ÏÐÎÒÎÈÅÐÅÉ

ÃÅÎÐÃÈ ÔËÎÐÎÂÑÊÈ

ÈÇÒÎ×ÍÈÒÅ ÎÒÖÈ
îò V äî VIII âåê

ÈÇÄÀÒÅËÑÒÂÎ

ÒÀÂÎÐ
1
 ÈÇÄÀÍÈÅ ÌÎÑÊÎÂÑÊÎÃÎ ÏÀÒÐÈÀÐÕÀÒÀ
1992

2
 I
ÏÚÒÈÙÀÒÀ
ÍÀ ÂÈÇÀÍÒÈÉÑÊÎÒÎ ÁÎÃÎÑËÎÂÈÅ

1. Äà ñå îòëè÷àò ãðàíèöèòå íà ïåðèîäèòå â òå÷àùà-

òà è íåïðåñòàííà ñòèõèÿ íà ÷îâåøêèÿ æèâîò, íèêàê íå å
ëåñíî. È çàåäíî ñ òîâà ñ íåïîñðåäñòâåíà î÷åâèäíîñò ñå
îòêðèâà íåñúèçìåðèìîñòòà íà ñìåíÿùèòå ñå èñòîðè÷åñêè
öèêëè. Îòêðèâàò ñå íîâè òåìè íà æèâîòà, çàïî÷âàò äà
äåéñòâàò íîâè ñèëè, îáðàçóâàò ñå íîâè äóõîâíè îãíèùà...
Îùå îò ïðúâ ïîãëåä ìîæå äà ñå êàæå, ÷å êðàÿò íà IV âåê
îáîçíà÷àâà íÿêàêâà áåçñïîðíà ãðàíèöà â èñòîðèÿòà íà
Öúðêâàòà, â èñòîðèÿòà íà õðèñòèÿíñêàòà êóëòóðà. Óñëîâ-
íî òàçè ãðàíèöà ìîæå äà ñå îïðåäåëè êàòî íà÷àëî íà
Âèçàíòèíèçìà. Íèêåéñêèÿò âåê çàâúðøâà ïðåäèøíàòà
åïîõà. È àêî íå îò Êîíñòàíòèí, òî âúâ âñåêè ñëó÷àé îò
Òåîäîñèé çàïî÷âà åäíà íîâà åïîõà. Ïðè Þñòèíèàí òÿ
äîñòèãà ðàçöâåò, ñâîåòî ακµη. Íåóñïåõúò íà Þëèàí Îò-
ñòúïíèê å ñâèäåòåëñòâî çà óïàäúêà íà åçè÷åñêèÿ åëèíèçúì.
Çàïî÷âà åïîõàòà íà õðèñòèÿíñêèÿ åëèíèçúì - âðåìå, êîãà-
òî ñå ïðàâÿò îïèòè äà ñå ãðàäè õðèñòèÿíñêàòà êóëòóðà
êàòî ñèñòåìà. È ñúùåâðåìåííî òîâà å ïåðèîä íà áîëåçíå-
íà è íàïðåãíàòà äóõîâíà áîðáà... Â ñïîðîâåòå è âúëíåíè-
ÿòà íà ðàííèÿ âèçàíòèíèçúì íå å òðóäíî äà ñå ðàçïîçíàå
åäèííàòà, îñíîâíà è îïðåäåëÿùà òåìà. Òîâà å õðèñòîëîãè-
÷åñêàòà òåìà. È â ñúùîòî âðåìå - òåìàòà çà ÷îâåêà. Ìîæå
äà ñå êàæå, ÷å â õðèñòîëîãè÷åñêèòå ñïîðîâå âñúùíîñò ñå
îáñúæäà è ðåøàâà åäèí àíòðîïîëîãè÷åñêè ïðîáëåì. Çà-
ùîòî ñïîðúò å áèë çà ÷îâå÷åñòâîòî íà Ñïàñèòåëÿ, çà ñìèñú-
ëà íà âúçïðèåìàíåòî íà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî îò Åäèíîðîä-
íèÿ Ñèí è Ñëîâî. È ñúñ ñàìîòî òîâà - çà ñìèñúëà è ïðåäåëà
íà ÷îâåøêèÿ ïîäâèã è æèâîò. Ìîæå áè òúêìî çàòîâà õðè-
3
ñòîëîãè÷åñêèòå ñïîðîâå ïðèäîáèëè òàêàâà èçêëþ÷èòåëíà
îñòðîòà è ïðîäúëæèëè òðè ñòîëåòèÿ. Â òÿõ ñå îòêðèâàëà
è îãîëâàëà öÿëàòà ìíîæåñòâåíîñò íà íåïðèìèðèìèòå è
âçàèìíî èçêëþ÷âàùè ñå ðåëèãèîçíè èäåàëè. Òåçè ñïîðî-
âå çàâúðøèëè ñ åäíà âåëèêà êóëòóðíîèñòîðè÷åñêà êàòàñ-
òðîôà - ñ âåëèêîòî îòïàäàíå íà Èçòîêà: ïî÷òè öåëèÿò
íåãðúöêè Èçòîê ñå îòêúñíàë, îòïàäíàë îò Öúðêâàòà è ñå
çàòâîðèë â åðåñ.
2. Òðÿáâà äà ñå ïîìíè, ÷å òðèíèòàðíèòå ñïîðîâå ïðåç
IV âåê èìàëè ïðåäè âñè÷êî õðèñòîëîãè÷åñêè ñìèñúë. Âå-
ëèêèòå îòöè íà òîçè âåê, èçõîæäàéêè îò ñîòåðèîëîãè÷åñ-
êè óïîâàíèÿ è ïðåäïîñòàâêè, ñ ïúëíà î÷åâèäíîñò ïîêàç-
âàò, ÷å âÿðàòà â Õðèñòà êàòî Ñïàñèòåë ïðåäïîëàãà
èçïîâÿäâàíå è íà ïúëíîòàòà íà Áîæåñòâîòî, è íà ïúëíîòà-
òà íà ÷îâå÷åñòâîòî â Íåãî. Çàùîòî ñàìî â òîçè ñëó÷àé â
Õðèñòà íàèñòèíà ñå å èçâúðøèëî âåëèêîòî âúçñúåäèíå-
íèå íà Áîãà è ÷îâåêà è ñå å îòêðèë ïúòÿò êúì “îáîæåíè-
åòî”, â êîåòî îòöèòå âèæäàò è ñìèñúëà, è öåëòà íà ÷îâåø-
êîòî ñúùåñòâóâàíå. Òàêàâà áèëà õðèñòîëîãè÷åñêàòà
ðàâíîñìåòêà íà IV âåê. Âñå ïàê îñòàâàëî íåÿñíî êàê òðÿáâà
äà ñå ìèñëè è îïèñâà åäèíñòâîòî íà Áîãî÷îâåøêèÿ Ëèê.
Èíà÷å êàçàíî - êàê ñà ñúåäèíåíè â Õðèñòà Áîæåñòâîòî è
÷îâå÷åñòâîòî. Òîçè âúïðîñ ñ öÿëàòà ìó îñòðîòà å áèë ïî-
ñòàâåí îùå îò Àïîëèíàðèé. Íà íåãî òîé íå ñúóìÿâà äà
îòãîâîðè. Àïîëèíàðèçìúò ìîæå äà áúäå îïðåäåëåí êàòî
ñâîåîáðàçåí àíòðîïîëîãè÷åñêè ìèíèìàëèçúì - ñàìîóíè-
æàâàíå íà ÷îâåêà, ïîãíóñà îò ÷îâåêà. ×îâåøêàòà ïðèðîäà
å íåñïîñîáíà çà “îáîæåíèå”.  Áîãî÷îâåøêîòî åäèíñòâî
÷îâåøêîòî åñòåñòâî íå ìîæå äà îñòàíå íåèçìåííî, íå ìîæå
äà îñòàíå ñàìîòî ñåáå ñè - òî ñå “ñú-ñúùåñòâÿâà” ñ Áîæå-
ñòâîòî íà Ñëîâîòî. È ÷îâåøêèÿò óì ñå èçêëþ÷âà îò òîâà
ñúåäèíåíèå... Çà ïðîòèâíèöèòå íà Àïîëèíàðèé îñíîâíî
áèëî èìåííî íåãîâîòî ó÷åíèå çà òîâà “ñú-ñúùåñòâÿâàíå”.
Àïîëèíàðèñòèòå áèëè îïðîâåðãàâàíè ïðåäè âñè÷êî êàòî
“ñèíóñèàñòè”. È ïðåîäîëÿâàíåòî íà àïîëèíàðèçìà îçíà-
÷àâàëî ðåàáèëèòàöèÿ, îïðàâäàíèå íà ÷îâåêà.  òîâà å
4
öåëèÿò ñìèñúë íà êàïàäîêèéñêàòà ïîëåìèêà ñ Àïîëèíà-
ðèé. Íî â òàçè àíòðîïîëîãè÷åñêà ñàìîçàùèòà ñúùåñòâó-
âàëà îïàñíîñò äà ñå èçãóáè ÷óâñòâîòî çà ìÿðêà, äà ñå ïàä-
íå â åäèí âèä àíòðîïîëîãè÷åñêè ìàêñèìàëèçúì. Òàêà ñå
ñëó÷âà ñ ïðîòèâíèöèòå íà Àïîëèíàðèé îò Àíòèîõèéñêàòà
øêîëà, îò÷àñòè ñ Äèîäîð è îñîáåíî ñ Òåîäîð. Îáðàçúò íà
Õðèñòà çà òÿõ çàïî÷âà äà ñå ðàçïàäà. Ñ îñîáåíà íàñòîé÷è-
âîñò òå óòâúðæäàâàò ñàìîñòîÿòåëíîñòòà íà ÷îâåøêîòî åñ-
òåñòâî â Õðèñòà. È ñ òîâà òâúðäå äîáëèæàâàò Áîãî÷îâåêà
äî îáèêíîâåíèòå õîðà, äî “ñàìî õîðàòà”... Çà òîâà áëàãî-
ïðèÿòñòâà äóõúò íà “èçòî÷íèÿ” àñêåòèçúì, ïðåäè âñè÷êî
âîëåâè, ÷åñòî ðàçðåøàâàù ñå â ÷èñòî ÷îâåøêè ãåðîèçúì.
Íå ñà ñëó÷àéíè èäåîëîãè÷åñêèòå, àêî íå è ãåíåòè÷åñêè
âðúçêè íà òîâà “èçòî÷íî” áîãîñëîâèå ñúñ çàïàäíîòî ïåëà-
ãèàíñòâî, ðîäåíî ñúùî îò äóõà íà âîëåâîòî àñêåòè÷åñêî
ñàìîóòâúðæäàâàíå è ïðåâúðíàëî ñå â ñâîåîáðàçåí õóìà-
íèçúì. Â êðàÿ íà êðàèùàòà èìåííî îò õóìàíèçìà ñå
ñúáëàçíÿâàëà è öÿëàòà Àíòèîõèéñêà øêîëà. Òàçè ñúáëàçúí
ïðåðàñíàëà â íåñòîðèàíñòâî. À â áîðáàòà ñ íåãî ñå îòêðè-
âà öÿëàòà íåÿñíîòà è íåòî÷íîñò íà òîãàâàøíèÿ õðèñòîëî-
ãè÷åñêè åçèê, ò. å. ïîäàòëèâîñòòà íà öåëèÿ ñòðîé õðèñòî-
ëîãè÷åñêè ïîíÿòèÿ. Äóìèòå ñå ëóòàò è äâîÿò è óâëè÷àò
ñúñ ñåáå ñè ìèñúëòà - äóìèòå èìàò ñâîÿ ìàãèÿ è âëàñò.
Íåîáõîäèìî áèëî îòíîâî ãîëÿìî íàïðåæåíèå íà àíàëè-
òè÷åñêàòà ìèñúë, çà äà ñå èçêîâàò è èçäÿëàò ïîíÿòèÿ è
òåðìèíè, êîèòî äà íå ïðå÷àò, à äà ïîìàãàò äà ñå îïîçíàå è
èçïîâÿäà èñòèíàòà íà âÿðàòà êàòî èñòèíà íà ðàçóìà - çà
äà ñòàíå âúçìîæíî áåç äâóñìèñëåíîñò è ïðîòèâîðå÷èå äà
ñå ãîâîðè çà Õðèñòà Áîãî÷îâåêà. Òîçè áîãîñëîâñêà ðàáî-
òà ïðîäúëæèëà äâà âåêà. Êðèòèêàòà íà íåñòîðèàíñòâîòî,
ðàçâèòà îò ñâ. Êèðèë Àëåêñàíäðèéñêè, íå óáåæäàâàëà, à
ñìóùàâàëà “èçòî÷íèòå”. Íå çàùîòî òå âñè÷êè íàèñòèíà
áèëè ïàäíàëè â íåñòîðèàíñêà êðàéíîñò, à çàùîòî ñå ñòðà-
õóâàëè îò ïðîòèâîïîëîæíàòà êðàéíîñò. Òðÿáâà äà ïðè-
çíàåì, ÷å ñâ. Êèðèë íå ñúóìÿâà äà íàìåðè áåçñïîðíèòå
äóìè, íå äàâà îò÷åòëèâè îïðåäåëåíèÿ. Òîâà íå îçíà÷àâà,
5
÷å íåãîâèÿò áîãîñëîâñêè îïèò å áèë ñìúòåí è äâóñìèñëåí.
Íî òîé íå ñúåäèíÿâà ñ áîãîñëîâñêàòà ñè ïðîçîðëèâîñò
îíçè âåëèê äàð ñëîâî, ñ êîéòî òàêà ñå îòëè÷àâàëè âåëèêè-
òå êàïàäîêèéöè. Íà ñâ. Êèðèë ÿâíî íå ìó äîñòèãàëè ñëî-
âàòà. È ïî åäíî ñúäáîíîñíî èñòîðè÷åñêî íåäîðàçóìåíèå
òîé ñâúðçâà ñâîåòî áîãîñëîâñêî èçïîâåäàíèå ñ íåñèãóðíà-
òà ôîðìóëà µια ϕυσις Θεου Λογου σεσαρκωµενη. Òîé ÿ
ñìÿòàë çà äóìè íà Âåëèêèÿ Àòàíàñèé, à âñúùíîñò òîâà
áèëà ôîðìóëàòà íà Àïîëèíàðèé... Èíà÷å êàçàíî, â àëåê-
ñàíäðèéñêîòî áîãîñëîâèå íå ñå íàìåðèëè ñðåäñòâà çà ïðå-
îäîëÿâàíå íà àíòèîõèéñêèòå ñúáëàçíè. È íå ñå íàìåðèëè
ñèëè çà ñàìîçàùèòà îò ñîáñòâåíèòå ñúáëàçíè. Òîâà ñå
ïðîÿâÿâà â ìîíîôèçèòñòâîòî, êîåòî â èçâåñòåí ñìèñúë
íàèñòèíà ãîâîðè ñ åçèêà íà Êèðèë. Õàðàêòåðíî å, ÷å Õàë-
êèäîíñêèòå îòöè ïðåâåæäàò “âÿðàòà íà Êèðèë” íà àíòè-
îõèéñêè åçèê... Àëåêñàíäðèéñêîòî áîãîñëîâèå îùå îò âðå-
ìåòî íà Îðèãåí å çàñòðàøåíî îò àíòðîïîëîãè÷åñêè
ìèíèìàëèçúì, îò ñúáëàçúíòà äà ðàçòâîðè, äà óãàñè ÷îâåêà
â Áîæåñòâîòî. Òàçè ñúáëàçúí çàïëàøâà è åãèïåòñêîòî
ìîíàøåñòâî - íå òîëêîâà âîëåâî, êîëêîòî ñúçåðöàòåëíî, íå
òîëêîâà çàêàëÿâàùî, êîëêîòî îòñè÷àùî âîëÿòà âúîáùå. È
â òîçè àñêåòè÷åñêè êâèåòèçúì ïî-êúñíîòî ìîíîôèçèòñòâî
íàìèðà áëàãîïðèÿòíà ïî÷âà çà ñåáå ñè. Íàêðàòêî ìîæå
äà ñå êàæå òàêà. Õðèñòîëîãè÷åñêèòå ñïîðîâå çàïî÷âàò ñúñ
ñòúëêíîâåíèåòî íà äâåòå áîãîñëîâñêè øêîëè. Â äåéñòâè-
òåëíîñò òîâà å ñòúëêíîâåíèå íà äâà ðåëèãèîçíî-àíòðîïî-
ëîãè÷åñêè èäåàëà. Ñ Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð çàâúðøâà èñ-
òîðèÿòà íà ïðàâîñëàâíèÿ àëåêñàíäðèíèçúì è ïðàâîñëàâíèÿ
àíòèîõèçúì è çàïî÷âà íîâà áîãîñëîâñêà åïîõà - åïîõàòà
íà âèçàíòèéñêîòî áîãîñëîâèå. È â íåãî ñå ïðåòâîðÿâà â
öÿëîñòåí ñèíòåç ìíîãîîáðàçíîòî ïðåäàíèå îò ìèíàëîòî.
Êàêòî è â åïîõàòà íà àðèàíñêèòå ñìóòîâå, öúðêîâíîòî
ðåøåíèå ïðåäâàðÿ áîãîñëîâñêèÿ ñèíòåç. Êàêòî ñ Íèêåéñ-
êèÿ ñúáîð ñàìî ñå ñëàãà íà÷àëî íà òðîè÷åñêèòå ñïîðîâå,
òàêà è ñåãà Õàëêèäîíñêèÿò ñúáîð áåëåæè íà÷àëîòî, à íå
çàâúðøåêà íà õðèñòîëîãè÷åñêèÿ ïåðèîä â áîãîñëîâèåòî.
6
Çà Õàëêèäîíñêîòî âåðîîïðåäåëåíèå ñå ñïîðè ñúùî òàêà,
êàêòî ñå å ñïîðåëî çà Íèêåéñêèÿ ñèìâîë: òîâà ñà ñàìî
òåìè çà áîãîñëîâèå, à ïðàâèëîòî íà âÿðàòà òðÿáâà äà ñå
ðàçêðèå â òâîð÷åñêèÿ è óìîçðèòåëåí áîãîñëîâñêè ñèíòåç.
3. Õðèñòîëîãè÷åñêèòå ñïîðîâå ïðåç V âåê çàïî÷âàò
ïî ñëó÷àåí ïîâîä è îò ÷àñòåí âúïðîñ - çà èìåòî Áîãîðîäè-
öà, Θεοτοκος. Íî âåäíàãà ñå îòêðèâàò øèðîêè áîãîñëîâñ-
êè ïåðñïåêòèâè. È áèâà ïîâäèãíàò îáùèÿò âúïðîñ çà
ñìèñúëà íà “èçòî÷íîòî”, àíòèîõèéñêîòî áîãîñëîâèå. Áèëî
åñòåñòâåíî äà ñå ïðåìèíå îò èçîáëè÷àâàíåòî íà Íåñòîðèé
êúì êðèòèêà è ðàçáîð íà õðèñòîëîãè÷åñêèòå âúçãëåäè íà
íåãîâèòå ïðåäøåñòâåíèöè è ó÷èòåëè - Òåîäîð è Äèîäîð.
Òîâà ïðàâè îùå ñâ. Êèðèë âåäíàãà ñëåä Åôåñêèÿ ñúáîð.
È îñúæäàíåòî íà Òåîäîð, Èâà è áë. Òåîäîðèò íà V Âñå-
ëåíñêè ñúáîð å íàïúëíî ëîãè÷åí, ìàêàð è òðàãè÷åñêè áî-
ãîñëîâñêè åïèëîã íà îñúæäàíåòî íà Íåñòîðèé â Åôåñ...
Íåñòîðèé íå å áèë íèòî êðóïåí, íèòî ñàìîñòîÿòåëåí ìèñ-
ëèòåë. È äîðè íå å áèë ñîáñòâåíî áîãîñëîâ. Ñàìî âúíøíèòå
èñòîðè÷åñêè îáñòîÿòåëñòâà ãî ïîñòàâÿò â öåíòúðà íà áî-
ãîñëîâñêîòî äâèæåíèå - íàé-âå÷å ôàêòúò, ÷å òîé áèë Êîí-
ñòàíòèíîïîëñêè àðõèåïèñêîï è çàòîâà äóìèòå ìó çâó÷àëè
îñîáåíî âëàñòíî è ñå ÷óâàëè íàâðåä. Öÿëîòî çíà÷åíèå íà
áîãîñëîâñêèòå ìó èçÿâè ñå ñúñòîè â òîâà, ÷å òîé áèë òèïè-
÷åí è åäíîñòðàí÷èâ àíòèîõèåö. À â íåñòîðèàíñêèòå ñïî-
ðîâå ñòàâàëî äóìà íå òîëêîâà çà ñàìèÿ Íåñòîðèé, êîëêîòî
èìåííî çà àíòèîõèéñêîòî áîãîñëîâèå âúîáùå. Òàêà ðàç-
áðàëè ñâ. Êèðèë “èçòî÷íèòå”. Îòòóê å öÿëàòà “òðàãåäèÿ”
íà Åôåñêèÿ ñúáîð. Ïðàêòè÷åñêè âúïðîñúò îùå âåäíàãà áèâà
ïîñòàâåí ïàðàäîêñàëíî: ïðåäñòîÿëî äà ñå ðåøè ïðàâ ëè å
ñâ. Êèðèë â êðèòèêàòà ñè íà “èçòî÷íîòî áîãîñëîâèå”. È
îïèòúò ïîêàçâà, ÷å òîé å ïðàâ, êîëêîòî è äà ñà ñïîðíè íåãî-
âèòå ñîáñòâåíè áîãîñëîâñêè òåçèñè, êîèòî òîé îòñòîÿâàë
ðàçïàëåíî è â ðàçäðàçíåíèå. Ñâ. Êèðèë âÿðíî óñåùà èìà-
íåíòíèòå îïàñíîñòè íà àíòèîõèéñêîòî áîãîñëîâèå è ñî÷è
ïðåäåëèòå ìó, çàä êîèòî çàïî÷âà íå ñàìî ñúìíèòåëíî ïðà-
âîñëàâèå, íî è íàïðàâî çàáëóæäåíèå è åðåñ. Ñ îñíîâàíèå
7
ñâ. Êèðèë âèæäàë ïðåäòå÷à íà Íåñòîðèé îùå â Äèîäîð
Òàðñêè - “íà òîçè Äèîäîð Íåñòîðèé áèë ó÷åíèê”... Ïðè-
æèâå âúðõó Äèîäîð íå ïàäàëè íèêàêâè ïîäîçðåíèÿ, â
áîðáàòà ñ àðèàíñòâîòî (ñ îìèèòå è àíîìåèòå) òîé áèë ðåâ-
íîñòåí çàùèòíèê íà âÿðàòà; òîé ñå äîáëèæàâàë äî êàïà-
äîêèéöèòå, îñîáåíî äî Âàñèëèé Âåëèêè, è ñëåä Âòîðèÿ
Âñåëåíñêè ñúáîð áèë èçáðàí çà “ñâèäåòåë íà âÿðàòà” çà
Èçòî÷íèÿ äèîöåç. Åäâà â ðàçãàðà íà íåñòîðèàíñêèòå ñïî-
ðîâå âúçíèêíàë âúïðîñúò çà ïðàâîñëàâèåòî íà Äèîäîð;
âïðî÷åì òîé íèêîãà íå å áèë îñúæäàí íà ïðàâîñëàâíèòå
ñúáîðè - áèë àíàòåìîñàí ñàìî îò ìîíîôèçèòèòå... Çà áî-
ãîñëîâèåòî íà Äèîäîð ìîæåì äà ñúäèì ñàìî ïî îòêúñè.
Îò îãðîìíîòî ìó ëèòåðàòóðíî íàñëåäñòâî äî íàñ ñà äîñ-
òèãíàëè ñàìî îñêúäíè îñòàòúöè (â ÷àñòíîñò îò êíèãàòà ìó
“ñðåùó ñèíóñèàñòèòå”). È âñå ïàê ñ óâåðåíîñò ìîæå äà ñå
êàæå, ÷å â áîðáàòà ñè ñúñ “ñèíóñèàñòèòå” Äèîäîð îòèâà
ïðåêàëåíî äàëå÷. Òîé íå ñàìî ïîä÷åðòàâà “ñúâúðøåíñòâî-
òî” (ò. å. ïúëíîòàòà) íà ÷îâå÷åñòâîòî â Õðèñòà, íî ðÿçêî
ðàçëè÷àâà è îáîñîáÿâà â Õðèñòà Ñèíà Áîæè è Ñèíà Äà-
âèäîâ, â êîãîòî Ñèíúò Áîæè îáèòàâà êàòî â õðàì... Çàòî-
âà òîé ñìÿòà, ÷å å íåâúçìîæíî äà ñå ãîâîðè çà “äâå ðîæäå-
íèÿ” íà Ñëîâîòî. “Áîã Ñëîâî íå å ïðåòúðïÿë äâå ðîæäåíèÿ,
åäíîòî - ïðåäè âåêîâåòå, à äðóãîòî - â ïîñëåäíèòå âðåìåíà,
íî îò Îòöà Òîé ñå å ðîäèë ïî åñòåñòâî, à Îíçè, êîéòî å
ðîäåí îò Ìàðèÿ, Òîé ïðèãîòâèë çà õðàì íà Ñåáå Ñè”...
Áîã Ñëîâî íå ñå å ðàæäàë îò Ìàðèÿ - îò Ìàðèÿ ñå å
ðîäèë ñàìî ÷îâåê, ïîäîáåí íàì. È ÷îâåêúò, ðîäåí îò Ìà-
ðèÿ, ïî áëàãîäàò ñòàíàë Ñèí... “Ñúâúðøåíèÿò ïðåäè
âåêîâåòå Ñèí âúçïðèåë ñúâúðøåíèÿ îò Äàâèä - Ñèí Áîæè
[âúçïðèåë] Ñèíà Äàâèäîâ”... “Çà ïëúòòà, êîÿòî å îò íàñ, å
äîñòàòú÷íî îñèíîâÿâàíåòî, ñëàâàòà è áåçñìúðòèåòî ïî áëà-
ãîäàò, çàùîòî òÿ å ñòàíàëà õðàì íà Áîãà Ñëîâî”... Äèî-
äîð îòðè÷à ïîäîçðåíèåòî, ÷å âúâåæäà “äâîèöà Ñèíîâå” -
ñèí Áîæè å åäèí, à âúçïðèåòàòà îò íåãî ïëúò “èëè ÷îâåê”
å Íåãîâ õðàì è îáèòåë... Òóê ñà âàæíè íå òîëêîâà îòäåë-
íèòå ñëîâà è ðå÷åíèÿ - õàðàêòåðåí å ñàìèÿò ñòèë è âúòðåø-
8
íàòà òåíäåíöèÿ íà ìèñúëòà. Èçîáðàçåí îò Äèîäîð, ëèêúò
íà Èèñóñà Õðèñòà íåñúìíåíî ñå äâîè - òîé ïðèçíàâàë àêî
íå “äâàìà ñèíîâå”, òî âúâ âñåêè ñëó÷àé äâà ñóáåêòà... Îò
ïðåäïîñòàâêèòå íà Äèîäîð áèëî åñòåñòâåíî äà ñå íàïðà-
âÿò ïî-íàòàòúøíè èçâîäè. Òîâà è ïðàâè Òåîäîð Ìîïñóå-
ñòèéñêè ñ ïðèñúùàòà ìó ðàçñúäú÷íà ïðÿìîòà. Òåîäîð
âèæäà â Õðèñòà ïðåäè âñè÷êî “ñúâúðøåíèÿ ÷îâåê”, ðîäåí
îò Ìàðèÿ; è çà Íåãî íèå çíàåì, ÷å Òîé å ñúåäèíåí ñ Áîãà.
Êàê ìîæå äà ñå ìèñëè òîâà ñúåäèíåíèå? Òåîäîð ãî îïðå-
äåëÿ åñòåñòâåíî êàòî âñåëÿâàíå íà Ñëîâîòî (ενοικησις),
êàòî âðúçêà (συναφεια) èëè ñúîòíîøåíèå (σχεσις). Íà
íåãî ìó ñå ñòðóâà, ÷å íå ìîæå äà ñå ðàçáèðà áóêâàëíî
“Ñëîâîòî ñòàíà ïëúò” - òîâà áè áèëî “îò÷óæäåíèå îò Íå-
ãîâîòî åñòåñòâî è íèçâåæäàíå êúì íèñøèòå ñúùåñòâà”.
“Ñòàíàë” ñïîðåä Òåîäîð ìîæå äà îçíà÷àâà ñàìî “èç-
ãëåæäàë” (κατα το δοκειν). “Ñàìî äîêîëêîòî èçãëåæäàëî
èëè ñå ÿâÿâàëî, Ñëîâîòî ñòàíàëî ïëúò.” Ñëîâîòî îáèòàâà-
ëî â Èèñóñ êàòî â Ñèí, ως εν υιϖ. È ïðè òîâà íå ìîæå äà
ñå äîïóñíå, ÷å å îáèòàâàëî “ñúùåñòâåíî” - òîâà áè îçíà÷à-
âàëî Áåçïðåäåëíîòî äà áúäå âìåñòåíî â òåñíè âåùåñòâåíè
ïðåäåëè, êîåòî å íåëåïî è ïðîòèâîðå÷è íà Áîæåñòâåíîòî
âñåïðèñúñòâèå. È ïî ñúùàòà ïðè÷èíà íå ìîæå äà ñå äî-
ïóñíå âñåëÿâàíå è îáèòàâàíå ïî äåéñòâåíà ñèëà èëè ïî
“åíåðãèÿòà” íà Áîæåñòâîòî, çàùîòî è Áîæèÿòà ñèëà íå
ìîæå äà áúäå âìåñòåíà â çàòâîðåíî ïðîñòðàíñòâî. Âúçìîæ-
íî å ñïîðåä Òåîäîð äà ñå äîïóñíå ñàìî èçâåñòíî ÷àñòè÷íî
âñåëÿâàíå. Çà ïîäîáíî âñåëÿâàíå ÷åñòî ñâèäåòåëñòâà Ïè-
ñàíèåòî, êàòî êàçâà, ÷å Áî㠓æèâåå” èëè “õîäè” â ñâîèòå
èçáðàíèöè - òîâà å ÷åñò, êîÿòî Áîã îêàçâà íà ñòðåìÿùèòå
ñå êúì Íåãî “ïî Ñâîåòî áëàãîâîëåíèå êúì òÿõ”, κατ′
ευδοκιαν. Ñàìî çà òàêîâà “åäèíåíèå ïî áëàãîâîëåíèå”
ìîæå äà ñå ãîâîðè è ïî îòíîøåíèå íà Õðèñòà. È Òåîäîð
íå êðèå, ÷å ïî òîçè íà÷èí Õðèñòîñ ïðåáèâàâà â ðåäà íà
ïðàâåäíèöèòå, ïðîðîöèòå, àïîñòîëèòå, ñâåòèòå ìúæå - âïðî-
÷åì íà ïúðâî è íàé-âèñøå, íà îòäåëíî è íåñðàâíèìî ìÿñ-
òî. Çàùîòî â Õðèñòîñ ñå å îòêðèëà ïúëíîòàòà íà Áîæèåòî
9
áëàãîâîëåíèå... È çàòîâà åäèíñòâîòî íà ÷îâåøêàòà ïðè-
ðîäà ñúñ Ñëîâîòî å áèëî ïúëíî, ñúâúðøåíî è íåðàçäåëíî.
“Îáèòàâàéêè â Èèñóñà, Ñëîâîòî å ñúåäèíèëî ñúñ Ñåáå Ñè
âñåöÿëî âñè÷êî âúçïðèåòî îò Íåãî”, êàçâà Òåîäîð. Òîâà
åäèíñòâî Òåîäîð íàðè÷à åäèíñòâî íà ëèöåòî - η του
προσωπου ενωσις... Íî ïðè òîâà òîé èìà ïðåäâèä ñàìî
íåðàçäåëèìîòî åäèíñòâî íà âîëÿòà, äåéñòâèåòî, ãîñïîäñòâî-
òî, âëàäè÷åñòâîòî, âëàñòòà... È íå ñúùåñòâóâà âðúçêà ïî-
ñèëíà îò òîâà, îòáåëÿçâà Òåîäîð... Íî òîâà å - åäèíñòâî ïî
áëàãîâîëåíèå, ïî åäèíñòâî íà âîëÿòà (ταυτοβουλια). È
åäèíåíèåòî å ïî ñèëàòà è ïîðàäè çàñëóãèòå íà Èèñóñ.
Íàèñòèíà òîâà åäèíåíèå çàïî÷âà îò ñàìîòî çà÷àòèå íà
Èèñóñà, íî ïî ïðåäçíàíèå íà áúäåùèòå çàñëóãè... Ïî-íà-
òàòúê òîâà å åäèíñòâî ðàçâèâàùî ñå, âúçðàñòâàùî. Õðèñ-
òîñ êàòî “ñúâúðøåí ÷îâåê” ïîäîáíî íà âñè÷êè õîðà èçðà-
ñòâàë - èçðàñòâàë è òåëîì, è ïî äóøà. Èçðàñòâàë è â
ïîçíàíèåòî, è â ïðàâåäíîñòòà. È ïî ìÿðàòà íà âúçðàñòâà-
íåòî ñè ïîëó÷àâàë íîâè äàðîâå íà Äóõà. Òîé ñå å áîðèë,
ïðåîäîëÿâàéêè ñòðàñòèòå è äàæå ïîõîòèòå... È â òîâà ìó
ñúäåéñòâàë Äóõúò “ñúñ ñâîåòî íðàâñòâåíî âëèÿíèå”, îçà-
ðÿâàéêè ãî è óêðåïâàéêè âîëÿòà ìó, “çà äà óìúðòâÿâà
ãðåõà â ïëúòòà, äà óêðîòÿâà íåéíèòå ïîõîòè ñ ëåêà è áëà-
ãîðîäíà ñèëà”. Òîâà áèëî íåèçáåæíî - ñòðóâàëî ìó ñå íà
Òåîäîð, - ùîì Õðèñòîñ å áèë äåéñòâèòåëåí ÷îâåê... Â
êðúùåíèåòî òîé ñå ïîìàçâà ïî áëàãîâîëåíèå, íî ñàìî â
ñìúðòòà ïîñòèãà “ñúâúðøåíà íåïîðî÷íîñò” è “íåèçìåíÿå-
ìîñò â ïîìèñëèòå”. Òðÿáâà äà îòáåëåæèì, ÷å Òåîäîð ïðåä-
ïîëàãàë, ÷å Áîæåñòâîòî ñå å îòäåëèëî îò Õðèñòà âúâ âðå-
ìåòî íà ñìúðòòà, “òúé êàòî Òî íå áè ìîãëî äà ïðåòúðïÿâà
ñìúðò”... Ñúâñåì ÿñíî å, ÷å Òåîäîð ðÿçêî ðàçëè÷àâà “äâà
ñóáåêòà”. Ëþáîïèòíî å, ÷å òîé ñðàâíÿâà äâîéñòâåíîñòòà
íà ïðèðîäèòå â Áîãî÷îâåøêîòî åäèíñòâî ñ áðà÷íîòî
ñâúðçâàíå íà ìúæà è æåíàòà “â åäíà ïëúò”... Èèñóñ îò
Åâàíãåëèåòî å çà Òåîäîð ñàìî ÷îâåê, â íðàâñòâåíà ïîêîð-
íîñò è ñúãëàñèå ñúåäèíåí ñúñ Ñëîâîòî è ñúåäèíåí ÷ðåç
Ñëîâîòî ñúñ ñåáå ñè. Èíà÷å êàçàíî - îñèíîâåí îò Áîãà
10
÷îâåê, ο λαµβανοµενος. Îòòóê å ÿñíî çàùî Òåîäîð ñ íå-
ãîäóâàíèå îòðè÷àë íàçîâàâàíåòî íà Ìàðèÿ Áîãîðîäèöà.
“Áåçóìèå å äà ñå êàçâà, ÷å Áîã ñå å ðîäèë îò Äåâà - êàçâàë
òîé, - ðîäèë ñå å îò Äåâàòà îíçè, êîéòî èìà ïðèðîäàòà íà
Äåâàòà, à íå Áîã-Ñëîâî... Ðîäèë ñå å îò Ìàðèÿ îíçè, êîéòî
å îò ñåìåòî Äàâèäîâî. Ðîäèë ñå å îò Æåíà íå Áîã Ñëîâî,
íî òîçè, êîéòî å áèë îáðàçóâàí â íåÿ îò ñèëàòà íà Ñâåòèÿ
Äóõ”...  íåñîáñòâåí ìåòàôîðè÷åñêè ñìèñúë Ìàðèÿ ìîæå
äà áúäå íàðå÷åíà Áîãîðîäèöà, êàêòî ìîæå Òÿ äà áúäå íà-
çîâàíà è ÷îâåêîðîäèöà, ανθρωποτοκος. Ïî ïðèðîäà òÿ å
ðîäèëà ÷îâåê. Íî Áîã áèë â ðîäåíèÿ îò íåÿ ÷îâåê, è áèë
òàêà, êàêòî íå å áèë íèêîãà â íèêîãî äðóãèãî... Ñúâúðøå-
íî ÿñíî å, ÷å ïîä “åäèíñòâî íà ëèöåòî” Òåîäîð ðàçáèðàë
ñàìî ïúëíîòà íà îáîæåíîòî, îáëàãîäàòñòâàíî ÷îâå÷åñòâî.
Ñúâúðøåíàòà ïðèðîäà íå ìîæå äà ñå ìèñëè êàòî áåçëè÷-
íà, απροσωπον, ñìÿòàë òîé. Ñëåäîâàòåëíî, äîêîëêîòî ÷îâå-
÷åñòâîòî â Õðèñòà å ïúëíî, òîé èìà è ÷îâåøêî ëèöå. Çàåä-
íî ñ òîâà è ïðèðîäàòà íà Ñëîâîòî íå å áåçëè÷íà. Íî âúâ
âúïëúùåíèåòî ñå óñòàíîâÿâà “åäèíñòâî íà ñúãëàñèåòî” è
“îáùåíèå íà ÷åñòòà” - â òîçè ñìèñúë íÿêàêâî íîâî “åäèí-
ñòâî íà ëèöåòî”... Íå å òðóäíî äà ñå ðàçãàäàå àíòðîïîëî-
ãè÷åñêèÿò çàìèñúë íà Òåîäîð. Òîé âÿðâàë, ÷å ÷îâåê å ñúçäà-
äåí çà òîâà äà ñå ñòðåìè êúì áåçñòðàñòèå è íåèçìåíÿåìîñò.
 Õðèñòà òîé âèæäàë ïúðâèÿ ïðèìåð íà îñúùåñòâåíîòî
÷îâåøêî ïðèçâàíèå è ïðåäíàçíà÷åíèå. ×îâåê, ñ ïîäâèã
äîñòèãíàë Áîãîñèíîâñòâîòî, ïðè Áîæèåòî ñúäåéñòâèå, ïî
áëàãîâîëåíèå è áëàãîäàò. Áîã Ãî å ñúåäèíèë ñúñ Ñåáå Ñè,
äàë Ìó å âñÿ÷åñêî ïúðâåíñòâî, äàë Ìó å èìå ñâðúõ âñÿêî
èìå. Òîé ñå å âúçíåñúë è ñåäè îòäÿñíî íà Îòöà è å ñâðúõ
âñè÷êî... È Áîã áëàãîâîëÿâà äà èçâúðøè âñè÷êî ÷ðåç Íåãî
- è ñúäà, è èçïèòàíèåòî íà öåëèÿ ñâÿò, è Ñâîåòî Ñîáñòâåíî
ïðèøåñòâèå... Ïðè Òåîäîð öÿëîòî âíèìàíèå å ñúñðåäîòî-
÷åíî âúðõó ÷îâåøêèÿ ïîäâèã. Ìíîãî õàðàêòåðíî å òîâà,
÷å ïðèæèâå, èçãëåæäà, íèêîé íå îáâèíÿâàë Òåîäîð â åðåñ
íà Èçòîê - òîé ïî÷èíàë â ìèð, çà íåãî ñè ñïîìíÿëè ñ
áëàãîãîâåíèå. “Èìåòî ìó áèëî òâúðäå ñëàâíî íà Èçòîê è
11
òâúðäå ñå óäèâëÿâàëè íà ñú÷èíåíèÿòà ìó”, çàáåëÿçâà ñâ.
Êèðèë. È êîãàòî òîé íàïàäíàë Òåîäîð, òîâà áèëî ïîñðåù-
íàòî íà Èçòîê ñ áóðíî íåãîäóâàíèå. Òîâà ñâèäåòåëñòâà
äîêîëêî ñúîòâåòñòâàë òèïúò íà áîãîñëîâèåòî íà Òåîäîð
íà ðåëèãèîçíèòå èäåàëè íà “èçòî÷íèòå”. È ðåøàâàùî çíà-
÷åíèå èìàò, ðàçáèðà ñå, íå îòäåëíè, “íåòî÷íè” èçðàçè íà
Òåîäîð - òå ñúâñåì íå áèëè ïîðàäè íåäîãëåæäàíå. Ñèñòå-
ìàòà íà Òåîäîð áèëà âíèìàòåëíî ïðîìèñëåíà - âúðõó ãëàâ-
íàòà ñè êíèãà “Çà âúïëúùåíèåòî” òîé ðàáîòèë ìíîãî ãî-
äèíè. Íå ìîæå äà ñå ìèñëè, ÷å Òåîäîð å áèë ñúáëàçíåí îò
íåòî÷íîñòòà íà áîãîñëîâñêèÿ ñè åçèê. Òîé èçõîæäàë îò
òâúðäî ñîòåðèîëîãè÷åñêî óïîâàíèå, îò îïðåäåëåí ðåëèãè-
îçåí èäåàë. Òîâà áèëî reductio ad absurdum íà àíòðîïî-
ëîãè÷åñêèÿ ìàêñèìàëèçúì, ñàìîðàçîáëè÷àâàíå íà àñêåòè-
÷åñêèÿ õóìàíèçúì. Ñíèçõîäèòåëíîñòòà íà “èçòî÷íèòå”
ñâèäåòåëñòâà çà ïðèñòðàñòèÿòà èì, çà íåÿñíîòàòà íà “èç-
òî÷íîòî” ñîòåðèîëîãè÷åñêî ñúçíàíèå.
4. Äî îñúæäàíåòî ñè â Åôåñ Íåñòîðèé íå ïðèâåæäà
ñâîèòå áîãîñëîâñêè âúçãëåäè â ñèñòåìà. Òîé áèë ïðîïî-
âåäíèê, ÷åñòî è ìíîãî ãîâîðåë. Ïðèòåæàâàë íåñúìíåí äàð
ñëîâî. Íî êàòî ïðîïîâåäíèê òîé áèë ïî-ñêîðî äåìàãîã,
îòêîëêîòî ó÷èòåë - çëîóïîòðåáÿâàë ñ ðèòîðè÷åñêèòå åôåê-
òè. Íèå èìàìå âúçìîæíîñò äà ñúäèì çà íåãîâèòå ðàííè
ïðîïîâåäíè÷åñêè îïèòè. Íåñòîðèé ðàçêðèâà â òÿõ åäèí
òðàäèöèîíåí áîãîñëîâñêè ìèðîãëåä, ñëîæèë ñå â àíòèîõèé-
ñêà àòìîñôåðà - òîé ïðîäúëæàâà áîãîñëîâñêîòî äåëî íà
Òåîäîð. Íî åäâà âïîñëåäñòâèå, â ãîäèíèòå íà èçãíàíèå, â
ãîäèíèòå íà ãîð÷èâè, íî íåðàçêàÿíè, à ïî-ñêîðî îñêúðáå-
íè ðàçìèñëè íàä ñâîÿòà “òðàãè÷åñêà” ñúäáà òîé ïðàâè
îïèò äà ñå èçêàæå àêî íå ñèñòåìàòè÷íî, òî ïîíå ïðèíöèï-
íî. Òàçè íåãîâà çíàìåíèòà “êíèãà íà Õåðàêëèä”, Tegourta
Heraclidis, ñðàâíèòåëíî íåîòäàâíà îòêðèòà â ñèðèéñêè
ïðåâîä, å ïî-ñêîðî àïîëîãåòè÷åñêè ïàìôëåò, îòêîëêîòî
áîãîñëîâñêî èçïîâåäàíèå. Òàçè êúñíà èçïîâåä ïîêàçâà, ÷å
Íåñòîðèé íå ñå å ïðîìåíèë è ñëåä îòëú÷âàíåòî. Òîé å
ïîãúëíàò îò ïîëåìèêà ñ Êèðèë è Åôåñêèòå îòöè. È ïî
12
òàçè êíèãà íàé-äîáðå ìîæå äà ñå ðàçáåðå Íåñòîðèé - è äà
ñå ðàçáåðå íå ñàìî äîãìàòè÷åñêàòà, íî è èñòîðè÷åñêàòà
ïðàâîòà íà Êèðèë. Ñúùåñòâåíîòî òóê, ðàçáèðà ñå, íå å â
ñïîðà çà èìåòî Áîãîðîäèöà, à â îñíîâíèòå õðèñòîëîãè÷åñ-
êè ïðåäïîñòàâêè íà Íåñòîðèé. Òîé ïðîäúëæàâà Òåîäîð è,
ìîæå äà ñå êàæå, äîèçêàçâà íåãîâèòå ìèñëè. Îñíîâíîòî
ïîíÿòèå íà Íåñòîðèé å ïîíÿòèåòî çà ëèöå, προσωπον.
Ïúðâî, “åñòåñòâåíîòî ëèöå”, ïðèíöèïúò íà èíäèâèäóàëíî-
ñòòà, προσωπον φυσικον - òîçè òåðìèí î÷åâèäíî ïðèíàä-
ëåæè íà ñàìèÿ Íåñòîðèé. Âèíàãè “ñúâúðøåíàòà ïðèðî-
äà” å ñàìîäîñòàòú÷íà, èìà â ñåáå äîñòàòú÷íî îñíîâàíèå çà
ñúùåñòâóâàíå è óñòîé÷èâîñò, òÿ å èíäèâèäóóì - â òîâà
Íåñòîðèé å ïîñëåäîâàòåëåí àðèñòîòåëèàíåö: ñàìî êîíê-
ðåòíîòî, èíäèâèäóàëíîòî å ðåàëíî â íåãîâèòå î÷è, îáùîòî
è ðîäîâîòî (Àðèñòîòåëîâàòà “âòîðà ñúùíîñò”) çà íåãî å
ñàìî îòâëå÷åíî ïîíÿòèå.Îòòóê Íåñòîðèé çàêëþ÷àâà, ÷å â
Õðèñòà è Áîæåñòâåíîòî, è ÷îâå÷åñòâîòî ñà ñúùåñòâóâàëè
âñÿêî ñúñ ñâîèòå ñâîéñòâà, ñúñ ñâîÿòà èïîñòàñ è ñúñ ñâîÿ-
òà ñúùíîñò; è ÷îâå÷åñòâîòî â Õðèñòà å òîëêîâà ïúëíî, ÷å
å ìîæåëî äà æèâåå è äà ñå ðàçâèâà ñàìî çà ñåáå ñè... Ïî
òàêúâ íà÷èí “äâå ïðèðîäè” çà Íåñòîðèé îçíà÷àâà ïðàê-
òè÷åñêè “äâå ëèöà”. È âòîðî, “ëèöåòî íà ñúåäèíåíèåòî” -
προσωπον της ενωσεως - åäíîòî Ëèöå íà Õðèñòà, una persona
Unigeniti. Öåëèÿò ñìèñúë íà ó÷åíèåòî íà Íåñòîðèé å â
òîâà êàê îïðåäåëÿ òîé îòíîøåíèåòî íà òåçè ïîíÿòèÿ è
îáîçíà÷àâàíèòå îò òÿõ ôàêòè, ðåàëíîñòè. Íåñòîðèé ðàçäå-
ëÿ â Õðèñòà “äâåòå ïðèðîäè”, ñúåäèíÿâàéêè ãè ⠓ïîêëî-
íåíèåòî” − χωριζω τας φυσεις αλλ′ ενϖ την προσκυνησιν.
“Ñúåäèíÿâà ïîêëîíåíèåòî”, çàùîòî “ïðèðîäèòå” ñà ñúå-
äèíåíè â Õðèñòà, è Íåñòîðèé ïîä÷åðòàâà ïúëíîòàòà è íå-
ðàçäåëíîñòòà íà òîâà ñúåäèíåíèå... Ñïîðåä íåãî â Õðèñòà
Áîã íèêîãà íå å äåéñòâàë íåçàâèñèìî îò ÷îâå÷åñòâîòî. È
âñå ïàê òîâà å ïðåäè âñè÷êî äîáðîâîëíî ñúåäèíåíèå, ñúå-
äèíåíèå â ëþáîâòà - è íå ñàìî â òîçè ñìèñúë, ÷å Ñëîâîòî
ïî Ñâîÿ âîëÿ, çàðàäè ìèëîñúðäèåòî è ëþáîâòà Ñè íèç-
õîæäà è ñå âúïëúùàâà, íî è â òîâà, ÷å öÿëîòî ñúäúðæàíèå
13
íà âúïëúùåíèåòî ñå èç÷åðïâà ñ åäèíñòâîòî íà âîëÿòà è
äåéñòâèåòî - κατα την θελησιν και την ενεργειαν. Òîâà
èìåííî åäèíñòâî å çà Íåñòîðèé “åäèíñòâîòî íà äîìîñòðî-
èòåëíîòî ëèöå”. Òóê ïðè íåãî ñÿêàø ñå âúçñòàíîâÿâà àð-
õàè÷íèÿò ñìèñúë íà ïîíÿòèåòî “ëèöå”, êîãàòî òî å îçíà-
÷àâàëî ïðåäè âñè÷êî “þðèäè÷åñêî ëèöå”, “ðîëÿ” è äîðè
îáâèâêà, ìàñêà. Ñúåäèíåíèåòî íà “åñòåñòâåíèòå ëèöà” â
äîìîñòðîèòåëíî åäèíñòâî Íåñòîðèé ñàì îïðåäåëÿ êàòî
íÿêàêúâ îáìåí è âçàèìîîáùåíèå, êàòî “âçàèìíî èçïîëç-
âàíå íà îáðàçèòå” - òóê ìîæå äà ñè ïðèïîìíèì íàøèÿ
èçðàç: â èìåòî, îò èìåòî... Çà Íåñòîðèé å õàðàêòåðåí ïðè
òîâà è ìîìåíòúò íà âçàèìíîñò, íà “ïðèåìàíåòî” è “äàðà”.
Ñëîâîòî ïðèåìà “ëèöåòî” íà ÷îâåêà è ñúîáùàâà íà ÷îâå-
êà Ñâîåòî “Ëèöå”. Áîã ñå å âúïëúòèë â ÷îâåê, êàçâà Íå-
ñòîðèé, è “å íàïðàâèë íåãîâîòî ëèöå Ñâîå ñîáñòâåíî Ëèöå”,
ïðèåë íà Ñåáå Ñè “ëèöåòî” íà âèíîâíàòà ïðèðîäà.  òîâà
èìåííî ñå ñúñòîè áåçìåðíîñòòà íà Áîæåñòâåíîòî ñíèç-
õîæäàíå - “÷å ëèöåòî íà ÷îâåêà ñòàâà ñâîå (çà Áîãà) è
Òîé äàâà íà ÷îâåêà Ñâîåòî Ëèöå”. Áîã ïîëçâà ëèöåòî íà
÷îâåêà, çàùîòî ãî å ïðèåë è ïðè òîâà â ðîáñêè è ñëóæåáåí
îáðàç... Áîæåñòâîòî ïîëçâà ëèöåòî íà ÷îâå÷åñòâîòî, à ÷î-
âå÷åñòâîòî - ëèöåòî íà Áîæåñòâîòî, è â òîçè ñìèñúë íèå
ãîâîðèì çà “åäèíñòâî íà ëèöåòî çà äâàìàòà” (íÿêàêâà
ñèìåòðèÿ íà ïðèðîäèòå).Ïîëçâàíåòî çíà÷è òóê óñâîÿâà-
íå. Â òîçè ñìèñúë ìîæå äà ñå ãîâîðè çà âñåëÿâàíå íà
Áîæåñòâîòî, çà âúçïðèåìàíå íà ÷îâå÷åñòâîòî - ìîæå äà ñå
ãîâîðè çà ÷îâåøêàòà ïðèðîäà â Õðèñòà êàòî îðúäèå íà
Áîæåñòâîòî, êàòî çà Áîãîíîñíà, çàùîòî â Õðèñòà íèå ñúçåð-
öàâàìå è èçïîâÿäâàìå Áîãà... Òîâà äîìîñòðîèòåëíî åäèí-
ñòâî çà Íåñòîðèé å ðàçâèâàùî ñå åäèíñòâî - ñúâúðøåíîòî
ñúåäèíåíèå ñå ïðåäøåñòâà îò âðåìåòî íà ïîäâèã è áîðáà,
êîãàòî Ïîìàçàíèêúò îùå íÿìà ïðàâî íà íàñëåäèå è ãîñ-
ïîäñòâî, êîãàòî ñòðàñòèòå îùå íå ñà ïîáåäåíè, ïðîòèâî-
áîðñòâîòî èì îùå íå ñå å ðàçðåøèëî è Õðèñòîñ îùå íå
òâîðè ÷óäåñà, íÿìà âëàñò äà ó÷è, íî ñàìî ñå ïîä÷èíÿâà è
èçïúëíÿâà çàïîâåäè. Åäâà ñëåä èçêóøåíèåòî â ïóñòèíÿòà
14
è Èîàíîâîòî êðúùåíèå, âúçâèñÿâàéêè ñå ñ äóøàòà ñè êúì
Áîãà â ñúãëàñóâàíåòî íà ñâîÿòà ñ Íåãîâàòà âîëÿ, Õðèñòîñ
ïîëó÷àâà âëàñò è ñèëà - “òúé êàòî Òîé å ïîáåäèë è
âúçòúðæåñòâóâàë âúâ âñè÷êî, Òîé ïîëó÷èë êàòî íàãðàäà
çà ñâîÿòà ïîáåäà âëàñòòà äà ïðîïîâÿäâà è äà âúçâåñòÿâà
áëàãîâåñòèåòî íà Öàðñòâîòî Íåáåñíî”... Èíà÷å êàçàíî -
“êîãàòî Òîé çàâúðøèë ïîäâèãà íà ñîáñòâåíîòî óñúâúð-
øåíñòâàíå ñðåä âñÿ÷åñêèòå èçêóøåíèÿ. Òîé äåéñòâà çàðà-
äè íàñ è ñå òðóäè äà íè èçáàâè îò íàäìîùèåòî íà òèðàíà”,
çàùîòî çà Íåãî áèëà ìàëêà Íåãîâàòà ñîáñòâåíà ïîáåäà...
Èìà íåñúìíåíà ïðàâäà â òîâà âíèìàíèå íà Íåñòîðèé êúì
÷îâåøêàòà äåéñòâåíîñò â Õðèñòà. Íî òÿ ñå èçêðèâÿâà îò
åäíîñòðàí÷èâîòî ìàêñèìàëèñòè÷åñêî ïðåïîä÷åðòàâàíå -
Íåñòîðèé íå âèæäà ïî÷òè íèùî îñâåí ÷îâåøêèÿ ïîäâèã â
Õðèñòà, ÷ðåç êîéòî ñå ïðèâëè÷à Áîæèåòî áëàãîâîëåíèå.
Äîìîñòðîèòåëíîòî åäèíñòâî íà ëèöåòî Íåñòîðèé îáîçíà-
÷àâà ñ èìåòî íà Õðèñòà, Ñèíà, Ãîñïîäà - òåçè èìåíà ñî÷àò
ñúåäèíåíèåòî, “äâåòå ïðèðîäè”, çà ðàçëèêà îò èìåíàòà íà
îòäåëíèòå ïðèðîäè. Õàðàêòåðíî å, ÷å Íåñòîðèé îò÷åòëèâî
ïðîòèâîïîñòàâÿ èìåíàòà Áîã Ñëîâî è Õðèñòîñ. Òå íå áèâà
äà ñå ñìåñâàò - òîâà áè îçíà÷àâàëî äà ñå ñìåñâàò è ñàìèòå
ïðèðîäè. Ñúâúðøåíî ÿñíî å, ÷å Íåñòîðèé ïðåäè âñè÷êî
ñå ñòðåìè äà îòñòðàíè ìèñúëòà çà Áîæåñòâîòî íà Ñëîâî
êàòî íà÷àëî èëè ñðåäîòî÷èå íà åäèíñòâîòî. Îòòóê èäâà è
ðåøèòåëíîòî îòðèöàíèå íà “âçàèìîîáùåíèåòî íà ñâîé-
ñòâàòà”: “Àêî ïðî÷åòåø öåëèÿ Íîâ Çàâåò, òè íÿìà äà íà-
ìåðèø òàì ñìúðòòà äà áúäå ïðèïèñâàíà íà Áîãà Ñëîâî, íî
íà Õðèñòà, Ãîñïîäà èëè Ñèíà”...Íåñòîðèé òâúðäè, ÷å òóê
èìà íåùî ïîâå÷å îò ñàìî íåñëèòíîñò íà ïðèðîäèòå, ìåæäó
êîèòî ñúîòâåòíî ñå ðàçïðåäåëÿò îïðåäåëåíèÿòà, äåéñòâèÿ-
òà è ñâîéñòâàòà - òîé ïîä÷åðòàâà ðàçëè÷èåòî íà ñóáåêòèòå
ïðåäè è ñëåä âúïëúùåíèåòî è èçáÿãâà äà íàðè÷à Õðèñòà
Âúïëúòåíî Ñëîâî, à ñå îãðàíè÷àâà ñ èìåòî Åìàíóèë, “Ñ
íàìè Áîã”... Îòðèöàíèåòî íà èìåòî Áîãîðîäèöà ïî íåîá-
õîäèìîñò ñëåäâà îò ïðåäïîñòàâêèòå íà Íåñòîðèé. È íà
òîâà èìå òîé ïðîòèâîïîñòàâÿ èìåòî Õðèñòîðîäèöà,
15
Χριστοτοκος, êàòî óêàçâàùî “ëèöåòî íà ñúåäèíåíèåòî” è
èìåòî ×îâåêîðîäèöà êàòî ñî÷åùî ïðèðîäàòà, ïî êîÿòî
Ìàðèÿ å ìàéêà íà Èèñóñà. È îùå - Θεοδοχος, Áîãîïðèåì-
íèöà, äîêîëêîòî Ìàðèÿ å ðîäèëà Îíçè, â êîãîòî å Áîã -
“Ñ íàìè Áî㔠- “õðàìúò íà Áîæåñòâîòî”...  òîçè ñìèñúë
òÿ ìîæå äà ñå íàðè÷à Áîãîðîäèöà, Ìàéêà íà Áîãà “ïî
ïðîÿâëåíèå”, òúé êàòî Áîã ñå å ÿâèë â ñèíà íà Ìàðèÿ -
“ñëÿçúë å îò íåáåñàòà” è “ñå å âúïëúòèë”, íî íå ñå å ðîäèë
îò Ìàðèÿ... Áè áèëî íåâÿðíî äà ñå îòäàâàò âñè÷êè òåçè
íåòî÷íîñòè è ãðåøêè íà Íåñòîðèé íà íåÿñíîòàòà íà áîãî-
ñëîâñêèÿ è åêçåãåòè÷åñêèÿ ìó åçèê, íà íåîò÷åòëèâîñò íà
áîãîñëîâñêèòå ìó ïîíÿòèÿ, ò. å. íà ñìåñâàíåòî íà îáùè è
êîíêðåòíè èìåíà. Çàáëóæäåíèåòî íà Íåñòîðèé ïðîèçòè-
÷àëî ïðåäè âñè÷êî îò íåãîâèòå àíòðîïîëîãè÷åñêè ïðåäïî-
ñòàâêè, îò ïîãðåøíîòî âèæäàíå è âúçïðèåìàíå íà Õðèñ-
òîâèÿ Ëèê. Â òîâà òîé ïîâòàðÿ Òåîäîð. Íåãîâèòå
ðàçñúæäåíèÿ èìàò ñâîÿòà ïîñëåäîâàòåëíîñò. Â Åâàíãåëè-
åòî ñå ïîâåñòâóâà çà Òîçè, Êîéòî ñå å ðîäèë, æèâÿë å ñðåä
õîðàòà, ïîñòðàäàë å îò òÿõ - íî íàëè âñè÷êî òîâà ìîæå äà
ñå êàæå ñàìî çà ÷îâåê... Íåñòîðèé êàòî ÷å ëè ñå å ñúáëàç-
íÿâàë îò Åâàíãåëñêèÿ ðåàëèçúì. Òîé îòêàçâàë äà âèäè â
èñòîðè÷åñêèÿ Õðèñòîñ Áîãà Ñëîâî, äîðè è ñ óãîâîðêàòà -
Âúïëúòåíî Ñëîâî, çàùîòî çà íåãî òîâà îçíà÷àâàëî äà ñå
ïðèïèñâà íà Áîãà ÷îâåøêî ðîæäåíèå, èçìåí÷èâîñò, ñòðà-
äàòåëíîñò, ñìúðòíîñò è ñàìàòà ñìúðò. Òîåñò - äà ñå äîïóñ-
íå íÿêàêâî ïðåâðúùàíå è èçìåíåíèå íà Áîæåñòâîòî. Áîã
íå ìîæå äà áúäå ñóáåêò íà èñòîðèÿòà è íå ìîæå äà áúäå
ñ÷èòàí çà Áîã Îíçè, Êîéòî å áèë ìëàäåíåö, áèë å ðàçïíàò,
óìðÿë å... È Íåñòîðèé îòíàñÿë Åâàíãåëñêàòà èñòîðèÿ êúì
Õðèñòîñ - íî ñ óãîâîðêàòà, ÷å Ñëîâîòî íå å ñóáåêò çà ñêàçó-
åìîòî ïî ÷îâå÷åñòâî. Òàêà ñå îêàçâàëî, ÷å òàêúâ ñóáåêò â
äåéñòâèòåëíîñò ìîæå äà áúäå ñàìî ÷îâåøêîòî “ëèöå” -
èìåííî “ëèöå” èëè “ëè÷íîñò”, à íå “ïðèðîäà”, çàùîòî “áåç-
ëè÷íàòà” ïðèðîäà çà Íåñòîðèé å íåùî ïðèçðà÷íî, ïðèâèä-
íî, ñàìî ìèñëåíî, íî íå äåéñòâèòåëíî, íå ñúùåñòâóâàùî.
Òîâà îçíà÷àâà, ÷å äåéñòâàùîòî ëèöå â Åâàíãåëèåòî çà Íå-
16
ñòîðèé å Åìàíóèë, “Ñ íàìè Áîã”, èëè Õðèñòîñ - áîãîïðèåì-
íîòî ÷îâåøêî ëèöå, “Ñèíúò ÷ðåç ñúåäèíåíèåòî ñúñ Ñèíà”.
Êàçàíî ïî äðóã íà÷èí, çà Íåñòîðèé Ñïàñèòåëÿò å ÷îâåê -
èëè Ñïàñèòåë áèë ÷îâåêúò, ìàêàð è ñúåäèíåí ñ Áîãà...
Åäèíñòâîòî íà Åâàíãåëñêàòà èñòîðèÿ ñå ðàçïàäà íà äâà
ïàðàëåëíè èëè ñèìåòðè÷íè ðåäà, ìàêàð è íåðàçðèâíî ñâúðçà-
íè - êàòî âñåêè ðåä å çàòâîðåí â ñåáå ñè è ñÿêàø ñàìîäîñ-
òàòú÷åí... Îòòóê ñå íàëàãàëè ñîòåðèîëîãè÷åñêèòå èçâîäè.
Ñïàñåíèåòî çà Íåñòîðèé ñå èç÷åðïâàëî ñ ìîðàëíîòî, âîëå-
âî, à íå îíòîëîãè÷åñêî ñúåäèíåíèå íà ÷îâå÷åñòâîòî ñ Áîãà -
ñúñ ñâîåîáðàçíî íðàâñòâåíî ñúãëàñóâàíå íà ÷îâåêà ñ Áîãà.
È çà “îáîæåíèåòî” êàòî ðåëèãèîçåí èäåàë Íåñòîðèé íå
ìîæåë è íå ñå ðåøàâàë äà ãîâîðè. Íåñëó÷àéíî â ñîòåðèî-
ëîãèÿòà ìó ñà òîëêîâà ïîä÷åðòàíè “þðèäè÷åñêèòå” ìîòèâè
(çàìåñòâàùàòà æåðòâà). Òàêà àíòðîïîëîãè÷åñêèÿò ìàêñè-
ìàëèçúì ñå ðàçðåøàâà ÷ðåç ñîòåðèîëîãè÷åñêè ìèíèìàëèçúì
(“åíàíòèîäîêåòèçúì”, îáðàòåí äîêåòèçúì).
5. Íà åðåñòà íà Íåñòîðèé Öúðêâàòà îòãîâàðÿ ÷ðåç
ñëîâàòà íà ñâ. Êèðèë Àëåêñàíäðèéñêè - è îòãîâàðÿ ïðåäè
âñè÷êî ñ ÿðêî è ãîðåùî ñîòåðèîëîãè÷åñêî èçïîâåäàíèå, â
êîåòî ñìèðåíèåòî ñå ñúåäèíÿâà ñ äðúçíîâåíèåòî íà óïî-
âàíèåòî. Âñåëåíñêèÿò ñúáîð â Åôåñ íå óòâúðäèë íèêàêâî
åäíîçíà÷íî âåðîîïðåäåëåíèå. Òîé ñå îãðàíè÷èë ñ ïîçîâà-
âàíå íà Ïðåäàíèåòî è íà Íèêåéñêèÿ ñèìâîë. Íàèñòèíà
ñúáîðúò ïðèåë è îäîáðèë ïîëåìè÷åñêèòå ïîñëàíèÿ è ãëà-
âè íà Êèðèë, ìàêàð åäâà ëè â äîãìàòè÷åñêè èëè âåðîîï-
ðåäåëèòåëåí ñìèñúë, íî ïî-ñêîðî â çàáðàíèòåëåí, “àãîíèñ-
òè÷åí”. È òîâà å ñâúðçàíî ïðåäè âñè÷êî ñúñ ñàìàòà ôîðìà
íà “ãëàâèòå” íà Êèðèë. Òîâà áèëè àíàòåìàòèçìè - âåðî-
îïðåäåëåíèå îò ïðîòèâíîòî... È îñâåí òîâà òåçè ãëàâè íà
Êèðèë âåäíàãà ñòàíàëè ïðè÷èíà çà ðàçäåëåíèå, ïðåäìåò
íà ñïîðîâå. Ñúáðàëèòå ñå â Åôåñ îòöè ñå ðàçöåïèëè. Íàè-
ñòèíà Âñåëåíñêè ñúáîð â ñòðîãèÿ ñìèñúë íà äóìàòà áèë
ñàìî ñúáîðúò íà Êèðèë è Ìåìíîí, à ñúáîðúò èëè ñúáîð-
÷åòî íà “èçòî÷íèòå” áèë ñàìî “îòñòúïíè÷åñêî ñáîðèùå”.
Íî äîãìàòè÷åñêèòå äåÿíèÿ íà Åôåñêèÿ ñúáîð çàâúðøèëè
17
ñàìî ñ âúçñúåäèíÿâàíåòî íà “èçòî÷íèòå”, è èìåííî çíàìå-
íèòàòà “ôîðìóëà íà åäèíåíèåòî” îò 433 ã., ñòðîãî êàçàíî,
å äîãìàòè÷åñêàòà ðàâíîñìåòêà è åïèëîã íà ñúáîðà. Òàçè
ôîðìóëà å ñúñòàâåíà íà àíòèîõèéñêèÿ áîãîñëîâñêè åçèê -
êàêòî âïîñëåäñòâèå è Õàëêèäîíñêîòî âåðîîïðåäåëåíèå.
Îò òîâà òóê ñòàâà ïî-ÿñíà ãðàíèöàòà ìåæäó ïðàâîñëàâèåòî
è íåñòîðèàíñòâîòî. Åòî òåêñòà íà òîçè ñèìâîë: “Èçïîâÿä-
âàìå, ÷å Ãîñïîä íàø Èèñóñ Õðèñòîñ, Ñèíúò Áîæèé Åäèíî-
ðîäíèÿò, å ñúâúðøåí Áîã è ñúâúðøåí ÷îâåê, îò ðàçóìíà
äóøà è òÿëî, Θεον τελειον και ανθρωπον τελειον - ÷å Òîé å
ðîäåí ïðåäè âñè÷êè âåêîâå îò Îòöà ïî Áîæåñòâî, à â ïîñëå-
äíèòå äíè çàðàäè íàñ è íàøåòî ñïàñåíèå îò Äåâà Ìàðèÿ ïî
÷îâå÷åñòâî; ÷å Òîé å åäèíîñúùåí íà Îòöà ïî Áîæåñòâî è
åäèíîñúùåí íà íàñ ïî ÷îâå÷åñòâî çàùîòî ñå å èçâúðøèëî
ñúåäèíåíèå íà äâå åñòåñòâà - δυο γαρ φυσεων ενωσις γεγονε...
Çàòîâà èçïîâÿäâàìå åäèí Õðèñòîñ, åäèí Ñèí, åäèí Ãîñïîä...
Çàðàäè òîâà íåñëèòíî ñúåäèíåíèå íèå èçïîâÿäâàìå Ñâåòà-
òà Äåâà êàòî Áîãîðîäèöà - çàùîòî Áîã Ñëîâî ñå å âúïëúòèë
è âú÷îâå÷èë è â ñàìîòî çà÷àòèå å ñúåäèíèë ñúñ Ñåáå Ñè
õðàìà, âúçïðèåò îò íåÿ, τον εξ αυτης ληφθεντα ναον. Íèå
çíàåì, ÷å áîãîñëîâèòå ñìÿòàò åäíè îò Åâàíãåëñêèòå è àïîñ-
òîëñêèòå ñëîâà çà îáùè (κοινοποιουντες), êàòî îòíàñÿùè
ñå ñàìî äî åäíîòî Ëèöå, ως εφ′ ενος πρσωπου, äðóãè ïúê
îòëè÷àâàò (διαιρουντες) êàòî îòíàñÿùè ñå äî äâåòå åñòå-
ñòâà, ως επι δυο φυσεων, áîãîïðèëè÷íèòå îòíàñÿò äî Áîæå-
ñòâîòî íà Õðèñòà, à ïðèíèçÿâàùèòå êúì ÷îâå÷åñòâîòî ìó”...
Òàçè ôîðìóëà áèëà ïðåäëîæåíà îò “èçòî÷íèòå”, ìåæäó
äðóãîòî îùå ïðåç 431 ã. íà “ñúáîð÷åòî” èì - ñåãà ÿ ïðèåìà
ñâ. Êèðèë. Èìåííî òÿ å ïðåðàáîòåíà ïî-êúñíî â Õàëêè-
äîíñêèÿ îðîñ. Ôîðìàëíî òÿ íàïîìíÿ îïðåäåëåíèÿòà íà
Íåñòîðèé, òîâà îáà÷å å ñàìî ñëîâåñíî ñõîäñòâî.  ñàìàòà
ïîñòðîéêà íà òîâà âåðîèçëîæåíèå ñå ÷óâñòâà ìèñúë,ðàç-
ëè÷íà îò òàçè íà Òåîäîð è Íåñòîðèé. È ïðåäè âñè÷êî -
ïðèçíàíèå íà åäèí ñóáåêò, íà åäèí Áîãî÷îâåøêè Ëèê -
Ãîñïîä ñå ðàæäà îò Îòöà è Òîé ñúùèÿò(τον αυτον) îò
Äåâàòà ïðåç ïîñëåäíèòå äíè - èìåííî òîâà íå èñêàë íèòî
18
äà ïðèçíàå, íèòî äà èçðå÷å Íåñòîðèé. Îò ïðåäàíèåòî è îò
ïðàâèëàòà íà âÿðàòà òîé ñå îòêëîíÿâà íå òîãàâà, êîãàòî
ãîâîðè çà “äâåòå åñòåñòâà”, à êîãàòî ðàçäåëÿ äâà ñóáåêòà,
ðàçëè÷àâà äâà îíòîëîãè÷åñêè öåíòúðà íà îòíîøåíèÿ â
Õðèñòà. È ïîñëå - âú⠓ôîðìóëàòà íà åäèíåíèåòî” êàòî
íà÷àëî íà åäèíñòâîòî äèðåêòíî ñå èçïîâÿäâà Áîæåñòâîòî
íà Ñëîâîòî. Íàèñòèíà â òîâà ñàìî ñå âúçïðîèçâåæäà ëî-
ãè÷åñêàòà ñõåìà íà Íèêåéñêèÿ ñèìâîë, êîÿòî íå èçêëþ÷-
âà ðàçëè÷íè òúëêóâàíèÿ. Òðÿáâà äà äîáàâèì, ÷å ñàìà ïî
ñåáå ñè “ôîðìóëàòà íà åäèíåíèåòî” íå èç÷åðïâà âúïðîñà
- òÿ ïðåäïîëàãà îïðåäåëÿíå íà òåðìèíèòå è èçèñêâà áîãî-
ñëîâñêè êîìåíòàð. Â èçâåñòåí ñìèñúë ñúùîòî òðÿáâà äà
ñå êàæå è çà Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ. Èçîáùî ôîðìóëèòå íà
âåðîîïðåäåëåíèåòî ïîëó÷àâàò ïîñëåäíàòà ñè óáåäèòåëíîñò
ñàìî â æèâîòî è âíÿòíî áîãîñëîâñêî òúëêóâàíèå - òàêà
Íèêåéñêèÿò ñèìâîë ñå ðàçêðèâà â áîãîñëîâèåòî íà Àòàíà-
ñèé è îùå ïîâå÷å â êàïàäîêèéñêîòî áîãîñëîâèå. Èìåííî
çàòîâà áîãîñëîâñêèòå ñèñòåìè ïðèäîáèâàò ãîëÿì äîãìàòè-
÷åñêè àâòîðèòåò - îòòóê èäâà ïîñòîÿííîòî ïîçîâàâàíå ïî
âðåìå íà ñúáîðèòå íà îòå÷åñêèòå ñâèäåòåëñòâà, íà “âÿðàòà
íà Îòöèòå”. È åòî - ñâ. Êèðèë çàâèíàãè îñòàâà “õðèñòîëî-
ãè÷åñêè ó÷èòåë” ïðåäè âñè÷êî; à òîâà, êîåòî å ïèñàë ïðîòèâ
íåãî è íåãîâèòå “ãëàâè” áëàæ. Òåîäîðèò å îñúäåíî è îò-
õâúðëåíî íà V Âñåëåíñêè ñúáîð. Õàðàêòåðíî å, ÷å ïðè
âúçñúåäèíåíèåòî ñ “èçòî÷íèòå” ñâ. Êèðèë íå ñå îòêàçâà îò
“ãëàâèòå” ñè, êîåòî ïðåäè âñè÷êî èñêàëè îò Èçòîê, à “èç-
òî÷íèòå” íå ïðîäúëæèëè äà íàñòîÿâàò çà òîâà. È çàòîâà
ìîæå äà ñå êàæå îò ñàìîòî íà÷àëî, ÷å “ãëàâèòå” íà Êèðèë
ñå îêàçàëè áîãîñëîâñêî îáÿñíåíèå íà ñúãëàñèòåëíîòî èç-
ïîâåäàíèå.
6. Íà Èçòîê “ñúãëàøåíèåòî” îò 433 ã. íå áèâà ïðè-
åòî âåäíàãà è íå îò âñè÷êè. Ìíîçèíà ñå ïðèìèðèëè ñàìî
ïîä íàòèñêà íà ñâåòñêàòà âëàñò. Íåïîêîðíèòå áèëè íèç-
ëîæåíè. Íî ñìóùåíèåòî íå ñåêâàëî. Èçòî÷íèòå âèæäàëè
â ñúãëàøåíèåòî îò 433 ã. îòðå÷åíèåòî íà Êèðèë. Íî Êè-
ðèë ãî ðàçáèðàë èíà÷å. È íå ñàìî íå ñå îòêàçâàë îò ñâî-
19
èòå “ãëàâè”, íî, íàïðîòèâ, ðàçïðîñòðàíÿâàë ñâîÿòà ðÿçêà
êðèòèêà íà öÿëîòî áîãîñëîâèå íà Èçòîêà... Ñúáëàçúíòà,
êîÿòî ïðåäñòàâëÿâàë Êèðèë íà Èçòîê, áèëà äîðè ïî-ñèë-
íà îò ïðÿêîòî ñú÷óâñòâèå íà Íåñòîðèé. È îò Êèðèë òóê
çàùèòàâàëè íå òîëêîâà Íåñòîðèé, êîëêîòî Òåîäîð è Äèî-
äîð... Çà èçâåñòíî âðåìå óáåæèùå íà íåïðèìèðèìèòå àí-
òèîõèéöè ñòàâà Åäåñà, êúäåòî ïðåç 435 ã. íà åïèñêîïñêàòà
êàòåäðà Ðàâóëà å ñìåíåí îò èçâåñòíèÿ Èâà (îñúäåí âïîñ-
ëåäñòâèå íà V Âñåëåíñêè ñúáîð çà ïèñìîòî äî Ìàðèé
Ïåðñèåöà)... Åäåñà áèëà ñâúðçàíà ïîâå÷å ñ Ïåðñèÿ, îò-
êîëêîòî ñ åëèíèñòè÷íèÿ ñâÿò. Îò Ïåðñèÿ òóê ñå ïðåñåëèë
ïðåï. Åôðåì Ñèðèí (îêîëî 365 ã.) è òóê îñíîâàë ñâîÿòà
çíàìåíèòà øêîëà - äîðè òàêà ÿ íàðè÷àëè - “øêîëàòà íà
ïåðñèéöèòå”... Ñàìî ñëåä ïðåï. Åôðåì â Åäåñà ñå çàñèë-
âà ãðúöêîòî âëèÿíèå, âëèÿíèåòî íà Àíòèîõèÿ ïðåäè âñè÷-
êî. Ïðåâåæäàò ñå ãðúöêè îòöè, àãèîãðàôè è àñêåòè. È â
íà÷àëîòî íà V âåê â Åäåñà âå÷å áîãîñëîâñòâàò ïî Òåîäîð
è Äèîäîð. Âåðîÿòíî çàòîâà Åäåñêàòà øêîëà áèëà âðåìåí-
íî çàêðèòà ïðè Ðàâóë. Ïðè Èâà òÿ áèëà îòêðèòî îòíî-
âî... Ìíîãî ñêîðî îáà÷å ⠓áðàòñòâîòî” íà øêîëàòà çà-
ïî÷íàë ðàçêîë. È ïðåç 457 ã. íåïðèìèðèìèòå çàåäíî ñ
íà÷àëíèêà íà øêîëàòà Íàðçàé òðÿáâàëî äà ñå èçñåëÿò çàä
ïåðñèéñêàòà ãðàíèöà. À ïðåç 489 ã. Åäåñêàòà øêîëà áèëà
îêîí÷àòåëíî çàêðèòà ïî íàñòîÿâàíå íà èìïåðàòîð Çèíîí...
Íàðçàé ñå ïðåñåëèë â Íèçèáèÿ è òóê îñíîâàë øêîëà ïî
ïîäîáèå íà åäåñêàòà. Ïðåç òåçè ãîäèíè Ïåðñèéñêàòà öúðêâà
îêîí÷àòåëíî ñå îòêúñâà îò Âèçàíòèÿ è ñå çàòâàðÿ â ìåñò-
íèòå ïðåäàíèÿ. Àíòèîõèéñêîòî áîãîñëîâèå îòòîãàâà ñòàâà
íàöèîíàëíî èëè ïî-òî÷íî äúðæàâíî èçïîâåäàíèå íà ïåð-
ñèéñêèòå õðèñòèÿíè. È Íèçèáèéñêàòà øêîëà ñå ïðåâðúùà
â äóõîâåí öåíòúð íà òàçè “íåñòîðèàíñêà” öúðêâà. Âïðî-
÷åì ïî-ïðàâèëíî å äà ñå ãîâîðè íå çà “íåñòîðèàíñòâî”, à
çà “âÿðàòà íà Òåîäîð è Äèîäîð”. “Íåñòîðèàíñêàòà” öúðêâà
å â äåéñòâèòåëíîñò öúðêâàòà íà Òåîäîð Ìîïñóåñòèéñêè.
Èìåííî Òåîäîð ïî ïðåèìóùåñòâî å Îòåöúò è Ó÷èòåëÿò
çà Ñèðèéñêî-ïåðñèéñêàòà öúðêâà. Öÿëîòî “íåñòîðèàíñ-
20
êî” áîãîñëîâèå å ñàìî ïîêîðåí êîìåíòàð êúì íåãîâèòå
òâîðåíèÿ - “êàêòî îáÿñíÿâàë âÿðàòà ñâåòèÿò ïðèÿòåë Áîæè,
áëàæåíèÿò ìàð Òåîäîð, åïèñêîï è òúëêóâàòåë íà ñâåòèòå
êíèãè”...  ãðúöêîòî áîãîñëîâèå àíòèîõèéñêàòà òðàäè-
öèÿ ðàíî ñå ïðåêúñâà.  ñèðèéñêîòî òÿ ïîëó÷àâà íîâ
ñìèñúë, “ðàçãðúöêîñòÿâà” ñå, ñòàâà ïî-ñåìèòñêà. Ñèðèéñ-
êèòå áîãîñëîâè ñå ÷óæäååëè îò ôèëîñîôèÿòà êàòî ãðúöêî
èçêóøåíèå. “Èñòîðè÷åñêîòî” áîãîñëîâèå íà Òåîäîð áèëî
åäèíñòâåíèÿò âèä åëèíèçúì, ïðèåìëèâ çà ñåìèòñêèÿ âêóñ,
èìåííî çàùîòî è çà Òåîäîð áîãîñëîâèåòî áèëî ïî-ñêîðî
ôèëîëîãèÿ, îòêîëêîòî ôèëîñîôèÿ. Èìà èçâåñòíî âúòðåøíî
ðîäñòâî ìåæäó “èñòîðèêî-ãðàìàòè÷åñêèÿ” ìåòîä íà àíòè-
îõèéöèòå è ðàâèíèñòè÷åñêàòà åêçåãåòèêà íà Èçòîêà... Çà
ñèðèéñêîòî áîãîñëîâèå å ìíîãî õàðàêòåðíà ñâîåîáðàçíà-
òà åêçåãåòè÷åñêà ñõîëàñòèêà, îò÷àñòè íàïîìíÿùà Òàëìó-
äà. Ñèðèéñêîòî áîãîñëîâèå áèëî “øêîëíî” áîãîñëîâèå â
ñòðîãèÿ ñìèñúë íà äóìàòà. Ñ òîâà å ñâúðçàíî ðúêîâîäíî-
òî âëèÿíèå íà áîãîñëîâñêàòà øêîëà... Íèçèáèéñêàòà øêîëà
ìíîãî áúðçî äîñòèãà ðàçöâåò. Êàñèîäîð (îêîëî 535 ã.)
âå÷å ÿ ïîñî÷âà êàòî îáðàçöîâî õðèñòèÿíñêî ó÷èëèùå íà-
ðåä ñ Àëåêñàíäðèéñêàòà äèäàñêàëèÿ. Äî íàñ å äîñòèãíàë
óñòàâúò íà øêîëàòà îò 496 ã. Íî íå å òðóäíî â íåãî äà ñå
îòêðèÿò ÷åðòèòå íà åäíî ïî-äðåâíî è òðàäèöèîííî óñò-
ðîéñòâî. Íèçèáèéñêàòà øêîëà áèëà òèïè÷íà ñåìèòñêà
øêîëà, ïî óñòðîéñòâî òÿ íàïîìíÿ íàé-âå÷å åâðåéñêèòå
ðàâèíñêè øêîëè (“beth-hammidrash”). Ïðåäè âñè÷êî òîâà
íå å ñàìî øêîëà, à îáùåæèòèå. Âñè÷êè æèâåÿò çàåäíî â
êèëèè â ó÷èëèùíàòà ñãðàäà. Âñè÷êè îáðàçóâàò åäíî “áðàò-
ñòâî” - è ïî-âúçðàñòíèòå, è ìëàäèòå. Çàâúðøèëèòå êóðñî-
âåòå (íàðè÷àëè ãè “èçñëåäîâàòåëè”) îñòàâàò â îáùåæèòè-
åòî. Íî òîâà íå å ìàíàñòèð - êîéòî òúðñè ñòðîã æèâîò,
êàçâà óñòàâúò, “íåêà äà îòèäå â ìàíàñòèð èëè â ïóñòè-
íÿ”... Åäèíñòâåíèÿò ïðåïîäàâàí ïðåäìåò áèëî Ïèñàíèå-
òî. Êóðñúò áèë òðèãîäèøåí. Çàïî÷âàëè îò Ñòàðèÿ Çàâåò
è ãî èçó÷àâàëè ïðåç âñè÷êèòå òðè ãîäèíè. Ñàìî ïðåç ïîñ-
ëåäíàòà ãîäèíà èçó÷àâàëè è Íîâèÿ. ×åòåëè è ïðåïèñâàëè
21
òåêñòà, à ïîñëå ãî òúëêóâàëè. Åäèíèÿò îò ó÷èòåëèòå, “ó÷è-
òåëÿò ïî ïðîèçíîøåíèå”, ïðåïîäàâàë ñèðèéñêàòà ìàñîðà
(ò. å. âîêàëèçàöèÿòà íà òåêñòà è äèàêðèòè÷íèòå çíàöè).
Äðóã - “ó÷èòåëÿò ïî ÷åòåíå”, îáó÷àâàë ïî áîãîñëóæåáíî
÷åòåíå è ïååíå (“õîðîâå çàåäíî ñ ÷åòåíåòî”). Ãëàâíèÿò
ó÷èòåë (èëè “ðàáàí”) áèë íàðè÷àí “Òúëêóâàòåë”.  ïðå-
ïîäàâàíåòî ñè òîé áèë ñâúðçàí ñ “øêîëíîòî ïðåäàíèå”. Çà
òàêîâà ïðåäàíèå â Åäåñà îòíà÷àëî ñìÿòàëè òâîðåíèÿòà íà
ïðåï. Åôðåì. Íî ìíîãî ñêîðî çà “Òúëêóâàòåë” ïî ïðåèìó-
ùåñòâî áèë ïðèçíàò Òåîäîð. Â Íèçèáèÿ ãî ñìÿòàëè çà åäèí-
ñòâåí àâòîðèòåò. Íèçèáèéñêèÿò óñòàâ îñîáåíî ïðåäïàçâà îò
“óìîçðåíèÿ” è “èíîñêàçàíèÿ”...  êðàÿ íà VI âåê Õåíàíà îò
Àäèàáåíà, îãëàâèë Íèçèáèéñêîòî ó÷èëèùå ïðåç 572 ã., íà-
ïðàâèë îïèò äà çàìåíè Òåîäîð ñúñ Çëàòîóñò. Òîâà ïðåäèç-
âèêàëî áóðåí ïðîòåñò. Îñâåí òîâà Õåíàíà èçïîëçâàë èíîñ-
êàçàíèåòî. Ñòðîãèòå íåñòîðèàíè ãî ñìÿòàëè çà íå÷åñòèâ
îðèãåíèñò. Íÿêîè ãî ïîäîçèðàëè â ìàíèõåéñòâî. Íåãîâîòî
ó÷åíèå çà íàñëåäñòâåíèÿ ïúðâîðîäåí ãðÿõ èçãëåæäàëî êàòî
ôàòàëèçúì. Ñ ïîäêðåïàòà íà ïåðñèéñêèòå âëàñòè Õåíàíà
óñïÿë äà ñè çàïàçè óïðàâëåíèåòî íà øêîëàòà (òîé ñúñòà-
âèë íîâ óñòàâ çà íåÿ ïðåç 590 ã.), íî ïîëîâèíàòà ó÷åíèöè
ñå ðàçáÿãàëè. Äðóãèòå øêîëè îñòàíàëè âåðíè íà òðàäèöè-
ÿòà (â Ñåëåâêèÿ èëè Êòåçèôîí, â Àðáåëèòå, â ìíîãî ìàíàñ-
òèðè). Ñúáîðúò îò 585 ã. ñòðîãî îñúäèë è çàáðàíèë “òúëêó-
âàíèÿòà” íà Õåíàíà è ïðè òîâà ïîòâúðäèë, ÷å êàòî
åäèíñòâåíî è îêîí÷àòåëíî ìåðèëî çà èñòèíàòà ïî âñè÷êè
âúïðîñè òðÿáâà äà ñå ïðèåìà ñúæäåíèåòî íà áëàæåíèÿ
ìàð.Òåîäîð... Òàêà ñèðèéñêîòî áîãîñëîâèå ñúçíàòåëíî îñ-
òàâàëî â íà÷àëîòî íà V âåê. Òî ñå çàòâàðÿëî â àðõàè÷íè
øêîëíè ôîðìóëè, êîèòî ñ âðåìåòî èçñúõíàëè è ñå âêî÷àíè-
ëè. Òâîð÷åñêàòà åíåðãèÿ íàìèðàëà èçõîä ñàìî â ïåñíîñëî-
âèÿòà...  “íåñòîðèàíñêîòî” áîãîñëîâèå íÿìàëî è íå áè
ìîãëî äà èìà âúòðåøíî äâèæåíèå. Íåñòîðèàíèòå îòõâúðëÿ-
ëè ëþáîçíàòåëíîñòòà íà ìèñúëòà... Â Ñèðèÿ ìíîãî ñå çà-
íèìàâàëè ñ Àðèñòîòåë, ïðåâåæäàëè ãî è ãî îáÿñíÿâàëè.
Èìåííî ñ ïîñðåäíè÷åñòâîòî íà ñèðèéöèòå Àðèñòîòåë
22
âúçïðèåëè è àðàáèòå è ãî ïðåíåñëè âïîñëåäñòâèå â ñðåä-
íîâåêîâíèÿ Çàïàä. Íî íåñòîðèàíñêîòî áîãîñëîâèå äî òîçè
ñèðèéñêè àðèñòîòåëèçúì äîðè íå ñå äîêîñâàëî. Â Íèçè-
áèéñêèÿ óñòàâ èìà ìíîãî õàðàêòåðíà çàáðàíà íà ó÷åíèöè-
òå äà æèâåÿò çàåäíî ñ “ëåêàðè” - “çà äà íå ñå èçó÷àâàò íà
åäíî ìÿñòî êíèãèòå íà ìèðñêàòà ìúäðîñò è êíèãèòå íà ñâå-
òîñòòà”... Èìåííî “ëåêàðèòå” èëè íàòóðàëèñòèòå â Ñèðèÿ
ñå çàíèìàâàëè ñ Àðèñòîòåë... Íåñòîðèàíñêèòå áîãîñëîâè
èçáÿãâàëè óìîçðåíèåòî. Íî òîâà íå ãè ñïàñÿâàëî îò ðàöè-
îíàëèçìà. Òå èçïàäàëè â ðàçñúäú÷íîñò, â çàêîííè÷åñòâî...
 èçâåñòåí ñìèñúë òîâà áèëî âðúùàíå êúì àðõàè÷íîòî
èóäåî-õðèñòèÿíñòâî... Òàêúâ å èñòîðè÷åñêèÿò êðàé è áå-
çèçõîäíîñò íà àíòèîõèéñêîòî áîãîñëîâèå...
7. È â Åãèïåò äàëå÷ íå âñè÷êè ñìÿòàëè “ñúãëàøå-
íèåòî” ñ èçòî÷íèòå çà îêîí÷àòåëíî èëè äîðè çà çàäúëæè-
òåëíî. Ñëåä ñìúðòòà íà ñâ. Êèðèë âåäíàãà ñå ïðîÿâèë
ñòðåìåæúò äà ñå îòìåíè ðåøåíèåòî îò 433 ã. Òàêà çàïî÷-
íàëî ìîíîôèçèòñêîòî äâèæåíèå. Òî íå áèëî âúçðàæäàíå
íà àïîëèíàðèçìà. Ìîíîôèçèòñêàòà ôîðìóëà òðúãâà îò
Àïîëèíàðèé. Íî ñúâñåì íå ïðèçíàâàíåòî íà “åäíàòà” èëè
“åäèííàòà” ïðèðîäà å ñúùåñòâåíîòî è îñíîâíîòî â ó÷åíè-
åòî íà Àïîëèíàðèé. Àïîëèíàðèçìúò å ó÷åíèå çà ÷îâåø-
êàòà íåïúëíîòà â Õðèñòà - íå âñè÷êî ÷îâåøêî å âúçïðè-
åòî îò Áîãà Ñëîâî... Ìîíîôèçèòèòå ãîâîðåëè íå çà òàçè
íåïúëíîòà, à çà òàêîâà “èçìåíåíèå” íà âñè÷êî ÷îâåøêî â
èïîñòàñíîòî åäèíñòâî ñ Áîãà Ñëîâî, ïðè êîåòî ñå ãóáè
ñúèçìåðèìîñòòà (“åäèíîñúùèåòî”) íà ÷îâåøêîòî â Õðèñ-
òà ñ îáùî÷îâåøêàòà ïðèðîäà. Ñåãà ñå ïîñòàâÿ âúïðîñúò
íå çà ÷îâåøêèÿ ñúñòàâ, à èìåííî çà íà÷èíà íà ñúåäèíåíè-
åòî... È âñå ïàê èçâåñòíà ïñèõîëîãè÷åñêà áëèçîñò ìåæäó
àïîëèíàðèçìà è ìîíîôèçèòñòâîòî ñúùåñòâóâà - èìåííî â
îáùèÿ çà òÿõ àíòðîïîëîãè÷åñêè ìèíèìàëèçúì... Òåçè
îñíîâíè ÷åðòè íà ìîíîôèçèòñêîòî äâèæåíèå ÿñíî ëè÷àò
îùå â äåëîòî íà Åâòèõèé. Åâòèõèé ñúâñåì íå áèë áîãî-
ñëîâ è íÿìàë ñâîå ó÷åíèå. Òîé ãîâîðåë çà “åäíà ïðèðîäà”,
çàùîòî òàêà ó÷åëè Àòàíàñèé è Êèðèë. Çàòîâà ñìÿòàë çà
23
íåâúçìîæíî äà ñå ãîâîðè çà “äâå ïðèðîäè” ñëåä ñúåäèíå-
íèåòî, ò. å. â ñàìîòî Áîãî÷îâåøêî åäèíñòâî... Íî íå â
òîâà å îñòðèåòî íà íåãîâàòà ìèñúë... È çà îòöèòå îò 448 ã.
ðåøàâàù áèë îòêàçúò íà Åâòèõèé äà èçïîâÿäâà Õðèñòà
êàòî åäèíîñúùåí íà íàñ ïî ÷îâå÷åñòâî. Åâòèõèé íåäîóìÿ-
âàë “êàê ìîæå òÿëîòî íà Ãîñïîäà è Áîãà íàø äà áúäå
åäèíîñúùíî íàì”... Òîé ïðàâèë ðàçëè÷åíèåòî “òÿëî íà
÷îâåêà” è “÷îâåøêî òÿëî”. È ñå ñúãëàñÿâàë, ÷å òÿëîòî íà
Õðèñòà å “íåùî ÷îâåøêî” è ÷å Òîé ñå å âúïëúòèë îò Äåâà.
Íî òÿëîòî Ìó íå å “òÿëî íà ÷îâåê”... Åâòèõèé ñå áîè, äà
íå áè ñ ïðèçíàâàíåòî íà ÷îâåøêîòî “åäèíîñúùèå” äà ïðè-
ðàâíè, ïðåêàëåíî ìíîãî äà ïðèáëèæè Õðèñòà äî “îáèêíî-
âåíèòå õîðà” - òà íàëè Òîé å Áîã... Íî â íåãîâîòî óïîð-
ñòâî ñå óñåùà íåùî ïîâå÷å, óñåùà ñå ñïîòàåíàòà ìèñúë çà
íåñúèçìåðèìîñòòà íà Õðèñòà ñ õîðàòà è ïî ÷îâå÷åñòâî...
Ñúâðåìåííèöèòå íà Åâòèõèé íàðè÷àëè òîâà “äîêåòèçúì”...
È äåéñòâèòåëíî, Åâòèõèé âñúùíîñò, êàòî ÷å ëè êàçâàë òàêà:
çà “÷îâå÷åñòâîòî” â Õðèñòà ìîæå äà ñå ãîâîðè ñàìî â
îñîáåí è íåïðÿê ñìèñúë... Âïðî÷åì òîâà áèëà ïî-ñêîðî
íåÿñíîòà íà âèæäàíåòî, îòêîëêîòî íåÿñíîòà íà ìèñúëòà...
Åâòèõèé âèæäàë â Õðèñòà âñè÷êî ïðåêàëåíî “ïðåîáðàçå-
íî”, èçìåíåíî, ðàçëè÷íî...  òîâà âèæäàíå å èçòî÷íèêúò
íà èñòèíñêîòî ìîíîôèçèòñòâî... Îñúæäàíåòî íà Åâòèõèé
íà “ïîñòîÿííèÿ ñúáîð” ïðåç 448 ã. íàïðàâèëî ñèëíî âïå-
÷àòëåíèå íàâñÿêúäå. Åâòèõèé àïåëèðàë â Ðèì è Ðàâåíà,
âåðîÿòíî è â Àëåêñàíäðèÿ. Âúâ âñåêè ñëó÷àé Äèîñêîð ãî
ïðèåë â îáùåíèå è îòìåíèë ðåøåíèåòî íà Êîíñòàíòèíî-
ïîëñêèÿ ñúáîð. Èìïåðàòîðúò áèë íà ñòðàíàòà íà Åâòèõèé
è ïî íåãîâî íàñòîÿâàíå ñâèêàë âåëèê ñúáîð.Ñúáîðúò áèë
îòêðèò íà 1 àâãóñò 449 ã. â Åôåñ. Íà íåãî ïðåäñåäàòåë-
ñòâàë Äèîñêîð. Ñúáîðúò ñå îêàçàë “ðàçáîéíè÷åñêè”...
Äèîñêîð ñå äúðæàë êàòî èçòî÷åí äåñïîò, êàòî “ôàðàîí”.
Íåèñòîâñòâàëè èçòî÷íè ìîíàñè ôàíàòèöè. Ñúáîðúò íå ñå
çàíèìàâàë ñ äîãìàòè÷åñêè âúïðîñè. Òîé áèë èçöÿëî îòäà-
äåí íà ëè÷íèòå ñìåòêè. Åâòèõèé áèë âúçñòàíîâåí. À âñè÷êè,
êîèòî ñå ïðèäúðæàëè êúì “ñúãëàøåíèåòî” îò 433 ã. è
24
ãîâîðåëè çà “äâå ïðèðîäè”, áèëè îñúäåíè è ìíîçèíà îò
òÿõ íèçëîæåíè - Ôëàâèàí Êîíñòàíòèíîïîëñêè è Òåîäî-
ðèò ïðåäè âñè÷êî. Òîâà áèëî ìàñîâî “÷îâåêîóáèéñòâî”,
ïàðòèéíà ðàçïðàâà... Íî òîâà íå áèëî ðåøåíèå íà ñïîðà.
Ðàçáîéíè÷åñêèÿò ñúáîð íå äàë äîãìàòè÷åñêè îïðåäåëå-
íèÿ. Òîé íÿìàë ìîðàëåí àâòîðèòåò è ìîæåë äà âëèÿå ñàìî
ñ âúíøíî íàñèëèå. È êîãàòî âúíøíèòå îáñòîÿòåëñòâà ñå
ïðîìåíèëè, ñòàíàëà î÷åâèäíà íåîáõîäèìîñòòà îò íîâ ñúáîð.
Òîé áèë ñâèêàí â Íèêåÿ âå÷å ïðè íîâèÿ èìïåðàòîð Ìàð-
êèàí. Íî áèë îòêðèò â Õàëêèäîí íà 8 îêòîìâðè 451 ã.
Òîâà áèë íîâèÿò IV Âñåëåíñêè ñúáîð, êîéòî çàêðåïèë â
ñâîåòî çíàìåíèòî âåðîîïðåäåëåíèå (“îðîñ”) äîãìàòè÷åñ-
êèòå çàêëþ÷åíèÿ íà ïðîòèâîíåñòîðèàíñêèÿ ñïîð. Íàðåä
ñ òîâà îïðåäåëåíèåòî ïðåäïàçâàëî îò ìîíîôèçèòñêèòå äâó-
ñìèñëèöè. Çàùîòî ñòàíàëî ÿñíî, ÷å êîðåíúò è îïàñíîñòòà
íà ìîíîôèçèòñòâîòî å â íåòðåçâàòà ìèñúë è íåÿñíîòàòà
íà áîãîñëîâñêîòî âèæäàíå. Òîâà áèëà ïî-ñêîðî åðåñ íà
âúîáðàæåíèåòî, îòêîëêîòî çàáëóæäåíèå íà ìèñúëòà. Çà-
òîâà ìîæåëà äà áúäå ïðåîäîëÿíà ñàìî ñ áîãîñëîâñêà òðåç-
âîñò, ñ ÿñíîòà íà âåðîîïðåäåëåíèÿòà.
8. Íà ñúáîðà ïðåç 449 ã. ïàïà Ëúâ èçïðàòèë ñâîåòî
çíàìåíèòî ïîñëàíèå (“òîìîñ”), àäðåñèðàíî äî Ôëàâèàí
Êîíñòàíòèíîïîëñêè. Íà ðàçáîéíè÷åñêèÿ ñúáîð òî áèëî
ïðåìúë÷àíî.  Õàëêèäîí òî ñå ïðèåìà ñ óòåøåíèå è
âúçòîðã. È áèâà ïðèåòî êàòî èçïîâåäàíèå íà Êèðèëîâà-
òà âÿðà, Λεων ειπε τα Κυριλλου... Òîâà íå áèëî äîãìàòè-
÷åñêî îïðåäåëåíèå. Òîâà áèëî òúðæåñòâåíî èçïîâåäàíèå.
 òîâà å ñèëàòà ìó è â òîâà å íåãîâàòà îãðàíè÷åíîñò.
Ïàïà Ëúâ ãîâîðåë íà áîãîñëóæåáåí, íå íà áîãîñëîâñêè
åçèê. Îòòóê å è õóäîæåñòâåíàòà ïëàñòè÷íîñò íà èçëîæå-
íèåòî ìó. Òîé âèíàãè ãîâîðåë è ïèøåë â ñâîåîáðàçíà ìå-
ðåíà ðå÷. Òîé ðèñóâà ÿðúê îáðàç íà Áîãî÷îâåêà. È íàðåä
ñ òîâà ïî÷òè ïðåìúë÷àâà ñïîðíèÿ âúïðîñ, íå ñàìî íå îï-
ðåäåëÿ áîãîñëîâñêèòå òåðìèíè, íàïðàâî ãè èçáÿãâà è íå
ãè óïîòðåáÿâà. Äà “ôèëîñîôñòâà” çà âÿðàòà òîé íå îáè-
÷àë è ñúâñåì íå áèë áîãîñëîâ. Ïàïàòà ïèøåë íà åçèêà íà
25
çàïàäíàòà áîãîñëîâñêà òðàäèöèÿ è äîðè íå ïîñòàâÿë âúïðî-
ñà çà òîâà êàê òðÿáâà äà ñå ïðåâåäå èçïîâåäàíèåòî ìó íà
ãðúöêè, êàê òðÿáâà äà ñå èçðàçè ïðàâîñëàâíàòà èñòèíà ñ
êàòåãîðèèòå íà ãðúöêàòà òðàäèöèÿ. Òàçè ñëàáîñò íà ïàï-
ñêèÿ “ñâèòúê” áèëà îòêðèòà âåäíàãà. Íåñòîðèé âèäÿë â
íåãî èçïîâåäàíèå íà ñâîÿòà âÿðà. Õàëêèäîíñêèòå îòöè
âèæäàëè â íåãî “Êèðèëîâàòà âÿðà”. È âñå ïàê íÿêîè îò
òÿõ (ëþáîïèòíî å, ÷å òîâà ñà è åïèñêîïèòå íà Èëèðèê) ñå
êîëåáàåëè äà ïðèåìàò “ñâèòúêà”, äîêàòî íå ãè óñïîêîèëè
ñ ïðåêè ïîçîâàâàíèÿ íà ñâ. Êèðèë. Âñè÷êî çàâèñåëî îò
òîâà êàê ñå ÷åòå ðèìñêîòî ïîñëàíèå, êàê è â êàêâè áîãî-
ñëîâñêè êàòåãîðèè ñå “ïðåâåæäà”... Ïàïàòà èçõîæäà îò
ñîòåðèîëîãè÷åñêè ìîòèâè. Ñàìî âúçïðèåìàíåòî è óñâîÿ-
âàíåòî íà íàøåòî åñòåñòâî îò Òîçè, Êîãîòî íèòî ãðåõúò
ìîæå äà óëîâè, íèòî ñìúðòòà äà ïëåíè, îòêðèâà âúçìîæ-
íîñòòà çà ïîáåäà íàä ãðåõà è íàä ñìúðòòà - nisi naturam
nostram Ille susciperet et suam faceret... “ È åäíàêâî îïàñíî
å äà ñå èçïîâÿäâà Ãîñïîäà Èèñóñà Õðèñòà ñàìî êàòî Áîã
áåç ÷îâå÷åñòâî è ñàìî êàòî ÷îâåê áåç Áîæåñòâî”; et aequalis
erat periculi, Dominum Jesum Christum aut Deum
tantummodo sine homine, aut sine Deo solum hominem
credidisse... Îòðèöàíèåòî íà ÷îâåøêîòî åäèíîñúùèå ìåæ-
äó íàñ è Õðèñòîñ ðàçðóøàâà öÿëîòî “òàéíñòâî íà âÿðà-
òà”... Íå ñå íàìèðà è íå ñå óñòàíîâÿâà èñòèíñêà âðúçêà ñ
Õðèñòà, “àêî íå ñå ïðèçíàâà â Íåãî ïëúòòà íà íàøèÿ ðîä”,
àêî Òîé èìàøå ñàìî “îáðàç íà ÷îâåê” (formam hominis),
íî íå å âúçïðèåë îò Ìàðèÿ “èñòèíàòà íà òÿëîòî” (et non
materni corporis veritatem)... ×óäîòî íà äåâñòâåíîòî ðîæ-
äåíèå íå íàðóøàâà åäèíîñúùèåòî íà Ñèíà è Ìàéêàòà -
Äóõ Ñâåòè äàâà ñèëàòà íà ðîæäåíèåòî, íî “äåéñòâèòåëíî-
ñòòà íà òÿëîòî å îò òÿëî”, veritas corporis sumpta de corpe
est... ×ðåç åäíî íîâî, çàùîòî å íåïîðî÷íî, ðîæäåíèå Ñèíúò
Áîæè âñòúïâà â äîëíèÿ ñâÿò. Íî òîâà ðàæäàíå âúâ âðå-
ìåòî íå îòñëàáâà Íåãîâîòî âå÷íî ðîæäåíèå îò Îòöà. Åäè-
íîðîäíèÿò îò âå÷íèÿ Îòåö ñå ðàæäà îò Äóõà Ñâåòè îò
Ìàðèÿ. È âúâ âúïëúùåíèåòî Òîé å èñòèííî åäèí è “íÿìà
26
â òîâà åäèíñòâî íèêàêâà èçìàìà” - Òîçè, Êîéòî å èñòèííè-
ÿò Áîã, Òîé å è èñòèííèÿò ÷îâåê; qui enim verus est Deus,
verus est homo... Äâåòå ïðèðîäè ñå ñúåäèíÿâàò â åäèí-
ñòâîòî íà ëèöåòî (in unam coeunte personam) è “ñâîé-
ñòâàòà” íà ïðèðîäèòå îñòàâàò “íåèçìåííè” (salva
proprietate). Âåëè÷èåòî âúçïðèåìà íèùîæåñòâîòî, ìîùòà
- íåìîùòà, âå÷íîñòòà ñå ñúåäèíÿâà ñúñ ñìúðòíîñòòà, “áåç-
ñòðàñòíîòî åñòåñòâî” ñå ñúåäèíÿâà ñúñ ñòðàäàòåëíîòî. Áîã
ñå ðàæäà â ñúâúðøåíàòà ïðèðîäà íà èñòèííèÿ ÷îâåê, ñúå-
äèíÿâàéêè â òîâà ïúëíîòàòà è öåëîñòòà íà äâåòå ïðèðîäè
- in integra ergo veri hominis perfectaque natura verus
natus est Deus, totus in suis, totus in nostris... Òîé ïðèäî-
áèë ÷îâåøêîòî, áåç äà ãóáè Áîæåñòâåíîòî - humana augens,
divdina non minuens... È òîâà ÿâëåíèå íà Íåâèäèìèÿ áèëî
äâèæåíèå íà áëàãîñòòà, à íå óìàëåíèå íà ìîùòà. Âúçïðè-
åìàíåòî íà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî îò Ñëîâîòî áèëî âúçâåëè-
÷àâàíå, à íå óíèæàâàíå íà Áîæåñòâîòî... Ïàïà Ëúâ ïîñòè-
ãà ãîëÿìà èçðàçèòåëíîñò â òàçè èãðà íà êîíòðàñòè è
àíòèòåçè... Ïúëíîòàòà íà åäèíñòâîòî è ñúåäèíåíèåòî òîé
îïðåäåëÿ êàòî åäèíñòâî íà Ëèöåòî. Íèêîãà îáà÷å òîé íå
îïðåäåëÿ ïðÿêî è òî÷íî êàêâî ðàçáèðà ïîä äóìàòà ëèöå.
Òîâà íå áèëî ñëó÷àéíî ïðåìúë÷àâàíå - è äà ñå ïðåìúë÷à-
âà çà òîâà â äîãìàòè÷åñêèÿ “ñâèòúê” áè áèëî îñîáåíî íå-
óìåñòíî... Íî ïàïàòà íå çíàåë êàê äà îïðåäåëè “ëèöå-
òî”...  ñâîèòå ðàííè ïðîïîâåäè Ëúâ ãîâîðè çà
Áîãî÷îâåøêîòî åäèíñòâî òó êàòî çà “ñìåñâàíå”, òó êàòî çà
“ñú-ïðåáèâàíèå”. Òîé êàòî ÷å ïàê íå íàìèðà äóìè... Â
“ñâèòúêà” òîé äîñòèãà ãîëÿìà ÿñíîòà, íî íå â îòäåëíèòå
îïðåäåëåíèÿ, à â îïèñàòåëíèÿ ñèíòåç... Èçâúðøèëî ñå å
íåèçðå÷åíî ñúåäèíåíèå, íî â åäèíñòâîòî íà ëèöåòî âñÿêà
ïðèðîäà (“âñåêè îáðàç”, forma) çàïàçâà ñâîèòå ñâîéñòâà
(“îñîáåíîñòè”, proprietas) - âñåêè îáðàç çàïàçâà îòäåëíî-
ñòòà íà ñâîåòî äåéñòâèå è äâîéñòâåíîñòòà íà äåéñòâèÿòà
íå ðàçêúñâà åäèíñòâîòî íà ëèöåòî...Äâîéñòâåíîñò íà äåé-
ñòâèÿòà è ïðîÿâëåíèÿòà â ñúâúðøåíîòî åäèíñòâî íà íåäå-
ëèìîòî ëèöå - òàêúâ å åâàíãåëñêèÿò îáðàç íà Õðèñòà. Åäíî
27
ëèöå - íî åäíàòà ñòðàíà ñèÿå ñ ÷óäåñà, à äðóãàòà å óíèçåíà,
åäíàòà å îáù è çà äâåòå èçòî÷íèê íà óíèæåíèå, äðóãàòà -
èçòî÷íèê íà îáùàòà ñëàâà...Íî ïîðàäè åäèíñòâîòî íà ëè-
öåòî â äâåòå ïðèðîäè (in duabus naturis) è óíèæåíèåòî, è
ñëàâàòà ñå âçàèìíè. Çàòîâà ìîæå äà ñå êàæå, ÷å Ñèíúò
÷îâåøêè å ñëÿçúë îò íåáåñàòà, ìàêàð â äåéñòâèòåëíîñò
Ñèíúò Áîæè äà å ïðèåë òÿëî îò Äåâàòà. È îáðàòíî, ìîæå
äà ñå êàæå, ÷å Ñèíúò Áîæè å áèë ðàçïíàò è ïîãðåáàí,
ìàêàð Åäèíîðîäíèÿò äà å ïðåòúðïÿë òîâà íå ñúñ ñâîåòî
ñúâå÷íî è åäèíîñúùíî ñ Îòöà Áîæåñòâî, íî â íåìîùòà íà
÷îâåøêîòî åñòåñòâî...  ïîñëåäîâàòåëíîñòòà íà åâàíãåëñ-
êèòå ñúáèòèÿ ñå ÷óâñòâà íÿêàêâî íàðàñòâàíå íà òàéíñòâå-
íàòà î÷åâèäíîñò: âñå ïî-ÿñíî ñòàâà ÷îâåøêîòî, âñå ïî-ëú÷å-
çàðíî ñòàâà Áîæåñòâîòî... Äåòñêèòå ïåëåíè è ãëàñîâåòå
íà àíãåëèòå, êðúùåíèåòî îò Èîàí è ñâèäåòåëñòâîòî îò Îòöà
íà Èîðäàí - òîâà ñà âúíøíè çíàìåíèÿ. Ãëàäåí è æàäåí,
ñêèòàù Ñå áåç ïîäñëîí è - âåëèê ×óäîòâîðåö... Ïëà÷åù
çà óìðåëèÿ ïðèÿòåë è ñëåä òîâà Âúçêðåñÿâàù ãî ñ åäíî
ïîâåëèòåëíî ñëîâî... Òóê ñå îòêðèâà íåùî ïî-ãîëÿìî...
Ñúëçèòå è ïðèçíàíèåòî “Îòåöúò Ìè å ïî-ãîëÿì îò Ìåíå”
ñâèäåòåëñòâàò çà ïúëíîòàòà è èñòèííîñòòà íà ÷îâåøêîòî
ñàìîñúçíàíèå. È óòâúðæäåíèåòî: “Àç è Îòåö ñìå åäíî”
îòêðèâà Áîæåñòâîòî... Íå äâå, íî Åäèí; íî íå åäíî, à äâå
(åñòåñòâà)... È ñëåä Âúçêðåñåíèåòî Ãîñïîä îáùóâà ñ ó÷å-
íèöèòå ñè, õðàíè ñå ñ òÿõ, íî ïðåìèíàâà ïðåç çàòâîðåíè
âðàòè - äàâà èì äà Ãî ïî÷óâñòâàò, íî ñ äóõâàíåòî Ñè èì
ñúîáùàâà Äóõà - è òîâà íàâåäíúæ è çàåäíî, çà äà ïîçíàÿò
â Íåãî íåðàçäåëíîòî ñúåäèíåíèå íà äâå ïðèðîäè è áåç äà
ñëèâàò Ñëîâîòî è ïëúòòà, äà ðàçáåðàò, ÷å Ñëîâîòî è ïëúòòà
îáðàçóâàò åäèí Ñèí... Â èçîáðàçåíîòî îò ïàïà Ëúâ íàè-
ñòèíà ñå âèæäà åäèí Õðèñòîñ, òîé êàòåãîðè÷íî è óâåðåíî
ïðåíàñÿ â ñâîÿ “ñâèòúê” åâàíãåëñêàòà èêîíà íà Áîãî÷îâå-
êà. Òîâà å ñâèäåòåëñòâî çà ñèëíà è ÿñíà âÿðà, ñìåëà è
ñïîêîéíà â ñâîåòî ÿñíîâèäåíèå... È, ðàçáèðà ñå, Ëúâ èçëà-
ãàë èìåííî “Êèðèëîâàòà âÿðà”, ìàêàð è ñúâñåì íå íà åçè-
êà íà Êèðèë. Òÿõ ãè ñáëèæàâàò íå ôîðìóëèòå, à îò îáù-
28
íîñòòà íà âèæäàíåòî, òåõíèÿò åäèí è ñúù, ïî÷òè íàèâåí
ìåòîä íà âúçïðèåìàíå èëè ñúçåðöàíèå íà Áîãî÷îâåøêîòî
åäèíñòâî... Íî ïàïà Ëúâ îùå ïî-ìàëêî îò Êèðèë ìîæåë
äà ïîäñêàæå èëè ïðåäóñåòè åäíîçíà÷íî äîãìàòè÷åñêîòî
îïðåäåëåíèå. Äóìèòå ìó ñà ìíîãî ÿðêè, íî êàòî ÷å ëè ñà
îáâèòè â ëú÷èñòà ìúãëà... Íå áèëî ëåêî òå äà áúäàò çàê-
ðåïåíè (“çàôèêñèðàíè”) â òåðìèíèòå íà äîãìàòè÷åñêîòî
áîãîñëîâèå. Ñúâïàäà ëè persona íà ïàïà Ëúâ ñ υποστασις
(èëè φυσις) íà ñâ. Êèðèë èëè ñ προσωπον της ενωσεως íà
Íåñòîðèé, îñòàâàëî âñå ïàê íåÿñíî. Ñúâïàäà ëè ëàòèíñêî-
òî natura ñ åëèíñêîòî φυσις è êàê òî÷íî äà ñå ðàçáèðà
òîâà åäèíñòâî íà ëèöåòî “â äâå ïðèðîäè”, òîâà “ñõîæäà-
íå” íà äâå ïðèðîäè “ â åäíî ëèöå”? È íàêðàÿ íàé-íåÿñíî-
òî ó ïàïà Ëúâ òîâà å ïîíÿòèåòî çà “îáðàç”, êîåòî òîé âçè-
ìà îò íÿêîãàøíàòà, îùå Òåðòóëèàíîâà òðàäèöèÿ... Âúâ
âñåêè ñëó÷àé “òîìîñúò” íà Ëúâ íå áèë äîñòàòú÷íî ÿñåí, òà
äà çàìåíè ñïîðíîòî “ñúãëàøåíèå” îò 433 ã. Èñòèíñêîòî
âñåëåíñêî îïðåäåëåíèå ïðîçâó÷àëî íå îò Çàïàä, à íà Èç-
òîê, îò óñòàòà íà èçòî÷íèòå Îòöè ïðåç 451 ã. â Õàëêèäîí.
9. Õàëêèäîíñêèÿò îðîñ áèë ïðåðàáîòåí îò âåðîèçëî-
æåíèåòî îò 433 ã. Ïðåç 451 ã. Îòöèòå íåâåäíàãà ñå ñúãëàñè-
ëè äà ñúñòàâÿò íîâî âåðîîïðåäåëåíèå. Ñòðóâàëî èì ñå
âúçìîæíî îùå âåäíúæ äà ñå îãðàíè÷àò ñ îáùîòî ïîçîâàâà-
íå íà ïðåäàíèåòî è çàáðàíèòå ñðåùó åðåñèòå. Äðóãè áèëè
ãîòîâè äà ñå óäîâëåòâîðÿò ñ òîìîñà íà Ëúâ. Î÷åâèäíî ìíî-
çèíà ãè âúçïèðàëî ïðè òîâà îïàñåíèåòî äà íå áè ñ ïðåæ-
äåâðåìåííîòî äîãìàòè÷åñêî îïðåäåëåíèå äà îòáëúñíàò ñëå-
ïèòå ïðèâúðæåíèöè íà ñâ. Êèðèë, êîèòî ñúñ òâúðäî óïîðñòâî
ñå ïðèäúðæàëè íå òîëêîâà êúì íåãîâîòî ó÷åíèå, êîëêîòî
êúì ñëîâàòà ìó. Òîâà îïàñåíèå ñå îïðàâäàëî. Õàëêèäîíñ-
êèÿò îðîñ ñå îêàçàë êàìúê çà ïðåïúâàíå è ñúáëàçúí çà
“åãèïòÿíèòå” ïðåäè âñè÷êî âå÷å ïîðàäè åçèêà è òåðìèíî-
ëîãèÿòà ñè. Íî ïðè òàêà ñòåêëèòå ñå îáñòîÿòåëñòâà äà ñå
ñïðàò íà íåíàäåæäíèòå, äâóñìèñëåíè è ñïîðíè ôîðìóëè
áèëî íå ïî-ìàëêî îïàñíî... Äà ïðîñëåäèì èñòîðèÿòà íà
ñúñòàâÿíåòî íà Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ ñ âñè÷êè ïîäðîáíîñòè,
29
