MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

MOÑEPYRŨ

Mbo`esyry mbohapyhápe niko ojeguereko mbo`epy hérava Avakuaaty,

upépe temimbo`ekuéra añemo`arandu upe ava reko rehe ha ojehecha upéva
ypypukueteriha, “avakuaaty, ha’e tembikuaaty porúva, ojeresarekokatu
yvypóra retepy ha rembiapóre heñóiguive yvy ape ári ko’ãngapeve.

Upévare ja’ekuaa Ava kuaaty ha’eha kuaaty ava retepy ha ava rembiapo
rehegua, heñoi guive yvy apére ko’agaite peve, opaite ára ha opaite tendápe.
ojesarekokatu ava peteĩteĩre ha avano’õre.

Mbo`ehàra ome`ẽ oreve Tembiaporã Tekoypykuaaty rehegua, kóva rehe

niko He`i Karai David Galeano Paraguay retâme ndaipóri
ñemoarandu Tekoypykuaatýpe ha upévare oî mbovymi tembikuaareka
Tekoypykuaty rehegua.

Upéicharô jepe, tekotevê ñamomba’eguasu mbohapy tembiapo guasu

tekoypykuaaty rehegua oikova’ekue ñane retâme ha mba’e mba’épa
oñemyesakâkuri umíva rupive. Peteîha niko omotenondékuri hikuái José Antonio
Gómez Perasso, Luciana Pallestrini ha Ana María Castillo, Táva Caballero,

Paraguari Tetâpehême; mokôihakatu oikókuri oñemopu’ârôguare Itaipu,

Táva Takuru Puku; Alto Parana Tetâpehême; ha mbohapyha, omotenondéva
hikuái Altamira-gua, Táva Capitán Bado, Amambay Tetâpehême.

Ko Tembikuaareka tuicha oĩpytyvõta temimbo`e kuérape oikuaáve hağua

ava reko yma ha mba`éichapa raka`e umi ñande ypykue rekove.

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

Temimbo`e maymáva oñeha`ãta ojapo ko tembiapo Guarani ñe`ẽme ikatu

hağua ikatupirýve ohóvo ko ñe`ẽme ara ha arante.

I. KARAI DAVID ABDÓN GALEANO OLIVERA

Hekove

David Abdón Galeano Olivera heñói 18 jasykõi 1961 - me Paraguaýpe

ñe’ẽkuaahára, avakuaahára, ñe’ẽymakuaahára, mbo’ehára, Ateneo de Lengua y
Cultura Guaraní sãmbyhyhára Paraguay. Ñane retãpýre, opaite hendápe
ojejuhukuaa hapykuere. Ndaipóri táva omohembýva’ekue, opavavénte oguereko
hembiapokue, imba’ekuaa avañe’ẽ rehegua, hetaite ary oikundaha umi ñane
retã rape rehe, ombojoajúvo umi táva ojuehe. Taha’e tape hũ térã umi tape
pytã, tuju térã yvyku’íre. Ohohápe yvate oheja Guarani ñe`ẽ ha Ateneo réra.

Oñemoarandu mbo’ehao Gral. Bernardino Caballero, Paraguaýpe ha

omohu’ã 1979-pe. Imbo’esyry Guarani Mbo’ekuaahararã ojapo Universidad
Nacional de Asunción-pe 1985-pe, ha upéi oñemoaranduve ã mba’épe: Guarani
Ñe’ẽkuaaty ha Ñe’ẽ’ymakuaa (1998 ha 1999), Tembikuaareka Taperekokuaa
(2000), Mbo’ekuaakatu Mbo’ehaovusupegua (1994 ha 1995), Ñe’ẽkuaaty (1987).
Avei ojapo mbo’esyry Universidad Católica Nuestra Sra. de la Asunción,
Avakuaaty (1988). Avei ojapo mbo’esyry ambue tetãme Tekokuaa ha Avakuaaty
rehegua (1991).

Hembiapo Mbo’ehaovusúpe

David Galeano Olivera, Universidad Nacional de Asunción mbo’ehára. Ha’e

Tembikuaareka Taperekokuaa mbo’ehára tee; Avakuaaty Tembiapoguigua,

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

Ñomongeta ha Jehai, Avarekokuaa Paraguaigua mbo’ehára, Avakuaaty

mbo’ehára pytyvõha, Ñomomarandu mbo’esyry mboguataha. Avei ombo’e
Ñe’ẽkuaaty Ateneo de Lengua y Cultura Guaraníme. Upéicha
avei Ñe’ẽtekuaa, Ñe’ẽporã, Mbo’ekuaakatu, Guarani reko, ha hetave mbo’epy
Ateneo de Lengua y Cultura Guaraníme.

