمان از چندین هدف‬
‫مولکولی به وجود آمده است‪ .‬یک کاربرد این تکنولوژی ترکیبی استفاده از تصویربرداری تمام بدن ‪ PET/SPECT‬برای هدایت‬
‫یک نمونه بردار نوری با اندوسکوپ یا کاتتر و فراهم کردن یک نگاشت با رزولوشن باال از سیگنال های فلورسنت در مکان‬
‫های مشکوکی که در اسکن های ‪ PET‬و ‪ SPECT‬دیده می شوند‪ ،‬است‪.‬‬

‫سیستم های ترکیبی ‪X-Ray/MRI‬‬

‫این سیستم ها ترکیب دو تکنیک تصویربرداری ساختاری برای کاربردهای مداخله گرایانه هستند‪ .‬تصویربرداری اشعه ‪X‬‬
‫رزولوشن فضایی و مکانی باالیی دارد ولی فقط تصاویر دو بعدی ایجاد می کند در حالی که ‪ MRI‬اگرچه کندتر است ولی‬
‫تصاویر ‪ 3‬بعدی فراهم می کند که برای مکانیابی دقیق کمک می کند‪ .‬در یک تحقیق‪ ،‬یک سیستم تصویربرداری اشعه ‪ X‬درون‬
‫حفره ‪ MRI‬قرار گرفته و برای جایگذاری شانت رگی در کبد‪ ،‬تصویربرداری مفصلی‪ ،‬کاشتن سید (‪ )seed‬پروستات‪،‬‬
‫تصویربرداری از مثانه و ناهنجاری های شریانی استفاده شده است‪.‬‬

‫ترکیب ‪ MRI‬و تصویربرداری نوری‬

‫در تصویربرداری نوری از بافت ها اطالعات ساختاری کمی به دست می آید بنابراین دالیل خوبی برای ترکیب تصویربرداری‬
‫نوری با تصویربرداری ساختاری و سه بعدی ‪ MR‬وجود دارند‪ .‬کاربردهای آن شامل تصویربرداری از حیوانات کوچک‪،‬‬
‫تصویربرداری از سینه و مغز است‪ .‬با داشتن داده های تصویربرداری نوری‪ ،‬تصاویر ‪ MR‬برای مشخص کردن مرز بافت‬
‫هایی با ویژگی های نوری متفاوت استفاده می شود و در نتیجه دقت بازسازی ‪ 3‬بعدی تصاویر نوری را باال می برد‪.‬‬

‫تفاوت با پرتوشناسی‬

‫در این مقاله و مقاالت مربوطه‪« ،‬پرتوشناسی» زیرمجموعهای از تصویربرداری پزشکی تعریف گردیده است‪ .‬در‬
‫تصویربرداری پزشکی‪ ،‬روشهایی مانند میکروسکوپ نیروی اتمی یا میکروسکوپ الکترونی عبوری یا میکروسکوپ پراب‬
‫پویشی یا میکروسکوپ الکترونی روبشی که معموالً کاربرد مستقیم بالینی ندارند نیز در نظر گرفته شده اند‪ ،‬حال آنکه‬
‫پرتوشناسی (یا رادیولوژی) مختص محیطهای بالینی تعریف گردیده است‪.‬‬