íèå íå ìîæåì. Ïî ñúáîðíèòå “äåÿíèÿ” íèå ìîæåì ñàìî
äà ñå äîñåùàìå çà ïðîòåêëèòå ñïîðîâå. Ïîâå÷å ñïîðåëè
èçâúí îáùèòå ñúáðàíèÿ, íà ÷àñòíè ñúâåùàíèÿ, ïî âðåìå íà
ïðåêúñâàíèÿòà... Ïðèåòèÿò òåêñò çâó÷è òàêà: “Ñëåäâàéêè
Ñâåòèòå îòöè, âñè÷êè ñúãëàñíî ó÷èì äà èçïîâÿäâàìå Åäè-
íèÿ è ñúù Ñèí, Ãîñïîäà Íàøåãî Èèñóñà Õðèñòà, ñúâúðøåí
â Áîæåñòâîòî è ñúâúðøåí â ÷îâå÷åñòâîòî; åäèí è ñúù
èñòèííî Áîã è èñòèííî ÷îâåê, îò ðàçóìíà äóøà è òÿëî,
Åäèíîñúùåí íà Îòöà ïî Áîæåñòâî è åäèíîñúùåí íà íàñ
ïî ÷îâå÷åñòâî, âúâ âñè÷êî ïîäîáåí íàì îñâåí ãðåõà. Ðî-
äåí ïðåäè âåêîâåòå îò Îòöà ïî Áîæåñòâî, à â ïîñëåäíèòå
äíè çàðàäè íàñ è íàøåòî ñïàñåíèå îò Äåâà Ìàðèÿ Áîãî-
ðîäèöà ïî ÷îâå÷åñòâî. Åäèíèÿ è ñúù Õðèñòîñ, Ñèíà, Ãîñ-
ïîäà, Åäèíîðîäíèÿ, â äâå åñòåñòâà íåñëèòíî, íåèçìåííî,
íåðàçäåëíî, íåðàçëú÷íî ïîçíàâàåì, òàêà ÷å ñúåäèíåíèåòî
íè íàé-ìàëêî íå íàðóøàâà ðàçëè÷èåòî íà åñòåñòâàòà, íî
ïî-ñêîðî çàïàçâà îñîáåíîñòòà íà âñÿêî åñòåñòâî è òå ñå
ñúåäèíÿâàò â åäíî ëèöå è åäíà èïîñòàñ; íå ðàçñåêàåìèÿ
èëè ðàçäåëÿåì íà äâå ëèöà, íî íà Åäèíèÿ è ñúùè Ñèí è
Åäèíîðîäåí, Áîãà Ñëîâî, Ãîñïîäà Íàøåãî Èèñóñà Õðèñòà,
êàêòî ïðåäè ó÷åëè çà Íåãî ïðîðîöèòå è Ñàìèÿò Ãîñïîä
Èèñóñ Õðèñòîñ íè å íàó÷èë è êàêòî òîâà íè å ïðåäàäåíî â
ñèìâîëà íà îòöèòå”... Âåäíàãà ñå âèæäà áëèçîñòòà äî
“ñúãëàøåíèåòî” îò 433 ã. Íî êúì íåãî ñà íàïðàâåíè ìíî-
ãî õàðàêòåðíè äîïúëíåíèÿ. Ïúðâî, âìåñòî “çàùîòî ñå å
èçâúðøèëî ñúåäèíåíèå íà äâå åñòåñòâà” (δυο γαρ φυσεων
ενωσις γεγονε), ñåãà å êàçàíî: “ïîçíàâàåì â äâå åñòåñòâà”
(εν δυο φυσεσιν )... Çà òîçè èçðàç íà ñúáîðà âúçíèêíàë
ñïîð.  ïúðâîíà÷àëíîòî ïðåäëîæåíèå, êîåòî íå å çàïàçå-
íî, ñå êàçâàëî: “îò äâå åñòåñòâà” (εκ δυο φυσεων); è
î÷åâèäíî íà áîëøèíñòâîòî òîâà “ñå õàðåñâàëî”. Âúçðà-
æåíèåòî áèëî íàïðàâåíî îò “èçòî÷íà” ñòðàíà - ôîðìóëà-
òà èçãëåæäàëà óêëîí÷èâà... Òîâà íå áèëî “íåñòîðèàíñêà”
ïîäîçðèòåëíîñò. Íàèñòèíà “îò äâå” çâó÷àëî ïî-ñëàáî, îò-
êîëêîòî ïðîñòî “äâå”. Íàëè è Åâòèõèé ñå áèë ñúãëàñèë
äà ñå ãîâîðè çà “äâå åñòåñòâà” äî ñúåäèíåíèåòî (íà êîåòî
30
èìåííî ñúîòâåòñòâà “îò äâå”), íî íå â ñàìîòî ñúåäèíå-
íèå; è Äèîñêîð íà ñúáîðà íàïðàâî çàÿâÿâàë, ÷å áè ïðèåë
”îò äâå”, íî “äâå” íå ïðèåìà... Ïðè Ëúâ å: “â äâå åñòå-
ñòâà”, in duabus naturis... Ñëåä íîâîòî ðåäàêöèîííî ñúâå-
ùàíèå áèëà ïðèåòà èìåííî íåãîâàòà ôîðìóëèðîâêà “â
äâå”... Òÿ áèëà ïî-ðÿçêà è ïî-îïðåäåëåíà îò ïðåäèøíàòà
“ñúåäèíåíèå íà äâå”... È ãëàâíîòî å, ÷å ïðè òîâà âíèìà-
íèåòî ñå ïðåíàñÿ îò ìîìåíòà íà ñúåäèíåíèåòî êúì ñàìîòî
åäíî Ëèöå... Äà ñå ðàçìèøëÿâà çà Âúïëúùåíèåòî ìîæå
äâîÿêî. Èëè â ñúçåðöàíèåòî íà ïîñëåäîâàòåëíîòî Áîæèå
äîìîñòðîèòåëñòâî äà ñå ñòèãíå äî ñúáèòèåòî íà Âúïëúùå-
íèåòî - “è ñå èçâúðøè ñúåäèíåíèåòî”... Èëè äà ñå èç-
õîæäà îò ñúçåðöàíèåòî íà Áîãî÷îâåøêèÿ ëèê, â êîéòî ñå
îïîçíàâà äâîéñòâåíîñòòà, êîéòî ñå îòêðèâà â òàçè äâîé-
ñòâåíîñò... Ñâåòè Êèðèë îáèêíîâåíî ðàçìèøëÿâàë ïî
ïúðâèÿ íà÷èí. Íî öåëèÿò ïàòîñ íà íåãîâèòå òâúðäåíèÿ å
ñâúðçàí ñ âòîðèÿ: çà Âúïëúòåíîòî Ñëîâî íå òðÿáâà äà ñå
ãîâîðè òàêà, êàêòî äî Âúïëúùåíèåòî, çàùîòî ñúåäèíåíèå-
òî ñå å èçâúðøèëî... È â òîâà îòíîøåíèå - Õàëêèäîíñêàòà
ôîðìóëà å ìíîãî áëèçêà äî íåãîâèÿ äóõ... Âòîðî, â Õàë-
êèäîíñêîòî îïðåäåëåíèå ïðÿêî è ðåøèòåëíî ñå ïðèðàâ-
íÿâàò èçðàçèòå “åäíî ëèöå” è “åäíà èïîñòàñ”: εν
προσωπον è µια υποστασις... , ïúðâîòî ñå çàêðåïâà è ñå
óñèëâà ÷ðåç âòîðîòî... Òîâà îòúæäåñòâÿâàíå ìîæå áè å
ñàìîòî îñòðèå íà îðîñà... Îò÷àñòè äóìèòå ñà âçåòè îò Ëúâ:
in unam coeunte personam - â îðîñà å: εις εν προσωπον και
µιαν υποστασιν συντρεχουσης... Íî å ïðèáàâåíî è íàé-
âàæíîòî: “è â åäíà èïîñòàñ”... Òóê èìåííî ñå çàñÿãà îñ-
òðèÿò è ïàðëèâ âúïðîñ íà õðèñòîëîãè÷åñêàòà òåðìèíîëî-
ãèÿ. Îïèñàòåëíîòî “ëèöå” (ïî-ñêîðî, ðàçáèðà ñå, “ëèê”, à
íå “ëè÷íîñò”) ñå ïðåíàñÿ â îíòîëîãè÷åñêè ïëàí: “èïîñ-
òàñ”... Ïðè òîâà â Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ ÿñíî ñà ðàçëè÷åíè
äâåòå ìåòàôèçè÷åñêè ïîíÿòèÿ: “åñòåñòâî” è “èïîñòàñ”.
Òîâà íå å ïðîñòî ïðîòèâîïîñòàâÿíå íà “îáùî” è “÷àñòíî”
(êàêòî å êàçàíî ïðè Âàñèëèé Âåëèêè). “Åñòåñòâîòî” â
Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ íå å îòâëå÷åíî èëè îáùî ïîíÿòèå - íå
31
å “îáùî çà ðàçëèêà îò îñîáåíîòî”, îò êîåòî ñà èçêëþ÷åíè
“îáîñîáÿâàùèòå” ñâîéñòâà. Åäèíñòâîòî íà èïîñòàñàòà îç-
íà÷àâà åäèíñòâî íà ñóáåêòà. À äâîéñòâåíîñòòà íà åñòåñòâà-
òà îçíà÷àâà ïúëíîòà íà êîíêðåòíèòå îïðåäåëåíèÿ (ñâîé-
ñòâà) ïî äâåòå ïðèðîäè, â äâà ðåàëíè ïëàíà - “ñúâúðøåíñòâî”,
ò. å . èìåííî êîíêðåòíà ïúëíîòà íà ñâîéñòâàòà, è “â Áîæå-
ñòâîòî” , è “â ÷îâå÷åñòâîòî”...  Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ èìà
åäíà ïàðàäîêñàëíà íåäîèçêàçàíîñò. Â ïîòîêà íà ðå÷òà âåä-
íàãà ñå âèæäà, ÷å çà èïîñòàñåí öåíòúð íà Áîãî÷îâåøêîòî
åäèíñòâî ñå ïðèçíàâà Áîæåñòâîòî íà Ñëîâîòî - “Åäèíèÿ è
ñúùè Õðèñòîñ, Ñèíà, Ãîñïîäà, Åäèíîðîäíèÿ, â äâå åñòåñòâà
ïîçíàâàåì...Åäèíèÿ è ñúùè Ñèí è Åäèíîðîäåí”... Íî çà
òîâà íå å êàçàíî íàïðàâî - åäèíñòâîòî íà èïîñòàñàòà íå å
îïðåäåëåíî íàïðàâî êàòî èïîñòàñ íà Ñëîâîòî. Îòòóê èìåííî
èäâà ïî-íàòàòúøíàòà íåÿñíîòà çà ÷îâåøêîòî “åñòåñòâî”.
Êàêâî îçíà÷àâà ïðèçíàíèåòî íà “åñòåñòâîòî”, íî íå íà “èïî-
ñòàñàòà”? Íèìà ìîæå ðåàëíî äà èìà “áåçèïîñòàñíà ïðèðî-
äà”? Òàêîâà èìåííî áèëî èñòîðè÷åñêè ãëàâíîòî âúçðàæå-
íèå ñðåùó Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ. Â íåãî ÿñíî ñå èçïîâÿäâà
îòñúñòâèåòî íà ÷îâåøêà èïîñòàñ, â èçâåñòåí ñìèñúë èìåííî
åäíà “áåçèïîñòàñíîñò” íà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî â Õðèñòà. È
íå ñå îáÿñíÿâà êàê òîâà å âúçìîæíî. Òóê èìåííî å èíòèì-
íàòà áëèçîñò íà îðîñà ñ áîãîñëîâèåòî íà ñâ. Êèðèë. Ïðè-
çíàâàíåòî íà ÷îâåøêàòà “áåçèïîñòàñíîñò” å ïðèçíàâàíå íà
åäíà àñèìåòðè÷íîñò íà Áîãî÷îâåøêîòî åäèíñòâî.  òîâà
îðîñúò ñå îòäàëå÷àâà îò “èçòî÷íèÿ” íà÷èí íà ìèñëåíå. È
çàåäíî ñ òîâà ñå ðàçïðîñòèðàò äâà ïàðàëåëíè ðåäà “ñâîé-
ñòâà” è îïðåäåëåíèÿ - “â äâåòå ïðèðîäè”, “â Áîæåñòâîòî”
è “â ÷îâå÷åñòâîòî”. Èìåííî òàêà å ⠓ñâèòúêà” íà Ëúâ.
Íî òå ñå ñúåäèíÿâàò íå ñàìî â åäèíñòâîòî íà ëèêà, íî è â
åäèíñòâîòî íà èïîñòàñàòà... Íåäîèçêàçàíîñòòà âúçõîæäà
êúì íåèçðå÷åíîñòòà. Ïàðàäîêñúò íà Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ
å â òîâà,÷å åäíîâðåìåííî ñå èçïîâÿäâà “ñúâúðøåíñòâîòî”
íà Õðèñòà “â ÷îâå÷åñòâîòî” - “åäèíîñúùåí íà íàñ ïî ÷î-
âå÷åñòâî, âúâ âñè÷êî ïîäîáåí íàì îñâåí ãðåõà”, êîåòî îç-
íà÷àâà, ÷å çà Õðèñòà ìîæå è òðÿáâà äà ñå êàæå âñè÷êî,
32
êîåòî ìîæå äà ñå êàæå è çà âñåêè ÷îâåê, êàòî ÷îâåê, îñâåí
ãðåõà - è ñå îòðè÷à, ÷å Õðèñòîñ å áèë (îáèêíîâåí) ÷îâåê -
Òîé å âú÷îâå÷èëèÿò ñå Áîã... Òîé íå å “âúçïðèåë ÷îâåêà”,
íî å “ñòàíàë ÷îâåê”. Çà Íåãî ìîæå äà ñå êàæå âñè÷êî
÷îâåøêî, Òîé ìîæå äà ñå ïðèåìå çà ÷îâåê, íî Òîé íå å
“÷îâåê”, à Áîã... Òîâà èìåííî å ïàðàäîêñúò íà èñòèíàòà çà
Õðèñòà, êîéòî ñå ïðå÷óïâà â ïàðàäîêñàëíîñòòà íà Õàëêè-
äîíñêîòî èçëîæåíèå... Õàëêèäîíñêèòå îòöè èìàëè äâîé-
íà çàäà÷à. Îò åäíà ñòðàíà, òðÿáâàëî äà îòñòðàíÿò âúçìîæ-
íîñòòà çà “íåñòîðèàíñêî” ðàçñè÷àíå - çàòîâà â îðîñà òàêà
ðÿçêî å èçðàçåíî òúæäåñòâîòî (“Åäèí è Ñúùè”), è åäèí-
ñòâîòî íà ëèêà å îïðåäåëåíî êàòî åäèíñòâî íà èïîñòàñàòà.
Îò äðóãà ñòðàíà, íàëàãàëî ñå äà óòâúðäÿò ñúâúðøåíàòà
ñúèçìåðèìîñò (“åäèíîñúùèå”) èëè “ïîäîáèå” (ò. å. ñúâïà-
äàíåòî íà âñè÷êè êà÷åñòâåíè îïðåäåëåíèÿ) íà Õðèñòà ïî
÷îâå÷åñòâî ñ öåëèÿ ÷îâåøêè ðîä, íà êîãîòî Òîé ñå ÿâÿâà
Ñïàñèòåë èìåííî çàòîâà, çàùîòî å ñòàíàë íåãîâà Ãëàâà è
ñå å ðîäèë îò Äåâà ïî ÷îâå÷åñòâî - èìåííî òîâà ñå ïîä÷åð-
òàâà ñ èçïîâÿäâàíåòî íà äâå åñòåñòâà, ò. å., ñîáñòâåíî, ñ
îïðåäåëÿíåòî íà “÷îâåøêîòî” â Õðèñòà êàòî “åñòåñòâî”,
è ïðè òîâà “ñúâúðøåíî”, ïúëíî è åäèíîñúùíî. Ïîëó÷àâà
ñå êàòî ÷å ëè ôîðìàëíî ïðîòèâîðå÷èå: “ïúëíîòà íà ÷îâå-
÷åñòâîòî”, íî íå “÷îâåê”...  òîâà ïðèâèäíî ïðîòèâîðå÷èå
å öÿëàòà èçðàçèòåëíîñò íà Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ... Íî â íåãî
èìà è äåéñòâèòåëíà íåäîèçêàçàíîñò, è èçâåñòíà íåïúëíîòà.
Îðîñúò ïðàâè çàäúëæèòåëíà îïðåäåëåíà (“äèîôèçèòñêà”)
òåðìèíîëîãèÿ è ñúñ ñàìîòî òîâà çàáðàíÿâà âñÿêà äðóãà
òåðìèíîëîãèÿ. Òàçè çàáðàíà ñå îòíàñÿëà ïðåäè âñè÷êî äî
òåðìèíîëîãèÿòà íà ñâ. Êèðèë, äî íåãîâîòî ñëîâåñíî “ìîíî-
ôèçèòñòâî”. Òîâà áèëî íåîáõîäèìî, ïúðâî, çàùîòî ñ ïðè-
çíàâàíåòî íà “åäíà ïðèðîäà” ìîæåëî ëåñíî äà ñå ïðèêðèå
ôàêòè÷åñêè àïîëèíàðèçúì èëè åâòèõèàíñòâî, ò. å. îòðèöà-
íèå íà ÷îâåøêîòî “åäèíîñúùèå” íà Õðèñòà. Íî òîâà áèëî
íóæíî, âòîðî, è çà òî÷íîñòòà íà ïîíÿòèÿòà. Ñâ. Êèðèë ãî-
âîðåë çà “åäíà ïðèðîäà” è ñàìî çà Áîæåñòâîòî â Õðèñòà
ãîâîðåë êàòî çà “ïðèðîäà” â ñòðîãèÿ ñìèñúë íà òàçè äóìà,
33
çàòîâà èìåííî, çà äà ïîä÷åðòàå “áåçèïîñòàñíîñòòà” íà ÷î-
âå÷åñòâîòî â Õðèñòà, çà äà èçðàçè íåñúèçìåðèìîñòòà íà
Õðèñòà ñ (îáèêíîâåíèòå) õîðà ïî “íà÷èíà íà ñúùåñòâó-
âàíå” íà ÷îâå÷åñòâîòî â Íåãî - ðàçáèðà ñå, íå ïî ñâîéñòâà-
òà èëè êà÷åñòâàòà íà òîçè ÷îâåøêè ñúñòàâ. Çà íåãî ïîíÿ-
òèåòî “ïðèðîäà” èëè “åñòåñòâî” îçíà÷àâàëî èìåííî
êîíêðåòíîñò íà áèòèåòî (íà ñàìîòî áèòèå, íå ñàìî íà “íà-
÷èíà” íà áèòèå), ò. å. íåùî êàòî “ïúðâàòà ñúùíîñò” íà
Àðèñòîòåë. È çàòîâà, çà ïî-òî÷íî îïðåäåëÿíå è íà ñúñòàâà,
è íà íà÷èíà íà áèòèå íà ÷îâåøêèòå îïðåäåëåíèÿ â Õðèñòà,
íà íåãî íåèçáåæíî íå ìó äîñòèãàëè äóìè. Âúçíèêâàëà
íåÿñíîòà, êîÿòî ñìóùàâàëà “èçòî÷íèòå”... Òðÿáâàëî ÿñíî
äà ñå ðàçãðàíè÷àò òåçè äâà ìîìåíòà: ñúñòàâ è “íà÷èí íà
áèòèå”. Òîâà áèëî ïîñòèãíàòî ÷ðåç ñâîåãî ðîäà ðàçãðàíè-
÷àâàíå íà “èïîñòàñíîñòòà” îò ïîíÿòèåòî “åñòåñòâî”, áåç
îáà÷å òîâà ïîíÿòèå îò êîíêðåòíî (“îñîáåíî”) äà ñå ïðå-
âðúùà ⠓îáùî” èëè “îòâëå÷åíî”. Ñòðîãî êàçàíî, ñúçäà-
âàëî ñå íîâî ïîíÿòèå çà “åñòåñòâî”. Íèòî îáà÷å â ñàìèÿ
îðîñ, íèòî ⠓äåÿíèÿòà” íà ñúáîðà òîâà áèëî äîãîâîðåíî è
îáÿñíåíî ñ äîñòàòú÷íà îò÷åòëèâîñò. À íàðåä ñ òîâà è “åä-
íàòà èïîñòàñ” íå áèëà íàïðàâî îïðåäåëåíà êàòî Èïîñòàñ
íà Ñëîâîòî. Çàòîâà ìîæåëî äà ñå ñúçäàäå âïå÷àòëåíèå, ÷å
“ïúëíîòàòà íà ÷îâå÷åñòâîòî” â Õðèñòà ñå óòâúðæäàâà
òâúðäå ðÿçêî, à “íà÷èíúò” íà íåãîâîòî ñúùåñòâóâàíå îñ-
òàâà íåÿñåí... Òîâà íå áèëî íåäîñòàòúê íà âåðîîïðåäåëå-
íèåòî. Íî òî èçèñêâàëî áîãîñëîâñêè êîìåíòàð, êîéòî ñà-
ìèÿò ñúáîð íå äàë. Òîçè êîìåíòàð áèë äàäåí ñ ãîëÿìî
çàêúñíåíèå, ïî÷òè ñòî ãîäèíè ñëåä Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð
ïî âðåìåòî íà Þñòèíèàí â òðóäîâåòå íà Ëåîíòèé Âèçàí-
òèéñêè... Õàëêèäîíñêèÿò îðîñ ñÿêàø èçïðåâàðâàë ñúáè-
òèÿòà - äîðè ïîâå÷å, îòêîëêîòî çà âðåìåòî ñè Íèêåéñêèÿò
ñèìâîë. È ìîæå áè íå çà âñè÷êè íà ñúáîðà å áèë ÿñåí
äîêðàé ñúêðîâåíèÿò ìó ñìèñúë, êàêòî è â Íèêåÿ äàëå÷ íå
âñè÷êè ðàçáèðàëè öÿëàòà çíà÷èòåëíîñò è ðåøèòåëíîñò íà
èçïîâÿäâàíåòî íà Ñëîâîòî êàòî åäèíîñúùíî íà Îòöà.
Òðÿáâà äà ñå íàïîìíè, ÷å è â Íèêåéñêèÿ ñèìâîë èìàëî
34
èçâåñòíà ôîðìàëíà íåëîâêîñò è ïðîòèâîðå÷èå (åäâà ëè
íå ñúùàòà: íåðàçëè÷àâàíå íà ïîíÿòèÿòà “ñúùíîñò” è “èïî-
ñòàñ”, ñú÷åòàâàíå íà “åäèíîñúùèåòî” è “îò ñúùíîñòòà íà
Îòöà”)... Òîâà ñúçäàâàëî íåîáõîäèìîñò îò ïî-íàòàòúøíî
îáñúæäàíå è ñïîð. Âåäíàãà ñòàíàë ÿñåí ñàìî ïîëåìè÷åñ-
êèÿò èëè “àãîíèñòè÷íèÿò” ñìèñúë íà íîâîòî îïðåäåëåíèå
- óâåðåíî áèëà ïðîêàðàíà ðàçãðàíè÷èòåëíà è îãðàæäàùà
÷åðòà. À ïîëîæèòåëíîòî èçïîâåäàíèå îùå ïðåäñòîÿëî äà
ñå ðàçêðèå â áîãîñëîâñêèÿ ñèíòåç. Çà íåãî áèëà äàäåíà
íîâà òåìà... Òðÿáâà îùå äà îòáåëåæèì: “ñúåäèíåíèåòî íà
ïðèðîäèòå” (èëè “åäèíñòâîòî íà èïàñòàñàòà”) ñå îïðåäåëÿ
â Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ êàòî íåñëèòíî, íåèçìåííî, íåðàçäåë-
íî, íåðàçëú÷íî ( ασυγχυτως, ατρεπτως, αδιαιρετως,
αχωριστως). Âñè÷êèòå îïðåäåëåíèÿ ñà îòðèöàòåëíè. “Íå-
ðàçäåëíîñòòà” è “íåðàçëú÷íîñòòà” îïðåäåëÿò åäèíñòâîòî,
íà÷èíà íà ñúåäèíåíèå. “Íåñëèòíîñòòà” è “íåèçìåííîñòòà”
ñå îòíàñÿò äî “ïðèðîäèòå” - òåõíèòå ñâîéñòâà (“îñîáåíîñ-
òè”) íå ñå ñíåìàò è íå ñå èçìåíÿò îò ñúåäèíåíèåòî, íî îñòà-
âàò èìåííî “íåèçìåííè”, äîðè êàòî ÷å ñå çàêðåïâàò â ñúå-
äèíåíèåòî. Îñòðèåòî íà òåçè îòðèöàíèÿ å íàñî÷åíî ñðåùó
âñÿêàêú⠓àïîëèíàðèçúì”, ñðåùó âñÿêà ìèñúë çà ñúåäèíå-
íèåòî êàòî çà ïðåòâîðÿâàù ñèíòåç. Îðîñúò íàïðàâî èç-
êëþ÷âà ìèñúëòà çà “ñëèâàíå” (συγχυσις) èëè “ñìåñâàíå”
(κρασις). Òîâà îçíà÷àâàëî îòêàç îò ñòàðèÿ åçèê. Ïðåç IV
âåê èìåííî ñðåùó Àïîëèíàðèé îáèêíîâåíî îïðåäåëÿëè
Áîãî÷îâåøêîòî åäèíñòâî êàòî “ñìåñâàíå” (κρασις èëè
µιξις). Ñåãà âå÷å òîâà èçãëåæäàëî îïàñíî. È îòíîâî íå ñå
íàìåðèëà òî÷íàòà äóìà, çà äà èçðàçè íà÷èíà íà íåèçðå÷å-
íîòî ñúåäèíåíèå â íÿêàêâî ïîäîáèå èëè àíàëîãèÿ.
10. Õàëêèäîíñêèÿò îðîñ ñòàíàë ïðè÷èíà çà òðàãè-
÷åñêèÿ ðàçêîë íà Öúðêâàòà. Èñòîðè÷åñêîòî ìîíîôèçèò-
ñòâî å èìåííî íåïðèåìàíå è îòõâúðëÿíå íà Õàëêèäîíñ-
êèÿ ñúáîð, ðàçêîë è ðàçðèâ ñúñ “ñèíîäèòèòå”. Ìîíîôè-
çèòñêîòî äâèæåíèå êàòî öÿëî ìîæå äà ñå ñðàâíè ñ
àíòèíèêåéñêîòî. È ñúñòàâúò íà ìîíîôèçèòñêèÿ ðàçêîë
áèë ñúùî òàêà ïúñòúð è ðàçíîðîäåí, êàêòî è ñúñòàâúò íà
35
òàêà íàðå÷åíàòà “àíòèíèêåéñêà êîàëèöèÿ” â ñðåäàòà íà
IV âåê. Èñòèíñêèòå “åâòèõèàíè” è àïîëèíàðèñòè ñðåä ìî-
íîôèçèòèòå ñà áèëè âèíàãè ìàëêî îò ñàìîòî íà÷àëî. Çà
ìîíîôèçèòñêîòî áîëøèíñòâî Åâòèõèé áèë ñúùî òàêà åðå-
òèê, êàêòî è çà ïðàâîñëàâíèòå. Äèîñêîð ãî âúçñòàíîâèë è
ïðèåë â îáùåíèå ïî-ñêîðî ïîðàäè ñòðàíè÷íè ìîòèâè, îò-
êîëêîòî ïîðàäè ñúãëàñèå ñ íåãî ïî âúïðîñèòå íà âÿðàòà -
ïî-ñêîðî êàòî ðåàêöèÿ íà Ôëàâèàí... Âúâ âñåêè ñëó÷àé â
Õàëêèäîí Äèîñêîð îòêðèòî îòõâúðëÿë âñÿêàêâî “ñìåñ-
âàíå” è “ïðåâðúùàíå”, è “ðàçñè÷àíå”. È Àíàòîëèé Êîí-
ñòàíòèíîïîëñêè ïðè îáñúæäàíåòî íà îðîñà íà ñúáîðà íà-
ïîìíÿë, ÷å “Äèîñêîð å íèçëîæåí íå çàðàäè âÿðàòà”. Ñ
äóìèòå íà Àíàòîëèé, ðàçáèðà ñå, âñå îùå íå ìîæå äà ñå
äîêàæå, ÷å Äèîñêîð â íèùî íå ñå å çàáëóæäàâàë. È âñå
ïàê å ìíîãî õàðàêòåðíî, ÷å íà ñúáîðà ñúäèëè è îñúäèëè
Äèîñêîð íå çà åðåñ, à çà Åôåñêîòî ðàçáîéíè÷åñòâî è “÷î-
âåêîóáèéñòâî”... Íèòî Äèîñêîð, íèòî Òèìîòåé Åëóð íå
îòðè÷àëè “äâîéíîòî åäèíîñúùèå” íà Áîãî÷îâåêà - íà Îòöà
ïî Áîæåñòâî è ðîäà ÷îâåøêè ïî ÷îâå÷åñòâî. È ñúùîòî
òðÿáâà äà ñå êàæå çà áîëøèíñòâîòî ìîíîôèçèòè. Òå èìà-
ëè ïðåòåíöèèòå äà áúäàò âåðíè è åäèíñòâåíè ïàçèòåëè íà
Êèðèëîâàòà âÿðà. Âúâ âñåêè ñëó÷àé òå ãîâîðåëè ñ íåãî-
âèÿ åçèê, ñ íåãîâèòå äóìè. À Õàëêèäîíñêèÿò îðîñ èì ñå
ñòðóâàë ïðèêðèòî íåñòîðèàíñòâî... Áîãîñëîâèåòî íà òîâà
ìîíîôèçèòñêî áîëøèíñòâî áèëî ïðåäè âñè÷êî ñèñòåìàòè-
çàöèÿ íà ó÷åíèåòî íà ñâ. Êèðèë.  òîâà îòíîøåíèå îñîáå-
íî õàðàêòåðíè ñà áîãîñëîâñêèòå âúçãëåäè íà Ôèëîêñåí
Èåðàïîëñêè è Ñåâèð Àíòèîõèéñêè, äâàìàòà íàé-çíà÷èòåë-
íè ðúêîâîäèòåëè íà ñèðèéñêîòî ìîíîôèçèòñòâî îò êðàÿ
íà V è íà÷àëîòî íà VI âåê. Èìåííî ñèñòåìàòà íà Ñåâèð
ñòàíàëà îôèöèàëíà äîãìàòè÷åñêà äîêòðèíà íà ìîíîôè-
çèòñêàòà öúðêâà, êîãàòî òÿ îêîí÷àòåëíî ñå çàòâîðèëà â
ñåáå ñè - è íà ñèðèéñêèòå ÿêîâèòè, è íà êîïòèòå â Åãèïåò,
è íà àðìåíñêàòà öúðêâà. Òîâà áèëî ïðåäè âñè÷êî ôîð-
ìàëíî è ñëîâåñíî ìîíîôèçèòñòâî. Çà Áîãî÷îâåøêîòî åäèí-
ñòâî òåçè ìîíîôèçèòè ãîâîðåëè êàòî çà “åäèíñòâî íà ïðè-
36
ðîäàòà” - íî µια φυσις îçíà÷àâîëî çà òÿõ ìàëêî ïîâå÷å îò
µια υποστασις íà Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ. Ïîä “åñòåñòâî” òå
ðàçáèðàëè èìåííî “èïîñòàñ” (Ñåâèð íàïðàâî îòáåëÿçâà
òîâà); â òîâà îòíîøåíèå òå áèëè òâúðäå ñòðîãè àðèñòîòå-
ëèàíè è çà ðåàëíè èëè ñúùåñòâóâàùè ïðèçíàâàëè ñàìî
“îñîáèòå” èëè “èïîñòàñèòå”. Âúâ âñåêè ñëó÷àé ⠓åäèí-
ñòâîòî íà ïðèðîäàòà” çà òÿõ íå èç÷åçâàëà è íå ñå ñíåìàëà
äâîéñòâåíîñòòà íà “åñòåñòâåíèòå êà÷åñòâà” (òåðìèíúò å
íà ñâ. Êèðèë). Çàòîâà îùå Ôèëîêñåí íàðè÷à “åäèííîòî
åñòåñòâî” ñëîæíî. Òîâà ïîíÿòèå - “ñëîæíî åñòåñòâî”, å
îñíîâíî â ñèñòåìàòà íà Ñåâèð - µια φυσις συνθετος. Ñå-
âèð îïðåäåëÿ Áîãî÷îâåøêîòî åäèíñòâî èìåííî êàòî “ñèí-
òåç”, “ñú-ñòàâÿíå”, συνθεσις. È ïðè òîâà ñòðîãî ðàçãðàíè-
÷àâà “ñú-ñòàâÿíåòî” îò âñÿêàêâî ñëèâàíå èëè ñìåñâàíå - â
“ñúñòàâÿíåòî” íå ñå ñëó÷âà íèêàêâî èçìåíåíèå èëè ïðå-
âðúùàíå íà “ñúñòàâÿùèòå”, òå ñàìî ñå “ñú÷åòàâàò” íåðàç-
ðèâíî, íå ñúùåñòâóâàò “îáîñîáåíî”. È çàòîâà çà Ñåâèð
“äâîéíîòî åäèíîñúùèå” íà Âúïëúòåíîòî Ñëîâî å áåçñïî-
ðåí è íåîòìåíèì äîãìàò, êðèòåðèé çà ïðàâàòà âÿðà... Ñå-
âèð ïî-ñêîðî ìîæå äà áúäå íàðå÷åí “äèïëîôèçèò”, îò-
êîëêîòî ìîíîôèçèò â ñîáñòâåíèÿ ñìèñúë íà äóìàòà. Òîé
äîðè áèë ñêëîíåí äà “ðàçëè÷àâà” â Õðèñòà “äâå ïðèðî-
äè” (èëè ïî-äîáðå “äâå ñúùíîñòè”) è íå ñàìî “ïðåäè ñúå-
äèíåíèåòî”, íî äîðè è â ñàìîòî ñúåäèíåíèå (“ñëåä ñúåäè-
íåíèåòî”) - ðàçáèðà ñå ñ óòî÷íåíèåòî, ÷å ìîæå äà ñòàâà
äóìà ñàìî çà ìèñëåíî èëè àíàëèòè÷íåñêî ðàçëè÷àâàíå)
”â ñúçåðöàíèåòî”, εν θεωρια; “ïî ïðèìèñúë”, κατ′ επινοιαν).
È îòíîâî òîâà å ïî÷òè ïîâòîðåíèå íà äóìèòå íà ñâ. Êè-
ðèë... Çà Ñåâèð è ñåâèðèàíèòå “åäèíñòâîòî íà ïðèðîäà-
òà” îçíà÷àâàëî åäèíñòâî íà ñóáåêòà, åäèíñòâî íà ëèêà,
åäèíñòâî íà æèâîòà. Òå áèëè ìíîãî ïî-áëèçî äî ñâ. Êè-
ðèë, îòêîëêîòî íà äðåâíèòå ïîëåìèñòè èì èçãëåæäàëî.
Ñðàâíèòåëíî íåîòäàâíà òðóäîâåòå íà ìîíîôèçèòñêèòå
áîãîñëîâè îòíîâî ñòàíàõà äîñòúïíè çà íàñ (â äðåâíè ñè-
ðèéñêè ïðåâîäè) è ìîæåì äà ñúäèì çà âúçãëåäèòå èì áåç
ïîñðåäíè÷åñòâîòî íà ïðèñòðàñòíè ñâèäåòåëè. Ñåãà âå÷å
37
íå ìîæå äà ñå ãîâîðè çà ìîíîôèçèòñòâîòî êàòî çà âúçðî-
äåí àïîëèíàðèçúì, è òðÿáâà ñòðîãî äà ðàçëè÷àâàìå “åâòè-
õèàíèòå” è “ìîíîôèçèòèòå” â øèðîêèÿ ñìèñúë íà äóìà-
òà. Òâúðäå õàðàêòåðíî å, ÷å òàçè ãðàíèöà ñúâúðøåíî óâå-
ðåíî å î÷åðòàâàë îùå Èîàí Äàìàñêèí.  êíèæêàòà ñè
“Çà åðåñèòå íàêðàòêî” Äàìàñêèí íàïðàâî ãîâîðè çà “ìî-
íîôèçèòèòå” êàòî çà ðàçêîëíèöè è ñõèçìàòèöè, íî íå è
åðåòèöè. “Åãèïòÿíèòå, òå ñà ñõèçìàòèöè è ìîíîôèçè-
òè. Ïîä ïðåäëîãà çà õàëêèäîíñêîòî îïðåäåëåíèå òå ñå
îòäåëèëè îò Ïðàâîñëàâíàòà öúðêâà. Òå ñà íàðå÷åíè
åãèïòÿíè ïîðàäè òîâà, ÷å åãèïòÿíèòå ïúðâè çàïî÷íàëè òîçè
âèä ðàçäåëåíèå (“åðåñ”) ïðè öàðåòå Ìàðêèàí è Âàëåíòè-
àí. Âúâ âñè÷êî îñòàíàëî òå ñà ïðàâîñëàâíè” (åðåñ 83)...
Èìåííî òîâà îáà÷å ïðàâè ñõèçìàòà çàãàäú÷íà è íåïîíÿò-
íà. Ðàçáèðà ñå, íàïúëíî ñà âúçìîæíè ðàçäåëåíèÿ â Öúðêâà-
òà è áåç äîãìàòè÷åñêî ðàçíîãëàñèå. È ïîëèòè÷åñêàòà ñòðàñò,
è îùå ïî-òúìíè óâëå÷åíèÿ ìîãàò äà íàðóøàò è ðàçêúñàò
öúðêîâíîòî åäèíñòâî. Â ìîíîôèçèòñêîòî äâèæåíèå îùå
îò ñàìîòî íà÷àëî êúì ðåëèãèîçíèòå ñå ïðèáàâÿò è íàöèî-
íàëíè èëè îáëàñòíè ìîòèâè. Çà “åãèïòÿíèòå” Õàëêèäîíñ-
êèÿò ñúáîð áèë íåïðèåìëèâ è íåíàâèñòåí íå ñàìî ïîðàäè
òîâà, ÷å â ñâîåòî âåðîîïðåäåëåíèå ó÷åë çà “äâå ïðèðîäè”,
íî îùå è çàòîâà, ÷å â èçâåñòíîòî 28 ïðàâèëî òîé
ïðåâúçíåñúë Êîíñòàíòèíîïîë íàä Àëåêñàíäðèÿ, ñ êîåòî
òðóäíî ñå ïðèìèðÿâàëè è ñàìèòå ïðàâîñëàâíè àëåêñàíä-
ðèéöè. Íåñëó÷àéíî “ìîíîôèçèòñòâîòî” ìíîãî ñêîðî ñòà-
âà íå-ãðúöêàòà âÿðà, âÿðàòà íà ñèðèéöèòå, êîïòèòå, åòèîï-
öèòå, àðìåíöèòå. Íàöèîíàëíèÿò ñåïàðàòèçúì ñå ÷óâñòâà
ìíîãî îñòðî ïðåç öÿëîòî âðåìå íà ìîíîôèçèòñêèòå ñïî-
ðîâå. Äîãìàòèêàòà íà ìîíîôèçèòñòâîòî å òÿñíî ñâúðçàíà
ñ ãðúöêàòà òðàäèöèÿ è ñàìî ÷ðåç ãðúöêàòà òåðìèíîëîãèÿ
òÿ ñòàâà ðàçáèðàåìà, îò ãðúöêèÿ ñòðîé íà ìèñëåíå, îò êà-
òåãîðèèòå íà ãðúöêàòà ìåòàôèçèêà; èìåííî ãðúöêèòå áî-
ãîñëîâè èçðàáîòèëè äîãìàòèêàòà íà ìîíîôèçèòñêàòà
öúðêâà. È âñå ïàê çà ìîíîôèçèòñòâîòî êàòî öÿëî å ìíîãî
õàðàêòåðíà ñèëíàòà íåíàâèñò êúì åëèíèçìà, “ãðúöêî” â
38
òåõíèòå óñòà å ñèíîíèì íà åçè÷åñêî (“ãðúöêèòå êíèãè è
åçè÷åñêèòå íàóêè”)... Ãðúöêîòî ìîíîôèçèòñòâî áèëî ñðàâ-
íèòåëíî êðàòêî. À â Ñèðèÿ ìíîãî ñêîðî çàïî÷âà íàïðàâî
èçêîðåíÿâàíå íà âñè÷êî ãðúöêî.  òîâà îòíîøåíèå òâúðäå
õàðàêòåðíà å ñúäáàòà íà åäèí îò íàé-çàáåëåæèòåëíèòå
ìîíîôèçèòñêè áîãîñëîâè îò VII âåê ßêîâ Åäåñêè, îñîáåíî
èçâåñòåí ñúñ ñâîèòå áèáëåéñêè ðàáîòè (íàðè÷àò ãî ñèðèé-
ñêèÿ Èåðîíèì). Íàëîæèëî ñå òîé äà íàïóñíå ïðî÷óòèÿ
ìàíàñòèð â Åâñåáîëà, êúäåòî â ïðîäúëæåíèå íà åäèíàäå-
ñåò ãîäèíè ñå áèë îïèòâàë äà âúçðîäè ãðúöêàòà íàóêà -
íàëîæèëî ñå äà ñå îòòåãëè, çàùîòî áèë “ïðåñëåäâàí îò
áðàòñòâîòî, êîåòî íåíàâèæäàëî ãúðöèòå”... Âñè÷êè òåçè
ñòðàíè÷íè ìîòèâè, ðàçáèðà ñå, òâúðäå îáúðêâàëè è ðàçãà-
ðÿëè áîãîñëîâñêèÿ ñïîð. Íå áèâà îáà÷å ïî íèêàêúâ íà-
÷èí äà ñå ïðåóâåëè÷àâà çíà÷åíèåòî èì. Ðåøàâàùî âñå ïàê
áèëî ðåëèãèîçíîòî ðàçíî÷óâñòâèå - íå òîëêîâà ðàçíîìèñ-
ëèå, à èìåííî ðàçíî÷óâñòâèå. Èìåííî ñ òîâà ñå îáÿñíÿâà
óïîðèòàòà ïðèâúðçàíîñò íà ìîíîôèçèòèòå êúì áîãîñëîâ-
ñêèÿ åçèê íà ñâ. Êèðèë è íåïðåîäîëèìàòà èì ïîäîçðè-
òåëíîñò êúì Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ, êúäåòî íåïðåêúñíàòî èì
ñå ïðèâèæäàëî “íåñòîðèàíñòâî”. Òîâà íå ìîæå äà ñå îáÿñíè
ñàìî ñ ðàçëèêàòà â óìñòâåíàòà íàãëàñà èëè íàâèöèòå íà
ìèñúëòà. Òîâà íå ñå îáÿñíÿâà è îò ïðåêëîíåíèåòî ïðåä
ìíèìàòà äðåâíîñò íà ìîíîôèçèòñêàòà ôîðìóëà (“ôàëøè-
ôèêàòèòå íà àïîëèíàðèñòèòå”). Åäâà ëè ìîæå äà ñå ìèñ-
ëè, ÷å Ñåâèð íàïðèìåð íå å ñúóìÿë äà ðàçáåðå Õàëêèäîí-
ñêàòà òåðìèíîëîãèÿ - ÷å íå áè ñúóìÿë äà ðàçáåðå, ÷å “ñèíî-
äèòèòå” óïîòðåáÿâàò äóìèòå ðàçëè÷íî îò íåãî, íî â
ñúäúðæàíèåòî íà âÿðàòà íå ñå îòäàëå÷àâàò ÷àê òîëêîâà îò
íåãî. Íî ðàáîòàòà å òàì, ÷å ìîíîôèçèòñòâîòî íå áèëî áîãî-
ñëîâñêà åðåñ, íå áèëî “åðåñ” íà áîãîñëîâèòå è íå â áîãî-
ñëîâñêèòå ïîñòðîåíèÿ èëè ôîðìóëè ñå îòêðèâà íåãîâàòà
äóøà, íåãîâàòà òàéíà. Èñòèíà å, ÷å ñèñòåìàòà íà Ñåâèð ìîæå
ïî÷òè íàïúëíî äà ñå ïðåäàäå â Õàëêèäîíñêà òåðìèíîëî-
ãèÿ. Íî èìåííî ñàìî “ïî÷òè”. Âèíàãè ñå ïîëó÷àâà íÿêàêúâ
îñòàòúê... Ìîíîôèçèòèòå ñå ðàçëè÷àâàò îò ñâ. Êèðèë ïðå-
39
äè âñè÷êî ïî äóõà íà ñèñòåìàòà. Äà ñå ïðåâúðíå âäúõíî-
âåíîòî ó÷åíèå íà Êèðèë â ëîãè÷åñêà ñèñòåìà, íèêàê íå
áèëî ëåêî. È òåðìèíîëîãèÿòà óñëîæíÿâàëà òàçè çàäà÷à.
Íàé-òðóäíî áèëî îò÷åòëèâî äà ñå îïðåäåëÿò ÿñíî íà÷èíúò
è õàðàêòåðúò íà ÷îâåøêèòå “ñâîéñòâà” â Áîãî÷îâåøêèÿ
ñèíòåç. Çà ÷îâå÷åñòâîòî íà Õðèñòà ñåâèðèàíèòå íå ìîæå-
ëè äà ãîâîðÿò êàòî çà “åñòåñòâî”. Òî ñå ðàçëàãàëî â ñèñòå-
ìà îò ñâîéñòâà. Çàùîòî â ìîíîôèçèòñòâîòî ó÷åíèåòî çà
“âúçïðèåìàíåòî” íà ÷îâå÷åñòâîòî îò Ñëîâîòî îùå íå ñå
áèëî äîðàçâèëî äî èäåÿòà çà “âú-èïîñòàñåíîñò”. Îáèêíî-
âåíî ìîíîôèçèòèòå ãîâîðåëè çà ÷îâå÷åñòâîòî íà Ñëîâîòî
êàòî çà “äîìîñòðîèòåëñòâî” (οικονοµια). Íåíàïðàçíî “ñè-
íîäèòèòå” óëàâÿëè òóê òúíêèÿ ïðèâêóñ íà åäèí ñâîå-
îáðàçåí äîêåòèçúì. Ðàçáèðà ñå, òîâà ñúâñåì íå áèëî äîêå-
òèçìúò íà äðåâíèòå ãíîñòèöè, íå áèëî è àïîëèíàðèçúì. È
âñå ïàê çà ñåâèðèàíèòå “÷îâåøêîòî” â Õðèñòà íå áèëî
ñúâñåì ÷îâåøêî, çàùîòî íå áèëî àêòèâíî, íå áèëî “ñàìî-
äâèæåùî ñå”. Òóê èìà åäíî ìíîãî òúíêî ðîäñòâî ñ Àïî-
ëèíàðèé, êîãîòî ñìóùàâàëî èìåííî ñúåäèíåíèåòî íà “äâå
ñúâúðøåíè è ñàìîäâèæåùè ñå”...  ñúçåðöàíèåòî íà ìî-
íîôèçèòèòå ÷îâå÷åñòâîòî â Õðèñòà å êàòî ÷å ëè ïàñèâåí
îáåêò íà Áîæåñòâåíîòî âúçäåéñòâèå. “Îáîæåíèåòî” (òå-
îñèñ) ñå ìèñëåëî êàòî åäíîñòðàíåí àêò íà Áîæåñòâîòî,
áåç äîñòàòú÷íî äà ñå âçèìà ïðåä âèä ñèíåðãèçìúò íà ÷î-
âåøêàòà ñâîáîäà (äîïóñêàíåòî íà êîÿòî ñúâñåì íå ïðåä-
ïîëàãà “âòîðè ñóáåêò”).  òåõíèÿ ðåëèãèîçåí îïèò ìî-
ìåíòúò íà ñâîáîäàòà âúîáùå íå áèë äîñòàòú÷íî èçðàçåí -
èìåííî òîâà ìîæå äà ñå íàðå÷å àíòðîïîëîãè÷åñêè ìèíè-
ìàëèçúì. Â èçâåñòåí ñìèñúë ñúùåñòâóâà ðîäñòâî ìåæäó
ìîíîôèçèòñòâîòî è àâãóñòèíèçìà - ÷îâåøêîòî å çàñåí÷å-
íî è êàòî ÷å ëè ïîòèñíàòî îò Áîæåñòâåíîòî. È òîâà, êîåòî
Àâãóñòèí ãîâîðèë çà íåîáîðèìîòî äåéñòâèå íà áëàãîäàò-
òà, â ìîíîôèçèòñêàòà äîêòðèíà ñå îòíàñÿ äî Áîãî÷îâåø-
êèÿ “ñèíòåç”.  òîçè ñìèñúë ìîæå äà ñå ãîâîðè çà “ïî-
òåíöèàëíà àñèìèëàöèÿ” íà ÷îâå÷åñòâîòî îò Áîæåñòâîòî
íà Ñëîâîòî äîðè â ñèñòåìàòà íà Ñåâèð... Ïðè Ñåâèð òîâà
40
ñå ïðîÿâÿâà â îáúðêàíîòî ìó è íàñèëåíî ó÷åíèå çà “åäíî-
òî áîãîìúæíî äåéñòâèå”(èçðàçúò å âçåò îò Àðåîïàãèòèêè-
òå). Äåéñòâàùèÿò å âèíàãè Åäèí - Ñëîâîòî. È çàòîâà å
åäíî è äåéñòâèåòî (“åíåðãèÿ”). Íî çàåäíî ñ òîâà òî å è
ñëîæíî, ñëîæíî â ñâîèòå ïðîÿâëåíèÿ (τα αποτελεσµατα) -
ñúîáðàçíî íà ñëîæíîñòòà (“ñèíòåòè÷íîñòòà”) íà äåéñòâà-
ùàòà ïðèðîäà èëè ñóáåêòà. Åäíîòî äåéñòâèå ñå ïðîÿâÿâà
äâîÿêî. È ñúùîòî ñå îòíàñÿ è äî âîëÿòà (èëè âîëåíèåòî).
Èíà÷å êàçàíî, Áîæåñòâåíîòî äåéñòâèå ñå ïðåëîìÿâà è êàòî
÷å ëè ñå ïðèêðèâà ⠓åñòåñòâåíèòå êà÷åñòâà” íà âúçïðèå-
òîòî îò Ñëîâîòî ÷îâå÷åñòâî... Òðÿáâà äà ñå ïîìíè, ÷å Ñå-
âèð òóê ñå äîêîñâà äî åäíà òðóäíîñò, êîÿòî íå áèëà ðàç-
ðåøåíà è â ïðàâîñëàâíîòî áîãîñëîâèå îò íåãîâîòî âðåìå.
È ïðè ïðàâîñëàâíèòå áîãîñëîâè ïîíÿêîãà ïîíÿòèåòî “îáî-
æåíèå” ïðèåìà îòòåíúêà íà íåîáîðèìîòî âúçäåéñòâèå íà
Áîæåñòâîòî. Íî çà Ñåâèð òàçè òðóäíîñò ñå îêàçâà íåïðå-
îäîëèìà ïîðàäè íåïîâðàòëèâîñòòà è ëèïñàòà íà ãúâêà-
âîñò ⠓ìîíîôèçèòñêèÿ” åçèê. È îùå ïîðàäè òîâà, ÷å â
ñâîåòî ðàçìèøèëåíèå òîé âèíàãè èçõîæäà îò Áîæåñòâîòî
íà Ñëîâîòî, à íå îò Áîãî÷îâåøêèÿ ëèê. Ôîðìàëíî òîâà
áèë è ïúòÿò íà Êèðèë, íî ïî ñúùåñòâî òîé âîäåë äî ìèñú-
ëòà çà ÷îâåøêàòà ïàñèâíîñò (ìîæå äîðè äà ñå êàæå - íå-
ñâîáîäà) íà Áîãî÷îâåêà. À â òåçè óêëîíè íà ìèñúëòà ïðî-
ëè÷àâàëà íåÿñíîòàòà íà õðèñòîëîãè÷åñêîòî âèæäàíå. ×î-
âåøêîòî â Õðèñòà èçãëåæäàëî íà òåçè êîíñåðâàòèâíè
ìîíîôèçèòè âñå ïàê òâúðäå ïðåîáðàçåíî - ðàçáèðà ñå, íå
êà÷åñòâåíî, íå ôèçè÷åñêè, à ïîòåíöèàëíî èëè âèðòóàëíî;
âúâ âñåêè ñëó÷àé òàêà, ÷å òî äåéñòâà íå ñâîáîäíî, Áîæå-
ñòâåíîòî ñå ïðîÿâÿâà íå â ñâîáîäàòà íà ÷îâåøêîòî... Îò-
÷àñòè òóê èìà îáèêíîâåíà íåäîèçêàçàíîñò è ïî âðåìåòî
íà Ñåâèð ïðàâîñëàâíèòå áîãîñëîâè íåâèíàãè ñà ðàçêðè-
âàëè ó÷åíèåòî çà ÷îâåøêàòà ñâîáîäà íà Õðèñòà (ïî-òî÷íî
çà ñâîáîäàòà íà “÷îâåøêîòî” â Õðèñòà) ñ íåîáõîäèìàòà
ÿñíîòà è ïúëíîòà. È âñå ïàê Ñåâèð âúîáùå íå ïîñòàâÿë
âúïðîñà çà ñâîáîäàòà è, ðàçáèðà ñå, íåñëó÷àéíî. Ïðè íåãî-
âèòå ïðåäïîñòàâêè ñàìèÿò âúïðîñ áè òðÿáâàëî äà èçãëåæ-
41
äà “íåñòîðèàíñêè” - êàòî ñêðèòî äîïóñêàíå íà “âòîðè ñó-
áåêò”. Ïðàâîñëàâíèÿò îòãîâîð (êàêòî å äàäåí ó ïðåï.
Ìàêñèì) ïðåäïîëàãà ðàçëè÷àâàíå íà “åñòåñòâî” è “èïîñ-
òàñ” - ñâîáîäåí å íå ñàìî “÷îâåêúò” (“èïîñòàñàòà”), íî è
“÷îâåøêîòî” êàòî òàêîâà (ñàìîòî “åñòåñòâî”) âúâ âñè÷êè
ñâîè “åñòåñòâåíè êà÷åñòâà”, âúâ âñè÷êè è âúâ âñÿêî. È
ïîäîáíî ïðèçíàíèå âå÷å íå ñå âìåñòâà â ðàìêèòå íà ìîíî-
ôèçèòñêàòà (ìàêàð è “äèïëîôèçèòñêà”) äîêòðèíà... -
Ñèñòåìàòà íà Ñåâèð áèëà áîãîñëîâèåòî íà “ìîíîôèçèòñ-
êîòî” áîëøèíñòâî. Òî ìîæå äà áúäå íàðå÷åíî êîíñåðâà-
òèâíî ìîíîôèçèòñòâî. Íî èñòîðèÿòà íà ìîíîôèçèòñòâîòî
å èñòîðèÿ íà ïîñòîÿííè ðàçäîðè è ðàçäåëåíèÿ. Íå å òîë-
êîâà âàæíî, ÷å îò âðåìå íà âðåìå ñðåùàìå ïîä èìåòî ìî-
íîôèçèòè îòäåëíè ãðóïè - áèëî òî àïîëèíàðèñòè, áèëî òî
ïîñëåäîâàòåëè íà Åâòèõèé, áèëî òî íîâè äîêåòè èëè “ôàí-
òàçèàñòè”, ó÷åùè çà “ïðåâðúùàíåòî” èëè çà “ñëèâàíåòî”
íà åñòåñòâàòà, îòðè÷àùè åäèíîñúùèåòî íà ÷îâå÷åñòâîòî â
Õðèñòà èëè íàïðàâî ãîâîðåùè çà “íåáåñíîòî” ïðîèçõîæ-
äåíèå íà ïðèðîäàòà íà òÿëîòî Õðèñòîâî. Òåçè îòäåëíè
åðåòè÷åñêè èçáëèöè ñâèäåòåëñòâàò ñàìî çà îáùîòî áðî-
æåíèå è áåçïîêîéñòâî íà óìîâåòå. Ìíîãî ïî-âàæíè ñà
îíåçè ðàçäåëåíèÿ è ñïîðîâå, êîèòî âúçíèêâàò â îñíîâíîòî
ðóñëî íà ìîíîôèçèòñêîòî äâèæåíèå. Â òÿõ íèå îòêðèâà-
ìå íåãîâàòà âúòðåøíà ëîãèêà, äâèæåùèòå ãî ìîòèâè. È
ïðåäè âñè÷êî òîâà å ñïîðúò íà Ñåâèð ñ Þëèàí Ãàëèêàð-
íàñêè. Þëèàí èçãëåæäàë äîêåò è íà Ñåâèð. Íàèñòèíà â
ñâîÿòà ïîëåìèêà Ñåâèð íå áèë áåçïðèñòðàñòåí. Ïî-ñåò-
íåøíèòå ïðàâîñëàâíè ïîëåìèñòè ñïîðèëè íå òîëêîâà ñ
Þëèàí, êîëêîòî ñ óâëåêëèòå ñå íåãîâè ïîñëåäîâàòåëè. Âúâ
âñåêè ñëó÷àé â àâòåíòè÷íèòå ñú÷èíåíèÿ íà Þëèàí íÿìà
òîçè ãðóá äîêåòèçúì, çà êîéòî ÷åñòî ãîâîðÿò ïðîòèâíèöè-
òå ìó, îáâèíÿâàùè ãî â òîâà, ÷å ñúñ ñâîåòî ó÷åíèå çà âðî-
äåíîòî “íåòëåíèå” (αφθαρσια) íà òÿëîòî íà Ñïàñèòåëÿ,
òîé ïðåâðúùà òàéíñòâîòî íà Èçêóïëåíèåòî â íÿêàêâà
“ôàíòàçèÿ è ñúííî âèäåíèå” (îòòóê è èìåòî”ôàíòàçèàñ-
òè”). Ñèñòåìàòà íà Þëèàí çà “íåòëåíèåòî” íà òÿëîòî
42
Õðèñòîâî å ñâúðçàíà íå ñ ðàçáèðàíåòî ìó çà Áîãî÷îâåø-
êîòî åäèíñòâî, à ñ íåãîâîòî ðàçáèðàíå çà ïúðâîðîäíèÿ
ãðÿõ ñ îáùèòå ìó àíòðîïîëîãè÷åñêè ïðåäïîñòàâêè. Òóê
Þëèàí å ìíîãî áëèçúê äî Àâãóñòèí (ðàçáèðà ñå, òîâà å
ñõîäñòâî, à íå çàâèñèìîñò). Îò ìîíîôèçèòñêèòå áîãîñëî-
âè òîé å íàé-áëèçî äî Ôèëîêñåí. Ïúðâîçäàííàòà ïðèðîäà
íà ÷îâåêà Þëèàí ñìÿòà çà “íåòëåííà”, “íåñòðàäàòåëíà” è
íå-ñìúðòíà, ñâîáîäíà è îò òàêà íàðå÷åíèòå “áåçóêîðèçíå-
íè ñòðàñòè” (ò. å. íåìîùèòå èëè ñòðàäàòåëíèòå ñúñòîÿ-
íèÿ âúîáùå, παθη αδιαβλητα). Ãðåõîïàäåíèåòî ñúùåñòâå-
íî è íàñëåäñòâåíî ïîâðåæäà ÷îâåøêàòà ïðèðîäà - òÿ ñòà-
âà íåìîùíà, ñìúðòíà, òëåííà. Âúâ âúïëúùåíèåòî Áîã Ñëîâî
âúçïðèåìà ïðèðîäàòà íà ïúðâîçäàííèÿ Àäàì - “áåçñòðàñ-
òíà” è “íåòëåííà” - è çàòîâà ñòàâà Íîâèÿò Àäàì. Çàòîâà
èìåííî å ïîñòðàäàë è óìðÿë Õðèñòîñ, íå “ïîðàäè íåîáõî-
äèìîñòòà íà åñòåñòâîòî” (íå εξ αναγκης φυσικης), íî ïî
âîëÿòà Ñè, “çàðàäè äîìîñòðîèòåëñòâîòî” (λογϖ οικονοµιας),
“ïî èçâîëåíèåòî íà Áîæåñòâîòî”, “â ïîðÿäúêà íà ÷óäî-
òî”. Ñòðàäàíèåòî è ñìúðòòà íà Õðèñòà îáà÷å áèëè èñòèí-
ñêè è äåéñòâèòåëíè, íå “âèäèìîñò” èëè “ïðèâèæäàíå”.
Íî òå áèëè íàïúëíî ñâîáîäíè, òúé êàòî òîâà íå áèëà
ñìúðòòà íà “òëåííèÿ” è “ñòðàñòåí” (“ñòðàäàòåëåí”) ÷î-
âåê, çàùîòî â òÿõ îòñúñòâàëà ñúäáîíîñíàòà îáðå÷åíîñò íà
ãðåõîïàäåíèåòî...  òîâà ó÷åíèå âñå îùå íÿìà åðåñ... Íî
òî ñå ñìåñâà ñ äðóãî. Þëèàí ñè ïðåäñòàâÿë Áîãî÷îâåøêî-
òî åäèíñòâî êàòî ïî-òÿñíî, îòêîëêîòî Ñåâèð. Òîé ñå îò-
êàçâàë äà “ñúáèðà” èëè ðàçäåëÿ “åñòåñòâåíèòå êà÷åñòâà”
â Áîãî÷îâåøêèÿ ñèíòåç, îòêàçâàë äîðè “â ïðèìèñúëà” äà
ðàçëè÷àâà “äâå ñúùíîñòè” ñëåä ñúåäèíåíèåòî - ïîíÿòèå-
òî “ñúùíîñò” çà íåãî èìàëî ñúùèÿ êîíêðåòåí (“èíäèâè-
äóàëåí”) ñìèñúë, êàêòî è ïîíÿòèåòî “ïðèðîäà” èëè “ èïî-
ñòàñ”. Âúâ âúïëúùåíèåòî íà Ñëîâîòî “íåòëåíèåòî” íà
âúçïðèåòîòî òÿëî ñå çàêðåïâà â òîëêîâà òÿñíî åäèíåíèå ñ
Áîæåñòâîòî, ÷å â ñòðàäàíèÿòà è ñìúðòòà òî ñå ñíåìà ÷ðåç
íÿêàêâî äîìîñòðîèòåëíî Áîæèå äîïóùåíèå. Ñïîðåä ðàç-
áèðàíåòî íà Þëèàí òîâà íå íàðóøàâàëî ÷îâåøêîòî
43
“åäèíîñúùèå” íà Ñïàñèòåëÿ. Íî âúâ âñåêè ñëó÷àé òîé
ÿâíî ïðåóâåëè÷àâàë “ïîòåíöèàëíàòà àñèìèëèðàíîñò” íà
÷îâåøêîòî îò Áîæåñòâåíîòî ïî ñèëàòà íà ñàìîòî âúïëúùå-
íèå. È îòíîâî òîâà å ñâúðçàíî ñ íå÷óâñòâàíåòî íà ñâîáî-
äàòà, ñ ïàñèâíîòî ðàçáèðàíå íà “îáîæåíèåòî”. “Íåòëåíè-
åòî” íà ïúðâîçäàííàòà ÷îâåøêà ïðèðîäà Þëèàí ðàçáèðà
ïî-ñêîðî êàòî íåéíî îáåêòèâíî ñúñòîÿíèå, îòêîëêîòî êàòî
ñâîáîäíà âúçìîæíîñò. È â Õðèñòà “áåçñòðàñòèåòî” è “íå-
òëåíèåòî” òîé ðàçáèðà ïðåêàëåíî ïàñèâíî. Èìåííî îò òîçè
êâèåòèçúì ñå íàðóøàâà ðàâíîâåñèåòî â ñèñòåìàòà íà
Þëèàí. Òîé èçõîæäàë íå îò àíàëèçà íà ìåòàôèçè÷åñêèòå
ïîíÿòèÿ. Â íåãîâàòà ñèñòåìà ÿñíî ñå ÷óâñòâà îïðåäåëÿ-
ùîòî çíà÷åíèå íà ñîòåðèîëîãè÷åñêèÿ èäåàë... Ïîñëåäîâà-
òåëèòå íà Þëèàí îòèøëè îùå ïî-äàëå÷. Íàðè÷àëè ãè àô-
òàðòîäîêåòè (“íåòëåííîìíèòåëè”) è “ôàíòàçèàñòè” -
òåçè èìåíà äîáðå ïîä÷åðòàâàò òîçè êâèåòèçúì (ïî-ñêîðî
îòêîëêîòî “äîêåòèçúì”), êîéòî áèåë íà î÷è â òåõíèÿ íà-
÷èí íà ìèñëåíå. ×îâåøêîòî ïàñèâíî ñå ïðåîáðàçÿâà. Íà
íÿêîè îò ïîñëåäîâàòåëèòå íà Þëèàí èì ñå ñòðóâàëî, ÷å
òîâà ïðåîáðàçåíî è îáîæåíî â Áîãî÷îâåøêîòî åäèíñòâî
÷îâå÷åñòâî âå÷å íå ìîæå äà áúäå íàðè÷àíî “òâàðíî” - òàêà
âúçíèêíàëà ñåêòàòà íà àêòèñòèòèòå (“íåòâàðíèöèòå”)...
Äî ïîäîáåí èçâîä ñòèãàëè è íÿêîè ïðèâúðæåíèöè íà Ñå-
âèð â ñïîðîâåòå çà ÷îâåøêîòî ïîçíàíèå íà Õðèñòà. Â
Áîãî÷îâåøêîòî ñúåäèíåíèå îãðàíè÷åíîñòòà íà ÷îâåøêîòî
çíàíèå òðÿáâà äà áúäå ñíåòà âåäíàãà è ïàñèâíî - èíà÷å
âúçíèêâà ðàçäâîÿâàíå íà ÷îâåøêîòî “íåâåäåíèå” è Áîæå-
ñòâåíîòî âñåâåäåíèå è “åäèíñòâîòî íà ïðèðîäàòà” ùå áúäå
íàðóøåíî. Òàêà ðàçñúæäàâàëè â Àëåêñàíäðèÿ ïðèâúðæå-
íèöèòå íà íÿêîé ñè Ñòåôàí Íèîâ. Òîâà ðàçñúæäåíèå îò-
÷àñòè íàïîìíÿ äîâîäèòå (íå èçâîäèòå) íà Àïîëèíàðèé çà
íåâúçìîæíîñòòà íà èñòèíñêîòî ñúåäèíåíèå íà “äâå
ñúâúðøåíè” èìåííî ïî ñèëàòà íà îãðàíè÷åíîñòòà è óäî-
áîïðåâðàòíîñòòà íà ÷îâåøêèÿ óì. Íî “íèîâèòèòå” íàìè-
ðàëè äðóã èçõîä îò òàçè òðóäíîñò. Òå îòðè÷àëè âñÿêî
ðàçëè÷èå â Õðèñòà ñëåä ñúåäèíåíèåòî, â êîåòî è ÷îâåøêè-
44
ÿò óì âåäíàãà ñå âúçâèñÿâàë äî Áîæåñòâåíîòî âñåâåäå-
íèå. Òóê îòíîâî ñå âèæäà âëèÿíèåòî íà êâèåòèñòêîòî ðàç-
áèðàíå íà ÷îâåøêàòà ìèñúë. Ïîâå÷åòî ñåâèðèàíè ïî òîçè
âúïðîñ áèëè “êðèïòèöè” - âñåâåäåíèåòî íà Õðèñòà ñàì¥
íå ñå ïðîÿâÿâàëî ïî ÷îâå÷åñòâî. Èçãëåæäàëî íå÷åñòèâî
äà ñå äîïóñêà, ÷å ÷îâåøêîòî “íåâåäåíèå” íà Õðèñòà (â ÷àñ-
òíîñò çà ñúäíèÿ äåí) áè ìîãëî äà áúäå äåéñòâèòåëíî, à íå
ñàìî öåëåñúîáðàçíî ïðåìúë÷àâàíå... Òðÿáâà îòíîâî äà ñå
îòáåëåæè, ÷å è çà ïðàâîñëàâíîòî áîãîñëîâèå òîâà áèë íåðå-
øåí âúïðîñ. Íî çà ìîíîôèçèòèòå òîé áèë è íåðàçðåøèì.
Èíà÷å êàçàíî, â ïðåäåëèòå íà ìîíîôèçèòñêèòå ïðåäïîñòàâ-
êè òîé áèë ðàçðåøèì ñàìî ÷ðåç ïðèçíàâàíåòî íà ïàñèâíà-
òà àñèìèëàöèÿ íà ÷îâåøêîòî îò Áîæåñòâåíîòî... Âúâ âñè÷êè
òåçè ñïîðîâå ñå îòêðèâà åäíà íåòî÷íîñò è íåÿñíîòà íà ðå-
ëèãèîçíîòî âèæäàíå, ïîâðåäåíî îò àíòðîïîëîãè÷åñêèÿ êâè-
åòèçúì. Â ìîíîôèçèòñêîòî äâèæåíèå èìà âúòðåøíà äâîé-
ñòâåíîñò, ðàçäâîÿâàíå íà ÷óâñòâîòî è ìèñúëòà. Ìîæå äà
ñå êàæå, ÷å áîãîñëîâèåòî íà ìîòíîôèçèòèòå å áèëî ïî-
ïðàâîñëàâíî îò èäåàëèòå èì; èëè ïî äðóã íà÷èí êàçàíî, ÷å
áîãîñëîâèòå â ìîíîôèçèòñòâîòî áèëè ïî-ïðàâîñëàâíè îò
ìíîçèíà âÿðâàùè, íî òåõíèÿò íåóäà÷åí, “ìîíîôèçèòñêè”
åçèê èì ïðå÷åë äà ïîñòèãíàò ïðåäåëíà ÿñíîòà. Çàòîâà ïî
ñòðàíåí è íåî÷àêâàí íà÷èí ìîíîôèçèòñòâîòî ñòàâà “ïî-
ïðàâîñëàâíî” èìåííî òîãàâà, êîãàòî ñïàäà ðåëèãèîçíàòà
âúëíà è áîãîñëîâèåòî çàñòèâà â ñõîëàñòèêà. Èìåííî òîãà-
âà áëèçîñòòà íà ìîíîôèçèòèòå äî ñâ. Êèðèë ñòàâà òàêà
î÷åâèäíà. Çàùîòî òîâà å áëèçîñò â äóìèòå, à íå â äóõà...
Èçòî÷íèêúò íà ìîíîôèçèòñòâîòî íå å â äîãìàòè÷åñêèòå
ôîðìóëè, à â ðåëèãèîçíàòà ñòðàñò. Öåëèÿò ïàòîñ íà ìîíî-
ôèçèòñòâîòî å â ñàìîóíèæàâàíåòî íà ÷îâåêà, â îñòðàòà
ïîòðåáíîñò äà ñå ïðåîäîëåå ÷îâåøêîòî êàòî òàêîâà. È
îòòóê èäâà èíñòèíêòèâíèÿò ñòðåìåæ âúçìîæíî íàé-ðÿçêî
äà ñå îòëè÷è Áîãî÷îâåêúò îò ÷îâåöèòå äîðè â Íåãîâîòî
÷îâå÷åñòâî. Òîçè ñòðåìåæ ìîæå äà ñå ïðîÿâÿâà â ðàçëè÷-
íè ôîðìè è ñ ðàçëè÷íà ñèëà â çàâèñèâìîñò îò òîâà, äîêîë-
êî ïðîñâåòëåíà è îáóçäàíà å òàçè çíîéíà æàæäà çà ÷î-
45
âåøêî ñàìîóíèæåíèå, èçáëèêâàùà îò ïîäñúçíàòåëíèòå è
òúìíè äúëáèíè. Íåñëó÷àéíî ìîíîôèçèòñòâîòî å áèëî òîë-
êîâà òÿñíî ñâúðçàíî ñ àñêåòè÷åñêèÿ ôàíàòèçúì, ñ àñêåçà-
òà íà ñàìîèçòåçàíèåòî è íàäëîìà. È íå å ñëó÷àéíî, ÷å â
ìîíîôèçèòñêèòå êðúãîâå îòíîâî îæèâÿâàëè îðèãåíîâñêèòå
ìîòèâè çà âñåîáùèÿ àïîêàòàñòàñèñ. Â òîâà îòíîøåíèå îñî-
áåíî èçðàçèòåëåí å ñàìîòíèÿò îáðàç íà ñèðèéñêèÿ ìèñ-
òèê Áàð-Ñóäàèëè ñ íåãîâîòî ó÷åíèå çà âñåîáùîòî âúçñòà-
íîâëåíèå è çàêëþ÷èòåëíîòî “åäèíîñúùèå” íà öÿëàòà òâàð
ñ Áîãà. Íåîïëàòîíè÷åñêàòà ìèñòèêà ïàðàäîêñàëíî ñå ïðå-
ïëèòà ñ èçòî÷íèÿ ôàòàëèçúì. Àïîòåîç îò ñàìîóíèæåíèå-
òî, òàêúâ å ïàðàäîêñúò íà ìîíîôèçèòñòâîòî. È ñàìî îò
òåçè ïñèõîëîãè÷åñêè ïðåäðàçïîëîæåíèÿ ìîæå äà ñå ðàç-
áåðå òðàãè÷åñêàòà èñòîðèÿ íà ìîíîôèçèòñòâîòî... Åäèí
çàêúñíÿë åïèëîã íà ìîíîôèçèòñêîòî äâèæåíèå áèë ìîíî-
òåëèòñêèÿò ñïîð. Òîâà áèë ñïîð çà ôîðìóëè è ïî-ñêîðî
çà ôîðìóëèòå íà öúðêîâíàòà äèïëîìàöèÿ, îòêîëêîòî íà
áîãîñëîâèåòî. Íî âñå ïàê â òåçè ôîðìóëè ñå ïðîÿâÿâà íå
ñàìî ñúáëàçíèòåëíàòà òàêòè÷åñêà äâóñìèñëåíîñò - â òÿõ
ñå ÷óâñòâà îïàñíà íåÿñíîòà íà áîãîñëîâñêîòî âèæäàíå èëè
âúçïðèÿòèå. Åòî çàùî òîçè ñïîð çà äóìè ñå ðàçãîðÿë ñ
íåáèâàëî îæåñòî÷åíèå è áèë ïîðúñåí ñ êðúâòà íà ïðàâî-
ñëàâíèòå èçïîâåäíèöè... Ìîíîòåëèòèòå áèëè ïîääúðæà-
íè è äîðè âäúõíîâÿâàíè îò äúðæàâíàòà âëàñò, êîÿòî áèëà
çàãðèæåíà çà âúçñòàíîâÿâàíåòî íà ðåëèãèîçíîòî åäèíñòâî
íà ðàçïàäàùàòà ñå èìïåðèÿ. Ñúãëàøåíèåòî ñ ìîíîôèçè-
òèòå áèëî îòäàâíàøíà ìå÷òà íà èìïåðàòîðèòå (ñðâ. îùå
“Åíêèêëèêîí” íà Âàñèëèñê 472, “Åíîòèêîí” íà Çåíîí 482,
óíèîíàëíèòå îïèòè íà Þñòèíèàí). Ñåãà òÿ ñòàíàëà íà-
òðàï÷èâà èäåÿ. Íî ñúãëàøåíèå ñ ìîíîôèçèòèòå òúðñåëà è
èåðàðõèÿòà, è íå ñàìî ïîðàäè íåèñêðåíà óêëîí÷èâîñò.
Ìíîãî îò “ñèíîäèòèòå” ñìÿòàëè ðàçíîãëàñèåòî ñ óìåðå-
íèòå ñåâèðèàíè çà íåçíà÷èòåëíî è ìàëîâàæíî, ïî÷òè èñ-
òîðè÷åñêî íåäîðàçóìåíèå. Ñòðóâàëî èì ñå, ÷å òî òðÿáâà è
ìîæå äà ñå ðàçñåå ñ ìúäðà îòñòúï÷èâîñò. Ïîäîáíà íàäåæ-
äà ñâèäåòåëñòâà çà îáúðêàíîñòòà íà õðèñòîëîãè÷åñêèòå
46
ïðåäñòàâè, çà íåÿñíîòàòà íà áîãîñëîâñêèÿ îïèò. Âúâ âñå-
êè ñëó÷àé íàäåæäàòà ñå îêàçàëà èçìàìíà...  òàçè èìåí-
íî îáúðêàíîñò ñå ñúñòîÿëà ìîíîòåëèòñêàòà îïàñíîñò... Â
èñòîðèÿòà íà ìîíîòåëèòñêèÿ ñïîð ìîãàò äà ñå ðàçëè÷àò
äâà ïåðèîäà. Êúì ïúðâèÿ ñå îòíàñÿ ñúãëàøåíèåòî íà Êèð
Àëåêñàíäðèéñêè ñ ìåñòíèòå ñåâèðèàíè (”òåîäîñèàíèòå”)
ïðåç 632 (633) ã. Òî áèëî ïðèåòî è â Êîíñòàíòèíîïîë îò
ïàòð. Ñåðãèé, ãëàâíèÿ âäúõíîâèòåë íà öÿëîòî óíèîíàëíî
íà÷èíàíèå, è çàêðåïåíî ñ èìïåðàòîðñêè óêàç. Îäîáðèë ãî
è ïàïà Õîíîðèé. Óíèîíàëíèòå àíàòåìàòèçìè áèëè ñúñòà-
âåíè ìíîãî óêëîí÷èâî, íî ñ ìîíîôèçèòñêà òåðìèíîëîãèÿ.
Òîâà áèë î÷åâèäåí êîìïðîìèñ. Ïðàâîñëàâíèòå âèäåëè
ãëàâíàòà íåïðàâäà íà òîâà ñúãëàøåíèå â ïðèçíàâàíåòî, ÷å
Õðèñòîñ èçâúðøâàë è Áîæåñòâåíîòî, è ÷îâåøêîòî ÷ðåç
“åäíî Áîãî÷îâåøêî äåéñòâèå” (µια θεανδρικη ενεργεια).
Çàùèòíèöèòå íà ñúãëàøåíèåòî íàñòîÿâàëè, ÷å òå íå ñå ðàç-
ìèíàâàò ñúñ ñâèòúêà íà Ëúâ, ÷å ïîâòàðÿò âÿðàòà ìó. È
íàèñòèíà “åäèíñòâîòî íà äåéñòâèåòî” òå ðàçáèðàëè íå â
ñìèñúë íà “ñëèâàíå”. Òå ÿñíî ðàçëè÷àâàëè Áîæåñòâåíîòî
è ÷îâåøêîòî, åäèíñòâîòî îòíàñÿëè íå êúì “åñòåñòâîòî”, à
êúì “èïîñòàñàòà” è íèêîãà íå íàðè÷àëè “åäíîòî äåéñòâèå”
“åñòåñòâåíî”, à âèíàãè èìåííî “èïîñòàñíî”; ñàìîòî îïðå-
äåëåíèå íà “åäíîòî äåéñòâèå” êàòî “Áîãî÷îâåøêî” âå÷å
îòêðîÿâàëî ñëîæíîñòòà ìó. È âñå ïàê “åäíî äåéñòâèå”
îçíà÷àâà ìíîãî ïîâå÷å, îòêîëêîòî “åäíî ëèöå”. Ìîíîòå-
ëèòèòå íå çàáåëÿçâàëè òîâà. Ïîãðåøíîñòòà íà “ìîíîåíåð-
ãèçìà”, ðàçáèðà ñå, íå å â òîâà, ÷å ÷îâåøêîòî â Õðèñòà ñå
èçïîâÿäâà êàòî “Áîãîäâèæíî” - òîçè èçâîä ïî íåîáõîäè-
ìîñò ñëåäâà îò ó÷åíèåòî çà åäèíñòâîòî íà Áîãî÷îâåøêîòî
ëèöå èëè ñóáåêò è íèêîé îò ïðàâîñëàâíèòå íèêîãà íå ãî å
îñïîðâàë. Ãðåøêàòà áèëà â òîâà, ÷å òàçè “áîãîäâèæíîñò”
ìîíîòåëèòèòå ïî ïðèìåðà íà ñåâèðèàíèòå ðàçáèðàëè êàòî
ïàñèâíîñò íà ÷îâåøêîòî. Äåéñòâèåòî íà Áîæåñòâîòî â ÷î-
âå÷åñòâîòî íà Õðèñòà òå ñðàâíÿâàëè ñ äåéñòâèåòî íà äó-
øàòà â ÷îâåøêîòî òÿëî. Òàçè îáè÷àéíà àíàëîãèÿ â äàäå-
íèÿ ñëó÷àé ñòàâà îïàñíà. Çàùîòî òÿ íå îòêðîÿâà íàé-âàæ-
47
íîòî - ñâîáîäàòà íà ÷îâåøêîòî â ñàìàòà ìó Áîãîäâèæíîñò,
äîêàòî òÿëîòî å èìåííî íåñâîáîäíî â ñâîåòî ïîä÷èíåíèå
íà äóøàòà. Ìîíîòåëèòèòå íå ÷óâñòâàëè òî÷íî òàçè ðàçëè-
êà. ×îâåøêîòî òå ñè ïðåäñòàâÿëè ïðåêàëåíî íàòóðàëèñ-
òè÷åñêè. Âúâ âñåêè ñëó÷àé òå îòêàçâàëè äà ãîâîðÿò çà
“äâå åñòåñòâåíè äåéñòâèÿ”, îïàñÿâàéêè ñå äà íå áè ñ òàêî-
âà ïðèçàíèå äà óäâîÿò èïîñòàñàòà. Ñâîåîáðàçèåòî íà ÷î-
âåøêîòî íå ñå îòêðîÿâàëî ñ äîñòàòú÷íà ñèëà - çàòîâà èìåí-
íî, çàùîòî íå ãî è ÷óâñòâàëè. È òðÿáâà äà äîáàâèì, ÷å
“åíåðãèÿ” îçíà÷àâà íåùî ïîâå÷å, îòêîëêîòî ñàìî äåéñòâèå
- ïî-ñêîðî æèçíåñïîñîáíîñò è æèçíåíà äåéíîñò. Ìîíîòå-
ëèòèòå ñå îïàñÿâàò äà ïðèçíàÿò “åñòåñòâåíàòà” æèçíåñïî-
ñîáíîñò íà ÷îâåøêîòî â Õðèñòà, ñìåñâàéêè ÿ ñ “íåçàâèñè-
ìîñòòà”, è çàòîâà çà òÿõ ÷îâåøêîòî ñå îêàçâà íåèçáåæíî
ïàñèâíî... Âòîðèÿò ïåðèîä â èñòîðèÿòà íà ìîíîòåëèòñêèÿ
ñïîð çàïî÷âà ñ èçäàâàíåòî íà “Åêòåçèñà” íà èìï. Èðàê-
ëèé (“Èçëîæåíèå íà ïðàâàòà âÿðà”, 638 ã.). Òóê âìåñòî
“åäíî äåéñòâèå” ñå óòâúðæäàâà “åäèíñòâî íà âîëÿòà” èëè
“æåëàíèåòî” (εν θεληµα); ïðè òîâà ñå çàáðàíÿâà äà ñå
ãîâîðè è çà “åäíî”, è çà “äâå äåéñòâèÿ”. Íîâèÿò òåðìèí
áèë ïîäñêàçàí îò ïàïà Õîíîðèé. Â ñàìàòà ïîñòàíîâêà íà
âúïðîñà èìàëî ÿâíà äâóñìèñëèöà. “Åäèíñòâîòî íà âîëÿ-
òà” ìîæå äà ñå ðàçáèðà äâîÿêî. Èëè êàòî ïúëíî è ñúâúðøå-
íî ñúâïàäàíå èëè ñúãëàñèå íà ÷îâåøêîòî è Áîæåñòâåíîòî
æåëàíèå, èëè êàòî åäèíè÷íîñò íà Áîæåñòâåíàòà âîëÿ, íà
÷èéòî âñåêè “çíàê” ÷îâåøêîòî ñå ïîä÷èíÿâà áåç ñîáñòâå-
íî èëè “åñòåñòâåíî” æåëàíèå. Èíà÷å êàçàíî - åäèíñòâîòî
íà âîëÿòà ìîæå äà îçíà÷àâà èëè ñàìî åäèíñòâî íà ñóáåê-
òà, èëè ñúùî òàêà è “áåçâîëíîñò” íà ÷îâåøêîòî. Îñòàâà
íåÿñíî êàêâî èìåííî å èñêàë äà êàæå ïàòðèàðõ Ñåðãèé,
ñúñòàâÿéêè ñâîåòî “èçëîæåíèå”. Êàòî ÷å ëè ïúðâîòî -
òúé êàòî òîé ìîòèâèðà ïðèçíàâàíåòî íà “åäíîòî æåëà-
íèå” ñ íåâúçìîæíîñòòà äà ñå äîïóñíå êàêâîòî è äà áèëî
ðàçäâîåíèå èëè “ïðîòèâîðå÷èå” âúâ âîëÿòà íà Áîãî÷îâå-
êà. È íàðåä ñ òîâà òîé çàáðàíÿâà äà ñå ãîâîðè çà äâå åñòå-
ñòâåíè âîëåíèÿ è ñ òîâà ñÿêàø èçâàæäà âîëÿòà îò “÷îâåø-
48
êîòî” â Õðèñòà...  ìîíîòåëèòñêîòî äâèæåíèå òðÿáâà äà
ñå ðàçëè÷àâàò äâå äúëáî÷èíè. Ðàçáèðà ñå, ìîíîòåëèòñòâîòî
å âúçíèêíàëî êàòî äèïëîìàòè÷åñêî äâèæåíèå, êàòî òúðñå-
íå íà ñïàñèòåëåí êîìïðîìèñ. È ìîæå äà ñå êàæå, ÷å òîâà
áèëà “ïîëèòè÷åñêà åðåñ”, åðåòè÷åñòâî îò ïîëèòè÷åñêè ïîä-
áóäè. Íî ñ òîâà ìîíîòåëèòñêîòî äâèæåíèå âñå îùå íå ñå
èç÷åðïâà. Òî äúëáîêî ðàçâúëíóâàëî Öúðêâàòà. Ìîíîòå-
ëèòñòâîòî áèëî ñèìïòîì íà áîãîñëîâñêà íåñèãóðíîñò è
îáúðêàíîñò. È ïðè öÿëàòà áîãîñëîâñêà áåçöâåòíîñò íà ìî-
íîòåëèòñêèòå ôîðìóëè â òÿõ áèë ðÿçêî ïîñòàâåí åäèí íîâ
äîãìàòè÷åñêè âúïðîñ - ïúê ìàêàð è îò ïðîòèâíîòî. Òîâà
áèë âúïðîñúò çà ÷îâåøêàòà âîëÿ. Öåëèÿò ìîíîòåëèòñêè
ñïîð èìåííî çàòîâà è ñòàíàë âúçìîæåí, çàùîòî íà òîçè
âúïðîñ îùå íå áèë äàäåí îêîí÷àòåëåí îòãîâîð; è íåùî
ïîâå÷å - ñàìèÿò âúïðîñ îùå íå áèë óçðÿë, îùå íå ñå áèë
âðÿçàë â ñúçíàíèåòî. Ñúáëàçúíòà íà êâèåòèçìà îùå íå áèëà
íàäæèâÿíà. Öÿëàòà ïîëåìèêà íà ïðåï. Ìàêñèì ñ ìîíîòå-
ëèòèòå ñå ñâåæäà, ñòðîãî êàçàíî, äî ðàçÿñíÿâàíåòî, ÷å âîëÿ-
òà å íåîáõîäèì ìîìåíò îò ÷îâåøêàòà ïðèðîäà, ÷å áåç âîëÿ
è ñâîáîäà ÷îâåøêàòà ïðèðîäà ùå å íåèñòèíñêà è íåïúëíà.
Ïðè òåçè àíòðîïîëîãè÷åñêè ïðåäïîñòàâêè õðèñòîëîãè÷åñ-
êèÿò èçâîä ñëåäâàë îò ñàìî ñåáå ñè. Â ìîíîòåëèòñêîòî äâè-
æåíèå áèâà ðàçîáëè÷åíà ïîñëåäíàòà òàéíà íà ìîíîôèçèò-
ñòâîòî. Òîâà å ñúìíåíèåòî çà ÷îâåøêàòà âîëÿ. Íåùî ïî-
ðàçëè÷íî îò òîâà ïðè Àïîëèíàðèé - íå ñúáëàçúíòà çà
÷îâåøêàòà ìèñúë...  èçâåñòåí ñìèñúë ìîíîôèçèòñòâîòî
áèëî “äîãìàòè÷åñêî ïðåäóãàæäàíå íà Èñëÿìà” (êàêòî îò-
áåëÿçâà Øïåíãëåð)... - Ìîíîòåëèòñêîòî äâèæåíèå çàâúð-
øèëî ñ ìúë÷àëèâî îòñòúïëåíèå, íàïðàçåí îïèò äà ñå ñêèðå
â ìúë÷àíèå (“Òèïîñúò” îò 648 ã., êîéòî çàáðàíÿâàë âúîáùå
äà ñå îáñúæäà âúïðîñúò çà äâåòå èëè åäíàòà âîëÿ). Íî
ñåãà âå÷å íå ìîæåëî äà ñå íàëîæè ìúë÷àíèå. Íåîáõîäèìî-
ñòòà îò ðåøèòåëåí îòãîâîð ñòàâàëà âñå ïî-îñòðà. Îòãî-
âîðúò áèâà äàäåí íà VI Âñåëåíñêè ñúáîð ïðåç 680 ã. (òîé
áèë çàêðèò ïðåç 681 ã.)... Ñúáîðúò ïîâòîðèë è äîïúëíèë
Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ è ãî ïðîäúëæèë â ñëåäíîòî îïðåäå-
49
ëåíèå: “Ïðîïîâÿäâàìå ñúùî, ñïîðåä ó÷åíèåòî íà Ñâåòèòå
îòöè, ÷å â Íåãî èìà è äâå åñòåñòâåíè âîëè, òîåñò æåëà-
íèÿ (δυο φυσικας θελησεις ητοι θεληµατα), è äâå åñòå-
ñòâåíè äåéñòâèÿ (δυο φυσικας ενεργειας) - íåðàçäåëíî,
íåèçìåííî, íåðàçëú÷íî è íåñëèòíî. È äâåòå åñòåñòâåíè
æåëàíèÿ íå ñà ïîòèâîïîëîæíè (åäíî íà äðóãî), êàêòî êàç-
âàò íå÷åñòèâèòå åðåòèöè, ñúâñåì íå! Íî Íåãîâîòî ÷îâåø-
êî æåëàíèå íå ïðîòèâîðå÷è è íå ïðîòèâîáîðñòâà, à ñëåä-
âà èëè îùå ïî-äîáðå äà ñå êàæå, ïîä÷èíÿâà ñå íà Íåãîâî-
òî Áîæåñòâî è íà âñåìîùíîòî æåëàíèå” (εποµενον...,
και µη αντιπιπτον η αντιπαλαιον, µαλλον µεν ουν και
υποτασσοµενον). Òîâà îïðåäåëåíèå ïî÷òè áóêâàëíî å âçå-
òî îò ïîñëàíèåòî íà ïàïà Àãàòîí, èçïðàòåíî äî ñúáîðà. À
ïàïàòà ïîâòàðÿë îïðåäåëåíèåòî íà Ëàòåðàíñêèÿ ñúáîð îò
649 ã., êîéòî ñëåäâàë ó÷åíèåòî íà ïðåï. Ìàêñèì. Çàòîâà
îðîñúò îò VI ñúáîð âå÷å íå èçèñêâàë íîâ áîãîñëîâñêè
êîìåíòàð. Òîçè êîìåíòàð âå÷å áèë íàïðàâåí ïðåäâàðè-
òåëíî â áîãîñëîâñêàòà ñèñòåìà íà Ìàêñèì Èçïîâåäíèê.
11.  äîãìàòè÷åñêèòå ñïîðîâå îò V è VI âåê ìíîãî
ðÿçêî å áèë ïîñòàâåí âúïðîñúò çà çíà÷åíèåòî íà áîãî-
ñëîâñêèòå ïðåäàíèÿ. Ó÷åíèåòî íà Öúðêâàòà å íåèçìåííî;
çàòîâà äðåâíèòå äîâîäè, ïîçîâàâàíåòî íà ìèíàëîòî èìàò
îñîáåíà äîêàçàòåëñòâåíà ñèëà. È ïî òîâà âðåìå îòå÷åñêè-
òå ñâèäåòåëñòâà ñå ïðèâåæäàò è âçåìàò ïðåäâèä ñ îñîáåíî
âíèìàíèå â áîãîñëîâñêèòå ñïîðîâå. Èìåííî ïðåç òîâà
âðåìå ñå ñúñòàâÿò ñâîäîâå è ñáîðíèöè íà îòå÷åñêè òåêñòî-
âå. Íî íàðåä ñ òîâà ñå ïîÿâÿâà íåîáõîäèìîñò îò êðèòè÷íî
îòíîøåíèå êúì ìèíàëîòî. Íå âñè÷êè èñòîðè÷åñêè ïðåäà-
íèÿ ìîãàò äà áúäàò ïðèåòè. Çà ïðúâ ïúò òîçè âúïðîñ ñå
ïîñòàâÿ îùå ïðåç IV âåê âúâ âðúçêà ñ ó÷åíèåòî íà Îðè-
ãåí. Íî ïðåîäîëÿâàíåòî íà îðèãåíèçìà â èñòîðè÷åñêîòî
áîãîñëîâèå ñå å èçâúðøèëî ïî÷òè ìúë÷àëèâî, èìåòî íà
Îðèãåí ñå å ñïîìåíàâàëî ìíîãî ðÿäêî. Äðóã îáðàò âçåë
âúïðîñúò çà Àíòèîõèéñêàòà òðàäèöèÿ. Ïðè íåñòîðèàíñ-
êèòå ñïîðîâå ïîäîçðåíèåòî ïàäíàëî âúðõó öÿëîòî áîãî-
ñëîâñêî ìèíàëî íà Èçòîêà. È êàòî îòãîâîð áèë ïîñòàâåí
50
ïðîòèâîïîëîæíèÿò âúïðîñ - çà àëåêñàíäðèéñêèòå ïðåäà-
íèÿ. Ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî íåîáõîäèìîñòòà îò êðèòè÷åñêè
ñèíòåç è ïðåðàçãëåæäàíå íà ïðåäàíèÿòà ñòàâàëà âñå ïî-
î÷åâèäíà. È ïî âðåìåòî íà Þñòèíèàí áèë íàïðàâåí ïúðâè-
ÿò îïèò çà èñòîðè÷åñêà ðàâíîñìåòêà. Èìåííî â òîâà å
ñìèñúëúò íà V Âñåëåíñêè ñúáîð (553 ã.). Òîé áèë ñâèêàí
çà ñúä íàä “òðèòå ãëàâè”, ò. å. âñúùíîñò çà ñúä íà àíòè-
îõèéñêîòî áîãîñëîâèå. Íî íåñëó÷àéíî íà ñúáîðà áèë ïî-
ñòàâåí è åäèí ïî-îáù âúïðîñ - çà “èçáðàíèòå îòöè”
(εγκριτοι πατερες). Ñïèñúêúò íà îòöèòå áèë ïîäñêàçàí îò
èìïåðàòîðà â íåãîâîòî ïèñìî, ÷åòåíî ïðè îòêðèâàíåòî íà
ñúáîðà - òîé áèë ïîâòîðåí íà òðåòîòî ñúáðàíèå íà ñúáî-
ðà. Òîçè ñïèñúê ïîÿñíÿâà îáùîòî è íåîïðåäåëåíî ïîçîâà-
âàíå: “ñïîðåä ó÷åíèåòî íà Îòöèòå”, “ñëåäâàéêè ó÷åíèåòî
íà Ñâåòèòå îòöè”... Íàçîâàíè áèëè èìåíàòà íà Àòàíàñèé,
Èëàðèé, Âàñèëèé, äâàìàòà Ãðèãîðèåâöè, Àìâðîñèé, Àâãóñ-
òèí, Çëàòîóñò, Òåîôèë è Êèðèë, Ïðîêúë, ïàïà Ëúâ. Â èçáî-
ðà íà èìåíàòà ñå óñåùà îïðåäåëåí çàìèñúë. Ðàçáèðà ñå,
çàïàäíèòå áèëè íàçîâàíè çàðàäè çàïàäíèòå, íà Èçòîê òå
íèêîãà íå ñà èìàëè îñåçàòåëíî âëèÿíèå è òóê ãè ïîçíàâàëè
ìíîãî ñëàáî. Íî õàðàêòåðíî å, ÷å îò “èçòî÷íèòå” áèë ïîñî-
÷åí ñàìî Çëàòîóñò (â ïàðàäîêñàëíî ñúñåäñòâî ñ Òåîõôèë!).
Äîðè òîâà áèëî âå÷å ñúä íàä “Èçòîêà”. Èìåíàòà íà âåëè-
êèòå Îòöè îò IV âåê íå ñå íóæäàÿò îò îáÿñíåíèå. Íî íîâà
îñòðîòà èìàëî â èçáðîÿâàíåòî íà àëåêñàíäðèéöèòå: Òåî-
ôèë, Êèðèë, òóê ñå âêëþ÷âà è èìåòî íà Ïðîêúë (ðàçáèðà
ñå, ñ íåãîâèÿ “ñâèòúê äî àðìåíöèòå”)... Òîçè ñïèñúê îòðà-
çÿâà íå ñàìî ëè÷íèòå âêóñîâå è ñèìïàòèè íà Þñòèíèàí.
Òîé å òèïè÷åí çà öÿëàòà åïîõà. È ñàìèÿò Þñòèíèàí ñàìî
èçðàçÿâàë ãîñïîäñòâàùèòå íàñòðîåíèÿ. Òîé íå áèë íîâà-
òîð. Òîé ïðàâåë ðàâíîñìåòêà. Ñòðåìÿë ñå äà ïîñòðîè è
äîñòðîè öÿëîñòíàòà ñèñòåìà íà õðèñòèÿíñêàòà êóëòóðà è
æèâîòà. Òîçè çàìèñúë èìà ñâîåòî âåëè÷èå, íî è ñâîÿòà
âåëèêà íåïðàâäà. Âúâ âñåêè ñëó÷àé Þñòèíèàí âèíàãè
ìèñëåë ïî-ñêîðî çà õðèñòèÿíñêîòî Öàðñòâî, îòêîëêîòî çà
Öúðêâàòà. Íåãîâèÿò ïàòîñ áèë â òîâà öåëèÿò ñâÿò äà ñòà-
51
íå õðèñòèÿíñêè - öÿëàòà “íàñåëåíà çåìÿ”, γη οικουµενη. Â
òîâà òîé âèæäàë ñâîåòî ïðèçâàíèå - ñâåùåíîòî è òåîêðà-
òè÷åñêî ïðèçâàíèå íà õðèñòèÿíñêèÿ öàð. Òîâà ïðèçâàíèå
â íåãîâèòå î÷è áèëî îñîáåí äàð Áîæè, âòîðè äàð, íåçàâè-
ñèì îò ñâåùåíñòâîòî. Èìåííî öàðÿò å ïðèçâàí äà îñúùå-
ñòâè ñèñòåìàòà íà õðèñòèÿíñêàòà êóëòóðà. Â ìíîãî íåùà
Þñòèíèàí íàñèëñòâåíî èçïðåâàðâà ñúáèòèÿòà. Òîé áúðçàë
äà äîñòðîÿâà. Ñ òîâà ñå îáÿñíÿâà è íåãîâàòà óíèîíàëíà
ïîëèòèêà, íåãîâèÿò ñòðåìåæ äà âúçñòàíîâè âñåëåíñêîòî
åäèíñòâî íà âÿðàòà, íàðóøåíî ñëåä Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð.
Ñ òîâà ñå ñâúðçâà è íàìåñàòà ìó â áîãîñëîâñêèòå ñïîðîâå
âúîáùå. Þñòèíèàí íå òúðïÿë ðàçíîãëàñèÿ. È â ñïîðîâå-
òå çà åäèíñòâîòî òîé íåâåäíúæ îò “íàé-õðèñòèÿíñêè âëà-
äåòåë” ñå ïðåâðúùàë ïî÷òè â Äèîêëåöèàí (ñðàâíåíèåòî å
íà ïàïà Àãàïèò, 536 ã.). Òâúðäå ÷åñòî ñèíòåçúò ñå èçðàæ-
äàë äî íàñèëñòâåí è áåçïëîäåí êîìïðîìèñ - â èñòîðèÿòà
íà V ñúáîð èìà ìíîãî òðàãè÷íè ñòðàíèöè, îñîáåíî â íåãî-
âàòà ïðåäèñòîðèÿ. Äîíÿêúäå å âÿðíî, ÷å âúïðîñúò çà “òðèòå
ãëàâè” âúçíèêíàë ïî÷òè ñëó÷àéíî, ÷å ñïîðúò çà àíòè-
îõèéñêèòå òðàäèöèè áèë âúçáóäåí èëè âúçîáíîâåí èçêó-
ñòâåíî. Þñòèíèàí èìàë ñâîè òàêòè÷åñêè ìîòèâè äà èçäà-
äå èçâåñòíèÿ åäèêò îò 544 ã. Ñúâðåìåííèöèòå òâúðäåëè,
÷å òîçè åäèêò áèë ïîäñêàçàí è äîðè ñúñòàâåí îò ïàëåñòèí-
ñêèòå îðèãåíèñòè (îò Òåîäîð Àñêèäà) ñ öåë äà îòâëåêàò
âíèìàíèåòî îò ñàìèòå ñåáå ñè. Òàêîâà åäíî îáÿñíåíèå å
ïðåêàëåíî ïðîñòî...  åäèêòà èìàëî “òðè ãëàâè” - çà Òåî-
äîð Ìîïñóåñòèéñêè è íåãîâèòå êíèãè; çà âúçðàæåíèÿòà
íà Òåîäîðèò ñðåùó ñâ. Êèðèë; çà “íå÷åñòèâîòî” ïèñìî äî
Ìàðèé Ïåðñèåöà, èçâåñòíî ïîä èìåòî íà Èâà Åäåñêè.
Èìïåðàòîðúò ïðåäëàãàë òå äà áúäàò àíàòåìîñàíè. Åäèêòúò
ïðåäèçâèêàë ãîëÿìî áðîæåíèå íàâñÿêúäå. Èçãëåæäàëî
êàòî ÷å òîé å íàïèñàí â ïîëçà íà ìîíîôèçèòèòå.  íåãî
âèäåëè ñêðèòî îñúæäàíå íà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð, ìàêàð
÷å èìïåðàòîðúò îòêðèòî àíàòåìîñâàë îíåçè, êîèòî áèõà
òúëêóâàëè íåãîâèòå “ãëàâè” â òàêúâ ñìèñúë... Îñîáåíî
áóðíî áèëî âúçìóùåíèåòî â Àôðèêà, êàòî öÿëî íà Çà-
52
ïàä... Ïðîòèâíèöèòå íà åäèêòà íå òîëêîâà çàùèòàâàëè
àíòèîõèéöèòå, êîëêîòî ñìÿòàëè ñàìèÿ åäèêò çà íåíàâðå-
ìåíåí è îïàñåí ïðàêòè÷åñêè. Óìåñòíî ëè å äà ñå ïðåðàç-
ãëåæäàò è ïîïðàâÿò ðåøåíèÿòà íà ïðåäèøíè ñúáîðè? È
âúçíèêâà îáùèÿò âúïðîñ: âúçìîæíî ëè å âúîáùå ïî-
ñìúðòíî îñúæäàíå íà áðàòÿ, ïî÷èíàëè â ìèð; íå ñà ëè òå
âå÷å íåïîäâëàñòíè íà êàêúâòî è äà å ÷îâåøêè ñúä, ïðåä-
ñòàâÿéêè ñå íà ñúäà Áîæè? Ïðèâúðæåíèöèòå íà òîçè åäèêò
èçãëåæäàëè “ãîíèòåëè íà ìúðòâèòå” (“íåêðîäèîêòè”).
Èìåííî çà òîâà ñå ñïîðåëî ïîâå÷å îò âñè÷êî. Óïîðñòâàëè
èìåííî çàïàäíèòå. Ïàïà Âèãèëèé ñìóòåíî ñå êîëåáàåë
ìåæäó âîëÿòà íà èìïåðàòîðà è ìíåíèåòî íà ñâîÿòà Öúðêâà.
Ñïîðúò ñå ïðîòî÷èë çà ìíîãî ãîäèíè. Èìïåðàòîðúò
äúðæàë íà ñâîåòî è îò âðåìå íà âðåìå íàèñòèíà ïî÷òè ñå
ïðåîáðàçÿâàë â Äèîêëåöèàí. Ïðåç 551 ã. òîé èçäàë íîâî
“Èçïîâåäàíèå” ñðåùó “òðèòå ãëàâè” ñ 13 àíàòåìàòèçìè.
Íàêðàÿ ïðåç 553 ã. ñå ñúñòîÿë âñåëåíñêè ñúáîð. Íå áèëî
ëåêî äà ñå íàêàðàò çàïàäíèòå åïèñêîïè, êîèòî âå÷å ñå áèëè
ñúáðàëè â Êîíñòàíòèíîïîë, äà ñå ÿâÿò íà ñúáîðà... È ïî-
ñòàíîâëåíèÿòà íà ñúáîðà áèëè ïðèåòè íà Çàïàä åäâà ñëåä
äúëãà è óïîðèòà áîðáà... Ñúáîðúò ïðèçíàë çà âúçìîæíî
ïîñìúðòíîòî îñúæäàíå, ñúãëàñèë ñå ñ äîâîäèòå íà èìïå-
ðàòîðà è èçäàë 14 àíàòåìàòèçìè, â êîèòî å ïîâòîðåíà ïî-
ãîëÿìàòà ÷àñò îò àíàòåìàòèçìèòå îò 551 ã. Ðåøåíèåòî ñå
ïðåäõîæäàëî îò ïîäðîáåí ðàçáîð íà çàïîäîçðåíèòå áîãî-
ñëîâñêè ïàìåòíèöè è ñðàâíÿâàíåòî èì ñ áåçñïîðíèòå îá-
ðàçöè íà ïðàâîñëàâíàòà âÿðà. Îïàñíàòà íåòî÷íîñò íà àí-
òèîõèéñêèòå êíèãè ñå îòêðèâàëà ñúâñåì î÷åâèäíî.  èç-
âåñòåí ñìèñúë òîâà áèëî ïðåðàçãëåæäàíå íà âúïðîñà çà
Åôåñêèÿ ñúáîð, à íå çà Õàëêèäîíñêèÿ. Ìîæåëî äà ñå ñïî-
ðè çà ñâîåâðåìåííîñòòà íà òàêîâà ïðåðàçãëåæäàíå. Íà
ìíîçèíà èì ñå ñòðóâàëî, ÷å òîâà íå å íåîáõîäèìî, ÷å ïñè-
õîëîãè÷åñêè òîâà ìîæå äà áúäå èçãîäíî ñàìî íà ìîíîôè-
çèòèòå. Ñòðóâàëî èì ñå, ÷å íÿìà çàùî äà ñå áîðÿò ñ íå-
ñòîðèàíñêàòà îïàñíîñò, êîãàòî äåáíå îïàñíîñò îò ïðîòè-
âîïîëîæíàòà ñòðàíà. Âñè÷êè òåçè äîâîäè èìàëè
53
ïðàêòè÷åñêè õàðàêòåð è ïðîòåñòèðàùèòå íå îòèâàëè ïî-
äàëå÷ îò ôîðìàëíèòå âúçðàæåíèÿ. Íî êàêâèòî è äà ñà
áèëè ìîòèâèòå, êîèòî ñà íàêàðàëè Þëèàí äà ïîñòàâè âúïðî-
ñà çà “òðèòå ãëàâè”, ïî ñúùåñòâî òîé áèë ïðàâ. Çàòîâà
ñúáîðúò ïðèåë íåãîâèòå àíàòåìàòèçìè. Â òÿõ ïîäðîáíî
ñå îïðîâåðãàâà è ñå îñúæäà íåñòîðèàíñòâîòî, íî çàåäíî ñ
òîâà è ëúæåó÷åíèÿòà íà Àïîëèíàðèé è Åâòèõèé... Òîâà
áèëî òúðæåñòâåíî ïîòâúðæäàâàíå íà Åôåñêèÿ ñúáîð è
íîâà ïðèñúäà íàä “èçòî÷íèòå”. Ìíîãî å õàðàêòåðíî è òîâà,
÷å íà ñúáîðà áèë îñúäåí è îðèãåíèçìúò. Èíèöèàòèâàòà çà
îñúæäàíåòî ïðèíàäëåæàëà îòíîâî íà èìïåðàòîðà. Îùå
ïðåç 543 ã. òîé èçäàë 10 àíàòåìàòèçìè ñðåùó Îðèãåí è
âñè÷êè, êîèòî çàùèòàâàò íå÷åñòèâèòå ìó çàáëóäè. Òîçè
åäèêò áèë ïðèåò è â Êîíñòàíòèíîïîë, è â Ïàëåñòèíà, è â
Ðèì. Ïðåäè ñúáîðà Þñòèíèàí ñå îáúðíàë êúì åïèñêîïè-
òå ñ íîâî ïîñëàíèå çà Îðèãåí. Èçãëåæäà îñúæäàíåòî íà
Îðèãåí áèëî ïðîâúçãëàñåíî îò ñúáðàëèòå ñå îòöè ïðåäè
îôèöèàëíîòî îòêðèâàíå íà ñúáîðà, çàòîâà çà íåãî íå ñå
ñïîìåíàâà â ñúáîðíèòå “äåÿíèÿ”. È âñå ïàê òî å âêëþ÷å-
íî â àíàòåìàòèçìèòå íà ñúáîðà (àíàò. 11; ñðâ. Òðóë. 1); è
ïî âðåìå íà ñàìèÿ ñúáîð çà íåãî ñïîìåíàâà Òåîäîð Àñêè-
äà. Ñêîðî ñëåä ñúáîðà çà îñúæäåíèåòî íà Îðèãåí è îðè-
ãåíèñòèòå ñúîáùàâà Êèðèë Ñêèòîïîëñêè â ñâîåòî æèòèå
íà Ñàâà Îñâåùåíè è íàïðàâî ãî ïðèïèñâà íà âñåëåíñêèÿ
ñúáîð. Îñâåí Îðèãåí áèëè îñúäåíè Äèäèì è Åâàãðèé.
Îñúäåíè áèëè îïðåäåëåíè “íå÷åñòèâè çàáëóäè”, èçêàçàíè
îò ñàìèÿ Îðèãåí èëè îò ïîñëåäîâàòåëèòå ìó. Îñúæäàíå-
òî ñå îòíàñÿëî ïðåäè âñè÷êî çà ïàëåñòèíñêèòå îðèãåíèñ-
òè,íàðóøàâàùè ïîêîÿ â òàìîøíèòå ìàíàñòèðè. Îùå ïðåç
542 ã. òå áèëè îñúäåíè îò ïàòð. Åôðåì íà ìåñòíèÿ ñúáîð
â Àíòèîõèÿ. Îùå ïî-ðàíî ñðåùó îðèãåíèñòèòå ïèñàë Àí-
òèïàòúð, Áîñòúðñêè åïèñêîï (â Àðàâèÿ). Ïàëåñòèíñêèÿò
îðèãåíèçúì áèë ñâúðçàí ñúñ ñèðèéñêèÿ (ñðâ. Áàð-Ñóäàè-
ëè)... Â ñâîèòå åäèêòè Þñòèíèàí ñàìî ïîâòàðÿë îáâèíå-
íèÿòà, îòïðàâåíè ïî ìåñòà. Ìàëêî ïðåäè ñúáîðà â Êîí-
ñòàíòèíîïîë ïðèñòèãíàëè ñïåöèàëíè ïðàòåíèöè îò
54
ëàâðàòà íà ïðåï. Ñàâà, îãëàâÿâàíè îò èãóìåíà Êîíîí.
Ìîíàñèòå ïðåäñòàâèëè íà èìïåðàòîðà ñïåöèàëåí äîêëàä
ñ èçëîæåíèå íà “öÿëîòî íå÷åñòèå”... Òðóäíî å äà ñå êàæå
êîëêî òî÷íî öèòèðàëè Îðèãåí íåãîâèòå îáâèíèòåëè. Âúâ
âñåêè ñëó÷àé îñúäåíèòå ìíåíèÿ íàèñòèíà ïðîèçòè÷àò îò
íåãîâèòå ïðåäïîñòàâêè.  åäèêòà îò 543 ã. ñå îñúæäà ó÷å-
íèåòî çà ïðåäñúùåñòâóâàíåòî è ïðåðàæäàíåòî íà äóøèòå,
ó÷åíèåòî çà âå÷íàòà äóøà íà Èèñóñ, îùå ïðåäè âúïëúùå-
íèåòî ñúåäèíèëà ñå ñ Áîæåñòâåíèÿ Ëîãîñ - ó÷åíèåòî çà
òîâà, ÷å Òîé áèë íå ñàìî ÷îâåê çàðàäè ÷îâåöèòå, íî è ñåðà-
ôèì çà ñåðàôèìèòå, ÷å íÿêîãà Òîé ùå áúäå ðàçïíàò çàðà-
äè äåìîíèòå - ó÷åíèåòî çà àïîêàòàñòàñèñà è ò. í. Ïî-ïîä-
ðîáíî å ïîñëàíèåòî îò 522 ã. Òóê å íàïðàâåí î÷åðê íà
öÿëàòà ìó ñèñòåìà. Íåéíàòà îñíîâíà èäåÿ å, ÷å îò âå÷íîñ-
òòà âñè÷êî å áèëî ñúòâîðåíî â ñúâúðøåíà äóõîâíîñò è
÷ðåç îòïàäàíåòî å âúçíèêíàë ñåãàøíèÿò ðàçíîðîäåí è òå-
ëåñåí ñâÿò; ñâåòîâíèÿò ïðîöåñ ùå çàâúðøè ñ âñåîáùî
âúçñòàíîâÿâàíå è ïúëíî ðàçâúïëúùàâàíå íà âñè÷êî ñúùå-
ñòâóâàùî. Òîâà å ñõåìàòà íà ñàìèÿ Îðèãåí. Íèå ìîæåì ñ
òî÷íîñò äà êàæåì êàêâî â ñèñòåìàòà íà Îðèãåí å ïðèâëè-
÷àëî îðèãåíèñòèòå îò VI âåê. Êèðèë Ñêèòîïîëñêè ðàç-
êàçâà çà ðàçäåëåíèåòî íà ïàëåñòèíñêèòå îðèãåíèñòè íà
èñîõðèñòè è ïðîòîêòèñòè. Èìåíàòà èì ñà òâúðäå ïðî-
çðà÷íè. Èñîõðèñòèòå òâúðäåëè, ÷å âúâ âñåîáùîòî âúçñòà-
íîâëåíèå âñè÷êè ùå ñòàíàò “ðàâíè íà Õðèñòà” (ισοι τϖ
Χριστϖ) - è òîçè èçâîä ñëåäâà íàïðàâî îò àíòðîïîëîãè-
÷åñêèòå è õðèñòîëîãè÷åñêèòå ïðåäïîñòàâêè íà Îðèãåí.
Ïðîòîêòèñòèòå î÷åâèäíî ãîâîðåëè íå òîëêîâà çà àïî-
êàòàñòàñèñà, êîëêîòî çà ïðåäñúùåñòâóâàíèåòî - è ïðåäè
âñè÷êî çà ïðåäñúùåñòâóâàíèåòî íà äóøàòà íà Èèñóñ êàòî
“ïúðâî òâîðåíèå” (πρωτον κτισµα)... Íå å òðóäíî äà ñå
ðàçáåðå çàùî òåçè èäåè ìîæåëè äà ñå ðàçïðîñòðàíÿâàò
èìåííî â ìîíàøåñêà ñðåäà; îò òÿõ åñòåñòâåíî ñëåäâàëè
ïðàêòè÷åñêèòå èçâîäè - çà ïúòèùàòà íà àñêåòè÷åñêèÿ ïîä-
âèã... È îòíîâî ìîæå äà ñå ñïîðè äàëè å áèëî íåîáõîäèìî
äà ñå ïîâäèãà âúïðîñúò çà Îðèãåí íà âñåëåíñêè ñúáîð; íî
55
íåïðàâäàòà íà Îðèãåí íå ïîäëåæè íà ñúìíåíèå... Îñúæäà-
íåòî íà îðèãåíèçìà íà V ñúáîð å îñúæäàíå íà âúòðåøíèòå
ñúáëàçíè íà ñòàðîòî àëåêñàíäðèéñêî áîãîñëîâèå, êîåòî îùå
íå áèëî èçãóáèëî âëèÿòåëíîñò â èçâåñòíè, ïðè òîâà äîñòà
øèðîêè êðúãîâå. Çàáðàíèòå íà V ñúáîð îçíà÷àâàò ñúä íàä
ãðåøêèòå îò ìèíàëîòî. Òå ñâèäåòåëñòâàò çà ïðåëîìà â áî-
ãîñëîâñêîòî ñúçíàíèå. Àíòèîõèéñêàòà è àëåêñàíäðèéñêàòà
òðàäèöèè ñà ïðåêúñíàòè. Çàïî÷âà âèçàíòèéñêàòà åïîõà.
12. Ïðåç V è VII âåê öúðêîâíàòà êóëòóðà èçêðèñòà-
ëèçèðà. Íåïðåõîäåí ñèìâîë íà òàçè åïîõà å âåëèêèÿò õðàì
íà Ïðåìúäðîñòòà, íà Ïðèñíîñúùíîòî Ñëîâî â Êîíñòàíòè-
íîïîë. Òâîð÷åñêîòî íàïðåæåíèå ñå ÷óâñòâà â íÿêàêâà
äúëáî÷èíà. Òî å ïî-ÿñíî â àñêåòèêàòà, îòêîëêîòî â áîãî-
ñëîâèåòî. Íî îò íîâèÿ àñêåòè÷åñêè îïèò ñå ðàæäà íîâ
áîãîñëîâñêè ñèíòåç, íîâà ñèñòåìà. Òÿ ñå îòêðèâà ïðåä íàñ
â òâîðåíèÿòà íà ïðåï. Ìàêñèì. Èìåííî òîé, à íå Äàìàñ-
êèí ïðàâè òâîð÷åñêàòà ðàâíîñìåòêà íà ðàííîòî âèçàíòèé-
ñêî áîãîñëîâèå. Ñ òîâà èìåííî ñå îáÿñíÿâà è ìîùíîòî ìó
âëèÿíèå ïðåç ñëåäâàùèòå âåêîâå... È îòíîâî ñå èçîñòðÿ
ïðîòèâîðå÷èåòî ìåæäó Èìïåðèÿòà è Ïóñòèíÿòà. Ñ êàòàñ-
òðîôè÷íà ñèëà ñå ïðîÿâàâà òî â èêîíîáîð÷åñêèÿ ñìóò.
Òåîêðàòè÷åñêèÿò ñèíòåç â ñòèëà íà Þñòèíèàí ñå îêàçâà
äâóñìèñëåí è ïðåæäåâðåìåíåí. È òîé ñå ðàçïàäà. Â òîçè
ñìèñúë èêîíîáîð÷åñêîòî äâèæåíèå å êðàÿò íà åïîõàòà íà
ðàííèÿ âèçàíòèçúì. Íî â ãîíåíèÿòà è â ìú÷åíè÷åñêèÿ
ïîäâèã âå÷å ïðîñâåòâà çîðàòà íà íîâèÿ æèâîò...