David Galeano Olivera ningo Ateneo de Lengua y Cultura

Guaraní moñepyrũhare 1985-pe ha upe guive imyakãhára. Karai Galeano guarani
ñe’ẽ ha reko rehe omba’apo meméva, omyasãi meméva paraguái reko. Omyakã
heta tembiapo taha’e ñomongeta guasu, amandaje, vy’aguasu, mbo’esyry
guarani rehehápe Paraguáipe. Oĩ heta atyhápe UNA-pe ha avei omba’apo
tembiapo rehe mburuvichakuéra ndive. David Galeano Olivera ohai heta
aranduka guarani ha paraguái reko rehe. Upéicha avei oñembojopói chupe
hembiapóre ñane retãme ha okape.

Ohai ko’ã aranduka:

Mbo'ehao arapapaha guaraní ha España ñe'ẽme - Calendario Escolar

Bilingüe (1988)
Jakavere ypykue (15 káso ñemombe'u) (1989)
Guaraní Rayhupápe mbohapyha (1995)
Guaraní Rayhupápe irundyha (1995)
Diferencias gramaticales entre el Guaraní y el Castellano: estudio contrastivo, y
su incidencia en la educación (1999)
Káso Ñemombe'u (1999)
Antropología - Avakuaaty (2002)
Guaraní Ñe'ẽkuaaty - Lingüística (en) Guaraní (2002)
Sentimientos - Temiandu Pytu (2002)
Pukarãmeme (2007)

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

Pukarãntevoi (2007)
Ohai avei kuatiahaipyrépe térã ñomongetarãme.

Hogaygua

David Galeano Olivera oiko Kapi'i'atãme, Central tetã vore hembireko Sabina
(guarani ñe’ẽkuaahára avei) ha iñemoñare irundy ndive, Edgar, Norma, Jorge ha
Anai.

DAVID ABDÓN GALEANO OLIVERA. Táva Paraguaýpe, 18 jasykõi 1961 arýpe.

Ohohápe oheja ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI poyvi ha pe kuatiratã

oñemoaranduhaguére hendive umi kuimba’e ha kuña oikuaasevéva Guaraní ñe’ẽ.
Oḡuahẽ katuete umi oñehenoiháme. Ha’e pe JANO oje’eha, gua’umombe’úpe
jahecháva, ymaiteguare, ohechapaitéva peteĩ jereguasúpe. Mokõi ava akã
oguerekógui ijehe.

Upéicharupi ATENEO opu’ã porã ha ndo’áiri, jepérõ hetáma ojetyvyro, okáiguio

ha hyepýguio. Tova’atãko oĩ ñande apytépe ojejapo haḡua umi naiporãiva ñane
retãre. Guarani rapére jajuhukuaa ñe’ẽ eirete ha umi ñe’ẽ juky ñe’ẽ teete
apytépe. Joparajehe’a ome’ẽ umi oñeme’ỹva’erã. Ombo’yrei oipe’a mborayhu
avañe’ẽgui. Joparajehe’a ha’e peteĩ tape neguenohẽva Guaraní ñe’ẽgui. Ñande
tujáma ñañombotavy haḡua.

Ñane avañe’ẽ ha’ehína ñane retã ãnga ñe’ẽ. Tetã oikove. Ava oñemboheta
mbeguekatúpe. Ñande retave ha hetave oĩ oñe’ẽva Guaraní ñe’ẽme.
Yvateguánte ombou ñandéve Avañe’ẽ ha Guaraní rayhupápe. Yvategua

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

ohechakuaa oĩha tekotevẽ umi pytyvõhárare. Nomanomo’ãi ñane retã ha pe

iñe’ẽ marangatu oikovéta opa peve yvóra.

Osẽnte avei ñande yvýpe, umi ava ohayhu asýva Hetã Paraguaýpe ha pe
iñe’ẽmíme. Aréma ñane retã oheka ha orairõ pe tekosã’ỹ mayma tetã apytépe.
Ñandejopy pe tekotevẽ. Tetãygua ry’ái umi ñane mba’epotáre. Ojapo 50 ary,
sa’i oĩva’ekue umi oñemoaranduséva’ekue avañe’ẽme.

Ñane ñe’ẽningo omanómakuri, oje’e. Ha tetãygua oikove ha hekove ñe’ẽ avei.

Nde rekove ko ñe’ẽ rapykuéri ndohomo’ãi mamove, oje’e. Reíete neakãrakúta
hese. Okahárare ndaipóri tekombo’e Guaraní ñe’ẽre. Péva ha’e tekotevẽ
tuichaitereíva’ekue. Sa’ínteva’ekue umi ohechakuaáva. Aréma ñane akãhatã
guaraní ñe’ẽre.

Mayma yvypóra ohecha ypýva mbo’eharapavẽ David Galeano Olivera pe

mbo’ehao kotýpe ohechakuaa katuete oĩha peteĩ karai guasu renondépe,
oguerekóva pokatu iñe’ẽme, Avañe’ẽ ombo’évo. Katupyry oguerekóva tuicha,
omba’apo ha oñemomýi mba’ekuaa oipyguarávo, ko’ẽ mboyve guive ohasa peve
pyhare pyte.
Ombo’ekuaa, imba’ekuaa ipypuku, hendaitépe omyesakã umi oñeikotevẽva,
ohechukakuaáva Guaraní ñe’ẽ ikatuha oñemomýi umi ñe’ẽ imbaretevéva ykére
ko yvy apére. Ja’ekuaa ko’áḡa, reiete ojejuru’o Guaraní ñe’ẽre umi ohayhu’ỹva
hetãme.
Heta mba’e porã oguereko ñane retãre oñeñongatúva. Ha umíva apytépe oĩhína
ko ñane ñe’ẽ Guaraní. Papa Francisco oguerohorývo umi kuña ñane retãyguápe,
ohechakuaa kuñaha pe oñangarekóva tetã mba’ekuaáre ha ñane Avañe’ẽre.
Ko’aḡa peve jaguereko kuña ipyapýva, jepérõ pe Tetã akãguasu hesarái
tetãyguágui. Máva he’ikuaa Papa Francisco ndoguerohoryhái ñane Guaraní ñe’ẽ.

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

Mbo’ehára David, tapiaite ojepovyvy umi avañe’ẽ rapokuápe. Tavarandúre,

ojapysakaháre oiko oguenohẽ techapyrã, ohaíva arandukápe. Hendive ikatu
ñamba’apo ñane retã ñe’ẽ teére. Ohechukáva ñepytyvõme.
Opaichagua mbo’ehára ñaĩhína Guaraní ñe’ẽre. Ikatupyrýva ñe’ẽtekuaápe térã
ñe’ẽporavopyrépe. Oĩko avei ikatupyrýva ñe’ẽhasápe térã umi ñe’ẽhaípe. Ko’ã
mba’ekuaajejapópe avei ikatupyry mbo’eharapavẽ David. Ohayhuporãgui ñane
ñe’ẽ Guaraní ojapo porã katupyrýpe umi hembiapo techapyrãmemetéva.

Avañe’ẽ mbo’ehára katuete ohayhúne hetãme. Tetã Paraguay ñe’ẽ ombo’ehína.

Pévare ha’ete pe ñañanduvéva ñane retãme. Avañe’ẽ ñembo’e ha’e peteĩ
tekotevẽ guasu. Heta ñande rapicha ava oiko oñeporandu mba’érepa oñembo’e
Guaraní ñe’ẽ. Hasýkohina jajehekýi haḡua tavýgui.
Mayma tembiapo porã ojejapóva katuete ohupyty opaichagua jehechakuaa. Umi
mba’e porã apoha pya’eve oñemomombyry umi tekotevẽgui. Hi’arandu’ỹvape
ḡuarã mbo’ehára Guaraní ndaha’éi mba’eve guasu. Heta mba’e porã nahesakãi
ko’ã yvypórape.

Mbo’ehára Guaranímante oitavy’óva’erã umi ava tavy ñembotavýpe. Ñane

retãpýre, opaite ára, oñeha’ã mbo’ehára Guaraní, oikohatãhína
oñemyesakãporãve haḡua opa mba’ekuaa.