56
 II
ÑÂÅÒÈ ÊÈÐÈË ÀËÅÊÑÀÍÄÐÈÉÑÊÈ

1. ÆÈÒÈÅ

1. Çà æèâîòà íà ñâ. Êèðèë äî âñòúïâàíåòî ìó íà

Àëåêñàíäðèéñêàòà êàòåäðà ñà èçâåñòíè ñúâñåì ìàëêî äîñ-
òîâåðíè ôàêòè. Î÷åâèäíî òîé å ïðîèçõîæäàë îò óâàæà-
âàí Àëåêñàíäðèéñêè ðîä è áèë ïëåìåííèê íà àðõèåïèñ-
êîï Òåîôèë. Ðîäåí å âåðîÿòíî â êðàÿ íà 70-òå ãîäèíè íà
IV âåê. Àêî ñúäèì ïî òâîðåíèÿòà íà ñâ. Êèðèë, òîé å
ïîëó÷èë øèðîêî è çàâúðøåíî îáðàçîâàíèå.  íåãî ñå âèæ-
äà äîáðèÿò ïîçíàâà÷ íà Ïèñàíèåòî. Òîé çàïî÷âà ëèòåðà-
òóðíàòà ñè äåéíîñò ñ îïèòè çà àëåãîðè÷åñêî òúëêóâàíèå â
îáëàñòòà íà Ñòàðèÿ Çàâåò. Ñïîðåä ïî-êúñíè è íå ìíîãî
íàäåæäíè ñâåäåíèÿ, ñâ. Êèðèë å ïðåêàðàë íÿêîëêî ãîäè-
íè â ïóñòèííî óåäèíåíèå. Ïðåç 403 ã. òîé ñúïðîâîæäà
Òåîôèë íà èçâåñòíèÿ ñúáîð “ïîä äúáà”, ñâèêàí ïðîòèâ
Çëàòîóñò, è ïî òîíâà âðåìå âå÷å å ïðèíàäëåæàë êúì êëè-
ðà. Ïðåç 412 ã., ñëåä ñìúðòòà íà Òåîôèë, Êèðèë âñòúïâà
íà Àëåêñàíäðèéñêèÿ ïðåñòîë. Òîâà íå ñå ðàçìèíàëî áåç
“íàðîäíî âúëíåíèå” è ñå íàëîæèëà íàìåñà íà âîåííà ñèëà.
2. È çà ïúðâèòå ãîäèíè íà åïèñêîïñòâîòî íà ñâ. Êè-
ðèë, äî íà÷àëîòî íà Íåñòîðèàíñêèòå ñïîðîâå, å èçâåñòíî
ìàëêî. Ìåæäó àðõèåïèñêîïà è Àëåêñàíäðèéñêèÿ ïðåôåêò
Îðåñò îò ñàìîòî íà÷àëî ñå óñòàíîâèëè èçîñòðåíè îòíîøå-
íèÿ. Ñïîðåä ñâèäåòåëñòâîòî íà èñòîðèêà Ñîêðàò “Îðåñò
îòõâúðëèë äðóæáàòà íà åïèñêîïà”, “òîé íåíàâèæäàë âëà-
äè÷åñòâîòî íà åïèñêîïèòå, çàùîòî òå îòíåìàëè ìíîãî îò
âëàñòòà íà ïîñòàâåíèòå îò öàðÿ íà÷àëíèöè”.  íåñúãëàñè-
ÿòà íà åïèñêîïà è ïðåôåêòà ñå íàìåñèëè Íèòðèéñêèòå
ìîíàñè, è òî ìíîãî íåóäà÷íî. Âúðõó ïðåôåêòà áèëî èç-
57
âúðøåíî íàïàäåíèå, òîé åäâà ñå ñïàñèë îò ïîáîÿ. Åäèí îò
íàïàäíàëèòå ãî ìîíàñè áèë ïîäëîæåí íà æåñòîêî íàêàçà-
íèå, îò êîåòî óìðÿë. Àðõèåïèñêîïúò ïðåäàë òÿëîòî ìó íà
äîñòîéíî ïîãðåáåíèå êàòî ìú÷åíèê çà áëàãî÷åñòèåòî. “Ïðî-
ñòèòå õîðà, ðàçêàçâà Ñîêðàò, íå îäîáðèëè òàçè Êèðèëîâà
ðåâíîñò, çàùîòî çíàåëè, ÷å Àìîíèé áèë ïîíåñúë íàêàçàíè-
åòî çàðàäè ñâîåòî áåçðàçñúäñòâî è óìðÿë â ìú÷åíèÿ íå
çàùîòî áèë ïðèíóæäàâàí äà ñå îòðå÷å îò Õðèñòà”... Ïî
ñâîÿ òåìïåðàìåíò ñâ. Êèðèë áèë áîðáåí ÷îâåê. È íà åïèñ-
êîïñêàòà êàòåäðà òîé âåäíàãà ñå ïðîÿâÿâà êàòî ñòðàñòåí è
âëàñòåí ÷îâåê. Âåäíàãà çàïî÷âà áîðáà ñ íîâàöèàíèòå, çàò-
âàðÿ âñè÷êè íîâàöèàíñêè õðàìîâå â Àëåêñàíäðèÿ, èççåìà
èì ñâåùåíàòà óòâàð, à òåõíèÿ åïèñêîï Òåîïåìïò ëèøàâà
îò âñè÷êî, êîåòî òîé èìà; ïðè òîâà ñå âúçïîëçâàë îò ïî-
ìîùòà íà ñâåòñêàòà âëàñò. Êúì ïúðâèòå ãîäèíè íà åïèñ-
êîïñòâîòî íà ñâ. Êèðèë ñå îòíàñÿ è áîðáàòà ìó ñ àëåêñàí-
äðèéñêèòå åâðåè. Îòíîøåíèÿòà ìåæäó õðèñòèÿíèòå è
åâðåèòå â Àëåêñàíäðèÿ ïîñòåïåííî ñå âëîøàâàëè. Íàêðàÿ
åâðåèòå èçâúðøèëè êîâàðíî íîùíî íàïàäåíèå âúðõó õðè-
ñòèÿíèòå. “Ðàçäðàçíåí îò òîâà, ðàçêàçâà Ñîêðàò, Êèðèë ñ
îãðîìíî ìíîæåñòâî íàðîä ñå îòïðàâÿ êúì èóäåéñêèòå
ñèíàãîãè, îòíåìà ãè, à òÿõ ñàìèòå ïðîãîíâà îò ãðàäà, êàòî
îñòàâÿ èìóùåñòâîòî èì íà ðàçãðàáëåíèå.” Îðåñò ñå îïè-
òàë äà çàñòàíå â çàùèòà íà åâðåèòå, ïðåäñòàâÿéêè íà èì-
ïåðàòîð Òåîäîñèé II íåèçãîäíîñòòà íà ïîãîëîâíîòî èç-
ñåëâàíå íà åâðåèòå îò Àëåêñàíäðèÿ, íî òîâà íÿìàëî óñïåõ...
Êúì òîâà âðåìå ñå îòíàñÿ íàðîäíèÿò ñìóò, ïî âðåìå íà
êîéòî áèëà óáèòà æåíàòà ôèëîñîô Èïàòèÿ. Âèíàòà çà òîâà
óáèéñòâî ìíîçèíà ïðèïèñâàëè íà àðõèåïèñêîïà - åäâà ëè
ñ îñíîâàíèå. Âúâ âñåêè ñëó÷àé åïèñêîïñêàòà äåéíîñò íà
ñâ. Êèðèë ïðåìèíàâà â òåæêà è ñìóòíà îáñòàíîâêà. Àëåê-
ñàíäðèÿ âúîáùå áèëà íåñïîêîåí ãðàä. Ñâ. Êèðèë ñå ñòà-
ðàåë äà âíåñå óñïîêîåíèå ñ ïàñòèðñêîòî ñè ñëîâî. Ïðîïî-
âåäèòå òîé íàðè÷àë ñâîå îáè÷àéíî è ïîñòîÿííî äåëî. Â
ñâîåòî âðåìå òå èìàëè ãîëÿì óñïåõ - ñïîðåä ñâèäåòåë-
ñòâîòî íà Ãåíàäèé Ìàñèëèéñêè õîðàòà ãè ó÷åëè íàèçóñò.
58
Äî íàøå âðåìå îò òÿõ ñà çàïàçåíè ñðàâíèòåëíî ìàëêî. Â
ñâîèòå ðàííè ïðîïîâåäè ñâ. Êèðèë íàñòîé÷èâî ñå áîðè ñ
ìåòåæíèÿ äóõ íà àëåêñàíäðèéöèòå, èçîáëè÷àâà ðàçáîéíè-
÷åñòâîòî, èçîáëè÷àâà ñóåâåðèÿòà íà åçè÷íèöèòå è äâîåâå-
ðèåòî íà õðèñòèÿíèòå. Â ïî-êúñíèòå ïðîïîâåäè äîãìàòè-
÷åñêèòå âúïðîñè çàñåí÷âàò âúïðîñèòå çà íðàâñòâåíèÿ
æèâîò. Îñîáåíî èíòåðåñíè ñà “Ïàñõàëíèòå ïîñëàíèÿ” íà
ñâ. Êðèëè. Îò òÿõ ñà çàïàçåíè 29, ïèñàíè ïðåç ïåðèîäà
414 - 442 ã.
3. Âñòúïèëèÿò ïðåç 428 ã. íà Êîíñòàíòèíîïîëñêàòà
êàòåäðà Íåñòîðèé ñêîðî ïðåäèçâèêâà ñìóùåíèå è âúëíå-
íèå ñúñ ñâîåòî õðèñòîëîãè÷åñêî ó÷åíèå. Çàïî÷íàëîòî â
Êîíñòàíòèíîïîë áðîæåíèå ñêîðî ñå ðàçïðîñòðàíÿâà è äà-
ëå÷ èçâúí ïðåäåëèòå ìó. “Íàâñÿêúäå - ïèøå ìàëêî ïî-
êúñíî Èîàí Àíòèîõèéñêè, - è â îòäàëå÷åíèòå, è â áëèçêèòå
äî íàñ ìåñòà âñè÷êî ñå ðàçäâèæè, íàâñÿêúäå ñå ãîâîðè çà
åäíî è ñúùî. Êàòî ÷å íÿêàêâà ñèëíà áóðà èçâåäíúæ çàñ-
òèãíà öúðêâàòà: íàâñÿêúäå âÿðâàùèòå ñ âñåêè èçìèíàë
äåí ñå îòäåëÿò åäèí îò äðóã çàðàäè òåçè ïðèêàçêè. Çà-
ïàäúò, Åãèïåò è äîðè Ìàêåäîíèÿ ðåøèòåëíî ïðåêðàòÿâàò
åäèíåíèåòî” (ñ Íåñòîðèé). Êîíñòàíòèíîïîëñêèòå âåñòè
äîñòèãíàëè äî Àëåêñàíäðèÿ ìíîãî ñêîðî, âåðîÿòíî îò àïîê-
ðèñèàðèèòå íà Àëåêñàíäðèéñêèÿ åïèñêîï, è îùå ïðåç ïðî-
ëåòòà íà 429 ã. Êèðèë ñå èçëèçà ñðåùó Íåñòîðèé, âïðî÷åì
áåç äà ãî íàçîâàâà ïî èìå. Ïîðàäè òîâà, ÷å “ìèñëè, ÷óæäè
íà èñòèíàòà, çàïî÷âàò äà ñå ðàçïðîñòðàíÿâàò è â Åãèïåò”,
ñâ. Êèðèë èçïðàùà ñïåöèàëíî è ïîäðîáíî “ïîñëàíèå äî
ìîíàñèòå” çà ðàçÿñíåíèå íà õðèñòîëîãè÷åñêèòå èñòèíè.
Ñëåä òîâà ñâ. Êèðèë ñå îáðúùà ñ ïîñëàíèå è êúì ñàìèÿ
Íåñòîðèé, êàòî ãî ïðèçîâàâà äà ïðåñå÷å òàçè “âñåëåíñêà
ñúáëàçúí”, êîÿòî ïðåäèçâèêâàò íåãîâèòå ìíåíèÿ è ïèñà-
íèÿ. Ñâ. Êèðèë ñå èçðàçÿâàë ìåêî è ñäúðæàíî, íî Íåñòî-
ðèé ìíîãî íåðâíî è ðàçäðàçíåíî ïîñðåùíàë òîâà âìåøà-
òåëñòâî íà “åãèïòÿíèíà” â íåãîâèòå äåëà. Ïî-íàòàòúøíî-
òî ðàçâèòèå íà íåñòîðèàíñêèÿ ñïîð ñå óñëîæíÿâà ìíîãî
îò ïîñòîÿííîòî ñúïåðíè÷åñòâî è âçàèìíîòî íåäîâåðèå ìåæ-
59
äó Àëåêñàíäðèÿ è Êîíñòàíòèíîïîë - ìíîçèíà ñè ïðèïîì-
íÿëè çà áîðáàòà íà Òåîôèë ñ áëàæåíèÿ Çëàòîóñò. Íàìå-
ñàòà íà ñâ. Êèðèë áèâà ïîñðåùíàòà ñ ãîëÿìî íåäîâîëñòâî
îò äâîðà - èçãëåæäàëî òàêà, êàòî ÷å “åãèïòÿíèíúò” îòíîâî
íàðóøàâà óñòàíîâåíèÿ ñ òîëêîâà òðóä öúðêîâåí ìèð.
Ïðèâúðæåíèöèòå íà Íåñòîðèé íàñòðîéâàò èìïåðàòîðà
ñðåùó ñâ. Êèðèë, êàêòî íàâðåìåòî àðèàíñòâàùèòå êëåâå-
òåëè âåëèêèÿ Àòàíàñèé. Ñâ. Êèðèë ñ ãîëÿìî îãîð÷åíèå
íàó÷àâà çà òîâà è ïðè öÿëàòà ñè ïðèðîäíà ñòðàñòíîñò
ïðîäúëæàâà äà äåéñòâà ñäúðæàíî è ìèðîëþáèâî.  íà÷à-
ëîòî íà 430 ã. òîé ñå îáðúùà êúì Íåñòîðèé ñ âòîðî äîã-
ìàòè÷åñêî ïîñëàíèå è ðàçÿñíÿâà â íåãî âúç îñíîâà íà
Ïðåäàíèåòî è íåèçìåííàòà öúðêîâíà âÿðà òàéíàòà íà
âúïëúùåíèåòî. Òîâà ïîñëàíèå âïîñëåäñòâèå áèâà îäîáðå-
íî îò Åôåñêèÿ ñúáîð. Â ñúùîòî âðåìå ñâ. Êèðèë ïèøå ïî
ñïîðíèòå âúïðîñè äî ðàçëè÷íè ëèöà - äî èìïåðàòîð Òåî-
äîñèé (“Çà ïðàâàòà âÿðà”), äî æåíà ìó Åâäîêèÿ è äî ñåñ-
òðèòå ìó. Â òåçè ïîñëàíèÿ òîé ìíîãî ïîäðîáíî ðàçÿñíÿâà
äîãìàòà íà âúïëúùåíèåòî, àíàëèçèðà íåïðàâèëíèòå ìíå-
íèÿ çà íåãî è âúçðàæåíèÿòà íà íåñòîðèàíèòå ïðîòèâ èñ-
òèííàòà ïðåäñòàâà çà Áîãî÷îâåøêàòà èïîñòàñ íà Õðèñòà.
Ïðè òîâà ñâ. Êèðèë ïðèâåæäà ãîëÿìî êîëè÷åñòâî îòå÷åñ-
êè ñâèäåòåëñòâà. Íàêðàÿ òîé èçëèçà ñ ïåò êíèãè ïðîòèâ
Íåñòîðèé. Âñè÷êè òåçè òâîðåíèÿ íà ñâ. Êèðèë ïîëó÷àâàò
øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèå. Ïî òàêúâ íà÷èí âúïðîñúò çà
ìíåíèÿòà íà Íåñòîðèé áèë ïîñòàâåí ÿñíî è îò÷åòëèâî.
Î÷åâèäíî Êèðèë áèë âúçëîæèë íà ñâîèòå àïîêðèñèàðèè
â Êîíñòàíòèíîïîë äà ïîèñêàò îò Íåñòîðèé ôîðìàëíî
ïðèñúåäèíåíèå êúì äîãìàòè÷åñêèòå ìó âåðîèçëîæåíèÿ...
Íà Íåñòîðèàíñêàòà ïðîïîâåä ñâ. Êèðèë ïðîòèâîïîñòà-
âèë ñâîåòî èçïîâåäàíèå. Íå âñè÷êè è íå íàâñÿêúäå ñå
îòíåñëè åäíàêâî êúì ïîëîæèòåëíàòà è êúì ïîëåìè÷åñêà-
òà ñòðàíà íà äåéíîñòòà íà ñâ. Êèðèë è íå âñè÷êè ïðîòèâ-
íèöè íà Íåñòîðèé áèëè ãîòîâè äà ñå îáåäèíÿò îêîëî ñâ.
Êèðèë. Òîâà ìíîãî çàáàâèëî è çàòðóäíèëî ïîáåäàòà íà
èñòèíàòà. Çàåäíî ñ òîâà äàëå÷ íå âñè÷êè âåäíàãà ðàçáè-
60
ðàò öÿëàòà ñåðèîçíîñò è âàæíîñò íà íàäèãàùèÿ ñå äîãìà-
òè÷åñêè ñïîð. Ïúðâè ðàçáðàëè òîâà â Ðèì. Ìåæäó ïàïà
Öåëåñòèí è ñâ. Êèðèë âåäíàãà ñå óñòàíîâèëî ïúëíî åäè-
íîìèñëèå è ïàïàòà óïúëíîìîùèë Àëåêñàíäðèéñêèÿ àð-
õèåïèñêîï äà äåéñòâà îò íåãîâî èìå â êà÷åñòâîòî íà íåãîâ
“ìåñòîáëþñòèòåë” (vices gerens)...  Ðèì ñúäèëè íå ñàìî
âúç îñíîâà íà ïðåäñòàâåíèòå îò ñâ. Êèðèë ìàòåðèàëè -
ñàìèÿò Íåñòîðèé èçïðàòèë íà ïàïàòà ñáîðíèê ñúñ ñâîè
ïðîïîâåäè. Öåëèÿò òîçè ìàòåðèàë áèâà ïðåäàäåí çà çàê-
ëþ÷åíèå íà èçâåñòíèÿ ìàñèëèéñêè ïðåçâèòåð Èîàí Êàñè-
àí, êîéòî ñêîðî ïðåäñòàâÿ â Ðèì ñâîèòå “Ñåäåì êíèãè çà
âúïëúùåíèåòî íà Õðèñòà”. Íåãîâîòî çàêëþ÷åíèå å ìíîãî
ðÿçêî. È ïðåç àâãóñò 430 ã. ïàïàòà çàåäíî ñ ìåñòíèÿò
ñúáîð îáÿâÿâà ó÷åíèåòî íà Íåñòîðèé çà åðåòè÷åñêî è
ïîðú÷âàò íà ñâ. Êèðèë îùå âåäíúæ äà ñå îáúðíå êúì
Íåñòîðèé ñ óâåùàíèå - è àêî Íåñòîðèé â ñðîê îò äåñåò
äíè íå ïðèíåñå ðàçêàÿíèå è îòðå÷åíèå, ïàïàòà ùÿë äà ãî
îáÿâÿâè çà íèçëîæåí è îòëú÷åí. ×ðåç ñâ. Êèðèë ïàïàòà
èçïðàùà ñâîèòå ïîñëàíèÿ äî ñàìèÿ Íåñòîðèé, äî êîíñòàí-
òèíîïîëñêèÿ êëèð è äî íÿêîè åïèñêîïè îò Èçòîêà. Ïðåç
îêòîìâðè 430 ã. ñå ñúáèðà ïîðåäíèÿò ìåñòåí ñúáîð â
Àëåêñàíäðèÿ. Òîé ïîâòàðÿ îïðåäåëåíèÿòà íà Ðèìñêèÿ
ñúáîð è ãè äîïúëâà ñ ïîäðîáíà ôîðìóëà íà îòðå÷åíèå çà
Íåñòîðèé. Òîâà áèëè èçâåñòíèòå 12 “ãëàâè” (κεφαλαια)
èëè àíàòåìàòèçìèòå íà ñâ. Êèðèë, äâàíàäåñåò íà áðîé.
Åäíîâðåìåííî ñ òîâà ñâ. Êèðèë ñå îáðúùà ñ ïèñìî äî
Èîàí Àíòèîõèéñêè, äî Þâåíàëèé Èåðóñàëèìñêè è äî
Àêàêèé Âåðèéñêè, åäíè îò íàé-ïî÷èòàíèòå è óâàæàâàíè
åïèñêîïè íà Èçòîêà. Íà îñíîâàíèå íà òåçè ïèñìà è íà
ðèìñêèòå îïðåäåëåíèÿ Èîàí Àíòèîõèéñêè ñå îáðúùà êúì
Íåñòîðèé ñ ïðåäóïðåäèòåëíî ïîñëàíèå... Íî àíàòåìàòèç-
ìèòå íà ñâ. Êèðèë ñà ïîñðåùíàòè íà Èçòîê ñ íåäîóìåíèå
è äîðè ñ òðåâîãà. Ïî ïîðú÷åíèå íà Èîàí Àíòèîõèéñêè òå
áèâàò ðàçêðèòèêóâàíè îò Àíäðåé Ñàìîñàòñêè è îùå ïî-
ðÿçêî îò Òåîäîðèò Êèðñêè. Íàëàãà ñå ñâ. Êèðèë ïèñìåíî
äà ñå çàùèòè ñðåùó òåçè âúçðàæåíèÿ. Îïîíåíòèòå íà ñâ.
61
Êèðèë õâúðëÿò âúðõó íåãî ñÿíêàòà íà ïîäîçðåíèå â íå-
ïðàâîìèñëèå è àïîëèíàðèçúì. Â òîâà âðåìå Íåñòîðèé
ïîäáóæäàë õîðàòà â Êîíñòàíòèíîïîë ñðåùó “åãèïòÿíèíà”,
íàïîìíÿë çà ïðåäèøíàòà âðàæäà íà Àëåêñàíäðèÿ êúì
Êîíñòàíòèíîïîë, çà ãîíåíèåòî íà Çëàòîóñò, ïîäåòî îò Òåî-
ôèë Àëåêñàíäðèéñêè. Çàåäíî ñ òîâà Íåñòîðèé çàäúðæàë
äåéñòâèåòî íà Ðèìñêîòî è Àëåêñàíäðèéñêîòî ñúáîðíè ðå-
øåíèÿ, êàòî óáåäèë èìïåðàòîðà äà ñå ñâèêà âñåëåíñêè ñúáîð.
Ñàêðàòà çà ñâèêâàíåòî íà ñúáîðà áèâà èçäàäåíà íà 19 íî-
åìâðè 430 ã., çà ñðîê íà ñâèêâàíåòî áèëà îïðåäåëåíà Ïåò-
äåñÿòíèöà, ñëåäâàùàòà ãîäèíà.  Êîíñòàíòèíîïîë î÷åâèä-
íî ñå ñòðàõóâàëè, ÷å Êèðèë ùå ñå îòêëîíè è íÿìà äà ñå ÿâè
íà ñúáîðà. Òîé îáà÷å ïîñðåùíàë ñ ðàäîñò ñâèêâàíåòî íà
ñúáîðà, î÷àêâàéêè òîé äà ðàçðåøè ñïîðà. Òîé ñå ãîòâèë
àêòèâíî çà íåãî, ñúáèðàéêè ìàòåðèàëè çà äîãìàòè÷åñêîòî
ðàçãëåæäàíå íà ïîâäèãíàòèòå âúïðîñè.
4. Äåéíîñòòà íà Åôåñêèÿ ñúáîð ïðîòè÷à â òðóäíà è
òåæêà îáñòàíîâêà. Ãëàâíèÿò áîðåö çà ïðàâîñëàâèåòî áèë
ñâ. Êèðèë, ïîääúðæàí îò ìåñòíèÿ åïèñêîï Ìåìíîí è ðèì-
ñêèòå ëåãàòè. Íåñòîðèé èìàë ïîääðúæêàòà íà èìïåðàòî-
ðà è óïúëíîìîùåíèÿò îò èìïåðàòîðà äà îòêðèå ñúáîðà è
äà ñå ãðèæè çà ðåäà íà íåãî êîìèò Êàíäèäèàí îòêðèòî
ïðåïÿòñòâàë íà äåéñòâèÿòà íà ïðàâîñëàâíèòå. Âåäíàãà ñëåä
ïðèñòèãàíåòî ñè â Åôåñ ñâ. Êèðèë çàïî÷âà äà èçëèçà ñ
ðå÷è è ïðîïîâåäè ïî ïðåäìåòà íà ñïîðà êàêòî íà ñúáðà-
íèÿòà íà åïèñêîïèòå, òàêà è ïðåä íàðîäà, èçîáëè÷àâàéêè
Íåñòîðèé è çàùèòàâàéêè ñå îò ïîâäèãíàòèòå ñðåùó ñàìèÿ
íåãî ïîäîçðåíèÿ è îáâèíåíèÿ. Åôåñêèÿò åïèñêîï Ìåìíîí
îòêðèòî çàñòàâà íà ñòðàíàòà íà ñâ. Êèðèë è çàáðàíÿâà íà
Íåñòîðèé è íåãîâàòà ñâèòà äîñòúï äî ãðàäñêèòå õðàìîâå,
èçáÿãâàéêè îáùåíèå ñ íåãî êàòî ñ ÷îâåê ñúñ ñúìíèòåëíà
âÿðà... Îòíîøåíèÿòà âåäíàãà ñå èçîñòðÿò... Îòêðèâàíåòî
íà ñúáîðà ñå çàáàâÿ çàðàäè çàêúñíåíèåòî íà “èçòî÷íè-
òå”... Ñëåä äâóñåäìè÷íî èç÷àêâàíå ñâ. Êèðèë ðåøàâà äà
çàïî÷íå ñúáîðà íåçàâèñèìî îò ðÿçêîòî ïðîòèâîäåéñòâèå
íà Êàíäèäèàí è Íåñòîðèé è ïðîòåñòèòå íà ïðèâúðæåíè-
62
öèòå ìó. Îòêðèòèÿò ñúáîð å ïðåäñåäàòåëñòâàí îò ñâ. Êè-
ðèë. Áèâàò ðàçãëåäàíè âñè÷êè äîãìàòè÷åñêè ìàòåðèàëè.
Íåñòîðèé íå ñå ÿâÿâà íà ñúáîðà è ñúáîðíàòà äåïóòàöèÿ
íå å äîïóñíàòà îò èìïåðàòîðñêàòà ñòðàæà â äîìà ìó. Â
ðåçóëòàò íà òîâà Íåñòîðèé å îáÿâåí çà íèçëîæåí è îò-
ëú÷åí, à âòîðîòî (âåðîÿòíî è òðåòîòî) ïîñëàíèå íà ñâ.
Êèðèë ñðåùó íåãî áèëî ïðèåòî è îäîáðåíî. Òîâà ñòàâà íà
22 þíè 430 ã. Ïîä ïîñòàíîâëåíèåòî íà òîâà ïúðâî ñúáðà-
íèå ñòîÿò 197 ïîäïèñè (ïðîòåñòúò íà Íåñòîðèé ïúê áèë
ïîäïèñàí îò 10 åïèñêîïè îñâåí íåãî ñàìèÿ). Òåçè ïîñòà-
íîâëåíèÿ ïðåäèçâèêàëè íåãîäóâàíèåòî íà Êàíäèäèàí -
òîé ñìÿòàë ñúáðàíèåòî îò 22 þíè çà íåçàêîííî ñáîðèùå è
ïðåïÿòñòâàë îòöèòå äà ñå ñâúðçâàò ñ Êîíñòàíòèíîïîë è
äðóãèòå ãðàäîâå. Âïðî÷åì íà íåãî íå ìó ñå óäàâà äà èçî-
ëèðà îòöèòå íà ñúáîðà. Ñâ. Êèðèë ñúóìÿâàë äà èçïðàùà
ïèñìà è ïðàòåíèöè è â Àëåêñàíäðèÿ, è â Êîíñòàíòèíîïîë.
Èìïåðàòîðúò çàåë ñòðàíàòà íà Íåñòîðèé. Ïîäêðåïèëè
Íåñòîðèé è ïðèñòèãíàëèòå íàé-íàêðàÿ “èçòî÷íè” íà÷åëî
ñ Èîàí Àíòèîõèñêè. Òå íå ïðèçíàëè îòêðèòèÿ ñúáîð.
Ñðåùíàëè ñå íåäðóæåëþáíî è íåâíèìàòåëíî ñ îòöèòå ìó
è áåç äà îáñúäÿò âúïðîñà ïî ñúùåñòâî, ñúñòàâèëè çàåäíî ñ
ïðèâúðæåíèöèòå íà Íåñòîðèé ñâîé ñúáîð, íà êîéòî îñú-
äèëè è íèçëîæèëè Êèðèë è Ìåìíîí çà “åðåòè÷åñêèòå ãëà-
âè” (propter haerecticum praedictorum capitulorum sensum)
è çà íàðóøåíèå íà öúðêîâíèÿ ìèð. Ïî òàêúâ íà÷èí ñúáðà-
ëèòå ñå â Åôåñ åïèñêîïè ñå ðàçöåïâàò è ðàçäåëÿò. Èñòèí-
ñêèÿò ñúáîð ïðîäúëæàâà äà äåéñòâà è ñëåä ïðèñòèãàíåòî
íà “èçòî÷íèòå” íåçàâèñèìî îò ïðîòåñòèòå èì è ðÿçêîòî
ïðîòèâîäåéñòâèå íà ñâåòñêèòå âëàñòè. Â òîâà âðåìå ïðè-
ñòèãàò ðèìñêèòå ëåãàòè è âñòúïâàò â îáùåíèå ñ Êèðèë è
ñúáîðà (ñúáðàíèåòî îò 11 þëè)... Â åäíà îò åôåñêèòå ñè
ðå÷è ñâ. Êèðèë îáðàçíî îïèñâà äåéíîñòòà íà ñúáîðà êàòî
áîðáà ñúñ ñâèðåïà è ìíîãîãëàâà çìèÿ, à Èîàí Àíòèîõèéñ-
êè èçîáðàçÿâà êàòî êîâàðåí íàáëþäàòåë, êîéòî âíåçàïíî
è íåî÷àêâàíî çàñòàâà íà ñòðàíàòà íà âðàãà è çàïî÷âà äà
ïîðàçÿâà ñúñ ñòðåëèòå íà íåíàâèñòòà ðàíåíèòå è èçòîùå-
63
íè áîðöè, íà êîèòî å òðÿáâàëî äà ïîìîãíå. Áåç ïðåóâåëè-
÷åíèå ìîæåì äà êàæåì, ÷å òåæåñòòà íà áîðáàòà ïîâå÷å îò
âñè÷êè èçíàñÿ âúðõó ñè ñâ. Êèðèë è çàòîâà òîé ñ ïðàâî
êàçâà çà ñåáå ñè: “Àç èçëèçàì ñðåùó íåãî ñ èçâàäåí äóõî-
âåí ìå÷. Àç ñå ñðàæàâàì çà Õðèñòà ñúñ çâÿðà.”  Åôåñ
òîé ñå ñðàæàâàë ñàì, à â Êîíñòàíòèíîïîë - ÷ðåç ñâîèòå
àïîêðèñèàðèè è ÷ðåç ñïåöèàëíèòå ïðàòåíèöè Ïîòàìîí è
Êîìàðèé, êîèòî îñòàíàëè â Êîíñòàíòèíîïîë, ñëåä êàòî
äîíåñëè òàì äåÿíèÿòà íà Ðèìñêèÿ è Àëåêñàíäðèéñêèÿ
ñúáîð îò 430 ã. Èìïåðàòîðúò óòâúðäèë íèçëîæåíèåòî íà
Êèðèë è Ìåìíîí, íî óòâúðäèë è íèçëîæåíèåòî íà Íåñòî-
ðèé - è ðàç÷èòàë íà ïðèìèðåíèåòî íà ðàçöåïèëèòå ñå. Çà
ïðèâåæäàíå â èçïúëíåíèå íà òåçè ðàçïîðåæäàíèÿ áèâà
èçïðàòåí êîìèòúò Èîàí. Òîé ïðèñòèãà â Åôåñ â íà÷àëîòî
íà àâãóñò. Êèðèë è Ìåìíîí ñà çàäúðæàíè ïîä ñòðàæà -
âïðî÷åì òå âñå ïàê óñïÿâàëè äà îáùóâàò ñ âúíøíèÿ ñâÿò.
Áèë âçåò ïîä ñòðàæà è Íåñòîðèé. Èñòèíñêèÿò ñúáîð ïðî-
òåñòèðàë ñðåùó äåéñòâèÿòà íà èìïåðàòîðà, âúçðàçÿâàë
ñðåùó íàìåñàòà ìó â äåëàòà íà âÿðàòà. È äâàòà ñúáîðà
èçïðàòèëè ñâîè ïðåäñòàâèòåëè â Êîíñòàíòèíîïîë. Òåçè
äåëåãàòè ñå ñðåùíàëè ñ èìïåðàòîðà â Õàëêèäîí â ñðåäàòà
íà ñåïòåìâðè. Òóê ïîáåæäàâàò ïðèâúðæåíèöèòå íà Êè-
ðèë. Íåñòîðèé áèë îòñòðàíåí îò Åôåñ. Çà íåãîâ ïðèåì-
íèê áèë ïîñòàâåí è ïîñâåòåí ñâ. Ìàêñèìèàí. Âïðî÷åì
“èçòî÷íèòå” íå ñå ñúãëàñÿâàò ñ òîâà. Ìåìíîí è ñâ. Êèðèë
ñà îñâîáîäåíè. Íà 31 îêòîìâðè 431 ã. ñâ. Êèðèë ñå çàâðú-
ùà â Àëåêñàíäðèÿ, èçòåðçàí îò áîðáàòà, íî ñ îðåîëà íà
èçïîâåäíèê. Äåëåãàòèòå íà èñòèíñêèÿ ñúáîð îñòàíàëè â
Êîíñòàíòèíîïîë êàòî ñâîåîáðàçåí âðåìåíåí ñúâåò ïðè
íîâèÿ Êîíñòàíòèíîïîëñêè àðõèåïèñêîï.
5. Ñâ. Êèðèë ïðîäúëæàâà äîãìàòè÷åñêàòà áîðáà è
ñëåä Åôåñêèÿ ñúáîð. Ïîáåäàòà íàä Íåñòîðèé áèëà ïî-
ñòèãíàòà ñ öåíàòà íà ðàçêîë â Öúðêâàòà, êîéòî ñå äúëæàë
íà áîãîñëîâñêî íåäîðàçóìåíèå ìåæäó “åãèïòÿíèòå” è “èç-
òî÷íèòå”. Íà äíåâåí ðåä ñòîè çàäà÷àòà çà ïîìèðåíèå è
âúçñúåäèíåíèå. Îñâåí òîâà íåñòîðèàíñòâîòî íå áèëî ïî-
64
áåäåíî íàïúëíî è ñúáîðíîòî îñúæäàíå íà Íåñòîðèé íå
áèëî ïðèåòî îò âñè÷êè íà Èçòîê. Çà “èçòî÷íèòå” ëúæàòà
íà íåñòîðèàíñòâîòî îùå íå ñå áèëà ðàçêðèëà. Áîãîñëîâñ-
êàòà áîðáà òðÿáâàëî îùå ïîâå÷å äà ñå çàäúëáî÷è - ñ íîâà
îñòðîòà âúçíèêâà âúïðîñúò çà ñìèñúëà íà öÿëîòî àíòè-
îõèéñêî áîãîñëîâèå, çà áîãîñëîâèåòî íà Òåîäîð è Äèî-
äîð êàòî îáùîïðèçíàòè ó÷èòåëè íà Èçòîêà. È çàåäíî ñ
òîâà áèë ïîñòàâåí âúïðîñúò è çà àëåêñàíäðèéñêîòî áîãî-
ñëîâèå, òèïè÷åí ïðåäñòàâèòåë íà êîåòî ñåãà áèë ñâ. Êè-
ðèë... Âåäíàãà ñëåä ñúáîðà ñâ. Êèðèë ïðàâè ðàâíîñìåòêà
íà áîðáàòà â ñâîÿòà “Çàùèòíà ðå÷” äî èìïåðàòîðà. Ñëåä
òîâà òîé ñå çàåìà ñ ðàçáîð íà âúçðàæåíèÿòà íà Òåîäîðèò
ñðåùó 12-òå ìó àíàòåìàòèçìè... Âúïðîñúò çà âúçñúåäèíå-
íèå ñ “èçòî÷íèòå” áèë ìíîãî îñòúð. “Èçòî÷íèòå” ïîñòà-
âÿò êàòî óñëîâèå çà ïîìèðåíèåòî îòêàçà íà Êèðèë îò âñè÷-
êî ïèñàíî îò íåãî ñðåùó Íåñòîðèé, “èëè â ïîñëàíèÿ, èëè â
îòêúñè, èëè â öåëè êíèãè”, è ïðåäè âñè÷êî îò “ãëàâèòå”
ìó. Ðàçáèðà ñå, òîâà e íåâúçìîæíî è áè îçíà÷àâàëî îòêàç
îò Åôåñêèÿ ñúáîð. Ñâ. Êèðèë ñ÷èòà çà íåâúçìîæíî îíîâà
îòñòúïëåíèå â äîãìàòè÷åñêàòà íåÿñíîòà, êîåòî ìó ïðåäëà-
ãàëè “èçòî÷íèòå” - äà ñå îãðàíè÷àò ñ Íèêåéñêèÿ ñèìâîë è
äà ãî ïîÿñíÿò ñ õðèñòîëîãè÷åñêîòî ïîñëàíèå íà ñâ. Àòà-
íàñèé äî Åïèêòåò Êîðèíòñêè. Çàåäíî ñ òîâà Êèðèë ñòàðà-
òåëíî ðàçÿñíÿâà ñìèñúëà íà ñâîèòå áîãîñëîâñêè ñúæäå-
íèÿ. Ðàáîòàòà ïî ïîìèðåíèåòî íàïðåäâàëà áàâíî. Íàëàãàëî
ñå äà ñå âîäè áîðáà è ñ ïðèäâîðíèòå èíòðèãè - íå ñàìî ñ
äóìè, íî è ñúñ çëàòî... Ïîñòåïåííî íà Èçòîê ñå îôîðìÿ
ãðóïà óìåðåíè, êîèòî ñà ñúãëàñíè íà îáùåíèå ñ Êèðèë, íî
óïîðñòâàò ñðåùó íèçëîæåíèåòî íà Íåñòîðèé. Ìàëöèíà ñå
ñúãëàñÿâàò ñ íèçëîæåíèåòî íà Íåñòîðèé. Èìà è íåìàëêî
óïîðèòè ïðîòèâíèöè íà ñâ. Êèðèë è ïðåêè ïðèâúðæåíèöè
íà Íåñòîðèé. Â êðàÿ íà 432 ã. óìåðåíîòî áîëøèíñòâî íà
“èçòî÷íèòå” èçïðàùà â Àëåêñàíäðèÿ Ïàâåë Åìåñêè. Òîé
óñïÿâà äà ñ äîãîâîðè ñ Êèðèë è íà Ðîæäåñòâî ïðåç 432 ã.
òîé áèâà ïðèåò â îáùåíèå â Àëåêñàíäðèÿ.  íà÷àëîòî íà
433 ã. ñå âúçñòàíîâÿâà è ïúëíîòî åäèíñòâî íà Öúðêâàòà.
65
Ñâ. Êèðèë ãî îòáåëÿçâà ñúñ çíàìåíèòîòî ñè ïîñëàíèå äî
Èîàí Àíòèîõèéñêè “Äà ñå âúçâåñåëÿò íåáåñàòà”... Âïðî-
÷åì òîâà “âúçñúåäèíåíèå” ñ Èçòîêà íå ìèíàâà áåç ñïîðîâå
- âúçðàæåíèÿ èìàò è óïîðèòèòå àíòèîõèéöè, è êðàéíèòå
àëåêñàíäðèéöè. Íàëîæèëî ñå Êèðèë äà ðàçÿñíÿâà íà ïîñ-
ëåäíèòå ñìèñúëà íà “âúçñúåäèíÿâàíåòî”. Áàâíî ñå óñïîêî-
ÿâàë è Èçòîêúò. Ïîäîçðåíèÿòà ñðåùó ñâ. Êèðèë íå ïðå-
ñòàâàò. Çàåäíî ñ òîâà çàïî÷âàò è ñïîðîâå çà Òåîäîð
Ìîïñóåñòèéñêè. Ðàâóëà, åïèñêîïúò íà Åäåñà, âåäíàãà ñëåä
Åôåñêèÿ ñúáîð àíàòåìîñâà Òåîäîð è ïîäòèêâà ñâ. Êèðèë
êúì ñúùîòî. Ðàçãîðåëèÿò ñå ñïîð, ñëåä êàòî ñå ïðåõâúðëÿ
è â Êîíñòàíòèíîïîë, áèâà ñïðÿí îò èìïåðàòîðñêàòà çàáðà-
íà “äà ñå ïðåäïðèåìà êàêâîòî è äà áèëî ñðåùó óìðåëèòå â
ìèð ñ Öúðêâàòà”. Ïî òîâà âðåìå òîâà ñúäåéñòâà çà áëàãîòî
íà Öúðêâàòà, òúé êàòî îñúæäàíåòî íà àíòèîõèéñêèòå áîãî-
ñëîâè çàïëàøâà äà íàðóøè ñïîêîéñòâèåòî íà Èçòîêà, êîé-
òî îùå íå å óìèðîòâîðåí íàïúëíî. Ñâ. Êèðèë ñå âúçäúðæà
îò ðåçêè äåéñòâèÿ, íî â ñúùîòî âðåìå ðàáîòè âúðõó êíèãà
ñðåùó Òåîäîð è Äèîäîð è íå ñêðèâà îòðèöàòåëíîòî ñè
îòíîøåíèå êúì “ õóëíèÿ èì åçèê è ïåðî”.
6. Æèâîòúò íà ñâ. Êèðèë, äîêîëêîòî íè å èçâåñòåí,
ïî÷òè èçöÿëî ñå ðàçòâàðÿ â èñòîðèÿòà íà íåãîâîòî âðåìå.
Íèå ãî ïîçíàâàìå ïî÷òè ñàìî êàòî áîðåö ñ íåñòîðèàíñòâî-
òî è íàèñòèíà ãëàâíî êúì òîâà ñà áèëè íàñî÷åíè ñèëèòå
ìó. Ñúäåéêè ïî çàïàçåíèòå ïðîïîâåäè è ïèñìà, ìîæåì äà
ñè ãî ïðåäñòàâèì êàòî íàñòîé÷èâ è òâúðä ïàñòèð, âíèìà-
òåëíî ñëåäÿù æèâîòà íà ñâîåòî ïàñòâî è ñâîÿ äèîöåç.
Ñëåä åäèí áóðåí æèâîò â 444 ã. òîé óìèðà. Â öúðêîâíàòà
ïàìåò çàâèíàãè ñå çàïàçâà îáðàçúò ìó íà çàäúëáî÷åí è
îñòúð áîãîñëîâ. Òîâà íå ñå ïðåïÿòñòâà è îò ôàêòà, ÷å ìî-
íîôèçèòèòå çëîóïîòðåáÿâàëè ñ èìåòî, àâòîðèòåòà è äóìè-
òå ìó. Çà ïðàâîñëàâíèòå áîðöè ñ ìîíîôèçèòñòâîòî ñâ.
Êèðèë âèíàãè ñè îñòàâà “ïðàâèëî íà âÿðàòà” - çà ïàïà
Ëúâ è Ôëàâèàí. Õàëêèäîíñêèòå îòöè îïðåäåëÿëè âÿðàòà
ñè êàòî “âÿðàòà íà ñâ. Êèðèë”. Íà ñúæäåíèÿòà íà Êèðèë
ñå îñëàíÿë è V Âñåëåíñêè ñúáîð ïðè îñúæäàíåòî íà “òðèòå
66
ãëàâè”. Íà ñâ. Êèðèë ñå îñëàíÿë è ñâ. Ìàêñèì Èçïîâåä-
íèê â áîðáàòà ñè ñ ìîíîòåëèòèòå, è ïðåï. Àíàñòàñèé Ñèíà-
èò. Ïî-ñëàáî å âëèÿíèåòî íà ñâ. Êèðèë íà Çàïàä. Çà íåãî
òóê ñÿêàø ïðåìúë÷àâàëè è âúâ âñåêè ñëó÷àé ìàëêî ãî
ïîçíàâàëè è ïîìíåëè. Ïàìåòòà íà ñâ. Êèðèë íà Èçòîê ñå
ïî÷èòà íà 9 þíè, çàåäíî ñúñ ñâ. Àòàíàñèé - íà 18 ÿíóàðè, à
íà Çàïàä - íà 28 ÿíóàðè.

2. ÒÂÎÐÅÍÈß

1. Ñðåä òâîðåíèÿòà íà ñâ. Êèðèë ïúðâè ïî âðåìå ñà

åêçåãåòè÷åñêèòå ìó òðóäîâå âúðõó Ñòàðèÿ Çàâåò. Îùå
ïðåäè äà ñâîåòî åïèñêîïñòâî, òîé ïèøå êíèãàòà “Çà ïî-
êëîíåíèåòî â äóõ è èñòèíà” (â äèàëîãè÷íà ôîðìà), 13
êíèãè “Èçÿùíè ðå÷åíèÿ” - Γλαφυρα, è âåðîÿòíî òúëêóâà-
íèÿ íà ìàëêèòå ïðîðîöè è íà êíèãàòà íà Èñàèÿ. Â òåçè
òúëêóâàíèÿ ñâ. Êèðèë ñå ïðèäúðæà êúì àëåêñàíäðèéñ-
êèÿ ìåòîä, ïîíÿêîãà äîðè è â êðàéíîñòèòå ìó. “Îòñå÷è
áåçïîëåçíîñòòà íà èñòîðèÿòà è ñíåìè, òàêà äà ñå êàæå,
äúðâåñèíàòà íà áóêâàòà, è ñòèãíè äî ñàìàòà ñúðöåâèíà íà
ðàñòåíèåòî, ò. å. ùàòåëíî èçñëåäâàé âúòðåøíèÿ ïëîä íà
çàïîâÿäàíîòî è ãî óïîòðåáè çà õðàíà” - òàêà òîé îïðåäåëÿ
ïðàâèëîòî íà òúëêóâàíèåòî. Çàä áóêâàòà íà Ïèñàíèåòî
òîé òúðñè “äóõîâíèÿ ñìèñúë”. Ïðèëàãàíî êúì Ñòàðèÿ
Çàâåò, òîâà ïðàâèëî ñå îïðàâäàâàëî íàïúëíî, “çàùîòî â
çàêîíà ñà äàäåíè îáðàçè è ñúñ ñåíêè å î÷åðòàíî èçîáðà-
æåíèåòî íà èñòèíàòà”. Çàòîâà èìåííî çàêîíúò å îòìåíåí
ñàìî â áóêâàòà ñè, íî íå è ïî äóõîâíî ñúäúðæàíèå è
ñìèñúë. Â äóõîâåí ñìèñúë çàêîíúò è äîñåãà çàïàçâà ñìèñú-
ëà ñè. Â ïúðâèÿ ñè òúëêóâàòåëåí òðóä ñâ. Êèðèë ðàçêðè-
âà òîçè òàéíñòâåí, èíîñêàçàòåëåí è íåïðåõîäåí ñìèñúë íà
Ìîèñååâèÿ çàêîí è íàõâúðëÿ öÿëîñòåí î÷åðê íà ñòàðîçà-
âåòíîòî äîìîñòðîèòåëñòâî.  ÷àñòíîñò òîé ñå ñïèðà íà
ñòàðîçàâåòíèòå ïðîîáðàçè íà Öúðêâàòà.  êíèãàòà “Èçÿù-
íè ðå÷åíèÿ” òîé ðàçðàáîòâà ñúùàòà òåìà è ñè ïîñòàâÿ çà
çàäà÷à äà ïîêàæå, ÷å “âúâ âñè÷êè Ìîèñååâè êíèãè å ïðî-
67
îáðàçåíî òàéíñòâîòî íà Õðèñòà”. Ñðàâíèòåëíî ïî-ñëàáî
àëåãîðèçìúò å èçðàçåí â òúëêóâàíèÿòà íà ïðîðî÷åñêèòå
êíèãè, â òÿõ ïðåîáëàäàâàò èñòîðè÷åñêèòå òúðñåíèÿ. Ñàìî
îòêúñëå÷íî ñà çàïàçåíè Êèðèëîâèòå òúëêóâàíèÿ íà Êíè-
ãà Öàðñòâà, Ïåñåí íà Ïåñíèòå, íà ïðîðîöèòå Èåçåêèèë,
Èåðåìèÿ, Âàðóõ è Äàíèèë... Îñâåí êúì ãðúöêèÿ òåêñò ñâ.
Êèðèë ÷åñòî ñå îáðúùà è êúì åâðåéñêèÿ.
2. Êúì äîíåñòîðèàíñêîòî âðåìå ñå îòíàñÿ ñúñòàâÿ-
íåòî íà åäíî îáøèðíî òúëêóâàíèå íà Åâàíãåëèåòî îò Èîàí
- â 12 êíèãè, îò VII è VIII êíèãà ñà çàïàçåíè ñàìî îòêúñè.
Êîìåíòàðúò èìà äîãìàòè÷åñêè õàðàêòåð è ïî ïðîèçõîä
ñå ñâúðçâà ñúñ çàäà÷èòå íà ïðîòèâîàðèàíñêàòà ïîëåìèêà.
Òúëêóâàíèåòî íà Åâàíãåëèåòî îò Ëóêà, êîåòî ïúðâîíà-
÷àëíî ñå å ñúñòîÿëî îò 156 áåñåäè, ñå å çàïàçèëî ñ íÿêîè
ïðîïóñêè - â äðåâíèÿ ñèðèéñêè ïðåâîä òî å ïî-ïúëíî, îò-
êîëêîòî â ãðúöêèÿ îðèãèíàë. Çàïàçåíè ñà è íåçíà÷èòåë-
íè îòêúñè îò òúëêóâàíèåòî íà Åâàíãåëèåòî îò Ìàòåé è íà
äðóãè íîâîçàâåòíè êíèãè. Åêçåãåòè÷åñêèòå òâîðåíèÿ íà
ñâ. Êèðèë áèëè âïîñëåäñòâèå ïðåâåäåíè íà ñèðèéñêè, âå÷å
â ìîíîôèçèòñêà ñðåäà.
3. Íà äîãìàòè÷åñêè òåìè ñâ. Êèðèë ïèøå òâúðäå
ìíîãî. Êúì äîíåñòîðèàíñêèÿ ïåðèîä ñå îòíàñÿò äâàòà
îãðîìíè òðóäà, ïîñâåòåíè íà ðàçêðèâàíåòî íà Òðîè÷åñêèÿ
äîãìàò - “Ñúêðîâèùíèöà” è êíèãèòå “Çà Ñâåòàòà è íåðàç-
äåëíà Òðîèöà”.  “Ñúêðîâèùíèöàòà” ñâ. Êèðèë â ïðîñòà
è êðàòêà ôîðìà ïðàâè ðàâíîñìåòêà íà öÿëàòà ïðîòèâî-
àðèàíñêà ïîëåìèêà, êàòî îñîáåíî ñå îñëàíÿ íà ñâ. Àòàíà-
ñèé. Ïðåäè âñè÷êî òîé ñå ñïèðà íà áèáëåéñêèòå äîâîäè.
 êíèãàòà çà Òðîèöàòà ñâ. Êèðèë ðàçâèâà ìèñëèòå ñè â
ïî-ñâîáîäíà è ïðè òîâà äèàëîãè÷íà ôîðìà. Òóê ñâ. Êè-
ðèë ñå äîêîñâà è äî õðèñòîëîãè÷åñêàòà òåìà. È äâåòå êíèãè
ñà íàïèñàíè çà íåãîâ ïðèÿòåë ïî èìå Íåìåçèé.
4. Ïî âðåìå íà íåñòîðèàíñêàòà áîðáà ñâ. Êèðèë ïèøå
ìíîãî. Íà ïúðâî ìÿñòî òðÿáâà äà ïðèïîìíèì çíàìåíèòèòå
ìó àíàòåìàòèçìè èëè “ãëàâèòå” ñðåùó Íåñòîðèé ñ îòíàñÿ-
ùèòå ñå êúì òÿõ “îáÿñíåíèÿ” è “çàùèòè” ïðîòè⠓èçòî÷-
68
íèòå” è ïðîòèâ Òåîäîðèò. Ïðåäè àíàòåìàòèçìèòå ñà ñúñòà-
âåíè “Ñõîëèÿòà çà âúïëúùåíèåòî íà Åäèíîðîäíèÿ” è êíè-
ãàòà “Çà ïðàâàòà âÿðà” - äî èìïåðàòîðà (Òåîäîñèé) è äî
öàðñòâåíèòå äåâè. Ñëåä Åôåñêèÿ ñúáîð å ñúñòàâåíî “Ñëî-
âîòî ïðîòèâ íåæåëàåùèòå äà èçïîâÿäâàò Ñâåòàòà Äåâà êàòî
Áîãîðîäèöà” è äèàëîãúò “Çà òîâà, ÷å Õðèñòîñ å åäèí”. Âñè÷-
êèòå òåçè “êíèãè” íà ñâ. Êèðèë, íàñî÷åíè ñðåùó íåñòîðè-
àíñòâîòî, ìíîãî ðàíî áèâàò ïðåâåäåíè íà ñèðèéñêè, îò÷àñòè
îò Ðàâóëà, åïèñêîï Åäåñêè. Ñàìî ÷àñòè÷íî ñà çàïàçåíè êíè-
ãèòå “Ïðîòèâ ñèíóñèàñòèòå” è “Ïðîòèâ Òåîäîð è Äèîäîð”.
Òóê òðÿáâà äà äîáàâèì è ìíîãîáðîéíèòå ïèñìà, ìíîãî îò
êîèòî ñîáñòâåíî ïðåäñòàâëÿâàò äîãìàòè÷åñêè òðàêòàòè.
Òàêèâà ñà ïèñìàòà èëè ïîñëàíèÿòà äî Íåñòîðèé, ïèñìîòî
äî Èîàí Àíòèîõèéñêè, ñúäúðæàùî ôîðìóëàòà íà åäèíåíè-
åòî, ïèñìàòà äî Àêàêèé Ìèëåòèéñêè, äî Âàëåðèàí Èêîíèé-
ñêè,, äâåòå ïèñìà äî Ñóêåíñ, åïèñêîï Äèîêåñàðèéñêè. Â
äîãìàòè÷åñêèòå òâîðåíèÿ íà ñâ. Êèðèë âèäíî ìÿñòî çàåìàò
ïîçîâàâàíèÿòà íà îòå÷åñêîòî ïðåäàíèå. Èçãëåæäà, òîé å
ñúñòàâèë è ñïåöèàëåí ñâîä íà îòå÷åñêèòå ñâèäåòåëñòâà, “êíè-
ãàòà ñ òåêñòîâåòå”, çà êîÿòî ñïîìåíàâà Ëåîíòèé Âèçàíòèéñ-
êè. Âåðîÿòíî Êèðèë å ïèñàë è ïðîòèâ ïåëàãèàíèòå.
5. Çàïàçåíè ñà ïúðâèòå 10 êíèãè îò îáøèðíèÿ àïîëî-
ãåòè÷åñêè òðóä “Çà ñâåòàòà õðèñòèÿíñêà ðåëèãèÿ ïðîòèâ
áåçáîæíèÿ Þëèàí”. Îò ÕI è ÕÕ êíèãà ñà ñå çàïàçèëè
ñàìî íåçíà÷èòåëíè îòêúñè íà ãðúöêè è ñèðèéñêè. Öåëèÿò
òðóä î÷åâèäíî ñå å ñúñòîÿë îò 30 êíèãè. Ñâ. Êèðèë ðàç-
ãëåæäà òóê “òðèòå êíèãè íà Þëèàí ïðîòèâ Åâàíãåëèåòî è
ïðîòèâ õðèñòèÿíèòå”, ïèñàíè ïðåç 362-363 ã. è î÷åâèäíî
çàïàçèëè ïîïóëÿðíîñòòà ñè è â íà÷àëîòî íà V âåê. “Êíèãè-
òå” íà Þëèàí ñà íè èçâåñòíè ñàìî îò îòêúñèòå, çàïàçåíè ó
ñâ. Êèðèë. Òîé ïðèâåæäà èçöÿëî òåêñòà íà ïðîòèâíèêà ñè
è ïîñëå ïîäðîáíî ãî ðàçãëåæäà. Â çàïàçåíèòå êíèãè ñòàâà
äóìà çà îòíîøåíèåòî ìåæäó åçè÷åñòâîòî è èóäåéñòâîòî è
ìåæäó Ñòàðèÿ è Íîâèÿ Çàâåò.  ÷àñòíîñò ñâ. Êèðèë ìíîãî
ãîâîðè çà ñúãëàñèåòî ïîìåæäó Åâàíãåëèñòèòå, ìåæäó ñè-
íîïòèöèòå è Èîàí. Ïîëåìèêàòà íà ñâ.Êèðèë å òâúðäå ðÿç-
69
êà. Íîâîòî â íåÿ íå å ìíîãî. Ñâ. Êèðèë ïîâòàðÿ ïðåäøå-
ñòâàùèòå ãî àïîëîãåòè, îñîáåíî Åâñåâèé Êåñàðèéñêè. Ñâ.
Êèðèë çàïî÷âà äà ïèøå ÷àê ñëåä Åôåñêèÿ ñúáîð.

3. ÁÎÃÎÑËÎÂÈÅ

1. Â ñâîåòî áîãîñëîâñêî èçïîâåäàíèå ñâ. Êèðèë âè-

íàãè èçõîæäà îò Ïèñàíèåòî è îò ó÷åíèåòî íà îòöèòå. Òîé
ðÿçêî ïîä÷åðòàâà îãðàíè÷åíîñòòà íà íàøèÿ ðàçóì è íåäî-
ñòàòú÷íîñòòà íà ñëîâåñíèòå íè ñðåäñòâà è îòòóê èçâåæäà
íåîáõîäèìîñòòà äà ñå îñëàíÿìå íà ïðÿêîòî ñâèäåòåëñòâî
íà Ñëîâîòî Áîæèå. “È íàèñòèíà ðàçñúæäåíèåòî çà Íàé-
âèñøàòà îò âñè÷êè Ñúùíîñò è Íåéíèòå òàéíè ñå îêàçâà
äåëî îïàñíî è çà ìíîçèíà íå áåçâðåäíî”, çàáåëÿçâà ñâ.
Êèðèë. Çàåäíî ñ òîâà òîé íå ïðèäàâà îñîáåíî çíà÷åíèå íà
ëîãè÷åñêîòî èçêîâàâàíå íà ïîíÿòèÿòà, óïîòðåáÿâàíè çà
îïðåäåëÿíåòî íà èñòèíèòå íà âÿðàòà. Â òîâà å íåãîâàòà
ñëàáîñò, êîÿòî ìíîãî ìó ïðå÷è â áîðáàòà ñ íåñòîðèàíñòâî-
òî... Ñâ. Êèðèë íàñòîé÷èâî ïîä÷åðòàâà ïðåäåëèòå íà ëî-
ãè÷åñêîòî ñúçíàíèå: íå ñàìî Áîæåñòâåíàòà Ñúùíîñò, íî è
òàéíèòå íà Áîæèÿòà âîëÿ ñà íåïîñòèæèìè è íåâåäîìè çà
÷îâåêà è íå áèâà ñ ïðåêàëåíà ëþáîçíàòåëíîñò äà ñå äîìî-
ãâàìå äî ïðè÷èíèòå è îñíîâàíèÿòà.  Ñâîåòî ñàìîáèòèå
Áîæåñòâåíàòà ïðèðîäà å íåäîñòúïíà, ñúêðîâåíà è íåóìîï-
ðåäñòàâèìà - íå ñàìî çà ÷îâåøêèÿ âçîð, íî è çà âñè÷êè
òâàðè. Ñàìî ÷ðåç ðàçãëåæäàíå íà Áîæèèòå äåëà å âúçìîæ-
íî â íÿêàêâà ìÿðà äà âúçõîäèì êúì ïîçíàíèåòî íà Áîãà.
Íî ïðè òîâà òðÿáâà òâúðäî äà ñå ïîìíè çà áåçãðàíè÷íîòî
ðàçñòîÿíèå ìåæäó Áîãà è òâàðòà, çà íåñúèçìåðèìîñòòà íà
áåçïðåäåëíàòà ïðèðîäà íà Òâîðåöà ñ îãðàíè÷åíîñòòà íà
òâàðèòå. Îòïå÷àòúêúò íèêîãà íå å ðàâåí íà ñàìèÿ ïå÷àò è
îòðàæåíèåòî íà èñòèíàòà â íàøåòî óìîïðåäñòàâëåíèå íå
å òúæäåñòâåíî ñúñ ñàìàòà èñòèíà. Íèå âèíàãè “óùúðáíî
ìèñëèì çà Áîãà”... Ñàìî â ñåíêè è çàãàäêè å äîñòúïíî çà
íàñ ïîçíàíèåòî çà Áîãà... “Çà êîãî íå å î÷åâèäíî, îòáå-
ëÿçâà ñâ. Êèðèë, ÷å íàøàòà ïðèðîäà íå ïðèòåæàâà íèòî
70
ïîíÿòèÿòà, íèòî ñëîâàòà, ïîñðåäñòâîì êîèòî áè áèëî
âúçìîæíî íàïúëíî âÿðíî è ïðàâèëíî äà ñå èçðàçÿò ñâîé-
ñòâàòà íà Áîæåñòâåíàòà è íåèçðå÷èìà ïðèðîäà. Çàòîâà
íèå ñìå ïðèíóäåíè äà óïîòðåáÿâàìå äóìè, ñúîáðàçíè íà
íàøàòà ïðèðîäà, ïîíå çà èçâåñòíî èçÿñíåíèå íà ïðåâèøà-
âàùèòå ðàçóìà íè ïðåäìåòè. Â äåéñòâèòåëíîñò íèìà ìîæå
äà ñå èçðàçè òàêîâà íåùî, êîåòî ïðåâèøàâà è ñàìàòà íàøà
ìèñúë. Ïîðàäè òîâà íèå, êàòî ïðèåìàìå ãðóáîñòòà íà ÷î-
âåøêèòå ïîíÿòèÿ çà íåùî êàòî ñèìâîë èëè îáðàç, òðÿáâà
äà ñå ñòàðàåì äà ïðåìèíàâàìå ïî äîñòúïíèÿ çà íàñ íà÷èí
êúì ñàìèòå ñâîéñòâà íà Áîæåñòâîòî”... È â òàéíñòâåíèòå
ñúçåðöàíèÿ íà ïðîðîöèòå ñå îòêðèâàëà íå Áîæèÿòà ïðè-
ðîäà, “òàêàâà, êàêâàòî å òÿ ïî ñàìàòà ñâîÿ ñúùíîñò”, íî
ñàìî “â£äåíèåòî íà ïîäîáèåòî íà Áîæèÿòà ñëàâà”.... Â
ñàìîòî Ïèñàíèå èñòèíàòà ñå îòêðèâà ñàìî ïî îòíîøåíèå
íà íåùî è ïðèêðîâåíî, è çàòîâà áåç áëàãîäàòíà ïîìîù è
îçàðåíèå èñòèííîòî ðàçáèðàíå íà Ïèñàíèåòî íå å äîñòúï-
íî. Ñàìî â îïèòà íà âÿðàòà ñå ðàçêðèâà ñìèñúëúò íà Ñëî-
âîòî Áîæèå. Ñàìî âÿðàòà, à íå èçñëåäâàíåòî íè èçâåæäà
èçâúí ïðåäåëèòå íà íàøàòà òâàðíà îãðàíè÷åíîñò. Âÿðàòà
òðÿáâà äà ïðåäøåñòâà èçñëåäâàíåòî, òâúðäîòî çíàíèå ìîæå
äà ñå óòâúðäè ñàìî íà îñíîâàíèåòî íà âÿðàòà. Áåç ïðîñâå-
ùåíèå îò Äóõà íå å âúçìîæíî ñå ñòèãíå ïîçíàíèå íà èñ-
òèíàòà, íåâúçìîæíî å äà ñå ïðèäîáèå è òî÷íî ðàçáèðàíå
íà Áîæåñòâåíèòå äîãìàòè. È Îòåö íå äàâà ïîçíàíèå çà
Õðèñòà íà íå÷èñòèòå, çàùîòî íå ïðèëè÷à äà ñå èçëèâà
äðàãîöåííîòî ìèðî â ÿìàòà... Çíàíèåòî çà Áîãà å óìîçðå-
íèå è ñúçåðöàíèå çà ðàçëèêà îò âúíøíîòî ïîçíàíèå. Ñå-
ãàøíîòî íè çíàíèå å çíàíèå íåñúâúðøåíî, “çíàíèå îò÷àñ-
òè”; íî çàåäíî ñ òîâà òî å çíàíèå èñòèííî è äîñòîâåðíî,
çàùîòî è â ìàëêîòî çíàíèå ñèÿå ñ öÿëà è íåïîâðåäåíà
êðàñîòà èñòèíàòà... Â áúäåùèÿ æèâîò òàçè íåïúëíîòà è
ïðèêðîâåíîñò ùå áúäå ñíåòà è òîãàâà íèå “íåïðèêðîâåíî è
ÿñíî ùå ñúçðåì ñëàâàòà íà Áîãà, ñúîáùàâàù íè íàé-ÿñíî
çíàíèå çà Ñåáå Ñè”... “Òîãàâà, êàòî âå÷å íÿìàìå íóæäà îò
êàêúâòî è äà áèëî îáðàç, íèòî îò çàãàäêè è ïðèò÷è, íèå ùå
71
ðàçóìÿâàìå êðàñîòàòà íà Áîæåñòâåíàòà ïðèðîäà íà Áîãà è
Îòöà êàòî ÷å ñ îòêðèòî ëèöå è ñ áåçïðåïÿòñòâàí óì, ñúçè-
ðàéêè ñëàâàòà íà ßâèëèÿ ñå îò Íåãî.” Ñèÿåùàòà êðàñîòà
íà çâåçäèòå ïîìðúêâà îò ñèëàòà íà ñëúí÷åâàòà ñâåòëèíà.
Òàêà è â ñúâúðøåíàòà ñâåòëèíà íà Áîæåñòâåíàòà ñëàâà ùå
èç÷åçíå ñåãàøíîòî òúìíî ïîçíàíèå. Ñâ. Êèðèë íå ñå îãðà-
íè÷àâà ñàìî ñ àïîôàòè÷åñêîòî áîãîñëîâèå. Íî ïðåä çíàíè-
åòî ÷ðåç èçñëåäâàíå è ðàçñúæäåíèå òîé ïðåäïî÷èòà çíàíè-
åòî (“ãíîñèñà”) â îïèòà íà äóõîâíèÿ æèâîò ñ Õðèñòà è â
Õðèñòà. Òúíúê è îñòúð áîãîñëîâ, òîé ñúâñåì íå áèë ôèëî-
ñîô ïî äóõîâíèÿ ñè ñòðîé. Â ìíîãî íåùà òîé å áëèçúê äî
êàïàäîêèéöèòå è îñîáåíî äî ñâ. Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ.
2. Ïúëíîòî çíàíèå çà Áîãà ñå ñúñòîè íå ñàìî â çíà-
íèåòî, ÷å Áîã ñúùåñòâóâà, íî è “÷å Òîé å Îòåö è íà Êîãî å
Îòåö, êàòî î÷åâèäíî òóê ñå âêëþ÷âà è Ñâåòèÿò Äóõ”, êàç-
âà ñâ. Êèðèë. Â òîâà èìåííî ñå ñúñòîè è âèñøåòî çíàíèå
çà Áîãà, îòêðèòî ÷ðåç Õðèñòà - â òîâà, ÷å Òîé å ÿâèë íà
õîðàòà èìåòî íà Îòöà, ÷å ãè å äîâåë äî ðàçáèðàíåòî íà
Òðîè÷åñêàòà òàéíà. Èìåòî Îòåö å èìå ïî-ñúîòâåòñòâàùî
íà Áîãà, îòêîëêîòî èìåòî Áîã... Áîæèÿòà Òðîè÷íîñò å âèñ-
øàòà èñòèíà íà âÿðàòà, îòêðèâàùà ñå ñàìî â Õðèñòà è
÷ðåç Õðèñòà.  íåÿ å è ñúùåñòâåíàòà íîâîñò íà õðèñòèÿí-
ñòâîòî. Ñâ. Êèðèë ïîä÷åðòàâà, ÷å Òðîè÷åñêàòà èñòèíà å â
ñúùîòî âðåìå íåèçñëåäèìà òàéíà, ïðèåìàíà âúâ âÿðàòà è
ñàìî äî îïðåäåëåíà ñòåïåí ðàçÿñíèìà ïî íåñúâúðøåíèòå
àíàëîãèè íà òâàðíàòà ïðèðîäà... Â èçëîæåíèåòî íà Òðîè-
÷åñêèÿ äîãìàò ñâ. Êèðèë èçõîæäà îò Ïèñàíèåòî è ñå îïè-
ðà íà îòå÷åñêîòî ïðåäàíèå è ïðåäè âñè÷êî íà òâîðåíèÿòà
íà ñâ. Àòàíàñèé. Ïîðàäè ïðîòèâîàðèàíñêàòà ïîëåìèêà òîé
ñ îñîáåíî âíèìàíèå ñå ñïèðà âúðõó ðàçêðèâàíåòî è äîêà-
çàòåëñòâîòî íà îíòîëîãè÷åñêèÿ õàðàêòåð íà Òðîè÷åñêàòà
èïîñòàñ. Ñëåäâàéêè êàïàäîêèéöèòå â òðèíèòàðíîòî áîãî-
ñëîâèå, ñâ. Êèðèë îò÷åòëèâî ðàçëè÷àâà ïîíÿòèÿòà “ñúùíîñò”
(èëè “ïðèðîäà”), îò åäíà ñòðàíà, è “èïîñòàñ” îò äðóãà.
Åäèííàòà Áîæåñòâåíà ïðèðîäà ñå ïîçíàâà “â òðè ñàìîñòî-
ÿòåëíè èïîñòàñè”; ðàçáèðà ñå, íå ñàìî ñå ïîçíàâà, íî è ñúùå-
72
ñòâóâà. Òðîè÷åñêèòå èìåíà ñî÷àò äåéñòâèòåëíè ðàçëè÷èÿ,
îñîáåíîñòèòå íà èïîñòàñíîòî ñúùåñòâóâàíå. Òðîè÷åñêèòå
èïîñòàñè ñà ðàçëè÷íè ïî áèòèå, âñÿêà ñúùåñòâóâà ïî ñâî-
åìó (ιδιως) - å òîâà, êîåòî å; è çàåäíî ñ òîâà òå ñà åäè-
íîñúùíè... Òîâà åäèíîñúùèå îçíà÷àâà íå ñàìî îòâëå÷åíî
åäèíñòâî èëè òúæäåñòâî íà ïðèðîäàòà, íî è ñúâúðøåíî
âçàèìîïðîíèêâàíå è âçàèìíî “îáùåíèå” íà Áîæåñòâåíè-
òå Ëèöà, την εισαπαν αναπλοκην. Çàòîâà âúâ Âñÿêî Ëèöå
ñå ïîçíàâà Âñÿêî èçöÿëî, òúé êàòî ïðè âñè÷êè îñîáåíîñòè
íà ñúùåñòâóâàíåòî Ñè Òå “ñúùåñòâåíî ïðåáèâàâàò åäíî â
äðóãî”, εν αλληλοις ενυπαρχοντες ουσιωδως... Òðîè÷åñêè-
òå èìåíà ñà îòíîñèòåëíè, ñî÷àò âçàèìíîòî îòíîøåíèå íà
èïîñòàñèòå. È îñâåí èïîñòàñíè ðàçëè÷èÿ â Ñâåòàòà Òðîè-
öà íÿìà íèêàêâè äðóãè... Ïðè òîâà ðàçêðèâàíå íà Áîæå-
ñòâåíîòî Òðèåäèíñòâî ñâ. Êèðèë îñòàâà â ïðåäåëèòå íà
êàïàäîêèéñêîòî áîãîñëîâèå. Áîæåñòâåíîòî åäèíñòâî îç-
íà÷àâà çà íåãî ñúâúðøåíî òúæäåñòâî íà ïðèðîäàòà è íå-
ðàçòîðæèìî âçàèìîîáùåíèå íà èïîñòàñèòå. Òîâà åäèíñòâî
íà Áîæåñòâåíàòà ïðèðîäà è Áîæåñòâåíèÿ æèâîò ñå ïðî-
ÿâÿâà â ñúâúðøåíîòî åäèíñòâî íà Áîæèÿòà âîëÿ è Áîæå-
ñòâåíèòå äåéñòâèÿ. È íàä âñè÷êè å åäíîòî Öàðñòâî è
Äúðæàâà íà Ñâåòàòà Òðîèöà, çàùîòî âñè÷êî å íåðàçäåëè-
ìî îò Îòöà ÷ðåç Ñèíà â Äóõà... Íåâåäîìîòî Òðîè÷åñêî
åäèíñòâî íà Áîæåñòâåíîòî áèòèå è æèâîò íàìèðà è òðÿá-
âà äà íàìèðà ñâîå ñúâúðøåíî îòðàæåíèå è ïîäîáèå â
Öúðêâàòà. Õðèñòîñ äîâåæäà âÿðâàùèòå â Íåãî äî äóõîâ-
íî åäèíñòâî - “òàêà ÷å ñúãëàñíîòî âúâ âñè÷êî è íåðàçäåë-
íî åäèíîäóøíî åäèíåíèå îòðàçÿâà ÷åðòèòå íà ïðèðîäíî-
òî è ñúùíîñòíîòî åäèíñòâî, ìèñëèìî â Îòöà è Ñèíà”.
Ðàçáèðà ñå, ñúþçúò íà ëþáîâòà è åäèíîìèñëèåòî íå äîñ-
òèãà äî òàçè íåðàçäåëíîñò, êîÿòî èìàò Îòåö è Ñèí â òúæäå-
ñòâîòî íà ñúùíîñòòà. È âñå ïàê â åäèíîäóøèåòî è åäèíî-
ìèñëèåòî íà âÿðâàùèòå íàìèðà îòðàæåíèå è ñúùíîñòíîòî
òúæäåñòâî, è ñúâúðøåíîòî âçàèìîïðîíèêâàíå íà Ëèöàòà
íà Ñâ. Òðîèöà. Çàùîòî ñúùåñòâóâà è íÿêàêâî “ïðèðîäíî
åäèíñòâî”, ïîñðåäñòâîì êîåòî íèå ñå ñâúðçâàìå åäèí ñ äðóã
73
è ñ Áîãà â Õðèñòà è ÷ðåç Õðèñòà; òàêà ÷å âñåêè îò íàñ,
áèäåéêè ñàìèÿò ñåáå ñè “â ñâîÿ ïðåäåë è èïîñòàñ”, “îòäå-
ëåíè åäèí îò äðóã ïî äóøè è òåëà â îòäåëíà ëè÷íîñò”, íèå
ñúùåñòâåíî ñå ñúåäèíÿâàìå â åäèíñòâîòî íà òÿëîòî Õðè-
ñòîâî - ÷ðåç Åâõàðèñòèÿòà... Íèå ñòàâàìå “ñúòåëåñíè” åäèí
íà äðóã è ñúòåëåñíè íà Õðèñòà, Êîéòî ïðåáèâàâà â íàñ
÷ðåç ïëúòòà Ñè... “Íèìà âå÷å íå å ÿñíî, ÷å âñè÷êè íèå
ñúñòàâëÿâàìå åäíî êàêòî åäèí â äðóã, òàêà è â Õðèñòà”,
çàêëþ÷àâà ñâ. Êèðèë. È îòíîâî íèå íåðàçòîðæèìî ñå ñúå-
äèíÿâàìå ïîìåæäó ñè â åäèíñòâîòî íà Äóõà - “âúçïðèå-
ìàéêè íàäìèðíèÿ îòïå÷àòúê íà ñúåäèíèëèÿ Ñå ñ íàñ Ñâå-
òè Äóõ”... È òàêà “íèå âñè÷êè ñìå åäíî â Îòöà è Ñèíà è
Ñâåòèÿ Äóõ - åäíî ïî òúæäåñòâî íà ñâîéñòâàòà è ïî åä-
íàêâîñò â ðåëèãèÿòà, è ïî îáùåíèåòî ñúñ ñâåòàòà ïëúò íà
Õðèñòà, è ïî îáùåíèåòî ñ åäèíèÿ è Ñâÿò Äóõ”. Ïðè öÿëà-
òà íåïúëíîòà íà ïîäîáèåòî Öúðêâàòà êàòî ñúþç íà åäèíî-
äóøèåòî è ìèðà â íÿêàêúâ ñìèñúë ñå ÿâÿâà íàé-äîáúð
îáðàç íà Áîæåñòâåíîòî åäèíñòâî - è îáðàç, ïîñî÷åí îò
ñàìèÿ Õðèñòîñ â Íåãîâàòà ïúðâîñâåùåíè÷åñêà ìîëèòâà:
“êàêòî Òè, Îò÷å, ñè â Ìåíå, è Àç â Òåáå, òúé è òå äà áúäàò
â Íàñ åäíî”... (Èîàí. 17: 21).
3. Çàãàòíàòàòà îùå â Ñòàðèÿ Çàâåò Òðîè÷íîñò íà
Áîæåñòâîòî å ÿâåíà îò Õðèñòà â Íîâèÿ. Îòêðîâåíèåòî çà
Áîãà êàòî Îòåö å îòêðîâåíèå íà Òðîè÷íîñòòà, çàùîòî Îò-
÷åñòâîòî ïðåäïîëàãà ñèíîâñòâî è Îòåö å Îòåö íà Ñèíà.
Èìåòî íà Îòöà å èìå íà èïîñòàñ è ïîñî÷âà îòíîøåíèåòî
íà Ïúðâîòî Ëèöå êúì Âòîðîòî è êúì Òðåòîòî. Îòåö ñå
èìåíóâà ñúùî è Íà÷àëî, è Èçòî÷íèê, çàùîòî Òîé å êîðåí
è èçòî÷íèê íà Áîæåñòâîòî, êàòî íàèìåíîâàíèåòî èçòî÷-
íèê òóê îçíà÷àâà ñàìî “áèòèå îò êîåòî”. Êúì Áîæåñòâå-
íèÿ æèâîò ñà ñúâúðøåíî íåïðèëîæèìè ïîíÿòèÿòà çà âðå-
ìå è èçìåíåíèå - çàòîâà âñè÷êè èïîñòàñíè ñâîéñòâà è
îòíîøåíèÿ òðÿáâà äà áúäàò ìèñëåíè êàòî âå÷íè è íåïðå-
õîäíè. Ìåæäó Áîæåñòâîòî è Îò÷åñòâîòî íà Ïúðâàòà Èïî-
ñòàñ íÿìà íèêàêúâ ïðîìåæäóòúê è âå÷íîñòòà íà Îò÷å-
ñòâîòî îçíà÷àâà âå÷íîñò íà íåèçðå÷åíîòî Áîæåñòâåíî
74
ðîæäåíèå, ò. å. âå÷íîñò íà Ñèíîâñòâîòî. Îò âå÷íèÿ Îòåö
ñå ðàæäà âå÷íèÿò Ñèí. Òîé íå “ïðîèçõîæäà”, íå “âúçíèê-
âà”,íî èçâå÷íî å “áèë” è ïðåáèâàâà â Îòöà êàòî â èçòî÷-
íèê, âèíàãè ñúùåñòâóâà â Íåãî êàòî íåãîâî Ñëîâî,
Ïðåìúäðîñò, Ñèëà, Íà÷åðòàíèå, Îòáëÿñúê è Îáðàç... Íà
òåçè ïîñëåäíèòå îïðåäåëåíèÿ - îïðåäåëåíèÿ àïîñòîëñêè è
ëþáèìè íà ñâ. Àòàíàñèé, ñâ. Êèðèë ïðèäàâà îñîáåíî çíà-
÷åíèå - òå îñîáåíî ÿñíî èçðàçÿâàò ñúâúðøåíîòî åäè-
íîñúùèå è ðàâíî÷åñòíîñò íà Îòöà è Ñèíà. Êàòî îáðàç,
îòáëÿñúê è “íà÷åðòàíèå” íà Èïîñòàñàòà íà Îòöà, Ñèíúò å
íåîòäåëèì îò Òîçè, ×èéòî îòáëÿñúê Òîé å, íî Ñàì ñå íà-
ìèðà â Íåãî è èìà Îòöà â Ñåáå Ñè ïîðàäè ñúâúðøåíîòî
òúæäåñòâî íà ïðèðîäàòà è ñâîéñòâàòà - “Ñàìèÿò ñå íàìè-
ðà â Îòöà ïðèðîäíî”... Áåç ñúâúðøåíîòî òúæäåñòâî íà
ñâîéñòâàòà íå áè èìàëî òî÷íîñò íà îòïå÷àòúêà è íà÷åðòà-
íèåòî. Ñèíúò å â Îòöà è îò Îòöà, íå èçâúí èëè ñ âðåìåòî
ïîëó÷èë Ñâîåòî áèòèå, à íàìèðàéêè ñå â ñúùíîñòòà è âúçñè-
ÿâàéêè îò íåÿ, êàòî îò ñëúíöå èçõîæäà áëÿñúêúò ìó. Ðîæ-
äåíèåòî å àêò íà ïðèðîäàòà (της φυσεως), à íå äåéñòâèå íà
âîëÿòà - è â òîâà å ðàçëèêàòà ìåæäó ðîæäåíèåòî è òâîðå-
íåòî. Ñèíúò ïðåáèâàâà ⠓ëîíîòî íà Îòöà” êàòî “âêîðå-
íåí â íåãî ïîðàäè íåèçìåííî òúæäåñòâî íà ñúùíîñòòà”,
êàòî “â-ñúùåñòâóâàù è âèíàãè ñú-ñúùåñòâóâàù” â Îòöà è
ñ Îòöà, ως ενυπαρχων. Çàòîâà Îòåö ñå ñúçåðöàâà è “ïðî-
ÿâÿâà” â Ñèíà êàòî â íÿêàêâî îãëåäàëî, êàòî â Ñâîé “ñúùå-
ñòâåí è ïðèðîäåí îáðàç”, êàòî â îáðàçà íà ñâîÿòà ñúùíîñò.
Ñèíúò ñå íàðè÷à Íà÷åðòàíèå èìåííî çàòîâà, çàùîòî íà-
÷åðòàíèåòî å ñúïðèðîäíî è íåîòäåëèìî îò îíàçè ñúùíîñò,
íà êîÿòî òî å íà÷åðòàíèå. Ïî òàêúâ íà÷èí çà ñâ. Êèðèë
“åäèíîñúùèå” îáîçíà÷àâà íå ñàìî ãåíåðàòèâíîòî ñõîäñòâî
è îáùíîñòòà íà ñâîéñòâàòà, íî è ñúâúðøåíîòî è íåðàçäåëíî
åäèíñòâî íà æèâîòà. Ïîíÿòèÿòà “ðîæäåíèå” è “íà÷åðòà-
íèå” âçàèìíî ñå äîïúëâàò è ñå îáÿñíÿâàò. Íà÷åðòàíèåòî
óêàçâà ñúâúðøåíîòî ïîäîáèå íà ñâîéñòâàòà, à ðîæäåíèåòî -
ïðîèçõîæäåíèåòî “îò ñúùíîñòòà” è “ïðèðîäíîòî ñúïðåáè-
âàâàíå” ñ Îòöà.  “åäèíîñúùèåòî” èëè “ïðèðîäíîòî åäèí-
75
ñòâî” íå èç÷åçâà ñàìîèïîñòàñíîñòòà íà Ëèöàòà; ïðè åäèí-
ñòâî íà ñúùíîñòòà Îòåö è Ñèí ïðåáèâàâàò Âñåêè “â ñâîå-
òî Ëèöå” (εν ιδιϖ προσωπϖ) è â îñîáåíî ñúùåñòâóâàíèå
(ιδιαστατως), íî áåç ðàçäåëÿíå è ðàçñè÷àíå - åäíîâðåìåí-
íî è ðàçäåëíî, è ñúåäèíåíî. Ïðè ñâ. Êèðèë íÿìà ñúâúðøå-
íî åäíîîáðàçèå â òðèíèòàðíàòà òåðìèíîëîãèÿ è ïðåç ïî-
êúñíàòà êàïàäîêèéñêà ñëîâîóïîòðåáà íåðÿäêî ñå ïðîìúêâà
ïðåäèøíàòà, íèêåéñêàòà è Àòàíàñèåâàòà. Òîé èçïîëçâà
öÿëàòà ñúâêóïíîñò îò ïîíÿòèÿòà è îïðåäåëåíèÿòà çà òîâà
äà îáîñíîâå è ðàçêðèå ñúâúðøåíîòî åäèíîñúùèå íà Ñèíà
è Ñëîâîòî.
4. Ñèíúò å Òâîðåö è Ïðîìèñëèòåë íà ñâåòà, íåðàç-
äåëíî ñ Îòöà è Äóõà, Íà÷àëî è Óñòðîèòåë íà âñè÷êî
âúçíèêâàùî è òâàðíî.  òâîð÷åñêàòà äåéíîñò íà Ñèíà íÿìà
íèêàêâà ñëóæåáíîñò èëè ïîä÷èíåíîñò; íàïðîòèâ, â íåÿ
ïðîëè÷àâà ãîñïîäñòâîòî Ìó íàä âñè÷êî. “Ñàì áèäåéêè
ïî ïðèðîäà Æèâîò, Òîé ìíîãîîáðàçíî äàðóâà íà ñúùå-
ñòâàòà áèòèå, æèâîò è äâèæåíèå. Íå ïîñðåäñòâîì íÿêàêâî
ðàçäåëåíèå èëè èçìåíåíèå Òîé âëèçà âúâ âñÿêî îò ðàç-
ëè÷íèòå ïî ïðèðîäà áèòèÿ - íî ñàìàòà òâàð ñå ðàçíî-îá-
ðàçÿâà îò íåèçðå÷åíàòà ïðåìúäðîñò è ñèëà íà Ñúçäàòå-
ëÿ... È åäèí (å) Æèâîòúò íà âñè÷êî, âëèçàù âúâ âñÿêî
ñúùåñòâî, êîëêîòî ïîäîáàâà çà íåãî è êîëêîòî òî ìîæå äà
âúçïðèåìå.” Çàòîâà Åâàíãåëèñòúò êàçâà: “åG%æg áû%ñòü. Âú
òî%ìú æèâî%òú áh”... (Èîàí. 1: 3-4) - òàêúâ å áèë î÷åâèä-
íî íàé-äðåâíèÿò ïðî÷èò íà òåçè åâàíãåëñêè ñòèõîâå, ïðî-
ìåíåí âå÷å â ñëåäàðèàíñêàòà åïîõà. Âñè÷êî ñúùåñòâóâà-
ùî èìà æèâîò â Ñëîâîòî... Òâàðòà âúçíèêâà è îæèâÿâà
÷ðåç ïðèêîñíîâåíèåòî è ïðè÷àñòèåòî êúì Æèâîòà, è â
Ñëîâîòî èìà ñâîÿ æèâîò è áèòèå. Ñèíúò íå ñàìî ïðèçîâà-
âà òâàðòà êúì áèòèå, íî è ïîääúðæà ïðîèçëÿçëîòî ÷ðåç
Ñàìèÿ Ñåáå Ñè, “êàòî ÷å ïðèìåñâàéêè Ñåáå Ñè êúì òîâà,
êîåòî íÿìà ïî ñâîÿòà ïðèðîäà âå÷íî áèòèå, è ñòàâàéêè
Æèâîò çà ñúùåñòâóâàùîòî, çà äà ïðåáèâàâà è îñòàâà âñè÷-
êî êîåòî å ïðîèçëÿçëî â ïðåäåëèòå íà ñâîÿòà ïðèðîäà”.
Êàòî ïðèñúñòâà â òâàðòà ïî ïðè÷àñòèå (δια µετοχης) è ÿ
76
îæèâîòâîðÿâà, Ñëîâîòî êàòî ÷å ëè ïðåâúçìîãâà ñëàáîñòòà
íà òâàðíèòå ñúùåñòâà, êîèòî ñà âúçíèêíàëè è ïîðàäè òîâà
ïîäëåæàùè íà ðàçðóøåíèå, è “êàòî ÷å èçêóñòâåíî èì óñò-
ðîéâà âå÷íîñò”. Ñëîâîòî å Æèâîò ïî ïðèðîäà èëè Ñàìî-
æèâîò è çàòîâà Òî å æèâîò çà òâàðòà. ×ðåç ñâåòëèíàòà íà
Ñëîâîòî îò ìðàêà íà íåáèòèåòî òâàðòà ñòàâà è âúçíèêâà,
“È ñâåòëèíàòà â ìðàêà ñâåòè”... Ïðèñúñòâèåòî íà Ñëîâî-
òî â òâîðåíèåòî íå èçòðèâà ãðàíèöàòà ìåæäó íåãî è òâàð-
òà. Íàïðîòèâ, òàçè ãðàíèöà ñòàâà çà íàñ îùå ïî-ÿñíà, êîãà-
òî ñå îòêðèâà, ÷å òâàðòà ñúùåñòâóâà è æèâåå ñàìî ÷ðåç
ïðè÷àñòèå êúì äðóãîòî, êîåòî òÿ íå å, ñàìî ÷ðåç ïðè÷àñòèå
êúì ñàìîñúùèÿ Æèâîò. Òâîðåíèåòî å íåïîñòèæèìî äåé-
ñòâèå íà Áîæèÿòà âîëÿ è òâîð÷åñêàòà ñèëà å ïðèñúùà
åäèíñòâåíî íà ñàìèÿ Áîã. Òâàðòà å äðóãîïðèðîäíà íà Áîãà
è êàòî èìàùà íà÷àëî òðÿáâà äà èìà è êðàé. Îò òàçè ïðè-
ðîäíà íåóñòîé÷èâîñò íåÿ ÿ îïàçâà ñàìî áëàãîñòòà Áîæèÿ...
Òåçè ðàçìèøëåíèÿ íà ñâ. Êèðèë ìíîãî íàïîìíÿò ó÷åíèå-
òî íà ñâ. Àòàíàñèé â ðàííîòî ìó ñëîâî “Çà âúïëúùåíèå-
òî”. È çàåäíî ñ Àòàíàñèé ñâ. Êèðèë îòõâúðëÿ ôèëîíîâñ-
êàòà ïðåäñòàâà çà Ñëîâîòî êàòî “ïîñðåäíèê” ìåæäó Áîãà
è ñâåòà ïðè òâîðåíèåòî è ïðîìèøëåíèåòî çà òâàðòà. Ìåæäó
Áîãà è òâàðòà íÿìà íèùî ñðåäíî, íèêàêâà “ñðåäíà ïðèðî-
äà” èëè ñúùåñòâî. Íàä òâàðòà å åäèíñòâåíî ñàìî Áîã, à
âñè÷êî äðóãî “ïîäëåæè íà èãîòî íà ðîáñòâîòî”....
5. Ó÷åíèåòî çà Ñâåòèÿ Äóõ å ðàçâèòî îò ñâ. Êèðèë
òâúðäå ïîäðîáíî. Ïîðàäè ïîëåìè÷åñêè ìîòèâè òîé ñå ñïèðà
íà äîêàçàòåëñòâîòî çà Áîæåñòâåíîñòòà íà Äóõà. Ñâåòèÿò
Äóõ å îò Áîãà è å Áîã, åäèíîñúùåí íà Îòöà è Ñèíà è ïî
íèêàêúâ íà÷èí íå å ïî-äîëó èëè ïî-ìàëúê îò Òÿõ ïî Áî-
æåñòâåíî äîñòîéíñòâî. Òîé ïðèòåæàâà “ïðåâèøàâàùà âñè÷-
êî ñúùíîñò”, “íàé-÷èñòà è íàé-ñúâúðøåíà ïðèðîäà”, Òîé å
Áîã îò Áîãà, “ñàìîïðåìúäðîñò è ñàìîñèëà”, αυτοχρηµα
σοφια και δυναµις. È çàòîâà Òîé íè ñúåäèíÿâà ñ Áîæå-
ñòâåíàòà ïðèðîäà è âñåëÿâàéêè Ñå â íàñ, ïî ïðè÷àñòèå íè
ïðàâè õðàìîâå Áîæèè è áîãîâå ïî áëàãîäàò. ×ðåç íåãî
Áîã îáèòàâà â õîðàòà. Òîé å ïúëíîòà íà âñè÷êè áëàãà è
77
èçòî÷íèê íà âñÿêà êðàñîòà, Äóõ íà èñòèíàòà, æèâîòà,
ïðåìúäðîñòòà è ñèëàòà. Äóõúò Ñâåòè èçõîæäà îò Îòöà è
íà÷èíúò íà òîâà Áîæåñòâåíî èçõîæäåíèå íå íè å îòêðèò è
å íåïîçíàâàåì. Èçõîæäàéêè îò Îòöà, Ñâåòèÿò Äóõ ïðåáè-
âàâà â Îòöà ñúùíîñòíî, çàùîòî èçõîæäà “íåðàçäåëíî è
íåðàçòîðæèìî” è å “ñîáñòâåí” Äóõ íà Îòöà. Ïî ñèëàòà
íà ñúâúðøåíîòî è íåðàçäåëíî åäèíîñúùèå íà Ñâ. Òðîèöà,
Ñâåòèÿò Äóõ å “ñîáñòâåí” è íà Ñèíà, “ñúùíîñòíî å ñúåäè-
íåí ñ Íåãî”, ïî åñòåñòâî “ïðèðîä ˜í” è Ìó ïðèíàäëåæè,
åñòåñòâåíî ïðåáèâàâà â Íåãî - Òîé å “ñîáñòâåí Äóõ íà
Îòöà è Ñèíà”. È çàåäíî ñ òîâà Òîé ñúùåñòâóâà èïîñòàñíî
è çà Ñåáå Ñè... Ïîðàäè òúæäåñòâîòî íà ïðèðîäàòà Äóõúò
å íåðàçäåëèì îò Ñèíà è ÷ðåç Íåãî èçõîæäà ïî ïðèðîäà...
Ñâ. Êèðèë ñå ñòðåìè äà ïîä÷åðòàå ñúâúðøåíîòî åäè-
íîñúùèå è íåðàçäåëíîñò íà Ñèíà è Äóõà: “Ñèíúò, áèäåé-
êè ïî ñúùíîñò ñúîáùíèê íà ïðèðîäíèòå áëàãà íà Îòöà,
èìà Äóõà ïî ñúùèÿ íà÷èí, êàêòî òîâà òðÿáâà äà ñå ðàçáè-
ðà çà Îòöà - òîåñò íå êàòî ÷óæä è âúíøåí Íåìó.” Çàòî-
âà Òîé èçïðàùà èëè èçëèâà âúðõó ñâåòà Äóõà. Êîãàòî
ãîâîðè çà èçõîæäàíåòî íà Äóõà ÷ðåç Ñèíà, ñâ. Êèðèë íÿìà
çà öåë äà èçñëåäâà èëè îïðåäåëÿ íà÷èíà íà “íåèçðå÷åíî-
òî èçõîæäåíèå”, íî ñå ñòðåìè, îò åäíà ñòðàíà, äà óòâúðäè
èñòèíàòà íà åäèíîñúùèåòî, à, îò äðóãà - äà îïðåäåëè îò-
íîøåíèÿòà ìåæäó äåéñòâèÿòà íà Äóõà è âúïëúòèëèÿ ñå
Ñèí â ñâåòà. Êàçàíî ïî äðóã íà÷èí, òîé ñå ñòðåìè äà ðà-
çÿñíè ñìèñúëà íà Íèñïîñëàíèåòî è ñúøåñòâèåòî íà Ñâå-
òèÿ Äóõ â ñâåòà âúâ âðúçêà ñ èçêóïèòåëíîòî äåëî íà Ñèíà
Áîæè. Ñïàñèòåëÿò ãîâîðè çà Äóõà êàòî çà “Äðóã Óòåøè-
òåë”, çà äà Ãî ðàçëè÷è îò Ñåáå Ñè è äà ïîêàæå Íåãîâàòà
îñîáåíà è ñîáñòâåíà èïîñòàñ. È çàåäíî ñ òîâà Òîé Ãî íà-
ðè÷à “Äóõ íà Èñòèíàòà” è âèäèìî Ãî “âäúõâà”, çà äà çàñ-
âèäåòåëñòâà ïðèíàäëåæíîñòòà íà Äóõà êúì Áîæåñòâåíà-
òà ñúùíîñò èëè ïðèðîäà. “Çà äà âèäÿò ó÷åíèöèòå, ÷å
îáåùàâà äà èì äàðóâà íå îáñåáåíîñò îò ÷óæäà è èíîðîäíà
ñèëà, íî Ñàìèÿ Ñåáå Ñè (ñàìî ÷å) ïî äðóã íà÷èí - çàòîâà
íàðè÷à Ïàðàêëèòà Äóõ íà Èñòèíàòà, ò. å. Äóõ íà Ñàìèÿ
78
Ñåáå Ñè, çàùîòî Ñâåòèÿò Äóõ íå ìîæå äà ñå ìèñëè êàòî
÷óæä íà ñúùíîñòòà íà Åäèíîðîäíèÿ, èçõîæäà ïðèðîäíî îò
íåÿ è ïî îòíîøåíèå íà òúæäåñòâîòî íà ïðèðîäàòà íå å
íåùî äðóãî â ñðàâíåíèå ñ Íåãî, ìàêàð è äà ñå ìèñëè êàòî
ñàìîñúùåñòâóâàù. È òàêà èçðàçúò “Äóõúò òà Èñòèíàòà”
òðÿáâà äà íè âîäè êúì ïúëíîòî ïîçíàíèå íà Èñòèíàòà.
Êàòî òî÷íî ïîçíàâàù Èñòèíàòà, íà Êîÿòî Òîé å Äóõ, íå
÷àñòè÷íî ùå áúäå îòêðèâàíà òÿ íà ïî÷èòàùèòå Ãî, íî âñå-
öÿëî ùå ñúîáùàâà òàéíàòà çà Íåÿ... È íÿìà äà ãîâîðè
íèùî, êîåòî äà ïðîòèâîðå÷è íà Ìåíå, è íÿìà äà âè ïðîïî-
âÿäâà ÷óæäî ó÷åíèå, çàùîòî íå ùå âúâåæäà êàêâèòî è äà
áèëî Ñâîè çàêîíè. Òúé êàòî Òîé å Äóõ è êàòî ÷å óì Ìîé,
òî è ùå ãîâîðè òîâà, êîåòî å â Ìåí. È Ñïàñèòåëÿò êàçâà
òîâà íå çà äà ñìÿòàìå Ñâåòèÿ Äóõ çà ñëóæåáåí, ñïîðåä
íåâåæåñòâî íà íÿêîè, à, íàïðîòèâ, îò æåëàíèå äà óâåðè ó÷å-
íèöèòå, ÷å áèäåéêè íå äðóã, íå ðàçëè÷åí îò Íåãî ïî îòíî-
øåíèå íà åäèíîñúùèåòî, Íåãîâèÿò Äóõ, ðàçáèðà ñå, ùå ãî-
âîðè òàêà è ùå äåéñòâà, è ùå æåëàå. Òîé íå áè ïðåäðè÷àë
áúäåùåòî ñúùî êàòî Ìåí, àêî íå ñúùåñòâóâàøå â Ìåí è íå
ïðîèçõîæäàøå ÷ðåç Ìåí, è íå áåøå åäíà ñúùíîñò ñ Ìåí”...
Ñâ. Êèðèë èìà ïðåäâèä “ïðèðîäíîòî åäèíåíèå” íà Ñèíà è
Äóõà è ïðîèçòè÷àùîòî îòòóê åäèíñòâî íà äåëîòî èì. Ïî
ñèëàòà íà Òðîè÷åñêîòî åäèíîñúùèå Äóõúò, áèäåéêè “÷èñò
îáðàç” íà Îòöà, å è “ïðèðîäíî ïîäîáèå” íà Ñèíà. Çàòîâà â
Äóõà, ïðåïîäàâàí îò Îòöà, Ñèíúò âîäè ñâîèòå ó÷åíèöè, ó÷è
ãè è ÷ðåç Äóõà ñå âñåëÿâà â òÿõ. Äà âèæäàìå ó ñâ. Êèðèë
äîáëèæàâàíå äî Àâãóñòèíîâàòà ïðåäñòàâà çà èçõîæäåíèå-
òî íà Äóõà è äà ñáëèæàâàìå íåãîâîòî δι′ υιου ñ filioque, áè
áèëî íàðóøàâàíå íà ìèñëîâíàòà âðúçêà. È òîâà ïðÿêî ñå
ïîäêðåïÿ îò íåãîâîòî ñîáñòâåíî ñâèäåòåëñòâî. Â IÕ àíàòå-
ìàòèçúì ïðîòèâ Íåñòîðèé ñâ. Êèðèë îñúæäà îíåçè, “êîèòî
ãîâîðÿò, ÷å åäèíèÿò Ãîñïîä Èèñóñ Õðèñòîñ å ïðîñëàâåí îò
Äóõà, ïîëçâàéêè ñîáñòâåíà Ìó ñèëà êàòî ÷óæäà (αλλοτρια),
è îò Íåãî å ïðèåë âëàñòòà äà ïîáåæäàâà íå÷èñòèòå äóõîâå
è äà òâîðè â õîðàòà Áîæåñòâåíè çíàìåíèÿ, à íå êàçâàò, íà-
ïðîòèâ, ÷å Äóõúò, ÷ðåç Êîãîòî Òîé å òâîðèë Áîãîçíàìåíè-
79
ÿòà, å ñîáñòâåíèÿò Íåìó (ιδιος) Äóõ”. Áëàæ. Òåîäîðèò
îòáåëÿçâà ñðåùó òîâà: “Àêî Êèðèë íàðè÷à Äóõà ñîáñòâåí
íà Ñèíà â ñìèñúë, ÷å Òîé å ñúåñòåñòâåí íà Ñèíà è èçõîæ-
äà îò Îòöà, òî íèå ñìå ñúãëàñíè ñ íåãî è ïðèçíàâàìå äóìè-
òå ìó çà ïðàâîñëàâíè. Àêî ïúê (òîé ãî íàðè÷à) â ñìèñúë,
÷å óæ Äóõúò îò Ñèíà èëè ÷ðåç Ñèíà èìà áèòèå, òî íèå
îòõâúðëÿìå òîâà îïðåäåëåíèå êàòî áîãîõóëíî è íå÷åñòè-
âî”. Ñâ. Êèðèë â ñâîÿ îòãîâîð ïîòâúðæäàâà, ÷å ñúâñåì íå
å èìàë ïðåäâèä ïðåäïîëîæåíîòî îò Òåîäîðèò “íå÷åñòèâî”
ìíåíèå, íî å èñêàë äà ïîä÷åðòàå, ÷å Äóõúò “íå å ÷óæä è íà
Ñèíà, çàùîòî Ñèíúò ïðèòåæàâà âñè÷êî ñúâêóïíî ñ Îòöà”.
IÕ àíàòåìàòèçúì èìà, ðàçáèðà ñå, õðèñòîëîãè÷åñêî ñúäúðæà-
íèå è â íåãî ñâ. Êèðèë îòõâúðëÿ ïîãðåøíàòà ïðåäñòàâà çà
îòíîøåíèåòî íà Õðèñòà ïî ÷îâåøêàòà Ìó ïðèðîäà êúì
Äóõà êàòî êúì “÷óæä” íà òàçè ïðèðîäà è â ïðîòèâîâåñ
èçäèãà òâúðäåíèåòî çà “ñîáñòâåíîñòòà” èëè ðîäñòâîòî íà
Äóõà è âúïëúòåíîòî Ñëîâî. Òîé èñêà äà êàæå: ìåæäó Õðè-
ñòà è Ñâåòèÿ Äóõ îòíîøåíèåòî íå å êàêòî ìåæäó ñâåòöèòå
è Äóõà... Õðèñòîñ íå ñàìî ïðèåìà Äóõà Ñâåòè ïî Ñâîåòî
÷îâå÷åñòâî, íî è Ñàì íà Ñåáå Ñè Ãî äàâà êàòî Áîã çàðàäè
íàñ, çà îñâåùåíèå íà Ñâîÿòà ïëúò êàòî íà÷àòúê íà íàøåòî
åñòåñòâî. Òîé ïîëó÷àâà Ñâåòèÿ Äóõ îò Ñàìèÿ Ñåáå Ñè, “ïðè-
åìà Ñâîÿ ñîáñòâåí Äóõ è Ãî äàâà íà Ñåáå Ñè êàòî Áîã”.
Âúçãëåäèòå íà ñâ. Êèðèë ïî òîçè âúïðîñ íå ñà ñå ïðîìåíÿ-
ëè è òîé íèêîãà íå ñè å ïîñòàâÿë çà çàäà÷àòà äà èçñëåäâà
íà÷èíà íà èçõîæäåíèå “÷ðåç Ñèíà”...
6.  ñâîåòî òðîè÷åñêî èçïîâåäàíèå ñâ. Êèðèë ïðàâè
ðàâíîñìåòêà íà âå÷å çàâúðøèëàòà áîãîñëîâñêà áîðáà è ðà-
áîòà. Íîâîòî è îðèãèíàëíîòî ïðè íåãî å ìàëêî. Öåëèÿò
èíòåðåñ è öÿëîòî çíà÷åíèå íà òðîè÷åñêîòî ìó áîãîñëîâèå
ñå çàêëþ÷àâà èìåííî â òàçè íåñàìîñòîÿòåëíîñò. Òîé íè
ñâèäåòåëñòâà çà îáùîïðèåòèÿ áîãîñëîâñêè ñâåòîãëåä îò
íà÷àëîòî íà V âåê. Îñîáåíî âíèìàíèå çàñëóæàâà ó÷åíèåòî
ìó çà ðîëÿòà íà Ñëîâîòî ïðè ñúòâîðåíèåòî - òîâà å ïîñëå-
äíàòà ãëàâà â èñòîðèÿòà íà äðåâíîòî õðèñòèÿíñêî ó÷åíèå
çà Ñëîâîòî, çà Ëîãîñà.
80
 4. ÄÎÌÎÑÒÐÎÈÒÅËÑÒÂÎ