Mbo’eharapavẽ David Galeano Olivera omyakã ha omotenonde ATENEO DE

LENGUA Y CULTURA GUARANI rembiapo iñasãiva ñane retã Paraguay ryepýre ha
ko yvoráre avei. Tembiapo porã oñemoneĩva ojapo ATENEO.
Ñane ñe’ẽ Guaraní oguereko peteĩ mburuvicha guasu katupyryete, ojapóva
tekombo’e hendaitépe ATENEO rupive, mayma mbo’ehaópe. David Galeano
Olivera, aréma omba’apo porã avañe’ẽre. Guaraní mbo’ehararãme ojehupytyka
arandueta jahupytypa’ỹva oguerekóva ñane Guaraní ñe’ẽ.
Guarani ñe’ẽ ha’e ñande reko rapoite ha pe tuichavéva ha ipukuvéva. Guaraní
mba’ekuaa ndaikatúi ñamboyke nipe ñamombo ñandejehegui. Jahayhúrõ ñane

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

avañe’ẽ katuete ñamba’apóta Guarani rayhupápe. Ñe’ẽ Guarani’ỹre tetã

Paraguay ndaha’emo’ãi pe tetã Paraguay. Jahechakuaáne.

Mbo’ehaovusu rembiapo jaikuaa porã. Mbo’ehaovusu ATENEO DE LENGUA Y

CULTURA GUARANI rembiapo ohupyty 100 távape ñane retãpýre ha heta tetã
ambuépe. Ko’ã mbo’ehaovusúpe jajuhukuaa mbo’ehára David Galeano
Olivera rembiapokue ojepurúva ha ñanembokatupyrýva. Mayma avakatu
ohechakuaa ha ohecha porã mbo’eharapavẽ David Galeano Olivera rembiapo.

Ñane retãpýre ikatu jajuhu David Galeano Olivera rembiapokue. Umi tapỹime,
oĩ katuete oñemoarandúva avañe’ẽme. Ojuhúva pytyvõ umi kuatiáre
temimbo’épe ḡuarã ohaíva’ekue mbo’eharapavẽ. Ha’e ohohápe ha ha’e
ohejahápe peteĩ aranduka ohejahína mba’ekuaa ATENEO rérape avei.

Tetã Paraguay ñe’ẽ ha’e Avañe’ẽ, ha’evahína karaive ñe’ẽ, Guaraní ñe’ẽre
ñañe’ẽñaína. Ere’eréva. Ja’ekuaa avei pe avañe’ẽ teete eirete ha’e ñande
mbopy’arorýva pe Guarani ñe’ẽre. Avañe’ẽkuaa ome’ẽ avei ñandéve pe
vy’apavẽ. Mayma mbo’ehára imba’ekuaa apytépe oguereko mborayhu añete
karaive ñe’ẽre. Oñongatu pe ikorasõme.

Jahahápe jajuhukuaa jeguerohory David Galeano Olivera-pe ḡuarã. Techakuaa

chupe iñasãi opaite hendápe. Guaraní tendota oñohẽva ty’ái, ikane’õ’ỹva. Oho
ha ou ojapyhara opaite táva ojuhúva henonderãme. Sapy’ánte peteĩ árape oĩ
mbohapy tendápe avei oñe’ẽ haḡua mbohapy atýpe ñane retã ñe’ẽre.

Ja’ekuaa hetaha oĩ hendive mbo’ehára katupyry oipytyvõ mbaretéva

chupe ATENEO oiko imbarete haḡua. Umi tekombo’e ñane retã Paraguaýpe, pe
Guaraní ñe’ẽ’ỹre ndaha’éi tekombo’e. Ñande jaikuaáva hendive jaikuaave. Ñe’ẽ
jahayhúva hendive jahayhuve. Umi mbo’eharakuérante oguereko chupe
motenondeháramo, omyakãsãgui pe arandu avañe’ẽ mba’éva. Añete. Avañe’ẽ

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

mburuvicha guasu. Ñemoirũñepytyvõme mayma mbo’ehárandi Guaraní ñe’ẽ

ñepysyrõme.

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ha’e peteĩ yvyty puku yvate

ojepysóva ñane retãpýre. Ojehechapaitéva. Omyakã yvatete mbo’eharapavẽ
David. Ta’ãnga. Pe yvytytýre iñapesã umi mbo’ehára, ikatúva oguejy térã ojupi
oĩháme tekotevẽ. Mbo’eharapavẽ tekotevẽ ojupive yvate gotyo. Hetave ouhína
hembiaporã ñane Avañe’ẽre. Guarani rapére ñambyatýne jahávo umi avañe’ẽ
rayhuhára. Aguyje.

II. Limpio táva rehegua

Limpio niko táva opytáva Paraguái retãme, tetãvore Central – me. Fray
Luis de Bolaños omohẽñói jasykõi ary 1785 jave , upérõ héra “San José de los
Campos Limpios de Tapúa”.