1.  ñâîåòî õðèñòîëîãè÷åñêî èçïîâåäàíèå ñâ. Êè-

ðèë èçõîæäà îò æèâèÿ è êîíêðåòåí îáðàç íà Õðèñòà, êàê-
òî òîé å çàïå÷àòàí â Åâàíãåëèåòî è ñå ïàçè â Öúðêâàòà.
Òîâà å îáðàçúò íà Áîãî÷îâåêà, íà Âúïëúòèëîòî ñå Ñëîâî,
ñëÿçëî îò íåáåñàòà è ñòàíàëî ÷îâåê. Ñ ïðåäåëíà îò÷åòëè-
âîñò ñâ. Êèðèë îïðåäåëÿ è îïèñâà ñìèñúëà íà âúïëúùå-
íèåòî îùå â ðàííèòå ñè òðóäîâå (â ÷àñòíîñò â òúëêóâàíè-
åòî íà Åâàíãåëèåòî îò Èîàíà). “Ñëîâîòî ñòàíà ïëúò”...
Òîâà çíà÷è ÷å Åäèíîðîäíèÿò å ñòàíàë è ñå å íàðåêúë ÷î-
âåê ... Ñòàíà ïëúò, ïîÿñíÿâà ñâ. Êèðèë, “çà äà íå ïîìèñ-
ëè íÿêîé, ÷å Òî ñå å ÿâèëî ïî íà÷èíà, ïî êîéòî Ñå ÿâÿâà â
ïðîðîöèòå èëè â äðóãèòå ñâåòöè, íî Òî íàèñòèíà ñòàíà
ïëúò, ò. å. ÷îâåê”. Ïî òîçè íà÷èí Ñëîâîòî íå å èçëÿçëî îò
ñîáñòâåíàòà è íåèçìåííà Áîæåñòâåíà ïðèðîäà è íå ñå å
ïðåâúðíàëî â ïëúò. Áîæåñòâîòî íà Ñëîâîòî íèêàê íå ñå å
óìàëèëî îò âúïëúùåíèåòî. Âúâ âúïëúùåíèåòî Áîæèÿò
Ñèí íå å èçãóáèë Áîæåñòâåíîòî äîñòîéíñòâî, íå å îñòàâèë
íåáåñàòà, íå ñå å ðàçäåëèë ñ Îòöà - äà ñå äîïóñíå óìàëå-
íèå íà Áîæåñòâîòî íà Ñëîâîòî âúâ âúïëúùåíèåòî, áè çíà-
÷èëî äà ñå ðàçðóøè öåëèÿò ñìèñúë íà âúïëúùåíèåòî, çà-
ùîòî òîâà áè îçíà÷àâàëî, ÷å ïðè âúïëúùåíèåòî íå ñå å
èçâúðøèëî äåéñòâèòåëíî è ïúëíî ñúåäèíåíèå íà Áîæå-
ñòâîòî è ÷îâåøêàòà ïðèðîäà. Ñëîâîòî å Áîã ïî ïðèðîäà è
â ïëúò, è ñ ïëúòòà - èìà ÿ êàòî ñîáñòâåíà è çàåäíî ñ òîâà
ðàçëè÷íà îò Ñåáå Ñè. È êîãàòî Ñèí Áîæè â îáðàçà íà
÷îâåê, “êàòî ïðèå îáðàç íà ðàá”, Ñå å âñåëèë è æèâÿë ñðåä
õîðàòà íà çåìÿòà, ñëàâàòà íà Áîæåñòâîòî Ìó íåèçìåííî å
èçïúëâàëà íåáåñàòà è Òîé å ñúïðåáèâàâàë ñ Îòöà - “è íèå
âèäÿõìå ñëàâàòà Ìó, ñëàâà êàòî íà Åäèíîðîäåí îò Îòöà”...
Íåïðèêîñíîâåíî îñòàâà Áîæåñòâåíîòî äîñòîéíñòâî íà
Âúïëúòèëèÿ ñå. “ Çàòîâà, îòáåëÿçâà ñâ. Êèðèë, - ìàêàð è
Åâàíãåëèñòúò äà êàçâà, ÷å Ñëîâîòî å ñòàíàëî ïëúò, òîé íå
òâúðäè, ÷å Òî å áèëî ïîáåäåíî îò íåìîùòà íà ïëúòòà èëè

81
÷å ñå å ëèøèëî îò èçíà÷àëíàòà ñèëà è ñëàâà âåäíàãà ùîì
ñå å îáëÿêëî â íàøåòî íåìîùíî è áåçñëàâíî òÿëî”, êîãàòî
å ñíèçõîäèëî äî áðàòñòâî ðîáèòå è òâàðèòå. Íàïðîòèâ, â
Õðèñòà ðîáñêîòî åñòåñòâî ñå îñâîáîæäàâà, âúçõîæäàéè â
òàéíñòâåíîòî åäèíñòâî ñ Îíçè, Êîéòî å ïðèåë è íîñèë
“îáðàçà íà ðîá”; è ïîðàäè ðîäñòâîòî ñ Íåãî âúðõó âñè÷êè
íàñ ñúùî ñå ðàçïðîñòèðà Íåãîâîòî Áîæåñòâåíî äîñòîéí-
ñòâî, ïðåìèíàâà è âúðõó öÿëîòî ÷îâå÷åñòâî. Çàùîòî “âñè÷-
êè íèå ñìå áèëè â Õðèñòà è îáùîòî ëèöå íà ÷îâå÷åñòâîòî
âúçõîæäà êúì Íåãîâîòî Ëèöå; è Òîé îáîãàòÿâà âñè÷êè çà
áëàãîïîëó÷èå è ñëàâà ÷ðåç îáùíîñòòà íà ñâîÿòà ïðèðîäà
ñ ÷îâåöèòå”. Òîâà íå å áèë íÿêàêú⠓äðóã Ñèí”, íî åäèíè-
ÿò è ñúùè Ñèí íà Îòöà, ïðèåë çàðàäè íàñ ÷îâåøêàòà ïëúò
âúðõó Ñåáå Ñè - “ñúâúðøåí ïî åñòåñòâîòî íà Áîæåñòâîòî,
è ñëåä òîâà êàòî ÷å ëè óìàëåí â ìÿðàòà íà ÷îâå÷åñòâî-
òî”... “Öÿëîòî òàéíñòâî íà äîìîñòðîèòåëñòâîòî ñå ñúñòîè
â ñàìîïðèíèçÿâàíåòî è ñàìîóíèçÿâàíåòî íà Ñèíà Áîæè”,
êàçâà ñâ. Êèðèë... È ÷ðåç òîçè “êåíîñèñ”, ÷ðåç òîâà íåèç-
ðå÷åíî è ñàìîâîëíî ñíèçõîæäåíèå è ñàìîóíèçÿâàíå
âúïëúòåíîòî Ñëîâî çàåìà “êàòî ÷å ñðåäíî ìÿñòî” ìåæäó
Áîãà è õîðàòà, ìåæäó íåáåñíîòî Áîæåñòâî è ÷îâå÷åñòâî-
òî... ×ðåç Íåãî êàòî ÷ðåç Ïîñðåäíèê íèå “ñå ñúïðèêîñíî-
âÿâàìå ñ Îòöà”... Çàùîòî Òîé è íàñ èìà â Ñåáå Ñè, òúé
êàòî å âúçïðèåë íàøàòà ïðèðîäà, “ïðåîáðàçÿâàéêè ÿ â
ñâîé ñîáñòâåí æèâîò” ÷ðåç íÿêàêâî íåèçðå÷åíî ñúåäèíå-
íèå è ñëèâàíå... Ñ òîâà çåìíî òÿëî, êîåòî å ñòàíàëî òÿëî
íà Ñëîâîòî, Òîé áèë è ñå ÿâèë åäíîâðåìåíî è Áîã, è ÷îâåê,
ñúåäèíèë â Ñåáå Ñè ðàçäåëåíîòî è ðàçãðàíè÷åíîòî ïî
ïðèðîäà. Ïî ïðèðîäà ïëúòòà, ò. å. ÷îâå÷åñòâîòî, â Õðèñòà
å íåùî “äðóãî”, ðàçëè÷íî îò Ñúùåñòâóâàùèÿ îò Îòöà è â
Îòöà Áîã Ñëîâî. Íî çàåäíî ñ òîâà “íèå ðàçáèðàìå Ñëî-
âîòî êàòî åäíî ñ Íåãîâàòà ñîáñòâåíà ïëúò”. Èìåííî â
òîâà íåèçðå÷åíî “ñëèâàíå” (συνδροµη) è “åäèíñòâî”
(ενωσις) ñå çàêëþ÷àâà “öÿëîòî òàéíñòâî íà Õðèñòà”, “åäè-
íèÿ îò äâå” (εν τι το εξ αµφοιν)... Ñèíúò Áîæè, Õðèñòîñ,
èìà åäíî Ëèöå è åäíà èïîñòàñ è êúì òàçè åäíà èïîñòàñ
82
íà Âúïëúòèëîòî ñå Ñëîâî ñå îòíàñÿ âñè÷êî, êîåòî ñå êàçâà
â Åâàíãåëèåòî. Ñâåòè Êèðèë ïîÿñíÿâà òîâà åäèíñòâî ñ
ïðèìåðà çà íåðàçäåëíîòî ñúåäèíåíèå íà äóøà è òÿëî â
æèâèÿ ÷îâåê - òå ñà ðàçëè÷íè ïîìåæäó ñè, íî íå äîïóñêàò
îáîñîáÿâàíå. Äóøàòà è òÿëîòî ñå ñúåäèíÿâàò â åäèíèÿ
÷îâåê. Áîãîâäúõíîâåíîòî Ïèñàíèå ïðîïîâÿäâà åäèí Ñèí
è Õðèñòîñ. “Äîêîëêîòî Òîé å Áîã Ñëîâî, Òîé ñå ìèñëè
êàòî äðóã â ñðàâíåíèå ñ ïëúòòà; äîêîëêîòî ïúê Òîé å
ïëúò, Òîé ñå ìèñëè êàòî íåùî äðóãî â ñðàâíåíèå ñúñ Ñëî-
âîòî. Äîêîëêîòî ñúùåñòâóâàùîòî îò Áîãà Îòöà Ñëîâî å
ñòàíàëî ÷îâåê, ïîðàäè íåèçðå÷åíîòî åäèíåíèå è ñëèâàíå
òîâà “äðóã è äðó㔠òðÿáâà ñúâúðøåíî äà ñå èçãóáè. Ñèíúò
å åäèí è åäèíñòâåí è ïðåäè ñú÷åòàâàíåòî ñ ïëúòòà, è êîãà-
òî ñå ñúåäèíÿâà ñ ïëúòòà.” Õðèñòîñ íå ñå äåëè íà “äâîèöà
Ñèíîâå” è “ñîáñòâåíîòî ÷îâå÷åñòâî” íà Ñëîâîòî íå áèâà
äà ñå îòñè÷à îò “èñòèííîòî Ñèíîâñòâî”. Õðèñòîñ å áèë
èñòèíåí è ïúëåí ÷îâåê (τελειος ανθρωπος) - “öÿëîñòåí
÷îâåê”, îò ðàçóìíà äóøà è òÿëî... Íå ñàìî íà âèä è íå â
íÿêàêâî óìîïðåäñòàâëåíèå å áèë Òîé ÷îâåê, ìàêàð è äà íå
å áèë “îáèêíîâåí ÷îâåê” (φιλος ανθρωπος)... Òîé å áèë
÷îâåê èñòèííî è ïðèðîäíî è ïðèòåæàâàë âñè÷êî ÷îâåøêî
îñâåí ãðåõà. Òîé âúçïðèåë “öÿëîñòíàòà ïðèðîäà íà ÷îâå-
êà” è â òîâà å ñìèñúëúò íà Íåãîâîòî ñïàñèòåëíî äåëî,
çàùîòî, ïîâòàðÿ ñëåä ñâ. Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ ñâ. Êèðèë,
“êîåòî íå å âúçïðèåòî, òî íå å ñïàñåíî”.  Õðèñòà âúçïðè-
åòàòà îò Íåãî ïëúò ñå ïðåîáðàçóâà ⠓ñîáñòâåíî êà÷å-
ñòâî” íà æèâîòâîðíîòî Ñëîâî, ò. å. â æèâîò, è ñàìà ñòàâà
æèâîòâîðÿùà. È çàòîâà æèâîòâîðè è íàñ. “Ñëîâîòî, íåèç-
ðå÷åíî è íàìèðàùî Ñå ñâðúõ ÷îâåøêîòî ðàçáèðàíå, ñúå-
äèíèëî Ñå ñúñ ñâîÿòà ïëúò è êàòî ÷å ïðåíåñëî ÿ öÿëàòà â
Ñåáå Ñè, ïîðàäè ñèëàòà, êîÿòî ìîæå äà æèâîòâîðè íóæäà-
åùîòî ñå îò æèâîò, å ïðîãîíèëî îò íàøàòà ïðèðîäà òëåíè-
åòî è å îòäàëå÷èëî ñìúðòòà, èçíà÷àëíî ïîëó÷èëà ñèëà (íàä
íàñ) ïîðàäè ãðåõà. Ïîäîáíî íà òîçè, êîéòî âçåë èñêðàòà,
íàñèïâà âúðõó íåÿ ìíîãî âúðøèíàê, çà äà ñúõðàíè ñåìåòî
íà îãúíÿ, òàêà è Ãîñïîä íàø Èèñóñ Õðèñòîñ ÷ðåç ñâîÿòà
83
ïëúò ñêðèâà â íàñ æèâîòà è âëàãà áåçñìúðòèåòî êàòî íÿ-
êàêâî ñåìå, âñåöÿëî óíèùîæàâàùî â íàñ òëåíèåòî.” Íå-
ðàçäåëíîòî îáåäèíåíèå è êàòî ÷å ëè “ñïëåòåíèå” â åäíîòî
ëèöå è èïîñòàñ íà Õðèñòà, íà Áîæåñòâîòî è âñåöÿëîòî
÷îâå÷åñòâî, êàòî ïðåîáðàçÿâà ÷îâåøêàòà ïðèðîäà â ñâÿ-
òîñò è íåòëåíèå, èçâúðøâà ïîäîáíî ïðåîáðàæåíèå è âúâ
âñè÷êè õîðà, ïî ìÿðàòà íà ñúåäèíåíèåòî èì ñ Õðèñòà.
Çàùîòî â Õðèñòà å ñúùåñòâåíî îñâåòåíà è ïðåîáðàçåíà
÷îâåøêàòà ïðèðîäà. Ïðè îïèñàíèåòî íà Áîãî÷îâåøêèÿ Ëèê
íà Õðèñòà, äâîéñòâåí è åäíîâðåìåííî íåðàçäåëíî åäèíåí,
ñâ. Êèðèë ïîäîáíî íà ñâ. Àòàíàñèé ñå ðúêîâîäè îò ñîòè-
ðèîëîãè÷åñêè ìîòèâè è èçîáùî â õðèñòîëîãèÿòà ñè å
òâúðäå áëèçúê äî Àòàíàñèé. Ñàìî “åäèíèÿò Õðèñòîñ”,
Âúïëúòåíîòî Ñëîâî, Áîãî÷îâåêúò, à íå “áîãîíîñíèÿò ÷î-
âåê” ìîæå äà áúäå èñòèíñêè Ñïàñèòåë è Èçêóïèòåë. Çà-
ùîòî ñïàñåíèåòî ñå ñúñòîè ïðåäè âñè÷êî â îæèâîòâîðÿâà-
íå íà òâàðòà è çàòîâà ñàìîñúùèÿò Æèâîò å òðÿáâàëî
íåðàçäåëíî äà ñå îòêðèå â òëåííîòî ïî ïðèðîäà. Ñâåòè
Êèðèë íàðè÷à Õðèñòà íîâ Àäàì, ïîä÷åðòàâà îáùíîñòòà è
áðàòñòâîòî íà âñè÷êè õîðà ñ Íåãî ïî ÷îâå÷åñòâî. Íî ãëàâ-
íîòî óäàðåíèå òîé ïîñòàâÿ íå âúðõó òîâà âðîäåíî åäèí-
ñòâî, à âúðõó åäèíñòâîòî, êîåòî ñå îñúùåñòâÿâà âúâ âÿðâà-
ùèòå ÷ðåç òàéíñòâåíîòî ñúåäèíåíèå ñ Õðèñòà â
ïðèîáùåíèåòî êúì Íåãîâîòî æèâîòâîðÿùî Òÿëî. Â òàéí-
ñòâîòî íà ñâåòîòî Áëàãîñëîâåíèå (Åâëîãèÿ èëè Åâõàðèñ-
òèÿ) íèå ñå ñúåäèíÿâàìå ñ Õðèñòà òàêà, êàêòî ðàçòîïåíè-
òå êúñ÷åòà âîñúê ñå ñëèâàò ïîìåæäó ñè. Íå ñàìî ïî
íàñòðîåíèå è ïî ëþáîâ íèå ñå ñúåäèíÿâàìå ñ Íåãî, à ñúùíî-
ñòíî, “ôèçè÷åñêè” è äîðè òåëåñíî êàòî êëîíêè íà æèâîò-
âîðíàòà ëîçà. È êàêòî ìàëêî êâàñ çàêâàñÿ öÿëîòî òåñòî,
òàêà è òàéíñòâåíàòà Åâëîãèÿ çàêâàñâà öÿëîòî íè òÿëî, êàòî
÷å ãî îìåñâà ñúñ ñåáå ñè è ãî èçïúëâà ñúñ ñâîÿòî ñèëà,
“òàêà ÷å è Õðèñòîñ ïðåáèâàâà â íàñ, è íèå â Íåãî, çàùîòî
ñúâñåì ñïðàâåäëèâî ìîæå äà ñå êàæå, ÷å è êâàñúò ñå íàìè-
ðà â öÿëîòî òåñòî, è òåñòîòî ïî ïîäîáåí íà÷èí ñà îêàçâà â
öåëèÿ êâàñ”. ×ðåç ñâåòàòà Ïëúò Õðèñòîâà “â íàñ ïðîíèê-
84
âà ñâîéñòâîòî íà Åäèíîðîäíèÿ, ò. å. Æèâîòúò” è öÿëîòî
æèâî ÷îâåøêî ñúùåñòâî å ïðåîáðàçóâà âúâ âå÷åí æèâîò, è
ñúçäàäåíîòî çà âå÷íî áèòèå ÷îâå÷åñòâî ñå ÿâÿâà ïî-âèñî-
êî îò ñìúðòòà, îñâîáîæäàâà ñå îò ìúðòâåíîñòòà, íàâëÿçëà
ñ ãðåõà. Åäíî Ëèöå èëè Èïîñòàñ íà Õðèñòà êàòî Âúïëúòåíî
Ñëîâî - òîâà çà ñâ. Êèðèë íå å îòâëå÷åíà èëè ñïåêóëàòèâ-
íà èñòèíà, äî êîÿòî òîé äîñòèãà ïî ïúòÿ íà ðàçñúæäåíèå-
òî - òîâà å ïðÿêî è íåïîñðåäñòâåíî èçïîâåäàíèå íà âÿðàòà,
îïèñàíèå íà îïèòà è ñúçåðöàíèåòî. Åäèíèÿò Õðèñòîñ Ñâ.
Êèðèë ñúçåðöàâà ïðåäè âñè÷êî â Åâàíãåëèåòî. “Äîêîëêî-
òî Åäèíîðîäíèÿò, Ñëîâîòî Áîæèå, ñòàíà ïëúò, Òîé ñÿêàø
å ïîäëîæåí íà ðàçäåëåíèå è äóìèòå çà Íåãî èçõîæäàò îò
åäíî äâîÿêî ñúçåðöàíèå... Íî ìàêàð è ñëîâàòà çà Íåãî äà
ñà ñòàíàëè êàòî ÷å äâîéñòâåíè, âñå ïàê Ñàìèÿò Òîé âúâ
âñè÷êî å åäèí è ñúù, íåðàçäåëèì íà äâå ñëåä ñúåäèíåíèå-
òî ñ ïëúòòà”...  åâàíãåëñêèÿ îáðàç òàéíñòâåíî ñå ñú÷åòà-
âà ñëàâàòà íà Åäèíîðîäíèÿ ñ íèùîæåñòâîòî íà ÷îâåøêî-
òî åñòåñòâî, äî âðåìå ñêðèâàùî Áîæåñòâîòî íà Ñëîâîòî.
Íî çà âÿðâàùèòå Áîæåñòâåíàòà Ñëàâà îò ñàìîòî íà÷àëî
ÿñíî ïðîñâåòâà ïðåç óíèæåíèÿ îáðàç íà ðàá. Â íåïîñðåä-
ñòâåíîòî ñúçåðöàíèå çà ñâ. Êèðèë ñå îòêðèâà “âçàèìîîá-
ùåíèåòî íà ñâîéñòâàòà” è òîé íå èçëèçà èçâúí ïðåäåëà íà
îïèòà, êîãàòî ïðåíàñÿ èìåíàòà îò åäíàòà ïðèðîäà íà äðó-
ãàòà. Çàùîòî âúçïðèåòîòî îò Ñëîâîòî ÷îâåøêî åñòåñòâî
ñå ÿâÿâà ñîáñòâåíî íà Íåãî.
2. Â åðåñòà íà Íåñòîðèé ñâ. Êèðèë âèæäà îòðèöà-
íèå íà ïðåèñêðåíîòî è îíòîëîãè÷åñêî ñúåäèíåíèå â Õðè-
ñòà íà Áîæåñòâåíîòî è ÷îâå÷åñòâîòî, îòðèöàíèå íà åäèíèÿ
Õðèñòîñ, ðàçñå÷åíèåòî Ìó íà “äâîèöà Ñèíîâå”. È òîé ñå
îáÿâÿâà ïðåäè âñè÷êî ñðåùó òîâà, êàòî ïîêàçâà îíåçè ðàç-
ðóøèòåëíè èçâîäè, êîèòî ñå ïðåäîïðåäåëÿò è íàëàãàò â
ñîòèðèîëîãèÿòà îò ïîäîáíî ðàçñå÷åíèå. Ïðåäè âñè÷êî òîé
ïîä÷åðòàâà “íåèçðå÷åíîòî ñïëåòåíèå” è åäèíñòâî. È ïðè
òîâà ðàçÿñíÿâà, ÷å Ñàìèÿò Áîã Ñëîâî ñå ÿâÿâà íà÷àëî è
ñðåäîòî÷èå íà òîâà åäèíñòâî - “íèå êàçâàìå, ÷å Ñàìîòî
Ñëîâî, Åäèíîðîäíèÿò Ñèí, íåèçðå÷åíî ðîäåí îò ñúùíîñò-
85
òà íà Áîãà è Îòöà, Òâîðåöà íà âåêîâåòå, ÷ðåç Êîãîòî å
âñè÷êî è â Êîãîòî å âñè÷êî, â ïîñëåäíèòå äíè ïî áëàãîâî-
ëåíèåòî íà Îòöà å ïðèåë ñåìåòî Àâðààìîâî ñïîðåä Ïèñà-
íèåòî, ïðèîáùèë ñå å êúì ïëúòòà è êðúâòà, ò. å. ñòàíàë å
÷îâåê, ïðèåë å ïëúòòà è ÿ å íàïðàâèë ñâîÿ, ðîäèë ñå å â
ïëúò îò Ïðåñâåòàòà Áîãîðîäèöà Ìàðèÿ”. Êàçàíî ïî äðóã
íà÷èí, âúïëúùåíèåòî å ÿâëåíèå è äåéñòâèå íà ñàìèÿ Áîã,
òî å óñâîÿâàíå è âúçïðèåìàíå íà ÷îâå÷åñòâîòî îò Íåãî -
Áîã Ñëîâî å åäèíñòâåíèÿò äåéñòâàù ñóáåêò â àêòà íà
âúïëúùåíèåòî, Ñàìèÿò Ëîãîñ ñå å ðîäèë ÷îâåê îò æåíà...
 òúëêóâàíèåòî íà Íåñòîðèé ñâ. Êèðèë âèæäà ñâîåîáðà-
çåí äîêåòèçúì, äîêåòèçúì ïî îòíîøåíèå íà Áîæåñòâîòî,
ñÿêàø âúïëúùåíèåòî ñàìî ñå óìîïðåäñòàâÿ, ñÿêàø ñàìî â
íàøåòî ñèíòåçèðàùî âúçïðèÿòèå ñå îáåäèíÿâà äâîéñòâå-
íîñòòà íà Õðèñòà... “Àêî - ðàçñúæäàâà ñâ. Êèðèë - Åäè-
íîðîäíèÿò Ñèí Áîæè, âúçïðèåìàéêè ÷îâåêà îò äîñòî÷óä-
íèÿ Äàâèä è Àâðààì, å ñúäåéñòâàë çà îáðàçóâàíåòî ìó (â
óòðîáàòà) íà Ñâåòàòà Äåâà, ñúåäèíèë ãî å ñúñ Ñåáå Ñè,
äîâåë Ãî å äî ñìúðòòà è âúçêðåñÿâàéêè Ãî îò ìúðòâèòå, Ãî
å âúçâåë íà íåáåñàòà è Ãî å ïîñòàâèë îòäÿñíî íà Áîãà, òî
íàïðàçíî, èçãëåæäà ñà ó÷èëè Ñâåòèòå îòöè, íàïðàçíî ó÷èì
íèå è öÿëîòî Áîãîâäúõíîâåíî Ïèñàíèå, ÷å Òîé ñå å âú÷î-
âå÷èë. Òîãàâà, ðàçáèðà ñå, ñúâúðøåíî ñå ñðóòâà öÿëàòà
òàéíà íà äîìîñòðîèòåëñòâîòî.” Çàùîòî èçëèçà, ÷å íå Áîã
å ñíèçõîäèë è å èçòîùèë Ñåáå Ñè äî ðàáñêèÿ îáðàç, à
÷îâåêúò å âúçâèñåí äî Áîæåñòâåíàòà ñëàâà è ïðåâúçõîä-
ñòâî. Òîãàâà äâèæåíèåòî å îò äîëó íà ãîðå, à íå îò ãîðå
íà äîëó... Íàïðîòèâ, ñâ. Êèðèë íåïðåêúñíàòî ïîä÷åðòàâà,
÷å Õðèñòîñ íå å “áîãîíîñåí ÷îâåê” (ανθρωπος θεοϕορος),
íîñåíèÿò Áîã èëè íîñåùèÿò Áîãà, íî âúïëúòèëèÿò ñå Áîã...
“Íå ÷îâåê ñå å âúçöàðèë â íàñ, à Áîã, ÿâèë ñå â ÷îâå÷å-
ñòâî”... Åäèíîðîäíèÿò å ñòàíàë ÷îâåê, à íå ñàìî å âúçïðè-
åë ÷îâåêà... Ñëîâîòî å ñòàíàëî ÷îâåê è çàòîâà å åäèí Õðè-
ñòîñ... Â òîâà å åäèíñòâîòî íà Íåãîâèÿ æèâîò è Íåãîâîòî
äåëî. È ñàìî çàòîâà òî å ñïàñèòåëíî. Õðèñòîñ å æèâÿë,
ïîñòðàäàë å è å óìðÿë, êàòî “Áîã â ïëúò” (ως Θεος εν
86
σαρκι), à íå êàòî ÷îâåê... “Íèå èçïîâÿäâàìå - ïèøå Êè-
ðèë è ñúáîðúò äî Íåñòîðèé, - ÷å ñàìèÿò Ñèí, ðîäåí îò
Áîãà Îòöà è Åäèíîðîäåí Áîã, ìàêàð è áåçñòðàñòåí ïî
ñîáñòâåíîòî Ñè åñòåñòâî, ñ ïëúòòà Ñè å ïîñòðàäàë çà íàñ
ñïîðåä Ïèñàíèåòî è â ðàçïíàòîòî òÿëî áåçñòðàñòíî å óñ-
âîèë çà Ñåáå Ñè ñòðàäàíèÿòà íà ñîáñòâåíàòà Ñè ïëúò.
Ïî Áîæèå áëàãîâîëåíèå Òîé å ïðèåë ñìúðòòà çàðàäè âñè÷-
êè, êàòî å ïðåäàë ñîáñòâåíîòî Ñè òÿëî, ìàêàð ïî åñòå-
ñòâî Ñè Òîé äà å æèâîò è âúçêðåñåíèå - çà äà ìîæå â
ñîáñòâåòàòà Ñè ïëúò êàòî â íà÷àòúê ñ íåèçðå÷åíà ñèëà
äà îòõâúðëè ñìúðòòà, äà áúäå ïúðâîðîäåíèÿò îò ìúðòâèòå
è íà÷àòúê îò óìðåëèòå è äà îòêðèå íà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî
ïúòÿ çà äîñòèãàíå íà íåòëåíèåòî”... Òîâà íå çíà÷è, ÷å ñòðà-
äàíèåòî ñå ïðåíàñÿ íà Áîæåñòâîòî. Áåçñòðàñòèåòî è íåèç-
ìåíÿåìîñòòà íà Áîæåñòâåíàòà ïðèðîäà ñà çà ñâ. Êèðèë
ñàìîî÷åâèäíè è âúâ âúïëúùåíèåòî íåèçìåíÿåìîòî Ñëîâî
å îñòàíàëî è ïðåáèâàâà òàêîâà, êàêâîòî å, áèëî å è ùå áúäå,
íå å ïðåñòàíàëî äà áúäå Áîã. Íî “äîìîñòðîèòåëíî” Ñëî-
âîòî ñòàíà ïëúò - è ñòðàäàíèÿòà ïðèíàäëåæàò íà “ñîá-
ñòâåíîòî ÷îâå÷åñòâî” íà Ñëîâîòî, êîåòî íå ñúùåñòâóâà
îáîñîáåíî èëè ñàìî ïî ñåáå ñè... Òî ïðèíàäëåæè íå íà
ñåáå ñè, à íà Ñëîâîòî. Çà ñâ. Êèðèë å îïðåäåëÿùî ïîíÿ-
òèåòî çà óñâîåíèåòî (ιδιοποιησις), çàãàòíàòî îùå îò ñâ.
Àòàíàñèé. Åäèíîñúùíîòî íà íàñ, âúçïðèåòîòî îò Äåâàòà
òÿëî Õðèñòîâî å ñîáñòâåíî íà Ñëîâîòî â ñìèñúëà, â êîé-
òî âñåêè îò íàñ ãîâîðè çà ñâîåòî òÿëî (ιδιον σωµα)... Ïî-
íÿòèåòî “óñâîåíèå” ïðè ñâ. Êèðèë ïðåäâàðÿ ïî-êúñíîòî
ó÷åíèå çà “âúèïîñòàñíîñòòà íà ÷îâå÷åñòâîòî â Õðèñòà,
ðàçâèòî âïîñëåäñòâèå îò Ëåîíòèé Âèçàíòèéñêè. Áîã Ñëî-
âî ñå å ðîäèë îò Äåâà, äàë å Êðúâòà Ñè çà íàñ è å “óñâî-
èë” çà Ñåáå Ñè ñìúðòòà íà Ñâîÿòà ïëúò”... Ïðè òàêîâà
ðàçáèðàíå ñòàâà íå ñàìî äîïóñòèìî, íî è íåîáõîäèìî îò-
ðè÷àíîòî îò Íåñòîðèé è ïðèâúðæåíèöèòå ìó èìåíóâàíå
íà Ñâåòàòà Äåâà - Áîæèÿ ìàéêà è Áîãîðîäèöà... Çàùîòî
ðîäåíèÿò îò Äåâàòà áèë âú÷îâå÷èëèÿò ñå Áîã, à íå ÷îâåê,
îòâúí ïðèñúåäèíåí êúì Áîãà. Ñâ. Êèðèë âèíàãè ðÿçêî è
87
ðåøèòåëíî å îòõâúðëÿ àïîëèíàðèçìà. Òîé ñå èçêàçâà ñðå-
ùó Àïîëèíàðèé è ïðåäè äà ãî çàïîäîçðàò è îáâèíÿò â
àïîëèíàðèçúì. Îùå â òúëêóâàíèåòî íà Åâàíãåëèåòî îò
Èîàíà òîé ïîä÷åðòàâà “öåëîñòòà” íà ÷îâå÷åñòâîòî â Õðè-
ñòà è íàëè÷íîñòòà íà “ðàçóìíà äóøà” â Íåãî êàòî ñóáåêò
íà ñêðúáòà è ÷îâåøêàòà íåìîù. È òóê òîé îòõâúðëÿ âñÿ-
êî ñìåñâàíå íà ïëúòòà è Áîæåñòâîòî è âñÿêî ïðåòâîðÿâà-
íå íà ïëúòòà â Áîæåñòâåíàòà ïðèðîäà.Ñúåäèíåíèåòî íà
Áîæåñòâîòî è ÷îâå÷åñòâîòî ñâ. Êèðèë âèíàãè ïðåäñòàâÿ
êàòî “íåñëÿòî” è “íåèçìåííî” (ασυγχυτως και ατρεπτως).
Ñëîâîòî ñòàíà ïëúò - íå ÷ðåç ïðåâðúùàíå èëè ïðîìÿíà,
íå ÷ðåç ñìåñâàíå èëè ñëèâàíå íà ñúùíîñòèòå, ου κατα
µεταστασιν η τροπην...  ñâîåòî ïðî÷óòî “âòîðî ïèñìî”
äî Íåñòîðèé ñâ. Êèðèë èçïîâÿäâà: “Íèå íå êàçâàìå, ÷å
åñòåñòâîòî íà Ñëîâîòî, êàòî ñå å èçìåíèëî, å ñòàíàëî ïëúò,
íèòî ÷å Òî ñå å ïðåâúðíàëî â öÿëîñòåí ÷îâåê, ñúñòîÿù ñå
îò äóøà è òÿëî. Íèå êàçâàìå, ÷å Ñëîâîòî ïî èïîñòàñ ñúå-
äèíèëî ñúñ Ñåáå Ñè òÿëîòî, îäóøåâåíî îò ðàçóìíàòà äóøà,
íåèçðå÷åíî è íåïîñòèæèìî çà íàøèÿ óì, å ñòàíàëî ÷îâåê,
ñòàíàëî å ñèí ÷îâåøêè íå ñàìî ïî âîëÿ è áëàãîèçâîëåíèå,
íå ñàìî ÷ðåç âúçïðèÿòèå íà ëèöåòî (èëè “ðîëÿòà). Òîâà
íèå íå ñè ïðåäñòàâÿìå êàòî óíèùîæàâàíå íà ðàçëè÷èåòî
ìåæäó åñòåñòâàòà â òîâà ñúåäèíåíèå, à òúé ÷å Áîæåñòâîòî
è ÷îâå÷åñòâîòî ñà îñòàíàëè â åäíî íåèçðå÷åíî è íåèçÿñ-
íèìî ñúåäèíåíèå - ñúâúðøåíè (ò. å. ïúëíè), ÿâÿâàéêè íè
åäèíèÿ Ãîñïîä - Èèñóñà Õðèñòà è Ñèíà... Ïî òîçè íà÷èí
êàçâàìå, ÷å Ñúùåñòâóâàùèÿò è ðîäåíèÿò îò Îòöà ïðåäè
âåêîâåòå ïî ïëúò ñå å ðîäèë è îò æåíà - íå òàêà, ÷å Áîæå-
ñòâåíîòî Ìó åñòåñòâî äà å ïðèåëî íà÷àëî íà áèòèåòî Ñè â
Ñâåòàòà Äåâà, è íå òàêà, ÷å Òîé ñëåä ðîæäåíèåòî îò Îòöà
äà å èìàë íóæäà äà ñå ðîäè îò Íåÿ. Çàùîòî áåçðàçñúäíî
è ëåêîìèñëåíî áè áèëî äà ñå ãîâîðè, ÷å Òîçè, Êîéòî ïðåäè
âñè÷êè âåêîâå âèíàãè ïðåáèâàâà ñ Îòöà, èìà îùå è ïî-
òðåáíîñòòà äà ñå ðîäè, çà äà çàïî÷íå Ñâîåòî áèòèå. Ïîíå-
æå Òîé çàðàäè íàñ è çàðàäè íàøåòî ñïàñåíèå ñå å ðîäèë
îò Æåíà, ñúåäèíÿâàéêè ïî èïîñòàñ (ñúñ Ñåáå Ñè) ÷î-
88
âåøêîòî åñòåñòâî, òî çàòîâà èìåííî ñå êàçâà, ÷å Òîé ñå å
ðîäèë ïî ïëúò. Íå ÷å ïúðâî ñå å ðîäèë îò Ñâåòàòà Äåâà
îáèêíîâåí ÷îâåê, à ïîñëå âúðõó Íåãî å ñíèçõîäèëî Ñëî-
âîòî, íî ÷å Òî, ñúåäèíèëî ñå ñ ïëúòòà â ñàìàòà óòðîáà, ñå å
ðîäèëî ïî ïëúò, óñâîÿâàéêè çà Ñåáå Ñè ïëúòòà, ñ êîÿòî ñå
å ðîäèëî. Òàêà Ãî èçïîâÿäâàìå íèå è â ñòðàäàíèåòî, è âúâ
âúçêðåñåíèåòî: íå êàçâàìå, ÷å Ñëîâîòî Áîæèå ïî ñàìîòî
Ñè åñòåñòâî ñå å ïîäëîæèëî íà óäàðèòå, ãâîçäåéíèòå ÿçâè
è äðóãè ðàíè, çàùîòî Áîæåñòâåíîòî åñòåñòâî êàòî áåçòå-
ëåñíî íå å ïðè÷àñòíî íà ñòðàäàíèåòî. Íî òúé êàòî íà
âñè÷êè òåçè ñòðàäàíèÿ ñå å ïîäëàãàëî Íåãîâîòî òÿëî, êî-
åòî å Íåãîâî ñîáñòâåíî, çàòîâà íèå êàçâàìå, ÷å Ñëîâîòî å
ñòðàäàëî çà íàñ. Çàùîòî Áåçñòðàñòíèÿò å áèë â ñòðàäàùî-
òî òÿëî”... Òîâà èçïîâåäàíèå ñïðàâåäëèâî ñå ñìÿòà çà åäíî
îò íàé-çàáåëåæèòåëíèòå òâîðåíèÿ íà ñâ. Êèðèë - ïî ÿð-
êîñò è òî÷íîñò íà ìèñúëòà. Õàðàêòåðíî òóê å îò÷åòëèâîòî
àêöåíòèðàíå íà “óñâîÿâàíåòî”, íà òîâà, ÷å ïëúòòà å áèëà
ñîáñòâåíà íà Ñëîâîòî, è âñè÷êî, êîåòî å ïðåòúðïÿâàë è
èçïèòâàë Õðèñòîñ ïî ÷îâå÷åñòâî, ñå îòíàñÿ ñúì ñîáñòâå-
íîòî ÷îâåøêî åñòåñòâî íà Ñëîâîòî. Ïúëíîòàòà íà ÷îâå÷å-
ñòâîòî â Õðèñòà íå å îãðàíè÷åíà èëè íàêúðíåíà ñ íèùî.
Íî òîâà å ÷îâå÷åñòâîòî íà Ñëîâîòî, à íå îñîáåíî ÷îâåø-
êî “ëèöå”. È â òîçè ñìèñúë Âúïëúòåíîòî Ñëîâî å “åäíî
ñúñ ñîáñòâåíàòà Ñè ïëúò” - “Åäèí îò äâå”, “îò äâå ñúùíî-
ñòè”, “îò äâå ðàçëè÷íè”, “îò äâå ñúâúðøåíè” - ως εξ
αµφοτερων των ουσιων ενα οντα... Ñ òàêîâà óòâúðæäàâàíå
íà åäèíñòâîòî ñâ. Êèðèë ðàçÿñíÿâà è çàùèòàâà îíòîëîãè-
÷åñêàòà äåéñòâèòåëíîñò èëè “èñòèííîñò” íà Âúïëúùåíèå-
òî. È ïðè òîâà òîé ñå ðúêîâîäè ïðåäè âñè÷êî îò ñîòèðèî-
ëîãè÷åñêè ìîòèâè. Ñâ. Êèðèë ðàçÿñíÿâà è çàùèòàâà
èñòèíàòà íà îïèòà è âÿðàòà, à íå ëîãè÷åñêà ñõåìà, íå áîãî-
ñëîâñêà òåîðèÿ. È òîé ñïîðè íå òîëêîâà ñðåùó îòäåëíè
áîãîñëîâñêè ôîðìóëè. Íàïðàçíî ñà ãî îáâèíÿâàëè, ÷å ñå
õâàùà çà äóìèòå è íå èñêà äà ðàçáåðå, ÷å è Íåñòîðèé, è
äðóãèòå “èçòî÷íè” ñà ìèñëèëè ïðàâèëíî, íî ñà èçðàçÿâà-
ëè âÿðàòà ñè íà äðóã áîãîñëîâñêè åçèê. Òîé òâúðäÿë èìåí-
89
íî, ÷å òå ìèñëÿò ïîãðåøíî è âúâ âñåêè ñëó÷àé íåòî÷íî, ÷å
“èçòî÷íèÿò” íà÷èí íà ïðåäñòàâÿíå ïðå÷è íà òî÷íîòî
âúçïðèåìàíå íà åäèíñòâîòî íà Áîãî÷îâåøêîòî ëèöå è
æèâîò. “Èçòî÷íàòà” òåíäåíöèÿ íà “ðàçëè÷àâàíå” ïðåäè
âñè÷êî ìó ñå ñòðóâàëà îïàñíà è óïîðñòâîòî íà “èçòî÷íè-
òå” ñàìî îïðàâäàâàëî ïîäîçðåíèÿòà ìó. Ñàìèÿò òîé íåâè-
íàãè íàìèðàë è èçáèðàë ÿñíè è òî÷íè äóìè, íåâèíàãè ñå å
èçðàçÿâàë âíèìàòåëíî è ïðåöèçíî. Ïî òîâà ñå âèæäà, ÷å
òîé âîäè íå òîëêîâà áîãîñëîâñêè äèñïóò, êîëêîòî ïðåíèå
çà âÿðàòà. Òîé èçõîæäà îò ñúçåðöàíèåòî, à íå îò ïîíÿòèÿ-
òà.  òîâà å íåãîâàòà ñèëà. Èìåííî îò ñîòèðèîëîãè÷åñêèòå
ìîòèâè ñå îïðåäåëÿò èçöÿëî, ïî ñúäúðæàíèåòî ñè, íåãîâè-
òå çíàìåíèòè “ãëàâè” èëè àíàòåìàòèçìè. Íà ñîòèðèîëî-
ãè÷åñêà ïî÷âà ãè çàùèòàâà òîé îò “èçòî÷íèòå”.  òîâà ñâ.
Êèðèë å âåðåí ïðîäúëæèòåë íà ñâ. Àòàíàñèé.
3.  ñâîèòå ñîòèðèîëîãè÷åñêè ðàçñúæäåíèÿ ñâ. Êè-
ðèë íàé-÷åñòî ñå îñëàíÿ íà äâàòà îñíîâíè òåêñòà íà àï.
Ïàâåë: Åâð. 2: 14 - “À ïîíåæå äåöàòà ñà ó÷àñòíèöè â
ïëúò è êðúâ, òî è Òîé åäíàêâî âçå ó÷àñòèå â ñúùèòå, òà
÷ðåç ñìúðòòà äà ïîðàçè îíîãîâà, ó êîãîòî å âëàñòòà íà
ñìúðòòà, ñèðå÷ äÿâîëà”, è Ðèì. 8: 3 - “Îíîâà, êîåòî çà-
êîíúò íå ìîæåøå äà èçâúðøè, ïîíåæå áåøå áåçñèëåí ïî-
ðàäè ïëúòòà, Áîã èçâúðøè, êàòî èçïðàòè Ñâîÿ Ñèí â ïëúò,
ïîäîáíà íà ïëúòòà íà ãðåõà, äà ñå ïðèíåñå â æåðòâà çà
ãðÿõ, è Òîé îñúäè ãðåõà â ïëúòòà.” Îñâåí òîâà ñâ. Êèðèë
÷åñòî öèòèðà 2 Êîð. 5: 15: “À Õðèñòîñ óìðÿ çà âñè÷êè, òà
æèâèòå äà æèâåÿò íå âå÷å çà ñåáå ñè, à çà Îíîãîâà, Êîéòî
óìðÿ çà òÿõ è âúçêðúñíà.” Èíà÷å êàçàíî, çà ñâ. Êèðèë
Ñïàñèòåëÿò å ïðåäè âñè÷êî Ïúðâîñâåùåíèê... Ñîòèðèî-
ëîãèÿòà íà Êèðèë å íàé-âå÷å ñîòèðèîëîãèÿòà íà Ïîñëà-
íèåòî äî Åâðåèòå. Òóê îòíîâî ëè÷è âëèÿíèåòî íà ñâ. Àòà-
íàñèé. Ñúøî êàêòî Àòàíàñèé ñâ. Êèðèë äîïóñêà, ÷å
âúïëúùåíèåòî è æèâîòúò ñðåä õîðàòà áèõà áèëè äîñòàòú-
÷íè, àêî Ñïàñèòåëÿò å òðÿáâàëî äà áúäå ñàìî Ó÷èòåë, äà
ïîêàæå ïðèìåð. Íî å òðÿáâàëî äà ñå ðàçðóøè ñìúðòòà è
çàòîâà å áèëà íóæíà êðúñòíàòà æåðòâà è ñìúðòòà - ñìúðò
90
çàðàäè íàñ è çà íàñ è ñìúðò çà âñè÷êè. Ñàìèòå àíãåëè ñå
îñâåùàâàò îò çàñëóãèòå íà Âúïëúòåíîòî Ñëîâî. Çàùîòî
Õðèñòîñ å è èçòî÷íèê íà âñÿêà ñâÿòîñò è æèâîò, Âåëèê
õîäàòàé è Ïîñðåäíèê, è Íîâ Àäàì, íà÷àòúê è êîðåí íà
âúçðîäåíîòî ÷îâå÷åñòâî, êîåòî ñå âúçâðúùà êúì ïúðâîç-
äàííîòî ñè ñúñòîÿíèå. Èçêóïëåíèåòî ñå óêðåïâà îò âúçêðå-
ñåíèåòî, êîåòî ñâèäåòåëñòâà çà Áîæåñòâîòî íà Õðèñòà è
óòâúðæäàâà óïîâàíèåòî çà íàøåòî âúçêðåñåíèå. Ñ
âúïëúùåíèåòî çàïî÷âà èñòîðè÷åñêîòî Äîìîñòðîèòåëñòâî
â èçïúëíåíèå íà ïðîðî÷åñòâàòà è ñúäáèòå Áîæèè. Íî òî
ñå èçïúëâà â ñìúðòòà. È ñâ. Êèðèë ïîä÷åðòàâà, ÷å ñìúðòòà
íà Õðèñòà å èçêóïëåíèå èìåííî çàòîâà, çàùîòî òÿ å ñìúðòòà
íà Áîãî÷îâåêà, èëè êàêòî êàçâà òîé - “ñìúðòòà íà Áîãà ïî
ïëúò”. Ñàìî Âúïëúòåíîòî Ñëîâî å ìîæåëî äà áúäå èñ-
òèíñêè “ñâåòèòåë è ïîñëàíèê íà íàøåòî èçïîâåäàíèå” (ñðâ.
Åâð. 3 :1). “Ñèíúò Áîæè, áëàãîâîëÿâàéêè äà ñíèçõîäè äî
èçòîùåíèå, ïðèåìà îò Îòöà ïðèçâàíèåòî êúì ñâåùåíñòâî,
êîåòî ïîäîáàâà ñîáñòâåíî íå íà Áîæèÿòà ïðèðîäà, à íà
÷îâåøêàòà, ÷ðåç êîÿòî Òîé, êàòî ñå óïîäîáÿâà íà íàñ, èç-
ïèòâà âñè÷êî, ñâîéñòâåíî íà íåÿ, áåç äà ïðåòúðïÿâà íèùî
ïî Áîæåñòâî, íî óñâîÿâàéêè âñè÷êî, èçâúðøåíî îò ÷å-
ñòâîòî ïî äîìîñòðîèòåëñòâî.” Ñëîâîòî ñâåùåíîäåéñòâà
“ïî âúçïðèåòîòî ÷îâåøêî åñòåñòâî” - è íå ñàìîòî Ñëîâî å
“îñíîâàíî íà ñâåùåíîäåéñòâèåòî è â ÷îâåøêèòå ìåðè ïðå-
äè âú÷îâå÷àâàíåòî”, íî ñâåùåíîäåéñòâà èìåííî Ñëîâîòî...
“Àêî íÿêîé êàçâà, ÷å íàø ñâåòèòåë è ïîñëàíèê å áèë íå
Ñàì Áîã Ñëîâî, êîãàòî ñå å âúïëúòèë è å ñòàíàë ïîäîáåí
íà íàñ ÷îâåê, à êàòî ÷å íÿêàêúâ ðàçëè÷åí îò íåãî ÷îâåê îò
æåíà, èëè àêî íÿêîé êàçâà, ÷å Òîé å ïðèíåñúë Ñåáå Ñè â
ïðèíîøåíèå è çà Ñàìèÿ Ñåáå Ñè, à íå ñàìî çàðàäè íàñ - òà
íàëè êàòî íå å ïîçíàâàë ãðåõà, Òîé íå å èìàë íóæäà îò
ïðèíîøåíèå - àíàòåìà.” Òîçè Õ àíàòåìàòèçúì íà Êèðèë
ïðåäñòàâëÿâà åäèí îò ôîêóñèòå íà íåãîâàòà àíòèíåñòîðè-
àíñêà ïîëåìèêà. Ñ íåãî å ñâúðçàí è ÕII àíàòåìàòèçúì:
“Êîéòî íå èçïîâÿäâà, ÷å Áîã Ñëîâî å ïîñòðàäàë ïî ïëúò,
÷å å áèë ðàçïíàò ïî ïëúò, ïî ïëúò å âêóñèë ñìúðòòà è å
91
ñòàíàë ïúðâîðîäåíèÿò îò ìúðòâèòå êàòî Áîã, ïîíåæå Òîé
å Æèâîòúò è Æèâîòâîðÿùèÿò - àíàòåìà.” Îñòðèåòî íà
òåçè îòðèöàíèÿ å íàñî÷åíî ñðåùó ìèñúëòà çà ÷îâåøêîòî
ñâåùåíîäåéñòâèå è æåðòâà. Ñìúðòòà íà ÷îâåêà íå ìîæå
äà áúäå äîñòàòú÷íà è ÷îâåøêîòî æåðòâîïðèíîøåíèå íÿìà
èçêóïèòåëíà ñèëà - åòî êàêâî èñêà äà êàæå ñâ. Êèðèë.
Ñïàñåíèåòî íå å îò õîðàòà, íå å îò äåëàòà ÷îâåøêè, íî
ñàìî îò Áîãà. Â òîâà å îñíîâàíèåòî íà êåíîñèñà, íà ñíèç-
õîæäåíèåòî è óíèæåíèåòî íà Ñëîâîòî. È çàåäíî ñ òîâà
î÷èñòâàíåòî íà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî å òðÿáâàëî äà ñå èç-
âúðøè ÷ðåç æåðòâîïðèíîøåíèå... “Ñòðàäàíèåòî å òðÿá-
âàëî äà äîíåñå ñïàñåíèå íà ñâåòà - êàçâà ñâ. Êèðèë, - íî
Ñëîâîòî, ðîäåíî îò Îòöà, íå å ìîãëî äà ïîñòðàäà â ñîá-
ñòâåíîòî Ñè åñòåñòâî - è åòî èçâúðøâà äåëîòî íà ñïàñåíè-
åòî ñ âåëèêà èçêóñíîñò, óñâîÿâà òÿëî, ñïîñîáíî äà ñòðàäà,
ïîðàäè êîåòî ñå è íàðè÷à Ïîñòðàäàëî ïî ïëúò, ïîäâëàñò-
íî íà ñòðàäàíèÿòà, ïðåáèâàâàéêè ïî Áîæåñòâî èçâúí ñòðà-
äàíèÿòà”... Òà íàëè Ïèñàíèåòî íàðè÷à Ñïàñèòåë Òîçè,
Êîéòî å ñúçäàë âñè÷êî - ÷ðåç Íåãî âñè÷êî å ïðèìèðåíî ñ
Îòöà è “óìèðîòâîðåíî ÷ðåç êðúâòà íà Íåãîâèÿ Êðúñò”...
“ ÷èÿ ñìúðò ñìå ñå êðúñòèëè?  ÷èå âúçêðåñåíèå è ñ
âÿðà ñå ñú-îïðàâäàâàìå?” - ïèòà ñâ. Êèðèë. “Íèìà ñìå ñå
êðúñòèëè â ñìúðòòà íà îáèêíîâåí ÷îâåê? È ÷ðåç âÿðàòà â
íåãî ïîëó÷àâàìå îïðàâäàíèå?”... È îòãîâàðÿ: Ðàçáèðà ñå,
÷å íå - “íî ïðîâúçãëàñÿâàìå ñìúðòòà íà âúïëúòèëèÿ ñå
Áîã”... Òîâà îçíà÷àâà, ÷å â ñïàñèòåëíàòà ñòðàñò, â ñìúðòòà
è æåðòâàòà çà íàñ ñå îòêðèâà ñíèçõîæäåíèåòî íà Áîãà, à
íå ãåðîèçìúò èëè ñàìîâúçâåëè÷àâàíåòî íà ÷îâåêà. Òîâà
ñíèçõîæäåíèå, èëè “êåíîñèñ”, ñå ñúñòîè, ðàçáèðà ñå, íå â
òîâà, ÷å Áîæåñòâîòî ñå óìàëÿâà èëè ñòàâà ïîäâëàñòíî íà
ñòðàäàíèåòî - òàêúâ êåíîòèçúì ñâ. Êèðèë ðåøèòåëíî îò-
õâúðëÿ, è “èçòî÷íèòå” íàïðàçíî ñà ãî ïîäîçèðàëè è óï-
ðåêâàëè â ïðåíàñÿíå íà ñòðàäàíèÿòà âúðõó Áîæåñòâîòî.
Íàïðîòèâ, òîé âèíàãè ïîä÷åðòàâà, ÷å ñòðàäàíèåòî ñå îòíà-
ñÿ äî ïëúòòà - ñàìî òÿ å ñòðàäàòåëíà è óäîáîñòðàñòíà è
ñëåäîâàòåëíî ñàìî ñòðàäàíèÿòà “ïî ïëúò” ìîãàò äà áúäàò
92
“èñòèíñêè”. Íî ïðè òîâà ñâ. Êèðèë óòâúðæäàâà íåðàç-
äåëíîñòòà (ðàçáèðà ñå, íå íåðàçëè÷èìîñòòà) íà “ïëúòòà”
îò Áîæåñòâîòî. Ñòðàäàíèÿòà ñà ñå èçâúðøâàëè ïî ÷îâå÷å-
ñòâî è â ÷îâåøêîòî åñòåñòâî, íî òîâà íå ñà áèëè ñòðàäàíè-
ÿòà íà “÷îâåê”, íà ñàìîñòîÿòåëíà ÷îâåøêà ëè÷íîñò. Âúâ
âñè÷êèòå ñè àíàòåìàòèçìè ñâ. Êèðèë ãîâîðè èìåííî çà
òîâà. Îñîáåíî ðÿçêî å òîâà â IV àíàòåìàòèçúì: “Êîéòî
ðàçïðåäåëÿ åâàíãåëñêèòå è àïîñòîëñêèòå ñëîâà, êàçàíè çà
Õðèñòà îò Íåãî Ñàìèÿ èëè îò ñâåòöèòå, ìåæäó äâå ëèöà
èëè èïîñòàñè è íÿêîè îò òÿõ îòíàñÿ êúì ÷îâåêà, ìèñëèì
îòäåëíî îò Ñëîâîòî íà Áîãà Îòöà, à äðóãè êàòî áëàãîïðè-
ëè÷íè - ñàìî êúì Ñëîâîòî íà Áîãà Îòöà - àíàòåìà.” Ïðå-
äè âñè÷êî òàêîâà ðàçäåëåíèå îòðè÷à ðåàëíîñòòà íà óíè-
æàâàíåòî èëè èçòîùàâàíåòî - “çàùîòî êúäå Ñëîâîòî å
óìàëèëî Ñåáå Ñè, àêî ñå ñðàìóâà îò ÷îâåøêèòå ìåðè?” È
îòíîâî òîâà íå îçíà÷àâà ïðåíàñÿíå íà îíîâà, êîåòî ñå êàç-
âà çà ÷îâå÷åñòâîòî âúðõó Áîæåñòâîòî, íå îçíà÷àâà ñìåñâà-
íå íà åñòåñòâàòà - íî “è åäíèòå, è äðóãèòå äóìè ñå îòíà-
ñÿò êúì åäèíèÿ Èèñóñà Õðèñòà”... Çàùîòî, îòáåëÿçâà
ñâ. Êèðèë, “çíàåì, ÷å Ñëîâîòî íà Áîãà Îòåö íå å áåçïëúòíî
ñëåä íåèçðå÷åíîòî ñúåäèíåíèå”... È çà Âúïëúòåíîòî Ñëîâî
íå ñëåäâà äà ñå ãîâîðè òàêà, êàêòî çà Ñëîâîòî ïðåäè
âúïëúùåíèåòî, ìàêàð ñ âúïëúùåíèåòî è äà íå ñå ïðåâðúùà,
è äà íå ñå ïðîìåíÿ Áîæåñòâîòî íà Ñëîâîòî. Ñëåä âúïëúùå-
íèåòî, êàçâà Êèðèë, “âñè÷êî ïðèíàäëåæè Íåìó - è Áîæå-
ñòâåíîòî, è ÷îâåøêîòî”... È çàåäíî ñ òîâà “âåëè÷èåòî íà
ñëàâàòà” íå óìàëÿâà “ïî ìÿðàòà íà èçòîùåíèåòî”... Èëè
êàçàíî ïî äðóã íà÷èí, ðàçëè÷èåòî íà ïðèðîäèòå íå îçíà-
÷àâà ðàçäåëåíèå íà “ëèöàòà” èëè “èïîñòàñèòå” - çà Åäíî
áèâà íåðàçäåëíî èçêàçâàíî íåùî íåñëÿòî-äâîÿêî, íî èìåí-
íî çà Åäèíîòî è ñúùîòî. “Íå ïðåìàõâàìå ðàçëè÷èÿòà â
ñëîâàòà - êàçâà ñâ. Êèðèë, - íî íå ãè ðàçïðåäåëÿìå ìåæäó
äâå ëèöà”... Åäèíèÿò Õðèñòîñ å Âúïëúòåíîòî Ñëîâî, à íå
“áîãîíîñåí ÷îâåê” (àíàòåì. V); “Åäèí ñúñ ñâîÿòà ïëúò”,
ò. å. åäíîâðåìåííî è Áîã, è ÷îâåê (àíàòåì. II); è òîâà å
“ñúùíîñòíî” èëè åñòåñòâåíî åäèíñòâî”, ενωσις φυσικη, à
93
íå ñàìî âðúçêà ïî ÷åñò, âëàñò è ñèëà (àíàòåì. III). “Íèå
êàçâàìå - îáÿñíÿâà ñâ. Êèðèë, - ÷å íå òðÿáâà äà íàðè÷àìå
Õðèñòîñ Áîãîíîñåí ÷îâåê, çà äà íå Ãî ïðåäñòàâÿìå êàòî
åäèí îò ñâåòöèòå, íî Áîã èñòèíåí, âúïëúòèëî ñå è âú÷îâå-
÷èëî Ñå Ñëîâî Áîæèå... Ñëîâîòî ñòàíà ïëúò... È äîêîë-
êîòî å ñòàíàëî ïëúò, ò. å. ÷îâåê, Òî íå å Áîãîíîñåí ÷îâåê, à
Áîã, ïî Ñâîå èçâîëåíèå ïðåäàâàù Ñåáå Ñè íà èçòîùåíèå
è ïðèåìàù â ñîáñòâåíîñò ïëúòòà, âúçïðèåòà îò æåíà”...
Çàòîâà ñîáñòâåíî è Õðèñòîñ, ò. å. Ïîìàçàíèê, ñå íàðè÷à
ñàìîòî Ñëîâî ïî ìÿðàòà è ïî ñèëàòà íà ñúåäèíåíèåòî Ìó
ñ ïîìàçàíîòî ÷îâå÷åñòâî - à íå íÿêîé äðóã... Ïðîñëàâÿé-
êè ñâîåòî ÷îâå÷åñòâî, Ñëîâîòî ïðîñëàâÿ Ñåáå Ñè, à íå äðóã.
Òàçè ìèñúë ñâ. Êèðèë ðÿçêî èçêàçâà â äâà àíàòåìàòèçìà:
“Êîéòî ãîâîðè, ÷å Ñëîâîòî íà Áîãà Îòöà å Áîã èëè Ãîñ-
ïîä íà Õðèñòà, à íå èçïîâÿäâà Åäèí è Ñúùèÿ åäíîâðåìå-
íî Áîã è ÷îâåê, äîêîëêîòî Ñëîâîòî ñòàíà ïëúò ñïîðåä
Ïèñàíèÿòà - àíàòåìà”... (VI). “Êîéòî êàçâà, ÷å Èèñóñ êàòî
÷îâåê å áèë îðúäèå íà Áîãà Ñëîâî è å îáâèò â ñëàâàòà íà
Åäèíîðîäíèÿ êàòî ðàçëè÷åí îò Íåãî - àíàòåìà” (VII). È
òàçè ìèñúë îùå ïîâå÷å ñå óñèëâà â IÕ àíàòåìàòèçúì:
“Êîéòî êàçâà, ÷å åäèíèÿò Ãîñïîä Èèñóñ Õðèñòîñ å ïðî-
ñëàâåí ÷ðåç Äóõà, êàòî ÷å ïîëçâàéêè ñå îò ÷óæäà Íåìó
ñèëà, è îò Íåãî å ïîëó÷èë âëàñòòà äà ïîáåæäàâà íå÷èñòè-
òå äóõîâå è äà èçâúðøâà â õîðàòà Áîæåñòâåíèòå çíàìå-
íèÿ, à íå ïî÷èòà Äóõà, ÷ðåç Êîãîòî Òîé å èçâúðøâàë ÷óäå-
ñà êàòî ñîáñòâåí Íåìó - àíàòåìà”... Òóê óäàðåíèåòî ñå
ïîñòàâÿ âúðõó ïðîòèâîïîñòàâÿíåòî “÷óæä” è “ñîáñòâåí”.
Çà õîðàòà Äóõúò å “÷óæä”, èäâàù ïðè íàñ îò Áîãà. Çà
Õðèñòîñ òîâà ïî íèêàêúâ íà÷èí íå ìîæå äà ñå êàæå, “çà-
ùîòî Ñâåòèÿò Äóõ å ñîáñòâåí Íåìó (ò. å. íà Áîãà Ñëîâî),
ñúùî êàêòî è íà Áîãà Îòöà” ïîðàäè òúæäåñòâîòî íà ñúùíî-
ñòòà. È Ñëîâîòî äåéñòâà ÷ðåç Äóõà, êàêòî è Îòåö... Òîé
Ñàì èçâúðøâà Áîæåñòâåíèòå çíàìåíèÿ ÷ðåç Äóõà, êàòî
ñîáñòâåíèê, à íå êàòî ñèëàòà íà Ñâåòèÿ Äóõ äåéñòâà â
Íåãî, êàòî íåùî ïî-âèñøå îò Íåãî... Â òîâà å ðåøèòåëíà-
òà ðàçëèêà íà Õðèñòà îò ñâåòèòå ëþäå... Îòòóê ñâ. Êèðèë
94
ïðàâè ñëåäíèòå èçâîäè. “Ïúðâî, òðÿáâà äà èçïîâÿäâàìå
Ïðåñâåòàòà Äåâà Áîãîðîäèöà (àíàòåì. I), çàùîòî Òÿ å
ðîäèëà âúïëúùàâàùîòî ñå Ñëîâî ïî ïëúò, ðîäèëà Ãî å íå
çà íà÷àëî íà áèòèå, à çà òîâà, Òîé, ñòàâàéêè ïîäîáåí íà íàñ,
äà íè èçáàâè îò ñìúðòòà è òëåíèåòî”. È îò Äåâàòà ñå
ðàæäà Ñëîâîòî, à íå íÿêîé äðóã, “íå ÷ðåç èçìåíåíèå íà
ñúùåñòâîòî, à ÷ðåç ñúåäèíåíèå ñ âèäèìàòà ïëúò”... Âòîðî,
íå ïîäîáàâà äà ñå ãîâîðè çà ñú-ïîêëîíåíèå íà ÷îâå÷åñòâî-
òî â Õðèñòà, à òðÿáâà äà ñå ãîâîðè çà “åäíî ïîêëîíåíèå”
íà Âúïëúòèëîòî ñå Ñëîâî (àíàòåì. VIII). È òðåòî, ïëúòòà
íà Õðèñòà å áèëà æèâîòâîðÿùà ïëúò (àíàòåì. ÕI). Òîâà
ñå îòíàñÿ è äî ñâåòàòà Åâõàðèñòèÿ, êúäåòî ïðîñëàâÿìå
ïëúòòà è êðúâòà íå íà îáèêíîâåí, ïîäîáåí íà íàñ ÷îâåê, íî
ñîáñòâåíîòî òÿëî è êðúâ íà Ñëîâîòî, Êîåòî æèâîòâîðè
âñè÷êî... Ñ òîâà íå ñå íàìàëÿâà åäèíîñúùèåòî íà ïëúòòà
Õðèñòîâà è íàøàòà ïëúò, íî òúé êàòî Ñëîâîòî å Æèâîò ïî
ïðèðîäà, Òî ïðàâè æèâîòâîðÿùà è ñâîÿòà ñîáñòâåíà ïëúò...
×ðåç ñúåäèíåíèåòî è óñâîåíèåòî îò Ñëîâîòî òÿëîòî ñòàâà
“òÿëî íà æèâîòà”... È â òîçè ñìèñúë - íåîáèêíîâåíî....
Ïðè òîâà ñå èìà ïðåäâèä “îäóøåâåíàòà è ðàçóìíà ïëúò”.
 òîâà å öåëèÿò ñìèñúë íà Åâõàðèñòè÷åñêîòî îáùåíèå, â
êîåòî íèå ñå ñúåäèíÿâàìå ñ Áîãà Ñëîâî, ñòàíàë çàðàäè íàñ
è äåéñòâàë êàòî Ñèí ÷îâåøêè. Ïðåç âñè÷êè àíàòåìàòèçìè
íà ñâ. Êèðèë ïðåìèíàâà åäíà æèâà äîãìàòè÷åñêà íèøêà:
òîé èçïîâÿäâà åäèíèÿ Õðèñòîñ, åäèíñòâîòî íà Ëèêà, åäèí-
ñòâîòî íà æèâîòà.
3. Òåðìèíîëîãèÿòà íà ñâ. Êèðèë íå ñå îòëè÷àâà ñ
ÿñíîòà è åäíîîáðàçèå. Íåðÿäêî òîé å áèë ãîòîâ äà ãîâîðè
ñ ÷óæä åçèê. Çà íåãî äóìèòå ñà âèíàãè ñàìî ñðåäñòâî. È
îò ñâîèòå ñëóøàòåëè è ÷èòàòåëè òîé èçèñêâà è î÷àêâà òå
÷ðåç äóìèòå è ïðåç äóìèòå äà ñå âúçäèãíàò äî ñúçåðöà-
íèå. Òîâà íå îçíà÷àâà, ÷å òîé ñìåñâà ïîíÿòèÿòà, ÷å ìèñúë-
òà ìó ñå äâîè èëè êîëåáàå. Íàïðîòèâ, â ñâîåòî èçïîâåäà-
íèå ñâ. Êèðèë âèíàãè å òâúðä, ïðÿì è äîðè óïîðèò. Ñ
òîâà ïðè íåãî ñå ñâúðçâà èçâåñòíîòî ìíîãîñëîâèå, èçëè-
øåñòâîòî â òåðìèíîëîãèÿòà. Òîé íàòðóïâà ñèíîíèìè, ïðè-
95
âåæäà ïðåêàëåíî ìíîãî îáðàçè è ñðàâíåíèÿ. Â íèêàêúâ
ñëó÷àé íå áèâà ïðåêàëåíî äà ñå ñèñòåìàòèçèðà è ñòèëèçè-
ðà áîãîñëîâñêèÿò ìó åçèê.  õðèñòîëîãè÷åñêàòà ñëîâîó-
ïîòðåáà ñâ. Êèðèë îáèêíîâåíî íå ïðàâè ðàçëèêà â òåðìè-
íèòå φυσις, υποστασις, προσωπον è ãè óïîòðåáÿâà åäèí
ñëåä äðóã èëè åäíîâðåìåííî êàòî î÷åâèäíè ñèíîíèìè.
Âñè÷êè òåçè òåðìèíè ïðè ñâ. Êèðèë îçíà÷àâàò åäíî - êîí-
êðåòíà èíäèâèäóàëíîñò, æèâî è êîíêðåòíî åäèíñòâî, “ëè÷-
íîñò”. Òîâà íå ìó ïðå÷è â íÿêîè ñëó÷àè äà ãè óïîòðåáÿâà
â äðóã ñìèñúë, äà ãîâîðè çà “ïðèðîäàòà íà ÷îâåêà” â Õðè-
ñòà, äà ðàçëè÷àâà “èïîñòàñ” îò “ëèöå” è äà óïîòðåáÿâà
òåðìèíà “èïîñòàñ” â ïðÿê è øèðîê íåòåðìèíîëîãè÷åí
ñìèñúë. Â òàêúâ øèðîê ñìèñúë òîé ãî óïîòðåáÿâà è â
èçâåñòíèòå è îñïîðâàíè ñëîâà îò àíàòåìàòèçìèòå: ενωσις
καθ′ υποστασιν, è ïðè òîâà çà îçíà÷àâàíåòî íà ñúùèÿ ôàêò,
êîéòî òîé îïðåäåëÿ êàòî “åñòåñòâåíî åäèíñòâî” è êúì êîéòî
îòíàñÿ ïñåâäîàòàíàñèåâàòà Àïîëèíàðèåâà ôîðìóëà: µια
φυσις του Θεου Λογου σεσαρκωµενη. Ñâ. Êèðèë ÷åñòî íå
çàáåëÿçâà, ÷å äóìèòå ìó çâó÷àò ïî-ñèëíî è èçðàçÿâàò ïî-
âå÷å îò òîâà, êîåòî òîé èñêà äà êàæå. È â òîâà îòíîøåíèå
òîé íàèñòèíà å äàâàë ïîâîä çà íåòî÷íî è íåâÿðíî, çà “ìî-
íîôèçèòñêî” òúëêóâàíå. “Ïðèðîäíîòî” èëè “èïîñòàñíî-
òî” åäèíñòâî çà íåãî çíà÷è ñàìî “âñåöÿëî ñúåäèíåíèå” è
“èñòèííî åäèíñòâî” â ïðîòèâîâåñ íà ñàìî íðàâñòâåíîòî
èëè ìèñëèìîòî “îòíîñèòåëíî ñúïðèêîñíîâåíèå” (συναφεια
σχετικη) íà Íåñòîðèé è äðóãèòå “èçòî÷íè”.  òîçè ñìèñúë
è ñàìèÿò Êèðèë â îòãîâîð íà Òåîäîðèò îáÿñíÿâà, ÷å èç-
ðàçúò καθ′ υποστασιν íå îçíà÷àâà “íèùî äðóãî, à ÷å åñòå-
ñòâîòî èëè èïîñòàñàòà íà Ñëîâîòî (êîåòî çíà÷è ñàìîòî
Ñëîâî) èñòèííî (äåéñòâèòåëíî, κατ′ αληθειαν) ñå å ñúå-
äèíèëà ñ ÷îâåøêîòî åñòåñòâî áåç âñÿêàêâî ïðåâðúùàíå
èëè èçìåíåíèå... è å ìèñëèì, è å åäèí Õðèñòîñ, Áîã è
÷îâåê”. “Ñàì Åäèíîðîäíèÿò Ñèí ÷ðåç âúçïðèåìàíåòî íà
ïëúòòà... å ñòàíàë èñòèíñêè ÷îâåê ïî òàêúâ íà÷èí, ÷å ïðå-
áèâàâà è êàòî èñòèíåí Áîã”... “Åñòåñòâåíîòî ñúåäèíåíèå”
å “èñòèííî” åäèíñòâî, ò. å. íåñìåñâàùî è íåñëèâàùî åñòå-
96
ñòâàòà òàêà, ÷å äà òðÿáâà òå äà “ñúùåñòâóâàò ïî íà÷èí,
ðàçëè÷åí îò òîçè èçâúí ñúåäèíåíèåòî”. Îñíîâíàòà çàäà÷à
íà ñâ. Êèðèë å âèíàãè äà èçêëþ÷è âñÿêàêâî îáîñîáÿâàíå
íà ÷îâå÷åñòâîòî â Õðèñòà â íÿêàêâî ñàìîñòîÿòåëíî ñúùå-
ñòâóâàíå. Òîé ñå ñòðåìè äà óòâúðäè èñòèíàòà íà åäèí-
ñòâîòî, â óñòàòà ìó µια φυσις îçíà÷àâà åäèíñòâî íà Áîãî-
÷îâåøêîòî áèòèå èëè íà Áîãî÷îâåøêèÿ æèâîò.  ñâîÿòà
ïúëíîòà òîâà åäèíñòâî è íà÷èí íà ñúåäèíåíèå ñà íåâåäî-
ìè è íåèçðå÷åíè. Òå ìîãàò äà ñå îïðåäåëÿò ñàìî îò÷àñòè.
Ïúðâîòî, êîåòî òðÿáâà äà ñå ïîä÷åðòàå òóê, å, ÷å ñúåäèíå-
íèåòî çàïî÷âà îò ñàìîòî çà÷åâàíå íà Ïðåñâåòàòà Äåâà.
Íå å áèë ïúðâî çà÷åíàò ÷îâåê è âúðõó íåãî ñíèçõîäèëî
Ñëîâîòî, íî å áèëà çà÷åíàòà ïëúòòà íà ñíèçõîäèëîòî Ñëî-
âî, ñ Êîÿòî Òî å ñúåäèíåíî è êîÿòî íèòî çà åäèí ìèã íå å
ñúùåñòâóâàëà ñàìà ïî ñåáå ñè (ιδικως). Òîâà ñúåäèíåíèå
íå å ñú÷åòàíèå íà äâå ïðåäñúùåñòâóâàùè - òîâà áèëî
“âúçïðèåìàíå” â ñîáñòâåíîñò è åäèíñòâî ñúñ Ñëîâîòî íà
íàíîâî âúçíèêâàùî ÷îâåøêî “êà÷åñòâî” (ποιοτης φυσικη).
Ñàìî ëîãè÷åñêè ìîæå äà ñå ïðåäñòàâè ÷îâå÷åñòâîòî íà
Õðèñòà ïðåäè ñúåäèíåíèåòî. È çàåäíî ñ òîâà åäèíñòâîòî
íà Õðèñòà ñïîðåä ðàçáèðàíåòî íà ñâ. Êèðèë íå å ñëåä-
ñòâèå íà âúïëúùåíèåòî èëè ñúåäèíåíèåòî. Âúïëúùåíèå-
òî å âúçïðèåìàíå. È ñâ. Êèðèë ñå ñòðåìè äà ðàçÿñíè, ÷å
âúçïðèåìàíåòî íà ÷îâå÷åñòâîòî íå íàðóøàâà åäèíñòâîòî
íà èïîñòàñàòà íà Âúïëúùàâàùîòî ñå Ñëîâî. Íåèçìåííà è
åäíà îñòàâà èïîñòàñàòà, èëè Ëèöåòî, íà Ñëîâîòî âúâ
âúïëúùåíèåòî (Λογος ενσαρκος) ïî ñúùèÿ íà÷èí, êàêòî è
èçâúí âúïëúùåíèåòî (Λογος ασαρκος). Â òîçè ñìèñúë
ñúåäèíåíèåòî å “èïîñòàñíî”, çàùîòî âúâ âå÷íàòà èïîñòàñ
íà Ñëîâîòî ñå âúçïðèåìà ÷îâå÷åñòâîòî. Ñúåäèíåíèåòî å
“åñòåñòâåíî”, çàùîòî ÷îâå÷åñòâîòî íåèçðå÷åíî ñå ñâúðçâà
ñúñ ñàìàòà ïðèðîäà è ëèöå íà Ñëîâîòî. Êàòî ãîâîðè çà
åäíîòî “åñòåñòâî” íà Âúïëúòèëîòî ñå Ñëîâî, ñâ. Êèðèë â
íè íàé-ìàëêà ñòåïåí íå óìàëÿâà ïúëíîòàòà íà ÷îâå÷åñòâî-
òî. Òîé îòðè÷à ñàìî “ñàìîñòîÿòåëíîñòòà” èëè íåçàâèñè-
ìîñòòà íà ÷îâå÷åñòâîòî. ×îâåøêàòà ïðèðîäà â Õðèñòà íå
97
å íåùî “çà ñåáå ñè” (καθ′ εαυτην). Âúçïðèåòîòî îò Ñëî-
âîòî ÷îâå÷åñòâî å ïúëíî ÷îâå÷åñòâî è â Õðèñòà ñà ðàçëè-
÷èìè äâå “åñòåñòâåíè êà÷åñòâà” èëè “äâå ñúâúðøåíè” (ò.
å. ïúëíè áèòèÿ), âñÿêî “â ñâîåòî åñòåñòâåíî ñâîéñòâî” (ο
του πως ειναι λογος). Ïúëíîòàòà íà ÷îâå÷åñòâîòî íå ñå
íàêúðíÿâà îò ñúåäèíåíèåòî, íå ñå ïîãëúùà îò Áîæåñòâîòî
èëè âúîáùå íå ïðîèçòè÷à íèêàêâî èçìåíåíèå. Õðèñòîñ
îáëàäàâà â Ñâîåòî åäèíñòâî äâîÿêî åäèíîñúùèå - Òîé å
åäèíîñúùåí è íà Ñâîÿòà ìàéêà, è íà Îòöà... Íàèñòèíà ñâ.
Êèðèë êàòî öÿëî èçáÿãâà äà ãîâîðè çà ÷îâå÷åñòâîòî â
Õðèñòà êàòî çà ïðèðîäà èëè çà äâå ïðèðîäè è ïðåäïî÷èòà
äà ãîâîðè çà “ñâîéñòâàòà íà ïðèðîäàòà”. Òîâà îáà÷å å
ñàìî çàùîòî â äàäåíèÿ ñëó÷àé òîé ðàçáèðà φυσις êàòî
υποστασις (ò. å. êàòî ñàìîäîñòàòú÷íà èíäèâèäóàëíîñò), à
íå çàùîòî òîé ïî íÿêàêúâ íà÷èí óìàëÿâà èëè îãðàíè÷àâà
ñàìîòî ÷îâåøêî åñòåñòâî. Çàòîâà òîé áåç êîëåáàíèå å ìîãúë
äà ïîäïèøå ôîðìóëàòà íà ñúåäèíåíèåòî, êúäåòî ñå ãîâî-
ðè çà “äâå ïðèðîäè”, òúé êàòî ñïîðåä ñìèñúëà íà òåêñòà
òóê ñå èçêëþ÷âà íåäîïóñòèìîòî ðàçáèðàíå íà òîçè èçðàç.
Çàòîâà â äðóãè ñëó÷àè òîé ìîæå äà ãîâîðè çà ñúåäèíåíè-
åòî íà “äâåòå ïðèðîäè”... Ðàçëè÷èåòî íà “ïðèðîäèòå”
(ιδιοτης η κατα ϕυσιν) çà ñâ. Êèðèë âèíàãè îñòàâà ìíîãî
ðÿçêî è èìåííî çàòîâà òîé ïîä÷åðòàâà, ÷å ñúåäèíåíèåòî å
÷óäíî è íåïîñòèæèìî. È êàòî íåâåäîìà òàéíà íà Áîæå-
ñòâåíîòî ñíèçõîæäàíå ïðè õîðàòà òî å ÿâåíî â èñòîðè÷åñ-
êîòî ëèöå íà Õðèñòà, çàïå÷àòàíî â Åâàíãåëèåòî. Ñâ. Êè-
ðèë ÿñíî ðàçãðàíè÷àâà ïîíÿòèÿòà “ðàçëè÷àâàíå” è
“ðàçäåëÿíå”. Íå òðÿáâà äà ñå ðàçäåëÿ äâîÿêîòî â Õðèñòà,
à ñàìî äà ñå ðàçëè÷àâà, òîåñò äà ñå ðàçëè÷àâà ìèñëåíî èëè
ëîãè÷åñêè (εν θεωρια, εν ψιλαις και µοναις εννοιαις)...
Çàùîòî åäèíñòâîòî íà “ðàçíîðîäíîòî” â Õðèñòà å íåðàç-
òîðãâàåìî è íåðàçëîæèìî, ενωσις αναγκαιοτατη... “Çàòî-
âà, îáÿñíÿâà ñâ. Êèðèë, àêî ñëåä íåèçðå÷åíîòî ñúåäèíåíèå
íàçîâåø Åìàíóèë Áîã, íèå ùå ðàçáèðàìå Ñëîâîòî íà Áîãà
Îòöà, âúïëúòèëî ñå è âú÷îâå÷èëî ñå. Àêî Ãî íàçîâåø è
÷îâåê, íèå îòíîâî ðàçáèðàìå Ñúùèÿ Òîçè, äîìîñòðîèòåëíî
98
âìåñòèë ñå â ìÿðàòà íà ÷îâå÷åñòâîòî. Êàçâàìå, ÷å Íåïðè-
êîñíîâåíèÿò å ñòàíàë îñåçàåì, Íåâèäèìèÿò - âèäèì, çàùîòî
íå Ìó å áèëî ÷óæäî ñúåäèíåíîòî ñ Íåãî òÿëî, êîåòî íàðè-
÷àìå îñåçàåìî è âèäèìî”... Ñâ. Êèðèë âñÿ÷åñêè ïîä÷åðòà-
âà åäèíñòâîòî íà Õðèñòà êàòî äåéñòâàùî ëèöå â Åâàíãåëè-
åòî: êúì åäíî ëèöå (ò. å. ñóáåêò) òðÿáâà äà ñå îòíàñÿ è
òîâà, êîåòî ñå ãîâîðè ïî Áîæåñòâî, è òîâà, êîåòî ñå ãîâîðè
ïî ÷îâå÷åñòâî - êúì åäíàòà èïîñòàñ íà Âúïëúòèëîòî ñå
Ñëîâî. Äîðè ñòðàäàíèåòî ñâ. Êèðèë îòíàñÿ êúì Ñëîâîòî -
ðàçáèðà ñå, ñ ïîÿñíåíèåòî, ÷å òîâà îòíàñÿíå ñå îïðåäåëÿ îò
ñúåäèíåíèåòî: íå ñàìîòî Ñëîâî ñòðàäà, íî ïëúòòà; è âñå
ïàê - ñîáñòâåíàòà ïëúò íà Ñëîâîòî. Ïðè ñâ. Êèðèë íÿìà
íèêàêâî “òåîïàñõèòñòâî”. Áîãîñëîâñêàòà ìèñúë íà ñâ. Êè-
ðèë âèíàãè å ñúâúðøåíî ÿñíà. Íî òîé íå å ìîãúë äà íàìå-
ðè äîñòàòú÷íî çàâúðøåí èçðàç çà íåÿ.  òîâà å îñíîâíàòà
ïðè÷èíà çà äúëãèòå ñïîðîâå è íåäîðàçóìåíèÿ ñ Èçòîêà.
Ôîðìóëàòà íà åäèíåíèåòî å ñúñòàâåíà îò “àíòèîõèéñêè”
èçðàçè, â íåÿ ñà âëåçëè ëþáèìèòå èçðàçè íà ñâ. Êèðèë.
Âìåñòî çà “åäíà ïðèðîäà” òóê ñå ãîâîðè çà “åäíî ëèöå” îò
äâå è â äâå ïðèðîäè... È íàðåä ñ òîâà ïî-íàòàòúøíîòî
ðàçâèòèå íà ïðàâîñëàâíàòà õðèñòîëîãèÿ ñå îñúùåñòâÿâà â
äóõà è â ñòèëà íà ñâ. Êèðèë íåçàâèñèìî îò òîâà, ÷å ñåãà
âå÷å ñå íàëàãàëî íå òîëêîâà äà ñå çàùèòàâà èñòèíàòà íà
åäèíñòâîòî, êîëêîòî äà ñå ðàçÿñíÿâà íåãîâàòà íåñëÿòîñò, äà
ñå ðàçêðèâàò, òàêà äà ñå êàæå, ìåðèòå è ïðåäåëèòå ìó. Âñå
ïàê îùå Îòöèòå íà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð óòâúðæäàâàò íà-
ñòîé÷èâî, ÷å ïîääúðæàò “âÿðàòà íà Êèðèë”. È ñúùîòî íåùî
ñå ïîâòàðÿ è ïî-êúñíî. È íå ñàìî íå ïðå÷åëî, à äîðè ñúäåé-
ñòâàëî òîâà, ÷å èñòèíñêèòå ìîíîôèçèòè íàñòîé÷èâî îñïîð-
âàëè ïðàâîòî íà ïðàâîñëàâíèòå âúðõó Êèðèëîâîòî íàñëåä-
ñòâî è ïðèåìñòâî. Ôîðìóëèòå íà Êèðèë áèëè îñòàâåíè, íî
ñèëàòà ìó íå áèëà âúâ ôîðìóëèòå, à â æèâîòî ìó ñúçåðöà-
íèå, êîåòî ïðè íåãî ñå ðàçêðèâà â öÿëîñòíà õðèñòîëîãè÷åñ-
êà ñèñòåìà. Ñâ. Êèðèë áèë òâîð÷åñêè áîãîñëîâ îò ãîëÿìà
âåëè÷èíà, ïîñëåäíèÿò îò âåëèêèòå àëåêñàíäðèéöè.

99
 III
ÁËÀÆÅÍÈ ÒÅÎÄÎÐÈÒ

1. ÆÈÂÎÒ

1. Òåîäîðèò å ðîäåí âåðîÿòíî ïðåç 393 ã. â Àíòè-

îõèÿ â õðèñòèÿíñêî ñåìåéñòâî. Òîé å ïîëó÷èë äîáðî è
âñåñòðàííî îáðàçîâàíèå, õðèñòèÿíñêî è åëèíñêî, íî ïðè
êîãî å ó÷èë, å òðóäíî äà ñå êàæå îïðåäåëåíî. Íàâÿðíî òîé
íå å áèë ó÷åíèê íà Çëàòîóñò. Åäâà ëè å áèë è ó÷åíèê íà
Òåîäîð Ìîïñóåñòèéñêè. Îò äåòñêèòå ñè ãîäèíè Òåîäîðèò
å â áëèçúê äîñåã ñ ìîíàøåñêàòà ñðåäà, íî åäâà ëè ñàìèÿò
òîé å æèâÿë â ìàíàñòèð. Æèâîòúò íà Òåîäîðèò äî ñàìîòî
ìó èçáèðàíå íà Êèðñêàòà êàòåäðà íå íè å èçâåñòåí. Íèå
çíàåì, ÷å òîé å áèë ÷åòåö â Àíòèîõèÿ, ÷å ñëåä ñìúðòòà íà
ìàéêà ñè å ðàçäàë öÿëîòî ñè íàñëåäñòâî è, èçãëåæäà, ñå å
îòòåãëèë â åäíà îò Íèöåðòñêèòå îáèòåëè, “ó÷èëèùå çà
ëþáîìúäðèå”, êàêòî ñàì ãî íàðè÷à. Íàëàãà ñå äà äîïóñ-
íåì, ÷å òîé ïî íÿêàêúâ íà÷èí ñå å ïðîÿâèë è å ïðèâëÿêúë
âúðõó ñåáå ñè âíèìàíèåòî. Ñàìî ïî òîçè íà÷èí ìîæå äà
ñå îáÿñíè è èçáèðàíåòî ìó çà åïèñêîï íà ãðàä Êèð ïðåç
423 ã. Êèð áèë ìàëêî è ïî÷òè ïóñòèííî ãðàä÷å íåäàëå÷
îò Àíòèîõèÿ, íî Òåîäîðèò ãî îáèêíàë è ãî íàðè÷àë “ïî-
äîáúð îò âñåêè äðóã ñëàâåí ãðàä”. Òîé ñå ãðèæåë çà ïà-
ñòâîòî ñè íå ñàìî â äóõîâíî, íî è â æèòåéñêî îòíîøåíèå;
ñïîðåä ñîáñòâåíîòî ìó ïðèçíàíèå òîé áèë “çàåò ñ áåçáðîé
ãðèæè, ãðàäñêè è ñåëñêè, âîåííè è ãðàæäàíñêè, öúðêîâíè
è îáùåñòâåíè”.  ñúùîòî âðåìå òîé íå ïðåêúñâàë âðúçêè-
òå ñè ñ îòøåëíèöèòå è ïîäâèæíèöèòå è ñàì æèâååë âúâ
âúçäúðæàíèå è íåñòÿæàíèå. “Àç íå ïðèäîáèõ íèùî îñâåí
äðèïèòå, ñ êîèòî ñúì îáëå÷åí” - êàçâàë òîé çà ñåáå ñè íà
ñòàðèíè. È â ñâîÿòà îáëàñò, è â äðóãèòå èçòî÷íè ãðàäîâå
100
íà íåãî ìó ñå íàëàãàëî äà ñå ñáëúñêâà è ñ åçè÷íèöè, è ñ
èóäåè, è ñ ðàçëè÷íè åðåòèöè, è áîðáàòà ñ òÿõ íåâèíàãè
áèëà áåçîïàñíà: “÷åñòî ïðîëèâàõ êðúâòà ñè - è ïðåæäåâ-
ðåìåííî ñå âòóðâàõ â ñàìèòå äâåðè àäîâè”... Èçãëåæäà, ÷å
ìó ñå å íàëàãàëî íå ìàëêî äà ïúòóâà èç Èçòîêà è íàâðåä
òîé èçðè÷àë ñâîèòå îãëàñèòåëíè è ó÷èòåëíè ñëîâà. Òîé
ïðèäîáèë ïî÷åòíà èçâåñòíîñò äàëå÷ èçâúí ïðåäåëèòå íà
ñâîÿòà ãëóõà ïðîâèíöèÿ. Ïî ïèñìàòà ìó îò òîâà âðåìå
ìîæåì äà âúçñòàíîâèì íåãîâèÿ òâúðäå ÿðúê è ïðèâëåêà-
òåëåí îáðàç.
2. Îò ñàìîòî íà÷àëî íà íåñòîðèàíñêèòå ñïîðîâå Òå-
îäîðèò çàñòàâà ñðåä ïúðâèòå ðåäèöè íà öúðêîâíèòå äåÿ-
òåëè, è òî çàäúëãî. Ìîæå äà ñå ïðåäïîëîæè, ÷å òîé âçåìà
ó÷àñòèå â ñúñòàâÿíåòî íà Àíòèîõèéñêîòî ïîñëàíèå äî
Íåñòîðèé, êîåòî ãî óâåùàâà äà íå ñå ïðîòèâè íà íàçîâàâà-
íåòî íà Ïðåñâåòàòà Äåâà Áîãîðîäèöà. Òîé îòêëèêâà ðÿç-
êî è ñóðîâî íà àíàòåìàòèçìèòå íà ñâ. Êèðèë, ïî-ðÿçêî è
îò Àíäðåé Ñàìîñàòñêè. Òîé ñå ñúìíÿâàë, ÷å òå ïðèíàäëå-
æàò íà ñâ. Êèðèë, è âèæäàë â òÿõ “ïðàçíîòî è çàåäíî ñ
òîâà íå÷åñòèâî ó÷åíèå íà Àïîëèíàðèé”. Ïî ñúùèÿ íà÷èí
ãè âúçïðèåìàò è äðóãèòå “èçòî÷íè” è ïðåäè äà çàìèíå çà
Åôåñ, è Èîàí Àíòèîõèéñêè ãîâîðè çà “ãëàâèòå” íà Êèðèë
êàòî çà “ó÷åíèåòî íà Àïîëèíàðèé”. Ïðèçðàêúò íà Àïîëè-
íàðèé ñìóùàâà “èçòî÷íèòå” âúâ âñåêè ñëó÷àé ïîâå÷å, îò-
êîëêîòî ëè÷íîñòòà íà Íåñòîðèé. È â Åôåñ òå èñêàëè ïðå-
äè âñè÷êî äà ïîòúðñÿò ñìåòêà îò Êèðèë. Ïîäîçðèòåëíîñòòà
èì ñå óñèëâà îò ïðèáúðçàíèòå è ðåçêè äåéñòâèÿ íà ñâ.
Êèðèë íà ñúáîðà. Òåîäîðèò áèë åäèí îò ãëàâíèòå äåÿòåëè
îò “èçòî÷íà” ñòðàíà ïðè ðàçêîëà â Åôåñ. “Îòíîâî áåçóì-
ñòâà Åãèïåò ïðîòèâ Áîãà è âîþâà ñðåùó Ìîèñåÿ è Ààðîíà
è ñúñ ñëóãèòå Ìó”, ïèøå òîé îò Åôåñ äî Àíäðåé Ñàìîñàò-
ñêè. Â Õàëêèäîí íà ñâèêàíîòî îò èìïåðàòîðà ñúâåùàíèå
íà ïðåäñòàâèòåëèòå íà äâàòà ñúáîðà Òåîäîðèò ñå èçêàçâà
ðÿçêî çà ñâîèòå ïðîòèâíèöè, êàòî ãè ñðàâíÿâà ñ åçè÷íèöè-
òå, è ãîð÷èâî îòáåëÿçâà, ÷å äîðè åçè÷íèöèòå ñìÿòàò îáî-
ãîòâîðÿâàíîòî îò òÿõ ñëúíöå è íåáå çà áåçñòðàñòíè, à çâåç-
101
äèòå - çà áåçñìúðòíè, à åãèïòÿíèòå ïî÷èòàò Õðèñòà êàòî
ñòðàñòåí. Êúì òÿõ òîé îòíàñÿ ñòàðîçàâåòíèòå òåêñòîâå çà
áåççàêîííèöèòå è îòñòúïíèöèòå. Òåîäîðèò íå ðàçáèðàë
ñâ. Êèðèë, ñòðàõóâàë ñå îò åäíà âúîáðàæàåìà îïàñíîñò è
â óâëå÷åíèåòî ñè ñå ñêëàíÿë ïðåêàëåíî áëèçêî äî Íåñòî-
ðèé, íàðè÷àë ãî “ñëàäêîãëàñíà ôëåéòà”, çàñòúïâàë ñå çà
íåãî, çàùèòàâàéêè ãî îò “íåñïðàâåäëèâîñòòà, ïðè÷èíåíà
ìó îò íå÷åñòèâèòå”.  ñú÷óâñòâèåòî íà Òåîäîðèò êúì Íå-
ñòîðèé ðåøàâàùî çíà÷åíèå èìàë ôàêòúò íà “÷îâåêîóáèé-
ñòâîòî”, ò. å. íèçëîæåíèåòî, êàêòî ñìÿòàëè “èçòî÷íèòå”,
“áåç ñúä è íåçàêîííî”. Òåîäîðèò íå âëèçà â îáñúæäàíå íà
âúçãëåäèòå íà Íåñòîðèé è ïðåäè âñè÷êî ñïîðè ñ Êèðèë...
Ñ òÿãîñòíî ÷óâñòâî ñå çàâðúùà òîé â Ñèðèÿ ñëåä ñúáîðà -
ñòðóâàëî ìó ñå, ÷å ñå å ñïóñíàëà “òúìà ïî-ìðà÷íà îò òúìà-
òà íà åãèïåòñêèòå íàêàçàíèÿ”, ÷å å ïîñðàìåíà ïðàâàòà âÿðà
è ñà âúçòúðæåñòâóâàëè “çëèòå äîãìàòè”. Òîé ñòðàñòíî
æåëàåë ìèð, íî “íå÷åñòèâèòå ãëàâè” ïðîäúëæàâàëè äà ãî
ïëàøàò è òðåâîæàò. È â ñúùîòî âðåìå òîé òâúðäî è îò-
÷åòëèâî ïðàâè äîãìàòè÷åñêà ðàâíîñìåòêà íà ñïîðà - ïî-
ñêîðî ñ Êèðèë, îòêîëêîòî ñ Íåñòîðèé. Ïðè Êèðèë â íåãî-
âèòå ïðîòèâîíåñòîðèàíñêè ïèñàíèÿ òîé âèæäà ãëàâíàòà
ïðå÷êà è çàïëàõà çà ìèðà. Ïîìèðåíèåòî ñ Åãèïåò ìó ñå
ñòðóâàëî âúçìîæíî ñàìî ïðè óñëîâèå, ÷å Êèðèë ñå îòêà-
æå îò âñè÷êî íàïèñàíî îò íåãî ñðåùó Íåñòîðèé. È òîâà
íàëàãàëî äà ñå ïðåðàçãëåäà öÿëîòî äåëî íà Íåñòîðèé.
“Äà ñå àíàòåìîñâà íåîïðåäåëåíî, áåç âñÿêàêâè îãðàíè÷å-
íèÿ, ó÷åíèåòî íà ïîñî÷åíèÿ åïèñêîï, çíà÷è äà ñå àíàòå-
ìîñâà ñàìîòî áëàãî÷åñòèå”, ìèñëåë Òåîäîðèò. È ðåøèë:
“íà íåñïðàâåäëèâîòî è íåçàêîííî îñúæäàíå íà ñâåòåé-
øèÿ è áîãîëþáåçåí Íåñòîðèé äà íå ñå ñúãëàñÿâàìå íèòî ñ
ðúêà, íèòî ñ åçèê, íèòî ñ óì”. Îò òîâà èìåííî ñå îïðåäåëÿ
ïîçèöèÿòà íà Òåîäîðèò â èñòîðèÿòà íà âúçñúåäèíÿâàíåòî
íà Èçòîêà è Åãèïåò. Òîé ñêîðî ñå óáåæäàâà â äîãìàòè÷åñ-
êîòî ïðàâîñëàâèå íà Êèðèë, íî â íîâèòå è áåçñïîðíè èç-
ïîâåäàíèÿ íà Àëåêñàíäðèéñêèÿ àðõèåïèñêîï âèæäà îòêàç
îò “ëúæëèâîòî ìíîãîñëîâèå” íà íå÷åñòèâèòå ãëàâè, âèæ-
102
äà ðàçêàÿíèå è îáðúùàíå “îò ëúæëèâîòî êúì ïðàâîòî”,
îò “íå÷åñòèâîòî óìñòâàíå” êúì èñòèíàòà. È çàòîâà çà íåãî
îñòàâà íåïîíÿòíà è ïîäîçðèòåëíà íàñòîé÷èâîñòòà íà Êè-
ðèë ïî âúïðîñà çà îñúæäàíåòî íà Íåñòîðèé. Îïàñíîñòòà
îò ñòðàíà íà íåñòîðèàíñòâîòî îñòàâà íåÿñíà çà Òåîäîðèò.
Ïðåä íåãî âñå ñòîè ïðèçðàêúò íà Àïîëèíàðèé... Òîé áèë
ñêëîíåí íàé-ìíîãî äà ñå ïðåìúë÷è âúïðîñúò çà Íåñòî-
ðèé. Â êðàÿ íà êðàèùàòà òîé ñå ñúãëàñÿâà ñ ïðåäïàçëèâà-
òà ôîðìóëèðîâêà íà îñúæäàíåòî - “âñè÷êî òîâà, êîåòî òîé
å ãîâîðèë èëè ìèñëèë íå êàêòî òî ñå ñúäúðæà â àïîñòîë-
ñêîòî ó÷åíèå”. Íå ìó ñå èñêàëî âúîáùå äà ñå ñïîìåíàâà
èìåòî íà Íåñòîðèé â ñúãëàñèòåëíèòå óñëîâèÿ... È ñâ.
Êèðèë å ïî÷òè ïðàâ, êîãàòî, çàùèòàâàéêè ñâîèòå ñïîðíè
“ãëàâè” ñðåùó Òåîäîðèò, êàçâà çà íåãî, ÷å òîé “èçòúí÷åíî
ñúçåðöàâà òàéíñòâîòî, â åäâà áîäúðñòâåíî ñúñòîÿíèå, êàòî
÷å â ñúí èëè â îïèÿíåíèå”. Âúâ âñåêè ñëó÷àé ñòðàõúò îò
ìíèìèÿ àïîëèíàðèçúì íà Êèðèë ñúùî òîëêîâà ïðå÷åë íà
òúðæåñòâîòî íà ïðàâîñëàâèåòî, êàêòî íàâðåìåòî ïðè ïðî-
òèâîíèêåéñêàòà áîðáà óïëàõàòà îò ìíèìîòî ñàâåëèàíñòâî
íà ñòðîãèòå íèêåéöè. Êàêòî â ñâîåòî âðåìå ïðèçðàêúò íà
Ñàâåëèé çàñåí÷âàë ðåàëíèÿ îáðàç íà Àðèé, òàêà è ñåãà
çëîâåùàòà ñÿíêà íà Àïîëèíàðèé çàêðèâà çà “èçòî÷íèòå”,
â òîâà ÷èñëî è çà Òåîäîðèò, öåëèÿ äîãìàòè÷åñêè õîðè-
çîíò. È òå ïðåäïî÷èòàò äà îòñòúïÿò â îáëàñòòà íà äîãìà-
òè÷åñêàòà íåäîèçêàçàíîñò è íåîïðåäåëåíîñò. Åäâà â êðàÿ
íà òðèäåñåòòå ãîäèíè íàñòúïâà íàé-íàêðàÿ ìèð íà Èçòîê
è ñå âúçñòàíîâÿâà ñúãëàñèåòî ñ Åãèïåò, êîéòî çà ìàëêî íå
ñå íàðóøàâà îò ïîâäèãíàòèÿ â Åäåñ è Àëåêñàíäðèÿ âúïðîñ
çà âÿðàòà íà Òåîäîð è Äèîäîð. Ñäúðæàíîñòòà íà ñâ. Êè-
ðèë è Ïðîêúë Êîíñòàíòèíîïîëñêè ïðåäîòâðàòÿâà íîâèÿ
ðàçðèâ. Â èñòîðèÿòà íà òåçè âúëíåíèÿ Òåîäîðèò çàåìà
âèäíî ìÿñòî, òîé å, àêî íå ãëàâàòà, òî äóøàòà íà ïðàâî-
ñëàâíèÿ, ìàêàð è ïîäîçðèòåëåí Èçòîê.
3. Ïîä ïîêðîâà íà âúíøíîòî ñúãëàøåíèå ïðîäúëæà-
âàëà ïðåäèøíàòà áîðáà. Ñëåä ñìúðòòà íà ñâ. Êèðèë òÿ ñå
ðàçãàðÿ ñ íîâà ñèëà ïðè íåãîâèÿ ñóðîâ è âèñîêîìåðåí
103
ïðèåìíèê Äèîñêîð. Ñïîðúò çà âÿðàòà ñå óñëîæíÿâà îò
ëè÷íàòà è îáëàñòíà âðàæäà è ñúïåðíè÷åñòâî. Èìàëî ìíî-
ãî íåäîâîëíè îò óñòàíîâèëîòî ñå äîãìàòè÷åñêî ïîëîæå-
íèå íå ñàìî â Åãèïåò, íî è â ñàìèÿ Èçòîê. Ïðèçðàêúò íà
àïîëèíàðèçìà çàïî÷íàë äà ñå âúïëúùàâà. Ïîÿâÿâà ñå èñ-
òèíñêîòî ìîíîôèçèòñòâî, êîåòî, ïîäêðåïåíî îò äâîðà, âåä-
íàãà ïðåìèíàâà â íàñòúïëåíèå. Îïèðàéêè ñå íà êëåâåòèòå
íà îáèäåíèòå áåãëåöè îò Àíòèîõèÿ, ïîä ïðåäëîãà, ÷å çà-
ùèòàâà ïàìåòòà è âÿðàòà íà Êèðèë îò “ïîçîðíèòå” âúçðà-
æåíèÿ íà “èçòî÷íèòå”, â ïèñìîòî ñè äî Äîìí Àíòèîõèéñ-
êè ïðåç 448 ã. Äèîñêîð íàïðàâî ïîñòàâÿ âúïðîñà çà
ïðàâîñëàâèåòî íà öåëèÿ Èçòîê è íà Òåîäîðèò ïðåäè âñè÷-
êî. Îùå ïî-ðàíî ïðåç ñúùàòà ãîäèíà ñå ïîÿâÿâà èìïåðà-
òîðñêè óêàç, â êîéòî ïîä çàïëàõà îò ñìúðòíî íàêàçàíèå ñå
çàáðàíÿâà äà ñå ïèøàò, ÷åòàò è ñúõðàíÿâàò êíèãèòå, íàïè-
ñàíè ñðåùó ìíåíèÿòà íà ñâ. Êèðèë, ñ ÿâíîòî ïîñî÷âàíå íà
“íÿêàêâè äâóñìèñëåíè ó÷åíèÿ”. Íàðåä ñ òîâà èìïåðàòîðúò
ïðèçîâàâà äà ñå îòñòðàíè è íèçëîæè Òèðñêèÿò ìèòðîïî-
ëèò Èðèíåé, êîéòî íàñêîðî ïðåäè òîâà å ïîñòàâåí ïî ñúâåòà
è ïðè ó÷àñòèåòî íà Òåîäîðèò. Èðèíåé èìàë äîñòà ñúìíè-
òåëíî ìèíàëî: íà Åôåñêèÿ ñúáîð òîé áèë ðåâíîñòåí çà-
ùèòíèê íà Íåñòîðèé è ñëåä ñúáîðà ïèñàë â íåãîâà çàùè-
òà (èçãóáåíàòà êíèãà ñúñ çàãëàâèå “Òðàãåäèÿ”); çàåäíî ñ
Íåñòîðèé òîé áèë çàòî÷åí â Ïåòðà Àðàâèéñêà; âå÷å ñëåä
ñâîåòî ïîñòàâÿíå òîé ñå èçêàçâà íåïðåäïàçëèâî è ñúáëàç-
íèòåëíî, òàêà ÷å ñå íàëàãà Òåîäîðèò äà ãî óâåùàâà äà íå
ñïîðè çà èìåòî Áîãîðîäèöà; è íàêðàÿ - òîé áèë âòîðîáðà-
÷åí. Òàêà ïîâîäúò çà íàïàäåíèå áèë èçáðàí ìíîãî óäà÷-
íî. Íî íà Èçòîê íå èçïúëíÿâàò èìïåðàòîðñêèÿ óêàç è
ìîëÿò äà áúäå îòìåíåí. Òîçè ïúò Òåîäîðèò âÿðíî ðàçïîç-
íàâà â Äèîñêîð âðàã íà èñòèíàòà, ïðåäóñåùà, ÷å ñå íàäèãà
áóðÿ, è çàïî÷âà äà ãîòâè ñåáå ñè è äðóãèòå çà íåÿ. Íà
ïîäîçðåíèÿòà íà Äèîñêîð òîé îòâðúùà ñ ÿñíî è òî÷íî
èçïîâåäàíèå â äóõà è ñìèñúëà íà “ñúãëàøåíèåòî” îò 433
ã. Íî âúçáóæäåíèåòî â Àëåêñàíäðèÿ ñå óñèëâà. Íåäîâîë-
íèòå ìîíàñè îò Èçòîêà áðîäÿò íàâðåä ïî åãèïåòñêèòå ìà-
104
íàñòèðè è íàâñÿêúäå ãîâîðÿò çà îïàñíîñòòà çà “Êèðèëî-
âàòà âÿðà”. Îò Àëåêñàíäðèÿ â Êîíñòàíòèíîïîë áèëè èç-
ïðàòåíè ñïåöèàëíè ïðàòåíèöè, êîèòî ïðåäè âñè÷êî ïîâäèã-
íàëè îáâèíåíèåòî â åðåñ è “ïðîãëóøèëè óøèòå íà âñè÷êè,
÷å âìåñòî åäèí Ñèí Òåîäîðèò ïðîïîâÿäâà äâàìà”. Âïðî-
÷åì íå òîâà îáâèíåíèå ïðèâëÿêëî èìïåðàòîðà íà ñòðàíà-
òà íà “ôàðàîíà”, êàêòî Òåîäîðèò íàðè÷àë Äèîñêîð, à ïî-
ñêîðî íàìåöèòå çà íåñïîêîéíèÿ äóõ íà Êèðñêèÿ åïèñêîï,
çà òîâà, ÷å òîé ïðåäñòàâëÿâà çàïëàõà çà îáùåñòâåíèÿ ðåä
è àâòîðèòåò. Âîäåëà ñå áîðáà ïðåäè âñè÷êî ïðîòèâ Òåîäî-
ðèò. Àëåêñàíäðèéöèòå óñïåëè äà èçäåéñòâàò èìïåðàòîðñ-
êè óêàç çà îòòåãëÿíåòî íà Òåîäîðèò â Êèð áåç ïðàâî äà
íàïóñêà ãðàäà, ïîðàäè òîâà, “÷å òîé ÷åñòî ñâèêâà ñúáîðè è
òàêà ñìóùàâà ïðàâîñëàâíèòå”.  ñâîåòî ïî÷åòíî èçãíàíèå
Òåîäîðèò íå ïðåêúñâà âðúçêèòå ñè è ñ èçòî÷íèòå ñúáðàòÿ,
è ñ ïðèÿòåëèòå ñè â Êîíñòàíòèíîïîë è â äâîðà. Òî÷íî ïî
òîâà âðåìå, ïðåç íîåìâðè 448 ã., Åâñåâèé, Äîðèëåéñêèÿò
åïèñêîï îò Ñèíààäñêàòà ìèòðîïîëèÿ, èçïðàùà äî Ôëàâè-
àí Êîíñòàíòèíîïîëñêè îáâèíèòåëíà æàëáà ñðåùó Åâòè-
õèé è Åâòèõèé áèâà îñúäåí è “îòëú÷åí îò îáùåíèå”. Çà
Òåîäîðèò ñïîðåä ñîáñòâåíèòå ìó äóìè òîâà å ëú÷ ñâåòëè-
íà ñðåä äúëáîêàòà íîù. Ñêîðî ñëåä Êîíñòàíòèíîïîëñêèÿ
ñúáîð êúì ñòîëèöàòà ñå îòïðàâÿò “èçòî÷íè” ïðàòåíèöè,
çà äà çàùèòÿò ïðàâîñëàâèåòî íà çàïîäîçðåíèÿ Èçòîê. Òîâà
ïðàòåíè÷åñòâî íå ïîñòèãà òðàåí óñïåõ. Íî â æåëàíèåòî
ñè çà ñúáîðåí ñúä Òåîäîðèò å åäèíîäóøåí ñ îáâèíèòåëèòå
ñè è ïî òÿõíî âíóøåíèå íà 30 ìàðò 449 ã. å îáÿâåí èìïå-
ðàòîðñêèÿò óêàç çà ñâèêâàíå íà âñåëåíñêè ñúáîð íà 1
àâãóñò â Åôåñ, ïðè êîåòî íà Äèîñêîð ñå ïðåäîñòàâÿ ïúðâåí-
ñòâî, à Òåîäîðèò êàòî çàïîäîçðÿí ñå îòñòðàíÿâà îò ó÷àñ-
òèå â ñúáîðà, îñâåí àêî îáðàòíîòî íå ñå îêàæå óãîäíî íà
ñúáîðà. Â îòãîâîð íà ìîëáàòà çà îòìÿíà íà òàçè çàáðàíà
èìïåðàòîðúò ïîâòîðèë îïðåäåëåíèåòî ñè - “çàùîòî å
äðúçíàë äà èçëàãà ïðîòèâíîòî íà òîâà, êîåòî å íàïèñàë çà
âÿðàòà áëàæåíîïî÷èâøèÿò Êèðèë”... Îò ñàìîòî íà÷àëî
ìîæåëî äà ñå ïðåäâèäè êàêúâ ùå å ïðåäñòîÿùèÿò ñúáîð.
105
Òåîäîðèò ÿñíî âèæäàë “íà÷àëîòî íà ïúëíîòî îòïàäàíå” è
íå î÷àêâàë íèùî äîáðî. Ñúáîðúò ñå ñâèêâàë, çà äà îòñúäè
çà íÿêîè îò èçòî÷íèòå åïèñêîïè, “çàðàçåíè îò íå÷åñòèåòî
íà Íåñòîðèé”, êàêòî ñå èçðàçÿâàë èìïåðàòîðúò â ãðàìî-
òèòå ñè êúì Äèîñêîð, è áèë ïðåäâàðèòåëíî ãîòî⠓äà ãè
íèçâåðãíå îò ñâåòèòå Öúðêâè è äà èçòðúãíå öåëèÿ äÿâîë-
ñêè êîðåí”. Ñúáîðúò ñå îêàçàë â äåéñòâèòåëíîñò “ðàçáîé-
íè÷åñêè ñúáîð” è ñ òîâà èìå âëÿçúë â èñòîðèÿòà. Òóê
Òåîäîðèò áèë îñúäåí çàäî÷íî êàòî îòÿâëåí íåñòîðèàíèí, -
“ëèøåí îò âñÿêàêâî ñëóæåíèå, âñÿêà ÷åñò è âñÿêà ñòåïåí
íà ñâåùåíñòâî”. Ïðèñúäàòà ñå îñíîâàâàëà íà æàëáàòà íà
àíòèîõèéñêèÿ ïðåçâèòåð Ïåëàãèé, íà ïðåäñòàâåíèòå îò íåãî
èçâàäêè îò êíèãàòà òà Òåîäîðèò â çàùèòà íà Äèîäîð è
Òåîäîð, íà ïèñìàòà íà Òåîäîðèò äî ìîíàñèòå ñðåùó Êè-
ðèë - âå÷å ñàìèÿò ôàêò, ÷å Òåîäîðèò “ñå îñìåëèë äà ìèñ-
ëè è ïèøå íåùî ïðîòèâíî íà ñú÷èíåíèÿòà íà áëàæåíèÿ
íàø îòåö Êèðèë”, äîêàçâàë çà ñúáîðà íåãîâîòî íå÷åñòèå.
È ïðè òîâà òîé áèë èçëèçàë â çàùèòà íà Íåñòîðèåâèòå
ó÷èòåëè... Ïðèñúäàòà íå ñðåùíàëà âúçðàæåíèÿ è îò ñòðà-
íà íà ïðèñúñòâàùèòå “èçòî÷íè”; òå ïðèçíàëè íèçëàãàíå-
òî íà Òåîäîðèò, â òîâà ÷èñëî è Äîìí Àíòèîõèéñêè, ìàêàð
÷å çàåäíî ñ Òåîäîðèò áèë íèçëîæåí è òîé ñàìèÿò. Íèçëî-
æåíè áèëè îñâåí òîâà è Ôëàâèàí Êîíñòàíòèíîïîëñêè, Åâ-
ñåâèé Äîðèëåéñêè, ïúðâèÿò îáâèíèòåë íà ñåãà âúçñòàíî-
âåíèÿ Åâòèõèé, è Èâà Åäåñêè. Ïðèñúäàòà áèëà ïîòâúðäåíà
è îò èìïåðàòîðñêè óêàç. Çàáðàíÿâàëî ñå âñÿêàêâî îáùå-
íèå ñ îñúäåíèòå “êàêòî â ãðàäà, òàêà è â ïîëåòî” ïîä çàï-
ëàõà çà äîæèâîòíî èçãíàíèå. Çàïîâÿäàíî áèëî ïóáëè÷íî
äà áúäàò èçãîðåíè ñú÷èíåíèÿòà íà Òåîäîðèò çàåäíî ñúñ
ñú÷èíåíèÿòà íà Íåñòîðèé è êíèãèòå íà Ïîðôèðèé ïðîòèâ
õðèñòèÿíèòå, çàáðàíÿâàëî ñå òå äà ñå ïàçÿò è ÷åòàò. Âñè÷-
êè åïèñêîïè òðÿáâàëî ïèñìåíî äà èçðàçÿò ñúãëàñèåòî ñè
ñúñ ñúáîðíîòî ðåøåíèå. Áèë íàçíà÷åí ñïåöèàëåí èìïåðà-
òîðñêè ÷èíîâíèê - åäèí îò ïîìîùíèöèòå íà Äèîñêîð, -
êîéòî äà ñëåäè ñúáèðàíåòî íà ïîäïèñèòå. Ðèìñêèòå ëåãà-
òè íå ïîäïèñàëè ñúáîðíèòå îïðåäåëåíèÿ è áèëè ïðèíóäå-
106
íè äà áÿãàò îò Åôåñ. Ïðåäè çàìèíàâàíåòî ñè òå ïîëó÷èëè
îò Ôëàâèàí è Åâñåâèé îáðúùåíèå êúì Ðèìñêèÿ ïðåñòîë.
Êúì Ðèì ñå îáúðíàë è Òåîäîðèò. Òîé î÷àêâàë îò ïàïàòà
ôîðìàëíî ïðåðàçãëåæäàíå íà öÿëîòî äåëî. Êúì íåãî òîé
ñå îáðúùàë êàòî êúì ïðåäñòîÿòåë íà îùå íåèçêàçàëà ñå
ïîìåñòíà öúðêâà, ïðè òîâà îñîáåíî íåçàâèñèìà îò íàòèñêà
íà Êîíñòàíòèíîïîë. Îñâåí êúì Ðèì íÿìàëî êúäå äà ñå
îáúðíå. Èçòîêúò áèë áåçñèëåí è îòñëàáåí. Àëåêñàíäðèÿ
è Êîíñòàíòèíîïîë áèëè â ðúöåòå íà âðàãîâåòå. Òåîäîðèò
î÷àêâàë îò ïàïàòà íàìåñà â êà÷åñòâîòî íà òðåòåéñêè ñúäèÿ.
Íàäåæäàòà çà ïîìîù îò Ðèì ñå îïðàâäàëà. Ïàïàòà íå
ïðèçíàë äåÿíèÿòà íà Äèîñêîðîâîòî ñáîðèùå. Î÷åâèäíî
Ðèìñêèÿò ñúáîð ïðèåë Òåîäîðèò â îáùåíèå, âúçñòàíîâèë
ãî â åïèñêîïñêî äîñòîéíñòâî. Ñàìèÿò Òåîäîðèò ïî òîâà
âðåìå æèâååë â ñâîÿ îòäàëå÷åí Àïàìèéñêè ìàíàñòèð î÷å-
âèäíî â ãîëåìè ëèøåíèÿ. Â ïèñìàòà ñè òîé ïðîäúëæàâà
äà ñå îïëàêâà îò íåñïðàâåäëèâîòî ñè “óáèåíèå” è ïîä÷åð-
òàâàë äîãìàòè÷åñêèÿ ñìèñúë íà ïîâäèãíàòîòî ñðåùó íåãî
ãîíåíèå. Îñîáåíî ãî ñìóùàâàëî è òðåâîæèëî ìàëîäóøè-
åòî íà ìíîçèíñòâîòî, ñïëàøåíî è ïîòèñíàòî îò ñóðîâîòî
ïîâåäåíèå íà Äèîñêîð. “Êîè ñà òåçè ïîëèïè, êîèòî ïðî-
ìåíÿò öâåòà ñè òàêà ñïîðåä öâåòà íà ñêàëèòå, èëè õàìåëå-
îíè - îêðàñêàòà ñè ñïîðåä ëèñòàòà, êàêòî òåçè ïðîìåíÿò
ìíåíèåòî ñè â çàâèñèìîñò îò âðåìåòî”, ñêðúáíî ïèòà Òåî-
äîðèò. È ïðèçîâàâà âñè÷êè äà ñå çàãðèæàò çà “àêðèâèÿ-
òà”. Ïî òîâà âðåìå òîé ïèøå ìíîãî è â ïèñìàòà ñè ðàçÿñ-
íÿâà õðèñòîëîãè÷åñêèòå èñòèíè, êàòî â ñúùîòî âðåìå
îïðîâåðãàâà ðàçïðîñòðàíÿâàíèòå îò âðàãîâåòå ìó ëúæëèâè
òúëêóâàíèÿ è êëåâåòè. Òîé ïîñî÷âà êàòî îáðàçåö çà òî÷íî
äîãìàòè÷åñêî òúëêóâàíèå òîìîñà íà ïàïà Ëúâ äî Ôëàâè-
àí, íåïðèåò îò ðàçáîéíè÷åñêèÿ ñúáîð, íî âïîñëåäñòâèå óò-
âúðäåí îò Õàëêèäîíñêèÿ. “Ùîì ãî ïðî÷åòîõ, - ïèøå Òåî-
äîðèò, - àç âúçõâàëèõ ÷îâåêîëþáèâèÿ Ãîñïîä ÷å íå å
îñòàâèë ñúâñåì Öúðêâèòå, íî å ñúõðàíèë èñêðàòà íà ïðà-
âîñëàâèåòî è äîðè íå èñêðà, íî ïðåãîëÿì îãúí, ìîæåù äà
âúçïëàìåíè è îñâåòè âñåëåíàòà”... Ñ âúçöàðÿâàíåòî íà
107
Ìàðêèàí ïîëîæåíèåòî â èìïåðèÿòà ñå ïðîìåíÿ. Íà èç-
ãíàíèöèòå å ðàçðåøåíî äà ñå çàâúðíàò, âúðíàë ñå â Êèð è
Òåîäîðèò. Íà 17 ìàé 451 ã. áèëà èçäàäåíà èìïåðàòîðñêà
ñàêðà çà ñâèêâàíå íà ñúáîð íà 1 ñåïòåìâðè â Íèêåÿ. Òîâà
ñúâïàäàëî ñ æåëàíèÿòà íà Òåîäîðèò, êîéòî ìîëåë “äà ñå
ñâèêà ñúáîð íå îò ìåòåæíè ëþäå è áðîäÿãè, íî îò òàêèâà,
íà êîèòî ñà ïîâåðåíè Áîæèèòå äåëà”... Òåîäîðèò áèë ïî-
ñðåùíàò áóðíî îò ñúáîðà. Åãèïòÿíèòå îòêàçâàëè äà ãî
ïðèçíàÿò çà åïèñêîï è äà çàñåäàâàò çàåäíî ñ íåãî. Íî
“ñåíàòúò” è èìïåðàòîðñêèòå ñàíîâíèöè, ïîäêðåïÿíè îò
“èçòî÷íèòå”, çàñòàíàëè â çàùèòà íà Òåîäîðèò êàòî èùåö è
îáâèíèòåë íà ñúáîðà îò 449 ã. Îò ñàìîòî íà÷àëî òîé âçå-
ìàë ó÷àñòèå â ñúáîðíèòå ãëàñóâàíèÿ è ðàçñúæäåíèÿ êàòî
ïúëíîïðàâåí ÷ëåí. Íà îñìîòî çàñåäàíèå Òåîäîðèò áèë
âúçñòàíîâåí íà íåãîâàòà Êèðñêà êàòåäðà è “âñÿêî ñúìíå-
íèå ïî îòíîøåíèå íà ïðåáîãîëþáåçíèÿ Òåîäîðèò ñå ðàç-
ðåøèëî”. Îò íåãî ñå èçèñêàëà ñàìî ïðÿêà àíàòåìà íà Íå-
ñòîðèé. Îò ñúáîðíèòå äåÿíèÿ ñå âèæäà, ÷å Òåîäîðèò êàòî
÷å ëè ñå å îïèòàë äà ãî èçáåãíå, ïðåäëàãàéêè äà ïðî÷åòå
ñâîåòî ñîáñòâåíî âåðîèçëîæåíèå, çà äà ñå óñòàíîâè êàê
âÿðâà è ó÷è òîé. “Àç áÿõ îêëåâåòåí - êàçâà òîé - è äîéäîõ
äà äîêàæà, ÷å ñúì ïðàâîñëàâåí. Àç ïðîêëèíÿì Íåñòîðèé
è Åâòèõèé, íî íÿìà äà ãîâîðÿ çà òîâà, äîêàòî íå èçëîæà
êàê àç âÿðâàì”... Î÷åâèäíî òîé ñå å ñòðàõóâàë, ÷å ñàìî
îñúæäàíåòî íà Íåñòîðèé ìîæå äà ñå îêàæå äâóñìèñëåíî,
çàùîòî ñ íåãî áèõà ñå ñúãëàñèëè ñúâñåì íååäèíîìèñëåíè-
òå ïîìåæäó ñè ïðàâîñëàâíè è ìîíîôèçèòè. Îòëú÷âàíåòî
íà Íåñòîðèé âñå îùå íå ðåøàâà âúïðîñà çà ïðàâîñëàâèåòî
íà îòëú÷âàùèÿ. Çàòîâà, êîãàòî ñúáîðúò íå ïîæåëàë äà
ñëóøà ïîäðîáíîòî ìó èçïîâåäàíèå, Òåîäîðèò ïðèáàâèë
êúì àíàòåìàòà íà Íåñòîðèé ïðåïðàòêà êúì âå÷å ñúñòîÿ-
ëîòî ñå îïðåäåëåíèå (îðîñ) íà ñúáîðà è êúì òîìîñà íà
ïàïà Ëúâ. Âúâ âñåêè ñëó÷àé Òåîäîðèò áèë âúçñòàíîâåí è
âúðíàò íà êàòåäðàòà ñè. Çà æèâîòà íà Òåîäîðèò ñëåä Õàë-
êèäîíñêèÿ ñúáîð íå å èçâåñòíî ïî÷òè íèùî. Î÷åâèäíî
ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè îò æèâîòà ñè òîé å ñòðàíÿë îò
108
öúðêîâíèòå ñúáèòèÿ, ìàêàð ÷å îùå ïðåç 453 ã. êúì òîâà
ñúñ ñïåöèàëíî ïîñëàíèå ãî ïðèçîâàâàë ïàïà Ëúâ. Ïî÷è-
íàë å âåðîÿòíî ïðåç 457 ã.
4. Ñïîðúò çà Òåîäîðèò íå ñå ïðåêðàòèë ñúñ ñìúðòòà
ìó. Îùå ñëåä Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð ñðåùó íåãî íà Çàïàä
ñå îáÿâÿâà Ìàðèé Ìåðêàòîð, èçâåñòåí ñ áîðáàòà ñè ñ ïåëà-
ãèàíèòå. Òîé îáâèíÿâà Òåîäîðèò â íåñòîðèàíñòâî è äîêàç-
âà îáâèíåíèåòî ñè, êàòî ñúïîñòàâÿ îòêúñè îò òâîðåíèÿòà íà
Òåîäîðèò ñúñ ñú÷èíåíèÿòà íà Òåîäîð (Ìîïñóåñòèéñêè) è
Íåñòîðèé, îò åäíà ñòðàíà, è ñ òåçè íà Êèðèë, íà ïàïà Öåëå-
ñòèí è îïðåäåëåíèÿòà íà Åôåñêèÿ ñúáîð, îò äðóãà. Òàêúâ
ïîäáîð è ñúïîñòàâÿíå ñå îêàçâàò ìíîãî íåáëàãîïðèÿòíè
çà Òåîäîðèò. Ìàðèé Ìåðêàòîð ñå çàåìà ñ ðàçáîð ïî ñúùå-
ñòâî íà âúçãëåäèòå íà Òåîäîðèò. Òàçè ïîëåìè÷åñêà ïðî-
ÿâà íÿìàëà ïðàêòè÷åñêè ïîñëåäèöè. Ïîëîæåíèåòî ñå èçîñ-
òðÿ ïî-êúñíî. Îò ñàìî ñåáå ñè ñå ðàçáèðà, ÷å ìîíîôèçèòñêèòå
êðúãîâå çàòàèëè íåïðèìèðèìà âðàæäåáíîñò êúì Òåîäîðèò.
Çà ìîíîôèçèòèòå îñúæäàíåòî íà Òåîäîðèò åñòåñòâåíî ñå
ñâúðçâà ñ îòðè÷àíåòî íà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð, íà êîéòî
òîé áèâà ïðèåò â îáùåíèå è å ïðèçíàòî ïðàâîñëàâèåòî ìó.
 êðàÿ íà V âåê èìïåðàòîð Àíàñòàñèé ïîñòàâèë äèðåêòíî
âúïðîñà çà àíàòåìîñâàíåòî íà Òåîäîðèò. Ïî ñúùîòî âðå-
ìå ñðåùó íåãî ñå ïðîèçíàñÿ Ôèëîêñåí Èåðàïîëñêè, êîéòî
áèë ïîäáðàë ñúáëàçíèòåëíèòå ìåñòà îò òâîðåíèÿòà ìó. Ñ
òå÷åíèå íà âðåìåòî âúçáóæäåíèåòî íàðàñòâà è ïðåç 520 ã.
èìïåðàòîð Þñòèí ñâèäåòåëñòâà, ÷å “Òåîäîðèò íàâðåä å
îáâèíÿâàí â çàáëóæäåíèÿ âúâ âÿðàòà”.  ïðîòèâîâåñ íà
òåçè íàñòðîåíèÿ â Êèð óñòðîéâàò òúðæåñòâåíè ñúáðàíèÿ
â ÷åñò è â ïàìåò íà áëàæåíèÿ åïèñêîï... Ïðè Þñòèíèàí
íàñòúïëåíèåòî íà ìîíîôèçèòèòå ñòàâà îñîáåíî áóðíî. Íà
Êîíñòàíòèíîïîëñêîòî ñúáåñåäâàíå ìåæäó ñåâèðèàíèòå è
ïðàâîñëàâíèòå ïðåç 531 ã. áèâà ïîñòàâåí îòíîâî âúïðîñúò
çà Òåîäîðèò. Ìîíîôèçèòèòå ïîäëàãàò íà ñúìíåíèå èñ-
êðåíîñòòà íà îòðå÷åíèåòî ìó îò Íåñòîðèé â Õàëêèäîí.
Îòíîâî âúçíèêâà âúïðîñúò çà ñìèñúëà íà ðàçíîãëàñèåòî
ìåæäó Òåîäîðèò è Êèðèë... Òàêà ïîñòåïåííî íàçðÿâà
109
âúïðîñúò çà “òðèòå ãëàâè”, çà Òåîäîðèò, Èâà è Òåîäîð.
Òîé áèâà ðÿçêî ïîñòàâåí îò Þñòèíèàí â åäèêòà ìó âåðî-
ÿòíî îò 544 ã. (èçâåñòåí ñàìî ïî ïðåðàçêàç è ïîçîâàâàíèÿ
íà íåãî). Èçãëåæäà, òóê ìàëêî ñå å ãîâîðèëî çà Òåîäîðèò.
Îáâèíÿâàëè ãî âúâ âúçðàæåíèÿ ñðåùó ñâ. Êèðèë è ïîðè-
öàíèå íà Åôåñêèÿ ñúáîð. Þñòèíèàí ñå ñòàðàåë äà ðàçäå-
ëè âúïðîñà çà Òåîäîðèò è çà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð è
òâúðäÿë, ÷å íèòî Òåîäîðèò, íèòî Èâà ñà âçåìàëè ó÷àñòèå â
äîãìàòè÷åñêèòå äåÿíèÿ íà ñúáîðà, ÷å òå ñà áèëè ïðèçîâà-
íè íà ñúáîðà âå÷å ñëåä îñúæäàíåòî íà Åâòèõèé è Äèîñ-
êîð è ñëåä ñúñòàâÿíåòî íà âåðîèçëîæåíèåòî... Ïîä çàï-
ëàõà îò èçãíàíèå Þñòèíèàí óñïÿâà äà ïîëó÷è ñúãëàñèå
çà îñúæäàíåòî íà “òðèòå ãëàâè” îò Êîíñòàíòèíîïîëñêèÿ
ïàòðèàðõ Ìèíà è îò äðóãèòå ïàòðèàðñè. Ïàïà Âèãèëèé
äàë ñúãëàñèåòî ñè îùå ïðåäè òîâà. Íî Çàïàäúò èçðàçÿâà
ðåøèòåëåí ïðîòåñò, îñîáåíî Àôðèêàíñêèòå êëèðèöè. Òî-
ãàâà Âèãèëèé ïðîìåíÿ îòíîøåíèåòî ñè è áèäåéêè ïðèâè-
êàí îò èìïåðàòîðà â Êîíñòàíòèíîïîë, çàñòàâà òóê â îïî-
çèöèÿ - è ïðîèçíàñÿ îòëú÷åíèå íà ïàòðèàðõ Ìèíà.
Âïðî÷åì òîé ñêîðî îòíîâî îòñòúïâà ïðåä èìïåðàòîðà. Íî
îòíîâî âúðõó íåãî å îêàçàí íàòèñê. Ãåðìàíñêèÿò åïèñêîï
Ôàêóíä ïðåäñòàâÿ îáøèðåí òðóä “Â çàùèòà íà òðèòå ãëà-
âè”. Çà Òåîäîðèò Ôàêóíä ãîâîðè ìàëêî, íî ñå ñòàðàå äà
ðàçÿñíè ïî ñúùåñòâî ñìèñúëà íà ðàçíîãëàñèÿòà ìó ñ Êè-
ðèë è âúîáùå äà îïðàâäàå ïîâåäåíèåòî íà “èçòî÷íèòå” â
Åôåñ. Çàåäíî ñ òîâà Ôàêóíä ðàçêðèâà è îíåçè èçâîäè,
êîèòî áèõà ìîãëè äà ñå íàïðàâÿò îò îñúæäàíåòî íà “ãëà-
âèòå” ïîäðèâàùè íà çíà÷åíèåòî íà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð.
Òîé îïðîâåðãàâà Þñòèíèàí, ÷å Èâà è Òåîäîðèò íå ñà ó÷à-
ñòâàëè â äåÿíèÿòà íà ñúáîðà. È ïðàâè ñëåäíîòî çàêëþ÷å-
íèå: “Ñú÷èíåíèÿòà íà Òåîäîðèò ïðîòèâ áëàæåíèÿ Êèðèë
íå ìîãàò äà áúäàò îñúäåíè, áåç îò òîâà Õàëêèäîíñêèÿò
ñúáîð äà èçãëåæäà ïðåäîñúäèòåëåí è çàùîòî Òåîäîðèò å
âçåìàë ó÷àñòèå â ðàçñúæäåíèÿòà è îïðåäåëåíèÿòà òàì,
çàùèòàâàë å ïèñìîòî íà ïàïà Ëúâ, îïðîâåðãàâàùî áåçó-
ìèåòî íà Åâòèõèé, è å äîêàçàë ïðàâîòàòà ìó ïðåä íåðàç-
110
áèðàùèòå.” Íå áåç âëèÿíèåòî íà çàùèòàòà íà Ôàêóíä
ïàïà Âèãèëèé â íîâîòî ñè ñúæäåíèå (îò 11 àïðèë 548 ã.)
ãîâîðè çà “ãëàâèòå” ìíîãî ìåêî, óãîâàðÿ íåïðèêîñíîâåíî-
ñòòà è äîñòîéíñòâîòî íà èçâúðøèëèòå ñå ñúáîðè è îãðà-
íè÷àâà îñúæäàíåòî ñè ïî îòíîøåíèå íà Òåîäîðèò ñàìî ñ
âúçðàæåíèÿòà ìó ïðîòè⠓ãëàâèòå” íà Êèðèë. Íî è òîâà
ñúæäåíèå íà ïàïàòà ïðåäèçâèêàëî ïðîòåñòè èç öåëèÿ Çà-
ïàä è ïðåç 549 ã. Âèãèëèé îòíîâî ñå îòêàçâà îò íåãî.
Ïðåç 551 ã. Þñòèíèàí âúçîáíîâÿâà âúïðîñà çà “òðèòå
ãëàâè” â ñâîåòî “èçïîâåäàíèå íà âÿðàòà”. Òóê âúïðîñúò
çà Òåîäîðèò ñå ñâåæäà äî áîðáàòà ìó ñðåùó Åôåñêèÿ ñúáîð
è ñðåùó ñâ. Êèðèë è äî îòäåëíè íåãîâè èçðàçè. Íàðåä ñ
òîâà Þñòèíèàí ïîä÷åðòàâà ïðèçíàâàíåòî íà Õàëêèäîíñ-
êèÿ ñúáîð. Ïðåç âðåìåòî íà òåçè êîëåáëèâè ðåøåíèÿ è
ñúæäåíèÿ âúïðîñúò ìàëêî ïî ìàëêî ñå îñâîáîæäàâà îò
ìîíîôèçèòñêîòî ñè îñâåòëåíèå. Îêîí÷àòåëíî ðåøåíèå òîé
ïîëó÷àâà íà V Âñåëåíñêè ñúáîð.  ñâîèòå ïîäðîáíîñòè
õîäúò íà äåëîòî ïî âðåìå íà ñúáîðà íå íè å íàïúëíî
ÿñåí. Íî îáùèÿò ñìèñúë íà ñúáîðíîòî ðåøåíèå å íàïúëíî
îïðåäåëåí. Ëè÷íîñòòà íà Òåîäîðèò êàòî ÷îâåê è ó÷èòåë, è
ïðàâîòàòà íà âÿðàòà ìó ñà ïðèçíàòè èçâúí âñÿêàêâî ïîäî-
çðåíèå. Íî ñðåä òâîðåíèÿòà ìó ñà íàìåðåíè è òàêèâà, êî-
èòî ïîðàäè ðàçëè÷íè ïðè÷èíè, ïîðàäè íåïðåäïàçëèâîñò è
íåîáìèñëåíîñò íà èçëîæåíèåòî è åçèêà, òðÿáâà äà áúäàò
ïðèçíàòè çà ñúáëàçíèòåëíè. Ñúáîðúò îïðåäåëÿ äà áúäå
îòõâúðëåíî “îíîâà, êîåòî Òåîäîðèò íå÷åñòèâî å íàïèñàë
ïðîòèâ ïðàâàòà âÿðà è ïðîòèâ äâàíàäåñåòòå ãëàâè íà ñâ.
Êèðèë, è ïðîòèâ ïúðâèÿ Åôåñêè ñúáîð, è îíîâà, êîåòî òîé
å íàïèñàë â çàùèòà íà Òåîäîð è Íåñòîðèé”. Òîâà íå áèëî
îòëú÷âàíå íà Òåîäîðèò, íî îçíà÷àâàëî îòðè÷àíå íà äîãìà-
òè÷åñêèÿ ìó àâòîðèòåò çàðàäè íåóäà÷íàòà ïîëåìèêà ñúñ
ñâ. Êèðèë, êîåòî îáà÷å íå äàâà ïðàâî çà ñúìíåíèå â íåãî-
âîòî ïðàâîìèñëèå êàòî öÿëî. Òàêîâà èìåííî å òúëêóâà-
íèåòî íà ïîñòàíîâëåíèÿòà íà V ñúáîð äàäåíî òîãàâà îò
ïàïàòà. Èìåííî òàêà ãè âúçïðèåëî è öúðêîâíîòî ñúçíà-
íèå. Òåîäîðèò áèâà ïî÷èòàí â Öúðêâàòà êàòî áëàæåí ìúæ
111
ñðåä Îòöèòå íà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð è ñðåä ó÷èòåëèòå ïî
áëàãî÷åñòèå. Íî áîãîñëîâñêèòå ìó ðàçñúæäåíèÿ ñà ïðè-
åìàò óãîâîðêà, êàòî ñå âçèìàò ïðåäâèä íåòî÷íîñòòà è íå-
ïðåäïàçëèâîñòòà â èçëîæåíèåòî è åçèêà ìó.

2. ÑÚ×ÈÍÅÍÈß

1. Òåîäîðèò å åäèí îò íàé-çàáåëåæèòåëíèòå åêçåãå-

òè íà äðåâíîñòòà. Íà íåãî ïðèíàäëåæàò ðåäèöà òúëêóâà-
íèÿ íà îòäåëíè êíèãè - íà âñè÷êèòå ïðîðîöè, íà Ïåñåí íà
ïåñíèòå, íà âñè÷êè ïîñëàíèÿ íà àïîñòîë Ïàâåë. Îñâåí òîâà
òîé ñúñòàâÿ ïîä ôîðìàòà íà âúïðîñè è îòãîâîðè îáÿñíå-
íèÿ íà èçáðàíè òðóäíè ìåñòà îò Îñìîêíèæèåòî è èñòîðè-
÷åñêèòå êíèãè íà Ñòàðèÿ Çàâåò. -  òúëêóâàíèÿòà ñè Òåî-
äîðèò ñå îïèðà íà èñòîðèêî-ãðàìàòè÷åñêèÿ àíàëèç íà
òåêñòà, ñïèðà ñå ïðåäè âñè÷êî âúðõó áóêâàëíèÿ ìó ñìèñúë.
Ïðè òîâà âçåìà ïðåäâèä ðàçíî÷òåíèÿòà â ãðúöêèÿ òåêñò,
íåðÿäêî ñå îáðúùà êúì åâðåéñêèÿ; âïðî÷åì, òîé åäâà ëè å
çíàåë åâðåéñêè åçèê èç îñíîâè. Êúì êðàéíîñòèòå íà àëå-
ãîðèçìà Òåîäîðèò ñå îòíàñÿ ðÿçêî, â àëåãîðè÷åñêèòå îáÿñ-
íåíèÿ âèæäà “áàñíè íà íåðàçóìíèòå”, “áúëíóâàíå íà îïè-
ëè ñå ñòàðèöè”, “èçìèñëèöè íà ïðàçíîäóìöèòå”. Òîé ñìÿòà,
÷å çàäà÷àòà íà òúëêóâàòåëÿ å “äà ïðîíèêíå â òàéíèòå íà
âñåñâåòèÿ Äóõ”, è çà òîâà å íóæíî îçàðåíèå ñâèøå - áåç-
ïîêîéíîòî âúîáðàæåíèå òóê å èçëèøíî. Íî Òåîäîðèò íå
ñå ñïèðà íà “ïðîñòàòà áóêâà”, íå ñå îòêàçâà ïðè ñãîäíè
ñëó÷àè äà ñå ïîòàïÿ â äúëáèíèòå è äà óëàâÿ “ñúêðîâåíèÿ
áèñåð íà ðàçáèðàíåòî”.  áèáëåéñêèÿ òåêñò ìíîãî íåùà
ñà êàçàíè îòíîñèòåëíî, ìåòàôîðè÷åñêè, è òúëêóâàíèåòî
òðÿáâà äà ðàçêðèå ñìèñúëúò íà òåçè îáðàçè è òðîïè. Çíà-
÷åíèåòî íà Ñòàðîçàâåòíîòî îáðÿäîâî çàêîíîäàòåëñòâî
òðÿáâà äà ñå îáÿñíÿâà “ïî çàêîíèòå íà èíîñêàçàíèåòî”...
 ñâîåòî òúëêóâàíèå íà Ïåñåí íà ïåñíèòå Òåîäîðèò âúçðà-
çÿâà íà îòðèöàòåëèòå íà íåéíàòà áîãîâäúõíîâåíîñò, êîèòî
íå óìåÿò äà âíèêíàò â ñìèñúëà è “äà îòêðèÿò òàéíàòà íà
ñëîâîòî”... Íà âðåìåòî ðàçáèðàëè, ÷å Òåîäîðèò òóê èìà
112
ïðåäâèä Òåîäîð Ìîïñóåñòèéñêè - “ìàêàð è äà êðèåë èìåòî
ìó, íî ïîêàçàë áåçóìñòâîòî ìó”... Ðàçãðàíè÷àâàéêè ñå îò
Òåîäîð â ñâîÿ êîìåíòàð, Òåîäîðèò èçïîëçâà, íàïðîòèâ,
Îðèãåí... Îñâåí èíîñêàçàòåëíèÿ è íðàâñòâåí ñìèñúë Òå-
îäîðèò îòêðèâà â ìíîãî ñòàðîçàâåòíè òåêñòîâå ñêðèòè
íàìåöè çà õðèñòèÿíñêèòå èñòèíè íà âÿðàòà. Òàêà ìíîæå-
ñòâåíîòî ÷èñëî â ðàçêàçà çà ñúòâîðåíèåòî íà ÷îâåêà òîé
ïðèçíàâà çà ïðîîáðàç íà Òðîè÷åñêàòà òàéíà; â Íåîïàëè-
ìàòà Êóïèíà âèæäà îáðàçà íà äåâñòâåíîòî çà÷àòèå. Ïî
òîçè íà÷èí ïðè Òåîäîðèò ñå çàïàçâà æèâàòà âðúçêà ìåæ-
äó äâàòà Çàâåòà. Êàêòî è çà Çëàòîóñò, çà Òåîäîðèò Ñòàðè-
ÿò Çàâåò å îáðàç íà Íîâèÿ, τυπος... È òàçè “òèïè÷íîñò” íå
íàìàëÿâà èñòîðè÷åñêèÿ ðåàëèçúì - ñàìèòå ôàêòè èìàò
ïðîîáðàçåí ñìèñúë, ñàìèòå ëèöà ñà ïðîîáðàçè. Â ñòàðîçà-
âåòíèÿ çàêîí âñè÷êî å èçïúëíåíî ñ ïðåäóêàçâàíå íà öàð-
ñòâîòî íà áëàãîäàòòà. Îò îáðàçèòå òðÿáâà äà îòëè÷àâàìå
ïðîðî÷åñòâàòà. Âñè÷êè ïðîðîöè ñà ïðîâèäåëè òîâà, êîåòî
ñå å îñúùåñòâèëî â Öúðêâàòà, íî ñà ãî âèæäàëè îòäàëå÷ è
çàòîâà íåÿñíî è â ïðîðî÷åñêèòå ðå÷è íå òðÿáâà äà ñå òúðñè
òàêàâà íàãëåäíîñò, êàêòî â àïîñòîëñêèòå òâîðåíèÿ. Â òúëêó-
âàíèÿòà íà ïðîðî÷åñòâàòà Òåîäîðèò ñå ñòðåìè äà èçáåãíå
íåóìåðåíîòî èíîñêàçàíèå è çàåäíî ñ òîâà ïîðèöàâà îíåçè,
êîèòî “ïðèëàãàò ïðîðî÷åñòâàòà êúì íÿêàêâè ïðåäèøíè
ñúáèòèÿ, çàùîòî òúëêóâàíåòî èì å ïî-èçãîäíî çà èóäåèòå,
îòêîëêîòî çà ïèòîìöèòå íà âÿðàòà”. Ïðîðî÷åñòâîòî âèíà-
ãè ïðåâèøàâà ãðàíèöèòå íà ñâîåòî âðåìå è ñî÷è èçâúí
ïðåäåëèòå ìó. Ñàìî â öàðñòâîòî íà áëàãîäàòòà ïðîðî÷å-
ñòâàòà ñå îñúùåñòâÿâàò íàïúëíî... Íå âñè÷êè ïðîðî÷å-
ñòâà èìàò ïðÿê ìåñèàíñêè ñìèñúë, ìíîãî îò òÿõ íåïîñðåä-
ñòâåíî ñî÷àò ñòàðîçàâåòíè ñúáèòèÿ, íî ïðè òîâà òàêèâà,
êîèòî ñàìè ñå ÿâÿâàò ïðîîáðàçè íà íîâîçàâåòíèòå - ïðî-
îáðàçè, à íå ñàìî çíàöè. Â òúëêóâàíèÿòà ñè Òåîäîðèò ñå
îñëàíÿ íà ïðåäøåñòâàùèòå ãî åêçåãåòè è ìíîãî äúëæè íà
òÿõ. Íàðåä ñ òîâà òîé ñè îñòàâà ñàìîñòîÿòåëåí è óìåëî
ñú÷åòàâà ïðàâäàòà íà Àëåêñàíäðèéñêàòà è Àíòèîõèéñêà-
òà øêîëà. Â òîâà îòíîøåíèå òîé å áëèçúê äî Çëàòîóñò,
113
êîãîòî ñëåäâà â òúëêóâàíèÿòà íà Ïîñëàíèÿòà íà àïîñòîë
Ïàâåë. Òðÿáâà äà äîáàâèì, ÷å îùå â äðåâíîñòòà ñà îöåíÿâà-
ëè âèñîêî åçèêà è ñòèëà íà Òåîäîðèòîâèòå òúëêóâàíèÿ -
ÿñåí, ñòåãíàò è ÷èñò.
2. Êúì ñïîëó÷ëèâèòå ïðîèçâåäåíèÿ íà Òåîäîðèò
ïðèíàäëåæè êíèãàòà ìó ïðîòèâ åçè÷íèöèòå “Èçöåëÿâàíå
íà åëèíñêèòå íåäúçè, èëè Ïîçíàíèåòî íà Åâàíãåëñêàòà
èñòèíà îò ãðúöêàòà ôèëîñîôèÿ”. Òÿ å ïîñëåäíà â ðåäà íà
äðåâíèòå “àïîëîãèè”.  ñðåäàòà íà V âåê åçè÷åñòâîòî îùå
íå áèëî îòìðÿëî è â ïàñòèðñêàòà äåéíîñò ñ íåãî òðÿáâàëî
ñåðèîçíî äà ñå ñúîáðàçÿâàò. Òåîäîðèò ÷åñòî ñå ïîçîâàâà
íà ñðåùèòå è ñòúëêíîâåíèÿòà ñè ñ “ïðèâúðæåíèöèòå íà
åçè÷åñêàòà ìèòîëîãèÿ”, êîèòî ñå íàäñìèâàò íàä õðèñòèÿí-
ñòâîòî, è òåçè íàñìåøêè íå îòìèíàâàëè áåçâðåäíî çà ñëà-
áèòå ëþäå. Çà öåëèòå íà áîðáàòà Òåîäîðèò çàïî÷âà îò ïî-
ëîæèòåëíîòî ðàçêðèâàíå íà åâàíãåëñêàòà èñòèíà, îñîáåíî
íà òðóäíèòå çà åçè÷åñêîòî ñúçíàíèå âúïðîñè, çà äà îòñòðà-
íè âðàæäàòà ïî íåçíàíèå. Ïðîòèâîïîñòàâåíî íà õðèñòèÿí-
ñòâîòî, åçè÷åñòâîòî å ÿðêî èçîáëè÷åíî â íåãîâàòà ïðàçíîòà
è íåìîù. Òåîäîðèò ïîä÷åðòàâà íåãîâèòå áåçïîìîùíè ïðî-
òèâîðå÷èÿ, áåçïëîäíîñòòà è íåóñòîé÷èâîñòòà íà åçè÷åñêàòà
ìèñúë. Êàðòèíàòà, êîÿòî ðèñóâà, å ìðà÷íà è ñúâñåì íå áåç-
ïðèñòðàñòíà, öÿëàòà èñòîðèÿ íà åëèíèçìà ñå îêàçâà èñòî-
ðèÿ íà åäíî íåïðåñòàííî âúçðàñòâàíå íà çëîòî - “çàùîòî
òàêîâà å êîâàðñòâîòî íà ëúæàòà, ÷å òî, îòñòúïâàéêè îò åäíà
ïúòåêà, ïðåìèíàâàò â äðóãà, îùå ïî-îïàñíà”. Âïðî÷åì Òåî-
äîðèò ïðàâè óãîâîðêàòà, ÷å “æèâåëèòå äî ïðèøåñòâèåòî íà
Ãîñïîäà èìàò íÿêàêâî ìàëêî èçâèíåíèå, çàùîòî îùå íå áèëî
âúçñèÿëî ñëúíöåòî íà ïðàâäàòà è òå õîäåëè êàòî ÷å â íî-
ùåí ìðàê, ðúêîâîäåíè ñàìî îò ïðèðîäàòà”, íåéíèòå “áîãî-
íà÷åðòàíè îò äðåâíîñòòà ïèñìåíà” áèëè çàëè÷åíè îò ãðå-
õà... Íî ñåãà ñëúíöåòî å èçãðÿëî è íå ïîäîáàâà “äà ñìå
êàòî ñëåïöè ïî ïëàäíå”... Ïîâòàðÿéêè ïðåäèøíèòå àïîëî-
ãåòè è ïðåäè âñè÷êî Êëèìåíò Àëåêñàíäðèéñêè è Åâñåâèé,
Òåîäîðèò ñå ñòðåìè â ñàìàòà åçè÷åñêà ìúäðîñò äà íàìåðè
îïîðíè è îòïðàâíè òî÷êè çà îáðúùàíå êúì èñòèííàòà âÿðà.
114
Òîé ãîâîðè çà ïúòèùàòà íà åñòåñòâåíîòî Áîãîïîçíàíèå -
“ðîäúò Àâðààìîâ å ïîëó÷èë çàêîíà è ñå å íàñëàæäàâàë íà
ïðîðî÷åñêàòà áëàãîäàò, âñè÷êè îñòàíàëè íàðîäè Âñåäúðæè-
òåëÿò âñÿ÷åñêè å ðúêîâîäèë êúì áëàãî÷åñòèå ÷ðåç ïðèðî-
äàòà è òâàðòà”. “Ïî ìèëîñò” è åçè÷íèöèòå ñà ìîæåëè äà
âúçõîæäàò êúì ïîçíàíèåòî íà Òâîðåöà. Òåîäîðèò ïîâòà-
ðÿ è ñòàðàòà ìèñúë çà çàèìñòâàíèÿòà íà åëèíñêèòå ìúäðåöè
îò Ìîèñåé. Â ñâîåòî èçëîæåíèå Òåîäîðèò íå å ñúâñåì
ñàìîñòîÿòåëåí. Åäâà ëè òîé å èçó÷àâàë íåïîñðåäñòâåíî
âñè÷êè åçè÷åñêè àâòîðè, íà êîèòî ñå ïîçîâàâà. Ïî-ñêîðî
òîé å èçïîëçâàë ñâîäîâåòå è ñáîðíèöèòå - íàâÿðíî òîçè íà
Àåöèé, âåðîÿòíî è íà Ïëóòàðõ è Ïîðôèðèé. Ïðè âñè÷êî
òîâà òîçè ÷óæä ìàòåðèàë Òåîäîðèò ñúóìÿâà äà îðãàíèçè-
ðà â ñòðîéíà ñèñòåìà çà ðàçëèêà îò ïðåäøåñòâåíèöèòå ñè.
Êúì òîçè àïîëîãåòè÷åñêè òðóä ïðèíàäëåæàò è äåñåò ãîëå-
ìè ñëîâà “Çà ïðîìèñúëà”. Ñú÷èíåíèÿòà íà Òåîäîðèò “ñðå-
ùó ìàãîâåòå” è “ñðåùó èóäåèòå” íå ñà äîñòèãíàëè äî íàñ.
3. Ãîëÿìà öåííîñò ïðåäñòàâëÿâàò èñòîðè÷åñêèòå òðó-
äîâå íà Òåîäîðèò, ïðåäè âñè÷êî íåãîâàòà “Öúðêîâíà èñòî-
ðèÿ”. Òÿ çàïî÷âà ñ “áåçóìñòâîòî íà Àðèé” è çàâúðøâà ñ
“êîí÷èíàòà íà äîñòîõâàëíèòå ìúæå Òåîäîð è Òåîäîò” (åï.
Àíòèîõèéñêè), ïðèáëèçèòåëíî îêîëî 428 - 429 ã. Íàïèñàíà
å îêîëî 449 - 450 ã., íî ìîæå äà ñå ïðåäïîëîæè, ÷å Òåîäî-
ðèò å çàïî÷íàë äà ðàáîòè âúðõó íåÿ è äà ñúáèðà ìàòåðèàëè
ìíîãî ïî-ðàíî. Òåîäîðèò ïðîäúëæàâà Åâñåâèé è ñè ïîñòà-
âÿ çà çàäà÷à äà “îïèøå ïðîïóñíàòîòî”... Âúïðîñúò çà èç-
òî÷íèöèòå íà òðóäà íà Òåîäîðèò îñòàâà ñïîðåí. Òîé
íåñúìíåíî èçïîëçâà Åâñåâèé è òâúðäå øèðîêî Ðóôèí,
âåðîÿòíî è Ôèëîñòîðãèé. Åäâà ëè å ïîëçâàë êíèãèòå íà
Ñîêðàò è Ñîçîìåí. Ïî-òðóäíî å äà ñå îïðåäåëÿò èçòî÷íè-
öèòå íà íÿêîè îòäåëíè íåãîâè ñúîáùåíèÿ. Íå ïîäëåæè íà
ñúìíåíèå òîâà, ÷å òîé å èçïîëçâàë èñòîðè÷åñêèòå ñú÷èíå-
íèÿ íà Àòàíàñèé, ÷å å èçâëè÷àë ôàêòè÷åñêè äàííè îò Çëà-
òîóñò è Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ. Ìíîãî å ïî÷åðïèë îò óñòíè
ïðåäàíèÿ è ðàçêàçè. Êúì ñúáðàíèÿ ìàòåðèàë òîé ñå îòíà-
ñÿ òâúðäå âçèñêàòåëíî, íî îáùàòà ìó ïðåäñòàâà çà ñìèñú-
115
ëà è õàðàêòåðà íà ïðåæèâÿíîòî îò Öúðêâàòà ïðåç îòðàçÿ-
âàíîòî îò íåãî ñòîëåòèå íà èñòîðè÷åñêèÿ ïðîöåñ ñòðàäà
îò èçëèøíà ïðîñòîòà. Òîé çëîóïîòðåáÿâà ñ ïðîâèäåíöèà-
ëèçìà è ÷åñòî íå äàâà íèòî ïðàãìàòè÷åñêè, íèòî ïñèõîëî-
ãè÷åñêè àíàëèç, êîåòî âïðî÷åì ñïîðåä òîãàâàøíèòå èñòî-
ðèîãðàôñêè íàâèöè íå áè è ñëåäâàëî äà ñå î÷àêâà. Ïðè
âñå òîâà òîé óìåëî ñå îðèåíòèðà â öúðêîâíèÿ ñìèñúë íà
îïèñâàíèòå ñúáèòèÿ è â òîâà îòíîøåíèå ïðåâúçõîæäà
Ñîêðàò. Ïðè Òåîäîðèò èñòîðèÿòà ïðåñòàâà äà áúäå ñàìî
õðîíèêà - â ðèòúìà íà ñúáèòèÿòà òîé ñúçèðà îáùèÿ ñìèñúë,
èçîáðàçÿâà ìèíàëîòî êàòî áîðáà íà Öúðêâàòà ñ åðåñòà
(àðèàíñêàòà). Ãëàâíàòà öåííîñò íà Òåîäîðèòîâàòà èñòî-
ðèÿ çà íàñ å â çàïàçåíèòå îò íåãî äîêóìåíòè, çà êîèòî
åäèíñòâåíî îò íåãî íàó÷àâàìå, â òîâà ÷èñëî è èçâåñòíîòî
ïîñëàíèå íà ñâ. Àëåêñàíäúð Àëåêñàíäðèéñêè äî Àëåê-
ñàíäúð Òåñàëîíèêèéñêè. Òåîäîðèò å çàïàçèë è ìíîãî ïîä-
ðîáíîñòè îò æèâîòà íà Èçòîêà - çà æèâîòà íà ñâîÿòà ðîä-
íà Öúðêâà òîé ãîâîðè âèíàãè ñ òîïëî ÷óâñòâî. Ïðåäè
“Öúðêîâíàòà èñòîðèÿ” Òåîäîðèò ñúñòàâÿ “Èñòîðèÿ íà
áîãîëþáöèòå”, âåðîÿòíî îùå ïðåç ïúðâàòà ïîëîâèíà íà
÷åòèðèäåñåòòå ãîäèíè. Òîâà ñà îáðàçèòå íà ðåä ïîäâèæ-
íèöè (îò 36-òå òðè ñà ïîñâåòåíè íà áîãîëþáèâè æåíè),
æèâåëè â Èçòîêà, â Ñèðèÿ. Åäíè îò òÿõ Òåîäîðèò ïîçíà-
âàë ëè÷íî, çà äðóãè ãîâîðè ïî äóìèòå íà î÷åâèäöè, êîèòî
ïîíÿêîãà íàçîâàâà ïî èìå. Òîé ïðèòåæàâàë è íÿêîè çà-
ïèñêè. Ðàçêàçèòå íà Òåîäîðèò ñà íàïúëíî äîñòîâåðíè.
Íî òðÿáâà äà ñå ïîìíè, ÷å òîé ïèøå íå èñòîðèÿ, à æèòèÿ è
ñå ñòðåìè íå êúì áèîãðàôè÷åñêà ïúëíîòà è òî÷íîñò, à êúì
ÿðêîñò íà èçîáðàæåíèåòî. Ñàìèÿò òîé ñðàâíÿâà ñâîèòå
õàðàêòåðèñòèêè ñ ïàìåòíèòå èçîáðàæåíèÿ, êîèòî áèëè
èçäèãàíè íà îëèìïèéñêèòå ïîáåäèòåëè. “Íèå íÿìà äà
îáðèñóâàìå òåëåñíèòå ÷åðòè - êàçâà òîé, - íî ùå î÷åðòàåì
ìèñëèòå íà íåâèäèìàòà äóøà è ùå ïîêàæåì íåçðèìàòà
áîðáà è ñúêðîâåíèòå ïîäâèçè.” Çàòîâà òîé íå ñå ñòðåìè
êúì ïúëíîòà, à ñå ñòàðàå äà îòáåðå “ðàçëè÷íèòå íà÷èíè íà
æèâîò”, çà äà äàäå ïðèìåðè, ïîäõîäÿùè çà ðàçëè÷íè îá-
116
ñòîÿòåëñòâà. Öÿëîòî âíèìàíèå íà Òåîäîðèò å ñúñðåäîòî÷å-
íî âúðõó âúòðåøíèÿ æèâîò íà èçîáðàçÿâàíèòå îò íåãî ïîä-
âèæíèöè, òîé ñúîáùàâà ìàëêî ïîäðîáíîñòè çà âúíøíèÿ
æèâîò, ïåñòè õðîíîëîãè÷åñêèòå óêàçàíèÿ. Òîâà íå íàðóøà-
âà èñòîðè÷åñêèÿ õàðàêòåð íà ðàçêàçèòå ìó. Òîé ðèñóâà
æèâè õîðà, à íå òèïîëîãè÷åñêè îáðàçè.  ïîñëåäâàùàòà
àãèîãðàôñêà ïèñìåíîñò “Èñòîðèÿòà íà Áîãîëþáöèòå” íà
Òåîäîðèò ñå ðàäâà íà ãîëÿìî âíèìàíèå. Ñèìåîí Ìåòàôðàñò
ïî÷òè äîñëîâíî ïðåïèñâà Òåîäîðèò. Êúì “Èñòîðèÿ íà Áî-
ãîëþáöèòå” ïðèíàäëåæè è “Ñëîâîòî çà Áîæåñòâåíàòà è
ñâÿòà ëþáî┠- ñâîåáðàçíî ôèëîñîôñêî-áîãîñëîâñêî çàê-
ëþ÷åíèå êúì íåÿ. Òåîäîðèò èñêà äà ðàçêðèå äâèæåùîòî
íà÷àëî íà ïîäâèæíè÷åñêèÿ æèâîò è ãî íàìèðà â ëþáîâòà.
“Ëþáîâòà êúì Áîãà ïðàâè ïîäâèæíèöèòå ñïîñîáíè äà ñå
ïðîñòèðàò èçâúí ïðåäåëèòå íà åñòåñòâîòî” è äà äîñòèãàò
áåçñòðàñòèå. “Òå âñÿ÷åñêè ïðèåìàò óÿçâëåíèåòî íà Áîæå-
ñòâåíàòà ëþáîâ è ïðåíåáðåãâàéêè âñè÷êî, îòïå÷àòâàò â óìà
ñè îáðàçà íà Âúçëþáåíèÿ è ïðåäè î÷àêâàíîòî íåòëåíèå
ïðàâÿò òÿëîòî ñè äóõîâíî”... Òàçè ëþáîâ ãè âëå÷å êúì
Ïðåìúäðîñòòà, è çà Òåîäîðèò ïîäâèæíèöèòå ñà ïðåäè âñè÷-
êî “ïîêëîííèöè íà èñòèíñêàòà ìúäðîñò”. Êúì èñòîðè÷åñ-
êèòå ñú÷èíåíèÿ íà Òåîäîðèò ïðèíàäëåæè íàêðàÿ è íåãî-
âèÿò “Ñâîä íà åðåòè÷åñêèòå áàñíè” â ÷åòèðè êíèãè,
ñúñòàâåí âå÷å ñëåä Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð. Òåîäîðèò òóê
èçïîëçâà â èçîáèëèå ïðåäøåñòâàùàòà åðåñåîëîãè÷åñêà
ëèòåðàòóðà, íàé-âå÷å Èðèíåé, èñòîðèÿòà íà Åâñåâèé, ìîæå
áè è Ôèëîñîôóìåíèòå, è âúâ âñåêè ñëó÷àé “Ñâîäà” (Ñèí-
òàãìàòà) íà Èïîëèò. Îò÷àñòè å ïîëçâàë è åðåòè÷åñêè êíè-
ãè, òàêà íàïðèìåð òîé å ÷åë ñú÷èíåíèÿòà íà Âàðäåñàí. Çà
íÿêîè åðåñè Òåîäîðèò ãîâîðè îò ëè÷åí îïèò, òúé êàòî â
Ñèðèÿ ìó ñå å ñëó÷âàëî äà ñå ñáëúñêâà ñ îñòàòúöè îò äðåâ-
íèòå åðåñè, íàïðèìåð ñ ìàðêèîíèòèòå. Òåîäîðèò íåäîâåð-
÷èâî ñå îòíàñÿ êúì ëåãåíäàðíèòå ðàçêàçè çà åðåòèöèòå è
ñúçíàòåëíî èçáÿãâà äà ïðåäàâà ñúáëàçíèòåëíè ïîäðîáíîñ-
òè. Â òîâà îòíîøåíèå òîé å ïðîòèâîïîëîæåí íà Åïèôàíèé,
÷èéòî òðóä î÷åâèäíî å èçïîëçâàë. Îáçîðúò íà åðåñèòå å
117
äîâåäåí äî Åâòèõèé, íî ãëàâàòà çà Íåñòîðèé, ðàçáèðà ñå,
ïðåäñòàâëÿâà ïî-ñåòíåøíà âñòàâêà. Íîâèÿò ìàòåðèàë ïðè
Òåîäîðèò å ìàëêî, ðàçâèòèåòî íà åðåñèòå ó íåãî âúîáùå
íå ìîæå äà ñå ïðîñëåäè, òúé êàòî òîé ñå ñòðåìè äà ïðåä-
ñòàâè çàâúðøåíèòå è íåïîäâèæíè òèïîâå çàáëóæäåíèÿòà.
Ïðè íåãî ñå ïîëó÷àâà íå èñòîðèÿ, à ñèñòåìà íà åðåñèòå -
ñâîäåí îáðàç íà òúìíîòî öàðñòâî íà ëúæàòà, âúñòàâàùî
ïðîòèâ Öàðñòâîòî Áîæèå. Èñòîðè÷åñêàòà öåííîñò íà åðå-
ñîëîãèÿòà íà Òåîäîðèò êàòî èçòî÷íèê íå å ãîëÿìà.
4. Òåîäîðèò öÿë æèâîò ñïîðè çà âÿðàòà. È âñè÷êèòå
ìó äîãìàòè÷åñêè òâîðåíèÿ èìàò ïîëåìè÷åñêà öåë è õà-
ðàêòåð. Èçãëåæäà, ÷å â ðàííèòå ñè ãîäèíè òîé ìíîãî å
ïèñàë ñðåùó àðèàíèòå, ñðåùó Àïîëèíàðèé è ñðåùó ìàð-
êèîíèòèòå.  çàïàçèëèòå ñå ñú÷èíåíèÿ íà Òåîäîðèò èìà
íå ìàëêî ïîëåìè÷åñêè åêñêóðñè. Íà Òåîäîðèò ïðèíàäëå-
æàò äâàòà òðàêòàòà “Çà Ñâåòàòà è Æèâîòâîðÿùà Òðîèöà”
è “Çà âú÷îâå÷àâàíåòî”, èçäàäåíè îò êàðä. À. Ìàè ñðåä
òâîðåíèÿòà íà ñâ. Êèðèë, íî áåçóñëîâíî íåïðèíàäëåæàùè
íà íåãî. Ïî ñúäúðæàíèå è ïî áîãîñëîâñêè åçèê òå ñà ìíî-
ãî áëèçêè äî áåçñïîðíèòå ïðîèçâåäåíèÿ íà Òåîäîðèò. È
ïîä èìåòî íà Òåîäîðèò ãè ïîçíàâà è öèòèðà èçâåñòíèÿò
Ñåâèð Àíòèîõèéñêè. Òå òðÿáâà äà áúäàò îòíåñåíè êúì
ïåðèîäà ïðåäè 430 ã. Êúì åïîõàòà íà íåñòîðèàíñêèòå ñïî-
ðîâå ñå îòíàñÿò ïðåäè âñè÷êî “Âúçðàæåíèÿòà” íà Òåîäî-
ðèò ñðåùó “ãëàâèòå” íà ñâ. Êèðèë. Ñëåä Åôåñêèÿ ñúáîð
Òåîäîðèò íàïèñâà îòíîâî ãîëÿìà êíèãà ñ âúçðàæåíèÿ, îò
êîÿòî ñà çàïàçåíè ñàìî íåãîëåìè îòêúñè, ïðåäèìíî ïðè
Ìàðèé Ìåðêàòîð. Èçâåñòíèÿò èçäàòåë íà òâîðåíèÿòà íà
Òåîäîðèò, éåçóèòúò Ãàðíèå, å äàë íà òàçè êíèãà èìåòî
“Ïåíòàëîã”, ñëåäâàéêè óêàçàíèÿòà íà Ìàðèé Ìåðêàòîð.
Ñàìî â îòêúñëåöè å äîñòèãíàëà äî íàñ àïîëîãèÿòà íà Òå-
îäîðèò â çàùèòà íà Òåîäîð è Äèîäîð, ñðåùó ñâ. Êèðèë.
Äîãìàòè÷åñêî ñúäúðæàíèå èìàò ìíîãî ïèñìà îò òîâà âðå-
ìå. Êúì ïî-êúñíèòå ãîäèíè ñå îòíàñÿ íàé-èíòåðåñíîòî
äîãìàòèêî-ïîëåìè÷åñêî ñú÷èíåíèå íà Òåîäîðèò “Åðàíèñò”
(èëè Ïðîñåùèÿò), íàïèñàíî â äèàëîãè÷íà ôîðìà. Òî å
118
çàâúðøåíî ïðåç 448 ã. Òåîäîðèò îïèñâà è îïðîâåðãàâà
òóê çàðàæäàùîòî ñå ìîíîôèçèòñòâî è ìîæå áè ïðè òîâà
òîé ïîëçâà íÿêàêâè ïèñìåíè ìîíîôèçèòñêè èçòî÷íèöè.
Ñúñ ñàìîòî íàçâàíèå Òåîäîðèò èñêà äà îïðåäåëè ñìèñúëà
íà íîâàòà åðåñ: ερανισης îò ερανον îçíà÷àâà íèù èëè
ïðîñÿê, êîéòî ñúáèðà îòâñÿêúäå è îò ÷óæäèòå ïàð÷åòà
ñúñòàâÿ ïúñòðà è ðàçíîöâåòíà òúêàí. Èìåííî òàêîâà
“ïúñòðî è ìíîãîâèäíî ìúäðóâàíå” Òåîäîðèò âèæäà â ìî-
íîôèçèòñòâîòî. Ïðîòè⠓Åðàíèñòà” íåãîâèÿò ïðàâî-
ñëàâåí ñúáåñåäíèê çàùèòàâà íåèçìåííîñòòà è íåñëèòíîñ-
òòà íà Áîãî÷îâåøêîòî ñúåäèíåíèå è “íåñòðàäàòåëíîñòòà”
íà Áîæåñòâîòî â Õðèñòà. Òåîäîðèò ñå ñòðåìè äà ðàçÿñíè
èñòèíñêèÿ ñìèñúë íà ñúæäåíèÿòà è ñëîâàòà íà ñâ. Êèðèë
è ïîêàçâà íåïðàâèëíîñòòà íà ìîíîôèçèòñêîòî èçòúëêóâà-
íèå íà “Êèðèëîâàòà âÿðà”.  ìíîãî îòíîøåíèÿ òîé íà-
ïðàâî ïîâòàðÿ ñâ. Êèðèë. Ïðîòèâíî íà ïî-ðàííèòå ñè
ïðîèçâåäåíèÿ òóê Òåîäîðèò ñå îñâîáîæäàâà îò øêîëñêàòà
îãðàíè÷åíîñò è ïðîÿâÿâà ãîëÿìà áîãîñëîâñêà ïðîíèöà-
òåëíîñò. Âúíøíî äèàëîãúò ñå îòëè÷àâà ñúñ ñòðîéíîñò è
ïðîñòîòà.  ïîñëåäíîòî IV ñëîâî Òåîäîðèò ⠓ñèëîãè÷åñ-
êà ôîðìà” ïðàâè ïîëîæèòåëíà ðàâíîñìåòêà íà ñïîðà. Ïðè
ñúáèðàíåòî íà îòå÷åñêèòå ñâèäåòåëñòâà Òåîäîðèò âåðîÿò-
íî èçïîëçâà ñâîäà, ñúñòàâåí ïðåç 430 - 431 ã. îò Åëàäèé
Ïòîëåìàèäñêè. Êúì òåçè ïîëåìè÷åñêè òðóäîâå òðÿáâà äà
ñå ïðèáàâè “Ñúêðàùåíèå íà Áîæåñòâåíèòå äîãìàòè”, êîå-
òî ïðåäñòàâëÿâà V êíèãà îò “Èçöåëåíèåòî íà åëèíñêèòå
íåäúçè”. Òîâà å êðàòúê è ïúëåí î÷åðê íà õðèñòèÿíñêàòà
äîãìàòèêà, ïîäêðåïåí ïðåäèìíî ñ áèáëåéñêè òåêñòîâå.
5. Òåîäîðèò îò ðàííèòå ñè ãîäèíè ìíîãî è ïîñòîÿí-
íî ïðîïîâÿäâà. Ïî íåãîâèòå ñîáñòâåíè äóìè “íåïðåêúñ-
íàòî ó÷åë”. Òîé íåâåäíúæ ñïîìåíàâà çà ñâîèòå “áåñåäè”.
Ïîëçâàë ñå ñ ãîëÿìî óâàæåíèå è ïî÷èò êàòî ïðîïîâåä-
íèê. “Ñëó÷âàëî ñå å ñëåä êðàÿ íà áåñåäàòà äà ìå ïðå-
ãðúùàò, äà öåëóâàò ãëàâàòà, ãúðäèòå è ðúöåòå ìè. Íÿêîè
äîðè äîêîñâàõà êîëåíåòå ìè, êàòî íàðè÷àõà ó÷åíèåòî ìè
àïîñòîëñêî”, ñè ñïîìíÿ òîé. Îñòàâà âúïðîñúò äàëè òîé
119
ñàì å çàïèñâàë ïðîïîâåäèòå ñè, âúâ âñåêè ñëó÷àé ñàì òîé
íèêîãà íå ñå ïîçîâàâà íà ñâîè ïèñàíè ïðîïîâåäè. Íèòî
åäíà îò ïðîïîâåäèòå ìó íå ñå å çàïàçèëà êàòî öÿëî. Ïîçî-
âàâàíåòî îò ñòðàíà íà íåãîâèòå ïðîòèâíèöè íà äóìè îò
ïðîïîâåäèòå ìó íå ìîæå äà ñå ïðèåìà áåç ïðîâåðêà. Ïàò-
ðèàðõ Ôîòèé å ÷åë 5 “Ñëîâà” íà Òåîäîðèò â ïîõâàëà íà
Çëàòîóñò, ñïîðåä îòçèâà ìó íåóìåðåíî õâàëåáñòâåíè, è å
çàïàçèë íÿêîëêî îòêúñà îò òÿõ. Âåðîÿòíî îò öúðêîâíèÿ
àìâîí ñà áèëè ïðîèçíåñåíè “Ñëîâàòà çà ïðîìèñúëà”...
6. Ïèñìàòà íà Òåîäîðèò ïðåäñòàâëÿâàò áîãàò áèî-
ãðàôè÷åí è îáùîèñòîðè÷åñêè ìàòåðèàë. Çàïàçåíè ñà ìíî-
ãî îò òÿõ. Èìà íåìàëêî óêàçàíèÿ çà íåäîñòèãíàëè äî íàñ
ñú÷èíåíèÿ íà Òåîäîðèò. Ðúêîïèñíîòî ïðåäàíèå íà ñú÷è-
íåíèÿòà íà Òåîäîðèò íå å èçñëåäâàíî êðèòè÷åñêè â äîñ-
òàòú÷íà ìÿðà. Òîâà îñîáåíî ñå îòíàñÿ çà ñèðèéñêàòà ëè-
òåðàòóðà. Âúâ âñåêè ñëó÷àé Òåîäîðèò ïðèíàäëåæè êúì
÷èñëîòî íà íàé-ïëîäîâèòèòå è ðàçíîñòðàííè ïèñàòåëè íà
äðåâíîñòòà. Ñïîðåä Ôîòèé â òâîðåíèÿòà ñè òîé ñú÷åòàâàë
ïðîñòîòàòà íà ñëîãà ñ íåãîâîòî èçÿùåñòâîòî, ìàêàð è äà
íå áèë åëèí ïî ðîæäåíèå.

3. ÈÇÏÎÂÅÄÀÍÈÅ

1.  ñâîåòî õðèñòîëîãè÷åñêî èçïîâåäàíèå Òåîäîðèò

òúðñè “ñðåäíèÿ” ïúò, “ïúòÿ íà åâàíãåëñêèòå äîãìàòè”...
Ñòàðàå ñå òâúðäî äà ñå ïðèäúðæà êúì ïðåäàíèåòî. Íî
òîé å òðÿáâàëî äà áîãîñëîâñòâà â ñïîðîâå. Â òÿõ òîé ñå
ÿâÿâà ïðåäñòàâèòåë íà Àíòèîõèéñêàòà øêîëà, â ÷èÿòî õðè-
ñòîëîãèÿ îùå îò ñàìîòî íà÷àëî ñå ïðîÿâÿâà åäíî íàïðåã-
íàòî îòòëàñêâàíå îò àïîëèíàðèçìà. Çà ïðúâ ïúò Òåîäî-
ðèò èçëàãà õðèñòîëîãè÷åñêèòå ñè âúçãëåäè â òðàêòàòà “Çà
âú÷îâå÷àâàíåòî íà Ãîñïîäà”.  íåãî ñå ÷óâñòâà ðÿçêî îò-
ãðàíè÷àâàíå îò Àïîëèíàðèé. Òåîäîðèò ïðåäè âñè÷êî ïî-
êàçâà ïúëíîòàòà íà ÷îâå÷åñòâîòî â Õðèñòà, íåãîâàòà íåèç-
ìåííîñò â ñúåäèíåíèåòî. Òîé èçõîæäà îò ôàêòà íà
äîìîñòðîèòåëñòâîòî êàòî îò äåëî è îòêðîâåíèå íà Áîæå-
120
ñòâåíîòî ìèëîñúðäèå è ëþáîâ. Ñàìî ïðè âúçïðèåìàíåòî
íà ïúëíîòî ÷îâå÷åñòâî ñ ðàçóìíà äóøà ñå äîñòèãà äî ñïà-
ñåíèåòî. Àêî Ñïàñèòåëÿò íå áåøå Áîã, òîãàâà ñïàñåíèåòî
íÿìàøå äà ñå îñúùåñòâè. È àêî Òîé íå áåøå ÷îâåê, òîãàâà
Íåãîâèòå ñòðàäàíèÿ, Íåãîâàòà “ñïàñèòåëíà ñòðàñò” ùÿõà
äà ñà áåçïîëåçíè çà íàñ. Îòòóê Òåîäîðèò ñòèãà äà èçïî-
âÿäâàíåòî íà Õðèñòà êàòî Áîã è ÷îâåê... Ñúåäèíåíèåòî
íà åñòåñòâàòà òîé ìèñëè êàòî íåðàçäåëíî. Äâåòå åñòåñòâà
ñà ñúåäèíåíè â åäíî Ëèöå, â åäèíñòâîòî íà æèâîòà, εν
προσωπον. Òðÿáâà äà îòáåëåæèì, ÷å Òåîäîðèò ðÿçêî ðàç-
ëè÷àâà ïîíÿòèÿòà “ëèöå” è “èïîñòàñ” è υποστασις çà íåãî
îñòàâà ñèíîíèì íà φυσις... Âúïëúùåíèåòî å âúçïðèåìàíå
è âúçïðèåìàíå èìåííî íà öåëèÿ ÷îâåê... Íà÷èíà íà ñúå-
äèíåíèå íà “Áîæåñòâåíàòà ïðèðîäà” èëè “ôîðìà” (µορφη)
ñ ÷îâåøêàòà Òåîäîðèò îïðåäåëÿ êàòî âñåëÿâàíå, âðúçêà,
îáùåíèå, åäèíñòâî - ενοικησις, συναφεια, ενωσις.  ÷îâåêà,
âú⠓âèäèìèÿ” ÷îâåê ñêðèòî å îáèòàâàëî Ñëîâîòî êàòî â
õðàì è ñå å ïðîÿâÿâàëî â íåãî ñ äåéñòâèÿòà ñè... Áîæå-
ñòâîòî å íåðàçäåëíî ñúåäèíåíî ñ ÷îâå÷åñòâîòî, íî Òåîäî-
ðèò ïðåäè âñè÷êî ïîä÷åðòàâà “ðàçëè÷àâàíåòî íà åñòåñòâà-
òà”, “îñîáåíîñòèòå íà åñòåñòâàòà”... “Íèå íå ðàçäåëÿìå
äîìîñòðîèòåëñòâîòî íà äâå ëèöà è íå ïðîïîâÿäâàìå äâà-
ìà ñèíà âìåñòî Åäíîðîäíèÿ, íî ó÷èì, êàêòî ñìå íàó÷åíè,
÷å ñà äâå åñòåñòâàòà, δυο φυσεις - çàùîòî åäíî å Áîæåñòâî-
òî, à äðóãî - ÷îâå÷åñòâîòî; åäíî å âå÷íî ñúùåñòâóâàùîòî è
äðóãî - ñúòâîðèëîòî ñå, åäíî å îáðàçúò Áîæèé, à äðóãî -
îáðàçúò ÷îâåøêè, åäèíèÿò å Âúçïðèåëèÿò, äðóãèÿò å
âúçïðèåòèÿò”... Òåîäîðèò ðÿçêî ðàçëè÷àâà òåçè äâå ñòðà-
íè. Òàêà çà èçêóøåíèåòî íà Õðèñòà òîé êàçâà: “âîäåí
áèâà íå Áîã Ñëîâî, à âúçïðèåòèÿò îò Áîãà Ñëîâî õðàì îò
ñåìåòî Äàâèäîâî”, “îáðàçóâàíèÿò îò Äóõà â Äåâàòà õðàì
çà Áîãà Ñëîâî”... Çàòîâà è Ïðåñâåòàòà Äåâà òîé íàðè÷à
åäíîâðåìåííî è Áîãîðîäèöà, è ×îâåêîðîäèöà - “ñ ïîñëå-
äíîòî èìå çàòîâà, çàùîòî íàèñòèíà å ðîäèëà ïîäîáåí íà
ñåáå ñè, à ñ ïúðâîòî - çàùîòî îáðàçúò Áîæè å áèë ñúåäè-
íåí ñ îáðàçà íà ðîá”... Î÷åâèäíî Òåîäîðèò, èçãëåæäà, å
121
ìèñëåë, ÷å ñàìî ñúåäèíåíèåòî íà äâåòå èìåíà èçêëþ÷âà
âñÿêàêúâ íàìåê çà íå÷åñòèâî “ñëèâàíå” íà åñòåñòâàòà. Âúâ
âñè÷êè òåçè ôîðìóëèðîâêè èçâúíðåäíî ðÿçêî ñå ïîä÷åð-
òàâà îñîáåíîñòòà è ñàìîñòîÿòåëíîñòòà íà ÷îâå÷åñòâîòî â
Õðèñòà, êàòî ÷å íà îòäåëåí “÷îâåê”... Íàðåä ñ òîâà ïîíÿ-
òèåòî çà “åäíî Ëèöå” (εν προσωπον) íà òîãàâàøíèÿ åçèê
íåäîñòàòú÷íî èçðàçÿâà ïúëíîòàòà íà ñúåäèíåíèåòî. Òåî-
äîðèò ñòàðàòåëíî èçáÿãâà “ïðåíàñÿíåòî íà èìåíàòà”. Òîâà
ïðàâåëî íåèçáåæíî îòðèöàòåëíîòî ìó îòíîøåíèå êúì àíà-
òåìàòèçìèòå íà ñâ. Êèðèë.
2.  çàêëþ÷åíèÿòà ñè êúì “ãëàâèòå” íà ñâ. Êèðèë
Òåîäîðèò ïðåäè âñè÷êî âúçðàçÿâà ñðåùó ïîíÿòèåòî çà
“èïîñòàñíîòî” èëè “åñòåñòâåíîòî” åäèíñòâî è ìó ïðîòè-
âîïîñòàâÿ ïîíÿòèÿòà çà ñòè÷àíå èëè ñúåäèíÿâàíå. Çàä
“ñòðàííîòî è ÷óæäî” ïîíÿòèå çà “åäèíñòâî ïî èïîñòàñ”
òîé ïîäîçèðà ìèñúë çà ñëèâàíå, óíèùîæàâàùà îñîáåíîñò-
òà íà ñúåäèíÿâàùèòå ñå åñòåñòâà, çà âúçíèêâàíå íà íåùî
“ñðåäíî ìåæäó ïëúò è Áîæåñòâî”, òàêà ÷å Áîã âå÷å íå å
Áîã è âúçïðèåòèÿò õðàì íå å õðàì.  ïîíÿòèåòî çà “åñòå-
ñòâåíî åäèíñòâî” Òåîäîðèò âèæäà ïîä÷èíÿâàíå íà Áîæå-
ñòâîòî íà íåîáõîäèìîñòòà.  ïîíÿòèåòî “ïðèðîäà” (φυσις)
çà íåãî ÿñíî ïðîëè÷àâà ìîìåíòúò íà íåèçáåæíîñò è ïðè-
íóäà: “ïðèðîäàòà ñïîðåä íåãîâîòî îïðåäåëåíèå å íåùî
äâèæåíî îò íåîáõîäèìîñòòà è ëèøåíî îò ñâîáîäà” - “ïî
ïðèðîäà” ñå èçâúðøâà òîâà, êîåòî å “íå å ïî âîëÿ”... “Àêî
ïî òàêúâ íà÷èí å ñòàíàëî “ïðèðîäíîòî ñúåäèíåíèå” íà
îáðàçà íà Áîãà è îáðàçà íà ðîáà - çàêëþ÷àâà Òåîäîðèò, -
òî Áîã Ñëîâî å áèë ïðèíóäåí îò íåîáõîäèìîñò, à íå ñå å
ðåøèë ïîðàäè ÷îâåêîëþáèå äà ñå ñúåäèíè ñ îáðàçà íà
ðîáà è Çàêîíîäàòåëÿò âèíàãè ñå ïîä÷èíÿâà íà íåîáõî-
äèìîñòòà äà ñëåäâà çàêîíèòå (íà ïðèðîäàòà).” Êàòî ïðî-
òèâîïîëîæíîñò íà ïîíÿòèåòî çà “åñòåñòâåíî ñúåäèíåíèå”
Òåîäîðèò ïîä÷åðòàâà ñâîáîäàòà íà èçòîùàâàíåòî íà Ñèíà
Áîæè, “ïî íàìåðåíèå” ñúåäèíèë ñå “ñ ïðèðîäàòà, âçåòà îò
íàñ”. Ñúåäèíåíèåòî ïðåäïîëàãà ðàçëè÷èå, ñúåäèíÿâà ñå
òîâà, êîåòî å ðàçäåëåíî; è çàòîâà Òåîäîðèò íåäîóìÿâà êàê
122
ìîæå Êèðèë äà ñå îòêàçâà “äà ðàçäåëÿ èïîñòàñèòå èëè
ïðèðîäèòå”. Òîé íå âçèìà ïðåä âèä, òîâà êîåòî ñâ. Êèðèë
îòêðèòî ïîäðàçáèðà ïîä “èïîñòàñ” èëè “ïðèðîäà” -
“ëèöå”. Èçïîâÿäâàéêè “åäèíñòâîòî íà ëèöåòî”, Òåîäîðèò
íå ïðàâè îòòóê âñè÷êè íåîáõîäèìè èçâîäè. Ðàçïðåäåëÿé-
êè åâàíãåëñêèòå ñëîâà ìåæäó “äâåòå ïðèðîäè”, òîé îò-
ñëàáâàë èñòèíàòà íà åäèíñòâîòî. Âñè÷êè ïðèíèçÿâàùè
ñëîâà òîé îòíàñÿ êúì “îáðàçà íà ðîáà” è ñå ñúçäàâà âïå-
÷àòëåíèåòî, ÷å ïðè òîâà òîé ïîäðàçáèðà îòäåëíî “ëèöå”,
îòäåëåí ñóáåêò.Òîâà âïå÷àòëåíèå ñå óñèëâà è îò ôàêòà, ÷å
Òåîäîðèò íàñòîé÷èâî è ïîñòîÿííî ãîâîðè çà ÷îâåøêàòà
ïðèðîäà êàòî çà “âúçïðèåò õðàì”. Ñ òîâà òîé èñêà äà
èçêëþ÷è âñÿêàêâî ñëèâàíå, ïðåâðúùàíå èëè èçìåíåíèå.
Íî âñúùíîñò êàçâà ïîâå÷å, îòêîëêîòî èñêà äà êàæå: òîé
íàðè÷à Õðèñòà “áîãîíîñåí ÷îâåê”, êàòî óãîâàðÿ âïðî÷åì,
÷å Òîé “âñåöÿëî îáëàäàâà åäíîòî Áîæåñòâî íà Ñèíà”; “çà-
òîâà è ðîäèëèÿò ñå Ìëàäåíåö ñå íàðè÷à Åìàíóèë; è Áîã,
íåîòäåëåí îò ÷îâåøêîòî åñòåñòâî, è ÷îâåê, íå÷óæä íà Áî-
æåñòâîòî”; “Ìëàäåíåöúò ñå íàðè÷à Åìàíóèë ïîðàäè òàçè
ïðè÷èíà, ÷å å âúçïðèåò îò Áîãà”; “Îáðàçúò íà Áîãà å ïðè-
åë îáðàçà íà ðîáà”. Òåîäîðèò îòáåëÿçâà, ÷å “âúçïðèåìà-
íåòî” ñúâïàäà ñúñ çà÷àòèåòî. Íî ïðè òîâà òîé ïðåìèíàâà
âÿðíàòà ãðàíèöà, äîïóñêàéêè ïàðàëåëèçúì â íà÷èíà íà èç-
ðàçÿâàíå: “Áîã, íåîòäåëåí îò ÷îâå÷åñòâîòî” è “÷îâåê, íå-
÷óæä íà Áîæåñòâîòî”.  äåéñòâèòåëíîñò òîâà ñà ïðîòèâî-
ïîëîæíè è íåñúâìåñòíè îòíîøåíèÿ. Ïðè Òåîäîðèò îñòàâà
íåÿñíî äàëè Áîã Ñëîâî å âúçïðèåë “÷îâåøêîòî åñòåñòâî”
èëè “÷îâåêà”. Òîé ïîäðàçáèðà ïúðâîòî, èçïîâÿäâàéêè åäíî
Ëèöå - íî ìîæå äà áúäå ðàçáðàí ïî-ñêîðî ïî âòîðèÿ íà-
÷èí.  ÷àñòíîñò òîâà ëè÷è âúâ âúçðàæåíèÿòà íà Òåîäîðèò
êúì Õ “ãëàâà”. Òîé îòêàçâà äà êàæå, ÷å ñàì Áîã Ñëîâî å
Ïúðâîñâåùåíèê è Çàñòúïíèê íà íàøåòî èçïîâåäàíèå. “Êîé
å òîçè, êîéòî å ñúâúðøåí îò ïîäâèçèòå íà äîáðîäåòåëèòå, à
íå ïî åñòåñòâî? Êîé å ïðîÿâèë ïîâèíîâåíèå, áåç äà ãî å
çíàå, äîêàòî íå ãî å èçïèòàë? Êîé å æèâÿë â áëàãîãîâåíèå
è ñúñ ñèëåí âîïúë è ñúëçè å ïðèíàñÿë ìîëåíèÿ, íÿìàéêè
123
ñèëè äà ñïàñè ñåáå ñè, íî ñå å ìîëèë íà ìîæåùèÿ äà ãî
ñïàñè è å ïðîñèë îñâîáîæäåíèå îò ñìúðòòà?” - ïèòà Òåî-
äîðèò è îòãîâàðÿ: “Íå Áîã Ñëîâî, êîéòî å áåçñìúðòåí,
áåçñòðàñòåí, áåçòåëåñåí... íî òîâà, êîåòî Òîé å âúçïðèåë
îò ñåìåòî Äàâèäîâî... Òî å ïîëó÷èëî íàçâàíèåòî ñâåùå-
íèê ïî Ìåëõèñåäåêîâèÿ ÷èí, îáëå÷åíî å â íåìîùòà íà
íàøàòà ïðèðîäà è íå å âñåìîãúùîòî Ñëîâî Áîæèå... Òîâà
å òîçè, êîéòî å ïðîèçëÿçúë îò ñåìåòî Äàâèäîâî, è íåïðè-
÷àñòåí íà íèêàêúâ ãðÿõ, å ñòàíàë íàø Ñâåòèòåë è Æåðòâà,
ïðèíàñÿéêè çàðàäè íàñ ñàìèÿ ñåáå ñè è íîñåéêè âå÷å â
ñåáå ñè Ñëîâîòî Áîæèå, Êîåòî å îò Áîãà, ñúåäèíåíî è íå-
ðàçðèâíî ñâúðçàíî ñ íåãî”... “Ïî òîçè íà÷èí - çàêëþ÷àâà
Òåîäîðèò â áåëåæêèòå ñè êúì ÕII ãëàâà, - ïîñòðàäàë å íå
Õðèñòîñ, à ÷îâåêúò, âúçïðèåò îò íàñ îò Ñëîâîòî”... Òåîäî-
ðèò çàùèòàâà òóê áåçñïîðíàòà èñòèíà çà íåïðè÷àñòíîñòòà
íà Ñëîâîòî íà ñòðàäàíèÿòà è èçìåíåíèÿòà ïî Áîæåñòâî è
òîâà ìó äàâà âúçìîæíîñò ñúñ ñúâúðøåíà ÿñíîòà äà ðàç-
êðèå ïúëíîòàòà è äåéñòâèòåëíîñòòà íà ÷îâåøêèòå ïðåæè-
âÿâàíèÿ â Õðèñòà, äà ðàçñåå äîðè äàëå÷íèòå äîêåòè÷åñêè
íþàíñè. Íî ïðè òîâà ïðè íåãî îñòàâà íåäîñòàòú÷íî ïîä-
÷åðòàíî åäèíñòâîòî íà Õðèñòà, ïðåáèâàâàù “â îáðàçà íà
Áî㔠è ïîíàñÿù íåìîùòà íà ïëúòòà â ñîáñòâåíîòî, äåé-
ñòâèòåëíî óñâîåíî ÷îâåøêî åñòåñòâî. ×îâå÷åñòâîòî, êàêòî
å èçîáðàçåíî îò Òåîäîðèò, êàòî ÷å ëè ñå îáîñîáÿâà â îòäå-
ëåí ñóáåêò, â îòäåëåí ïúðâîñâåùåíèê. Âúâ âúçðàæåíèÿòà
íà Òåîäîðèò êúì ãëàâèòå íà Êèðèë ñå ïðîÿâÿâà èçâåñòíà
íåäîñòàòú÷íîñò íà áîãîñëîâñêèÿ ìó åçèê è çàåäíî ñ òîâà
îáâúðçàíîñò ñ âå÷å óñâîåíàòà âåäíúæ òåðìèíîëîãèÿ, èçâúí
êîÿòî òîé âå÷å íå ìîæå äà ìèñëè. Øêîëñêèòå ñõåìè ëè-
øàâàò Òåîäîðèò îò ñâîáîäà è íåÿñíîòàòà íà áîãîñëîâñêè-
òå ïðåäñòàâè îùå ïîâå÷å ñå óñèëâà îò êúñîãëåäàòà ïîäî-
çðèòåëíîñò êúì ìíèìèòå àïîëèíàðèñòè÷åñêè ñúáëàçíè.
Òåîäîðèò íå çàáåëÿçâà, íå ñúóìÿâà äà çàáåëåæè, ÷å è òîé, è
ñâ. Êèðèë ãîâîðÿò çà åäíî è ñúùî, çà åäíàêâî âÿðâàíèÿ
èñòèíåí Õðèñòîñ, ìàêàð äà ãîâîðÿò ïî ðàçëè÷åí íà÷èí. È
óâëå÷åí îò ñòðåìåæà ïîðàäè ìíèìîòî ñëèâàíå äà ïîä÷åð-
124
òàå ðàçëè÷èåòî, òîé íå âèæäà, ÷å íà÷èíúò íà èçðàçÿâàíå íà
ñâ. Êèðèë ïîçâîëÿâà ïî-ÿñíî äà ñå ðàçêðèå èçïîâÿäâàíî-
òî è îò Òåîäîðèò åäèíñòâî, çà êîåòî íà ñàìèÿ Òåîäîðèò
ïðîñòî íå ìó äîñòèãàò äóìè. Ñ òîâà å ñâúðçàíà ñúùåñòâå-
íàòà ðàçëèêà â íà÷èíà íà îïèñâàíå íà ïñèõîëîãè÷åñêèòå
ôàêòè. Êèðèë è Òåîäîðèò åäíàêâî èçïîëçâàò àíàëîãèÿòà
ñ ÷îâåêà, ñúåäèíåí îò äóøà è òÿëî â åäíî æèâî ñúùåñòâî.
Íî çà ñâ. Êèðèë òàçè àíàëîãèÿ ðàçÿñíÿâà åäèíñòâîòî, à çà
Òåîäîðèò - äâîéñòâåíîñòòà. Âïîñëåäñòâèå ñàìèÿò Òåîäî-
ðèò ïðèçíàâà, ÷å â áîðáàòà ñ ïðîòèâíèêà èçïàäà â èçâåñò-
íà “íåóìåðåíîñò”, â íåðàâíîìåðíîñò, íî “÷å ñàìî íåîáõî-
äèìîñòòà ïðåäèçâèêàëà èçâåñòíà íåóìåðåíîñò â
ðàçäåëåíèåòî”. Òîé ñå ñòðåìè êúì èçâúíìåðíà ëîãè÷åñêà
îïðåäåëåíîñò è íåäîñòàòú÷íî ÷óâñòâà àíòèíîìè÷íîñòòà íà
Áîãî÷îâåøêàòà òàéíà.  “ãëàâèòå” íà ñâ. Êèðèë òîé íå
âñè÷êî ðàçáèðà; òîâà ñå óñåùà â ìíîãî íåãîâè ðåïëèêè,
êîãàòî òîé ñÿêàø óäðÿ â îòâîðåíà âðàòà, è òîâà çàáåëÿçâà
îùå ñàìèÿò Êèðèë â àíàëèçà ñè íà Òåîäîðèòîâèòå âúçðà-
æåíèÿ: “Ïðèçíàâàì, ÷å îòíà÷àëî ìèñëåõ, ÷å òîé ðàçáèðà
ñìèñúëà íà ãëàâèòå è ñå ïðåñòðóâà íà íåçíàåù è ñ òîâà
óãàæäà íÿêîìó; ñåãà ñúñ ñèãóðíîñò çíàì, ÷å òîé äåéñòâè-
òåëíî íå ðàçáèðà”... Âåäíàãà ñëåä Åôåñêèÿ ñúáîð Òåîäî-
ðèò ïèøå îáøèðíî äîãìàòè÷åñêî ïîñëàíèå äî ìîíàñèòå
íà Åâôðàòèñèÿ, Îñðîåíà, Ñèðèÿ, Êèëèêèÿ è Ôèíèêèÿ. Â
íåãî òîé ãîð÷èâî ñå îïëàêâà îò “çëîñòíèòå åãèïåòñêè ïî-
ðîæäåíèÿ”, âúçíèêíàëè ñïîðåä íåãî îò “ãîð÷èâèÿ êîðåí
íà Àïîëèíàðèé”, è â ñúùîòî âðåìå ïðåäëàãà íàïúëíî òî÷-
íî èçïîâåäàíèå: “Èçïîâÿäâàìå Ãîñïîäà íàø Èèñóñà Õðè-
ñòà ñúâúðøåí Áîã è ñúâúðøåí ÷îâåê, îò ðàçóìíà äóøà è
òÿëî, ðîäåí ïðåäè âåêîâåòå îò Îòöà ïî Áîæåñòâî, à â ïîñ-
ëåäíèòå òèÿ äíè çàðàäè íàñ è çàðàäè íàøåòî ñïàñåíèå îò
Äåâà Ìàðèÿ, åäèí è ñúùèÿ åäèíîñúùåí íà Îòöà ïî Áîæå-
ñòâî è åäèíîñúùåí íà íàñ ïî ÷îâå÷åñòâî: çàùîòî ñå å èç-
âúðøèëî ñúåäèíåíèå íà äâåòå åñòåñòâà... Çàòîâà è íèå
èçïîâÿäâàìå åäèí Õðèñòîñ, åäèí Ñèí, åäèí Ãîñïîä. È íå
ðàçäåëÿìå åäèíñòâîòî, íî âÿðâàìå, ÷å òî ñå å èçâúðøèëî
125
íåñëèòíî. È Ìó ïîäíàñÿìå åäíî ïîêëîíåíèå, ïîíåæå âÿð-
âàìå, ÷å ñúåäèíåíèåòî å ñòàíàëî â óòðîáàòà íà Äåâàòà îò
ñàìîòî çà÷àòèå”... Íî â ãëàâèòå íà ñâ. Êèðèë òîé âñå îùå
ïðîäúëæàâà äà âèæäà “íå÷åñòèâî óìñòâàíå”... Òåîäîðèò
óïîðèòî äúðæè íà àíòèîõèéñêàòà ñëîâîóïîòðåáà. Âÿðíî
å, ÷å â ìíîãî íåùà òîé èçïðåâàðâà Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ.
Íî Õàëêèäîíñêèòå îòöè èçïîâÿäâàò ñúåäèíåíèåòî íà äâå
åñòåñòâà ⠓åäíî ëèöå è åäíà èïîñòàñ” è ïðè òÿõ ïîíÿòè-
åòî “ëèöå” ÷ðåç ïðÿêîòî îòúæäåñòâÿâàíå ñ ïîíÿòèåòî “èïî-
ñòàñ” íàïúëíî ñå îñâîáîæäàâà îò îíàçè íåîïðåäåëåíîñò,
êîÿòî ìó áèëà ñâîéñòâåíà â òîãàâàøíàòà è îñîáåíî â èç-
òî÷íàòà ñëîâîóïîòðåáà. Ïðè Òåîäîðèò ïúê ñèëíî å èç-
ðàçåíî äâîéñòâîòî íà “åñòåñòâàòà” èëè “èïîñòàñèòå” è å
íåîò÷åòëèâî åäèíñòâîòî - áåç îïðåäåëåíèå, èëè êàòî “åäèí-
ñòâî íà ëèöåòî”, íî íå íà “èïîñòàñàòà”. Ñúùàòà íåîïðåäå-
ëåíîñò òîé âíàñÿ, êàòî ïîñòîÿííî ñúåäèíÿâà èìåíàòà Áî-
ãîðîäèöà è ×îâåêîðîäèöà, áåç äà çàáåëÿçâà, ÷å ïîñëåäíîòî
èçðàçÿâà èëè íåùî áåçñïîðíî, èëè ïðåêàëåíî ìíîãî.
3. Ïî âðåìå íà áîðáàòà ñúñ çàðàæäàùîòî ñå ìîíî-
ôèçèòñòâî Òåîäîðèò îòíîâî ñå èçêàçâà â ñâîÿ “Åðàíèñò”
è ñå èçêàçâà ïî-ñèñòåìàòè÷íî è ïúëíî. Öåëèÿò ñìèñúë íà
òàéíñòâîòî íà âúïëúùåíèåòî å âú⠓âúçïðèåìàíåòî íà
ïëúòòà” áåç êàêâîòî è äà áèëî íåìèñëèìî è íåâúçìîæíî
“ïðåâðúùàíå”, â êîåòî Áîã Ñëîâî áè ïðåñòàíàë äà áúäå
òîâà, êîåòî å áèë. Ïðè Òåîäîðèò âúïëúùåíèåòî ñå ìèñëè
â øèðîêà ñîòèðèîëîãè÷åñêà ïåðñïåêòèâà. Çàðàäè îáíîâ-
ëåíèåòî íà èçòëåëèÿ îáðàç Òâîðåöúò å òðÿáâàëî äà âúçïðè-
åìå âñåöÿëîòî åñòåñòâî. È çàòîâà Õðèñòîñ ñå ÿâÿâà Âòîðè
Àäàì è Íåãîâàòà ïîáåäà å íàøà ïîáåäà, è íîâèÿò æèâîò,
ñúîáùåí ÷ðåç ñúåäèíåíèåòî ñ Áîãà Ñëîâî, ñå ðàçïðîñòðà-
íÿâà âúðõó öåëèÿ ÷îâåøêè ðîä. Âúçêðåñåíèåòî íà Õðèñ-
òà îòêðèâà çà öÿëîòî ÷îâå÷åñòâî ñâîáîäàòà îò ñìúðòòà...
Îòòóê ñòàâà ÿñíà íåîáõîäèìîñòòà îò ïúëíîòàòà íà äâåòå
åñòåñòâà è äåéñòâèòåëíîñòòà íà ñúåäèíåíèåòî èì. “Íàè-
ìåíîâàíèåòî “÷îâåê” - ïîÿñíÿâà Òåîäîðèò - å íàèìåíîâà-
íèå íà åñòåñòâîòî è ïðåìúë÷àâàíåòî ìó å îòðèöàíèå íà
126
òîâà åñòåñòâî, îòðè÷àíåòî íà òîâà åñòåñòâî ïúê å óíèùî-
æàâàíå íà ñòðàäàíèÿòà íà Õðèñòà, à òîâà óíèùîæàâàíå
ïðàâè ñïàñåíèåòî ïðèçðà÷íî”... Ñàìî ÷ðåç âúçïðèåìàíå-
òî îò íàñ íà îáðàçà íà ðîáà Õðèñòîñ ñòàâà Ïîñðåäíèê,
“êàòî ñú÷åòàâà â ñàìîòî ñúåäèíåíèå íà åñòåñòâàòà îíîâà,
êîåòî å áèëî ðàçäåëåíî”... “Ïðåäè ñúåäèíåíèåòî íå å èìàëî
äâå åñòåñòâà, à ñàìî åäíî” - ñïðàâåäëèâî òâúðäè Òåîäîðèò,
- çàùîòî ÷îâå÷åñòâîòî íå å áèëî ñúïðèñúùî íà Ñëîâîòî
îò âå÷íîñòòà, “íî å îáðàçóâàíî åäíîâðåìåííî ñ àíãåëñêî-
òî ïðèâåòñòâèå”; è ïðåäè òîâà å èìàëî åäíî åñòåñòâî, âè-
íàãè è ïðåäâå÷íî ñúùåñòâóâàùî. Âúïëúùåíèåòî å âúçïðè-
åìàíå â çà÷àòèåòî... Çàåäíî ñ òîâà ñàìî ïðè èçïîâÿäâàíåòî
íà íåèçìåíÿåìîñòòà â Õðèñòà ñå çàïàçâà ïúëíîòàòà íà
Áîæåñòâîòî.  ñúåäèíåíèåòî “åñòåñòâàòà íå ñà ñå ñëåëè,
íî ïðåáèâàâàò öåëè”; íî òîâà äâîéñòâî íå ðàçêúñâà åäèí-
ñòâîòî íà ëèöåòî. Ïî àíàëîãèÿ ñ ÷îâåøêàòà ëè÷íîñò Òåî-
äîðèò ãîâîðè ñåãà äîðè çà “åñòåñòâåíî åäèíñòâî”.  òîâà
åäèíñòâî, ðàçáèðà ñå, ñå çàïàçâàò íåèçìåííè ñâîéñòâàòà íà
âñÿêî åñòåñòâî - τα των φυσεων ιδια... Òåîäîðèò ïîÿñíÿâà
òîâà “åñòåñòâåíî ñúåäèíåíèå” â “åäíî ëèöå” ÷ðåç èçâåñò-
íèÿ ïðèìåð ñ íàæåæåíîòî æåëÿçî, íî “òîâà òîëêîâà òÿñ-
íî ñúåäèíåíèå, òîâà âñåöÿëî, íàïúëíî ïðîíèêâàùî ñìåñ-
âàíå íå èçìåíÿ ïðèðîäàòà íà æåëÿçîòî”... È æåëÿçîòî
îñòàâà æåëÿçî... Òåîäîðèò ãîâîðè ñåãà ïî÷òè ñ åçèêà íà
Êèðèë è íàïðàâî ñå ïîçîâàâà íà íåãî... Îñîáåíî ïîäðîá-
íî Òåîäîðèò ñå ñïèðà íà âúïðîñà çà ñòðàäàíèÿòà íà Õðè-
ñòà. “È íèå íå êàçâàìå, ÷å å ñòðàäàë íÿêîé äðóã (à íå
Ñèíúò Áîæè), íî ïðè òîâà çíàåì îò Áîæåñòâåíîòî Ïèñà-
íèå, ÷å åñòåñòâîòî íà Áîæåñòâîòî å áåçñòðàñòíî. È òàêà,
êîãàòî ñëóøàìå çà áåçñòðàñòèåòî è ñòðàäàíèåòî, è çà ñúå-
äèíåíèåòî íà Áîæåñòâîòî è ÷îâå÷åñòâîòî, íèå êàçâàìå, ÷å
ñòðàäàíèåòî ïðèíàäëåæè íà ñòðàñòíîòî òÿëî, à áåçñòðàñò-
íàòà ïðèðîäà èçïîâÿäâàìå ñâîáîäíà îò ñòðàäàíèå.” Íî
òîâà òÿëî íå å òÿëîòî íà îáèêíîâåí ÷îâåê, à íà Åäèíîðîä-
íèÿ... È “ïîðàäè åäèíñòâîòî ëèöåòî íà Õðèñòà ïðèåìà
âñè÷êî ñâîéñòâåíî íà âñÿêà ïðèðîäà” - çà åäíî ëèöå ñå
127
êàçâà è Áîæåñòâåíî, è ×îâåøêî...  ñòðàäàíèÿòà è ñìúðòòà
íå ñå å íàðóøèëî íåðàçäåëíîòî åäèíñòâî íà åñòåñòâàòà è
îò ñòðàñòíàòà ïëúò “å áèëà íåðàçäåëíà Áîæåñòâåíàòà ïðè-
ðîäà” è â ãðîáà, è íà êðúñòà, ìàêàð è ñàìà äà íå å âúçïðè-
åìàëà ñòðàäàíèÿòà. “Ïî ïðèðîäà å ïîñòðàäàëà ïëúòòà, Áîã
Ñëîâî ïúê å óñâîèë çà Ñåáå Ñè íåéíèòå ñòðàäàíèÿ êàòî
ñòðàäàíèÿ íà Ñâîÿòà ñîáñòâåíà ïëúò”... ×ðåç òîâà “óñâî-
ÿâàíå” ñå ñúåäèíÿâàò íåèçìåííî áåçñòðàñòíîñòòà íà Áî-
æåñòâîòî è ñòðàäàòåëíîñòòà íà ÷îâå÷åñòâîòî è ñòðàäàíèÿ-
òà íå ñå âìåíÿâàò íà ñàìàòà Áîæåñòâåíà ïðèðîäà, ìàêàð è
äà ñà ñòðàäàíèÿ íà “òÿëîòî íà Áîã Ñëîâî”. Âúâ âúçêðåñå-
íèåòî ïëúòòà íà Ãîñïîäà ïðåáèâàâà áåçñòðàñòíà è íåòëåí-
íà, íî “îñòàâà â ïðåäåëèòå íà åñòåñòâîòî è çàïàçâà ñâîé-
ñòâàòà íà ÷îâåøêîñòòà”. Âå÷å ñëåä Åôåñêîòî “óáèåíèå”
Òåîäîðèò ïîâòàðÿ: “Êàòî èçïîâÿäâàìå Õðèñòà íåïðåõî-
äåí, áåçñòðàñòåí è áåçñìúðòåí, íèå íå ìîæåì äà óñâîÿâàìå
íà Íåãîâàòà ñîáñòâåíà ïðèðîäà íèòî ïðåâðúùàíå, íèòî
ñòðàäàíèÿ, íèòî ñìúðò. È àêî êàæàò, ÷å Áîã ìîæå âñè÷êî,
êàêâîòî è äà ïîèñêà, òî íà òàêèâà ñëåäâà äà ñå îòãîâîðè,
÷å Òîé è íå èñêà òîâà, êîåòî å íåñúîáðàçíî íà Íåãîâàòà
ïðèðîäà... Òúé êàòî Òîé èìà áåçñìúðòíà ïðèðîäà, òî å
âúçïðèåë òÿëî, êîåòî ìîæå äà ñòðàäà è çàåäíî ñ òÿëîòî -
÷îâåøêà äóøà. È ìàêàð ÷å òÿëîòî íà åäèíîðîäíèÿ Ñèí
Áîæè ñå íàðè÷à âúçïðèåòî, íî ñòðàäàíèÿòà íà òÿëîòî Òîé
îòíàñÿ êúì Ñàìèÿ Ñåáå Ñè.” Òåîäîðèò ñå ïðèáëèæàâà
êúì ïîíÿòèåòî çà “ïðåíàñÿíå íå èìåíàòà”, îáîñíîâàâàéêè
ãî ñ åäèíñòâîòî íà ëèöåòî; “ñúåäèíåíèåòî ïðàâè èìåíàòà
îáùè, íî îáùíîñòòà íà èìåíàòà íå ñìåñâà ñàìèòå åñòå-
ñòâà”; “ñúåäèíåíèåòî íå å äîâåëî äî ñëèâàíå íà îñîáåíî-
ñòèòå íà åñòåñòâîòî” è òå ñà ÿñíî ðàçëè÷èìè è ñå âúçïðè-
åìàò. “ Òà íàëè è çëàòîòî ïðè ñúïðèêîñíîâåíèå ñ îãúíÿ
ïðèåìà öâåòà è äåéñòâèåòî íà îãúíÿ, áåç îáà÷å äà ãóáè
ïðèðîäàòà ñè, íî îñòàâà çëàòî, ìàêàð è äà äåéñòâà ïîäîá-
íî íà îãúíÿ. Òàêà è òÿëîòî íà Ãîñïîäà å òÿëî, íî (ñëåä
âúçøåñòâèåòî íà íåáåñàòà) íåñòðàäàòåëíî, íåòëåííî, áåç-
ñìúðòíî, âëàäè÷íî, Áîæåñòâåíî è ïðîñëàâåíî îò Áîæåñòâå-
128
íàòà ñëàâà. Òî íå å îòäåëåíî îò Áîæåñòâîòî è íå å òÿëî íà
íÿêîé äðóã, à íà åäèíîðîäíèÿ Ñèí Áîæè. Íå äðóãî ëèöå
ÿâÿâà òî íà íàñ, à ñàìèÿ Åäèíîðîäåí, âúçïðèåë íàøåòî
åñòåñòâî”... - Òåîäîðèò ãîâîðè ñåãà ìàëêî ïî-ðàçëè÷íî îò
ïðåäè, íî êàçâà ñúùîòî. Ïîäîçðèòåëíèòå ïðåäóáåæäåíèÿ
ñà ñå ðàçñåÿëè è áîãîñëîâñêîòî ìó ñúçåðöàíèå å ñòàíàëî
ïî-ÿñíî è îò÷åòëèâî.  íåãî âå÷å íå ñå ÷óâñòâà êàêòî ïðå-
äè øêîëñêàòà îãðàíè÷åíîñò. È íà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð
òîé îäîáðÿâà, ìàêàð è â îáùà ôîðìà, îñïîðâàíèòå ïðåäè
ïîñëàíèÿ íà ñâ. Êèðèë... Ñåãà òîé å ðàçáðàë “ãëàâèòå” íà
ñâ. Êèðèë... Òîâà íå îçíà÷àâà, ÷å òîé ñå å îòêàçàë îò ñâîÿ
òèï íà áîãîñëîâñòâàíå, íî òîé å ïðåñòàíàë äà íàñòîÿâà çà
íåãîâàòà èçêëþ÷èòåëíîñò. Ìàëêî ïðåäè ñúáîðà òîé íà-
ïîìíÿ çà “ñúäúðæàùàòà ñå â 12-òå ãëàâè îòðîâà”, íî íå÷å-
ñòèâèòå èçâîäè îò òÿõ íå ïðèïèñâà íà ñâ. Êèðèë, êîéòî
ñàìî ñðåùó Íåñòîðèé å èçäèãíàë ñâîèòå “ãëàâè”, áåç äà
ïðåòåíäèðà, ÷å â òÿõ èç÷åðïâà òàéíñòâîòî íà âúïëúùåíè-
åòî. Èìåííî êàòî àíòèòåçèñ íà íåñòîðèàíñòâîòî å ñëåäâà-
ëî òå äà áúäàò ïðèåòè, à íå êàòî ïúëíî èçïîâåäàíèå: òî å
äàäåíî â Õàëêèäîíñêîòî âåðîîïðåäåëåíèå. Êúì òîâà âðå-
ìå ñå ðàçÿñíÿâàò òåðìèíîëîãè÷åñêèòå ðàçíîãëàñèÿ, óêðåï-
âàò îñíîâíèòå õðèñòîëîãè÷åñêè ïîíÿòèÿ è ñòàâà âúçìîæ-
íî áåç äâóñìèñëèå äà áúäàò èçïîâÿäâàíè äâå ïðèðîäè â
åäíî ëèöå èëè èïîñòàñ íà Âúïëúòèëîòî ñå Ñëîâî. Íî äî
ñàìèÿ êðàé Òåîäîðèò å ìèñëèë ïî ñâîåìó. “Ñëîâîòî ñòà-
íà ïëúò”, òàêàâà å õðèñòîëîãèÿòà íà ñâ. Êèðèë. “Èèñóñà
Íàçîðåÿ, Ìúæ, çàñâèäåòåëñòâóâàí ïðåä âàñ îò Áîãà ñúñ
ñèëè, ÷óäåñà è ëè÷áè, ùî ãè Áîã ñòîðè ÷ðåç Íåãî... Íåãî...
âèå... óáèõòå, íî Áîã Ãî âúçêðåñè” (Äåÿí. 2:22-24) - åòî
õðèñòîëîãèÿòà íà áëàæåíèÿ Òåîäîðèò.