Iñepyrũmbýpe ojeheróva mestizaje español ha guarani rehegua. Ymave

ojekuaava’ekue héraramo Tapuá. Oĩ ijerére mbohapy ysyry guasu: río
Paraguay, Salado ha San Francisco, ikarai Marangatu réra San José.

Ojehe ko távare ha’e hague ñepyrũrã ojeiko hague

távaramo Paraguáiretãme. Oguereko 117 km2 rupi, oĩháme 9 compañías ha 20
barrios táva ryepýpe. Heta gueteri oĩva ko’ága peve okarayguaitéramo ha ambue
hendápe ojeikóma tavaháicha.

Oĩhína municipios urbanizados apytépe tetãvore Centralopu’ãiterei rupi heñóiva

táva ryepýpe, tavayguakuérape guara peteĩ mba’e tuicháva ha’e pe mbaepurupy
ndaipóriva (infraestructura) hákatu ha’evaerã avei peteĩ ikatúava ojehupity
mba’apo mbarete rupive tendaguápe guarã.

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

Ko távare ojere mbohapy ysyry guasu, ãva ha’e: río Paraguay, Salado ha San
Francisco (Paraguay).
Mombyry 23 km Paraguaýgui, tapekuéra karu ha’epaitéma tapehũ, ha’e tenda
ojeikeha ambue hendápe oĩháme heta mba’apopy kokue, mymba rerekoha ha
ambue mba’e renda tetã yvate gotyo.

Ko táva oguereko peteĩ puerto ysyry Paraguái rembére hérava Piquete Cué,
oñepyrũramo guare ha’eva’ekue ñemuha tuicháva pe tendápe guara. Limpio ha’e
tenda táva ombyatýva tapicha opárupigua hi’a’gui rupi táva guasu Paraguaýgui;
avano’õ heta táva Paraguay ykére ára ha ára tuichave.

Hembiasakue

Ko távare oje’éva ou oikova’ekue pe conquista guive, hákatu Limpio ndoguerekói

peteĩ tembiasakue omombe’úva oikohaguéicha ára ha ára ohasávo.
Ikatu jaikuaa oje’éva hese oĩramo guare Capitán de Vergara, Domingo Martínez
de Irala, oguahẽ ko’ápe (1537) jave ha omoñepyrũ pe ojeheróva “cuna al
mestizaje” omendávo Yvoty Sa’yju rehe, upe rire hérava
Leonor, cacique Mokirase rajy; ha upépe oguerekóma pokatu tendagua pa’ũme.
Ko mombe’u uperire oje’e Mariano Roque Alonso he’i hague.

Táva Limpio oĩ peteĩ tenda iporãvape, ijerére oguereko yvy porã ñemityrã,
ojapyhýva pe Campos Limpios de Tapúa, péicha rupi are héra “San José de los
Campos Limpios”, téra heta ary ohasávo opytáva ko’ága Limpio.

Oje’e ko távare ha’e hague ava aty jeiko ypykue távaramo tetã megua.
Pytaguakuéra ouva’ekue ko tetãme España-gui oñomongeta ñepyrũ ko’ápe umi

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

tekove ypykue ndive indígenas Paraguái pegua, oĩháme pe puerto de Tapúa

(ko’ága Limpio), namombyrýi heñói haguépe Paraguay.

Heta hendápe ãga meve ha’e gueteri ogakuéra okarayguaite (rural-agrícola), oĩ

avei tenda oikómava chugui tekoha tavaite.

Avakuéra

Limpio oguereko 87.301 ava, péicha oĩ 43.945 kuimba’e ha 43.355 kuña,

Dirección General de Estadísticas, Encuestas y Censos urpive.
37% oiko távape ha 27% okaraygua. Pe hérava crecimiento demográfico ijyvate:
8,24% ary pukukue pa ary ohasaramóvape jave. Tuicha opu’ã avakuéra ko táva
pegua oiko rire tape hũ (Ruta 3) ha avei táva oñakãrapu’ã rire. Oĩhína municipios
urbanizados apytépe tetãvore Central megua opu’ãiterei rupi heñóiva táva
ryepýpe, tavayguakuérape guara peteĩ mba’e tuicháva ha’e pe mbaepurupy
ndaipóriva (infraestructura) hákatu ha’evaerã avei peteĩ ikatúava ojehupity
mba’apo mbarete rupive tendaguápe guarã.