129
 IV
CORPUS AREOPAGITICUM

1. ÕÀÐÀÊÒÅÐ ÍÀ ÏÀÌÅÒÍÈÊÀ

1. Ñáîðíèêúò ñ ïðîèçâåäåíèÿ ïîä èìåòî íà Äèîíè-

ñèé Àðåîïàãèò ïðèíàäëåæè êúì ÷èñëîòî íà íàé-çàãàäú÷-
íèòå ïàìåòíèöè íà õðèñòèÿíñêàòà äðåâíîñò. Íå ïîäëåæè
íà ñúìíåíèå íåãîâèÿò ïñåâäîåïèãðàôñêè õàðàêòåð è
ñúâñåì íå ìîæå äà ñå ïðèâèæäà â íåãîâèÿ àâòîð îíçè
Äèîíèñèé Àðåîïàãèò, êîéòî ñå îáúðíàë ÷ðåç ïðîïîâåäòà
íà àïîñòîë Ïàâåë (Äåÿí 17:34) è ñïîðåä äðåâíîòî ïðåäà-
íèå áèë ïúðâèÿò åïèñêîï íà Àòèíà (âæ. ïðè Åâñåâèé, IV.
23. 4). Ñðåùó òîâà ñâèäåòåëñòâà íå ñàìî ïúëíîòî îòñúñòâèå
íà êàêâîòî è äà áèëî ñïîìåíàâàíå íà òâîðåíèÿòà íà Äèî-
íèñèé äî íà÷àëîòî íà VI âåê, íî è ñàìèÿò õàðàêòåð íà
ïàìåòíèêà, êîéòî å òâúðäå äàëå÷åí è ïî åçèê, è ïî ñòðîé
íà ìèñúëòà îò íåïîñðåäñòâåíàòà ïðîñòîòà íà ïúðâîõðèñ-
òèÿíñêàòà åïîõà. Òîâà å áèëî ñàìîî÷åâèäíî è äî âðåìåòî,
êîãàòî ñ íåîñïîðèìà êàòåãîðè÷íîñò å óñòàíîâåíà íå ñàìî
èäåîëîãè÷åñêàòà, íî è ïðÿêàòà ëèòåðàòóðíà çàâèñèìîñò
íà Àðåîïàãèòèêèòå îò ïîñëåäíèÿ íåîïëàòîíè÷åñêè ó÷è-
òåë - Ïðîêúë (411 - 485). Çàåäíî ñ òîâà íåèçâåñòíèÿò
àâòîð î÷åâèäíî å èñêàë äà ñúçäàäå âïå÷àòëåíèåòî, ÷å å
÷îâåê îò àïîñòîëñêàòà åïîõà - ó÷åíèê íà àïîñòîë Ïàâåë,
î÷åâèäåö íà çàòúìíåíèåòî â äåíÿ íà ñìúðòòà íà Ñïàñèòå-
ëÿ, î÷åâèäåö íà Óñïåíèåòî íà Ïðåñâåòàòà Äåâà, ïðèÿòåë è
ñïîäâèæíèê íà Ñâåòèòå àïîñòîëè. Ïðåòåíöèÿòà çà àâòî-
ðèòåò îò äðåâíîñòòà å ñúâúðøåíî î÷åâèäíà è âúçíèêâà
âúïðîñúò äàëè òîâà íå å ïðåäíàìåðåí “ôàëøèôèêàò”. È
âñå ïàê ÷àê äî åïîõàòà íà Âúçðàæäàíåòî íèòî íà Èçòîê,
íèòî íà Çàïàä íå å âúçíèêâàëî ñúìíåíèå îòíîñíî äðåâíî-
130
ñòòà è àâòîðñòâîòî íà Àðåîïàãèòèêèòå - îñâåí ìîæå áè ó
ïàòðèàðõ Ôîòèé... “Òâîðåíèÿòà íà âåëèêèÿ Äèîíèñèé”
ñå ïîëçâàëè ñ áåçñïîðåí àâòîðèòåò è ñà îêàçàëè èçêëþ÷è-
òåëíî ñèëíî âëèÿíèå âúðõó ðàçâèòèåòî íà áîãîñëîâñêàòà
ìèñúë è ïðåç êúñíàòà îòå÷åñêà åïîõà, è ïðåç âèçàíòèéñêà-
òà åïîõà, è íà Çàïàä â ïðîäúëæåíèå íà öÿëîòî Ñðåäíîâå-
êîâèå. Åäâà ëè ìîæå äà ñå äîïóñíå, ÷å ïðè òîâà îñòàíàëè
íåçàáåëÿçàíè ÿâíèòå àíàõðîíèçìè íà ïàìåòíèêà. Ìàëêî
âåðîÿòíî å ïðåç IV âåê áåç êîëåáàíèå äà îòíàñÿëè öÿëîñ-
òíî ðàçâèòèÿ áîãîñëóæåáåí ÷èí, âêëþ÷èòåëíî è ïîñòðè-
æåíèåòî â ìîíàøåñòâî, êúì àïîñòîëñêèÿ âåê - íå å âúçìîæ-
íî èñòîðè÷åñêàòà ïàìåò îùå ïî òîâà âðåìå äà å áèëà
îòñëàáíàëà òîëêîâà. Âúâ âñåêè ñëó÷àé íå ìîæå äà ñå îáÿñíè
âèñîêàòà îöåíêà íà ïàìåòíèêà ïðåç äðåâíîñòòà ñàìî ñ
óáåæäåíèåòî, ÷å òî ïðèíàäëåæè íà àâòîðèòåòåí ïèñàòåë
îò àïîñòîëñêèÿ âåê. Ïî-ñêîðî ïîðàäè âèñîêèòå ñè äîñòîé-
íñòâà òîé å áèë îòíàñÿí êúì äðåâíîñòòà, îòêîëêîòî îáðàò-
íîòî. Ìîæå áè ìîæå äà ñå ñúïîñòàâè ñáîðíèêúò íà Àðåî-
ïàãèòèêèòå ñúñ ñáîðíèêà íà òàêà íàðå÷åíèòå “Àïîñòîëñêè
ïîñòàíîâëåíèÿ”, êîéòî â îêîí÷àòåëíèÿ ñè ñúñòàâ ïðèíàä-
ëåæè êúì òâúðäå êúñåí ïåðèîä. Íî òîâà îáñòîÿòåëñòâî
áèëî îòáåëÿçàíî îùå òîãàâà è àâòîðèòåòúò ìó áèë îò-
õâúðëåí ïîðàäè ïî-êúñíèòå è íåïðàâîìèñëåíè âñòàâêè.
Çà Àðåîïàãèòèêèòå íèêîãà íå ñà ïðàâåíè ïîäîáíè óãîâîð-
êè. Åäâà ñ íà÷àëîòî íà íîâàòà ôèëîëîãè÷åñêà êðèòèêà
ïðåç ÕVI âåê å áèë ïîñòàâåí âúïðîñúò çà Àðåîïàãèòèêèòå
- ïúðâî îò Ãåîðãèé Òðàïåçóíòñêè, îò Òåîäîð Ãàçñêè, íà
Çàïàä - îò Ëîðåíöî Âàëà è Åðàçúì, ïîñëå îò Ñèðìîíä,
Ïåòàâèé è Òèëåìîí. Ïî-êúñíèÿò ïðîèçõîä íà Àðåîïàãè-
òè÷åñêèÿ ñáîðíèê áèë ïîêàçàí ñúâúðøåíî ÿñíî. Âïðî÷åì
ñ òîçè èçâîä ñå ñúãëàñèëè äàëå÷ íå âñè÷êè è íåâåäíàãà: è
äîðè â íàé-ïîñëåäíèòå ãîäèíè ñå ñðåùàò ïîçàêúñíåëè çà-
ùèòíèöè íà “îðèãèíàëíîñòòà” è àïîñòîëñêàòà äðåâíîñò
íà “Àðåîïàãèòèêèòå”. Âúâ âñåêè ñëó÷àé ïðîèçõîäúò íà
ïàìåòíèêà îñòàâà çàãàäú÷åí è íåÿñåí è äîñåãà; çà íåãîâèÿ
äåéñòâèòåëåí àâòîð, çà ìÿñòîòî íà ñúñòàâÿíåòî ìó, çà öå-
131
ëèòå íà òîçè “ôàëøèôèêàò” îùå íå å êàçàíî íèùî áåç-
ñïîðíî. Îïèòèòå äà ñå îòúæäåñòâè ìíèìèÿò Äèîíèñèé ñ
íÿêîé èçâåñòåí íà íàñ Äèîíèñèé ñðåä äåÿòåëèòå è ïèñàòå-
ëèòå íà IV-V âåê èëè ñ íÿêîé äðóã èñòîðè÷åñêè äåÿòåë (â
÷àñòíîñò ñ èçâåñòíèÿ ìîíîôèçèòñêè ïàòðèàðõ Ñåâèð Àí-
òèîõèéñêè) òðÿáâà ðåøèòåëíî äà áúäàò ïðèçíàòè çà íå-
óäà÷íè è ïðîèçâîëíè.
2. Çíà÷åíèåòî íà Àðåîïàãèòèêèòå ñå îïðåäåëÿ ïðåäè
âñè÷êî îò òÿõíîòî èñòîðè÷åñêî âëèÿíèå.  íà÷àëîòî íà VI
âåê òå âå÷å ñà â îáðàùåíèå. Íà òÿõ ñå ïîçîâàâà èçâåñòíèÿò
Ñåâèð Àíòèîõèéñêè íà ñúáîðà ïðåç 513 ã. â Òèð è ñâ.
Àíäðåé Êåñàðèéñêè â ñâîåòî òúëêóâàíèå íà Àïîêàëèïñèñà,
ïèñàíî îêîëî 515 - 520 ã. Ñåðãèé Ðèøàéíñêè, ïî÷èíàë ïðåç
536 ã., ïðåâåæäà Àðåîïàãèòèêèòå íà ñèðèéñêè - â òîçè ïðå-
âîä òå áèâàò øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíè, îñîáåíî â ìîíîôè-
çèòñêèòå êðúãîâå, ìàêàð ñàìèÿò Ñåðãèé, ïúðâîíà÷àëíî ìî-
íîôèçèòñêè ïðåçâèòåð è â ñúùîòî âðåìå ëåêàð, äà å çàåìàë
â äîãìàòè÷åñêèòå ñïîðîâå åäíà äâóñìèñëåíà ïîçèöèÿ è äà
å áèë áëèçúê äîðè äî íåñòîðèàíèòå. Òîé ñå å ó÷èë â Àëåê-
ñàíäðèÿ, à ïî ôèëîñîôñêèòå ñè ñèìïàòèè áèë àðèñòîòåëèê.
Âúâ âñåêè ñëó÷àé òîé ïðåâåæäà “Óâîäúò” íà Ïîðôèðèé,
“Êàòåãîðèèòå” íà Àðèñòîòåë, îñâåí òîâà ñúñòàâÿ ðåä ñàìî-
ñòîÿòåëíè êíèãè ïî ëîãèêà. Îñîáåíî õàðàêòåðåí å ïðå-
âîäúò ìó íà ïñåâäîàðèñòîòåëîâàòà êíèãà “Çà ñâåòà”, â êîÿ-
òî òîé ñúóìÿâà äà ïîñòèãíå ãîëÿìà òî÷íîñò è ñòðîãîñò.
Íàðåä ñ òîâà Ñåðãèé å ìèñòèê, êîåòî ñå âèæäà îò ïðåäãîâî-
ðà ìó êúì ïðåâîäà íà Àðåîïàãèòèêèòå. Èìåòî íà Ñåðãèé å
ìíîãî õàðàêòåðíî êàòî êîñâåíî óêàçàíèå çà òàçè ñðåäà, â
êîÿòî ïðåäè âñè÷êî ñà ñå äâèæèëè Àðåîïàãèòèêèòå. Íà
èçâåñòíîòî ñúáåñåäâàíå ìåæäó ïðàâîñëàâíèòå è ñåâèðèà-
íèòå â Êîíñòàíòèíîïîë ïðåç 531 èëè 533 ã. âúçíèêâà
âúïðîñúò çà òÿõíîòî äîñòîéíñòâî. Ñåâèðèàíèòå ñå ïîçîâà-
âàò íà òÿõ, à ðúêîâîäèòåëÿò íà ïðàâîñëàâíèòå Èïàòèé Åôåñ-
êè îòõâúðëÿ òîâà ïîçîâàâàíå è îáÿâÿâà Àðåîïàãèòèêèòå çà
àïîêðèô, êîãîòî íå ïîçíàâà è íå íàçîâàâà íèêîãî îò äðåâ-
íèòå... Íî âå÷å ìíîãî ñêîðî çàïî÷âàò äà ñå ïîëçâàò îò òÿõ
132
è ïðàâîñëàâíèòå. Ïúðâèÿò òúëêóâàòåë íà Àðåîïàãèòèêè-
òå å Èîàí Ñêèòîïîëñêè (îêîëî 530 - 540 ã.). Î÷åâèäíî
èìåííî íåãîâèòå ñõîëèè ñà èçâåñòíè ïîä èìåòî íà Ìàê-
ñèì Èçïîâåäíèê. Ïî-êúñíèòå ïðåïèñâà÷è ñúáèðàò çàåäíî
ñõîëèèòå íà ðàçëè÷íè òúëêóâàòåëè, à äèàêðèòè÷åñêèòå
çíàöè ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî ñà èç÷åçíàëè. Ñâîäúò îò ñõî-
ëèè, èçâåñòíè ïîä èìåòî íà ïðåñâ. Ìàêñèì, ïðåäñòàâëÿâàò
åäíî òâúðäå åäíîðîäíî öÿëî. È ñàìî ìàëêà ÷àñò îò ñõî-
ëèèòå íàïîìíÿ ïî ñòèë íà ïðåï. Ìàêñèì. Ñõîëèèòå íà
Èîàí Ñêèòîïîëñêè ñà áèëè ïðåâåäåíè íà ñèðèéñêè îùå
ïðåç VIII âåê îò Ôîêà áàð-Ñåðãèé Åäåñêè. Îùå ïî-ðàíî,
ïðåç VII âåê, ñ òúëêóâàíå íà Àðåîïàãèòèêèòå ñà çàíèìàâà
Éîñèô Ãàäçàÿ (“ñúçåðöàòåëÿò”), èçâåñòåí ïîâå÷å ïîä èìå-
òî Åáåä-Èåçó. Îò îôèöèàëíèÿ ñèðèéñêè òåêñò íà Àðåî-
ïàãèòèêèòå ìíîãî ðàíî ñå ïðàâè àðàáñêè ïðåâîä, êîéòî
ñúùî ïîëó÷àâà öúðêîâíî îäîáðåíèå, è àðìåíñêè - ïðåç
VIII âåê. Òðÿáâà äà ñå îòáåëåæàò ñúùî è îñòàòúöèòå îò
êîïòñêèÿ ïðåâîä. Âñè÷êî òîâà ñâèäåòåëñòâà çà øèðîêîòî
ðàçïðîñòðàíåíèå è àâòîðèòåòà íà ïàìåòíèêà. Îò ïðàâî-
ñëàâíèòå áîãîñëîâè Àðåîïàãèòèêèòå ïîëçâà îùå Ëåîíòèé
Âèçàíòèéñêè, ïî-êúñíî Àíàñòàñèé Ñèíàèò è Ñîôðîíèé
Èåðóñàëèìñêè. Ñèëíî âëèÿíèå îêàçâàò òå âúðõó ïðåï.
Ìàêñèì Èçïîâåäíèê, êîéòî ñå çàíèìàâàë ñ îáÿñíåíèåòî
íà “òðóäíèòå ìåñòà” ïðè Ïñåâäî-Äèîíèñèé è Ãðèãîðèé
Áîãîñëîâ. Çà ïðåï. Èîàí Äàìàñêèí “âåëèêèÿò Äèîíèñèé”
å âå÷å áåçñïîðåí àâòîðèòåò. Íà Àðåîïàãèòèêèòå êàòî íà
íàäåæäíà îñíîâà ñå îïèðàò è ïðàâîñëàâíèòå çàùèòíèöè
íà èêîíîïî÷èòàíèåòî îùå íà VII Âñåëåíñêè ñúáîð è ïî-
êúñíî - îñîáåíî ïðåï. Òåîäîð Ñòóäèò. Öÿëàòà ìåòàôèçè-
êà íà èêîíèòå å ñâúðçàíà ïðè íåãî ñ ó÷åíèåòî íà Äèîíè-
ñèé, è òîé ïåñíîñëîâè äúëáî÷èíàòà íà íåãîâîòî áîãîñëîâèå.
Ñâåòè Êèðèë, ñëàâÿíñêèÿò ïúðâîó÷èòåë, ó÷åíèêúò íà Ôî-
òèé, ãîâîðè çà òÿõ ñ óâàæåíèå. Ïî óêàçàíèå íà Àíàñòàñèé
Áèáëèîòåêàð ñâ. Êèðèë öèòèðà “âåëèêèÿ Äèîíèñèé” íàè-
çóñò. Â ïî-êúñíî âðåìå âúâ Âèçàíòèÿ ñ òúëêóâàíèå íà
Àðåîïàãèòèêèòå ñà ñå çàíèìàâàëè ìíîçèíà, Corpus
133
Areopagiticum ñòàâà êàòî íàñòîëíà êíèãà íà âèçàíòèéñêè-
òå áîãîñëîâè. Òåçè òúëêóâàíèÿ è äîñåãà îùå íå ñà ñúáðà-
íè è íå ñà èçó÷åíè. Òðÿáâà îñîáåíî äà ñå îòáåëåæè òúëêó-
âàíèåòî íà çíàìåíèòèÿ Ìèõàèë Ïñåë (1018 - 1079) è òîâà
íà Ãåîðãèé Ïàõèìåðà (1242 - 1310) - ïàðàôðàçèòå íà ïîñ-
ëåäíèÿ, êàêòî è ñõîëèèòå, ïðèïèñàíè íà ïðåï. Ìàêñèì, â
ðúêîïèñèòå ñÿêàø âñðàñòâàò â ñàìèÿ òåêñò. Çà ïîïóëÿð-
íîñòòà íà Àðåîïàãèòèêèòå ïðåç ÕIV âåê, â åïîõàòà íà íî-
âîòî ìèñòè÷åñêî âúçðàæäàíå âúâ Âèçàíòèÿ, âúâ âåêà íà
ñâ. Ãðèãîðèé Ïàëàìà, ñâèäåòåëñòâà ñëàâÿíñêèÿò (áúëãàð-
ñêèÿò) ïðåâîä, íàïðàâåí îò àòîíñêèÿ èíîê Èñàèÿ ïðåç
1371 ã. ïî ïîðú÷åíèå íà Òåîäîñèé, ìèòðîïîëèò Ñåðñêè (â
Þæíà Ìàêåäîíèÿ). Îò Åâòèìèåâàòà Áúëãàðèÿ òîé áèâà
ïðåíåñåí â Ðóñèÿ (âåðîÿòíî îò ìèòðîïîëèò Êèïðèàí -
çàïàçåí å ïðåïèñ îò íåãîâàòà ðúêà) çàåäíî ñ äðóãè ïàìåò-
íèöè íà àñêåòè÷åñêàòà è ìèñòè÷åñêàòà ëèòåðàòóðà.
3. Íà Çàïàä Àðåîïàãèòèêèòå áèâàò ïðåíåñåíè ìíîãî
ðàíî. Çà ïðúâ ïúò òóê íà òÿõ ñå ïîçîâàâà ïàïà Ãðèãîðèé
Âåëèêè, à ñëåä òîâà ïàïà Ìàðòèí - íà Ëàòåðàíñêèÿ ñúáîð
ïðåç 649 ã. Íà Àðåîïàãèòèêèòå ñå ïîçîâàâà ïàïà Àãàòîí
â ïèñìîòî, ÷åòåíî íà VI Âñåëåíñêè ñúáîð. Àíàñòàñèé Áèá-
ëèîòåêàð ïðåâåæäà ñõîëèèòå íà Èîàí Ñêèòîïîëñêè è ïðåï.
Ìàêñèì. Ñ îñîáåíî ãîëÿìî óâàæåíèå ñå ïîëçâàò Àðåîïà-
ãèòèêèòå âúâ Ôðàíöèÿ áëàãîäàðåíèå íà (ïîãðåøíîòî)
îòúæäåñòâÿâàíå íà ïñåâäî-Äèîíèñèé ñ Äèîíèñèé Ïàðèæ-
êè. Ïðåç 757 ã. ïðåïèñ íà òâîðåíèÿòà íà Äèîíèñèé áèâà
èçïðàòåí îò ïàïà Ïàâåë I çàåäíî ñ äðóãè êíèãè íà Ïèïèí
Êúñèÿ. Ïðåç 827 ã. âèçàíòèéñêèÿò èìïåðàòîð Ìèõàèë I
ïîäàðÿâà ïðåêðàñåí ïðåïèñ íà êðàë Ëþäîâèê Áëàãî÷åñ-
òèâèÿ. Âúâ Ôðàíöèÿ ïî îíîâà âðåìå ìàëöèíà çíàåëè
ãðúöêè. Â ìàíàñòèðà Ñåí-Äåíè àáàò Õèëäóèí (óì. 840)
ïðåâåæäà Àðåîïàãèòèêèòå íà ëàòèíñêè, íî ïðåâîäúò ìó
íå ñå ðàçïðîñòðàíèë. Òîé áèâà çàñåí÷åí îò ïðåâîäà íà
çíàìåíèòèÿ Ñêîò Åðèóãåíà. Åðèóãåíà ïî íåãîâî ñîáñòâå-
íî ïðèçíàíèå ïîëçâà ïðè ïðåâîäà òâîðåíèÿòà íà ïðåï.
Ìàêñèì, êîèòî ñúùî ïðåâåæäà. Òîé çíàåë ãðúöêè åçèê
134
äàëå÷ íå áåçóïðå÷íî è â ïðåâîäà ìó èìà íå ìàëêî ãðóáè
íåäîðàçóìåíèÿ. Íî Äèîíèñèé è ïðåï. Ìàêñèì îêàçâàò
èçêëþ÷èòåëíî ñèëíî âëèÿíèå âúðõó ñîáñòâåíàòà ñèñòåìà
íà Åðèóãåíà - åäèí îò íàé-çàáåëåæèòåëíèòå ìèñëèòåëè íà
ðàííîòî Ñðåäíîâåêîâèå. Ïðåç öÿëîòî Ñðåäíîâåêîâèå
Àðåîïàãèòèêèòå èìàò íà Çàïàä ãîëÿìî âëèÿíèå. Òîâà ñå
çàáåëÿçâà îùå ïðè Àíñåëì. Õóãî îò Ñâ. Âèêòîð ñå çàíè-
ìàâà ñ òúëêóâàíèå íà êíèãàòà “Çà íåáåñíàòà èåðàðõèÿ” -
ìèñòè÷åñêèòå òåîðèè íà âèêòîðèíöèòå âúîáùå ñå òÿñíî
ñâúðçàíè ñ ìèñòèêàòà íà Ïñåâäî-Äèîíèñèé. Ïåòúð Ëîì-
áàðäñêè âèæäà â Àðåîïàãèòèêèòå áåçñïîðåí àâòîðèòåò.
Èîàí Ñàðàöèí ïðåç ÕII âåê, Òîìà Âåð÷åëñêè è Ðîáåðò
Ãðîñåòåñò ïðåç ÕIII âåê ïðåâåæäàò è êîìåíòèðàò Àðåîïà-
ãèòèêèòå. Àëáåðò Âåëèêè ïèøå êîìåíòàð íà âñè÷êè êíè-
ãè íà Ïñåâäî-Äèîíèñèé. Ñ ãîëÿìî óâàæåíèå ñå îòíàñÿ
êúì òÿõ è Àêâèíàò.  “Ñóìàòà” íà Òîìà Àêâèíñêè ìîãàò
äà ñå èçáðîÿò 1700 öèòàòè îò Àðåîïàãèòèêèòå - òå è Äà-
ìàñêèí ñà áèëè íåãîâèòå ãëàâíè èçòî÷íèöè ïî èçòî÷íà
ïàòðèñòèêà. Íà Àêâèíàò ïðèíàäëåæè è ñïåöèàëíèÿò êî-
ìåíòàð âúðõó êíèãàòà “Çà áîæåñòâåíèòå èìåíà”. Áîíà-
âåíòóðà ñúùî å ñèëíî ïîâëèÿí îò Àðåîïàãèòèêèòå - òîé å
ñúñòàâèë îòäåëíî òúëêóâàíèå íà êíèãàòà “Çà öúðêîâíàòà
èåðàðõèÿ”... Èçîáùî â Ñðåäíèòå âåêîâå Äèîíèñèé å íàé-
ñèëíèÿò è óâàæàâàí àâòîðèòåò çà ïðåäñòàâèòåëèòå íà âñè÷-
êè øêîëè è âñè÷êè âåêîâå. Äî Äèîíèñèé ïðèáÿãâàò è ïðè
ðàçñúæäåíèÿòà çà áèòèåòî è ñâîéñòâàòà íà Áîãà, è â ó÷å-
íèåòî çà áîãîïîçíàíèåòî è ñúçåðöàíèåòî, è ïî âúïðîñèòå
íà àñêåòèêàòà, è ïðè òúëêóâàíèåòî íà áîãîñëóæåíèåòî -
÷ðåç ëèòóðãè÷åñêàòà ëèòåðàòóðà Àðåîïàãèòèêèòå îêàçâàò
âëèÿíèå è âúðõó ïàìåòíèöèòå íà ñðåäíîâåêîâíîòî èçêó-
ñòâî. Ðàâíîñìåòêà íà ñðåäíîâåêîâíàòà ëèòåðàòóðà ïðàâè
â ñâîèòå îáøèðíè êîìåíòàðè èçâåñòíèÿò Äèîíèñèé Êàð-
òóçèàíñêè, doctor extaticus. Âëèÿíèåòî íà Àðåîïàãèòèêè-
òå ñå óñåùà ìíîãî ñèëíî è ïðè íåìñêèòå è ôëàìàíäñêèòå
ìèñòèöè îò ÕIV è ÕV âåê, ïðè Åêõàðä, ïðè Ðþèñáðóê, ïðè
íåèçâåñòèíÿ àâòîð íà çíàìåíèòàòà êíèãà “Çà ïîäðàæàíè-
135
åòî íà Õðèñòà”.  íîâèÿ ìèñòè÷åñêè è ñïåêóëàòèâåí îïèò
îòíîâî îæèâÿâàò ïðåäàíèÿòà íà òàéíñòâåíèÿ ñúçåðöàòåë
îò ñòàðèòå âðåìåíà. Ñ Àðåîïàãèòèêèòå å ñâúðçàí âúâ ôè-
ëîñîôñêèòå ñè ïîñòðîåíèÿ Íèêîëàé Êóçàíñêè. Âúðõó
ïðåâîäà íà Àðåîïàãèòèêèòå å ðàáîòåë è çíàìåíèòèÿò ôëî-
ðåíòèíñêè ïëàòîíèê Ìàðñèëèî Ôè÷èíî... Ëóòåð ðÿçêî å
ïîñòàâÿ âúïðîñà çà Ïñåâäî-Äèîíèñèé - òîé ñìÿòà, ÷å Àðå-
îïàãèòèêèòå ñà àïîêðèô, à â àâòîðà ìó âèæäà îïàñåí ìå÷-
òàòåë. Ïî ñúùîòî Åðàçúì (ñëåä Ë. Âàëà) èçëèçà ñ äîêà-
çàòåëñòâî çà êúñíèÿ ïðîèçõîä íà ïàìåòíèêà... Íî
âëèÿíèåòî íà Àðåîïàãèòèêèòå íå îòñëàáâà... Êàòîëè÷åñ-
êèòå áîãîñëîâè îò ÕVI è ÕVII âåê ïðîäúëæàâàò äà äîêàç-
âàò îðèãèíàëíèÿ ïðîèçõîä íà ïàìåòíèêà (Ë. Ëåñèé, êàðä.
Áàðîíèé, Á. Êîäåðèé, çíàìåíèòèÿò èçäàòåë íà Àðåîïàãè-
òèêèòå), ìèñòèöèòå ïðîäúëæàâàò äà ñå âäúõíîâÿâàò îò íåãî
- Àíãåëóñ Ñèëåçèóñ, îò÷àñòè êâèåòèñòèòå... Íå áè áèëî
ïðåóâåëè÷åíî äà ñå êàæå, ÷å èçâúí âëèÿíèåòî íà Àðåîïà-
ãèòèêèòå ùå îñòàíå íåïîíÿòíà öÿëàòà èñòîðèÿ íà ñðåäíî-
âåêîâíàòà ìèñòèêà è ôèëîñîôèÿ. Àðåîïàãèòèêèòå ñà æèâ
è ãëàâåí (íî íå åäèíñòâåí) èçòî÷íèê íà “ïëàòîíèçìà”, ò.
å. íà íåîïëàòîíèçìà ïðåç Ñðåäíèòå âåêîâå.
4. Çà àâòîðà íà Àðåîïàãèòèêèòå ìîæåì äà ñúäèì
ñàìî ïî òâîðåíèÿòà ìó. Corpus Areopagiticum èìà ñëåä-
íèÿ ñúñòàâ: 1) “Çà íåáåñíàòà èåðàðõèÿ” - îïèñàíèå íà
íåáåñíèÿ ãîðåí ñâÿò; 2) “Çà öúðêîâíàòà èåðàðõèÿ” - îïè-
ñàíèå è òúëêóâàíèå íà öúðêîâíîòî ñâåùåíîñëóæåíèå; 3)
“Çà èìåíàòà Áîæèè” - òðàêòàò çà ñâîéñòâàòà íà Áîãà; 4)
“Ìèñòè÷åñêî áîãîñëîâèå” - ðàçñúæäåíèå çà íåèçðå÷åíîñ-
òòà è íåâåäîìîñòòà íà Áîæèåòî ñúùåñòâî; 5) ñáîðíèê îò
10 ïèñìà äî ðàçëè÷íè ëèöà, ïðåäèìíî íà äîãìàòè÷íè òåìè.
 òåêñòà ñå ñðåùàò ïðåïðàòêè êúì îùå ðåäèöà ïðîèçâåäå-
íèÿ íà ñúùèÿ àâòîð, òîâà îáà÷å íàé-âåðîÿòíî å îáèêíîâå-
íà ëèòåðàòóðíà ôèêöèÿ. Ïèñìàòà ñ èìåòî íà Àðåîïàãèò,
çàïàçåíè ñàìî â ëàòèíñêè ïðåâîä, êàêòî è ïèñìàòà, îòêðè-
òè â ñèðèéñêè è àðìåíñêè ïðåâîä, ïðèíàäëåæàò íà äðóãè
àâòîðè. Âúðõó Àðåîïàãèòèêèòå ëåæè ïå÷àòúò íà êúñíèÿ
136
íåîïëàòîíèçúì, ïðåäè âñè÷êî â åçèêîâî îòíîøåíèå. Àâ-
òîðúò èìà îñîáåííà, ñâîåáðàçíà è ìíîãî èçòúí÷åíà áîãî-
ñëîâñêà òåðìèíîëîãèÿ. Íî íåîïëàòîíè÷åñêîòî âëèÿíèå
ñúâñåì íå ãî ïîãëúùà è íå ãî ïîòèñêà. Âúâ ôèëîñîôñêè-
òå è åëèíèñòè÷íè ôîðìóëèðîâêè òîé âëàãà íîâî è õðèñ-
òèÿíñêî ñúäúðæàíèå, íîâ ìèñòè÷åñêè îïèò. Àâòîðúò å íå
òîëêîâà ìèñëèòåë, êîëêîòî ñúçåðöàòåë è ñïåêóëàòèâíîòî
ìó äðúçíîâåíèå âúòðåøíî å îáóçäàíî îò ïàòîñà íà íåèç-
ðå÷åíîñòòà è æèâîòî ëèòóðãè÷åñêî ÷óâñòâî. Óìîçðåíèåòî
çàåìà ñàìî åäíî ïðåäâàðèòåëíî ñòúïàëî. Èìà èçâåñòíî
îñíîâàíèå â àâòîðà äà ñå ðàçïîçíàå èíîêúò - âúâ âñåêè
ñëó÷àé òîé å ãîëÿì ðåâíèòåë íà ìîíàøåñêîòî óìíî äåëà-
íèå, à åäíîâðåìåííî ñ òîâà è çàùèòíèê íà èåðàðõè÷åñêèÿ
àâòîðèòåò. Ðîäèíàòà ìó âåðîÿòíî å íà Èçòîê, ïî-ñêîðî â
Ñèðèÿ, îòêîëêîòî â Åãèïåò. Àâòîðúò æèâåå â åïîõàòà íà
íàïðåãíàòèòå õðèñòîëîãè÷åñêè ñïîðîâå, íî íå ñå ñïèðà ïîä-
ðîáíî âúðõó õðèñòîëîãè÷åñêèòå òåìè - òîé ñÿêàø èçáÿãâà
òåçè òåìè. Òîâà îáÿñíÿâà ïîïóëÿðíîñòòà íà Àðåîïàãèòè-
êèòå ïðè ñåâèðèàíèòå. Àâòîðúò íà Àðåîïàãèòèêèòå å íå
òîëêîâà áîãîñëîâ, êîëêîòî ñúçåðöàòåë è ëèòóðãèñò. Òîé
ïðåíàñÿ öåíòúðúò íà òåæåñòòà íà õðèñòèÿíñêèÿ æèâîò
âúðõó áîãîñëóæåíèåòî, âúðõó òàéíñòâàòà. È âëèÿíèåòî
íà Àðåîïàãèòèêèòå íàé-ñèëíî ñå ïðîÿâÿâà â ïî-êúñíîòî
ìèñòèêî-ñèìâîëè÷åñêî îáÿñíåíèå íà áîãîñëóæåíèåòî è
áîãîñëóæåáíèòå äåéñòâèÿ êàêòî âúâ âèçàíòèéñêàòà, òàêà
è â çàïàäíàòà ñðåäíîâåêîâíà ëèòóðãè÷åñêà ïèñìåíîñò.
Âïðî÷åì òîâà òúëêóâàíèå íå çàïî÷âà îò Äèîíèñèé - òîé
ïðîäúëæàâà è ñèñòåìàòèçèðà âå÷å óòâúðäèëàòà ñå òðàäè-
öèÿ. Òðÿáâà äà ïðèçíàåì, ÷å íåãîâàòà òåðìèíîëîãèÿ íà-
ïîìíÿ ñëîâîóïîòðåáàòà íà ãðúöêèòå ìèñòåðèè. Òîçè åçèê
îáà÷å å áèë îòêðèòî è ñúçíàòåëíî óñâîåí â Öúðêâàòà îò
ñàìîòî íà÷àëî - âúâ âñåêè ñëó÷àé íà òîçè åçèê âå÷å ãîâî-
ðÿò Àëåêñàíäðèéöèòå îò II âåê, à ñëåä òÿõ è áîãîñëîâèòå
îò IV âåê... Àâòîðúò íà Àðåîïàãèòèêèòå å ìíîãî íà÷åòåí -
è â åëèíèñòè÷åñêàòà ôèëîñîôñêà ëèòåðàòóðà, è â öúðêîâ-
íàòà ïèñìåíîñò - òîé äîáðå ïîçíàâà òâîðåíèÿòà íà êàïà-
137
äîêèéöèòå, î÷åâèäíî è íà Êëèìåíò Àëåêñàíäðèéñêè, íå
ñàìî íà Ïðîêúë. Òåçè ïàòðèñòè÷åñêè âðúçêè íà Ïñåâäî-
Äèîíèñèé çàñëóæàâàò îñîáåíî âíèìàíèå - â ñâîÿ íåîïëà-
òîíèçúì òîé ñúâñåì íå å íîâàòîð, òîé ïðèíàäëåæè íà âå÷å
óñòàíîâåíà õðèñòèÿíñêà òðàäèöèÿ. È íà íåÿ ïðåäè âñè÷-
êî òîé ïðàâè ðàâíîñìåòêà - ñ èñòèíñêè ñèñòåìàòè÷åñêè
ðàçìàõ è ñ ãîëÿìà äèàëåêòè÷åñêà ñèëà è îñòðîòà.

2. ÏÚÒÈÙÀÒÀ ÍÀ ÁÎÃÎÏÎÇÍÀÍÈÅÒÎ

1.  ó÷åíèåòî çà áîãîïîçíàíèåòî àâòîðúò íà Àðåî-

ïàãèòèêèòå ñëåäâà êàïàäîêèéöèòå - ïðåäè âñè÷êî Ãðèãî-
ðèé Íèñèéñêè.  ñâîåòî ñâðúõñúùíîñòíî áèòèå “ïî ñîá-
ñòâåíîòî ìó íà÷àëî èëè ñâîéñòâî” Áîã å íåïîçíàâàåì è
íåïîñòèæèì. Òîé å ñâðúõ âñÿêî ïîíÿòèå è èìå, ñâðúõ âñè÷-
êè îïðåäåëåíèÿ, “ñâðúõ óìà, è ñúùíîñòòà, è çíàíèåòî”.
Òîé íå ìîæå íèòî äà ñå îñåçàâà, íèòî äà ñå âúîáðàçè, íèòî
äà ñå ðàçáåðå, íèòî äà ñå íàçîâå, íèòî äà ñå ïîñòèãíå...
Âúòðåáîæåñòâåíèÿò æèâîò å ñúâúðøåíî ñêðèò îò òâàðíèÿ
ïîãëåä, ïðåâèøàâà âñÿêà âìåñòèìà è äîñòúïíà çà òâàðíèÿ
ðàçóì ìÿðà. Íî òîâà íå çíà÷è, ÷å Áîã å îòäàëå÷åí îò ñâåòà
èëè ÷å Òîé ñêðèâà Ñåáå ñè îò ðàçóìíèòå äóõîâå. Áîã ñúùå-
ñòâåíî ñå îòêðèâà è äåéñòâà, è ïðèñúñòâà â òâàðèòå - òâàð-
òà ñúùåñòâóâà, è ïðåáèâàâà, è æèâåå ÷ðåç ñèëàòà íà òîâà
Áîæåñòâåíî âñåïðèñúñòâèå... Áîã ïðèñúñòâà â ñâåòà íå
ñúñ ñúùåñòâîòî Ñè, êîåòî âèíàãè îñòàâà íåäîñåãàåìî, íå-
âåäîìî è íåèçðå÷åíî, íî â Ñâîèòå “ïðîìèøëåíèÿ” è áëà-
ãîñòè, êîèòî èçõîæäàò îò íåñúîáùèìèÿ Áîã â èçîáèëåí
ïîòîê è ÷ðåç êîèòî ñå ïðè÷àñòÿâà âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî.
Òîé ïðåáèâàâà â ñâåòà â Ñâîèòå “ñúùåòâîðíè èçõîæäå-
íèÿ” è “áëàãîòâîðÿùè ïðîìèøëåíèÿ”, â Ñâîèòå ñèëè è
åíåðãèè. Â òîâà ñâîå ñàìîîòêðîâåíèå ïðåä ñâåòà Áîã å
ïîçíàâàåì è ïîñòèæèì. Òîâà çíà÷è, ÷å Áîã å ïîñòèæèì
ñàìî îò îòêðîâåíèåòî. “Âúîáùå íà ñëåäâà - ïðåäóïðåæäà-
âà Äèîíèñèé - íèòî äà ñå ìèñëè, íèòî äà ñå êàçâà çà
ñâðúõñúùíîñòíîòî è ñúêðîâåíî Áîæåñòâî íèùî îñâåí òîâà,
138
êîåòî íè å Áîæåñòâåíî îòêðèòî â Ñëîâîòî Áîæèå”... Èìà
ïðî÷åå è äðóãî îòêðîâåíèå - ñàìèÿò ñâÿò. Çàùîòî â èçâå-
ñòåí ñìèñúë öåëèÿò ñâÿò å íÿêàêúâ îáðàç Áîæè, öåëèÿò å
ïðîíèçàí îò Áîæåñòâåíè ñèëè. È â Áîãà èìà “ñúùåòâî-
ðåí ïðîîáðàç” íà ñâåòà, ÷ðåç ó÷àñòèåòî â êîéòî ñâåòúò èìà
áèòèå. Áîã å ïîçíàâàåì è ïîñòèæèì â îíçè Íåãîâ ëèê,
êîéòî å îòêðèò è ÿâ˜í íà ñâåòà; êàçàíî ïî äðóã íà÷èí -
Áîã ñå ïîçíàâà è ïîñòèãà â ñâîèòå îòíîøåíèÿ êúì ñâåòà è
òâàðòà. Èìåííî â òåçè îòíîøåíèÿ è ñàìî â òÿõ. Ïîçíàíè-
åòî íèêîãà íå ïðîíèêâà â ñúêðîâåíèòå è íåèçðå÷åíè äúëáè-
íè íà Áîæåñòâåíèÿ æèâîò... Áîã å ïîñòèæèì è îïèñóåì
äâîÿêî. Èëè ÷ðåç ðÿçêî è ðåøèòåëíî ïðîòèâîïîñòàâÿíå
íà ñâåòà, ò. å. ÷ðåç îòðè÷àíå ïî îòíîøåíèå íà Íåãî íà
âñè÷êè ñëîâà è îïðåäåëåíèÿ, ñâîéñòâåíè è ïîäîáàâàùè íà
òâàðòà - è èìåííî íà âñè÷êè, íà âñåêè è âñè÷êî. Èëè ÷ðåç
âúçâèñÿâàíå íà âñè÷êè îïðåäåëåíèÿ, ïðèëàãàíè êúì òâàð-
òà - è îòíîâî íà âñè÷êè è íà âñÿêî. Òàêà ñå îòêðèâàò äâà
ïúòÿ íà áîãîïîçíàíèåòî è áîãîñëîâèåòî: ïúòÿò íà ïîëî-
æèòåëíîòî èëè êàòàôàòè÷åñêîòî áîãîñëîâèå, è ïúòÿò íà
îòðèöàòåëíîòî èëè àïîôàòè÷åñêîòî áîãîñëîâèå. È ïúòÿò
íà àïîôàòè÷åñêîòî áîãîñëîâèå å âèñøèÿò - ñàìî òîé âúâåæ-
äà â îíçè Áîæåñòâåí ìðàê, êàòî êîéòî ñå ÿâÿâà çà òâàðòà
íåïðèñòúïíàòà Ñâåòëèíà.
2. Ïúòÿò íà ïðîòèâîïîñòàâÿíåòî íà Áîãà ñïðÿìî
ñâåòà èçèñêâà îòðèöàíèÿ. Çà Áîãà íå ìîæå äà ñå êàæå
íèùî óòâúðäèòåëíî, çàùîòî âñÿêî óòâúðæäåíèå å ÷àñòè÷-
íî è ïîðàäè òîâà å îãðàíè÷åíèå - âúâ âñÿêî óòâúðæäåíèå
ìúë÷àëèâî ñå èçêëþ÷âà äðóãîòî, ïîñòàâÿ ñå íÿêàêúâ ïðå-
äåë.  òîçè ñìèñúë çà Áîãà ìîæå è òðÿáâà äà ñå êàæå, ÷å
Òîé å Íèùî, αυτο δε µη ον. Çàùîòî Òîé íå å íèêîå îñîáåíî
èëè îãðàíè÷åíî íåùî... Òîé å ñâðúõ âñÿêî îòäåëíî è îï-
ðåäåëåíî íåùî, ñâðúõ âñÿêî îãðàíè÷åíèå, ñâðúõ âñÿêî îï-
ðåäåëåíèå è óòâúðæäåíèå, è çàòîâà - è ñâðúõ âñÿêî îòðè-
öàíèå. Àïîôàòè÷åñêîòî “íå” íå ñëåäâà äà áúäå
ïðåòúëêóâàíî è óòâúðæäàâàíî êàòàôàòè÷åñêè, àïîôàòè-
÷åñêîòî “íå” å ðàâíîçíà÷íî íà “ñâðúõ” (èëè íà “èçâúí”,
139
“îñâåí”); òî îçíà÷àâà íå îãðàíè÷åíèå èëè èçêëþ÷åíèå, íî
âúçâèñÿâàíå è ïðåâúçõîäñòâî - íå “íå” â ñèñòåìàòà íà
òâàðíèòå èìåíà, íî â ïðîòèâîïîñòàâÿíåòî íà öÿëàòà òàçè
ñèñòåìà íà òâàðíèòå èìåíà è äîðè íà ñàìèòå êàòåãîðèè íà
êîñìè÷åñêîòî ïîçíàíèå. Òîâà å ñúâñåì ñâîåîáðàçíî “íå”,
ñèìâîëè÷íî “íå” - “íå” íà íåñúèçìåðèìîñòòà, à íå íà îã-
ðàíè÷åíèåòî... Áîæåñòâîòî íå ïîäëåæè íå ñàìî íà ÷óâ-
ñòâåíè è ïðîñòðàíñòâåíè îïðåäåëåíèÿ - íÿìà íèòî î÷åð-
òàíèÿ, íèòî ôîðìà, íèòî êà÷åñòâî, íèòî êîëè÷åñòâî, íèòî
îáåì... Áîæåñòâîòî å ñâðúõ âñè÷êè óìîçðèòåëíè èìåíà è
îïðåäåëåíèÿ. Áîã íå å íèòî äóøà, íèòî ðàçóì, íèòî âúîá-
ðàæåíèå, íèòî ìíåíèå, íèòî ìèñëåíå, íèòî æèâîò. Òîé íå å
íèòî ñëîâî, íèòî ìèñúë è çàòîâà íå ñå âúçïðèåìà íèòî
÷ðåç ñëîâî, íèòî ÷ðåç ìèñúë - â òîçè ñìèñúë Áîã íå ïðåä-
ñòàâëÿâà “ïðåäìåò” íà ïîçíàíèåòî, Òîé å ñâðúõ ïîçíàíèå-
òî... Òîé íå å íèòî ÷èñëî, íèòî ðåä, íèòî ãîëÿìî, íèòî
ìàëêî, íèòî å ðàâåíñòâî èëè ïîäîáèå, íèòî å íåðàâåíñòâî
èëè íåïîäîáèå. Òîé íå å íèòî ñèëà, íèòî öâÿò, íèòî æèâîò,
íèòî âðåìå, íèòî âåê, íèòî çíàíèå, íèòî èñòèíà, íèòî öàð-
ñòâî, íèòî ïðåìúäðîñò, íèòî åäèíñòâî... Áîã â òîçè ñìèñúë
å Áîã áåçèìåíåí, Θεος ανωνυµος. Òîé å íàä âñè÷êî - “íèùî
îò íåñúùåñòâóâàùîòî è íèùî îò ñúùåñòâóâàùîòî”, “âúâ
âñè÷êî å âñè÷êî, è å íèùî â íèùî”... Çàòîâà ïúòÿò íà
ïîçíàíèåòî å ïúò íà îòíåìàíåòî è îòðèöàíèåòî, ïúò íà
óïðîñòÿâàíåòî è çàìëúêâàíåòî - çà äà ñå ïîçíàå Áîãà “êàòî
îòíåò îò âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî”... Òîâà å àñêåòè÷åñêèÿò
ïúò. Òîé çàïî÷âà ñ “î÷èñòâàíåòî”, καθαρσις. Ïñåâäî-Äèî-
íèñèé îïèñâà êàòàðçèñà îíòîëîãè÷åñêè, à íå ïñèõîëîãè-
÷åñêè. Òîâà å îñâîáîæäàâàíå îò âñÿêà ìíîãîîáðàçíà ïðè-
ìåñ - ò. å. “óïðîñòÿâàíå” íà äóøàòà.. Èëè èíà÷å êàçàíî,
“ñúáèðàíå íà äóøàòà â ñåáå ñè”, “åäíîâèäíî ñúáèðàíå”
èëè ñúñðåäîòî÷àâàíå, “íàâëèçàíå â ñàìèÿ ñåáå ñè”, àáñòðà-
õèðàíå îò âñÿêàêâî ïîçíàíèå, îò âñè÷êè îáðàçè - ÷óâñòâå-
íè è óìñòâåíè... Òîâà åäíîâðåìåííî å è íÿêàêâî óñïîêî-
åíèå íà äóøàòà - íèå ïîçíàâàìå Áîãà ñàìî â ïîêîÿ íà
äóõà, â ïîêîÿ íà íåçíàíèåòî. È òîâà àïîôàòè÷åñêî íåçíà-
140
íèå å ïî-ñêîðî ñâðúõ-çíàíèå - íå îòñúñòâèå íà çíàíèå, íî
ñúâúðøåíî çíàíèå, íåñúèçìåðèìî ïîðàäè òîâà ñ âñÿêàêâî
÷àñòè÷íî ïîçíàíèå. Òîâà íåçíàíèå å ñúçåðöàíèå è íåùî
ïî-ãîëÿìî îò ñàìîñúçåðöàíèåòî... Áîã ñå ïîçíàâà íå îòäà-
ëå÷, íå ÷ðåç ðàçìèøëåíèå çà Íåãî, íî ÷ðåç íåïîñòèæèìî-
òî ñúåäèíåíèå ñ Íåãî, ενωσις. Òîâà å âúçìîæíî ñàìî ÷ðåç
åêñòàç, ÷ðåç èçõîæäåíèå èçâúí âñè÷êè ïðåäåëè, ÷ðåç èç-
ñòúïëåíèå. È òîâà îçíà÷àâà âñòúïâàíå â íÿêàêúâ ñâåùåí
ìðàê, ⠓ìðàêà íà íåâåäåíèåòî”, â ìðàêà íà “ìúë÷àíèå-
òî”... Òîâà “èçõîæäåíèå” å èñòèííîòî ïîçíàíèå, íî ïî-
çíàíèå áåç äóìè è ïîíÿòèÿ è çàòîâà å íåñúîáùèìî ïîçíà-
íèå. Äîñòúïíî å ñàìî çà îíçè, êîéòî ãî å ïîñòèãíàë è ãî
èìà - è äîðè çà íåãî ñàìèÿ íå å íàïúëíî äîñòúïíî: çàùî-
òî è íà ñàìèÿ ñåáå ñè íèêîé íå ìîæå äà ãî îïèøå... Âèñ-
øåòî ïîçíàíèå ñå îòêðèâà “â ìðàêà íà íåâåäåíèåòî”, â êîé-
òî äóøàòà âñòúïâà âúâ âèñèíèòå - “âèñî÷àéøåòî ïîçíàíèå
íà Áîãà å îíîâà, êîåòî ñå äîñòèãà ïðåç íåçíàíèåòî, ïî ïúòÿ
íà ïðåâúçõîæäàùîòî ðàçóìà ñúåäèíåíèå, êîãàòî ðàçóìúò,
îòäåëèë ñå îò âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî è ñëåä òîâà íàïóñíàë
ñàìèÿ ñåáå ñè, ñå ñúåäèíÿâà ñ ëú÷èòå, ñèÿåùè âúâ âèñèíèòå,
îòêúäåòî è êúäåòî òîé ñå ïðîñâåùàâà â íåïîñòèæèìàòà áåç-
äíà íà Ïðåìúäðîñòòà”... Òÿ íå å óì, ñëîâî, ìúäðîñò, çàùîòî
å ïðè÷èíà íà óìà, ñëîâîòî, ìúäðîñòòà... Òîâà å îáëàñò íà
òàéíñòâåíîòî ìúë÷àíèå è áåçìúëâèå... Îáëàñò, â êîÿòî
áåçäåéñòâà ðàçìèøëåíèåòî è äóøàòà ñå äîêîñâà äî Áîãà,
îñåçàâà Áîæåñòâîòî... Ïðèòåãëÿ ñå êúì Íåãî â ëþáîâ è ñå
ìîëè, ïåå - υµνει. Òðÿáâà äà ñå èçäèãàìå âñå ïî-âèñîêî, äà
ïðåìèíåì âñè÷êè ñâåùåíè âúðõîâå, äà îñòàâèì âñè÷êè
íåáåñíè çâóöè è ñâåòëèíè, è ñëîâà, è äà âëåçåì ⠓òàéí-
ñòâåíèÿ ìðàê íà íåçíàíèåòî”, êúäåòî èñòèííî îáèòàâà Îíçè,
Êîéòî å ñâðúõ è èçâúí âñè÷êî - òàêúâ å áèë ïúòÿò íà
áîæåñòâåíèÿ Ìîèñåé... Ïñåâäî-Äèîíèñèé ïðèâåæäà ñúùèÿ
òèïè÷åí ïðèìåð çà åêñòàç, êàêòî è Ãðèãîðèé Íèñèéñêè
(ïîäèð Ôèëîí)...  òàêîâà ìèñòè÷åñêî ñúçåðöàíèå Äèî-
íèñèé âèæäà èçòî÷íèêà è öåëòà íà âñÿêî èñòèíñêî Áîãî-
ïîçíàíèå. Âúâ âèñèíèòå òðÿáâà äà çàìëúêíå óìúò è íèêî-
141
ãà òîé íÿìà äà ìîæå äà ïðåðàçêàæå ÷óòèòå òàì íåèçðå÷å-
íè ñëîâåñà. Òîâà íå îçíà÷àâà, ÷å å íåâúçìîæíî èëè íåïðà-
âåäíî ëîãè÷åñêè ðàçìèøëÿâàùîòî ïîçíàíèå... Òî íå å ïîñ-
ëåäíîòî ïîçíàíèå - è íàé-âèñøàòà ìó ìÿðà ñå ñúñòîè â
òîâà äà ñå îòêðèâà è ñúçíàâà íåãîâàòà äèíàìè÷åñêà ïðè-
áëèçèòåëíîñò. Âñè÷êè ÷îâåøêè ïîíÿòèÿ èëè îïðåäåëåíèÿ
çà Áîæåñòâîòî ïðåäñòàâëÿâàò ïî-ñêîðî ñòðåìëåíèå äà ñå
ìèñëè... È âñå ïàê òå íå ñà ïóñòè è íå ñà íàïðàçíè... Áîã
ñå ïîñòèãà ÷ðåç èçñòúïëåíèå, ÷ðåç èçëèçàíå è èçõîæäåíèå
îò ñâåòà, íî òîâà “îò” íÿìà ïðîñòðàíñòâåí õàðàêòåð...
Çàòîâà ïîçíàíèåòî íà Áîãà èçâúí ñâåòà íå èçêëþ÷âà ïî-
çíàíèåòî íà Áîãà â ñâåòà è ÷ðåç ñâåòà... Áîæåñòâåíàòà
ñúêðîâåíîñò è íåïðèñòúïíîñò íà Áîæåñòâîòî íå îçíà÷àâà
ïî-òàåíîñò èëè ó-òàåíîñò. Íàïðîòèâ, Áîã ñå îòêðèâà. “Òà-
èíñòâåíîòî” è àïîôàòè÷åñêî áîãîñëîâèå (“ìèñòè÷åñêîòî
áîãîñëîâèå”) íå èçêëþ÷âà îòêðîâåíèåòî. Òîâà “âúçõîæ-
äåíèå” å âúçìîæíî èìåííî çàòîâà, çàùîòî Áî㠓íèçõîæ-
äà”, îòêðèâà ñå, ÿâÿâà ñå. È îñíîâíàòà áîãîñëîâñêà òåìà
íà Àðåîïàãèòèêèòå ìîæå äà áúäå îïðåäåëåíà êàòî òåìàòà
çà Áîãà è Îòêðîâåíèåòî, òåìàòà çà “áîãîÿâëåíèÿòà”, çà
“òåîôàíèèòå”... Îòòóê å ïðåõîäúò êúì êàòàôàòè÷åñêî-
òî áîãîñëîâèå.
3. Ñïîðåä Äèîíèñèé êàòàôàòè÷åñêîòî áîãîñëîâèå å
âúçìîæíî çàòîâà, çàùîòî öåëèÿò ñâÿò, âñè÷êî ñúùåñòâóâà-
ùî å íÿêàêúâ îáðàç èëè èçîáðàæåíèå Áîæèå. “Íèå ïî-
çíàâàìå Áîãà íå îò Íåãîâàòà ïðèðîäà, êîÿòî å íåïîçíàâà-
åìà è ïðåâèøàâà âñÿêà ìèñúë è ðàçóì, íî îò óñòàíîâåíèÿ
îò Íåãî ïîðÿäúê íà âñè÷êè íåùà, êîéòî ñúäúðæà íÿêàêâè
îáðàçè è ïîäîáèÿ íà Áîæåñòâåíèòå ïúðâîîáðàçè
(παραδειγµατα) - êàòî âúçõîæäàìå êúì Òîçè, Êîéòî ñå
íàìèðà ñâðúõ âñè÷êî ïî îñîáåí íà÷èí è ðåä, ÷ðåç àáñòðà-
õèðàíå îò âñè÷êî è âúçâèñÿâàíå íàä âñè÷êî.” Òîâà íå å
óìîçàêëþ÷àâàíå îò ñëåäñòâèåòî êúì ïðè÷èíàòà, íå å ñúæäå-
íèå çà Áîãà ñïîðåä ñâåòà, à å ñúçåðöàíèå íà ïúðâîîáðàçà
â îáðàçèòå, íà èçîáðàçåíîòî â èçîáðàæåíèÿòà, ñúçåðöàíèå
íà Áîãà â ñâåòà. Çàùîòî âñè÷êî, êîåòî òâàðòà îáëàäàâà,
142
èìà ãî ÷ðåç ñâîåòî “ïðè÷àñòèå” êúì Áîæåñòâåíèòå äåé-
ñòâèÿ è ñèëè, êîèòî íèçõîæäàò è ñå èçëèâàò â ñâåòà, è
ñàìî ïî ìÿðàòà íà òîâà ïðè÷àñòèå ñúùåñòâóâà âñè÷êî ñúùå-
ñòâóâàùî.  êàòàôàòè÷åñêîòî áîãîïîçíàíèå íèå âúçõîæ-
äàìå êúì Áîãà êàòî êúì Ïðè÷èíà íà âñè÷êè íåùà. Íî çà
Ïñåâäî-Äèîíèñèé Ïðè÷èíàòà ñå îòêðèâà èëè ÿâÿâà â
ñúçèäàâàíîòî. Òâîð÷åñêîòî èëè ïðè÷èíÿâàùîòî äåéñòâèå
íà Áîãà å Áîãîÿâëåíèåòî, òåîôàíèÿòà. Âñÿêî îòêðîâå-
íèå íà Áîãà å òåîôàíèÿ, ïðèñúñòâèå, ÿâëåíèå. Çàòîâà èìà
íåùî íåïîñðåäñòâåíî, èíòóèòèâíî â ñàìîòî êàòàôàòè÷åñ-
êî Áîãîïîçíàíèå... Êàòàôàòè÷åñêèòå îïðåäåëåíèÿ è ñúæäå-
íèÿ íèêîãà íå äîñòèãàò ñàìîòî ñâðúõñúùíîñòíî ñúùåñòâî
íà Áîãà. Òå ãîâîðÿò çà Áîãà â ñâåòà, çà îòíîøåíèåòî íà
Áîãà êúì ñâåòà, çà Áîãà â Îòêðîâåíèåòî. Òîâà íå îòñëàáâà
ïîçíàâàòåëíèÿ èì ðåàëèçúì. Îñíîâíîòî ïîíÿòèå íà êàòà-
ôàòè÷åñêîòî áîãîñëîâèå òîâà å ïðîìèøëåíèåòî, προνοια.
Äèîíèñèé ðàçáèðà “ïðîìèøëåíèåòî” êàòî íÿêàêâî äâè-
æåíèå èëè “èçõîæäåíèå” íà Áîãà â ñâåòà, προοδος - íèç-
õîæäåíèå â ñâåòà, ïðåáèâàâàíå â íåãî è âúçâðúùàíå êúì
Ñåáå Ñè (Áîæåñòâåíàòà επιστροφη) - íÿêàêúâ êðúãîâðàò
íà Áîæåñòâåíàòà ëþáîâ... Ïðîìèøëåíèåòî å íÿêàêâî
ñúâúðøåíî ðåàëíî âñåïðèñúñòâèå Áîæèå - ñúñ ñâîÿ Ïðî-
ìèñúë Áîã ïðèñúñòâà âúâ âñè÷êî è ñÿêàø ñòàâà âñè÷êî
âúâ âñè÷êî çàðàäè âñåîáùîòî ñïàñåíèå è áëàãî. Áîã êàòî
÷å èçõîæäà îò Ñåáå Ñè - íåèçìåííî è íåïðåñòàííî èç-
õîæäà â ñâåòà, àëà â òîâà Ñâîå íåïðåñòàííî äåéñòâèå îñòà-
âà íåäâèæèì è íåèçìåíåí, îñòàâà ïðè Ñåáå Ñè â ñúâúðøå-
íî òúæäåñòâî è ïðîñòîòà íà Ñâîåòî ñîáñòâåíî áèòèå - Òîçè
ñúùèÿò è äðóã. - Â Áîæåñòâåíèÿ Ïðîìèñúë òàéíñòâåíî
ñúâïàäàò ïðåáèâàâàíå è ïîäâèæíîñò, ñòîåíå è äâèæåíèå -
στασις è κινησις. Òîâà èìåííî èçðàçÿâà íåîïëàòîíè÷åñ-
êèÿò ñèìâîë íà êðúãà, â öåíòúðà íà êîãîòî ñå ñúáèðàò
âñè÷êè ëú÷è - “îáðàçúò íà óìà” ïî Ïðîêúë... Áîã è âå÷íî
èçõîæäà, è ïðåáèâàâà, è ñå âúçâðúùà... Òîâà ïðåáèâàâàíå
è äâèæåíèå íà Áîãà â ñâåòà çà Äèîíèñèé íå îçíà÷àâà íè-
êàêâî ñëèâàíå èëè ðàçòâàðÿíå. Òî îçíà÷àâà, îáÿñíÿâà òîé,
143
íå íÿêàêâî “èçìåíåíèå” èëè “ïðåâðúùàíå”, à ñàìî òîâà,
÷å Áîã ñúùåòâîðè âñè÷êî, ïðèâåæäà ãî â áèòèå è ãî äúðæè
â åäíî, òàéíñòâåíî îáãðúùàéêè âñè÷êî, è êàòî ÷å ãî îáõâà-
ùà ñúñ ñâîÿ ðàçíîâèäåí Ïðîìèñúë... Â ñâîåòî íèçõîæäà-
íå êúì ïðè÷àñòíèöèòå Ñè Áîãîíà÷àëíàòà áëàãîñò íå èç-
ëèçà îò ñâîÿòà ñúùíîñòíà íåïîäâèæíîñò... Áîæåñòâîòî å
ñâðúõñúùåñòâåíî îòäåëåíî, “îòíåòî” îò ñâåòà - òóê å ïîñ-
ëåäíàòà è îêîí÷àòåëíà ãðàíèöà, ïîñëåäíàòà áåçäíà, hiatus
èëè trans (íåïðîõîäèìîòî υπερ). Áîæåñòâåíèòå ñèëè ñà
ìíîæåñòâåíè è ìíîãîîáðàçíè, Äèîíèñèé ãè íàðè÷à èìåí-
íî òàêà: ðàçëè÷åíèÿ, διακρισεις. Íî ìíîæåñòâåíîñòòà íà
Áîæåñòâåíèòå äàðîâå è äåéñòâèÿ íå íàðóøàâà åäèíñòâîòî
è òúæäåñòâîòî íà Áîæåñòâåíîòî áèòèå. Ïî äåéñòâèÿòà Ñè
Áîã å ìíîãîèìåíóåì, íî â íåïðåõîäíàòà è íåèçìåíÿåìà
ïðîñòîòà íà Ñâîåòî ñîáñòâåíî áèòèå Òîé å ñâðúõ âñÿêî
ñëîâî è èìå. È ïî ìÿðàòà íà ïðèáëèæàâàíå êúì ñàìèÿ
Áîã åçèêúò áëåäíåå è èçíåìîãâà çà äóìè.
4. Ñðåä èìåíàòà Áîæèè Äèîíèñèé íà ïúðâî ìÿñòî
íàçîâàâà áëàãîñòòà, το αγαθον. Ïîðàäè ñâîÿòà áëàãîñò
Áîã è òâîðè, è ñúçèäàâà, è æèâîòâîðè, è èçâúðøâà âñè÷êî.
Íà Áëàãîòî å ñâîéñòâåíî äà áëàãîòâîðè. Êàêòî îò èçòî÷-
íèêà íà ñâåòëèíà íàâñÿêúäå ñå ðàçïðîñòèðàò æèâèòåëíè-
òå ëú÷è, òàêà è Ïúðâîâúðõîâíîòî Áëàãî ñ íåèçìåííîòî ñè
ñèÿíèå îçàðÿâà âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî, èçëèâà íàâñÿêúäå
ñâîèòå ñâðúõñúùíîñòíè è æèâîòâîðÿùè ëú÷è, “ëú÷è íà
âñåöÿëàòà áëàãîñò”. Ñëúíöåòî å ñàìî âèäèìèÿò è îòäàëå-
÷åí îáðàç íà Áîæåñòâåíàòà è äóõîâíà Ñâåòëèíà. Ñâåòëè-
íàòà å îáðàç íà Áëàãîòî. Êúì òàçè ëú÷åçàðíà ñâåòëèíà ñå
ñòðåìè è ñå ïðèòåãëÿ âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî. È ñàìî ÷ðåç
ïðè÷àñòèåòî íà òåçè ëú÷åçàðíè îçàðåíèÿ ñïîðåä ìÿðàòà
íà âìåñòèìîñòòà ñè âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî ñúùåñòâóâà è
æèâåå - äîêîëêîòî òî å êàòî ÷å ïðîíèçàíî îò ëú÷èòå íà
äóõîâíàòà è óìíà ñâåòëèíà. Çàåäíî ñ òîâà òåçè ñâåòîíîñ-
íè ëú÷è ìîãàò äà áúäàò íàðå÷åíè “ëú÷è íà Áîæåñòâåíèÿ
ìðàê”, çàùîòî òå îñëåïÿâàò ñúñ ñèëàòà íà ñâîÿòà íåâìåñ-
òèìà ñâåòëèíà - “íåïðèñòúïíàòà ñâåòëèíà” íà Áîæåñòâî-
144
òî å ìðàê, íåóäîáîçðèì ïîðàäè èçâúíìåðíîñòòà íà èçëè-
âàíîòî îñâåòëåíèå... Òóê Äèîíèñèé äàæå ñëîâåñíî ñå äîá-
ëèæàâà äî Ïðîêúë, âúçïðîèçâåæäà íåîïëàòîíè÷åñêàòà
ìåòàôèçèêà íà ñâåòëèíàòà. Âïðî÷åì òàçè ìåòàôèçèêà è
ñâúðçàíèÿò ñ íåÿ åçèê ñà áèëè óñâîåíè îò öúðêîâíîòî
áîãîñëîâèå ìíîãî ïî-ðàíî; îùå Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ å êàç-
âà: “Êîåòî Áîã å â óìíèÿ ñâÿò, òîâà å ñëúíöåòî â ÷óâñòâå-
íèÿ”... È öÿëàòà õðèñòèÿíñêà ñèìâîëèêà å ïðîíèçàíà îò
òàçè ìåòàôèçèêà íà ñâåòëèíàòà, êîðåíèòå è íà÷àëîòî íà
êîÿòî ñà äîñòà ïî-äúëáîêè îò íåîïëàòîíèçìà... Áëàãîòî
êàòî óìíà è âñåïðîíèêâàùà ñâåòëèíà å íà÷àëî íà åäèí-
ñòâîòî. Íåâåäåíèåòî å íà÷àëî íà ðàçäåëåíèåòî. È äóõîâ-
íàòà ñâåòëèíà, ðàçñåéâàùà òúìàòà íà íåðàçóìèåòî, ñúáèðà
âñè÷êî â-åäíî, äîâåæäà ðàçäåëÿùèòå ñúìíåíèÿ êúì åäè-
íîòî çíàíèå, èñòèííî, ÷èñòî è ïðîñòî. Ñâåòëèíàòà å åäèí-
ñòâî è ïîðàæäà åäèíñòâî - åäèíîòâîðÿùè ëú÷è... Áîã å
åäèíñòâî èëè îùå ïî-òî÷íî - ñâðúõåäèíñòâî - åäèíñòâî,
êîåòî âñè÷êî åäèíîòâîðè, âñè÷êî åäèíè è âúçñúåäèíÿâà...
Åäèíñòâîòî Áîæèå îáîçíà÷àâà ïðåäè âñè÷êî ñúâúðøåíà-
òà ïðîñòîòà è íåäåëèìîñò íà Áîæåñòâåíîòî áèòèå. Áîã ñå
íàðè÷à “Åäèí”, çàùîòî â íåäåëèìàòà Ñè ïðîñòîòà Òîé
ïðåáèâàâà ñâðúõ âñÿêà ìíîæåñòâåíîñò, ìàêàð è äà å Òâî-
ðåö íà ìíîæåñòâåíîòî. Òîé å íå ñàìî ñâðúõ ìíîæåñòâå-
íîñòòà, íî è ñâðúõ åäèíè÷íîñòòà, è âñÿêî âúîáùå ÷èñëî. È
çàåäíî ñ òîâà Òîé å è íà÷àëî, è ïðè÷èíà, è ìÿðà íà âñÿêî
ñúáèðàíå. Çàùîòî âñÿêî ñúáèðàíå ïðåäïîëàãà åäèíñòâî, è
ìíîæåñòâåíîñòòà ìîæå äà ñúùåñòâóâà ñàìî â ïðåäåëèòå
íà âèñøåòî åäèíñòâî. Ñâåòúò ñúùåñòâóâà ÷ðåç ñúâúðøå-
íîòî åäèíñòâî íà Áîæåñòâåíèÿ Ïðîìèñúë. Öÿëîòî áèòèå
ñå ñòðåìè êúì åäíî ñðåäîòî÷èå, îò êîåòî ñå èçëú÷âàò äúðæà-
ùèòå ãî âåäíî Áîæåñòâåíè ñèëè - è â òîâà å îñíîâàòà íà
íåãîâàòà óñòîé÷èâîñò. Òîâà íå å âúíøíà çàâèñèìîñò è íå
å ïðèíóäèòåëíî ïðèòåãëÿíå, à âëå÷åíèåòî íà ëþáîâòà.
Âñè÷êî ñå óñòðåìÿâà êúì Áîãà êàòî êúì ñâîÿ ïðè÷èíà è
öåë, çàùîòî îò Íåãî âñè÷êî èçõîæäà è êúì Íåãî ñå
âúçâðúùà, ÷ðåç Íåãî è â Íåãî ñúùåñòâóâà. Âñè÷êî ñå óñ-
145
òðåìÿâà êúì Íåãî, çàùîòî îò Íåãîâàòà ëþáîâ èçõîæäà
âñè÷êî, çàùîòî Òîé å Áëàãî è Êðàñîòà - à íà Áëàãîòî è
Êðàñîòàòà ïîäîáàâà äà ñà îáåêò íà âëå÷åíèå è ëþáîâ...
Áîæåñòâåíàòà ëþáîâ êàòî íÿêàêâî èçñòúïëåíèå îáõâàùà
ëþáÿùèòå, εστι δε και εκστατικος ο θειος ερως... Òàçè ëþ-
áîâ âúçïëàìåíÿâà ñàì Áîã - ñ íåæíîòî âäúõâàíå íà Ñâîÿ-
òà áëàãîñò.  ëþáîâòà ñå èçëèâà áëàãî. Áëàãîòî âëå÷å
êúì ñåáå ñè, îòêðèâàéêè ñå êàòî ïðåäìåò íà ëþáîâòà. È
òàçè ëþáîâ å íà÷àëîòî íà ñòðîÿ è ëàäà - ïðîñòà è ñàìî-
äâèæåùà ñå ñèëà, âëå÷àùà âñè÷êî êúì åäèíñòâî, êúì “íÿ-
êàêâî åäèíîòâîðíî ñúðàçòâîðåíèå”... Áîã êàòî Áëàãî å
Ëþáîâ è çàòîâà Òîé å è Êðàñîòà. Çàùîòî âúâ âñååäèííàòà
ïðè÷èíà íà âñÿêî ñúùåñòâóâàíå áëàãîòî è êðàñîòàòà ñúâïà-
äàò. Ïå÷àòúò íà Áîæåñòâåíàòà êðàñîòà ëåæè âúðõó öÿëî-
òî òâîðåíèå. Îò Îòåöà íà ñâåòëèíàòà âúðõó íàñ ñå èçëèâà
åäèíîòâîðÿùàòà ñèëà, êîÿòî íè èçäèãà êúì ïðîñòîòàòà è
ñúåäèíåíèåòî ñ Áîãà - è íèêîãà Áîæåñòâåíàòà ñâåòëèíà
íå ãóáè åäèíñòâîòî ñè è â ñàìîòî ñâîå ðàçäðîáÿâàíå, “çà
äà ñå ñúðàçòâîðè ñúñ ñìúðòíèòå ÷ðåç ñúðàçòâîðåíèå, êîå-
òî ãè èçäèãà â íåáåñàòà è ãè ñúåäèíÿâà ñ Áîãà”. È áèäåé-
êè ïðîñò è åäèí â Ñâîåòî íåïîäâèæíî è åäíàêâî òúæäå-
ñòâî, Òîé åäèíîòâîðè è îçàðÿâàíèòå, ìàêàð è äà âúçñèÿâà
ïîä ìíîãîðàçëè÷íè ñâåùåíè è òàéíñòâåíè ïîêðîâè... Áîã
å ñúâúðøåíà Êðàñîòà, ñâðúõêðàñîòà è âñåêðàñîòà, áåç íà-
÷àëî è êðàé, áåç âñÿêàêúâ íåäîñòàòúê - èçòî÷íèê è ïðîîá-
ðàç íà âñÿêà è âñè÷êè êðàñîòè. Êàòî Áëàãî Áîã å íà÷àëî
íà âñè÷êî; êàòî Êðàñîòà - êðàé íà âñè÷êî. Çàùîòî âñè÷êî
ñúùåñòâóâà çàðàäè Íåãî è îò Íåãî ïîëó÷àâà êðàñîòàòà ñè,
ò. å. ñòðîéíîñòòà è ìÿðàòà. Êàêòî Ïëàòîí (è Ïðîêúë)
Äèîíèñèé èçâåæäà καλλος îò καλουν - ïðèçîâàâàì, è
ïîâòàðÿ ïëàòîíè÷åñêàòà ìèñúë çà êðàñîòàòà êàòî ïðåäìåò
íà âëå÷åíèå. Èìåííî êðàñîòàòà âúçïëàìåíÿâà ëþáîâòà.
Áîæåñòâåíàòà, ñàìîñúùàòà êðàñîòà Äèîíèñèé îïèñâà ïî-
÷òè ñúñ ñúùèòå äóìè, êîèòî Ïëàòîí âëàãà â óñòàòà íà
Ñîêðàò ⠓Ïèð”. Òîâà å ñàìîñúùà è âå÷íîñúùà êðàñîòà,
“íåùî òàêîâà, êîåòî âèíàãè ñúùåñòâóâà, íå ñå ðàæäà è íå
146
ïîãèâà, íå ñå óâåëè÷àâà è íå ñå íàìàëÿâà, íå å òó ïðåêðàñ-
íî, òó áåçîáðàçíî”, êîåòî “êàòî ñúùåñòâóâàùî ñàìî ïî ñåáå
ñè âèíàãè ñàìî ñúñ ñåáå ñè å åäíîâèäíî è å âå÷íî”... Â
òàçè âúðõîâíà êðàñîòà å íà÷àëîòî íà âñÿêî ñúùåñòâóâàíå
è ïîðÿäúê, çàùîòî åäèííàòà êðàñîòà ïðèâëè÷à êúì ñåáå
ñè è ñúåäèíÿâà, è ñúãëàñóâà âñè÷êî ïîìåæäó ñè. Îòòóê å
öÿëàòà ñâúðçàíîñò, öÿëîòî ñðîäñòâî, öÿëîòî ñúãëàñèå â
áèòèåòî. Îòòóê å è ìÿðàòà è äâèæåíèåòî, ðàçíîîáðàçèåòî
è ïðîñòîòàòà. Áèäåéêè ñâðúõ âñÿêî ðàçäåëåíèå è ìíîæå-
ñòâî, Áîã âîäè êúì Ñåáå Ñè âñè÷êî êàòî âèñøà è âúæäå-
ëåíà êðàñîòà è áëàãî. Òàêàâà å òÿñíàòà âðúçêà ìåæäó
êðàñîòàòà è ëþáîâòà ïðè Äèîíèñèé, òîâà îòíîâî å ïëàòî-
íè÷åñêè è íåîïëàòîíè÷åñêè ìîòèâ, óñâîåí è îò öÿëàòà
õðèñòèÿíñêà àñêåòèêà, îñîáåíî îò ïî-êúñíàòà. Ïðè òîâà
ìåòàôèçè÷åñêàòà “åðîòèêà” íà åëèíèçìà ñå ñëèâà ñ áèá-
ëåéñêàòà, êàêòî òÿ å èçîáðàçåíà â Ïåñåí íà ïåñíèòå, â òàçè
ñèìâîëè÷åñêà åïèòàëàìèÿ íà ðåëèãèîçíàòà ëþáîâ. Òóê
Äèîíèñèé ïðîäúëæàâà Ãðèãîðèé Íèñèéñêè, êîéòî íà ñâîé
ðåä ïîâòàðÿ Îðèãåí. Òîâà å îòäàâíàøíà è ñòàíàëà âå÷å
òðàäèöèîííà ìèñúë. Ïðè Äèîíèñèé òÿ ñå ïîääúðæà îò
ó÷åíèåòî (ñúùî òèïè÷íî åëèíèñòè÷íî) çà êîñìè÷åñêàòà
ñèëà íà ëþáîâòà è êîñìè÷åñêîòî çíà÷åíèå íà êðàñîòàòà.
5. Ëþáîâòà å ñèëà íà âðúçêàòà è åäèíñòâîòî; è êàòî
ëþáîâ è êðàñîòà Áîã å Ïðîìèñëèòåë è Òâîðåö, è Ïðîîá-
ðàç íà ñâåòà. Áîã å âñè÷êî, áåç äà áúäå íèùî îò âñè÷êîòî.
Çàùîòî â Áîãà âñè÷êî ñå ñúäúðæà â ñâîèòå “ñúùåòâîðíè
îñíîâàíèÿ” è “ïðîîáðàçè”. Áîã å “âèñî÷àéøåòî Íà÷àëî
íà âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî, îñúùåñòâÿâàùàòà (èëè ñúùåò-
âîðÿùà) Ïðè÷èíà, ïîääúðæàùàòà Ñèëà è ïîñëåäåí Ïðå-
äåë íà âñè÷êî”. Αρχη è τελος , ò. å. Α è Ω.  Áîãà íåðàç-
äåëíî ïðåäñúùåñòâóâàò òâîð÷åñêèòå è îïðåäåëèòåëíèòå
îñíîâàíèÿ íà âñè÷êî (υποθετικοι λογοι), ñúãëàñíî êîèòî
Ñâðúõñúùèÿò ïðåäîïðåäåëÿ è ïðîèçâåæäà âñè÷êî. Òåçè
“ïðåäîïðåäåëåíèÿ” ïðåäñòàâëÿâàò “ïðîîáðàçèòå”,
παραδειγµατα, è íàðåä ñ òîâà - Áîæåñòâåíèòå è âñåáëàãè
ïðîèçâîëåíèÿ èëè “ïðåäîïðåäåëåíèÿ”: Αελµατα
147
προορισµοι. Ñïîðåä òúëêóâàíèåòî íà ñõîëèàñòà òîâà ñà
“ñàìîñúâúðøåíèòå è âå÷íè ìèñëè íà âå÷íèÿ Áîã”. Ñïî-
ðåä îáÿñíåíèåòî íà Äàìàñêèí òîâà å “ïðåäâå÷íèÿò ñúâåò
Áîæè”. Òîâà å îáðàçúò íà ñâåòà â Áîãà; è çàåäíî ñ òîâà -
âîëÿòà íà Áîãà çà ñâåòà. Òîâà å íÿêàêúâ ñâÿò íà èäåè, íî
íå ñúùåñòâóâàù ñàì ïî ñåáå ñè è ñàìîäîñòàòú÷åí, à ñúùå-
ñòâóâàù â Áîãà è îòêðèâàù Ãî íà ñâåòà. Òîâà å êàòî ÷å
ëèê íà Áîãà, îáúðíàò êúì ñâåòà. È òîé èçëú÷âà áëàãîñò è
êðàñîòà, è òåçè “ëú÷è” èëè “ñèëè” âëèçàò â ñàìèÿ ñâÿò,
ïðîíèçâàò ãî, òâîðÿò ãî è ãî ñúõðàíÿâàò, æèâîòâîðÿò ãî.
Òåçè “ïðîîáðàçè” ñà æèâîòî è æèâîòâîðÿùî ïðîìèøëå-
íèå Áîæèå - “ñúùåòâîðíèòå èçõîæäåíèÿ” íà Áîãà... Íå
íÿêàêúâ ìå÷òàòåëíî ñúçåðöàåì óìåí ñâÿò, íàìèðàù ñå
íÿêúäå â íåäîñòúïíàòà äàëå÷èíà, íî òîâà å ñâåòúò íà ñè-
ëèòå - æèâàòà âñåäúðæèòåëíà ñèëà. Â òîâà å ñúùåñòâåíà-
òà ðàçëèêà ìåæäó Äèîíèñèé è Ïëàòîí. Îò äðóãà ñòðàíà,
òåçè “ïðîîáðàçè” íå ñà ñàìèòå íåùà, à èìåííî ïðî-îáðà-
çèòå íà íåùàòà èëè ïàðàäèãìèòå. Â èçâåñòåí ñìèñúë íå-
ùàòà ñà èì ïðè÷àñòíè èëè ïîäîáíè, íî êàòî íà íåùî âèñ-
øå è ðàçëè÷íî (µεθεξις, µιµησις).  òîâà å îòëè÷èåòî íà
Äèîíèñèé îò íåîïëàòîíè÷åñêèÿ åìàíàòèçúì. È îñâåí òîâà
â èçâåñòåí ñìèñúë Áîæåñòâåíèòå “îïðåäåëåíèÿ” íà íåùà-
òà ñà çàäà÷è - íå ñàìî “ïðîîáðàçè”, íî è “öåëè” - çàòîâà å
è âúçìîæíî è íåîáõîäèìî äâèæåíèåòî â ñâåòà, âëå÷åíèå-
òî, óñòðåìúò. Ñâåòúò íå ñàìî îòðàçÿâà èëè îò-îáðàçÿâà
Áîæåñòâåíèÿ “ïðîîáðàç”, íî òîé òðÿáâà äà ãî îòðàçè...
Ïðîîáðàçúò å íå ñàìî “ïàðàäèãìà”, íî è “òåëîñ” - ως
τελικον αιτιον. È îñúùåñòâÿâàíåòî èëè “èçïúëíåíèåòî”
(τελειωσις) ïðåäïîëàãà ñú-ó÷àñòèå, “ïîäðàæàíèå” - Θεου
συνεργον γενεσθαι. Íà÷àëîòî íå ñúâïàäà íàïúëíî ñ êðàÿ,
ìåæäó òÿõ èìà äèíàìè÷íî ðàçñòîÿíèå... “Îòðàæåíèåòî”
è “ïîäðàæàíèåòî” íå ñúâïàäàò... Çà Äèîíèñèé ãëàâíîòî å
â òîâà, ÷å êúì Áîãà âúçõîæäàò âñè÷êè îïðåäåëåíèÿ è êà-
÷åñòâà íà ñúùåñòâóâàùîòî - îòêúäå äðóãàäå áèõà ìîãëè
äà áúäàò? È ïî îòíîøåíèå íà òÿõ Áîã å íå ñàìî âúíøíà
ïðè÷èíà, íî è êàòî ÷å ïðîîáðàç, òàêà ÷å âñè÷êî â èçâåñòíà
148
ìÿðà (“àíàëîãè÷íî”) å íåãî⠓îáðàç”; çàòîâà èìåííî å
âúçìîæíî è òðÿáâà äà ñå ïðåíàñÿò îíòîëîãè÷åñêèòå îïðå-
äåëåíèÿ íà ñúùåñòâóâàùîòî âúðõó Ñâðúõñúùåñòâóâàùî-
òî êàòî êúì ïðåäåë. Ñâåòúò ñúùåñòâóâà è å çàòîâà, çàùîòî
Áîã å áèòèå - ñàìîòî áèòèå íà ñâåòà å îáðàç Áîæè â
íåãî. Ñâåòúò æèâåå, çàùîòî Áîã å Æèâîò è æèâîòúò íà
ñâåòà å íÿêàêâî ïðè÷àñòèå íà Áîæåñòâåíèÿ æèâîò. Ñúùå-
ñòâóâàíåòî îò Áîãà å äàð Áîæè è ïúðâè îò äàðîâåòå. È
âñè÷êè êà÷åñòâà ñà äàðîâå Áîæèè. Âñè÷êè òå â èçâåñòåí
ñìèñúë îòðàçÿâàò â ñåáå ñè Áîãà. “Ïîíåæå èíà÷å íèùî íå
áè ñúùåñòâóâàëî - àêî íå å ïðè÷àñòíî íà ñúùíîñòòà è
íà÷àëîòî íà âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî”... “Áèòèåòî íà âñè÷êî
ñå ñúäúðæà â áèòèåòî íà Áîæåñòâîòî”... È â èçâåñòíà
ìÿðà âñè÷êî å ïðè÷àñòíî íà Áîæåñòâîòî. Çàòîâà çà Áîãà
âñè÷êî ìîæå äà ñå òâúðäè, çàùîòî Òîé å íà÷àëî è êðàé íà
âñè÷êî, ïðåäåë è áåçêðàéíî îñíîâàíèå íà âñè÷êî ñúùå-
ñòâóâàùî. Íî íèùî - íèòî âðåìåííîòî, íèòî íåèçìåííîòî
- íå îòðàçÿâà Áîãà íàïúëíî. Áîã å ñâðúõ âñè÷êî. È çàòî-
âà âñè÷êè èìåíà, âçåòè îò “ïðîìèøëåíèåòî” Ìó, ñÿêàø
ñàìî ìåòàôîðè÷íî ìó ïðèëÿãàò. Áîã å ñúùíîñò è Âå÷íî
Ñúùåñòâóâàùèÿò; íî å ïî-äîáðå äà ñå êàæå - Ñâðúõñúùå-
ñòâóâàùèÿò... Áîã å Æèâîò, çàùîòî å èçâîð íà æèâîòà; íî
Òîé å Ñâðúõæèâîò, çàùîòî å Æèâîò ñàì ïî ñåáå ñè è îò
íåãî ñòðóè âñåêè æèâîò. Áîã å Ïðåìúäðîñò, Ðàçóì, Óì,
Èñòèíà... Áîã å Ñèëà è èçâîð íà âñÿêà ñèëà è ìîù; Ñèëà,
êîÿòî ñúõðàíÿâà è óòâúðæäàâà âñè÷êî è çàòîâà å ñïàñÿâà-
ùà... Ïî ñèëàòà íà ñâîåòî ïðîìèñëèòåëíî ïðèñúñòâèå âúâ
âñè÷êî Áîã å ñïàñåíèå íà âñè÷êî. È çàåäíî ñ òîâà Áîã å
Ïðàâäà, Ïðàâäàòà íà âñè÷êî è çà âñè÷êî, çàùîòî êúì íåãî
âúçõîæäà âñåêè ïîðÿäúê è ñòðîé è êúì âñè÷êî Áîã ñå
îòíàñÿ ñïîðåä äîñòîéíñòâîòî ìó... Âñè÷êî å ïðè÷àñòíî íà
Áîæåñòâîòî, íî â ðàçëè÷íà ìÿðà è ïî ðàçëè÷åí íà÷èí.
Íåîäóøåâåíèòå ïðåäìåòè ñå ïðè÷àñòíè äîòîëêîâà, äîêîë-
êîòî òå ñúùåñòâóâàò - ñïîðåä ñâîåòî áèòèå. Òîâà, êîåòî å
Æèâî - ïî ìÿðàòà íà ñâîÿ æèâîò. Ðàçóìíèòå ñúùåñòâà ñà
ïðè÷àñòíè íà âñåñúâúðøåíàòà ìúäðîñò íà Áîãà. Âñè÷êè
149
òåçè ìíîæåñòâåíè èìåíà, âçåòè îò Áîæèåòî ïðîâèäåíèå,
ïî ñèëàòà íà ñàìàòà ñè ìíîæåñòâåíîñò ñà íåäîñòàòú÷íè,
ïîíåæå Áîã ïî ñúùíîñò å åäèí. Âñè÷êè íåùà ãîâîðÿò çà
Áîãà è íèòî åäíî íå ãîâîðè äîñòàòú÷íî. Âñè÷êè ñâèäåòåë-
ñòâàò çà Íåãî, è íèòî åäíî íå Ãî îòêðèâà. È âñè÷êè êàòàôà-
òè÷åñêè èìåíà ãîâîðÿò çà Íåãîâèòå “ñèëè” è “ïðîìèøëå-
íèÿ”, íî íå çà ñúùåñòâîòî Ìó...  ìíîæåñòâåíîñòòà íà ñâîèòå
“èçõîæäåíèÿ” Áîã îñòàâà íåèçìåíåí è ìíîæåñòâåíîñòòà
íà èìåíàòà Áîæèè îáîçíà÷àâà ìíîæåñòâåíîñòòà íà äåëàòà
Ìó, áåç äà íàðóøàâà ñúùåñòâåíàòà ïðîñòîòà è ñâðúõìíî-
æåñòâåíîñò íà Íåãîâîòî Áèòèå. È òóê êàòàôàòè÷åñêîòî
áîãîñëîâèå ïðåìèíàâà îáðàòíî â àïîôàòè÷åñêî. È âñè÷êî,
êîåòî ìîæå äà ñå êàæå çà Áîãà, ìîæå è òðÿáâà äà ñå îòðè÷à
çà Íåãî, çàùîòî íèùî íå å ñúèçìåðèìî ñ Íåãî è Òîé å
ñâðúõ âñè÷êî. Íî Òîé å íå ñàìî ñâðúõ óòâúðæäåíèÿòà, íî è
ñâðúõ îòðèöàíèÿòà, çàùîòî Òîé å ïúëíîòàòà íà âñè÷êî...
È áèäåéêè âñåèìåíåí, Áîã å è áåçèìåíåí... È áèäåéêè âñè÷êî
âúâ âñè÷êî, Òîé å è íèùî â íèùî...
6. Äèîíèñèé ðàçëè÷àâà îáùè èìåíà íà Áîãà, îòíàñÿ-
ùè ñå äî öÿëàòà Ïðåñâåòà Òðîèöà, è èïîñòàñíè èìåíà.
Âñè÷êè îïðåäåëåíèÿ íà àïîôàòè÷åñêîòî è êàòàôàòè÷åñ-
êîòî áîãîñëîâèå ñà îáùè èìåíà. Âñè÷êè ïðîìèñëèòåëíè
èìåíà îáîçíà÷àâàò íåðàçäåëíîòî äåéñòâèå íà Ñâðúõñúùíî-
ñòíàòà Òðîèöà. Âñè÷êè òåçè èìåíà ãîâîðÿò çà Åäèíñòâîòî
íà Áîæåñòâîòî. È îò òåçè îáùè èìåíà Äèîíèñèé îòëè÷à-
âà, ïúðâî - èìåíàòà íà Òðîè÷åñêèòå Èïîñòàñè, îáîçíà÷àâà-
ùè îñîáåíèòå ñâîéñòâà íà Áîæåñòâåíèòå Ëèöà; âòîðî -
âñè÷êè èìåíà, ñâúðçàíè ñ Âúïëúùåíèåòî. Äèîíèñèé êðàò-
êî è áåãëî ãîâîðè çà Òðîè÷åñêèÿ äîãìàò. Íî íå å òðóäíî
äà ñå âèäè, ÷å ðÿçêîòî ïîä÷åðòàâàíå íà îáùíîñòòà íà âñè÷êè
Áîæåñòâåíè èìåíà å ñêðèòî èçïîâåäàíèå íà ñúâúðøåíîòî
åäèíîñúùèå. Ëèöàòà íà Ñâåòàòà Òðîèöà ñà ðàçëè÷íè ïî-
ìåæäó Ñè è åäèíñòâåíî Îòåö å ñúùåñòâåíèÿò èçòî÷íèê íà
Áîæåñòâîòî. Ëè÷íèòå èìåíà íà Áîæåñòâåíèòå èïîñòàñè
ñà àïîôàòè÷íè, çàùîòî Áîæåñòâåíîòî Îò÷åñòâî è Ñèíîâ-
ñòâî ñà íåñúèçìåðèìî ïî-âèñîêî îò òîâà ðîæäåíèå, êîåòî
150
íèå ïîçíàâàìå è ðàçáèðàìå, è Äóõ Ñâåòè, èçòî÷íèêúò íà
âñÿêàêâî îáîæåíèå íà äóõîâåòå, å ñâðúõ âñåêè òâàðåí äóõ.
Ñèí è Äóõ ñà êàòî äâà ÷óäåñíè ïëîäà íà Îòå÷åñêàòà ïðî-
èçâîäèòåëíîñò - íî òîâà å íàä ñëîâîòî è ìèñúëòà. Òðÿáâà
äà ñå ïðèáàâè, ÷å Äèîíèñèé ïîä÷åðòàâà, ÷å Òðîè÷íîñòòà è
Áîæèåòî åäèíñòâî èìàò ñâðúõ÷èñëåí õàðàêòåð, çàùîòî Áîã
å èçâúí âñÿêà ìÿðà è ÷èñëî...

3. ÌÈÐÎÇÄÀÍÈÅÒÎ

1. Êàòàôàòè÷åñêîòî áîãîñëîâèå êàòî ó÷åíèå çà Áî-

æåñòâåíèÿ Ïðîìèñúë å åäíîâðåìåííî ñ òîâà è êîñìîëî-
ãèÿ. Îáðàçúò íà ñâåòà ïðè Äèîíèñèé ñå îïðåäåëÿ ïðåäè
âñè÷êî ñ èäåÿòà çà ñòðîé è ðåä èëè “áëàãîñòîÿíèå”
(ευταξια), èäåÿòà çà Áîæåñòâåíèÿ ñâÿò... Îñíîâàíèåòî íà
òîçè ñâÿò å â íåèçðå÷åíèÿ ïîêîé íà Áîæåñòâåíèÿ æèâîò,
êîéòî ñå îòêðèâà è â ñâåòîâíèÿ ðåä è ñòðîé. Áîã å Áîã íà
ñâåòà. Âñè÷êî â ñâåòà å ñòðîéíî è ñúçâó÷íî, âñè÷êî å ñú-
ñòðîåíî è ñúãëàñóâàíî ïîìåæäó ñè; è íèùî íå ãóáè ïðè
òîâà ñâîåòî ñâîåîáðàçèå, à ñå ñúåäèíÿâà â æèâà õàðìîíèÿ.
Òîçè ìèð å Áîæåñòâåíèÿò ïå÷àò â ñâåòà. Òîé ñå ïðîÿâÿâà
ïðåäè âñè÷êî â èåðàðõèÿòà, â èåðàðõè÷íîñòòà íà ñâåòà.
Èåðàðõèÿòà ñïîðåä îïðåäåëåíèåòî íà Äèîíèñèé å “ñâå-
ùåí ÷èí, çíàíèå è äåéíîñò, êîÿòî ïî âúçìîæíîñò ñå óïîäî-
áÿâà íà Áîæåñòâåíàòà êðàñîòà è ïðè îçàðåíèåòî, ñúîáùà-
âàíî ñâèøå, ñå íàñî÷âà êúì âúçìîæíîòî Áîãîïîäðàæàíèå”.
Öåëòà íà èåðàðõèÿòà å “âúçìîæíîòî óïîäîáÿâàíå íà Áîãà
è ñúåäèíåíèå ñ Íåãî”... “Òÿ îòïå÷àòâà â ñåáå ñè îáðàçà íà
Áîãà è ïðàâè ïðè÷àñòíèöèòå ñè Áîæåñòâåíè ïîäîáèÿ, íàé-
ÿñíè è íàé-÷èñòè îãëåäàëà, òàêà ÷å è òå çàïî÷âàò äà îòðà-
çÿâàò è ñúîáùàâàò íà ïî-íèñøèòå îò ñåáå ñè ïðèåìàíîòî
îò òÿõ Áîæåñòâåíî ñèÿíèå.”  òîâà ñå ñúñòîè Áîæåñòâå-
íîòî óñòàíîâëåíèå. Íàä âñè÷êî å Áîæåñòâåíàòà Êðàñîòà,
òÿ å íàä âñè÷êî ñâåùåíî è å ïðè÷èíà íà âñåêè ñâåùåí
÷èí. Êúì íåÿ ñå óñòðåìÿâà âñè÷êî ïî ìÿðàòà íà âúçìîæ-
íîñòèòå ñè, çà äà ñòàíå ñúïðè÷àñòíî íà Áîãà è “ïî âúçìîæ-
151
íîñò äà îòêðèå â ñåáå ñè Áîæåñòâåíàòà äåéíîñò” - ïî Áî-
ãîïîäðàæàíèå. ×èíúò íà èåðàðõèÿòà èçèñêâà åäíèòå äà
ïðîñâåùàâàò è óñúâúðøåíñòâàò, à äðóãèòå - äà ñå ïðîñâå-
ùàâàò è óñúâúðøåíñòâàò. Âèñøèòå òðÿáâà äà ñúîáùàâàò
ñâîåòî îçàðåíèå è ÷èñòîòà íà íèñøèòå. Íà÷àëîòî íà
èåðàðõèÿòà å Ñâåòàòà Òðîèöà, èçâîðúò íà æèâîò è åäèí-
ñòâî. Èåðàðõèÿòà å ñòúïàëîâèäíèÿò ñòðîé íà ñâåòà. Â ñâåòà
èìà ñòúïàëà, êîèòî ñå îïðåäåëÿò îò ñòåïåíòà íà áëèçîñò
äî Áîãà. Áîã å âñè÷êî âúâ âñè÷êî. Íî íå âúâ âñè÷êî ïî-
ðàâíî... Ïî åñòåñòâîòî ñè íå âñè÷êî å åäíàêâî áëèçêî êúì
Áîãà. Íî ìåæäó òåçè êàòî ÷å íåïðåñòàííî îòñòúïâàùè
“êîíöåíòðîâå” èìà æèâà è íåïðåêúñíàòà âðúçêà è âñè÷êî
ñúùåñòâóâà çà äðóãèòå, òàêà ÷å ñàìî ïúëíîòàòà íà âñè÷êî
îñúùåñòâÿâà öåëòà íà ñâåòà. Âñè÷êî ñå ñòðåìè êúì Áîãà,
íî ñå ñòðåìè ÷ðåç ïîñðåäíè÷åñòâî, ïðåç ñðåäàòà îò ïî-
òåñíèòå êîíöåíòðîâå. Äðóãîÿ÷å îñâåí ñúñ ñúäåéñòâèåòî
íà âèñøèòå íèñøèòå íå ìîãàò äà âúçõîäÿò êúì Áîãà. Òîçè
ñòúïàëîâèäåí (ëåñòâè÷åí) ïðèíöèï å èçäúðæàí ìíîãî ñòðî-
ãî îò Äèîíèñèé. Ïî òîçè íà÷èí ïîðÿäúêúò ñå îêàçâà ïúò
è äåéñòâèå. Öåëòà íà èåðàðõèÿòà å ëþáîâòà êúì Áîãà è
îáùåíèåòî ñ Íåãî.
2. Áîã å ñúçäàë âñè÷êî çà Ñåáå Ñè, ò. å. çà áëàãî è
áëàæåíñòâî, çà ìèð è êðàñîòà, çà äà ñå óñòðåìÿâà âñè÷êî
êúì Íåãî è ñúåäèíÿâàéêè ñå ñ Íåãî, ïðèîáùàâàéêè ñå
Íåìó, äà ñå ñúåäèíÿâà âúòðåøíî ïîìåæäó ñè. Â öåëèÿ
ñâÿò, ÷àê äî ñàìîòî íåáèòèå, ìîæå äà ñå íàáëþäàâà òàçè
âçàèìíîñò, òîâà âëå÷åíèå, òëàñíàòî è äâèæèìî îò ëþáîâòà
è êðàñîòàòà. Òîâà ëè÷è è âúâ âúíøíèÿ ñâÿò, è âúâ âúòðåø-
íèÿ æèâîò íà äóøàòà. Âñè÷êî ñå ïðèòåãëÿ êúì åäíîòî
ñðåäîòî÷èå, âñè÷êè ëèíèè ñå ñúáèðàò êàòî îáðàòíè ðàäè-
àíòè â åäèí öåíòúð. È âñå ïàê íå ñå ëè ïîëó÷àâà ïðè òîâà
åäíà ëúæëèâà õàðìîíèÿ, íå ïðîçèðà ëè ñúùåñòâóâàíåòî
íà çëîòî? Äèîíèñèé îòãîâàðÿ íà òîçè âúïðîñ ìîæå áè
ïðåêàëåíî êðàòêî... Áîã íå ìîæå äà áúäå ïðè÷èíà íà çëî-
òî. Áëàãîòî ïîðàæäà âèíàãè ñàìî áëàãî. Çàòîâà “çëîòî íå
å íÿêàêâî áèòèå”. Òî èìà ñúâúðøåíî ëèøèòåëåí ñìèñúë,
152
òî å óìàëåíèå, íåäîñòàòúê, îòïàäàíå. Çëîòî ñúùåñòâóâà íå
ñàìî â ñåáå ñè, íî â äðóãîòî - è å íåùî ñëó÷àéíî çà áèòè-
åòî, äîáàâú÷íî, íåâëèçàùî â ñúñòàâà íà ñúùåñòâåíèòå ìó
îïðåäåëåíèÿ... Çëîòî ñàìî ðàçðóøàâà è çàòîâà ïðåäïîëà-
ãà áèòèå è áëàãî - çëîòî íèùî íå ñúçèæäà è íå å èñòèíñ-
êîòî íà÷àëî íà âúçíèêâàíåòî... Çàòîâà íå ìîæå äà èìà
÷èñòî, áåçïðèìåñíî çëî, íå ìîæå äà èìà “ñàìîçëî”... Çëî-
òî âèíàãè ïðåäïîëàãà áëàãîòî êàòî ñâîå îñíîâàíèå è îïî-
ðà. Ñàìèòå äåìîíè íå ñà çëè ïî ïðèðîäà êàòî ñúçäàíèÿ
Áîæèè; â òÿõ èìà íåùî ïîëîæèòåëíî - áèòèå, äâèæåíèå,
æèâîò... Çëîòî íå ìîæå äà áúäå ñàìîñòîÿòåëíî íà÷àëî,
çàùîòî òîãàâà òî áè òðÿáâàëî äà áúäå íåèçìåííî. Íî íå-
èçìåííîñòòà è ñàìîòúæäåñòâîòî ñà ñâîéñòâåíè ñàìî íà
Áëàãîòî. Çëîòî å ïîâðåäà è å ïîäîáíî íà ïîìðà÷åíèå; íî
ñâåòëèíàòà âèíàãè îñòàâà ñâåòëèíà è ñâåòè è â ìðàêà, áåç
äà ñå ïðåâðúùà â ìðàê. Íèùî îò ñúùåñòâóâàùîòî íå å
çëî ñàìî ïî ñåáå ñè - íå å çëî è ìàòåðèÿòà. Çëîòî å ðàçëàä,
áåçïîðÿäúê, ataxia; íî ÷èñòèÿò áåçïîðÿäúê å íåâúçìîæåí,
ïúëíîòî îòñúñòâèå íà ïîðÿäúê å ðàâíîçíà÷íî íà íåñúùå-
ñòâóâàíå. Ìàòåðèÿòà íå å ïúëåí õàîñ - òÿ å ïðè÷àñòíà íà
ðåäà è ôîðìèòå. Òÿ ïðèòåæàâà ñèëàòà íà ðàæäàíåòî è
ñúõðàíåíèåòî. Íå ìàòåðèÿòà êàòî òàêàâà, à âëå÷åíèåòî êúì
íèçøåòî å ïðè÷èíàòà çà çëîòî â äóøàòà; è ñàìà ïî ñåáå ñè
ìàòåðèÿòà íå ïðåïÿòñòâà äóøèòå äà ñå óñòðåìÿâàò êúì
Áëàãîòî. Íà÷àëîòî è êðàÿò íà çëèòå íåùà å â Áëàãîòî;
èíà÷å êàçàíî, çëîòî íå òîëêîâà ñúùåñòâóâà, êîëêîòî “â-
ñúùåñòâóâà”, “ïðè-ñúñòâà”, ñúùåñòâóâà â äðóãîòî è ÷ðåç
äðóãîòî... Çëîòî å óìàëåíèå, ïðè÷èíàòà çà íåãî å â áåçñè-
ëèåòî (asqeneia) - âúâ âñè÷êè çëè äåëà è ÿâëåíèÿ íèå
âèæäàìå ïðåäè âñè÷êî íåìîù. Çëîòî å íÿêàêâî èçëèçàíå
èçâúí ìÿðàòà íà åñòåñòâîòî è áèòèåòî, “îòñòúïëåíèå îò
èñòèííàòà áëàãîñò”, íåïðàâî è íåðåäíî äåéñòâèå, íÿêàêâî
“ñìåøåíèå íà íåïîäîáíîòî”...  òîâà ðàçñúæäåíèå çà ñúùå-
ñòâîòî è ïðè÷èíèòå íà çëîòî Ïñåâäî-Äèîíèñèé ñëåäâà
ïî÷òè áóêâàëíî Ïðîêúë, ÷èéòî òðàêòàò çà çëîòî å äîñòèã-
íàë äî íàñ ñàìî â ëàòèíñêè ïðåâîä, de malorum subsistentia,
153
íàïðàâåí îò äîìèíèêàíåöà Âèëõåëì Ìåðáåêå, êîéòî â êðàÿ
íà ÕIII âåê å áèë ëàòèíñêè àðõèåïèñêîï â Êîðèíò. Íî íå
áèâà äà ñå çàáðàâÿ, ÷å íåîïëàòîíè÷åñêèÿò ïîãëåä âúðõó
çëîòî å áèë âå÷å ïðèâè÷åí çà áîãîñëîâñêàòà ìèñúë - äîñ-
òàòú÷íî å äà ñè ñïîìíèì çà Ãðèãîðèé Íèñèéñêè... È îï-
ðåäåëåíèÿòà íà Ïñåâäî-Äèîíèñèé, êîèòî ñà âçåòè îò
Ïðîêúë, ïî ñìèñúë ñúâïàäàò ñ îïðåäåëåíèÿòà íà Ãðèãî-
ðèé. Ïðè Äèîíèñèé îñòàâà íåÿñíî êàêâà å ïîñëåäíàòà
ñúäáà íà çëîòî... Ùå ñå èçðàâíè ëè íÿêîãà çëîðîäíîòî
áåçñèëèå, ùå ñå èçïúëíè ëè íàðóøàâàíàòà îò çëîòî êàòî
îò ëèøåíèå õàðìîíè÷íà ïúëíîòà íà áèòèåòî? Èëè çëîòî,
äîðè è êàòî ëúæå-ëèê, èëè ïîëóïðèçðà÷íà àêöèäåíöèà,
ñúùåñòâóâàùà ÷ðåç ñèëàòà íà äîáðîòî è ïîðàäè äîáðîòî,
ïî ïàðàäîêñàëåí íà÷èí âëèçà â ñàìèÿ ðåä è ñòðîé? Äèî-
íèñèé òóê íå èçêàçâà âñè÷êî äîêðàé. Íî ìíîãî õàðàêòåð-
íî å òîâà, ÷å çà çëîòî òîé ãîâîðè ñàìî ìèìîõîäîì, êàòî ÷å
â ñêîáè.
3. Íàé-îòãîðå íà òâàðíàòà ëåñòâèöà ñòîÿò íåáåñíèòå
àíãåëñêè ÷èíîâå - “áåç÷èñëåíî áëàæåíî âîéíñòâî íà
ñâðúõìèðíè óìîâå”... Òÿõíîòî ñúâúðøåíñòâî ñå îïðåäå-
ëÿ îò âèñîêàòà è ïðåèìóùåñòâåíà ñòåïåí íà äîñòúïíîòî è
ñâîéñòâåíî íà òÿõ Áîãîîáùåíèå. Ïîðàäè ÷èñòàòà äóõîâ-
íîñò íà ñâîÿòà ïðèðîäà òå ñà íàé-áëèçî äî Áîãà è çàòîâà
ñå ÿâÿâàò ïîñðåäíèöè â Íåãîâîòî îòêðîâåíèå íà ñâåòà,
âåñòèòåëè íà Íåãîâàòà âîëÿ è Íåãîâèòå òàéíè. Èìåííî
òîâà ñëóæåíèå èçðàçÿâà íàçâàíèåòî “àíãåëè”, ïðèëàãàíî
çà öåëèÿ íåáåñåí ñâÿò; â íàé-ñòðîã ñìèñúë òîâà å èìåòî íà
ñàìî åäèí îò íåáåñíèòå ÷èíîâå, ïðè òîâà íàé-íèñøèÿ. Íå
ñàìî ïî ñúâúðøåíñòâî, à ïî ñàìàòà ñè ïðèðîäà àíãåëèòå
ñà ïî-âèñîêî îò ÷îâåêà; èìåííî çàòîâà ÷ðåç òÿõ ñå èç-
âúðøâà Áîæèåòî îòêðîâåíèå è ñàìî ÷ðåç òÿõ. “Äåéíîñòòà
íà âñÿêà èåðàðõèÿ ñå äåëè íà ñâåùåíî ïðèåìàíå îò òÿõ
ñàìèòå è ñúîáùàâàíå íà äðóãèòå íà èñòèííîòî î÷èùåíèå,
íà Áîæåñòâåíàòà ñâåòëèíà è ñúâúðøåíñòâàùîòî çíàíèå”...
Àíãåëèòå ñà áèëè ðúêîâîäèòåëè íà ñòàðîçàâåòíèòå ïðà-
âåäíèöè, ÷ðåç àíãåëèòå å áèë äàäåí íà Ìîèñåé çàêîíúò;
154
àðõàíãåë Ãàâðèèë å äîíåñúë òàéíñòâåíîòî áëàãîâåñòèå íà
Çàõàðèÿ è Ìàðèÿ; àíãåëèòå áëàãîâåñòèëè íà Èîñèô è
Âèòëååìñêèòå ïàñòèðè... Ñàìèÿò íåáåñåí ñâÿò èìà éåðàð-
õè÷åñêè ñòðîé è íå âñè÷êè àíãåëñêè ÷èíîâå â ðàâíà ìÿðà
âëàäåÿò Áîæåñòâåíîòî ïðîñâåùåíèå; è òóê íèñøèòå ïðè-
åìàò îò âèñøèòå. Àíãåëñêèÿò ñâÿò â ïðåäñòàâèòå íà Äèî-
íèñèé å åäíî öÿëî è çàåäíî ñ òîâà - ëåñòâèöà. Çíàíèåòî è
ñúâúðøåíñòâîòî “ïðè ïðåìèíàâàíåòî ñè êúì íèñøèòå ïî-
ñòåïåííî îòñëàáâà”, îòáåëÿçâà òîé. Âñè÷êè àíãåëè â íÿ-
êàêâà ñòåïåí ñà ïðè÷àñòíè íà Áîæåñòâîòî è ñúîáùàâàíà-
òà îò Íåãî ñâåòëèíà. Íî ïðè òîâà âèñøèòå ñå ÿâÿâàò
ïîñðåäíèöè è ðúêîâîäèòåëè íà íèñøèòå, ïîñòîÿííî ñúó-
÷àñòâàò íà ïðîìèñëèòåëíàòà ñèëà è ñàìèòå òå èìàò ñâåò-
ëèíàòà è ñèëèòå íà íèñøèòå; íî íèñøèòå ÷èíîâå íÿìàò
îíîâà, êîåòî ïðèíàäëåæè íà âèñøèòå... Òàéíèòå íà ïðåíå-
áåñíèòå óìîâå íå ñà äîñòúïíè çà íàñ - îñâåí äîòîëêîâà,
“äîêîëêî Áîã íè å îòêðèë ïàê ÷ðåç òÿõ ñàìèòå, êàòî ïî-
çíàâàùè ñåáå ñè”, ò. å. ïî ìÿðàòà íà àíãåëñêèòå ÿâëå-
íèÿ, “èçâúðøèëè ñå ïðåä ñâåòèòå áîãîñëîâè”. Çà àíãåëèòå
íèå íàó÷àâàìå ÷ðåç íÿêîè ïðîîáðàçóâàòåëíè ñèìâîëè, îò
êîèòî òðÿáâà äà âúçõîäèì êúì îçíà÷àâàíîòî - îò ÷óâñòâå-
íèòå îáðàçè êúì äóõîâíàòà ïðîñòîòà. Îáðàçèòå íå ñà ñõîä-
íè ñ îçíà÷àâàíîòî - òå ñà ãðóáè; è ñ òîâà ñå ïîä÷åðòàâà
âèñîòàòà íà îçíà÷àâàíîòî. Îáðàçèòå ñÿêàø ñêðèâàò ñâå-
òèíÿòà ñ íÿêàêâà ñâåùåíà çàâåñà îò ïëúòñêèòå óìîâå.
Íàøèÿò æèâîò íå å îáâúðçàí îò íåîáõîäèìîñòòà è Áîæå-
ñòâåíèòå ëú÷è íà íåáåñíîòî ïðîñâåùåíèå íå ñå ïîìðà÷à-
âàò îò ñâîáîäíàòà âîëÿ íà ñúùåñòâàòà, óïðàâëÿâàíè îò
Ïðîâèäåíèåòî; íî íååäíàêâîñòòà íà äóõîâíèÿ âçîð äî-
âåæäà äî òîâà, äà áúäàò ðàçëè÷íè ñòåïåíèòå íà ïðîñâåùå-
íèåòî è äîðè ñúâñåì äà ñå ïðåêðàòÿâà ïðè÷àñòèåòî íà
ïðåîáèëíîòî ïðîñâåùåíèå. È âñå ïàê “èçõîäíèÿò ëú÷ å
åäèí è å ïðîñò, âèíàãè ñúùèÿò è âèíàãè îáèëåí”. Äèîíè-
ñèé ïðèâåæäà â ñèñòåìà âå÷å îôîðìèëîòî ñå öúðêîâíî
ó÷åíèå çà äåâåòòå àíãåëñêè ÷èíà, êàòî ãè ðàçïðåäåëÿ â òðè
òðîéñòâåíè ãðóïè. Ïúðâàòà è âèñøàòà òðèàäà òîâà ñà Õå-
155
ðóâèìèòå, Ñåðàôèìèòå è Ïðåñòîëèòå, ïðåäñòîÿùè “êàòî
÷å â ïðåääâåðèÿòà íà Áîæåñòâîòî”, ïðè ñàìîòî Òðîè÷åñêî
ñâåòèëèùå, “îêîëî Áîãà”, â íàé-òÿñíà, íåïîñðåäñòâåíà áëè-
çîñò äî Íåãî. Çà òÿõ å äîñòúïíî ïðÿêîòî è íåîïîñðåä-
ñòâàíî çíàíèå íà Áîæåñòâåíèòå òàéíè. Òå æèâåÿò è ñÿ-
êàø ñà ïðîíèçàíè îò íåèçðå÷åíàòà ñâåòëèíà, ñúçåðöàâàò
Áîãà â ÿðêà ñâåòëèíà. Òîâà ñà ïëàìåíååùèòå èëè ãîðÿùè-
òå ñåðàôèìè è ïðåîáèëíèòå ñ ïîçíàíèå è ìúäðîñò õåðó-
âèìè; òåçè èìåíà ñà èìåíà íà Áîãîïîäîáíèòå èì ñâîé-
ñòâà. Ïëàìåííîñòòà íà ñåðàôèìèòå îáîçíà÷àâà îãíåíîñòòà
íà òÿõíàòà ëþáîâ - ÷ðåç òÿõ ñàì Áîã óïðàâëÿâà. Òå ïðå-
äàâàò Áîæåñòâåíîòî çíàíèå íà íèñøèòå ÷èíîâå è “ñà ðåêè
îò ïðåìúäðîñò”. Òîâà å ïúðâàòà èåðàðõèÿ, åäíà, åäèíî-
êóïíà, îò êîÿòî íÿìà ïî-áîãîïîäîáíà, êîÿòî å íàé-áëèçî
äî ïúðâîòî îçàðåíèå îò Ïúðâîíà÷àëíàòà Áîæåñòâåíà ñâåò-
ëèíà è ïðåâúçõîæäà âñÿêà âèäèìà è íåâèäèìà ñúòâîðåíà
ñèëà. Òîâà å “äîìàøíàòà íà Áîãà è âúâ âñè÷êî ñõîäíà íà
Íåãî èåðàðõèÿ”. Ñúâúðøåíî íåèçìåííà å òÿõíàòà ëþáîâ
êúì Áîãà; è òå “çàïàçâàò îñíîâàíèåòî íà ñâîÿòà Áîãîïî-
äîáíà ïðèðîäà âèíàãè íåïîêîëåáèìî è íåäâèæíî”. Òå
îáëàäàâàò “ñúâúðøåíî-ïðîñòîòî çíàíèå çà ïðåâèñîêàòà
ñâåòëèíà”, “èìàò íàé-áëèçêî îáùåíèå ñ Áîæåñòâåíèòå è
÷îâåøêèòå ñâîéñòâà íà Èèñóñà”... Òå ñå îñâåùàâàò íåïîñ-
ðåäñòâåíî îò Áîãà, “îçàðÿâàò ñå îò ïðîñòè è íåîïîñðåä-
ñòâàíè îçàðåíèÿ” è îò ñàìîòî Áëàãî íàó÷àâàò ïðåìúäðèòå
ïðè÷èíè çà Áîæåñòâåíèòå Ìó äåëà. È îò òÿõ ñå íàó÷àâàò
íèñøèòå. Òå ó÷àñòâàò â ïúðâîíà÷àëíîòî çíàíèå è ïîçíà-
íèå íà “ïðåñâåòëèòå òàéíè” è ÷ðåç òîâà ñà ÷èñòè, îçàðåíè,
ñúâúðøåíè. Òîâà å “Áîãîïîäîáíàòà èåðàðõèÿ”,”Áîæåñòâå-
íèòå ìåñòà íà Áîæèÿ ïîêîé”. Òå èìàò “ïî-ñúêðîâåíî è
ïî-ÿñíî îçàðåíèå” - ïðîñòî, åäèíè÷íî, ïúðâîäàäåíî, ïúðâî-
ÿâåíî, ïî-öÿëîñòíî... Âòîðàòà èåðàðõèÿ - òîâà ñà Ãîñïîä-
ñòâàòà, Ñèëèòå, Âëàñòèòå. Íà òÿõ èì å äîñòúïíî ñàìî âòî-
ðè÷íîòî îçàðåíèå, îïîñðåäñòâàíî ïðåç ÷èíîâåòå íà ïúðâàòà
èåðàðõèÿ.... Îùå ïî-íèñêî å òðåòàòà èåðàðõèÿ - Íà÷àëà-
òà, Àðõàíãåëèòå, Àíãåëèòå. ×èíúò íà àíãåëèòå å ïîñëåäåí
156
îò ëåñòâèöàòà íà íåáåñíèòå óìîâå. Òå ñà íàé-áëèçî äî
çåìÿòà, òå ñà êàòî ÷å ëè “àíãåëèòå íà ñâåòà”. Àíãåëè ñà
ïîñòàâåíè çà âñåêè íàðîä, òå ïðåäâîäèòåëñòâàò çåìíàòà
èåðàðõèÿ... Òóê íåáåñíèÿò è çåìíèÿò ñâÿò ñÿêàø ñå ñúáè-
ðàò. È ñå ïîëó÷àâà íèçõîäÿùàòà ñòúëáèöà íà îçàðåíèÿòà
è îòêðîâåíèÿòà... Áîã êàòî ÷å óìàëÿâà ñâîèòå îçàðåíèÿ è
ïðàâè íåâåäîìè íÿêîè îò ñâîèòå òàéíè ïîðàäè íàìàëÿâà-
ùàòà ñå âúçïðèåì÷èâîñò íà ñúùåñòâàòà... Äèîíèñèé ðàç-
áèðà òîâà êàòî íåîòìåíèì ïîðÿäúê. “Âñåêè ÷èí å òúëêó-
âàòåë è âåñòèòåë íà ïî-âèñøèòå îò íåãî, à íàé-âèñøèÿò îò
âñè÷êè å èçòúëêóâàòåë íà Áîãà”. Âñúùíîñò àíãåëñêèÿò
ñâÿò ñÿêàø çàñåí÷âà çà ÷îâåêà Áîãà. Íÿìà ïðÿê ïúò; è
òîâà ðàçêðèâà íÿêàêâà íåÿñíîòà â õðèñòîëîãè÷åñêèòå ïðåä-
ñòàâè íà Äèîíèñèé. Òîé ñðàâíèòåëíî ðÿäêî ãîâîðè çà
Õðèñòîñ. Íàèñòèíà âúâ Âúïëúùåíèåòî íà Ñëîâîòî òîé
ïðèçíàâà ïúëíîòàòà è èçïúëíåíèåòî íà Áîãîÿâëåíèÿòà -
íî ïðåêîìåðíî ïîä÷åðòàâà íåèçðå÷åíîñòòà è òàéíñòâåíîñ-
òòà íà òîâà ÿâëåíèå. Áîæåñòâîòî îñòàâà ñúêðîâåíî ñëåä
òîâà ÿâëåíèå è äîðè â ñàìîòî ÿâëåíèå. Îáðàçúò íà Áîãî-
÷îâåêà íå å ñðåäîòî÷èåòî íà äóõîâíèÿ îïèò íà Äèîíè-
ñèé... Òîé ïðîäúëæàâà ñòàðàòà àëåêñàíäðèéñêà òðàäèöèÿ,
ÿñíî èçðàçåíà ó Êëèìåíò è îñîáåíî ó Îðèãåí, ÿðêî îáàã-
ðåíà ñ êúñíîèóäàèñòè÷åñêèÿ è åëèíèñòè÷åñêè ìîòèâ íà
ïîñðåäíè÷åñòâîòî. Ìîæå áè òóê èìà è äîðè íÿêàêúâ îò-
çâóê íà ãíîñòè÷åñêèòå “ðîäîñëîâèÿ”. Âúâ âñåêè ñëó÷àé
èäåÿòà çà èåðàðõèÿòà ïîëó÷àâà ïðè Äèîíèñèé òâúðäå ðåçêè
÷åðòè.  èìåòî íà ïðèíöèïà òîé ïîïðàâÿ äîðè Ñâåùåíîòî
Ïèñàíèå. Òàêà òîé íå ñå ñúãëàñÿâà äà ïðèåìå ñåðàôèìà,
ÿâÿâàë ñå íà ïðîðîê Èñàèÿ, çà äåéñòâèòåëåí ñåðàôèì (Èñ.
6:6). Òîâà áèë èëè àíãåë, íàðå÷åí ñåðàôèì çàðàäè îãíå-
íîòî ñè ñëóæåíèå, èëè ÷ðåç ïîñðåäíè÷åñòâîòî íà àíãåëà å
äåéñòâàë ñåðàôèì, íà êîãîòî èìåííî àíãåëúò ïðèïèñâà
äåéñòâèåòî ñè êàòî íà ïúðâåíñòâóâàù âúðøèòåë íà Áîæå-
ñòâåíèòå òàéíè... Ñâîÿ î÷åðê çà “íåáåñíàòà èåðàðõèÿ”
Äèîíèñèé çàâúðøâà ñ äîñòà ïîäðîáåí ðàçáîð íà ñèìâî-
ëè÷åñêèòå îáðàçè, ÷ðåç êîèòî ñå îïèñâàò è ÿâÿâàò àíãåëè-
157
òå â Ïèñàíèåòî. Òîé ïîä÷åðòàâà òàéíñòâåíîñòòà íà àíãåë-
ñêèÿ ñâÿò è íåäîñòúïíîñòòà ìó çà ÷îâåøêîòî ðàçáèðàíå.
4. Öåëòà íà æèâîòà å â îáùåíèåòî ñ Áîãà, â îáîæå-
íèåòî... Èìåííî çà òàçè öåë å óñòàíîâåíà èåðàðõèÿòà.
Îáîæåíèåòî å óïîäîáÿâàíå è ñúåäèíåíèå ñ Áîãà. Óïîäî-
áÿâàíå, íî íå ñëèâàíå - íåîòìåíèìàòà ãðàíèöà íà Áîæå-
ñòâåíàòà íåïðèñòúïíîñò îñòàâà âèíàãè íåíàðóøåíà. Òîâà
óïîäîáÿâàíå ñå ðàçïðîñòðàíÿâà âúðõó öåëèÿ ñâÿò, íå ñàìî
âúðõó ðàçóìíèòå è ñëîâåñíè ñúùåñòâà - çà âñåêè âèä ñúùå-
ñòâà â ñúîáðàçíàòà ìó ìÿðà... Ñàìî íà âèñøèòå íåáåñíè
÷èíîâå å äîñòúïíî “ïúðâîòî è ïðåèìóùåñòâåíî îáîæå-
íèå”... Ïîíÿòèåòî çà îáîæåíèå ïðè Äèîíèñèé ïîíÿêîãà
ïî÷òè ñå ðàçòâàðÿ â ïîíÿòèåòî çà ìèð è ðåä, ñúçâó÷èå è
åäèíñòâî, ïî÷òè ñå ñëèâà ñ ïîíÿòèåòî çà åñòåñòâåíàòà Áî-
ãîîáðàçíîñò íà âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî.

4. ÁÎÃÎÑËÓÆÅÍÈÅ

1. Ìèñòèêàòà íà Äèîíèñèé å ëèòóðãè÷åñêà èëè ñàê-

ðàìåíòàëíà ìèñòèêà. Ïúòÿò êúì Áîãà ìèíàâà ïðåç Öúðêâà-
òà è ïðåç òàéíñòâàòà. Áîãîñëóæåíèåòî å ïúòÿò íà îáîæå-
íèåòî è îñâåùàâàíåòî. Öúðêâàòà çà Ïñåâäî-Äèîíèñèé å
ïðåäè âñè÷êî ñâåòúò íà òàéíñòâàòà; èìåííî â òÿõ è ÷ðåç
òÿõ ñå îñúùåñòâÿâà Áîãîîáùåíèåòî. Èèñóñ, Áîãîíà÷àëíè-
ÿò è ñâðúõñúùåñòâóâàù Óì, íè ïðèçîâàâà êúì ñúâúðøå-
íîòî åäèíñòâî íà Áîæåñòâåíèÿ æèâîò è íè âúçâèñÿâà äî
ñâåùåíñòâîòî. Èèñóñ å íà÷àëî íà âñÿêà èåðàðõèÿ - è íà
íåáåñíàòà, è íà çåìíàòà, è íà öúðêîâíàòà. Â öúðêîâíàòà
èåðàðõèÿ íèå ñå âúçâèñÿâàìå äî àíãåëñêèÿ ñâÿò. Ìîæå
äà ñå êàæå, ÷å öúðêîâíàòà èåðàðõèÿ èëè ñâåùåíñòâîòî å â
ñåòèâíèÿ ñâÿò íàé-âèñîêîòî ñòúïàëî, íåïîñðåäñòâåíî äîñ-
òèãàùî íåáåñíèÿ ñâÿò íà ÷èñòèòå äóõîâå.  òîçè ñìèñúë
çåìíàòà öúðêâà å “îáðàç” íà íåáåñíàòà - òàêîâà ñúïîñòà-
âÿíå ïðàâè îùå Êëèìåíò Àëåêñàíäðèéñêè... Ñúùíîñòòà
íà çåìíàòà èåðàðõèÿ å â îòêðîâåíèåòî, ⠓ïðåäàäåíèòå îò
Áîãà ñëîâà”. Òîâà ïðåäàíèå íå ñå èç÷åðïâà ñ Ïèñàíèåòî, à
158
âêëþ÷âà â ñåáå ñè è óñòíîòî, òàéíîòî ïðåäàíèå îò àïîñòî-
ëèòå - òóê Äèîíèñèé íàïîìíÿ àëåêñàíäðèéöèòå... Èå-
ðàðõúò ïàçè è ïðåäàâà òîâà ïðåäàíèå, ïðåäàâà ãî â ñåòèâ-
íè ñèìâîëè, êîèòî ñÿêàø ïðèêðèâàò Áîæåñòâåíèòå òàéíè
îò íåïîñâåòåíèòå. Äèîíèñèé ïîä÷åðòàâà ìîòèâà çà òàéíà-
òà. Òîâà èçèñêâà íå ñàìî ñúêðîâåíîñòòà íà ñàìîòî Áîæå-
ñòâî è íå ñàìî áëàãîãîâåíèåòî ïðåä ñâåòèíÿòà - “÷èñòîòî
å ñàìî çà ÷èñòèòå”, íî è ïîëçàòà çà ñàìèòå íåïîñâåòåíè,
íåïîäãîòâåíè è íîâîíà÷èíàåùè. Îñâåí òîâà íà÷àëîòî íà
èåðàðõèÿòà èçèñêâà ïîçíàíèåòî äà ñå ðàçêðèâà íà ðàç-
ëè÷íèòå ñòåïåíè â ðàçëè÷íà ìÿðà. Çà âúíøíèòå òðÿáâà
äà áúäàò íåäîñòúïíè äîðè è íàé-âúíøíèòå ñèìâîëè
(disciplina arcani). È ñëåä òîâà çíàíèåòî è ïðîñâåùåíèå-
òî âúçðàñòâàò ñòúïàëîâèäíî. Äèîíèñèé ðàçëè÷àâà â
Öúðêâàòà äâà òðîè÷íè êðúãà. Ïúðâèÿò - íà ñâåùåíèòå
÷èíîâå, “èåðóðãèòå”. Âòîðèÿò - “÷èíúò íà èçâúðøâàíèòå
(íà òåçè, âúðõó êîèòî ñå èçâúðøâàò òàéíñòâàòà)”.... Çíà-
íèåòî ñå ïðåäàâà îò ãîðå íà äîëó. Âèñøèÿò ÷èí å åïèñ-
êîïñêèÿò. Äèîíèñèé ãî íàðè÷à ïðîñòî “÷èí íà èåðàðñè-
òå”. Òîâà å èçâúðøâàùèÿò è çàâúðøâàù ÷èí, âðúõ íà
èåðàðõèÿòà, èçâîð íà âëàñòòà è ñâåùåíîäåéñòâèåòî. Íà
ñâåùåíèöèòå å îòðåäåíî äåëîòî íà ïðîñâåùåíèåòî. Äÿêî-
íèòå èëè “ëèòóðãèòå” ñà íà “î÷èùåíèåòî”. Èìåííî òå
îáùóâàò ñ îùå íåïðîñâåòåíèòå, òå ãè ïîäãîòâÿò çà êðúùå-
íèå, òå ðúêîâîäÿò êðúùàâàíèòå, êàòî ÷å ïðèó÷àâàéêè ãè
êúì íîâèÿ æèâîò. Òå ñå íàìèðàò íà ãðàíèöàòà ìåæäó ñâå-
ùåíèÿ è ñâåòñêèÿ ÷èí. Íà ïðåçâèòåðèòå ïðèíàäëåæè ïî-
íàòàòúøíîòî ðúêîâîäñòâî, òå îáÿñíÿâàò íà ïðîñâåòåíèòå
ñèìâîëèòå è îáðåäèòå. Íà åïèñêîïà åäèíñòâåíî ïðèíàä-
ëåæè ïðàâîòî íà ñâåùåíîäåéñòâèå, â êîåòî ìó ñúñëóæàò
ïðåçâèòåðèòå...  ñâåòñêèÿ êðúã Äèîíèñèé ðàçëè÷àâà îò-
íîâî òðè ÷èíà, ñúîòâåòñòâàùè íà òðèòå ñòåïåíè íà ñâå-
ùåíñòâî. Íèñøèÿò ÷èí, âñå îùå íóæäàåùèÿò ñå îò î÷èùå-
íèå, òîâà ñà: îãëàøåíèòå, êàåùèòå ñå, îäúðæèìèòå. Âòîðèÿò
÷èí å “ñúçåðöàòåëíèÿò” - “ñâåùåíèÿò íàðîä”, ιερος λαος.
Òå ñúçåðöàâàò “ñâåùåíèòå ñèìâîëè è ñúêðîâåíèÿò èì
159
ñìèñúë”... Âèñøàòà ñòåïåí ñà ìîíàñèòå èëè “òåðàïåâòè-
òå”. Òå ñà ðúêîâîäåíè âå÷å îò ñàìèÿ åïèñêîï, íî ãè ïîñâå-
ùàâàò ïðåçâèòåðèòå. Ñïîðåä òúëêóâàíèåòî íà Äèîíèñèé
íàçâàíèåòî “ìîíàõ” ïîêàçâà îíçè öÿëîñòåí è íåðàçäåëåí,
“åäíîâèäåí” èëè ìîíàäåí æèâîò, êîéòî òå òðÿáâà äà âî-
äÿò. Òå òðÿáâà äà óñòðåìÿâàò äóõà ñè êúì “Áîãîâèäíàòà
ìîíàäà”, òðÿáâà äà ïðåîäîëÿâàò âñÿêî ðàçñåéâàíå, äà ñúáè-
ðàò è îáåäèíÿâàò ñâîÿ äóõ, çà äà ñå îòïå÷àòâà â íåãî Áî-
æåñòâåíàòà ìîíàäà. Ïîñâåùåíèåòî èëè “èçâúðøâàíåòî”
íà ìîíàñèòå Äèîíèñèé íàðè÷à òàéíñòâî - è âïîñëåäñòâèå
âúâ Âèçàíòèÿ ïîñòðèæåíèåòî â ìîíàøåñòâî îáèêíîâåíî
ñå ñìÿòà çà òàéíñòâî. È âñå ïàê Äèîíèñèé ðÿçêî ïîä÷åð-
òàâà, ÷å ìîíàøåñòâîòî íå å ñòåïåí íà ñâåùåíñòâîòî, è ìî-
íàñèòå ñå ïîñâåùàâàò çà ëè÷íî ñúâúðøåíñòâàíå, à íå çà
ðúêîâîäñòâî íà äðóãè. Òå òðÿáâà äà ñå ïîä÷èíÿâàò íà
ñâåùåíèòå ÷èíîâå, â ÷àñòíîñò íà ïðåçâèòåðèòå. Çàòîâà
ìîíàñèòå ñå ïîñâåùàâàò íå ÷ðåç âúçëàãàíå íà ðúöå è áåç
êîëåíîïðåêëîíåíèå ïðåä æåðòâåíèêà. Ñâåùåíèêúò ÷åòå
ìîëèòâàòà (“åïèêëåçèñ”), ïîñâåùàåìèÿò ïðîèçíàñÿ îòðå-
÷åíèå îò ïîðîöèòå è îò “âúîáðàæåíèåòî” (îò “ôàíòàçèè-
òå”) - ñâåùåíèêúò ïðàâè êðúñòíî çíàìåíèå íàä íåãî, êàòî
ïðèçîâàâà Òðîè÷åñêîòî èìå, ïîñòðèãâà êîñèòå ìó, ïðåîá-
ëè÷à ãî â íîâè îäåæäè è ãî öåëóâà. Òàêúâ áèë äðåâíèÿò
÷èí íà ïîñâåùåíèåòî - â íåãî ãëàâíî ìÿñòî çàåìà îáåòúò...
2. Äèîíèñèé ãîâîðè çà òðè “ñâåùåíîäåéñòâà” -
Êðúùåíèå, Åâõàðèñòèÿ è Ìèðîïîìàçàíèå... Ñ Êðúùåíèå-
òî ñå îòâàðÿ âðàòàòà çà âëèçàíå â Öúðêâàòà. Äèîíèñèé ãî
íàðè÷à “ïðîñâåùåíèå”, “Áîãîðàæäàíå” èëè “âúçðàæäàíå”.
Êðúùåíèåòî ñå èçâúðøâà îò åïèñêîïà, íî ñúâìåñòíî ñ
öÿëîòî ïðåçâèòåðñòâî è ñðåä ñâåùåíèÿ íàðîä, êîéòî ñúñ
ñúãëàñèåòî ñè (“àìèí”) ñêðåïÿâà ñâåùåíîäåéñòâèåòî.
Êðúùåëíîòî ïðîñâåùåíèå äàâà ïðåäè âñè÷êî ñàìîïîçíà-
íèå. È çà âñåêè êðúùàâàù ñå êàòî âñòúïâàù â îáùåíèå ñ
Áîãà å çàäúëæèòåëåí öÿëîñòíèÿò è “ñúáðàí” æèâîò, ñòðå-
ìåæúò êúì íåèçìåíÿåìîñò... Êðúùåíèåòî ñå âúçïúëíÿ îò
Ïîìàçàíèåòî, êîåòî ñå èçâúðøâà ñúùî îò åïèñêîïà. “Òàéí-
160
ñòâîòî íà ìèðîòî” Äèîíèñèé ñâúðçâà ñ èäåÿòà çà Áîæå-
ñòâåíàòà êðàñîòà, êîÿòî çíàìåíóâà áëàãîóõàíèåòî íà ìèðî-
òî. Äèîíèñèé ïîäðîáíî òúëêóâà ñèìâîëè÷åñêèòå äåéñòâèÿ
íà òàéíñòâàòà, íåãîâèòå òúëêóâàíèÿ ÷åñòî íàïîìíÿò Êèðèë
Èåðóñàëèìñêè. Ìîæå äà ñå ñìÿòà, ÷å òîé ïðåäàâà îáùîï-
ðèåòîòî òúëêóâàíèå, íî ïðè òîâà ñå ñòðåìè êúì ñèìåòðèÿ è
ïàðàëåëèçúì - òîâà å ïðè÷èíàòà çà ïîíÿêîãà íàñèëåíèòå
ìó ñúïîñòàâêè. Ïðàâè âïå÷àòëåíèå ïîñòîÿííàòà óïîòðåáà
íà èçðàçè, âçåòè îò ñëîâîóïîòðåáàòà íà ìèñòåðèèòå, ÷åñòî
âìåñòî îñâåòåíèòå îò öúðêîâíèÿ îáè÷àé íàçâàíèÿ è äóìè.
Åäâà ëè òîâà å ñëó÷àéíî, ïî-ñêîðî ñ òîçè óìèñúë - äà ïðî-
òèâîïîñòàâè ñúâúðøåíî îò÷åòëèâî èñòèíñêèòå “ìèñòåðèè”
íà Öúðêâàòà íà ìíèìèòå åçè÷åñêè “òàéíñòâà”. Ñðåäîòî÷èå
íà ñàêðàìåíòàëíèÿ æèâîò å Åâõàðèñòèÿòà - “òàéíñòâîòî íà
ñúáðàíèåòî è îáùåíèåòî” - êàêòî ãî íàðè÷à Äèîíèñèé. Òîâà
å ïðåäè âñè÷êî òàéíñòâî íà ñúåäèíåíèåòî ñ Åäèíèÿ, çàâúð-
øåê èëè èçïúëíåíèå íà âñÿêî èçâúðøâàíå, “çàâúðøåê íà
ñúåäèíåíèåòî”... Âúíøåí çíàê íà åäèíñòâîòî ñå ÿâÿâà ïðè-
÷àñòÿâàíåòî îò åäíà ÷àøà è åäèí õëÿá - ïðèåìàùèòå åäíà
õðàíà òðÿáâà äà ñà åäíî-îáðàçíè... Â öÿëàòà ñèìâîëèêà íà
Åâõàðèñòè÷åñêàòà ñëóæáà Äèîíèñèé âèæäà è ïîä÷åðòàâà
èìåííî òîçè ìîòèâ.
3. Ïîñëåäíàòà ãëàâà íà êíèãàòà “Çà öúðêîâíàòà èåðàð-
õèÿ” å ïîñâåòåíà íà îïèñàíèåòî è ñèìâîëè÷åñêîòî îáÿñíå-
íèå íà ïîãðåáàëíèòå îáðåäè. Îòíà÷àëî Äèîíèñèé ãîâîðè
çà çàäãðîáíàòà ó÷àñò íà âåðíèòå - “æèâîò íåâå÷åðåí”, âå÷-
íà ìëàäîñò, èçïúëíåíà ñúñ ñâåòëèíà, ñèÿíèå è áëàæåíñòâî...
Òàçè ðàäîñò å âúçäàÿíèåòî çà ïîäâèãà è âåðíîñòòà è çàòîâà
íå çà âñè÷êè ïîðàâíî å ïðèãîòâåíî áëàæåíñòâîòî. Ïúòÿò
íà ñìúðòòà å ïúòÿò íà ñâåùåíîòî âúçðàæäàíå, ïúòÿò íà
“ïàëèíãåíåçèñà”. Çàùîòî çà âñè÷êè å ïðèãîòâåíî âúçêðå-
ñåíèå. È êàòî ñå èçïúëíÿò ñðîêîâåòå, è òÿëîòî ùå áúäå
ïðèçâàíî çà áëàæåí æèâîò. Îò òîâà óïîâàíèå ñå îïðåäå-
ëÿ ðàäîñòíèÿò õàðàêòåð íà ïîãðåáàëíèÿ ÷èí. Ëþáîïèòíî
å, ÷å îãëàøåíèòå, êàòî îùå âúíøíè, íå ñå äîïóñêàò äà
ïðèñúñòâàò íà çàâúðøèòåëíèòå ìîëèòâè íà ïîãðåáåíèåòî,
161
ïðè ÷åòåíåòî íà ðàçðåøèòåëíàòà ìîëèòâà, ìàêàð äà ñå
äîïóñêàò êàåùèòå ñå è îäúðæèìèòå. Òîâà å òàêà, çàùîòî
ïîãðåáåíèåòî å âúòðåøíîöúðêîâíà è îáùîöúðêîâíà ìî-
ëèòâà, áðàòñêà ìîëèòâà è äåéñòâèå. Ìîëèòâàòà çà ïî÷èíà-
ëèòå è îñîáåíî ðàçðåøèòåëíàòà ìîëèòâà å äâèæåíèå íà
òàéíñòâåíàòà ëþáîâ. È íåÿ ÿ îòïðàâÿ åïèñêîïúò, âúðõîâ-
íèÿò èåðàðõ íà îáùèíàòà, “âåñòèòåëÿò íà Áîæåñòâåíèòå
îïðàâäàíèÿ”. Ïîñëåäíîòî öåëóâàíèå å ñèìâîë íà áðàòñ-
êàòà âðúçêà è ëþáîâ. È íàêðàÿ ïîãðåáâàíèÿò áèâà ïîìà-
çàí ñ åëåé, êàêòî å áèë ïîìàçàí â íà÷àëîòî íà õðèñòèÿíñ-
êèÿ ñè ïúò, - ïðè êðúùåíèåòî...

162
 V
ÏÈÑÀÒÅËÈÒÅ ÎÒ VI È VII ÂÅÊ

1. ËÅÎÍÒÈÉ ÂÈÇÀÍÒÈÉÑÊÈ

1. Ñ èìåòî íà Ëåîíòèé â ìíîãî ðúêîïèñè ñà çàïàçå-

íè ðåäèöà âàæíè äîãìàòèêî-ïîëåìè÷åñêè ñú÷èíåíèÿ.
Âúïðåêè òîâà å äîñòà òðóäíî äà ñå óñòàíîâè êîé å áèë
òîçè Ëåîíòèé. Ïèñàòåëèòå îò VI âåê âúîáùå íå ñïîìåíà-
âàò çà Ëåîíòèé Âèçàíòèéñêè - íèòî èñòîðèöèòå, íèòî áî-
ãîñëîâèòå; çà íåãî íå ãîâîðè è ïðåï. Ìàêñèì Èçïîâåä-
íèê. Ïðåç VII âåê çà Ëåîíòèé ñïîìåíàâà ïàòð. Ñîôðîíèé,
êîãàòî èçáðîÿâà ìúæåòå è îòöèòå, “áëàãî÷åñòèâî ó÷èëè”
çà Õðèñòà. Àíàñòàñèé Ñèíàèò ïðèâåæäà ìíîãî ìåñòà îò
íåãîâè ñú÷èíåíèÿ. Íî òîçè Ëåîíòèé íåñúìíåíî å æèâÿë
ìíîãî ïî-ðàíî - ïî âðåìåòî íà Þñòèíèàí.  ñú÷èíåíèÿòà
ìó íå ñå ñïîìåíàâà çà V âñåëåíñêè ñúáîð, çà îñúæäàíåòî
íà “òðèòå ãëàâè”, çà îñúæäàíåòî íà îðèãåíèñòèòå. Íàñòîé-
÷èâîñòòà íà ïèñàòåëÿ â çàùèòà íà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð,
ïëàìåííîñòòà íà âúçðàæåíèÿòà ìó ñðåùó ìîíîôèçèòèòå
è íåñòîðèàíèòå - âñè÷êî òîâà áè áèëî âå÷å ïîçàêúñíÿëî â
êðàÿ íà VI âåê... Ïðîçâèùåòî “Âèçàíòèéñêè” ìîæå äà
ñî÷è íå ñàìî ðîäíîòî ìó ìÿñòî, íî è ìÿñòîòî íà ïúðâîíà-
÷àëíàòà ìó äåéíîñò. Ïî-âåðîÿòíî å èìåííî ïîñëåäíîòî: â
çàãëàâèåòî íà ñú÷èíåíèåòî “Çà ñåêòèòå” Ëåîíòèé ñå íà-
ðè÷à “âèçàíòèéñêè ñõîëàñòèê”. “Ñõîëàñòèê”, ò. å. àäâî-
êàò, ìàêàð òîâà èìå äà ñå å óïîòðåáÿâàëî è ñ ïðåíîñíî
çíà÷åíèå - â ñìèñúë íà ó÷åí ÷îâåê âúîáùå. Âúâ âñåêè
ñëó÷àé Ëåîíòèé ïèñàòåëÿò å èìàë ñåðèîçíà ôèëîñîôñêà
ïîäãîòîâêà è å ïðîÿâÿâàë ãîëÿìà äèàëåêòè÷åñêà íàõîä-
÷èâîñò â ðåëèãèîçíèòå ñïîðîâå. Ñïîðåä ñîáñòâåíîòî ìó
ïðèçíàíèå íà ìëàäèíè òîé áèë íåñòîðèàíèí. Îò çàáëóæ-
163
äåíèåòî ãî èçâåëè “áîæåñòâåíèòå ìúæå”, ò. å. ìîíàñèòå; è
òîé ñàìèÿò å ñòàíàë ìîíàõ (òàêà ãî íàðè÷àò ïàòð. Ñîôðî-
íèé è ïàòð. Ãåðìàí). Î÷åâèäíî òîé å áèë èåðóñàëèìñêè
ìîíàõ. Îñêúäíèòå áèîãðàôè÷íè äàííè ïîäòèêâàò íàé-íî-
âèòå èñòîðèöè äà âèæäàò Ëåîíòèé ïèñàòåëÿ â äðóãè àâòî-
ðè ñúñ ñúùîòî èìå, èçâåñòíè îò èñòîðèÿòà íà VI âåê. Âñè÷êè
òåçè îïèòè òðÿáâà äà ïðèçíàåì çà íåóäà÷íè.  ÷àñòíîñò
íåîñíîâàòåëíî å îòúæäåñòâÿâàíåòî ìó ñ îíçè Ëåîíòèé,
ñúùî Âèçàíòèéñêè, çà êîéòî êàòî çà ðåâíîñòåí îðèãåíèñò
ñå ðàçêàçâà â æèòèÿòà íà ñâ. Ñàâà Îñâåòåíè è Êèðèàê
Îòøåëíèê.  ñú÷èíåíèÿòà íà Ëåîíòèé íå ñàìî íÿìà îðè-
ãåíèñòè÷íè ìîòèâè, íî íàïðàâî è ðåøèòåëíî ñå îòõâúðëÿò
íå÷åñòèâèòå “Îðèãåíîâè äîãìàòè” (ñóáîðäèíàöèîíèçìà,
ïðåäñúùåñòâóâàíåòî íà äóøèòå, àïîêàòàñòàñèñà). È îñâåí
òîâà çà ïèñàòåëñêà äåéíîñò íà Ëåîíòèé îðèãåíèñòà íå ñå
ñïîìåíàâà íèêúäå â èçòî÷íèöèòå. Î÷åâèäíî å èìàëî íÿ-
êàêâè ïðè÷èíè, ïîðàäè êîèòî æèâîòúò íà Ëåîíòèé ïèñà-
òåëÿ å îñòàíàë â ñÿíêà, ìàêàð ïðîèçâåäåíèÿòà ìó äà ñà
ïðèäîáèëè ãîëÿìà èçâåñòíîñò è ðàçïðîñòðàíåíèå. Òåçè
ïðè÷èíè íèå íå ìîæåì äà ðàçãàäàåì.
2. Ñú÷èíåíèÿòà íà Ëåîíòèé ñà çàïàçåíè â ìíîãî
ïðåïèñè, íàé-ñòàðèÿò îò êîèòî å îò IÕ èëè Õ âåê. Êîãàòî
íÿìà ÿñíîòà îòíîñíî ñàìàòà ëè÷íîñò íà àâòîðà, âúïðîñúò
çà íåãîâîòî ïèñàòåëñêî íàñëåäñòâî âèíàãè îñòàâà ñúìíè-
òåëåí è ñïîðåí. Ïðåäè âñè÷êî òðÿáâà äà ñïîìåíåì êíèãà-
òà “Ïðîòèâ íåñòîðèàíèòå è åâòèõèàíèòå” - òîâà å çàïèñ
íà óñòíè ñïîðîâå ñ åðåòèöèòå. Íåéíîòî íàïèñâàíå òðÿáâà
äà îòíåñåì êúì ïåðèîäà ñëåä 527-528 èëè äîðè ñëåä 535
ã. (Àíòèîõèÿ òóê áèâà íàðè÷àíà Òåóïîëèñ, à òàêà å áèëà
ïðåèìåíóâàíà ïðè ïàòð. Åôðåì ñëåä çåìåòðåñåíèåòî îò
527 - 528 ã.ã. È ñëåä òîâà - òóê ñå ïðèåìà êàòî âå÷å èç-
âúðøåíî ðàçäåëåíèåòî íà “ñåâèðèàíè” è “þëèàíèñòè”,
êîåòî å ñòàíàëî ñëåä ñìúðòòà íà ìîíîôèçèòñêèÿ Àëåê-
ñàíäðèéñêè ïàòðèàðõ Òèìîòåé Åëóð ïðåç 535 ã.), íî âúâ
âñåêè ñëó÷àé ïðåäè îñúæäàíåòî íà Òåîäîð Ìîïñóåñòèéñ-
êè íà V Âñåëåíñêè ñúáîð. Àâòîðúò îïðîâåðãàâà “íå÷åñòè-
164
åòî” ìó, íî çà ñúáîðíî îñúæäàíå íå ãîâîðè.  òàçè êíèãà
Ëåîíòèé ðàçãëåæäà îñíîâíèòå õðèñòîëîãè÷åñêè òåðìèíè
è ñå ñòðåìè äà óñòàíîâè òî÷íèÿ èì ñìèñúë, à ñëåä òîâà
ïðåäëàãà ïîëîæèòåëíî èçëîæåíèå íà ïðàâîñëàâíîòî ó÷å-
íèå, â ÷àñòíîñò ïî âúïðîñà çà ñòðàäàíèÿòà è ñìúðòòà íà
Õðèñòà.  ïîñëåäíàòà ÷àñò, ïîñâåòåíà íà íåñòîðèàíñòâîòî,
àâòîðúò ñå ñïèðà íà àíàëèçà íà âúçãëåäèòå íà Äèîäîð è
Òåîäîð è ïðèâåæäà ìíîãî èçâàäêè îò òåõíèòå òâîðåíèÿ è
îò ñú÷èíåíèÿòà íà Íåñòîðèé.  çàêëþ÷åíèå íà ðàçñúæäå-
íèÿòà ñè Ëåîíòèé ïðèâåæäà ñâîä îò îòå÷åñêè ñâèäåòåë-
ñòâà. Êúì òàçè êíèãà å ïðèëîæåíî êðàòêî ñú÷èíåíèå ïðî-
òèâ Ñåâèð - “30 ãëàâè ïðîòèâ Ñåâèð”. Òîâà å êðàòúê ñâîä,
ñõåìàòè÷åí ïðåãëåä íà îíåçè âúïðîñè, â ðåøàâàíåòî íà
êîèòî Ñåâèð ñå ðàçìèíàâà ñ Öúðêâàòà. Âúïðîñèòå çà òåð-
ìèíîëîãèÿòà è òóê çàåìàò ãîëÿìî ìÿñòî. Òóê ïðèíàäëå-
æè è äèàëîãúò íà ïðàâîñëàâíèÿ ñ àêåôàëà ïîä çàãëàâèåòî
“Åïèëèñèñ”, ðàçáîð íà äîâîäèòå íà Ñåâèð, íàïðàâåí êàòî
äîïúëíåíèå íà ïðåäèøíèòå êíèãè. Îñîáåíî ìÿñòî ñðåä
ñú÷èíåíèÿòà íà Ëåîíòèé çàåìà êíèãàòà “Ïðîòèâ ëúæèòå
íà àïîëèíàðèñòèòå”.  èñòîðèÿòà íà ìîíîôèçèòñòâîòî òàêà
íàðå÷åíèòå “ôàëøèôèêàòè íà àïîëèíàðèñòèòå” ñà èçèã-
ðàëè ãîëÿìà è ñúäáîíîñíà ðîëÿ. Ìíîãî îò ñú÷èíåíèÿòà
íà Àïîëèíàðèé ñà áèëè ñêðèòè è çàùèòåíè êàòî ÷å ñ áðî-
íÿ ïîä ëúæëèâî ïîäïèñàíèòå óâàæàâàíè è ïî÷èòàíè èìå-
íà. Äîâåðèåòî êúì òàêèâà ïñåâäîîòå÷åñêè òâîðåíèÿ å ïðå-
÷åëî ìíîãî íà Àëåêñàíäðèéñêèòå áîãîñëîâè â äîãìàòè-
÷åñêîòî èì èçïîâåäàíèå (äîñòàòú÷íî å äà ñè ïðèïîìíèì
çà ñâ. Êèðèë). Òðóäíî å ñ òî÷íîñò äà ñå âúçñòàíîâè èñòî-
ðèÿòà íà òåçè “ôàëøèôèêàòè”. Íî îñîáåíî ðàçïðîñòðà-
íåíèå òå ïîëó÷àâàò ñðåä ìîíîôèçèòèòå. Îùå Åâòèõèé â
àïåëàöèÿòà ñè íà Êîíñòàíòèíîïîëñêèÿ ñúáîð ïðåç 448 ã.
äî ïàïà Ëúâ ñå ïîçîâàâà íà ìíèìî ñâèäåòåëñòâî íà ïàïà
Þëèé, Àòàíàñèé è Ãðèãîðèé (×óäîòâîðåö) - ïîçîâàâà ñå
äîáðîñúâåñòíî, áåç äà ïîäîçèðà çà “ôàëøèôèêàòà”. Èì-
ïåðàòîðúò Ìàðêèàí â ñâîÿòà ãðàìîòà äî ïàëåñòèíñêèòå
ìîíàñè îòáåëÿçâà, ÷å ñðåä íàðîäà ñå ðàçïðîñòðàíÿâàò êíèãè
165
íà Àïîëèíàðèé, ïðåäñòàâÿíè êàòî êíèãè íà Ñâåòèòå îòöè.
Çà ïîäïðàâÿíå è ôàëøèôèêàòè ñïîìåíàâà è Þñòèíèàí.
Èñòîðèêúò Åâàãðèé ãîâîðè çà âëèÿíèåòî íà òåçè ôàëøè-
ôèêàòè - ïîäïèñâàíåòî íà ïî÷èòàíè èìåíà (Àòàíàñèé, Ãðè-
ãîðèé, Þëèé) ïîä êíèãèòå íà Àïîëèíàðèé ñäúðæàëî ìíî-
çèíà îò îñúæäàíå íà ñúäúðæàùèòå ñå â òÿõ íå÷åñòèâè
ìíåíèÿ. Íà èçâåñòíîòî “ñúâåùàíèå” ñúñ ñåâèðèàíèòå ïðåç
531 - 533 ã. Èïàòèé Åôåñêè îòõâúðëèë öÿë ðåä îòå÷åñêè
ïîçîâàâàíèÿ, êàòî ïîñî÷èë ÷å ñà ïîäïðàâåíè, ò. å., ÷å ñà
ëúæëèâî ïîäïèñàíè... Ïðè òàêèâà îáñòîÿòåëñòâà ðàçêðè-
âàíåòî è äîêàçâàíåòî íà ôàëøèôèêàòèòå ñå ïðåâðúùà â
îñòðà è íàëåæàùà çàäà÷à íà áîãîñëîâñêàòà ïîëåìèêà. Â
ðåøàâàíåòî £ íàé-âèäíî ìÿñòî ïðèíàäëåæè èìåííî íà
Ëåîíòèé Âèçàíòèéñêè. Íåãîâ ïðåäøåñòâåíèê áèë Èîàí
Ñêèòîïîëñêè, çà ÷èèòî ñú÷èíåíèÿ Ëåîíòèé ñå îòçîâàâà ñ
ãîëåìè ïîõâàëè. Ñú÷èíåíèÿòà íà Èîàí Ñêèòîïîëñêè íå
ñà çàïàçåíè, òîâà ïðàâè îùå ïî-èíòåðåñíè çà íàñ òðóäîâå-
òå íà Ëåîíòèé. Â ñâîÿòà êíèãà òîé å ñúáðàë ìíîãî ìàòå-
ðèàë. Òîé ïðèâåæäà ïîäïðàâåíèòå ñâèäåòåëñòâà è ãè ñúïî-
ñòàâÿ ñ èñòèíñêèòå ñúæäåíèÿ íà ëèöàòà, íà êîèòî òå ñå
ïðèïèñâàò. Ïî ñúùèÿ íà÷èí òîé ïîñòúïâà è â êíèãàòà
“Ïðîòèâ ìîíîôèçèòèòå”. Îò äðóãà ñòðàíà, òîé ñðàâíÿâà
òåçè ñâèäåòåëñòâà ñ íåñúìíåíèòå òåêñòîâå íà Àïîëèíàðèé
è ó÷åíèöèòå ìó è ïîêàçâà ñúâïàäåíèåòî èì ïî ñìèñúë. Â
òàçè âðúçêà íà Ëåîíòèé ñå íàëàãà äà íàâëåçå â ïîäðîáåí
ðàçáîð íà àïîëèíàðèçìà. Êðèòè÷åñêèòå àðãóìåíòè íà
Ëåîíòèé ñå îòëè÷àâàò ñ ãîëÿìà òî÷íîñò è óáåäèòåëíîñò.
Äðóãèòå ïðîèçâåäåíèÿ íà Ëåîíòèé ñà äîøëè äî íàñ â ïðå-
ðàáîòåí, à íå â ïúðâîíà÷àëåí âèä è ñúñòàâ. Òàêúâ å î÷å-
âèäíî îáøèðíèÿò “Òðàêòàò ïðîòèâ íåñòîðèàíèòå” â ñå-
äåì êíèãè, èçîáèëñòâàù ñ èñòîðè÷åñêè ìàòåðèàë. Òåêñòúò
ïîñòîÿííî ñå ïðåêúñâà, ïëàíúò å îáúðêàí, èìà ñúùåñòâåíè
ðàçëèêè â ñòèëà íà îòäåëíèòå ÷àñòè - òîâà íè êàðà äà
âèæäàìå òóê åäíà ïî-êúñíà ïðåðàáîòêà. Ñúùîòî òðÿáâà
äà ñå êàæå è çà êíèãàòà “Ïðîòèâ ìîíîôèçèòèòå”. Òóê
îñâåí òîâà ÿñíî ïðîëè÷àâàò ïî-êúñíè âñòàâêè, ñî÷åùè ñúáè-
166
òèÿ è îáñòîÿòåëñòâà îò äðóãî âðåìå. Êíèãàòà “Çà ñåêòè-
òå” èëè “Ñõîëèèòå”, êàêòî ïîêàçâà ñàìîòî £ íàäïèñàíèå â
ðúêîïèñèòå, å ñúõðàíåíà â ïðåðàçêàç îò íÿêîé ñè Òåîäîð,
çàïèñàí “îò íåãîâèÿ ãëàñ” (ïîä íåãîâà äèêòîâêà). Òðóä-
íî å äà ñå êàæå êîé å áèë òîçè Òåîäîð, “ïðåáîãîëþáåçåí
àââà è íàé-ìúäúð ôèëîñîô”. “Ñõîëèèòå” íåñúìíåíî ñà
çàïèñàíè îò æèâà ðå÷ - ñëåäè îò æèâàòà ðàçãîâîðíà ðå÷
ÿâíî ïðîëè÷àâàò â èçâåñòíèÿ íè òåêñò. Âïîñëåäñòâèå êíè-
ãàòà îùå âåäíúæ å ïîäëîæåíà íà ïðåðàáîòêà, â íåÿ ñà
íàëèöå ïî-êúñíè âñòàâêè. Ïî ñâîåòî ñúäúðæàíèå êíèãàòà
“Çà ñåêòèòå” ïðåäñòàâëÿâà ñèñòåìàòè÷åñêè ñâîä íà åðåñå-
îëîãè÷åñêèÿ ìàòåðèàë â õðîíîëîãè÷åñêè ðåä, îñîáåíî ïîä-
ðîáåí â õðèñòîëîãè÷åñêèòå îòäåëè. Ñàìèòå ïîâðåæäåíèÿ
íà ñú÷èíåíèÿòà íà Ëåîíòèé ñâèäåòåëñòâàò çà òîâà, ÷å òå ñà
áèëè â ÷åñòà óïîòðåáà. Ïðåïèñâàëè ñà ãè ñúñ ñúêðàùåíèÿ,
ïðàâèëè ñà èçâàäêè îò òÿõ. Òàêúâ å ïðîèçõîäúò íà òàêà
íàðå÷åíèòå “îòêúñè” èëè “ñõîëèè” íà Ëåîíòèé, êîèòî ñà
èçâëè÷àíè îò ðàçëè÷íè ñáîðíèöè. Âåðîÿòíî å âïðî÷åì
òîâà äà ñà îòäåëíè áåëåæêè è íà ñàìèÿ Ëåîíòèé. Áå èçêà-
çàíî ïðåäïîëîæåíèå, ÷å òîâà ñà îòêúñè îò îáøèðåí ïîëå-
ìè÷åí òðóä íà Ëåîíòèé, êîéòî íå ñå å çàïàçèë (ïîäîáíî
íà ñáîðíèêà, èçâåñòåí ïîä èìåòî “Ó÷åíèåòî íà äðåâíèòå
îòöè çà âúïëúùåíèåòî íà Ñëîâîòî” îò êðàÿ íà VII èëè
íà÷àëîòî íà VIII âåê, èëè íà “Ïúòåâîäèòåëÿ” íà Àíàñòà-
ñèé Ñèíàèò îò VII âåê), è ÷å âúîáùå âñè÷êè çàïàçèëè ñå
ñú÷èíåíèÿ íà Ëåîíòèé ñúùî ïðåäñòàâëÿâàò ïðåðàáîòêà
íà òîâà îñíîâíî ïðîèçâåäåíèå. Òîâà ïðåäïîëîæåíèå íå ñå
îïðàâäàâà ïðè ïî-âíèìàòåëíî èçñëåäâàíå. Âúïðîñúò çà
äðåâíèòå ñâîäîâå íà îòå÷åñêèòå ñâèäåòåëñòâà è èçðå÷åíèÿ
èçèñêâà âïðî÷åì íîâî è ïî-íàòàòúøíî èçñëåäâàíå.
3. Êàòî ïîëåìèñò è áîãîñëîâ Ëåîíòèé å ïðåäè âñè÷-
êî ñõîëàñòèê è äèàëåêòèê. Òîé ñå ñòðåìè ïðåäè âñè÷êî
êúì åäíî òâúðäî è òî÷íî îïðåäåëÿíå íà îñíîâíèòå ïîíÿ-
òèÿ - òîâà èçèñêâà îò íåãî ñàìîòî ïîëîæåíèå ïî áîãîñëîâ-
ñêèòå âúïðîñè ïî íåãîâî âðåìå; òðÿáâàëî å äà ñå èçêîâå è
ôèëîñîôñêè äà ñå îáîñíîâå åäèííà è çàâúðøåíà õðèñòî-
167
ëîãè÷åñêà òåðìèíîëîãèÿ. Íî Ëåîíòèé íå ñïèðà äîòóê.
Ñâîåòî áîãîñëîâñêî èçïîâåäàíèå òîé ñå ñòðåìè äà îáîñíî-
âå íå òîëêîâà ÷ðåç “åñòåñòâåíî ðàçñúæäåíèå”, êîëêîòî ñúñ
“ñâèäåòåëñòâîòî íà Ïèñàíèåòî”, îò “Áîæåñòâåíèòå Ïèñà-
íèÿ è Ñâåòèòå îòöè”. Îñîáåíî øèðîêî òîé ïîëçâà èìåííî
Îòöèòå.  òÿõ òîé âèæäà “÷óäíè ñúâåòíèöè íà Ñâåòèÿ
Äóõ”. Òå íå ñà ãîâîðèëè îò ñåáå ñè, íî Äóõúò íà Îòöà å
ãîâîðèë â òÿõ è çàòîâà äà íå ñå ïðèåìàò ñëàâíèòå è èçâå-
ñòíè â Öúðêâàòà Îòöè, îçíà÷àâà äà ñå ïðîòèâèì íà Áîæè-
ÿòà ïîâåëÿ. Ëåîíòèé ïðèäàâà ðåøàâàùî çíà÷åíèå íà
“ñúãëàñèåòî ñ Îòöèòå”. Çàòîâà èìåííî êúì ñâîèòå ñú÷è-
íåíèÿ òîé ïðèáàâÿ ñâîäîâå èëè “öâåòíèöè” îò îòå÷åñêè
òåêñòîâå. Îñîáåíî ÷åñòè è èçîáèëíè ñà ïîçîâàâàíèÿòà íà
ñâ. Êèðèë è êàïàäîêèéöèòå. È âñå ïàê Ëåîíòèé íå ñå
îòíàñÿ áåçêðèòè÷íî êúì îòå÷åñêèòå ñâèäåòåëñòâà: “Òðÿá-
âà äà èìàìå ãðèæà íå çà äóìèòå, à çà ìèñëèòå; è àêî èìà
íÿêàêâà íîâà äóìà, ùîì òÿ îòãîâàðÿ íà ñâîåòî ïðåäíàçíà-
÷åíèå è ñå ñúãëàñóâà ñ èçíà÷àëíî èçïîâÿäâàíîòî ïðàâî-
ñëàâèå, òÿ òðÿáâà äà áúäå óâàæàâàíà è ïî÷èòàíà êàòî íåùî
ñúîòâåòñòâàùî.” Íàïðîòèâ, “Àêî íÿêàêâî ñëîâî, óïîòðå-
áÿâàíî â Ñâ. Ïèñàíèå è ïðè Ñâ. îòöè, ïîðàäè íå÷åñòèâî
íîâîâúâåäåíèå ñå îòêëîíÿâà îò íÿêîè âñòðàíè îò èñòèí-
íèÿ ñìèñúë, òî òðÿáâà äà ñå îòõâúðëÿ è äà ñòðàíèì îò òÿõ
êàòî îò ëîâêè ìîøåíèöè, êîèòî ïîäïðàâÿò íå ñàìî èçîá-
ðàæåíèåòî, íî è íàäïèñà (íà ìîíåòèòå)...”  ñâîÿòà áîãî-
ñëîâñêà ðàáîòà Ëåîíòèé ñå ðúêîâîäè ïðåäè âñè÷êî îò ïî-
ëåìè÷åñêèòå ïîòðåáíîñòè è çàäà÷è íà âðåìåòî. Òîé íå å
ñèñòåìàòèê. È àêî ñòðîè ñèñòåìà, òî å ñàìî çà äà îòñòðàíè
÷ðåç ñâúðçàíàòà ñõåìà íà áîãîñëîâñêèòå ïîíÿòèÿ áëàãî-
ïðèÿòíàòà çà åðåòè÷åñêè ïðåòúëêóâàíèÿ äâóñìèñëåíîñò
èëè ìíîãîçíà÷íîñò íà íåäîèçêàçàíèòå îòå÷åñêè ñâèäåòåë-
ñòâà. “Íàäèãíàëà ñå å âñåîáùà âîéíà çà íà÷èíà íà åäèíå-
íèåòî, çà êîåòî ìíîçèíà íèùî íå çíàÿò è ñå ñúìíÿâàò -
êàçâà Ëåîíòèé,- çàòîâà òðÿáâà äà ôèëîñîôñòâàìå, çà äà
ðàçáåðåì ñ êàêâî ñìå ñúãëàñíè è ñ êàêâî - íå”... Îñëàíÿé-
êè ñå íà Îòöèòå (“àç âçåìàì âñè÷êî îò Îòöèòå!”), Ëåîí-
168
òèé ïîäëàãà íà ñòðîã àíàëèç ñòàðèòå è áåçñïîðíè îïðåäå-
ëåíèÿ, ñâúðçâà ãè â ñòðîéíà è çàâúðøåíà ñèñòåìà. Òîé ñå
îïèðà íàé-âå÷å íà ñâ. Êèðèë, èñêà äà áúäå èçòúëêóâàòåë íà
íåãîâàòà õðèñòîëîãèÿ. Ìîíîôèçèòèòå â áîðáàòà ñè ñúñ “ñè-
íîäèòèòå” ïîä÷åðòàâàò ðàçìèíàâàíåòî íà ôîðìóëèðîâêèòå
íà ñâ. Êèðèë è íà Õàëêèäîíñêèÿ îðîñ. È Ëåîíòèé ïðåäè
âñè÷êî ñå ñòàðàå äà ïîêàæå, ÷å ïðè âèäèìîòî ðàçíîãëàñèå è
íåñúâïàäàíå íà ñëîâåñíèòå ôîðìóëè ñâ. Êèðèë è õàëêè-
äîíñêèòå îòöè êàçâàò åäíî è ñúùî. Îò äðóãà ñòðàíà, òîé ñå
ñòðåìè äà ïðîêàðà ÿñíà ðàçãðàíè÷èòåëíà ÷åðòà ìåæäó ïðà-
âîñëàâíîòî ó÷åíèå è õðèñòîëîãèÿòà íà ñåâèðèàíèòå.
4.  äîãìàòè÷åñêàòà ïîëåìèêà ïðåäè âñè÷êî áèëà
íóæíà òî÷íîñò è òâúðäîñò íà ïîíÿòèÿòà. Ëåîíòèé â ñâîÿ-
òà õðèñòîëîãè÷åñêà ñëîâîóïîòðåáà ïîâòàðÿ ó÷èòåëèòå îò
IV âåê è íàé-âå÷å êàïàäîêèéöèòå. Ïîíÿòèåòî åñòåñòâî,
ϕυσις, ïðè íåãî ñå îòúæäåñòâÿâà ñ ïîíÿòèåòî ñúùíîñò,
ουσια. “Åñòåñòâîòî óêàçâà ïðåäè âñè÷êî îáùíîñòòà ,ïðî-
èçõîæäàíåòî, åäèíñòâîòî íà ðîäà. È çàåäíî ñ òîâà “åñòå-
ñòâåíîòî” å íåùî âðîäåíî èëè ïðèðîäåíî. “Åñòåñòâî” å
îáùî ïîíÿòèå, îáîáùàâàùî ïîíÿòèå, ñî÷åùî îáùîòî â íå-
ùàòà. Íî ðåàëíî ñúùåñòâóâàò ñàìî îòäåëíèòå èëè èíäè-
âèäóàëíèòå âåùè - “åñòåñòâîòî” å ðåàëíî ñàìî â òÿõ, â
ìíîæåñòâîòî íà îòäåëíèòå íåùà (èíäèâèäèòå). Ñúùèÿ
ñìèñúë èìà ïîíÿòèåòî “ñúùíîñò”.  òîâà Ëåîíòèé å ïîñ-
ëåäîâàòåëåí àðèñòîòåëèê. Ñëåäâàéêè êàïàäîêèéöèòå, òîé
îïðåäåëÿ èïîñòàñàòà êàòî ÷àñòíî, îòäåëíî, êîíêðåòíî. “Åñ-
òåñòâîòî” (èëè “ñúùíîñòòà” ) è èïîñòàñàòà ñå îòíàñÿò êàêòî
îáùî è ÷àñòíî (ïî-òî÷íî - åäèíè÷íî). Ëåîíòèé çíàå çà
ïî-ðàíøíèòå êîëåáàíèÿ ïðè îïðåäåëÿíåòî íà òåçè ïîíÿ-
òèÿ è ãè îáÿñíÿâà ñ îïðåäåëåíà íåïîñëåäîâàòåëíîñò. Ñïî-
ðåä Ëåîíòèé îáà÷å õàðàêòåðíîòî â ïîíÿòèåòî èïîñòàñ íå
å íåãîâàòà ïî-ãîëÿìà êîíêðåòíîñò. Èïîñòàñ îçíà÷àâà ïðå-
äè âñè÷êî “ñàìîñòîÿòåëíî ñúùåñòâóâàíå” (το καθ′ εαυτον
ειναι) - ñúùåñòâóâàò ñàìî èïîñòàñèòå (“èíäèâèäèòå”) è
íÿìà (ò. å. íå ñúùåñòâóâà) “áåçèïîñòàñíà ïðèðîäà”. “Ïðè-
ðîäàòà” å ðåàëíà ñàìî ⠓èïîñòàñèòå”, ⠓íåäåëèìèòå” (â
169
“àòîìèòå” èëè èíäèâèäèòå). Íî â äóõîâíèÿ ñâÿò èïîñòàñ
å ëèöå, “ëèöå, ñúùåñòâóâàùî ñàìî ïî ñåáå ñè” (ñðâ. â Õàë-
êèäîíñêèÿ îðîñ). Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä òîâà Ëåîíòèé ïðàâè
åäíà ìíîãî ñúùåñòâåíà óãîâîðêà è âúâåæäà íîâî ïîíÿ-
òèå. Àêî íÿìà “áåçèïîñòàñíà ïðèðîäà”, òîâà âñå îùå íå
îçíà÷àâà, ÷å ïðèðîäàòà å ðåàëíà ñàìî â ñâîèòå ñîáñòâåíè
èíäèâèäóàëèçàöèè èëè èïîñòàñè. Ïðèðîäàòà ìîæå äà ñå
“îñúùåñòâè” è â äðóãà èïîñòàñ, â èïîñòàñ (èëè ÷ðåç “íå-
äåëèìî”) îò äðóã ðîä (îò äðóãî åñòåñòâî). Êàçàíî ïî äðóã
íà÷èí, ñúùåñòâóâàò íå ñàìî “åäíî-ïðèðîäíè” èíäèâèäè
èëè èïîñòàñè, íî è ñëîæíè - â òÿõ ïðè åäèíñòâî (èëè
åäèíè÷íîñò) íà èïîñòàñàòà íèå íàáëþäàâàìå ðåàëíîñò íà
äâå èëè ìíîãî ïðèðîäè â öÿëàòà ïúëíîòà íà åñòåñòâåíèòå
èì ñâîéñòâà. Òàêà “÷îâåêúò” å åäíà èïîñòàñ îò äâå ðàç-
ëè÷íè ïðèðîäè - äóøà è òÿëî, îïðåäåëÿíè ñ ðàçëè÷íè “åñ-
òåñòâåíè” ïîíÿòèÿ. “Èïîñòàñíîñòòà” íå å èíäèâèäóàëè-
çèðàù ïðèçíàê. È îùå ïîâå÷å - òÿ íå å ïðèçíàê âúîáùå.
“Èïîñòàñíîñòòà” å íà÷àëî íà ðàçäåëåíèåòî è ðàçãðàíè-
÷åíèåòî - íå òîëêîâà íà “ðàçëè÷àâàíåòî” (“ðàçëè÷àâàò”
ñå ïîìåæäó ñè “ïðèðîäèòå” - ïî ñâîèòå ñúùåñòâåíè ïðè-
çíàöè ), êîëêîòî èìåííî íà “ðàçäåëåíèåòî”... Èïîñòàñàòà
å “îòäåëíî”, “ðàçäåëíî ñúùåñòâóâàíå” - “ïðåäåë”...  ñëîæ-
íèòå èïîñòàñè åäíà ïðèðîäà ñå îñúùåñòâÿâà â èïîñòàñà
íà äðóãà. Òÿ å ðåàëíà “â èïîñòàñàòà”, íî íå çàäúëæèòåëíî
â ñîáñòâåíàòà ñè... Òàêà Ëåîíòèé óñòàíîâÿâà ïîíÿòèåòî
“âúèïîñòàñåíîñò”, το ενυποστατον. “Íå ñà åäíî è ñúùî
υποστασις è ενυποστατον, êàêòî íå ñà åäíî è ñúùî ουσια
è ενουσιον. Çàùîòî âñÿêà èïîñòàñ îáîçíà÷àâà íÿêîãî, à
ενυποστατον îáîçíà÷àâà ñúùíîñò (ïðèðîäà). Èïîñòàñ îç-
íà÷àâà ëèöå, îïðåäåëÿíî îò ñâîéñòâàòà ñè, à “âúèïîñòàñå-
íîñò” ñî÷è íåùî “íåñàìîñëó÷àéíî” (íåàêöèäåíòàëíî - áåë.
ðåä.), êîåòî èìà áèòèåòî ñè â äðóãî, à ñàìî ïî ñåáå ñè íå ñå
ñúçåðöàâà”... “Âú-èïîñòàñåíîñòòà” å ðåàëíîñò â äðóãà
èïîñòàñ. Îòòóê ñå âèæäà, ÷å ðåàëíîñòòà íà íÿêîå åñòåñòâî
â îïðåäåëåí èíäèâèä âñå îùå íå îçíà÷àâà ïðèçíàâàíåòî
òóê íà èïîñòàñàòà íà äàäåíîòî åñòåñòâî. Ëåñíî å äà ñå
170
ïðåäâèäè õðèñòîëîãè÷åñêîòî ïðèëîæåíèå íà òîçè ïðèí-
öèï... Ëåîíòèé ëîãè÷åñêè ñå ñïóñêà îò îáùîòî êúì ÷àñò-
íîòî. Îáåìúò ñå ñòåñíÿâà è ñúäúðæàíèåòî ñå îáîãàòÿâà ñ
ïðèçíàöè. Òîçè ðåä íà ìèñëè îáà÷å å îáðàòåí íà ðåäà â
äåéñòâèòåëíîñòòà, êúäåòî èíäèâèäóàëíîòî å ïî-ïúðâî îò
îáùîòî, çàùîòî îáùîòî å äàäåíî ñàìî â èíäèâèäóàëíîòî.
Íî âàæíî å, ÷å ïðè òîâà ëîãè÷åñêî íèçõîæäàíå íèå âñå
îùå íå äîñòèãàìå äî èïîñòàñàòà. Èïîñòàñàòà ñå îïèñâà
÷ðåç ðàçäåëÿùèòå ñâîéñòâà, íî íå òå îáðàçóâàò èïîñòàñà-
òà. Ìîæå äà ñå êàæå, ÷å èïîñòàñàòà å íà÷èí íà ñúùåñòâó-
âàíå, íî òîâà íå å èíäèâèäóàëèçèðàù ïðèçíàê... Ñâîé-
ñòâàòà, êîèòî îïèñâàò èëè îïðåäåëÿò âñÿêà èïîñòàñ, Ëåîíòèé
ïî Àðèñòîòåë íàðè÷à “ñëó÷àéíè” (τα συµβεβηκοτα). È
ïðè òîâà ïðàâè ðàçëèêà ìåæäó òåçè êîíñòèòóòèâíè (èëè
“ñúùåñòâåíè”) àêöèäåíöèè - êàòî “íå-îòäåëèìè”, è îáè-
÷àéíèòå “ñëó÷àéíè” ïðèçíàöè, êîèòî ñà âèíàãè “îòäåëè-
ìè”, áåç äà íàðóøàâàò íåäåëèìàòà öÿëîñò... “Âúèïîñòàñå-
íîñòòà” å åäèí îò âúçìîæíèòå ñëó÷àè íà ñúåäèíåíèå èëè
âçàèìîäåéñòâèå íà ïðèðîäèòå. Ñúåäèíåíèå áåç ñëèâàíå,
ò. å. áåç çàãóáà èëè áåç èçìåíåíèå íà ñúùåñòâåíèòå ñâîé-
ñòâà íà ñúåäèíÿâàùèòå ñå ïðèðîäè - òàêîâà å íàïðèìåð
åäèíñòâîòî íà äóøà è òÿëî â ÷îâåêà, êîèòî ñà ñúåäèíåíè
÷ðåç “âçàèìíèÿ æèâîò”, íî íå ñå ïðîìåíÿò â ñúùåñòâîòî
ñè. Òàêîâà ñúåäèíåíèå ñïîðåä Ëåîíòèé å èìåííî ñîáñòâå-
íî è çàâúðøåíî åäèíñòâî, åäèíñòâî “â èïîñòàñ” - èïîñòàñ-
íî åäèíñòâî, ενωσις υποστατικη. Ïðè Ëåîíòèé òîâà ïîíÿ-
òèå ïîëó÷àâà òåðìèíîëîãè÷åñêà îò÷åòëèâîñò è òâúðäîñò.
5. Âúïëúùåíèåòî íà Ñëîâîòî å òàèíñòâî è òàéíà,
“ìèñòåðèÿ”; è çàåäíî ñ òîâà îò âñè÷êè òàéíè èìåííî òî å
ÿâåíî “â åñòåñòâåíà âèäèìîñò” - â èñòîðè÷åñêèÿ îáðàç íà
Áîãî÷îâåêà.  Õðèñòà íåðàçäåëíî ñå îòêðèâà è ñúçåðöàâà
äâîÿêîòî. Òîé å Áîã è ÷îâåê, “ñúâúðøåí“ Áîã è “ñúâúðøåí”
÷îâåê, “Åäèí îò Ñâåòàòà Òðîèöà” è “åäèí îò íàñ”. Òàêà ñå
îòêðèâà äâîéñòâîòî íà ïðèðîäèòå, êîåòî íå ñå ñíåìà îò
ñúåäèíåíèåòî. Ñú-åäèíåíèåòî, íàñòîÿâà Ëåîíòèé, ïðåäïî-
ëàãà çàïàçâàíå íà äâîéñòâîòî - äà ñå ñú-åäèíÿò ìîãàò ñàìî
171
äâå, à àêî èç÷åçíàò ñúåäèíÿåìèòå, ùå ñå ïðåêðàòè ñàìîòî
ñú-åäèíåíèå. Ëåîíòèé îòíîâî ïîÿñíÿâà ìèñúëòà ñè ñ ïðè-
ìåðà çà ÷îâåøêàòà èïîñòàñ. Çàïàçâàíåòî íà äâîéñòâîòî
èëè ïðåáèâàâàíåòî íà ïðèðîäèòå â ñúåäèíåíèå áåç èçìå-
íåíèå íà “åñòåñòâåíèòå ñâîéñòâà” íè íàé-ìàëêî íå îòñëàáâà
åäèíñòâîòî. Äà ñå áðîÿò ïðèðîäèòå, íå çíà÷è äà ñå “ðàçäå-
ëÿò” - ÷èñëîòî íå ðàçäåëÿ, à ðàçëè÷àâà... Ïðèðîäèòå ñà
ðàçëè÷íè, íî íå ñà ðàçäåëíè... Åäèíñòâîòî ñå ïðåäïîñòàâÿ
îò ñúåäèíåíèåòî. Â ñúåäèíåíèåòî Õðèñòîñ å åäèí - åäíà
èïîñòàñ èëè ëèöå, èëè èíäèâèä, èëè ñóáåêò. Òîâà åäèíñòâî
íà ëèöåòî èëè ñóáåêòà ñå îçíà÷àâà ñ èìåòî íà Õðèñòà.
Òîâà å èìåòî íà èïîñòàñàòà, êàòî ÷å ëè÷íîòî èìå, “èìåòî
íà ëè÷íîñòòà” (του προσωπου ονοµα). Ìîæå äà ñå êàæå,
÷å Õðèñòîñ å èìåòî íà Ñëîâîòî â Íåãîâîòî âúïëúùåíèå,
èìåòî íà Âúïëúòåíîòî Ñëîâî. Çàùîòî åäíàòà èïîñòàñ íà
Áîãî÷îâåêà å èìåííî Èïîñòàñàòà íà Ñëîâîòî.  íåÿ ñòàâà
ñúåäèíåíèåòî, â íåÿ ñå âúçïðèåìà è êàòî ÷å ëè ñå “îëèöåò-
âîðÿâà” (επροσωποποιησε!) ÷îâåøêîòî åñòåñòâî - è ïðè
òîâà Áîæåñòâåíàòà Èïîñòàñ îñòàâà ïðîñòà è íåèçìåííà
êàêòî è äî ñúåäèíåíèåòî. Òà íàëè ïúëíîòàòà íå ìîæå äà
ñå âúçïúëíè... Âïðî÷åì ìîæå äà ñå ãîâîðè çà “ñëîæíîñò”
(èëè “ñúáèðàíå”), êîãàòî ñòàâà äóìà çà ñúåäèíåíèåòî, êàòî
ïîä òîâà ñå ðàçáèðà ñàìèÿò ôàêò íà Âúïëúùåíèåòî (ò. å.
ðåàëíîñòòà íà äâåòå ïðèðîäè)... Âúâ Âúïëúùåíèåòî Ñëî-
âîòî âúçïðèåìà íå ÷îâåøêàòà ïðèðîäà âúîáùå, à èíäèâè-
äóàëèçèðàíà ÷îâåøêà ïðèðîäà. Êàçàíî ïî äðóã íà÷èí, ïî
÷îâå÷åñòâî Õðèñòîñ ñå îòëè÷àâà ñ èíäèâèäóàëíè è îñîáå-
íè ïðèçíàöè èëè ñâîéñòâà îò îñòàíàëèòå õîðà (îò ñú-÷î-
âåöèòå) ïî ñúùèÿ íà÷èí, êàêòî ñå ðàçëè÷àâàò ÷îâåøêèòå
èíäèâèäóàëíîñòè ïîìåæäó ñè. Èìåííî çàòîâà ìîæå è äà
ñå êàæå: “åäèí îò íàñ”. È âñå ïàê èíäèâèäóàëèçèðàíà å
÷îâåøêàòà ïðèðîäà “â èïîñòàñàòà íà Ñëîâîòî” - εν τϖ
Λογϖ υποστηναι. Ñëîâîòî âúçïðèåìà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî
íå â íåãîâàòà “îáùíîñò”, à â íåãîâàòà “öÿëîñòíîñò” (“öå-
ëèÿ ÷îâåê”, ολον ανθρ ωπον)... Ñúåäèíåíèåòî çàïî÷âà ñ
âúçíèêâàíåòî íà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî íà Ñëîâîòî, ò. å. ñúñ
172
çà÷àòèåòî. Âïðî÷åì Ëåîíòèé êàòî ÷å ëè äîïóñêà (íàèñòè-
íà ñàìî ëîãè÷åñêàòà) âúçìîæíîñò çà íÿêàêâî “ïðåä-ñúùå-
ñòâóâàíå” íà ÷îâåøêàòà ïðèðîäà. Íåãî ãî çàáëóæäàâà
ïðåêàëåíî òî÷íèÿò ïàðàëåë ñ ÷îâåøêèÿ ñúñòàâ: äóøàòà è
òÿëîòî ñå ðàçäåëÿò ñëåä ñìúðòòà è ñúùåñòâóâàò èçâåñòíî
âðåìå ðàçäåëíî, ò. å. âñÿêî åñòåñòâî â ñîáñòâåíà èïîñòàñ, è
ñàìî âúâ âúçêðåñåíèåòî îòíîâî ñå ñúåäèíÿâàò â åäèíñòâî
íà èïîñòàñàòà. È íåðÿäêî çà “ñëîæíàòà” èïîñòàñ íà Õðè-
ñòà òîé ãîâîðè òàêà, ñÿêàø òÿ ñå “ñúñòàâÿ”, à íå òàêà, ÷å
÷îâåøêîòî åñòåñòâî äà ñå âúçïðèåìà çà ñàìàòà èïîñòàñ íà
Ñëîâîòî. Òóê ïðè Ëåîíòèé èìà íåÿñíîñò è íåäîèçêàçà-
íîñò... Òîé ïðåêàëåíî ñå óâëè÷à îò ëîãè÷åñêàòà ñèìåòðèÿ
è íåâèíàãè îòáåëÿçâà ñ äîñòàòú÷íà ÿñíîòà “íåñàìîñòîÿ-
òåëíîñòòà” íà âú-èïîñòàñåíîòî áèòèå íà ÷îâåøêîòî åñòå-
ñòâî â Õðèñòà. Ïîíÿêîãà òîé ìíîãî îáúðêàíî èçðàçÿâà
ïðîñòàòà è áåçñïîðíà ìèñúë: ïî ÷îâå÷åñòâî Õðèñòîñ ñå
îòëè÷àâà îò “ñú-÷îâåöèòå” êàòî “äðóã îò äðóãè”, ò. å. êàòî
“èïîñòàñ” (êàòî èíäèâèäóàëíîñò), çàùîòî âúòðå â åäèí-
íàòà ïðèðîäà ðàçäåëíîñòòà íà ñúùåñòâóâàíåòî ñå îïðåäå-
ëÿ èìåííî îò “èïîñòàñíîñòòà”. Ëåîíòèé íèêàê íå æåëàå
äà êàæå, ÷å ÷îâå÷åñòâîòî íà Õðèñòà å “ñàìî-èïîñòàñíî”, ò.
å. ñúùåñòâóâà çà ñåáå ñè. Òîãàâà íå áè èìàëî èñòèíñêî
åäèíñòâî íà èïîñòàñàòà èëè ñóáåêòà, è òàêîâà “îòíîñèòåë-
íî ñúåäèíåíèå” (ενωσις σχετικη) Ëåîíòèé ðåøèòåëíî îò-
ðè÷à. Òîé èñêà äà êàæå ñàìî, ÷å Õðèñòîñ å èíäèâèäóàëåí
â ñâîåòî ÷îâå÷åñòâî, ÷å ïðè ñúïîñòàâÿíå ñ ÷îâåøêèòå èïî-
ñòàñè Òîé å “äðó㔠èëè “îòäåëåí” ñðåä õîðàòà. Íî òàçè
ìèñúë òîé èçðàçÿâà ïðåêàëåíî ðÿçêî è íåâíÿòíî. Îñîáå-
íî ïîðàäè òîâà, ÷å òîé ñðàâíÿâà òîâà ðàçëè÷èå íà Õðèñòà
îò õîðàòà ïî ÷îâå÷åñòâî ñ Íåãîâîòî ðàçëè÷èå ïî Áîæå-
ñòâî îò äðóãèòå Òðîè÷åñêè èïîñòàñè - à â ïîñëåäíèÿ ñëó-
÷àé èìà äåéñòâèòåëíî ðàçëè÷èå íà Èïîñòàñàòà îò Èïîñòà-
ñèòå. Âñå ïàê ïðè Ëåîíòèé òîâà å ñàìî íåòî÷íîñò íà åçèêà,
óâëå÷åíèå îò ïàðàëåëèçìà íà ïðèðîäèòå. Òîé íèêîãà íå
çàáðàâÿ óñòàíîâåíîòî îò íåãî ðàçëè÷èå ìåæäó “èïîñòàñ-
íîñò” è “âú-èïîñòàñåíîñò” è íàïðàâî ãîâîðè çà âòîðî
173
ðîæäåíèå íà Ñëîâîòî - îò Äåâà Ìàðèÿ, çà âòîðî ðîæäå-
íèå íà Ñëîâîòî, à íå ñàìî íà ÷îâåøêàòà ïðèðîäà (ðàçáèðà
ñå, íà “Âúïëúòåíîòî Ñëîâî” èëè îùå ïî-òî÷íî - íà
Âúïëúùàâàíîòî). Òà íàëè ÷îâå÷åñòâîòî ñúùåñòâóâà èìåííî
“â Ñëîâîòî” - Ëåîíòèé íå êàçâà “â Õðèñòà”. È åäèíñòâî-
òî íà èïîñòàñàòà íà Âúïëúòåíîòî Ñëîâî îïðàâäàâà “ïðå-
íàñÿíåòî íà èìåíàòà” êàòî ñïîñîá äà ñå èçðàçÿâà “âçàèì-
íîñòòà” íà ñâîéñòâàòà. Ñëîâîòî ìîæå äà ñå íàðå÷å Ñèí
÷îâåøêè. Ìîæå äà ñå êàæå, ÷å ñà ðàçïíàëè “Ãîñïîäà íà
Ñëàâàòà”. Âúçìîæíî å ïðåäâèä åäèíñòâîòî íà èïîñòàñàòà,
êúì êîÿòî ñîáñòâåíî è ñå îòíàñÿ òîâà, êîåòî ñå ãîâîðè çà
âñÿêà ïðèðîäà: “Çà Åäèí è ñúùè äà ñå êàçâà ïî ðàçëè÷íî-
ìó”. È ðàçëè÷èåòî íà åñòåñòâàòà ñå ñúáëþäàâà íàïúëíî.
“Âçàèìíîñòòà” íèêîãà íå ñà ïðåâðúùà ⠓ñëèâàíå”. Âçà-
èìíîñòòà å âúçìîæíà èìåííî ⠓èïîñòàñíîòî” ñúåäèíå-
íèå è íå å âúçìîæíà íèòî ïðè “ðàçäåëèòåëíîòî ñúåäèíå-
íèå” (“ïî áëàãîâîëåíèå”) íà íåñòîðèàíñêàòà äîêòðèíà,
íèòî ïðè “ñëèÿòåëíîòî ñúåäèíåíèå” íà ìîíîôèçèòèòå -
çàùîòî ïðè “åäèíñòâî íà ïðèðîäàòà” íå å âúçìîæíî ñúùå-
ñòâóâàíåòî íà “ïðîòèâîïîëîæíè” ñâîéñòâà, êîåòî ñå ïðåä-
ïîëàãà îò “âçàèìíîñòòà”... Ëåîíòèé ñìÿòà ôîðìóëàòà íà
ñâ. Êèðèë çà íåóäà÷íà è íåâíèìàòåëíà, ïîäòèêâàùà êúì
ïîãðåøíî ðàçáèðàíå äîðè ïðè óãîâîðêàòà: “åäíà ñëîæíà
ïðèðîäà” (ïðè Ñåâèð), êîåòî îñâåí òîâà å ëîãè÷åñêè íå-
ñâúðçàíî. Ëåîíòèé ðåøèòåëíî íàñòîÿâà íà “èïîñòàñíèÿ”
õàðàêòåð íà áîãî÷îâåøêîòî åäèíñòâî. Èìåííî èïîñòàñà-
òà å åäíà ïðè äâîéñòâîòî íà ïðèðîäèòå. Ïîíÿòèåòî “èïî-
ñòàñ” íàé-äîáðå îò âñè÷êî èçðàçÿâà åäèíñòâîòî íà èíäè-
âèäóàëíîñòòà (ολοτης υποστατικη), åäèíñòâîòî íà ñóáåêòà,
åäèíñòâîòî íà Õðèñòà. È ïîíÿòèåòî “âú-èïîñòàñåíîñò”
îò÷åòëèâî îïðåäåëÿ ïúëíîòàòà íà ðåàëíîñòòà íà ÷îâåø-
êîòî åñòåñòâî áåç âñÿêàêúâ íàìåê çà íåãîâà “ñàìîñòîÿòåë-
íîñò”. Ëåîíòèé íå å ïúðâèÿò, êîéòî èçïîëçâà òîçè òåðìèí
(ñðâ. îùå ïðè Ïñåâäî-Àòàíàñèé, Ïðîòèâ Àïîëèíàðèé I,
ïðè Äèäèì, ñëåä òîâà ïðè ìîíàõà Åâñòàòèé), íî ïðè íåãî
òîé çà ïðúâ ïúò ïðèäîáèâà öÿëàòà ñè èçðàçèòåëíîñò è
174
ñèëà... Èñòîðè÷åñêîòî çíà÷åíèå è âëèÿíèå íà Ëåîíòèé ñå
îïðåäåëÿò èìåííî îò òîâà, ÷å òîé ïðàâè îïèò ñèíòåòè÷åñ-
êè äà ðàçêðèå öÿëàòà õðèñòîëîãèÿ îò ïîíÿòèåòî çà “åäíà
èïîñòàñ”. Ñ òîâà ñå ïðåìàõâà öÿëàòà äâóñìèñëåíîñò íà
ïðåäèøíèÿ “èçòî÷åí” äèîôèçèòèçúì, ñ òîâà ñå ïðåìàõâàò
íàñèëñòâåíèòå êîíñòðóêöèè íà ñåâèðèàíñêàòà äîêòðèíà...
Ëåîíòèé ïðèíàäëåæè íà Àðèñòîòåëåâàòà òðàäèöèÿ íà Êà-
ïàäîêèéöèòå. Íî òîâà å åêëåêòè÷åí àðèñòîòåëèçúì. Â
àíòðîïîëîãèÿòà ñè Ëåîíòèé å ïî-ñêîðî ïëàòîíèê (ïðåç
Íåìåçèé Åìåñêè, íàïèñàë “Çà ïðèðîäàòà íà ÷îâåêà”)...
Òîâà, êîåòî Ëåîíòèé íå å äîèçêàçàë, å äîâúðøåíî âïîñëåä-
ñòâèå, îñîáåíî ïðè Äàìàñêèí.
6. Â ñïîðà ñ àôòàðäîêåòèòå Ëåîíòèé ïîäðîáíî ðàç-
êðèâà ó÷åíèåòî çà ÷îâå÷åñòâîòî íà Ñëîâîòî. Òîé èçõîæäà
îò ñîòèðèîëîãè÷åñêèòå ïðåäïîñòàâêè. Çà ðàçëèêà îò Þëè-
àí Ãàëèêàðíàñêè òîé ñìÿòà, ÷å Ïúðâîçäàíèÿò Àäàì å áèë
ñúçäàäåí ñ “òëåííà” (ò. å. ñìúðòíà) ïëúò è áåçñìúðòèåòî
å áèëî äîñòúïíî çà íåãî ñàìî ÷ðåç âêóñâàíåòî îò “äúðâî-
òî íà æèâîòà” - ò. å. áèëî å çà íåãî äèíàìè÷åñêà çàäà÷à,
âúçìîæíîñò, à íå “åñòåñòâåíî” ñúñòîÿíèå. Òîâà çíà÷è, ÷å â
ãðåõîïàäåíèåòî ÷îâåøêàòà ïëúò íå å ñòàíàëà ñìúðòíà çà
ïúðâè ïúò, íî çàïî÷íàëà äà óìèðà - âúçìîæíîñòòà çà áåç-
ñìúðòèå áèëà èçãóáåíà, âúçìîæíîñòòà çà “òëåíèå” ñå ïðî-
ÿâèëà. Ñëåäîâàòåëíî îò òîâà, ÷å Õðèñòîñ ïðèòåæàâà ïðè-
ðîäàòà íà Ïúðâîçäàíèÿ Àäàì, îùå íå ñëåäâà, ÷å ïëúòòà
Ìó å “íåòëåííà” îò ñàìîòî Âúïëúùåíèå. Ïðè öÿëàòà £
íåïîðî÷íîñò è ÷èñòîòà âúçìîæíîñòòà çà ñìúðò èëè “òëå-
íèå” â íåÿ îñòàâà è ñå ñíåìà ñàìî ÷ðåç äåéñòâèòåëíàòà
ñìúðò, âúâ Âúçêðåñåíèåòî. Ïî ïðèðîäà (κατα ϕυσιν)
ïëúòòà íà Õðèñòà å äîñòúïíà çà ñòðàäàíèåòî, íå å áèëà
÷óæäà íà “áåçóêîðèçíåíèòå ñòðàñòè” èëè “ñòðàäàòåëíè-
òå” ñúñòîÿíèÿ. È íå ñàìî ïîðàäè îñîáåíîòî äîïóùåíèå
èëè óìàëåíèå íà Ñëîâîòî, êàêòî ìèñëåë Þëèàí, à èìåííî
ïî ïðèðîäà (ìàêàð è â íåÿ äà íÿìà àêòóàëíè îñíîâàíèÿ
çà ñìúðòòà)... Èïîñòàñíîòî åäèíñòâî íå èçèñêâà èçìåíå-
íèÿ íà åñòåñòâåíèòå ñâîéñòâà íà ÷îâå÷åñòâîòî è íå ñå ïî-
175
âðåæäà îò ñòðàäàòåëíîñòòà íà ïëúòòà. Íàèñòèíà ïî ñèëà-
òà íà èïîñòàñíîòî åäèíñòâî ìÿðàòà íà åñòåñòâîòî ñå ïðå-
âèøàâà (υπερ ϕυσιν), íî çàêîíèòå íà åñòåñòâîòî íå ãóáÿò
ñèëàòà ñè (íå παρα ϕυσιν). È çà Ñïàñèòåëÿ íåòëåíèåòî å
ñâðúõ åñòåñòâîòî. Äî âúçêðåñåíèåòî ìÿðàòà íà åñòåñòâîòî
ñå ïðåâèøàâà ñàìî ïîíÿêîãà. Èìåííî ÷óäåñàòà ñà èçêëþ-
÷åíèå â Åâàíãåëñêàòà èñòîðèÿ íà Âúïëúòåíîòî Ñëîâî, à
íå óìàëåíèåòî, êàêòî èçîáðàçÿâà òîâà Þëèàí. Çà íåãî
ñïàñåíèåòî êàòî ÷å âå÷å å çàâúðøèëî âúâ Âúïëúùåíèåòî,
à Åâàíãåëñêèÿò æèâîò ñå ïðåäñòàâÿ êàòî íÿêàêâà ðåäèöà
îò ñâðúõäëúæíè äåëà. Çà Ëåîíòèé, íàïðîòèâ, Âúïëúùåíè-
åòî å ñàìî íà÷àëîòî è â öåëèÿ æèâîò íà Ñïàñèòåëÿ òîé
âèæäà âúòðåøíîòî åäèíñòâî è íàðàñòâàíå. Ëåîíòèé íà-
ïîìíÿ, ÷å “íåòëåíèåòî” íå å íÿêàêúâ èçêëþ÷èòåëåí äàð,
çàùîòî òî å îáåùàíî íà âñè÷êè. Âðîäåíîòî íåòëåíèå íà
ïëúòòà íå áè óâåëè÷èëî ñëàâàòà íà Ñïàñèòåëÿ; íàïðîòèâ,
òîãàâà öåëèÿò æèâîò íà Ñïàñèòåëÿ áè áèë íåïîíÿòåí...
Çàùî Òîé å ñòðàäàë è å óìðÿë íà Êðúñòà, àêî ïðîñëàâàòà
è îáîæåíèåòî íà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî ñà ñå èçâúðøèëè îùå
â ñàìîòî Âúïëúùåíèå?.. È àêî ÷îâåøêàòà ïðèðîäà íà
Ñïàñèòåëÿ ïðèòåæàâà àêòóàëíî “áåçñòðàñòèå” è “íåòëå-
íèå” ïî ñèëàòà íà èïîñòàñíîòî ñúåäèíåíèå, òî íå ñå ëè
óìàëÿâà íåãîâàòà ïúëíîòà ïðè âñÿêî äîïóùåíèå íà ñòðà-
äàíèå è íåìîù... Öåëèÿò ñìèñúë íà çàáåëåæêèòå íà Ëå-
îíòèé å â òîâà äà ñå ïîä÷åðòàå ñúâúðøåíàòà ðåàëíîñò íà
òåëåñíèÿ æèâîò íà Ñïàñèòåëÿ, èçïúëâàùà ñå ÷ðåç âîëíàòà
ñìúðò âúâ âúçêðåñåíèåòî, êîãàòî çà ïúðâè ïúò òÿëîòî íà
Ñïàñèòåëÿ àêòóàëíî ñå îáëè÷à â íåòëåíèå... Ëåîíòèé îò-
÷åòëèâî ðàçëè÷àâà îáîæåíèåòî íà äóøàòà è òÿëîòî. ×î-
âåøêîòî â Õðèñòà å ÷èñòî îò ãðåõà. È çàòîâà äóøàòà íà
Ñïàñèòåëÿ îò íà÷àëîòî å ïðè÷àñòíà íà âñè÷êè áëàãà íà
Ñëîâîòî, ïðè÷àñòíà å íà áëàæåíñòâîòî è âñåâåäåíèåòî -
Ëåîíòèé íàñòîÿâà çà òîâà â ïðîòèâîïîëîæíîñò íà Òåîäîð
Ìîïñóåñòèéñêè è íåãîâîòî ó÷åíèå çà íðàâñòâåíîòî óñú-
âúðøåíñòâàíå íà Õðèñòà è çà Íåãîâîòî èçíà÷àëíî íåâå-
äåíèå. Òîâà èçíà÷àëíî îáîæåíèå íà äóøàòà å ñâúðçàíî ñ
176
íåéíàòà áåçãðåøíîñò è ÷èñòîòà. Íî îòòóê íå ìîæå äà ñå
çàêëþ÷è çà íåòëåíèåòî íà ïëúòòà. Íåïîðî÷íîñòòà íå èç-
êëþ÷âà ðàñòëåíåòî, è Ñïàñèòåëÿò ñå å ðîäèë êàòî ìëàäå-
íåö... Ñìúðòòà ñå ïîáåæäàâà àêòóàëíî ñàìî ÷ðåç ñìúðò,
âîëíà (çàùîòî å “íàñ ðàäè”), íî åñòåñòâåíà... È Âúçêðåñå-
íèåòî çà ïúðâè ïúò àêòóàëèçèðà íåòëåíèåòî; èìåííî Âúçêðå-
ñåíèåòî ñòàâà èçòî÷íèê íà æèâîò è íåòëåíèå çà öåëèÿ ÷î-
âåøêè ðîä êàòî “åäèíîñúùåí” ñ Õðèñòà ïî ÷îâåøêî åñòåñòâî,
ïî ñèëàòà íà íÿêàêâî òàèíñòâåíî “ïîäîáîñòðàñòèå” (“õî-
ìåîïàòèÿ”). Òîâà íåòëåíèå è “áåçñòðàñòèå” ùå ñå ðàçêðèå
â ïîñëåäíèòå äíè. Ãðåøíèöèòå ùå áúäàò ïîäëîæåíè íà
íîâè ñòðàäàíèÿ. Íî èäíèòå ñòðàäàíèÿ ñà ñúùåñòâåíî ðàç-
ëè÷íè îò ñåãàøíèòå, êîèòî ñà ñâúðçàíè ñ åñòåñòâåíàòà ñòðà-
äàòåëíîñò íà ñìúðòíàòà ïëúò. Òàêà âúâ âúçðàæåíèÿòà ñè
ñðåùó Þëèàí Ëåîíòèé óäà÷íî äîâåæäà ñïîðà äî àíòðîïî-
ëîãè÷åñêèòå ìó ïðåäïîñòàâêè, äî ó÷åíèåòî çà ïúðâîçäàí-
íàòà ïðèðîäà è çà ïúðâîðîäíèÿ ãðÿõ.