Ikatúva ojehecha

Calle céntrica de la ciudad

Umi tenda iporãvéva ikatúva mayma tapicha oho ohecha hagua oĩva távape: El
Peñón, ysyry guasu Paraguáipe, Isla San Francisco, tupão San José, ha’eva yma
ojejapo haguéicha ha avei pe herakuã mombyrýva hérava puerto de Piquete Cué,
ha’éva peteĩ puerto tuicháva ha ohasa ypy haguépe pe Transchaco.
Oĩ tapicha oiko arémava ko távape he’i pe tupão oguerekomaha 400 ary rupi,
oiháichaite ko’ága, avei umi ta’angakuéra, omimbíva porãgui. Henonde pegua
ipyahuvéva Carlos Antonio López mburuvichãrõ guare, ohova’ekue py’ýi upe
rupi, pe vakarekoha Surubi’y (ñepyrũrã oĩva Río de la Plata-pe) ha’eva’ekue
itajýra Inocencia López mba’e.

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

Ko’ága pe tupão korapy yvyraty porã ha pépe ojehecha pe primer santuario

ecológico del país. Avei pe Isla San Francisco, 15 km. Ipukukue ha 6 km. Ipekue,
ha’éva reserva ecológica.

Mba`éichapa ikatu oñeguahẽ

Oĩ 25 km. Paraguaýgui. Tapekuéra oguerekopa tape hũ. Reguahẽ hagua táva

Limpio-pe rehova’erã Ruta 3 General Elizardo Aquino rupi. Ndahasýi ñeguahẽ
oguerekopa rupi tembipuru tape rehegua.

Tavagua rembiapo

Limpio Artesanía pegua hetavéva ha’e cestería ha akão karanda’ýguigua.

Oguereko avei Ballet “Karanday Poty” ha “Ballet Mainumby”. Ha’e avei
mba’ekuaa tava pegua pe ñemomba’eguasu San José ára rehegua, (Santo
Patrono). Oĩ ko tendápe pe fuente de agua del primer santuario ecológico del
país. Heta tapicha opárupigua oho pépe oñembopiro’y hagua hi’ýpe, ha’éva –
ojegueroviáva upépe– oguerekóva pokatu.

Personajes Ilustres

Tapicha katupyry ha’éva táva Limpio-gua oĩ: Benigno Ferreira, tendota Paraguái
retãme guare (1906 ha 1908 peve). Avei heñói ko’ápe Agustín Bogarín Argaña,
pa’i Encarnación pegua. Ary 1785 jave ou arapýpe Fernando de la Mora, akã
guasu tetã Paraguái isasõrõ guare. Ko’áva tapicha tembiasakue Paraguay pegua
omyanyhẽ vy’a ha techaramóme tavayguápe, heñói haguepe tapicha ikatupyry
añetéva.

Economía

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

Umi akão pope ijapopyre karanda’yguigua, ojejapóva táva Limpio-pe, ha’ehína

pe tembiapo imbaretevéva ojeikuaaukaha tendagua. Ko karanda’ygui avei
ojejapo bolsos, akãope ha oñembosa’ýva ha ambue mba’e.
Ára ha ára opu’ã rupi avakuéra távape, mba’apo kokue térã mymba rehegue
oñemomichĩmba, oĩ granja, ka’vo ha yva, avei oĩ vaka renda kamby me’ẽha ha
opamba’e oikóva chugui.

Geografía[jehaijey

Oguereko 130 . Yvy ijyvyku’íva oĩháme ka’avo opaichagua.

Clima

Museo y Biblioteca

Limpio pegua ararova akuvéva oiko arahaku jave, oguahẽvo 40º C rupi, hákatu
ikatuvoi ohasa avei. Ararova michĩveva araro’y jave, 4º C. Ararova mbyte ha’e
23º C rupi . Okykue ary pukukue ohupity 1.323 mm rupi. Okyveha jasykuéra
jasyteĩ ha jasyrundy jave, ha sa’ive jave oky jasykuéra katu jasypoteĩ ha
jasypoapy jave.

Barrios y distritos

Oguereko hetave 20 compañías-gui, Isla Aranda, Salado, Isla Aveiro, Kure Ygua
ha ambue. Ko’áva ha’e techapyrãramo barrios tava pegua: Villa Jardín, Anahí ha
Santa Mónica.

Ernesto Ríos Velázquez 2017

 MBO’EHAOVUSU TEKOMBO’E YVATEVE

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI

(Oñemboajéva Léi 2574 rupi, hekosã’ỹ ha iñarandurekóva)

ÓGA TEE

Ernesto Ríos Velázquez 2017