2. ÏÎËÅÌÈÑÒÈÒÅ ÎÒ VI È VII ÂÅÊ

1.  ñàìîòî íà÷àëî íà VI âåê ïðîòèâ Ñåâèð ïèøå

íÿêîé ñè Íåôàëèé, ïàëåñòèíñêè ìîíàõ; çà òîâà íèå çíàåì
ñàìî îò îòãîâîðà íà Ñåâèð. Ìàëêî ïî-êúñíî íà Ñåâèð
âúçðàçÿâà Èîàí Êåñàðèåö èëè Ãðàìàòèê, êîéòî å ïèñàë
ñúùî òàêà â çàùèòà íà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð (òîé íå áèâà
äà áúäå áúðêàí ñ Èîàí Õîçåâèò). Çà òåçè âúçðàæåíèÿ
íèå çíàåì ñúùî ñàìî îò êíèãèòå íà Ñåâèð “Ïðîòèâ Ãðà-
ìàòèêà”. Êúì ñúùîòî âðåìå ñå îòíàñÿ ïîëåìè÷åñêàòà èçÿâà
íà Èîàí Ñêèòîïîëñêè - íà êíèãàòà ìó ïðîòèâ Ñåâèð ñå
ïîçîâàâàò îòöèòå íà VI ñúáîð (ñðâ. è â Doctrina patrum).
Èðàêëèîí Õàëêèäîíñêè ïèøå ïðîòèâ åâòèõèàíèòå; ïàò-
ðèàðõ Ôîòèé îòáåëÿçâà ñúùî íåãîâîòî îáøèðíî îïðîâåð-
æåíèå ïðîòèâ ìàíèõåéñòâîòî. Òðÿáâà äà ñïîìåíåì è “Äîã-
ìàòè÷åñêàòà Ïàíîïëèÿ”, ñúñòàâåíà âåðîÿòíî îò Ïàìôèë
Èåðóñàëèìñêè, ïðèÿòåëÿ íà Êîçìà Èíäèêîïëåâñò (ïúòå-
øåñòâåíèê ïî èçòî÷íèòå ìîðåòà, àâòîð íà çàáåëåæèòåëíà-
177
òà “Õðèñòèÿíñêà òîïîãðàôèÿ”).
2. Âðåìåòî íà Þñòèíèàí áèëî âðåìå íà îñîáåíî
ïîëåìè÷åñêî âúçáóæäàíèå, âúâ âðúçêà ñ îïèòèòå äà ñå
ïîñòèãíå ñúãëàøåíèå è âúçñúåäèíåíèå íà Öúðêâàòà. Ïðå-
äè âñè÷êî òðÿáâà äà îòáåëåæèì äîãìàòè÷åñêèòå ïîñëàíèÿ
íà ñàìèÿ èìïåðàòîð. Þñòèíèàí å áèë âúâ âñåêè ñëó÷àé
áîãîñëîâñêè îáðàçîâàí è âúçïèòàí. Ïðè öÿëàòà ñè ñêëîí-
íîñò êúì âúçñúåäèíÿâàíå ñ ìîíîôèçèòèòå ñàìèÿò òîé å
áîãîñëîâñòâàë íàïúëíî ïðàâîñëàâíî. Åäâà íà ñòàðè ãîäè-
íè òîé ñå óâëè÷à ïî ó÷åíèåòî íà àôòàðòîäîêåòèòå, íî íå-
ãîâèÿò åäèêò çà òîâà ó÷åíèå íå å äîñòèãíàë äî íàñ. Ñëà-
áîñòòà íà Þñòèíèàí áèëà â òîâà, ÷å òîé áúðçàë äà
äåêðåòèðà ñâîèòå áîãîñëîâñêè âúçãëåäè êàòî íîðìà íà
èçïîâåäàíèåòî. È â ñòðåìåæà ñè êúì åäèíñòâî å áèâàë òó
òâúðäå òúðïèì, òó ñå å ïðåâðúùàë â Äèîêëåòèàí. È âñå
ïàê â ñâîåòî áîãîñëîâèå òîé âèíàãè ñå ñòðåìÿë äà èçõîæ-
äà îò îòå÷åñêèòå ïðåäàíèÿ. Íåãîâèòå áîãîñëîâñêè âêóñî-
âå ñà òâúðäå òèïè÷íè: òîé ñå îòâðàùàâà îò àíòèîõèéñêîòî
áîãîñëîâèå è ñå âúçìóùàâà îò Îðèãåí, íàé-áëèçêè ìó áèëè
Êèðèë è êàïàäîêèéöèòå. Êàòî öÿëî Þñòèíèàí å ìíîãî
áëèçúê äî Ëåîíòèé; âïðî÷åì ïðè íåãî íå ñðåùàìå ó÷åíè-
åòî çà “âú-èïîñòàñåíîñòòà”, íåãîâèÿò åçèê å ïî-íåòî÷åí...
Êúì âðåìåòî íà Þñòèíèàí ñå îòíàñÿ ïîëåìè÷åñêàòà äåé-
íîñò íà Åôðåì Àíòèîõèéñêè, êîéòî å áèë ïàòðèàðõ îò 527
äî 546 ã. Ñú÷èíåíèÿòà íà Åôðåì ñà íè èçâåñòíè ïî ïðå-
ðàçêàçà íà Ôîòèé. Òîé ïèøå ïðîòèâ íåñòîðèàíèòå è ìî-
íîôèçèòèòå, â çàùèòà íà Êèðèë è Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð è
å ðåøèòåëåí ïðîòèâíèê íà îðèãåíèçìà. Îñîáåíî ëþáî-
ïèòíè ñà çàáåëåæêèòå ìó ïðîòèâ þëèàíèñòèòå (çà “áåç-
ñìúðòèåòî” íà Àäàì)... Ìíîãî èíòåðåñíè ñà äîãìàòèêî-
ïîëåìè÷åñêèòå òðàêòàòè íà Èîàí Ìàêñåíöèé, èçâåñòåí
íàé-âå÷å ñ ó÷àñòèåòî ñè â òàêà íàðå÷åíèòå “òåîïàñõèòñêè”
ñïîðîâå. Òîé ñïîðè è ñ íåñòîðèàíèòå, è ñ ïåëàãèàíèòå, è ñ
ìîíîôèçèòèòå. Ôîðìóëàòà íà ñêèòñêèòå ìîíàñè “Ïîñò-
ðàäàë å Åäèí îò Ñâåòàòà Òðîèöà” òîé ðàçâèâà â öÿëîñòíî
áîãîñëîâñêî ó÷åíèå çà Èçêóïëåíèåòî... Ìíîãî èíòåðåñíî
178
å äîãìàòè÷åñêîòî ïîñëàíèå íà íÿêîé ñè ìîíàõ Åâñòàòèé
“Çà äâåòå ïðèðîäè”, â êîåòî ñïîðúò ñúñ Ñåâèð ñå äîâåæäà
äî âúïðîñà çà äâåòå äåéñòâèÿ (âúâ âðúçêà ñ ìîíîôèçèòñ-
êàòà êðèòèêà íà “ñâèòúêà” íà Ëúâ)... Ïàòðèàðõ Ôîòèé
ïîäðîáíî ïðåðàçêàçâà êíèãàòà íà íÿêîé ñè ìîíàõ Èîâ
“Çà âúïëúùåíèåòî”, ìíîãî õàðàêòåðíà ïî ñâîÿ ïëàí è òåð-
ìèíîëîãèÿ... Âñè÷êè òåçè ìàëêè ïîëåìè÷åñêè ïàìåòíèöè
ìíîãî ïîìàãàò äà ñå óñåòè äóõúò íà åïîõàòà, äóõúò è
ñìèñúëúò íà ìîíîôèçèòñêèòå ñïîðîâå... Îñîáåíî òðÿáâà
äà ñå îòáåëåæè òðàêòàòúò íà êîíñòàíòèíîïîëñêèÿ ïðåçâè-
òåð Òèìîòåé “Çà ïðèåìàíåòî íà åðåòèöèòå”, áîãàò íà ôàê-
òè÷åñêè äàííè çà èñòîðèÿòà íà ìîíîôèçèòñêèòå íàïðàâ-
ëåíèÿ è ðàçäåëåíèÿ...
3. Êúì êðàÿ íà VI âåê ñå îòíàñÿ äåéíîñòòà íà Àíà-
ñòàñèé Àíòèîõèéñêè. Òîé çàåìà êàòåäðàòà ïðåç 561 ã., íî
îùå ïðåç 570 ã. å èçñåëåí è çàòî÷åí è ñå çàâðúùà â Àíòè-
îõèÿ åäâà ïðåç 593 ã. Ïî âðåìå íà çàòî÷åíèåòî òîé ïèøå
ìíîãî, îñíîâíî ñðåùó àôòàðòîäîêåòèòå è ïðîòèâ Ôèëè-
ïîí. Íåãîâèòå ñú÷èíåíèÿ ñà èçäàäåíè ñàìî â ëàòèíñêè
ïðåâîä. Õàðàêòåðíî å, ÷å Àíàñòàñèé ñå îñëàíÿ ïî÷òè èç-
êëþ÷èòåëíî íà Ïèñàíèåòî è ïî÷òè íå ñïîìåíàâà äðåâíèòå
îòöè. Îñíîâíàòà òåìà íà Àíàñòàñèé ñà ñòðàäàíèÿòà íà
Áîãî÷îâåêà. Íåãîâèòå ìèñëè íàìèðàò îòçâóê ó ïðåï. -
Ìàêñèì è ó Äàìàñêèí. Êúì ñúùîòî âðåìå ñå îòíàñÿ äåé-
íîñòòà íà ñâ. Åâëîãèé Àëåêñàíäðèéñêè. Áèäåéêè ïðåäè
òîâà àíòèîõèéñêè èãóìåí, òîé âñòúïâà íà Àëåêñàíäðèéñ-
êàòà êàòåäðà ïðåç 583 ã. è ÿ çàåìà äî ñìúðòòà ñè ïðåç
607 ã. Òîé å ïèøå ìíîãî, íî ïîâå÷åòî îò òâîðåíèÿòà ìó ñà
íè èçâåñòíè ïî èçâëå÷åíèÿòà íà Ôîòèé. Îò çàïàçåíèòå
îòêúñè îñîáåíî õàðàêòåðíè ñà èçâàäêèòå îò ãîëÿìàòà äîã-
ìàòè÷åñêà êíèãà “Çà Ñâ. Òðîèöà è çà Âúïëúùåíèåòî”.
Òðÿáâà äà ñå ïîä÷åðòàå, ÷å ñâ. Åâëîãèé ìíîãî òî÷íî ðàç-
âèâà ó÷åíèåòî çà “åñòåñòâåíàòà” ÷îâåøêà âîëÿ â Õðèñòà,
ãîâîðè íàïðàâî çà “äâå äåéñòâèÿ” è “äâå æåëàíèÿ” è ïîä-
êðåïÿ ñâîèòå ðàçìèøëåíèÿ ñúñ çàäúëáî÷åí àíàëèç íà îñ-
íîâíèòå åâàíãåëñêè òåêñòîâå. Â òîâà îòíîøåíèå òîé ñå
179
ÿâÿâà ïðÿê ïðåäøåñòâåíèê íà ïðåï. Ìàêñèì.
4. Îò ïèñàòåëèòå íà VII âåê òðÿáâà äà ñïîìåíåì
ïðåäè âñè÷êî ñâ. Ñîôðîíèé Èåðóñàëèìñêè. Òîé èçëèçà
îò ìîíàøåñêèòå ñðåäè. Íàïúëíî îñíîâàòåëíî ìîæåì äà
ïðèïîçíàåì áúäåùèÿ ïàòðèàðõ â îíçè Ñîôðîíèé Ñîôèñò,
êîéòî áèë ïðèÿòåë íà Èîàí Ìîñõ è íåãîâ ñïúòíèê â àãè-
îãðàôñêèòå ìó ïúòåøåñòâèÿ. Ðîäåí å îêîëî 550 ã. â Äà-
ìàñê. Íà ìëàäèíè áèë “ñîôèñò”, ò. å. ó÷èòåë ïî ñëîâåñ-
íîñò. Íî ðàíî îòèâà â ìàíàñòèð, â ëàâðàòà íà ñâ. Òåîäîñèé,
êúäåòî ñðåùà è ñå ñáëèæàâà ñ Èîàí Ìîñõ. Çàåäíî òå îá-
õîæäàò ïàëåñòèíñêèòå è ñèðèéñêèòå îáèòåëè; íàøåñòâèå-
òî íà Õîçðîé èì ïîïðå÷âà äà ñå çàâúðíàò â Ïàëåñòèíà è
òå ñå îòïðàâÿò êúì Àëåêñàíäðèÿ, êúäåòî îñòàâàò çà äúëãî
ïðè ñâ. Åâëîãè è ïðè ñâ. Èîàí Ìèëîñòèâèÿ. Âåðîÿòíî
ïðåç òåçè ãîäèíè òå îáõîæäàò ïóñòèíèòå è ñâåòèíèòå íà
Åãèïåò. Ñëåä òîâà ïðåç Êèïúð ñå îòïðàâÿò â Ðèì. Òóê
îêîëî 620 ã. óìèðà Èîàí Ìîñõ. Ñîôðîíèé ïðåíàñÿ ïðàõà
ìó â ëàâðàòà íà ñâ. Òåîäîñèé. Òîé çàâúðøâà è èçäàâà òðó-
äà íà æèâîòà íà ïîêîéíèÿ ñè ïðèÿòåë “Ëóã Äóõîâíèé”.
Ïðåç 630 ã. Ñîôðîíèé îòíîâî å â Åãèïåò. Òîé æèâåå òóê
ïî âðåìåòî íà çàðàæäàíåòî íà ìîíîòåëèòñêîòî äâèæåíèå è
âåäíàãà ñå îáÿâÿâà ñðåùó Êèð. Ïðåç 634 ã. å èçáðàí íà
Èåðóñàëèìñêàòà êàòåäðà. Òîâà å âðåìåòî íà ñàðàöèíñêèòå
íàøåñòâèÿ è ñêîðî ñëåä ïðåâçåìàíåòî íà Èåðóñàëèì îò
Îìàð Ñîôðîíèé óìèðà (638 ã.). Ñîôðîíèé íå å áîãîñëîâ
ïî ïðèçâàíèå. Ïî äîãìàòè÷åñêèòå òåìè òîé ñå èçêàçâà êàòî
ïàñòèð. Íàé-âàæíîòî ìó ïðîèçâåäåíèå å íåãîâîòî îêðúæ-
íî ïîñëàíèå, èçäàäåíî ïðè âñòúïâàíåòî ìó íà êàòåäðàòà, â
êîåòî Ñîôðîíèé ïðåäëàãà ïîäðîáíî èçïîâåäàíèå íà âÿðà-
òà ïîðàäè ïîÿâèëàòà ñå ìîíîòåëèòñêà ñúáëàçúí. Âïîñëåä-
ñòâèå íà VI ñúáîð òî áèâà ïðèåòî êàòî òî÷íî èçëîæåíèå
íà âÿðàòà. Ïîñëàíèåòî íà Ñîôðîíèé å ìíîãî ìåêî. Òîé
íàñòîÿâà ñàìî çà ãëàâíîòî. Îòíà÷àëî ãîâîðè çà Òðîè÷åñ-
êàòà òàéíà, ïîñëå ïðåìèíàâà êúì õðèñòîëîãèÿòà. Òîé ñå
èçðàçÿâà ñ ïðèâè÷íèòå àíòèòåçè, êîèòî íàïîìíÿò ñâèòúêà
íà Ëúâ. Áåçïëúòíèÿò ñå âúïëúùàâà è Âå÷íèÿò ïðèåìà
180
ðîæäåíèå âúâ âðåìåòî - èñòèííèÿò Áîã ñòàâà è èñòèíåí
÷îâåê. Âúâ âúïëúùåíèåòî Ñëîâîòî ïðèåìà “öåëèÿ ÷îâåøêè
ñúñòà┠- “è åäèíîñúùíàòà íà íàñ ïëúò, è ðàçóìíà äóøà,
åäíîðîäíà ñ íàøèòå äóøè, è óì, ñúâúðøåíî åäíàêúâ ñ íà-
øèÿ óì”. È ãè ïðèåìà òàêà, ÷å âñè÷êî ÷îâåøêî çàïî÷âà äà
ñúùåñòâóâà òîãàâà, êîãàòî çàïî÷âà äà ñúùåñòâóâà ÷îâå÷å-
ñòâîòî íà Áîãà Ñëîâî. Äâåòå åñòåñòâà ñå ñúåäèíÿâàò â
åäíà èïîñòàñ, “áèäåéêè ÿñíî ðàçïîçíàâàíè êàòî äâå” - è
âñÿêî çàïàçâà è â ñúåäèíåíèåòî öÿëàòà ïúëíîòà íà îòäåë-
íèòå ñâîéñòâåíè íåìó êà÷åñòâà è îïðåäåëåíèÿ. Îò íåèç-
ìåííîñòòà íà äâåòå åñòåñòâà Ñîôðîíèé èçâåæäà ðàçëè÷è-
åòî íà äâåòå äåéñòâèÿ (çà äâå âîëè òîé íå ãîâîðè). Çàùîòî
èìåííî â äåéñòâèÿòà ñå ðàçêðèâà ðàçëè÷èåòî íà ïðèðîäè-
òå. “Íèå èçïîâÿäâàìå åäíî è äðóãî åñòåñòâåíî äåéñòâèå â
åäíîòî è äðóãîòî åñòåñòâî è ñúùåñòâî, îò êîèòî çàðàäè
íàñ å ñòàíàëî íåñëèòíîòî ñúåäèíåíèå â Õðèñòà è å íàïðà-
âèëî åäèíèÿ Õðèñòà è Ñèíà âñåöÿë Áîã, Êîãîòî òðÿáâà äà
ïðèçíàâàìå ñúùî è çà âñåöÿë ÷îâåê.” È äâåòå äåéñòâèÿ ñå
îòíàñÿò êúì åäèíèÿ Õðèñòîñ ïîðàäè íåðàçäåëíîòî åäèí-
ñòâî íà Íåãîâàòà èïîñòàñ. Áîã Ñëîâî äåéñòâà è ïî ÷îâå÷å-
ñòâî. Âñè÷êî ÷îâåøêî îáà÷å Õðèñòîñ ïðåæèâÿâà “ïî ÷î-
âåøêè” è “åñòåñòâåíî” (φυσικϖς και ανθρωπινως), ìàêàð
è íå ïî íåîáõîäèìîñò èëè íåâîëíî. Èìåííî òóê Ñîôðî-
íèé ïîñòàâÿ óäàðåíèåòî: “ïî ÷îâåøêè”, íî áåç îíàçè “ñòðà-
äàòåëíîñò” èëè ïàñèâíîñò, êîÿòî å õàðàêòåðíà çà “îáèê-
íîâåíàòà”, ò. å. ãðåøíàòà ïðèðîäà íà ÷îâåêà...  èñòîðèÿòà
íà õðèñòèÿíñêàòà ïèñìåíîñò Ñîôðîíèé îñòàâà íå òîëêîâà
êàòî áîãîñëîâ, êîëêîòî êàòî àãèîãðàô è ïåñíîïèñåö. Òðóäíî
å äà ñå îïðåäåëè ñòåïåíòà íà íåãîâîòî ó÷àñòèå â ñúñòàâÿ-
íåòî íà “Ëóã Äóõîâíèé”. Íåñúìíåíî íà íåãî ïðèíàäëå-
æè ïîõâàëàòà è ñêàçàíèåòî çà ÷óäåñàòà íà ñâ.ñâ. Êèð è
Èîàí Öåëèòåëè - ïîâîä çà ñúñòàâÿíåòî èì å íåãîâîòî ÷ó-
äåñíî èçöåëåíèå îò áîëåñò íà î÷èòå. Íÿìà îñíîâàíèÿ äà
áúäå ïðèïèñâàíî íà ïàòð. Ñîôðîíèé æèòèåòî íà ïðåï. -
Ìàðèÿ Åãèïåòñêà... Îìèëèèòå íà Ñîôðîíèé ñà èíòåðåñ-
íè çàðàäè îíåçè èñòîðè÷åñêè äåòàéëè, êîèòî ïîçâîëÿâàò
181
äà ñè ïðåäñòàâèì æèâîòà íà Öúðêâàòà â çàâîþâàíèÿ Èåðó-
ñàëèì.  äîãìàòè÷åñêî îòíîøåíèå îñîáåíî âàæíî å ñëî-
âîòî çà Áëàãîâåùåíèå... Ñîôðîíèé å áèë è ïåñíîïèñåö.
Íåâèíàãè ìîæå äà áúäå óäîñòîâåðåíî, ÷å ïîäïèñàíèòå ñ
íåãîâîòî èìå ïåñíîïåíèÿ ïðèíàäëåæàò íà ñàìèÿ Ñîôðî-
íèé. Ïåñíîïåíèÿòà â Ïîñòíèÿ Òðèîä, ïîäïèñàíè ñ íåãîâî-
òî èìå, íåñúìíåíî íå ìó ïðèíàäëåæàò. Ïî÷òè íåîñïîðèìî
å íåãîâîòî àâòîðñòâî íà ñáîðíèêà ñ “àíàêðåîíòè÷åñêè”
ñòèõîòâîðåíèÿ. Òîâà íå ñà áîãîñëóæåáíè ïåñíîïåíèÿ, à
ïî-ñêîðî îìèëèè, íàïèñàíè â ìåðåíà ðå÷... Èçâåñòíîòî
ïîä èìåòî íà Ñîôðîíèé îáÿñíåíèå íà ëèòóðãèÿòà, ñúùî
íå ìó ïðèíàäëåæè. Íî êàòî öÿëî òîé å ðàáîòèë íàä öúðêîâ-
íèÿ óñòàâ. Ñèìåîí Ñîëóíñêè ïðèïèñâà èìåííî íà Ñî-
ôðîíèé âúâåæäàíåòî íà óñòàâà íà îáèòåëòà íà ñâ. Ñàâà â
îáùà óïîòðåáà â Ïàëåñòèíà...
5. Ïðåï. Àíàñòàñèé Ñèíàèò áèë èãóìåí íà Ñèíàéñ-
êàòà ïëàíèíà. Îòòóê òîé íåâåäíúæ ïúòåøåñòâà èç Ñèðèÿ,
Àðàâèÿ è â Åãèïåò ñ ïîëåìè÷åñêà è ìèñèîíåðñêà öåë. Çà
æèâîòà ìó çíàåì ìàëêî. Òîé å ïî÷èíàë äâàäåñåòèíà ãîäè-
íè ñëåä VI ñúáîð. Áèë ïðåäè âñè÷êî åðóäèò. Âñè÷êèòå
ìó êíèãè ñà íàïèñàíè ïî ïîâîä ñïîðîâå. Ãëàâíàòà îò òÿõ
å “Ïúòåâîäèòåë” (Οδηγος, ïî-ïðàâèëíî áè áèëî äà ñå ïðå-
âåäå êàòî “ðúêîâîäñòâî”). Òÿ å ñúñòàâåíà îò îòäåëíè ãëà-
âè è ïîñëàíèÿ, â êîèòî Àíàñòàñèé ðàçãëåæäà îòäåëíè è
÷àñòíè âúçðàæåíèÿ íà ìîíîôèçèòèòå âúç îñíîâà íà Ïèñà-
íèåòî è ñâèäåòåëñòâàòà íà äðåâíèòå. Ñúùèÿ õàðàêòåð èìà
è êíèãàòà “Îòãîâîðè íà âúïðîñè” (â äðåâíîñòòà ñà êàçâà-
ëè “Âúïðîñîîòãîâîðè”). Òîâà å ïî-ñêîðî ðúêîâîäñòâî ïî
åðèñòèêà (èçêóñòâîòî íà ñïîðà), îòêîëêîòî ïî “äèàëåêòè-
êà”. Íàèñòèíà Àíàñòàñèé èçîáëè÷àâà äóõà íà äðåáíàâîòî
ñú-âúïðîñíè÷åñòâî, ìàêàð è ñàì äà ðàçãëåæäà è ðàçðåøà-
âà äðåáíèòå òðóäíîñòè è íåÿñíèòå âúïðîñè. Çà èñòîðèêà
òóê èìà ìíîãî âàæíè äåòàéëè, îñîáåíî â îáÿñíåíèåòî è
ïðèëàãàíåòî íà òåêñòîâåòå îò Ïèñàíèåòî. Ìíîãî âàæíè
ñà è ìåñòàòà, êúäåòî ñå ïîçîâàâà íà äðåâíèòå. Íî ñèñòåìà-
òè÷åñêèÿò äóõ ñå ãóáè, âðúçêàòà å ñëàáà è âíèìàíèåòî ñå
182
ðàçñåéâà â ëàáèðèíòà íà àïîðèèòå... Òðÿáâà äà ñïîìåíåì
îùå òúëêóâàíèåòî ìó íà Øåñòîäíåâà, îò 12-òå êíèãè ñàìî
ïîñëåäíàòà å äîñòèãíàëà äî íàñ â îðèãèíàë. Äàâà ñå ñàìî
àëåãîðè÷åñêî îáÿñíåíèå (“àíàãîãè÷åñêè ñúçåðöàíèÿ”). Ïî
ñúùèÿ íà÷èí Àíàñòàñèé îáÿñíÿâà è ïñàëìèòå... Òðÿáâà
äà ñå ïîä÷åðòàå: Àíàñòàñèé ìèñëè âèíàãè â Àðèñòîòåëî-
âèòå êàòåãîðèè, ìàêàð è äà ñìÿòà “Àðèñòîòåëîâîòî ïóñ-
òîñëîâèå” çà èçòî÷íèê íà âñè÷êè åðåñè...

3. ÑÁÎÐÍÈÖÈ

1.  õðèñòîëîãè÷åñêèÿ ñïîð áèâà ðÿçêî ïîñòàâåí

âúïðîñúò çà áîãîñëîâñêèòå ïðåäàíèÿ. Òîâà å ñâúðçàíî ñ
áîðáàòà ìåæäó ðàçëè÷íèòå øêîëè è íàïðàâëåíèÿ. Íàçðÿ-
ëà íåîáõîäèìîñòòà äà ñå íàïðàâè èñòîðè÷åñêà, à è êðèòè-
÷åñêà ðàâíîñìåòêà è äà ñå çàêðåïè èçïîâåäàíèåòî ñúñ ñâè-
äåòåëñòâîòî è àâòîðèòåòà íà äðåâíèòå. Îùå ïðè ñâ. Êèðèë
â ïîëåìè÷åñêèòå ìó ïîñëàíèÿ íèå íàìèðàìå ñèñòåìàòè-
÷åí ïîäáîð íà “îòå÷åñêèòå ìíåíèÿ”. Ñúñ ñúáèðàíå íà
äðåâíèòå ñâèäåòåëñòâà ñå çàíèìàâàò è àíòèîõèéöèòå, îñî-
áåíî Òåîäîðèò (⠓Åðàíèñò”). Íà Çàïàä Èîàí Êàñèàí
îïðîâåðãàâà Íåñòîðèé ÷ðåç ñâèäåòåëñòâàòà íà ïðåäèøíè-
òå ó÷èòåëè, à ïàïà Ëúâ ÷ðåç äðåâíèòå îïðîâåðãàâà Åâòè-
õèé. Íà ñúáîðèòå îò V äî VII â. âíèìàòåëíî ñå ïðåïðî-
÷èòàò ñâîäîâåòå íà îòå÷åñêèòå ñú÷èíåíèÿ (îñîáåíî íà V è
VI Âñåëåíñêè ñúáîðè, íà Ëàòåðàíñêèÿ ñúáîð ïðåç 649 ã.).
Îñîáåíî áîãàòè ñà èçâàäêèòå îò äðåâíèòå ïèñàòåëè ïðè
Ëåîíòèé è ïðåï. Ìàêñèì... Òàêà ïîñòåïåííî âúçíèêâàò
äîãìàòè÷åñêèòå ñáîðíèöè (èëè “öâåòíèöè”, “ôëîðèëå-
ãèè”). Òóê îòíîâî îæèâÿâà åäíà ëèòåðàòóðíà ôîðìà, òè-
ïè÷íà çà åëèíèñòè÷åñêàòà åïîõà. Çà íóæäèòå íà ïðåïîäà-
âàíåòî è çà øêîëíàòà ïîëåìèêà ïî òîâà âðåìå ñå ñúñòàâÿò
ìíîãî÷èñëåíè ñáîðíèöè îò îáðàçöîâè èçâàäêè èëè ñâèäå-
òåëñòâà íà äðåâíèòå ïèñàòåëè, íàé-÷åñòî ñ íàçèäàòåëíî
ñúäúðæàíèå - äîñòàòú÷íî å äà ñå ïîñî÷àò “Àïîôòåãìèòå”
íà Ïëóòàðõ èëè èçâåñòíèÿ ñáîðíèê íà Ñòîáåé... Äà ñå
183
ïðîñëåäè èñòîðèÿòà íà õðèñòèÿíñêèòå “ôëîðèëåãèè” ñ
âñè÷êè ïîäðîáíîñòè å ïî÷òè íåâúçìîæíî. Íàé-çíà÷èòåë-
íèÿò îò òÿõ å èçâåñòåí ïîä èìåòî “Ñëîâà íà Ñâåòèòå îòöè
èëè èçáðàíè ñëîâà” (îáèêíîâåíî áèâà íàðè÷àí íà ëàòèí-
ñêè Doctrina patrum de Incarnatione Verbi). Òîçè ñâîä å
çàïàçåí â íÿêîëêî ïðåïèñà, êîèòî ïðåäñòàâëÿâàò ðàçëè÷-
íè ðåäàêöèè, íàé-äðåâíèÿò îò òÿõ å îùå îò VIII èëè IÕ
âåê. Ñáîðíèêúò å ñúñòàâåí âåðîÿòíî âúâ âðåìåòî íà VI
Âñåëåíñêè ñúáîð, íî ïðåäè èêîíîáîð÷åñêèòå ñìóòîâå. Ñ
èçâåñòíî îñíîâàíèå ìîæå äà ñå ïðåäïîëîæè, ÷å åäèí îò
ñúñòàâèòåëèòå å ïðåï. Àíàñòàñèé Ñèíàèò. Âúâ âñåêè ñëó-
÷àé èçáîðúò íà òåêñòîâåòå ⠓Ñëîâà íà îòöèòå” ìíîãî íà-
ïîìíÿ ñâîäà îò ñëîâà ⠓Ïúòåâîäèòåëÿ” íà ïðåï. Àíàñòà-
ñèé... Îñîáåíî âàæíî å äà ñå ñïîìåíå è ñáîðíèêúò
“Ñâåùåíè ñúïîñòàâëåíèÿ”, èçâåñòåí ïîä èìåòî íà ïðåï.
Èîàí Äàìàñêèí. Íåãîâàòà ëèòåðàòóðíà èñòîðèÿ îùå íå å
íàïúëíî èçÿñíåíà... Â ðúêîïèñèòå íèå ñðåùàìå è ñâîäîâå
îò îòå÷åñêè ðå÷åíèÿ ïî îòäåëíè âúïðîñè, íàïðèìåð çà
äîãìàòè÷åñêèÿ ñìèñúë íà íÿêîè òåêñòîâå (â ÷àñòíîñò
Ìàò. 26:39 èëè Ëóê. 2:52)... Òåçè ñáîðíèöè ñà ïîäëàãà-
íè íà ïî-íàòàòúøíà îáðàáîòêà, äîïúëâàíè ñà ñ íîâè ãëàâè,
êîãàòî íîâè âúïðîñè ñà ïðèâëè÷àëè áîãîñëîâñêîòî âíè-
ìàíèå. Ïî âðåìåòî íà èêîíîáîðñòâîòî âúçíèêâàò îòäåëíè
ñáîðíèöè ñúñ ñâèäåòåëñòâà çà ïî÷èòàíèåòî íà ñâåòèòå èêî-
íè (ñâîä îò òåêñòîâå èìà îùå ó Äàìàñêèí, ïîñëå â äåÿíè-
ÿòà íà VII ñúáîð)... Âïîñëåäñòâèå ïîëó÷àâàò øèðîêî ðàç-
ïðîñòðàíåíèå ðàçíîîáðàçíè ñáîðíèöè ñ íàçèäàòåëíî
ñúäúðæàíèå. Âúçíèêâàíåòî èì å ñâúðçàíî íàé-âå÷å ñ ëè-
òóðãè÷åñêèòå ïîòðåáíîñòè, ñ îáè÷àÿ íà òàêà íàðå÷åíèòå
“óñòàâíè ÷òåíèÿ”, êîèòî çàìåñòâàò ñâîáîäíàòà ïðîïîâåä
(ñðâ. Òðóë. 19). Â ðàííèòå âðåìåíà ñëåä áîãîñëóæåíèåòî
áèëè ÷åòåíè îáèêíîâåíî äåÿíèÿ íà ìú÷åíèöèòå, ïî-êúñíî
çàïî÷íàëè äà ãè çàìåíÿò ñ ïîâå÷å èëè ïî-ìàëêî îáøèðíè
èçâàäêè îò îòå÷åñêèòå òâîðåíèÿ, íàé-÷åñòî îò òâîðåíèÿòà
íà Çëàòîóñò. Âïðî÷åì îáè÷àÿò íà “óñòàâíèòå ÷òåíèÿ” ñå
óòâúðæäàâà îêîí÷àòåëíî ñðàâíèòåëíî êúñíî... Çà èñòî-
184
ðèêà âñè÷êèòå òåçè ñáîðíèöè ïðåäñòàâëÿâàò èíòåðåñ ïî-
ðàäè äâå ïðè÷èíè. Ïúðâî, íåðÿäêî â òÿõ ñà çàïàçåíè âàæ-
íè îòêúñè îò èçãóáåíè ïðîèçâåäåíèÿ. Âòîðî, òåçè ñâîäîâå
ïîçâîëÿâàò äà ñå óñòàíîâè ñðåäíîòî íèâî è îáõâàò íà èñ-
òîðèêî-äîãìàòè÷åñêàòà îñâåäîìåíîñò â äàäåíà åïîõà. Òå
ñâèäåòåëñòâàò ïî-ñêîðî çà ÷èòàòåëèòå, îòêîëêîòî çà ïèñà-
òåëèòå.
2. Äðóã õàðàêòåð èìàò åêçåãåòè÷åñêèòå ñáîðíèöè.
Òå âúçíèêíàò â ïðîöåñà íà åêçåãåòè÷åñêàòà ðàáîòà íàä
Ñâåùåíîòî Ïèñàíèå, ðàçâèâàò ñå îò çàáåëåæêèòå è êîìåí-
òàðèèòå êúì áèáëåéñêèÿ òåêñò, îò òàêà íàðå÷åíèòå “ñõî-
ëèè” (òîâà å àíòè÷åí îáè÷àé; ñðâ. ñõîëèèòå êúì ðàçëè÷-
íè êëàñè÷åñêè àâòîðè; äðóã õàðàêòåð èìàò “ñõîëèèòå”
êúì çàêîíîäàòåëíèòå è äðóãè þðèäè÷åñêè àêòîâå)... Îáÿñ-
íåíèÿòà íà ðàçëè÷íè òúëêóâàòåëè ñå íàñëîÿâàò åäíî âúðõó
äðóãî. Ïðè ïðåïèñâàíåòî èëè ïðåðàáîòêàòà ìíîãî ÷åñòî
ñå èçïóñêàò ò. íàð. ëåìè, ò. å. òî÷íèòå ïîçîâàâàíèÿ. Ïî-
íÿêîãà òúëêóâàíèÿòà ñå ñëèâàò â ñâúðçàí òåêñò. Îáèêíî-
âåíî èìåíàòà íà òúëêóâàòåëèòå ñå îçíà÷àâàò ñ êðàòêè çíà-
öè, ÷åñòî óñëîâíè è ïîíÿêîãà íåÿñíè. Çà õðèñòèÿíñêèòå
åêçåãåòè÷åñêè ñáîðíèöè (èëè “âåðèãè”, catenae) å õàðàê-
òåðíà áåçïðèñòðàñòíîñòòà íà ñúñòàâèòåëèòå - ìîæå äîðè
äà ñå êàæå - òÿõíàòà ñâîåîáðàçíà áåçïðèíöèïíîñò. Ñúñòà-
âèòåëèòå íà åêçåãåòè÷åñêèòå ñáîðíèöè îáèêíîâåíî ñå ñòðå-
ìÿò êúì ïúëíîòà è ðàçíîîáðàçèå - ðàçáèðà ñå, â ïðåäåëè-
òå íà èçâåñòíèÿ èëè äîñòúïíèÿ çà òÿõ ìàòåðèàë. È çàòîâà
òå íè íàé-ìàëêî íå ñå çàòðóäíÿâàò äà ïîñòàâÿò â ñúñåä-
ñòâî àâòîðè îò ïðîòèâîïîëîæíè íàïðàâëåíèÿ - Îðèãåí
ðåäîì ñ Äèîäîð, Ñåâèð èëè äàæå Àïîëèíàðèé ðåäîì ñ
Òåîäîð Ìîïñóåñòèéñêè. Òà íàëè è ïðè åðåòèöèòå ñå ñðå-
ùàò çäðàâè è öåííè ìèñëè... Òàçè “áåçïðèñòðàñòíîñò”
ïðèäàâà íà åêçåãåòè÷åñêèòå ñâîäîâå îñîáåíà öåííîñò. Â
òÿõ ñà ñúõðàíåíè ìíîãî îòêúñè îò èçãóáåíè è îòõâúðëåíè
êíèãè, îò òúëêóâàíèÿòà íà Îðèãåí, Äèäèì, Äèîäîð. Òîâà
÷åñòî ïîçâîëÿâà äà ñå âúçñòàíîâÿò çàáðàâåíèòå ìîòèâè â
èñòîðèÿòà íà òúëêóâàíèåòî èçîáùî è íà òúëêóâàíèåòî íà
185
îòäåëíè õàðàêòåðíè òåêñòîâå. Ïîíÿêîãà â êàòåíèòå íàìè-
ðàìå åêçåãåòè÷åñêè îòêúñè îò ìíîãî ðàííè àâòîðè, íàïðè-
ìåð îò Èïîëèò è äîðè îò Ïàïèé Èåðàïîëñêè, è ïðåä íàñ
îæèâÿâàò àðõàè÷íèòå áîãîñëîâñêè ìîòèâè. È âñå ïàê äà
ñå ïîëçâàò êàòåíèòå, íå å ëåñíî. Óêàçàíèÿòà íà àâòîðèòå
ñà ÷åñòî íåÿñíè, íåíàäåæäíè, ïîíÿêîãà ñà íàïðàâî íåâåð-
íè. Íàëàãà ñå äà ñå ðàç÷èòà äîðè íå íà ñúñòàâèòåëèòå íà
ñáîðíèêà, à íà ïî-êúñíèòå ïðåïèñâà÷è, ñîáñòâåíî íà îíçè,
êîéòî å íàïèñàë èçâåñòíèÿ íàì ðúêîïèñ. Íåçàâèñèìî îò
òîâà ìàòåðèàëúò, êîéòî ìîæå äà ñå èçâëå÷å îò êàòåíèòå, å
ìíîãî âàæåí. Òîé è äîñåãà íå å èç÷åðïàí è èçñëåäâàí
íàïúëíî... Çà ïúðâè ïúò ñúñ ñúñòàâÿíåòî íà åêçåãåòè÷åñ-
êè ñâîä ñå çàíèìàâà Ïðîêîïèé îò Ãàçà (ïðèáë. 465 -
528 ã.), êîéòî äúëãè ãîäèíè îãëàâÿâà øêîëàòà â Ãàçà. Òîé
îñòàâÿ ñëåä ñåáå ñè öÿëà ðåäèöà òúëêóâàíèÿ - ïðåäè âñè÷êî
îáøèðíîòî òúëêóâàíèå íà Îñìîêíèæèåòî, òî è äîñåãà íå
å öÿëîñòíî èçäàäåíî. Â ïðåäèñëîâèåòî Ïðîêîïèé îïèñâà
ìåòîäà ñè íà ðàáîòà. Ïúðâî, òîé ñúáèðà è ïðåïèñâà ìíå-
íèÿòà íà èçáðàíè òúëêóâàòåëè (“èçâàäêè”, “åêëîãè”). Ñëåä
òîâà, òúé êàòî ìíîãî ÷åñòî îáÿñíåíèÿòà ñúâïàäàò, òîé ñúêðà-
ùàâà ñâîÿ ñâîä, êàòî îñòàâÿ ñàìî ðàçìèíàâàùèòå ñå ìíå-
íèÿ. Íåãîâîòî òúëêóâàíèå å èìåííî òàêîâà “ñúêðàùåíèå”.
Ïðîêîïèé èçïîëçâà ïðåäè âñè÷êî òúëêóâàíèÿòà íà Âàñè-
ëèé Âåëèêè, Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ è ñâ. Êèðèë. Îñâåí Îñ-
ìîêíèæèåòî Ïðîêîïèé ðàçÿñíÿâà è êíèãàòà íà Èñàèÿ;
çàïàçåíè ñà è ñõîëèèòå ìó êúì Êíèãèòå Öàðñòâà è Ïàðà-
ëèïîìåíîí, îñíîâíî ïî Òåîäîðèò. Íå å áåçñïîðíî àâòîð-
ñòâîòî íà Ïðîêîïèé ïî îòíîøåíèå íà èçâåñòíèòå ïîä íå-
ãîâî èìå êîìåíòàðèè íà Ïðèò÷èòå è Ïåñåí íà Ïåñíèòå...
Ñúùèÿ õàðàêòåð èìàò òúëêóâàíèÿòà íà Îëèìïèîäîð, àëåê-
ñàíäðèéñêè äÿêîí, âúðõó ó÷èòåëíèòå êíèãè íà Ñòà-
ðèÿ Çàâåò, íà ïðîðîê Èåðåìèÿ, Âàðóõ è Êíèãàòà Ïëà÷
Èåðåìèåâ, âúðõó Åâàíãåëèåòî îò Ëóêà (ïúðâàòà ïîëîâèíà
íà VI âåê)... Ïî-ñàìîñòîÿòåëíè ñà ïî-êúñíèòå òúëêóâàòå-
ëè: Ãðèãîðèé Àãðèãåíòñêè â òúëêóâàíèåòî íà Åêëèñèàñòà
(îê. 600 ã.), Èêóìåíèé â òúëêóâàíèåòî íà Àïîêàëèïñèñà
186
(îê. 600 ã.), Àíàñòàñèé Íèêåéñêè â èçÿñíåíèåòî íà Ïñàë-
ìèòå (êðàÿ íà VII âåê). Îñîáåíî âàæíî å äà ñå îòáåëåæè
èçâåñòíîòî òúëêóâàíèå íà ïðåï. Àíäðåé Êåñàðèéñêè íà
Àïîêàëèïñèñà (íå ïî-êúñíî îò 637 ã.); âïîñëåäñòâèå ãî
ïðåðàáîòâà Àðåòà Êåñàðèéñêè, ñúâðåìåííèê íà Ôîòèé.
Òúëêóâàíèåòî íà ïðåï. Àíäðåé å ïúëíî ñ ïîçîâàâàíèÿ íà
äðåâíèòå, òîé ÷åñòî ïðèâåæäà ìíåíèÿ íà äîðè äî-íèêåéñ-
êè ïèñàòåëè. Îòêðîâåíèåòî òîé ðàçáèðà àëåãîðè÷åñêè: â
íÿêîè ðúêîïèñè íåãîâàòà êíèãà äîðè íàïðàâî ñå ïðèïèñ-
âà íà Îðèãåí.

4. ÏÅÑÍÎÏÈÑÖÈ

1. Õðèñòèÿíñêîòî áîãîñëóæåíèå îò ñàìîòî íà÷àëî

èìà ïî-ñêîðî äîãìàòè÷åí õàðàêòåð, îòêîëêîòî ëèðè÷åí.
Òîâà å ñâúðçàíî ñ ìèñòåðèàëíèÿ ìó ðåàëèçúì. Îò ÷îâåø-
êà ñòðàíà áîãîñëóæåíèåòî å ïðåäè âñè÷êî èçïîâåäàíèå -
ñâèäåòåëñòâî çà âÿðàòà, íå ñàìî èçáëèê íà ÷óâñòâà. Èìåí-
íî çàòîâà äîãìàòè÷åñêèòå è áîãîñëîâñêèòå ñïîðîâå îñòà-
âÿò òàêàâà çíà÷èòåëíà ñëåäà â èñòîðèÿòà íà áîãîñëóæåá-
íàòà ïîåçèÿ... Îùå â äîãìàòè÷åñêèòå ñïîðîâå îò êðàÿ íà
II âåê ïîçîâàâàíåòî íà äðåâíèòå ïåñíîïåíèÿ, ñëàâåùè
Õðèñòà Áîãà, ïîëó÷àâàò ñèëàòà íà áîãîñëîâñêè àðãóìåíò,
êàòî ñâèäåòåëñòâî îò ëèòóðãè÷åñêîòî ïðåäàíèå. Âàñèëèé
Âåëèêè â ñïîðîâåòå ñ àðèàíèòå çà Áîæåñòâåíîñòòà íà Äóõà
ñúùî òàêà ñå îñëàíÿ íà ñâèäåòåëñòâîòî íà ëèòóðãè÷åñêî-
òî ïðåäàíèå. Âïîñëåäñòâèå ïàïà Öåëåñòèí èçäèãà îáùèÿ
ïðèíöèï, ÷å çàêîíúò íà âÿðàòà ñå îïðåäåëÿ îò çàêîíà íà
ìîëèòâàòà - ut legem credendi statuit lex supplicandi
(Capitula Celestini, 8, alias 11 - èçâåñòíàòà íè ðåäàêöèÿ
íà òåçè ãëàâè î÷åâèäíî ïðèíàäëåæè íà Ïðîñïåð Àêâè-
òàíñêè). Òàêà áîãîñëóæåáíèÿò ÷èí ïîëó÷àâà ïðèçíàíèå â
êà÷åñòâîòî ñè íà äîãìàòè÷åñêè ïàìåòíèê èëè èçòî÷íèê...
 íàé-ðàííî âðåìå â áîãîñëóæåíèåòî ìíîãî çíà÷èòåëíî
ìÿñòî çàåìà òâîð÷åñêàòà èìïðîâèçàöèÿ (ñðâ. 1Êîð. 14:26).
Òàêà å áèëî îùå è âúâ âòîðè è â òðåòè âåê (ñïîðåä ñâèäå-
187
òåëñòâàòà íà Èóñòèí Ôèëîñîô è Òåðòóëèàí). Òîâà áèëè
ïðåäè âñè÷êî õèìíè è ïñàëìè, ïåñíè íà õâàëà è áëàãîäàð-
íîñò. Äîñòàòú÷íî å äà íàçîâåì âåëèêàòà ìîëèòâà â ïîñëà-
íèåòî íà Êëèìåíò Ðèìñêè. Íÿêîè îò òåçè äðåâíè õèìíè
îñòàâàò â áîãîñëóæåáíà óïîòðåáà çàâèíàãè (íàïð. “Ñâå-
òå òèõèé”; ñðâ. îùå ñëàâîñëîâèÿòà è áëàãîäàðåíèÿòà â
Àëåêñàíäðèéñêèÿ ïðåïèñ íà Áèáëèÿòà, â VII êíèãà íà
“Àïîñòîëñêèòå ïîñòàíîâëåíèÿ”). Ïðåç IV âåê íàáëþäà-
âàìå ëèòóðãè÷åñêè ïðåëîì. Îò÷àñòè òîé å ñâúðçàí ñ äîã-
ìàòè÷åñêàòà áîðáà, îò÷àñòè - ñ ðàçâèòèåòî è ðàçïðîñòðà-
íåíèåòî íà ìîíàøåñòâîòî. Ìíîãî ïîêàçàòåëíî å èçâåñòíîòî
59-î ïðàâèëî íà Ëàîäèêèéñêèÿ ñúáîð, êîåòî çàáðàíÿâà
“äà ñå ÷åòàò â öúðêâàòà îáèêíîâåíè ïñàëìè è êíèãè, êîè-
òî íå ñà óñòàíîâåíè îò ïðàâèëîòî” - διωτικους ψαλµους,
ουδε ακανονιστα βιβλια... Ïî-êúñíèòå âèçàíòèéñêè êàíî-
íèñòè ïðåäïîëàãàò, ÷å òóê ñòàâà äóìà çà ò. íàð. “ïñàëìè
íà Ñîëîìîí” è äðóãè ïîäîáíè. Ïî-ñêîðî ìîæå äà ñå ìèñ-
ëè, ÷å ëàîäèêèéñêîòî ïðàâèëî èìà ïî-øèðîê è ïðÿê
ñìèñúë. Ïî àíàëîãèÿ ñ 60-îòî ïðàâèëî, îïðåäåëÿùî ñúñòàâà
íà áèáëåéñêèÿ êàíîí (èìåííî âúâ âðúçêà ñ áîãîñëóæåá-
íîòî ÷òåíèå íà áèáëåéñêèòå êíèãè), â 59-îòî ïðàâèëî ìîæå
äà ñå âèäè îïèò è â áîãîñëóæåíèåòî äà áúäå óòâúðäåí
îïðåäåëåí “êàíîí”, êàòî ñå èçêëþ÷àò îò áîãîñëóæåáíà
óïîòðåáà âñè÷êè “íåñâåùåíè” õèìíè. Òàçè çàáðàíà ñå
îòíàñÿ êúì âñè÷êè “ëúæå”-ïåñíè, â êîèòî ëåñíî ñå
ïðîìúêâà äîãìàòè÷åñêà äâóñìèñëåíîñò è äîðè ïðåêè çàá-
ëóäè. Ôðèãèÿ âèíàãè å áèëà ñâîåîáðàçíî óáåæèùå íà
åðåòèöèòå. È ïåñíîïåíèÿòà áèëè ìíîãî óäîáíî è ðåàëíî
ñðåäñòâî çà ðàçïðîñòðàíåíèåòî è âíóøåíèåòî íà ïîãðåø-
íè âúçãëåäè. Íèå äîáðå çíàåì, ÷å òîâà ñðåäñòâî ïîñòîÿí-
íî áèâà ïîëçâàíî îò äðåâíèòå ñåêòàíòè è ëúæåó÷èòåëè.
Äîñòàòú÷íî å äà ñè ïðèïîìíèì õèìíèòå èëè “ïñàëìèòå”
íà ãíîñòèöèòå è ìîíòàíèñòèòå, ïåñíèòå íà Àðèé (“íåãîâà-
òà “Òàëèÿ”) â ïî-êúñíî âðåìå (ñðâ. “Íîâèÿ Ïñàëòèð” íà
Àïîëèíàðèé).  óñëîâèÿòà íà äîãìàòè÷åñêà áîðáà å
íàïúëíî ðàçáèðàåì ñòðåìåæúò äà ñå ñëîæàò íà áîãîñëó-
188
æåáíîòî ïååíå òî÷íè è ñòðîãè ïðåäåëè. Íàé-ïðîñòî å
âðúùàíåòî êúì áèáëåéñêîòî ïñàëìîïååíå, êúì “èçðè÷à-
íåòî” íà êàíîíè÷íèòå Äàâèäîâè ïñàëìè. Îòíà÷àëî òå
ïðåìèíàâàò â õðèñòèÿíñêà óïîòðåáà îò ÷èíà íà ñèíàãî-
ãàëíîòî áîãîñëóæåíèå. Ïðåç VI âåê áèáëåéñêèòå ìîòèâè
â öúðêîâíîòî áîãîñëóæåíèå ñòàâàò îùå ïî-çàáåëåæèìè.
È òîâà å ñúçíàòåëíî óñòàíîâåíî, à íå ñàìî íåâîëíî ïðè-
ïîìíåíî. Îñîáåíî âëèÿíèå èìà áîãîñëóæåáíèÿò ðåä, óñ-
òàíîâåí îò Âàñèëèé Âåëèêè â íåãîâèòå îáèòåëè. Õàðàêòå-
ðåí å ñïîðúò ìó ñ íåîêåñàðèéöèòå. Íåãî ãî îáâèíÿâàò â
íîâîâúâåäåíèÿ - òîé âúâåæäà àíòèôîííîòî ïååíå íà ïñàë-
ìèòå è ïååíåòî ñ ïðèïåâè. Ñâåòè Âàñèëèé íå îòðè÷à, ÷å
òîâà å íîâà ïîðÿäêà - âïðî÷åì ïðèåòà âå÷å íàâñÿêúäå
(ñðâ. çà èåðóñàëèìñêàòà ñëóæáà ⠓Ïàëîìíè÷åñòâîòî” íà
Åòåðèÿ). Âñå ïàê è ïðè íåîêåñàðèéöèòå èìà íîâîâúâåäå-
íèÿ - íÿêàêâè “ìîëåíèÿ”(“ëèòàíèè”, êðúñòåí õîä) ñ ïî-
êàÿííî ñúäúðæàíèå. Íî íå íà òîâà ïîñòàâÿ Âàñèëèé óäà-
ðåíèåòî: “È íèå íå ïðàâèì íåùî äðóãî, îñâåí äà ñå ìîëèì
çà ãðåõîâåòå íàøè, ñ òàÿ ñàìî ðàçëèêà, ÷å óìèëîñòèâÿâàìå
íàøèÿ Áîã íå ñ ÷îâåøêè ñëîâà êàòî âàñ, à ñúñ ñëîâàòà íà
Äóõà” (Ïèñìî 207). Ñâåòè Âàñèëèé ïîä÷åðòàâà, ÷å ïðè
íåîêåñàðèéöèòå ìíîãî íåùà ñå îêàçâàò íåäîñòàòú÷íè “ïî-
ðàäè äðåâíîòî èì óñòàíîâÿâàíå”, ïîðàäè îñòàðÿëîñò (ñðâ.
Çà Äóõà Ñâåòè, ãë. 29)... Îáè÷àÿò íà ïñàëìîïååíåòî ñ
ïðèïåâè ñòàâà ïî òîâà âðåìå ïîâñåìåñòåí â ãðàäñêèòå èëè
“ñúáîðíèòå” õðàìîâå - è â Àëåêñàíäðèÿ ïðè Àòàíàñèé, è â
Àíòèîõèÿ ïðè Äèîäîð è Çëàòîóñò. “Â íàøèòå ñúáðàíèÿ
Äàâèä å ïúðâè è ñðåäåí, è ïîñëåäåí”, êàçâà Çëàòîóñò. Òîâà
áèëî âúçðàæäàíå íà ñòàðîçàâåòíèÿ îáè÷àé (ñðâ. ïðèïåâà
â ñàìèÿ òåêñò íà Ïñàëì 135). Îò ïðèïåâèòå èìåííî ñå
ðàçâèâàò ïîñòåïåííî íîâè ïåñíîïåíèÿ â òÿñíà âðúçêà ñ
áèáëåéñêèÿ òåêñò - êàòî íåãîâî ðàçêðèâàíå èëè ïîÿñíå-
íèå... Îñîáåíî ðàçâèòèå ïîëó÷àâà ïñàëìîïååíåòî (“ïîñ-
ëåäîâàíèåòî íà ïñàëìèòå”) â ìàíàñòèðèòå. Òóê ñå óñòàíî-
âÿâà è óòâúðæäàâà äåíîíîùíèÿò öèêúë íà ìîëèòâè è
áîãîñëóæåíèå.  îñíîâàòà ìó ëåæè èìåííî “ñòèõîñëîâè-
189
åòî” íà Ïñàëòèðà.  åãèïåòñêèòå ìàíàñòèðè èçáÿãâàò
äúëãèòå ìîëèòâîñëîâèÿ. Ìîëèòâàòà òðÿáâà äà áúäå ÷åñòà,
íî îòðèâèñòà - “çà äà íå óñïÿâà âðàãúò äà ðàçñåéâà ñúðöå-
òî íè”, îáÿñíÿâà àââà Èñàêèé íà Èîàí Êàñèàí... Òúðæå-
ñòâåíîòî ïååíå ñå å ñìÿòàëî çà íåóìåñòíî. “Ìîíàñèòå íå
ñà èçëåçëè â ïóñòèíÿòà, çà äà ïåÿò ìåëîäè÷íè ïåñíè”, êàç-
âà àââà Ïàìâà íà ñâîé ó÷åíèê, êîéòî áèë õîäèë â Àëåê-
ñàíäðèÿ. “Êàêâî óìèëåíèå áè áèëî âúçìîæíî çà ìîíàñè-
òå, àêî â õðàìà èëè â êèëèÿòà òå èçâèñÿâàò ãëàñ ïîäîáíî
íà âîëîâå!”... Ìíîãî õàðàêòåðíî å òóê ñòðåìëåíèåòî çà
ìîëèòâà “ñúñ ñëîâàòà íà Äóõà”, òîâà âúçäúðæàíèå îò íîâè
õèìíè è ïåíèÿ, ñúçäàâàíè “ïî îáè÷àÿ íà åëèíèòå”... Ïî-
íÿêîãà êúì Ïñàëìèòå è áèáëåéñêèòå ïåñíè ñå ïðèñúåäè-
íÿâàò ñòèõîâå îò îòå÷åñêèòå òâîðåíèÿ. Àââà Äîðîòåé ðàç-
êàçâà íàïðèìåð çà “ïååíå íà èçðå÷åíèÿ” íà ñâ. Ãðèãîðèé
Áîãîñëîâ... È êåëèîòñêîòî, è êèíîâèòñêîòî áîãîñëóæåíèå
èìàò íàé-âå÷å ïîêàÿíåí õàðàêòåð - çà ðàçëèêà îò ïî-äðåâ-
íîòî è “ñúáîðíî” áîãîñëóæåíèå, òúðæåñòâåíî è õâàëåá-
ñòâåíî... Ñðàâíèòåëíî êúñíî è ìíîãî ïîñòåïåííî íà íîâà
îñíîâà çàïî÷âà äà ñå ðàçâèâà íîâàòà áîãîñëóæåáíà ïî-
åçèÿ. Ñú÷èíÿâàò ñå íîâè õèìíè. Èíòåðåñåí å ðàçêàçúò çà
ïðåï. Àâêñåíòèé (åïîõàòà íà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð). Íà-
ðîäúò ñå ñòè÷àë ïðåä ïåùåðàòà ìó. Ïîäâèæíèêúò âúçãëà-
ñÿâàë îòäåëíè ñòèõîâå è íàðîäúò ìó îòâðúùàë ñ êðàòêè
ïðèïåâè îò Ïñàëìèòå èëè îò äðåâíèòå õèìíè. Ïðèÿòåë
íà Àâêñåíòèé å Àíòèì, ïúðâèÿò “òâîðåö íà òðîïàðè”...
Áîãîñëóæåáíèÿò ÷èí ñå ðàçâèâàë íåçàâèñèìî â ðàçëè÷íè-
òå ìåñòà. Îñîáåíî âàæíè öåíòðîâå ñà Âåëèêàòà öúðêâà â
Êîíñòàíòèíîïîë, ò. å. õðàìúò Ñâåòà Ñîôèÿ, Ñèíàéñêàòà
îáèòåë è ëàâðàòà íà ñâ. Ñàâà Îñâåùåíè. Â èñòîðèÿòà íà
áîãîñëóæåáíàòà ïîåçèÿ îòíà÷àëî ðåøàâàùî å èìåííî âëè-
ÿíèåòî íà ìàíàñòèðèòå â Ñèðèÿ è Ïàëåñòèíà, îòêúäåòî ñà
âñè÷êè çíà÷èòåëíè ïåñíîïèñöè îò VI, VII è äîðè îò VIII
âåê, ÷àê äî Äàìàñêèí. Òóê ñå ïðåïëèòàò òðàäèöèèòå íà
ãðúöêàòà è ñèðèéñêàòà ïîåçèÿ. Â òåçè íîâè ïåñíîïåíèÿ ñå
îòðàçÿâà åïîõàòà ñ íåéíèòå õðèñòîëîãè÷åñêè âúëíåíèÿ è
190
ñïîðîâå. Ìíîãî ðàíî âúçíèêâà ìèñúëòà çà çàêðåïâàíå íà
âå÷å óòâúðäèëèòå ñå ÷èíîâå. Òàêà âúçíèêâà “óñòàâúò” -
“Òèïèêîíúò”. Ïðè òîâà ãðúöêîòî çàãëàâèå îòðàçÿâà íå
òîëêîâà ìîòèâà çà íîðìàòà è ðåäà, íî ïðåäè âñè÷êî ìîòè-
âà çà îáðàçåöà. Òèïèêîíúò å íå òîëêîâà êíèãà ñ ïðàâèëà,
êîëêîòî êíèãà ñ ïðèìåðè èëè îáðàçöè... Íàëàãà ñå èñòî-
ðèÿòà íà ïåñíîïåíèÿòà áúäå âúçñòàíîâÿâàíà ïî ñðàâíè-
òåëíî êúñíè çàïèñè. È íåâèíàãè ìîæå ñ ïúëíà óâåðåíîñò
äà ñå îòãðàíè÷è íàé-äðåâíèÿò ñëîé èçïîä ïî-êúñíèòå ïëà-
ñòîâå. Ïîäïèñàíèòå èìåíà äîðè è â íàé-äðåâíèòå ðúêîïè-
ñè íå ñà ìíîãî íàäåæäíè. Âúîáùå äðåâíèòå ïåñíîïåíèÿ
áèâàò èçòëàñêàíè îò ïðîèçâåäåíèÿòà íà ïî-êúñíè ïåñíî-
ïèñöè, îñîáåíî â ïåðèîäà íà îêîí÷àòåëíîòî óòâúðæäàâà-
íå è çàïèñâàíå íà óñòàâèòå... Çàåäíî ñ òîâà áîãîñëóæåíè-
åòî âñå ïîâå÷å ñòàâà áåçèìåííî è ñâðúõëè÷íî...
Ðàííîâèçàíòèéñêàòà áîãîñëóæåáíà ïîåçèÿ äîñòèãà íàé-
âèñøàòà ñè òî÷êà è çàâúðøåê â äîãìàòè÷åñêîòî ïåñíîò-
âîð÷åñòâî íà ïðåï. Èîàí Äàìàñêèí
2. Ñðåä ðàííèòå âèçàíòèéñêè ïåñíîïèñöè ïðåäè âñè÷-
êî òðÿáâà äà íàçîâåì ïðåï. Ðîìàí Ñëàäêîïåâåö. Ñòðàí-
íî å, ÷å íèêîé èñòîðèê íå ñïîìåíàâà çà íåãî. Çà æèâîòà
ìó íàó÷àâàìå ñàìî îò ìèíåèòå (íà 1 îêòîìâðè). Òîé áèë
ðîäåí â Ñèðèÿ, â ãð. Åìåñà íà Îðîíò. Áèë å äÿêîí, ïúðâî
â Áåðèòà, ïîñëå â Êîíñòàíòèíîïîë, âúâ Âëàõåðíñêàòà
öúðêâà. Òîâà å âðåìåòî íà èìïåðàòîð Àíàñòàñèé - î÷å-
âèäíî Àíàñòàñèé I (491 - 518 ã.). Ïðåï. Ðîìàí å æèâÿë
äî ñðåäàòà íà VI âåê... Òîé å “òâîðåö íà êîíäàöè” (èëè
“êîíäàêàðè”), õâàëåáñòâåíè õèìíè çà ïðàçíè÷íè äíè, îáèê-
íîâåíî ñ àêðîñòèõ íà èìåòî ìó. Äà ñå îïðåäåëè ñúñ òî÷-
íîñò îáåìúò íà òâîð÷åñêîòî ìó íàñëåäñòâî, íå å ëåñíî.
Ïðèïèñâàò ìó ñå äî 1000 õèìíè. Åäíè îò íàé-äîáðèòå ñà
êîíäàöèòå çà âåëèêèòå ïðàçíèöè - çà Ðîæäåñòâî Õðèñòî-
âî, Ñðåòåíèå, Áëàãîâåùåíèå, â äåíÿ íà Ïàñõà (“À/$ùå èl
âî ãðî%áú ñíèçøg%ëú åGñè, Ágçñìg%ðòíg”). Òâîðåíèÿòà íà ïðå-
ïîä. Ðîìàí ñå îòëè÷àâàò ñ ðÿäêî áîãàòñòâî è èçÿùåñòâî
íà ñòèõîòâîðíàòà ôîðìà. Ïî ñúäúðæàíèå òå ñà ìíîãî ïðî-
191
ñòè, áåç âñÿêàêúâ àëåãîðèçúì. Íî äîãìàòè÷åñêèÿò ïàòîñ
íà àâòîðà äîñòèãà åäíà ïðåäåëíà íàïðåãíàòîñò. Òîé âèíà-
ãè çàñÿãà õðèñòîëîãè÷åñêàòà òåìà, âúçïÿâà íåèçìåííîòî
ñúåäèíåíèå íà äâåòå ïðèðîäè è ïîñòîÿííî ïðåìèíàâà â
íàñòúïëåíèå ñðåùó åðåòèöèòå; íåãîâèòå ïåñíè ñà èçïúëíå-
íè ñ ïîëåìè÷åñêè íàìåöè. Ðÿçêî èçîáëè÷àâà ôèëîñîôèòå
è îñîáåíî öåëèòåëèòå. Òîâà íàïúëíî ñúîòâåòñòâà íà íà-
ñòðîåíèÿòà îò âðåìåòî íà Þñòèíèàí... Ñ âúçíèêâàíåòî
íà êàíîíà â ñúñòàâà íà óòðåíÿòà ïîâå÷åòî òâîðåíèÿ íà
ïðåï. Ðîìàí áèâàò èçìåñòåíè îò óïîòðåáà.
3. Çà æèâîòà íà äðóãèÿ âåëèê âèçàíòèéñêè ïåñíîòâî-
ðåö, ïðåï. Àíäðåé Êðèòñêè, íèå ñúùî çíàåì ìàëêî è ñúùî
ñàìî îò ìèíåèòå. Òåîôàí Ëåòîïèñåö íàçîâàâà Àíäðåé Êðèò-
ñêè ñðåä ÷ëåíîâåòå íà ñúáîðà îò 712 ã., êîéòî îòõâúðëÿ äå-
ÿíèÿòà íà VI Âñåëåíñêè ñúáîð ïîä íàòèñêà íà èìï. Ôèëè-
ïèê. Òîâà áèë àêò íà íåäîñòîéíà îòñòúï÷èâîñò (èëè
“èêîíîìèÿ”), íî íå íà îòñòúïíè÷åñòâî... Ïðåï. Àíäðåé å
ðîäîì îò Äàìàñê, ïîäâèçàâà ñå â îáèòåëòà íà ñâ. Ñàâà, ïî-
êúñíî å äÿêîí âúâ Âåëèêàòà öúðêâà. Òðóäíî å äà ñå îïðåäå-
ëè êîãà òî÷íî å áèë èçáðàí çà åïèñêîï íà Êðèò. Èçãëåæäà,
òîé äîæèâÿâà äî íà÷àëîòî íà èêîíîáîð÷åñêèòå ñïîðîâå (çà-
ïàçåíî å íåãîâî ñëîâî â çàùèòà íà ñâ. èêîíè)... Ïðåï. Àí-
äðåé å áèë ïðîïîâåäíèê è ïåñíîïèñåö. Èçãëåæäà, òîé å ïúðâè-
ÿò ñúñòàâèòåë íà êàíîíèòå (òðèïåñíèöèòå ïîä èìåòî íà
Ñîôðîíèé ïðèíàäëåæàò âåðîÿòíî íà ïðåï. Èîñèô Ïåñíîò-
âîðåö, âå÷å â IÕ âåê). Ïîâå÷åòî êàíîíè íà ïðåï. Àíäðåé
ìíîãî ðàíî èçëèçàò îò óïîòðåáà. Íàé-çíà÷èòåëíîòî ïðîèç-
âåäåíèå íà ïðåï. Àíäðåé å, ðàçáèðà ñå, Âåëèêèÿò Êàíîí.
Òîé íè å èçâåñòåí â ïî-êúñíàòà îáðàáîòêà íà ñòóäèòèòå;
èðìîñèòå è òðîïàðèòå íà ïðåï. Ìàðèÿ Åãèïåòñêà íå ïðè-
íàäëåæàò íà Àíäðåé. Íàé-âåðîÿòíî òîâà å ñâîåîáðàçíà
ïîêàÿíà àâòîáèîãðàôèÿ. Îòòóê å è òîçè âúçõîä è íàïðåã-
íàòîñò íà ëè÷íîòî ÷óâñòâî, ñ êîèòî å ïðîíèçàíà òàçè ïîåìà
íà ñúêðóøåíàòà äóøà... Õàðàêòåðåí çà ïðåï. Àíäðåé å
íåãîâèÿò áèáëåèçúì. Ïîíÿêîãà òîé ïî÷òè áóêâàëíî ïîâòà-
ðÿ áèáëåéñêèòå òåêñòîâå. Âåëèêèÿò Êàíîí å ïðåèçïúëíåí
192
ñ áèáëåéñêè âúçïîìèíàíèÿ. Íèæå ñå äúëãà áðîåíèöà îò
ÿðêè ïîêàÿííè îáðàçè îò Áèáëèÿòà - îò Àäàì äî áëàãîðà-
çóìíèÿ ðàçáîéíèê. Áèáëåéñêèÿò òåêñò ìíîãî ÷åñòî ñå
âúçïðèåìà àëåãîðè÷åñêè, íî òîâà å íðàâñòâåí, íå óìîçðèòå-
ëåí àëåãîðèçúì... Äîãìàòè÷åñêèòå ìîòèâè ïðè ïðåï. Àíä-
ðåé ñà ñëàáî èçðàçåíè. Ïðåîáëàäàâà ïîêàÿííàòà ëèðèêà...
Òðÿáâà äà îòáåëåæèì ñúùî íåãîâèòå òðèïåñíèöè â ïúðâè-
òå äíè íà Ñòðàñòíàòà ñåäìèöà (ñåãà ñå ïåÿò íà ïîâå÷åðèÿ-
òà), â ñðÿäàòà íà Ñèðîïóñíàòà, íà ïîâå÷åðèåòî íà íåäåëÿ
Âàéà, ïúëíèòå êàíîíè íà Âîñêðåñåíèå Ëàçàðÿ, â íåäåëÿòà
íà æåíèòå ìèðîíîñèöè, íà ïðåïîëîâåíèåòî íà Ïåòäåñåòíè-
öà, â äåíÿ íà Ðîæäåñòâî Áîãîðîäè÷íî è ðåäèöà “ñàìîãëàñ-
íè”... Êàòî ëèòóðãè÷åñêà ôîðìà êàíîíúò ïîëó÷àâà ïî-íà-
òàòúøíî ðàçâèòèå è çàâúðøåê â òâîð÷åñòâîòî íà Äàìàñêèí
è Êîçìà, åïèñêîï Ìàþìñêè (òîé òðÿáâà äà áúäå ðàçëè÷àâàí
îò äðóãèÿ Êîçìà ïåñíîïèñåö, êîéòî å áèë íåãîâ è íà Äà-
ìàñêèí íàñòàâíèê, íî äà ñå ðàçëè÷àò òâîðåíèÿòà íà äâàìà-
òà àâòîðè ñúèìåííèöè å ïî÷òè íåâúçìîæíî). Ïðåç VIII
âåê êàíîíè å ñúñòàâÿë è Ñòåôàí Ñàâàèò. Èêîíîáîð÷åñêèòå
âúëíåíèÿ ñå îòðàçÿâàò áîëåçíåíî è âúðõó èñòîðèÿòà íà
áîãîñëóæåáíîòî ïååíå.
4. Îò ïàìåòíèöèòå íà Êîíñòàíòèíîïîëñêîòî ïåñåí-
íî òâîð÷åñòâî òðÿáâà äà ñïîìåíåì çíàìåíèòèÿ Àêàòèñò
èëè Íåñåäàëíàòà ïåñåí, â ïî-êúñíèòå óñòàâè ïðåäíàçíà÷å-
íà çà ïðàçíåíñòâîòî â ñúáîòàòà íà Ïåòàòà ñåäìèöà îò ×å-
òèðèäåñåòíèöà. Àâòîðúò íà Àêàòèñòà íå å èçâåñòåí. Òîâà
íå å íèòî Ãðèãîðèé Ïèñèäèéñêè - ó÷åí ñòèõîòâîðåö îò
âðåìåòî íà Èðàêëèé, íèòî ïàòð. Ñåðãèé. Èçãëåæäà, Àêà-
òèñòúò ñå å çàïàçèë â åäíà êúñíà ïðåðàáîòêà, èçìåíèëà è
ïúðâîíà÷àëíèÿ ïëàí, è ñàìàòà òåìà íà õèìíà. Ïúðâîíà-
÷àëíî òîâà å áèë ïî-ñêîðî õðèñòîëîãè÷åñêè, îòêîëêîòî
áîãîðîäè÷åí õèìí. È òàçè ïúðâîíà÷àëíà ðåäàêöèÿ ìîæå
äà áúäå îòíåñåíà êúì âðåìåòî íà Èðàêëèé (íà÷àëîòî íà
VII âåê).

193
 VI
ÎÒÖÈÒÅ ÀÑÊÅÒÈ

1. ÍÀ×ÀËÎ ÍÀ ÌÎÍÀØÅÑÒÂÎÒÎ

1. Ìîíàøåñêîòî äâèæåíèå çàïî÷âà äà ñå ðàçâèâà îò

íà÷àëîòî íà IV âåê. Íÿêîè îòøåëíèöè íàïóñêàò ãðàäîâå-
òå è ïî-ðàíî, îùå ïî âðåìåòî íà Äåöèé, óêðèâàò ñå îò
ãîíåíèÿòà è ïðåâðúùàò ïðèíóäèòåëíîòî ñè áÿãñòâî â äîá-
ðîâîëåí ïîäâèã - ñêèòàò ñå èç ïóñòèíèòå, ïåùåðèòå è ïðî-
ïàñòèòå. Ìíîçèíà è â ñàìèòå ãðàäîâå æèâåÿò îòäåë ˜í è
îò÷óæäåí æèâîò - òàêúâ å èäåàëúò çà “ãíîñòèêà” ïðè
Êëèìåíò Àëêñàíäðèéñêè. Îáùèíèòå íà äåâñòâåíèöèòå âúâ
âñåêè ñëó÷àé âúçíèêâàò òâúðäå ðàíî (ñðâ. “Ïèð” íà Ìå-
òîäèé Îëèìïèéñêè). Íî âñè÷êè òåçè ñà áèëè ñàìî îòäåë-
íè è åäèíè÷íè ñëó÷àè. “Èíîêúò îùå íå ïîçíàâàë âåëèêà-
òà ïóñòèíÿ”, êàçâà ñâ. Àòàíàñèé. Òÿãàòà êúì íåÿ, ïî÷òè
ïðåñåëâàíåòî â ïóñòèíÿòà çàïî÷âà âå÷å ïðè Êîíñòàíòèí.
Èìïåðèÿòà ñòàâà õðèñòèÿíñêà. Ñâåòúò ñå âúöúðêîâÿâà.
Íî èìåííî îò òîçè âå÷å âúöúðêîâÿâàù ñå ñâÿò, îò òàçè
âå÷å õðèñòèÿíñêà Èìïåðèÿ çàïî÷âà áÿãñòâîòî. Íå áèâà
äà ñå ìèñëè, ÷å â ïóñòèíÿòà ñå îòòåãëÿëè, ïîíåæå â ñâåòà
æèâîòúò ñòàâàë òðóäåí. Åäâà ëè â ïóñòèíÿòà å áèëî ïî-
ëåêî. È íàé-äîáðèòå íàïóñêàëè ñâåòà íå òîëêîâà çàðàäè
æèòåéñêèòå íåñãîäè, à ïî-ñêîðî çàðàäè æèòåéñêîòî áëàãî-
ïîëó÷èå. Äîñòàòú÷íî å äà ñè ïðèïîìíèì êîëêî ðÿçêî ãî-
âîðè Çëàòîóñò çà òàçè îïàñíîñò îò áëàãîïîëó÷èåòî, ïî-
ëîøà îò âñÿêàêâè ãîíåíèÿ... Ìîíàøåñòâîòî íå å ñàìî â
ñòðîãèòå îáåòè. È äóõîâíîòî ñúâúðøåíñòâî å íå ïî-ìàë-
êî çàäúëæèòåëíî â ñâåòà çà âñåêè âÿðâàù - ïî ñèëàòà è
ñìèñúëà íà êðúùåëíèòå îòðå÷åíèÿ è îáåùàíèÿ... Ìîíà-
øåñòâîòî å ïðåäè âñè÷êî ñîöèàëíî äâèæåíèå è îïèò çà
194
ðåøàâàíå íà ñîöèàëåí âúïðîñ... Àñêåòè÷åñêîòî îòðå÷åíèå
íå å ñàìî “âúçäúðæàíèå” èëè îòêàç îò æèòåéñêèòå ïðå-
èìóøåñòâà èëè èçëèøúöè, íå å íÿêàêú⠓ñâðúõäëúæåí”
ïîäâèã. Òîâà å îòðå÷åíèå îò ñâåòà èçîáùî è îò âñè÷êî, êî-
åòî å â ñâåòà. È ïðåäè âñè÷êî îò ñâåòñêèÿ ðåä, îò ñîöèàëíè-
òå âðúçêè. Íå òîëêîâà îò Êîñìîñà, êîëêîòî èìåííî îò
Èìïåðèÿòà... Îùå Îðèãåí âåäíúæ îòáåëÿçâà, ÷å õðèñòèÿ-
íèòå æèâåÿò “âúïðåêè çàêîíèòå íà ñâåòñêèÿ ãðàä”,
αντιπολιτευοµεθα. Òîâà å òàêà, îñîáåíî çà ìîíàñèòå. Ìîíà-
øåñòâîòî å “äðóãî æèòåëñòâî”, èçâúí “ïðåáèâàâàùèÿ ãðàä”
è êàòî ÷å íÿêàêúâ íîâ è îñîáåí “ãðàä” (πολιτεια). Ñâåòñ-
êèÿò ãðàä å ñòàíàë õðèñòèÿíñêè, íî àíòèòåçàòà íå ñå ñíåìà.
È â õðèñòèÿíñêèÿ ñâÿò ìîíàøåñòâîòî å “äðóãîòî”, íÿêàêúâ
“ïðîòèâîãðàä”, àíòè-ïîëèñ. Ïðîòèâî-ãðàä, çàùîòî å äðóã
ãðàä... Ìîíàøåñòâîòî âèíàãè å “èçõîä” îò ñâåòà, èçëè-
çàíå îò íàòóðàëíèÿ îáùåñòâåí ñòðîé, îòêàç è îòðå÷åíèå îò
âñè÷êè ãðàæäàíñêè âðúçêè, îò ñåìåéñòâîòî è ðîäñòâîòî, îò
îòå÷åñòâîòî. Ìîíàõúò òðÿáâà äà å íàïúëíî “áåçäîìåí” â
ñâåòà (αοικος, ïî èçðàçà íà Âàñèëèé Âåëèêè). È âñå ïàê
òîâà íå å èçëèçàíå â ïðîñòîðà íà àíàðõèÿòà. Äðåâíîòî
ìîíàøåñòâî å ìíîãî ñîöèàëíî. Äîðè îòøåëíèöèòå îáèêíî-
âåíî æèâåÿò çàåäíî, â îñîáåíè êîëîíèè èëè ïîñåëåíèÿ. Íî
àäåêâàòíî âúïëúùåíèå íà ìîíàøåñêèÿ çàìèñúë ñòàâà èìåí-
íî îáùåæèòèåòî, “êèíîâèÿòà”. È êèíîâèÿòà å ïðåäè âñè÷êî
ñîöèàëåí îðãàíèçúì, áðàòñòâî, ñúáîðíîñò. Â ïóñòèíÿòà îòè-
âàò, çà äà ñòðîÿò òàì íîâî îáùåñòâî - â ïîêðàéíèíèòå íà
Èìïåðèÿòà âúçíèêâà íîâî è àâòîíîìíî îáùåñòâî. Êîãàòî
÷åòåì äðåâíèòå îïèñàíèÿ íà ìîíàøåñêèÿ æèâîò, âúçíèêâà
÷óâñòâîòî, ÷å ïðåìèíàâàìå ãðàíèöàòà è âñòúïâàìå â íÿ-
êàêúâ íîâ è îñîáåí êðàé... Â òîâà ñîöèàëíî èíî-áèòèå å
öÿëîòî ñâîåîáðàçèå íà ìîíàøåñòâîòî è íåãîâèÿò èñòîðè-
÷åñêè ñìèñúë. Ìîíàøåñòâîòî å Öúðêâàòà, ÿâåíà èìåííî â
íåéíîòî ñîöèàëíî èíî-áèòèå, êàòî “íîâî æèòåëñòâî”, “íå îò
òîçè ñâÿò”... Õðèñòèÿíñêèÿò ñâÿò ñå ïîëÿðèçèðà... Õðèñ-
òèÿíñêàòà èñòîðèÿ ñå ðàçãðúùà â àíòèíîìè÷åñêîòî íàïðå-
æåíèå ìåæäó Èìïåðèÿòà è Ïóñòèíÿòà...
195
 2. Ìîíàøåñêîòî äâèæåíèå ñå çàðàæäà â Åãèïåò. È
âåäíàãà ñå çàáåëÿçâà ðàçäâîÿâàíå íà ìîíàøåñêèÿ ïúò...
Ïðåï. Àíòîíèé ïðúâ èçëèçà âú⠓âåëèêàòà ïóñòèíÿ”.
Äúëãè ãîäèíè òîé ñå ïîäâèçàâà â ñòðîãî óåäèíåíèå è ñà-
ìîòà. Ïðè íåãî èäâàò ïî÷èòàòåëè, çà äà ñå ó÷àò îò íåãî. È
íàêðàÿ òîé îòñòúïâà ïðåä íàñòîé÷èâîñòòà èì - òå äîðè
ñ÷óïèëè âðàòàòà íà óáåæèùåòî ìó. Âåëèêèÿò îòøåëíèê
ðàçðåøàâà äà ñå çàñåëÿò íàáëèçî, äà ñòðîÿò “ìàíàñòèðè”,
ò. å. åäèíè÷íè êèëèè, “ïîäîáíè íà øàòðèòå íà ÷åðãàðñêè-
òå ïëåìåíà”. Òàêà âúçíèêâà ïúðâàòà êîëîíèÿ îòøåëíèöè.
Òå æèâåÿò îòäåëíî, íå îáùóâàò ïîìåæäó ñè áåç îñîáåíà
íóæäà è íå ïðåêúñâàò ñâîåòî óåäèíåíèå è çàòâîð íàïðàç-
íî. È âúïðåêè òîâà îáðàçóâàò ïî íÿêàêúâ íà÷èí åäíî
“áðàòñòâî”, îáåäèíåíî îò äóõîâíîòî ðúêîâîäñòâî íà åäèí
ó÷èòåë è îòåö... Ïîäîáíè ïîñåëåíèÿ âúçíèêâàò è â äðóãè
ìåñòà - íà Íèòðèéñêàòà ïëàíèíà (îêîëî àââà Àìóí), íåäà-
ëå÷ îò íåãî - ò. íàð. “Êåëëèÿ”, îùå ïî-äàëå÷ â ïóñòèíÿòà
“Ñêèòúò” (êîïòñêîòî “øèèò”, êîåòî îçíà÷àâà ãîëÿìà ðàâ-
íèíà). Òóê îðãàíèçàöèÿòà íà ñúâìåñòíèÿ æèâîò ïðèäîáè-
âà ïî-ãîëÿìà îïðåäåëåíîñò. Íî ïîäâèãúò îñòàâà ðàçäå-
ëåí. Êåëèîòúò å ñúùèÿ îíçè îòøåëíèê. Òîé æèâåå ñàì,
ïîäâèçàâà ñå â çàòâîðåíà êèëèÿ - èçáÿãâà õîðàòà, ïðåáè-
âàâà â êèëèÿòà è îïëàêâà ãðåõîâåòå ñè. “×îâåêúò, ïîçíàë
ñëàäîñòòà íà êåëèÿòà, èçáÿãâà áëèæíèÿ ñè” (àââà Òåîäîð
Ôåðìåéñêè). “Àêî íå êàæå ÷îâåê â ñúðöåòî ñè: â ñâåòà
ñúì ñàìî àç è Áîã, íÿìà äà íàìåðè óñïîêîåíèå” (äóìè íà
àââà Àëîíèé)... Òîçè ïúò íà óåäèíåíèÿ ïîäâèã áèë òðó-
äåí è çà ìíîçèíà ñå îêàçàë îïàñåí. È ìíîãî ñêîðî âúçíèêâà
äðóã òèï ìîíàøåñêè ïîñåëåíèÿ. Âúçíèêâàò îáùåæèòèÿòà.
Òîâà å íå ñàìî ñúâìåñòåí æèâîò, à èìåííî îáù æèâîò ñ
ïúëíà âçàèìíîñò è îòêðèòîñò åäèí êúì äðóã. Ïúðâàòà
“êèíîâèÿ” áèëà ñúçäàäåíà îò ïðåï. Ïàõîìèé, êîéòî çà-
ïî÷âà ïîäâèãà ñè ñ îòøåëíè÷åñòâî. Òîé ñå óáåæäàâà, ÷å
óåäèíåíèÿò íà÷èí íà æèâîò å íåïîñèëåí è íåïîëåçåí çà
íîâîíà÷àëíèòå. Òâîð÷åñêàòà ñâîáîäà íà îòøåëíè÷åñòâîòî
èçèñêâà ïîñòåïåííî âúçïèòàâàíå. Îêîëî Ïàõîìèé â Òàâå-
196
íèñà ïîñòåïåííî ñå ñúáèðà îáùèíà îò ó÷åíèöè. Òîé ãè
îðãàíèçèðà íà íà÷àëàòà íà ñòðîãîòî ïîñëóøàíèå. Îñíîâ-
íî ïðàâèëî íà îáùåæèòèåòî å èìåííî ñòðîãîòî ïðèäúðæà-
íå êúì óñòàíîâåíèòå ïðàâèëà äîðè â äðåáîëèèòå íà åæåä-
íåâíèÿ æèâîò. Èíà÷å êàçàíî - ïúëíîòî îòñè÷àíå íà âîëÿòà
èëè ñàìîâîëèåòî. Âìåñòî òâîð÷åñêàòà èìïðîâèçàöèÿ íà
îòøåëíè÷åñòâîòî òóê ñå îñúùåñòâÿâà èäåàëúò çà ðàçìåðå-
íèÿ æèâîò è òîé ñå îãðàæäà ñúñ ñóðîâàòà äèñöèïëèíà íà
íàäçîðà è âçèñêàòåëíîñòòà. Ìàíàñòèðúò íà ïðåï. Ïàõî-
ìèé áèë ñâîåîáðàçåí âúçïèòàòåëåí äîì. Òóê ïðèåìàò äîðè
îãëàøåíè. Ïðèåìàò ñúâñåì íåñâåäóùè è íåòâúðäè âúâ
âÿðàòà, íå çíàåùè äîðè Ãîñïîäíÿòà ìîëèòâà. Ïðèåìàò ãè
ñëåä ñòðîãî èçïèòàíèå, ïðîâåðÿâàéêè ÷èñòîòàòà è òâúðäî-
ñòòà íà íàìåðåíèåòî èì. È âñåêè íîâîäîøúë ïîñòúïâàë
ïîä ñïåöèàëíîòî ðúêîâîäñòâî íà íÿêîé îò ïî-ñòàðøèòå
áðàòÿ. Èíîöèòå æèâååëè â îòäåëíè äîìîâå ïî 40-òèíà
÷îâåêà âúâ âñåêè ïîä óïðàâëåíèåòî íà ñïåöèàëåí íà÷àë-
íèê. Çà ìîëèòâà öÿëîòî áðàòñòâî ñå ñúáèðàëî çàåäíî. Â
ðúêîäåëèåòî ñå èçïúëíÿâàëî îáùî è ñòðîãî îïðåäåëåíî
çàäàíèå, êîåòî íå ìîæåëî ñàìîâîëíî äà ñå ïðîìåíÿ èëè
äîðè äà ñå óâåëè÷àâà. Òîâà áèë èñòèíñêè ñúâìåñòåí æè-
âîò è ïîäâèã, â ñòðîãà ñúîáùíîñò, âúâ â-çàèìíî âíèìàíèå
è ãðèæè, êúäåòî íèùî íå òðÿáâàëî äà îñòàâà ñïîòàåíî...
Ñïîðåä ïðåäàíèåòî Àíãåëúò Áîæè äàë óñòàâà íà ïðåï. -
Ïàõîìèé è îáÿñíèë: “Óñòàâ äàäîõ çà òåç, ÷èéòî óì îùå íå
å äîñòàòú÷íî çðÿë, çà äà ìîãàò òå, êàòî èçïúëíÿâàò îáùîòî
ïðàâèëî çà æèâîò â ñòðàõ ïðåä Âëàäèêàòà, ìàêàð è êàòî
íåïîêîðíè ðàáè äà äîñòèãàò ñâîáîäàòà íà äóõà”... Èäå-
àëúò îñòàâà ñúùèÿ, êàêòî è ïðè îòøåëíèöèòå. Ñâîáîäàòà
íà äóõà... Íî ñå ïðîìåíÿ ïúòÿò. À ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî
íà îïèòà ñå îòêðèâà è áèâà ïîçíàòà ïîëîæèòåëíàòà è íàé-
âèñøà öåííîñò íà îáùèÿ æèâîò, îáùåíèåòî â æèâîò è ïîä-
âèã... Ñàìèÿò Ïàõîìèé îñíîâàë îáùî äåâåò îòäåëíè êè-
íîâèè è âñè÷êè òå ñà ñå ïîä÷èíÿâàëè íà åäèí íàñòîÿòåë,
êîéòî îòíà÷àëî æèâååë â Òàâåíèñà, à ïîñëå â Ïåâîó. Îùå
äîêàòî å áèë æèâ Ïàõîìèé, îáùåæèòèÿ âúçíèêâàò ïî öå-
197
ëèÿ Åãèïåò. Ñåñòðàòà íà Ïàõîìèé îðãàíèçèðà æåíñêè
êèíîâèè... Ñïåöèàëíî òðÿáâà äà îòáåëåæèì “Áåëèÿò ìà-
íàñòèð” îêîëî Àòðèíà, îñíîâàí îò îòøåëíèêà Áãóë, êúäå-
òî äúëãè ãîäèíè íàñòîÿòåë å áèë ñòðàøíèÿò è ñóðîâ àââà
Øåíóäè. Ðåäúò òóê áèë îñîáåíî ñòðîã, ïðèëàãàëè ñå äîðè
òåëåñíè íàêàçàíèÿ. Õàðàêòåðíî å, ÷å íà èíîöèòå, ïðåìèíà-
ëè ïðåç èçïèòàíèÿòà, ñå äàâàëî ïðàâîòî äà ñå îòòåãëÿò â
óåäèíåíèå - òå òðÿáâàëî ñàìî ÷åòèðè ïúòè â ãîäèíàòà äà
ñå ñúáèðàò âñè÷êè çàåäíî â ñâîÿòà îáèòåë... Êúì êðàÿ íà
IV âåê öåëèÿò Åãèïåò å êàòî ÷å çàñòðîåí ñ ìàíàñòèðè.
Ìîíàøåñêîòî íàñåëåíèå íàáðîÿâà âå÷å õèëÿäè. È òóê ñå
ñòè÷àò ïàëîìíèöè è ðåâíèòåëè îò ðàçëè÷íè ñòðàíè, îò Àçèÿ
è îò Çàïàä... Îùå â íà÷àëîòî íà IV âåê ìîíàøåñêîòî äâèæå-
íèå äîñòèãà äî Ïàëåñòèíà. Ïúðâèÿò ìàíàñòèð îò îòøåëíè-
÷åñêè òèï áèâà ñúçäàäåí â Ãàçà ïðåç äâàäåñåòòå ãîäèíè îêî-
ëî êèëèÿòà íà åäèí îò ó÷åíèöèòå íà ïðåï. Àíòîíèé -
ïðåï. Èëàðèîí. Íåäàëå÷ îò íåãî å ìàíàñòèðúò íà èçâåñò-
íèÿ Åïèôàíèé, âïîñëåäñòâèå åïèñêîï Êèïúðñêè. Ïî-êúñíî
âúçíèêâàò “ëàâðèòå” (λαυρα, èçãëåæäà, ïúðâîíà÷àëíî îçíà-
÷àâà “òåñåí ïðîõîä” èëè óëèöà). Ïðåäè âñè÷êî òðÿáâà äà
îòáåëåæèì ëàâðàòà Ôàðàí, ñúçäàäåíà îò ïðåï. Õàðèòîí
íåäàëå÷ îò Èåðóñàëèì. Ñëåä òîâà âúçíèêâàò ðåäèöà äðó-
ãè ëàâðè ïî ïúòÿ îò Èåðóñàëèì êúì Èåðèõîí è â îêîëíî-
ñòèòå íà Âèòëååì. Ïðåç V âåê ïðåï. Åâòèìèé îñíîâàâà
ñâîÿòà îáèòåë, à ïðåç VI - ïðåï. Ñàâà Îñâåùåíè è ïðåï.
Òåîäîñèé. Òóê ñå óñòàíîâÿâà íåñòðîãî îáùåæèòèå - êèíî-
âèÿòà ñå ðàçãëåæäà êàòî ïúðâîòî ñòúïàëî çà ïðåõîäà êúì
æèâîòà â êèëèèòå... Îáùåæèòåëíèÿò èäåàë ïîëó÷àâà ñâî-
åòî ïðèíöèïíî îáîñíîâàíèå îùå ïðåç IV âåê îò Âàñèëèé
Âåëèêè. Òîé ðàçãëåæäà êèíîâèÿòà êàòî ìàëêà Öúðêâà,
êàòî ñîöèàëåí îðãàíèçúì, êàòî íÿêàêâà îñîáåíà “ïîëè-
òèÿ”. Óñòàâúò íà Âàñèëèé îêàçâà ðåøàâàùî âëèÿíèå âúðõó
öÿëàòà ïî-ñåòíåøíà èñòîðèÿ íà ìîíàøåñêèÿ æèâîò âúâ
Âèçàíòèÿ è íà Çàïàä. Ñàìèÿò Âàñèëèé óñòðîÿâà ìàíàñòè-
ðè â Ïîíò. Òóê òîé ïðîäúëæàâà äåëîòî, çàïî÷íàòî îò Åâ-
ñòàòèé Ñåâàñòèéñêè... Â Ñèðèÿ ìîíàøåñòâîòî ñå ðàçâèâà
198
íåçàâèñèìî îò åãèïåòñêèÿ ïðèìåð (ñðâ. ïðè Àôðààò -
“ñèíîâå íà çàâåòà”). Îêîëî ãîëåìèòå ãðàäîâå èìàëî ìíî-
ãî ìàíàñòèðè. Íî îñîáåíî õàðàêòåðíî çà Ñèðèÿ å îòøåë-
íè÷åñòâîòî, ñú÷åòàâàùî ñå ñ èçêëþ÷èòåëíè ñðåäñòâà íà
àñêåòè÷åñêîòî ñàìîóìúðòâÿâàíå (îùå ïðåç IV âåê “ïàñÿ-
ùèòå”, βοσκοι; âïîñëåäñòâèå ïîäâèãúò íà ñòúëïíèöèòå)...
Îùå îò êðàÿ íà IV âåê âúçíèêâàò ìàíàñòèðè â ãðàäîâåòå
(íàïð. îáèòåëòà íà àêèìèòèòå, “íåçàñïèâàùèòå” â Êîí-
ñòàíòèíîïîë). Ïóñòèíÿòà íàñòúïâà êúì ñâåòà... Þñòèíè-
àí ïðàâè îïèò äà âêëþ÷è ìàíàñòèðèòå â îáùàòà ñèñòåìà
íà öúðêîâíî-ïîëèòè÷åñêèòå îòíîøåíèÿ, íàñòîé÷èâî çàêî-
íîäàòåëñòâà ïî ìîíàøåñêèòå äåëà. Íî âúòðåøíèÿò æèâîò
íà ìîíàøåñòâîòî îñòàâà ñàìîáèòåí è íåçàâèñèì. Ìàíàñ-
òèðèòå îñòàâàò ÷óæäè íà âêëþ÷âàíåòî â ñâåòñêàòà òúêàí...
Èêîíîáîðñêèòå âúëíåíèÿ ñå îòðàçÿâàò íàé-îñòðî âúðõó
ìîíàøåñêèÿ æèâîò. Òîâà å ïðåëîì â èñòîðèÿòà íà âèçàí-
òèéñêîòî ìîíàøåñòâî. È â èçâåñòåí ñìèñúë ñàìèòå òåçè
âúëíåíèÿ ïðåäñòàâëÿâàò îñòðî ñòúëêíîâåíèå ìåæäó Èì-
ïåðèÿòà è Ïóñòèíÿòà...
3. Â èçïèòàíèÿòà è îïèòà íà îòäåëåíèÿ æèâîò ñå
ôîðìèðà è èçãðàæäà àñêåòè÷åñêèÿò èäåàë. Òîâà ïðåäè
âñè÷êî å èäåàëúò íà äóõîâíîòî èçðàñòâàíå è ñúâúðøåí-
ñòâî, èäåàëúò íà “äóõîâíèÿ æèâîò”, æèâîòà â Äóõà. È
òîâà å íå òîëêîâà íðàâñòâåí, êîëêîòî ðåëèãèîçåí èäåàë. Â
èçòî÷íàòà àñêåòèêà èçîáùî èìà ïîâå÷å ìèñòèêà è ìåòà-
ôèçèêà, îòêîëêîòî ìîðàë. Èäåàëúò íà ñïàñåíèåòî å èäå-
àëúò íà “îáîæåíèåòî” (“òåîñèñ”) è ïúòÿò êúì íåãî å “ñòÿ-
æåíèåòî íà Äóõà”, ïúòÿò íà äóõîâíèÿ ïîäâèã è äóõîâíèòå
ñòÿæåíèÿ èëè äàðîâàíèÿ - õàðèçìàòè÷åñêèÿò ïúò... Ìî-
íàøåñêîòî äâèæåíèå èìà íà÷àëîòî ñè îò íå-ãðúöêà ñðåäà.
 Åãèïåò ïúðâèòå ïîäâèæíèöè áèëè êîïòè, ïî÷òè íåäî-
êîñíàòè îò åëèíñêàòà êóëòóðà. Ïðåï. Àíòîíèé åäâà ëè å
çíàåë ãðúöêè. È ñðåä àíàõîðåòèòå, è â êèíîâèèòå ãúðöèòå
ñå ÿâÿâàò ïî-êúñíî. Ïðè òîâà äîðè â êèíîâèèòå ãúðöè è
êîïòè æèâåÿò îòäåëíî (òàêà âïîñëåäñòâèå å è â Ñèðèÿ).
Íî âñå ïàê èìåííî ãúðöèòå ïúðâè ñèíòåçèðàò àñêåòè÷åñ-
199
êèÿ îïèò, ôîðìóëèðàò àñêåòè÷åñêèÿ èäåàë è ãî ôîðìóëè-
ðàò â ïðèâè÷íèòå êàòåãîðèè íà åëèíèñòè÷åñêàòà ïñèõîëî-
ãèÿ è ìèñòèêà. Àñêåòè÷åñêèÿò ñâåòîãëåä å îðãàíè÷íî
ñâúðçàí ñ òðàäèöèèòå íà Àëåêñàíäðèéñêîòî áîãîñëîâèå, ñ
ó÷åíèåòî íà Êëèìåíò è Îðèãåí. Íåñëó÷àéíî â åãèïåòñêè-
òå îáèòåëè ìíîãî ñå ÷åòå Îðèãåí, îñîáåíî îò êåëèîòèòå â
Íèòðèÿ è â Ñêèò. Àââà Àìîíèé èçó÷àâà Îðèãåí, Ïèåðèé,
Äèäèì, íÿêîé ñè Ñòåôàí (âæ. ⠓Ëàâñàèê”, ãë. 11). Îùå
ïî-õàðàêòåðåí å îáðàçúò íà Åâàãðèé. Òðÿáâà äà ñè ïðè-
ïîìíèì, ÷å è Êàïàäîêèéöèòå â ñâîåòî Ïîíòèéñêî óåäèíå-
íèå èçó÷àâàëè èìåííî Îðèãåí. Âïîñëåäñòâèå â ïàëåñòèí-
ñêèòå îáèòåëè îðèãåíèçìúò ïðåðàñòâà â öÿëî äâèæåíèå.
Íå å óäèâèòåëíî, ÷å èìåííî â ìîíàøåñêàòà ñðåäà ïëàìâàò
ïúðâèòå ñïîðîâå çà Îðèãåí. Ïî ïðåäàíèå îùå ïðåï. Ïà-
õîìèé óáåæäàâàë èäâàùèòå ïðè íåãî äà íå ÷åòàò Îðèãåí
(âúïðîñúò çà òîâà î÷åâèäíî å áèë ïîâäèãàí), à íà ñâîåòî
áðàòñòâî íàïðàâî å çàáðàíÿâàë òîâà. Îñòúð ñïîð èçáóõ-
âà â ñàìèÿ êðàé íà IV âåê â Ñêèòà ìåæäó “àíòðîïîìîð-
ôèòèòå” è “îðèãåíèñòèòå”; è â íåãî òàêà íåóäà÷íî è ãðó-
áî ñå íàìåñâà Òåîôèë Àëåêñàíäðèéñêè. Òîâà å ñòúëêíî-
âåíèå ìåæäó äâà ðåëèãèîçíè èëè ìèñòè÷åñêè òèïà. Ìîæåì
äà ïðåäïîëîæèì, ÷å “àíòðîïîìîðôèòèòå” áèëè âèçèîíåðè
- òåõíèÿò ðåëèãèîçåí îïèò ñå ðàçãðúùàë â íàãëåäíè è
ñåòèâíè âèäåíèÿ. Íàïðîòèâ, “îðèãåíèñòèòå” ñå ñòðåìåëè
êúì ïðåîäîëÿâàíå íà ñåòèâíîòî ñúçåðöàíèå, ñòðåìåëè ñå
êúì íå-îáðàçíî óìíî ñúçåðöàíèå. Ìíîãî õàðàêòåðåí å
ðàçêàçúò íà Êàñèàí. Îòðèöàíèåòî íà “àíòðîïîìîðôèç-
ìà” íà ìíîçèíà ñå ñòðóâàëî åðåñ îò íàé-ëîø âèä, êàòî
îòðèöàíèå íà òîâà, ÷å ÷îâåê å ñúçäàäåí “ïî îáðàç Áîæè”.
Îáÿñíåíèåòî, ÷å òîâà òðÿáâà äà ñå ðàçáèðà “íå ñïîðåä
áóêâàòà íà ïèñàíèåòî, à äóõîâíî”, íå óñïîêîÿâàëî, à îãîð-
÷àâàëî “àíòðîïîìîðôèòèòå”. Òå âå÷å íå ìîæåëè äà ñå
ìîëÿò, “êîãàòî ÷îâåêîïîäîáíèÿò îáðàç íà Áîãà áèë ïðîãî-
íåí îò ñúðöåòî èì”. “Âçåõà ìè ìîÿ Ãîñïîä è íÿìà íà
Êîãî äà ñå íàäÿâàì, ïëà÷åë åäèí îò òÿõ, è íå çíàÿ íà Êîãî
äà ñå ìîëÿ è Êîãî äà çîâà”...  ïî-êúñíèòå ïàìåòíèöè íà
200
ìàíàñòèðñêàòà ëèòåðàòóðà ÷åñòî ñå ñáëúñêâàìå ñ ïîëåìè-
êà ñðåùó âèäåíèÿòà. “Äîðè è íàèñòèíà äà òè ñå ÿâè àíãåë,
íå ãî ïðèåìàé; íî ñå ñìèðè è êàæè: íåäîñòîåí ñúì äà
âèäÿ àíãåë àç, æèâåùèÿò â ãðåõîâå.” Âèæäàíåòî íà ñâîè-
òå ãðåõîâå å íàé-äîáðîòî îò âèäåíèÿòà, à îùå ïî-äîáðå å
äà áúäàò âèæäàíè ÷óæäèòå äîáðîäåòåëè... Äÿâîëúò ñå ÿâèë
íà íÿêîé ñòàðåö â îáðàçà íà Õðèñòà. È ñòàðåöúò ìó îò-
âúðíàë: “Íå òóê èñêàì äà âèæäàì Õðèñòà, à â äðóãèÿ
æèâîò”... Îðèãåí ïðèâëè÷àë íà ñàìî êàòî ìèñòèê è áîãî-
ñëîâ, íî è êàòî òúëêóâàòåë íà Ïèñàíèåòî. Â ìàíàñòèðèòå
Ñâåù. Ïèñàíèå áèëî ÷åòåíî ïîñòîÿííî, äåí ñëåä äåí, ïî
êèëèèòå è ñëåä áîãîñëóæåíèå, è äîðè öåëè áèáëåéñêè êíèãè
áèëè çàó÷àâàíè íàèçóñò. Óñòàâúò è îáè÷àÿò ïðèäàâàëè
òàêàâà âàæíîñò íà èçó÷àâàíåòî íà Ïèñàíèåòî, ÷å â êèíî-
âèèòå íà ïðåï. Ïàõîìèé ãðàìîòíîñòòà èìåííî çàòîâà áèëà
çàäúëæèòåëíà - íåãðàìîòíèòå áèëè ó÷åíè äà ÷åòàò âåäíà-
ãà ñëåä ïðèåìàíåòî èì â îáùåæèòèåòî, à äî òîâà âðåìå
òðÿáâàëî çà çàó÷àâàò Ïñàëòèðà è Åâàíãåëèåòî ïî ñëóõ.
Ïðî÷åòåíîòî ñå îáñúæäàëî íà îáùè ñúáðàíèÿ è â ÷àñòíè
ñúáåñåäâàíèÿ. Îòòóê ñòàâà ïîíÿòåí îñîáåíèÿò èíòåðåñ êúì
òúëêóâàòåëñêàòà ëèòåðàòóðà. È ïðè èçòúëêóâàíåòî èëè
ïðèëàãàíåòî íà áèáëåéñêèòå òåêñòîâå ïðè åãèïåòñêèòå ïîä-
âèæíèöè ìíîãî ÿðêî ñå ïðîÿâÿâà àëåãîðè÷åñêàòà òåíäåí-
öèÿ, “àëåêñàíäðèéñêèÿò” ñòèë íà âúçïðèÿòèå. Òóê ìîæå
äà ñå âèäè, ÷å âëèÿíèåòî íà Îðèãåí, ïðÿêî èëè ÷ðåç ïî-
ñðåäñòâîòî íà Äèäèì, å âúîáùå áëèçêî íà ìîíàøåñêèòå
êðúãîâå... Âëèÿíèåòî íà Êëèìåíò ìîæå äà ñå âèäè äîðè â
òîâà, ÷å èäåàëúò íà àñêåòè÷åñêè ïîäâèã ÷åñòî ñå îïðåäåëÿ
êàòî “áåçñòðàñòèå”, απαθεια (⠓Äóõîâíèòå áåñåäè”, ïðè
Åâàãðèé, ïðè Ïàëàäèé â ïðåäãîâîðà êúì “Ëàâñàèêà”)...
Ïðè Êàïàäîêèéöèòå è ïî-êúñíî â Àðîåïàãèòèêèòå ìîæå
äà ñå çàáåëåæè ñúçíàòåëíî çàèìñòâàíå íà íåîïëàòîíè÷åñ-
êà è ìèñòåðèàëíà òåðìèíîëîãèÿ. Òîâà áèëî â äóõà íà
Êëèìåíò... Âëèÿíèåòî íà àëåêñàíäðèéñêîòî áîãîñëîâèå
ÿñíî ñå ÷óâñòâà îùå ïðè ïúðâèÿ îïèò çà àñêåòè÷åñêè ñèí-
òåç â çíàìåíèòîòî æèòèå íà ïðåï. Àíòîíèé, ñúñòàâåíî îò
201
Àòàíàñèé Âåëèêè. Òî å íå òîëêîâà æèâîòîîïèñàíèå, êîë-
êîòî ðåëèãèîçíà õàðàêòåðèñòèêà, èäåàëåí ïîðòðåò, ñâåùåí
îáðàç, ñëîâåñíà èêîíà íà âåëèêèÿ îòøåëíèê è äóõîíî-
ñåö... Àñêåòè÷íèÿò ìèðîãëåä ñå å ôîðìèðàë íå áåç áîðáà.
È íå òðÿáâà äà ãî ñòèëèçèðàìå â åäèí îïðîñòÿâàù ñèí-
òåç.  ïàìåòíèöèòå íà àñêåòè÷åñêàòà ïèñìåíîñò íèå ñðå-
ùàìå íå ñàìî ðàçëè÷íè àñïåêòè èëè íþàíñè íà åäíà ìèñúë,
íî è ìíîãî äúëáîêè ðàçíîãëàñèÿ è äîðè ïðîòèâîðå÷èÿ.
Òîâà ñå îòíàñÿ íå ñàìî çà ïðàêòè÷åñêèòå âúïðîñè. È íà-
ïðåæåíèåòî ìåæäó èäåàëà íà ñúâúðøåíàòà ñàìîòà (“Íå
ìîãà äà áúäà åäíîâðåìåííî è ñ Áîãà, è ñ õîðàòà”, êàçâà
àââà Àðñåíèé) è èäåàëà íà äåéñòâåíîòî ìèëîñúðäèå òàêà
è îñòàíàëî íåðàçðåøåíî. Â òîâà ðàçíîãëàñèå ñå îòêðèâà
íÿêàêâà ïðåäåëíà ðåëèãèîçíà àíòèíîìèÿ - íå ñàìî àíòè-
òåçà... Íåâåäíúæ ñà áèëè ïîâäèãàíè ñ ãîëÿìà îñòðîòà è
áîãîñëîâñêè, è äîãìàòè÷åñêè âúïðîñè. Íå òðÿáâà äà ñå
çàáðàâÿò èìàíåíòíèòå òðóäíîñòè èëè ñúáëàçíè íà àñêåòè-
÷åñêèÿ îïèò è ìèñúë. Íàé-âå÷å âúçíèêâà âúïðîñúò çà ãðåõà
è ñâîáîäàòà. È ñ òîâà å ñâúðçàí åäèí äðóã âúïðîñ - çà
òàéíñòâàòà è ìîëèòâàòà. Òîâà å - â äðóãà ïîñòàíîâêà -
ñúùèÿò âúïðîñ çà áëàãîäàòòà è ñâîáîäàòà (èëè ïîäâèãà, ò.
å. òâîð÷åñêîòî ôîðìèðàíå íà ÷îâåêà). Íå å ÷óäíî, ÷å ïå-
ëàãèàíñòâîòî è îðèãåíèçìúò, è îùå ïîâå÷å åðåñòà íà åâõè-
òèòå (îò ευχη, ìîëèòâà) ñåðèîçíî âúëíóâàò ìîíàøåñêèòå
êðúãîâå. È âñè÷êè òåçè îòäåëíè âúïðîñè ñå ñâåæäàò äî
åäèí îáù - çà ñúäáàòà è ïúòÿ íà ÷îâåêà.  àñêåòè÷åñêèòå
ïàìåòíèöè ùå íàìåðèì íå ñàìî ïñèõîëîãè÷åñêè è åòè÷åñ-
êè ðàçìèøëåíèÿ, íî è åäíà ìåòàôèçèêà íà ÷îâåøêèÿ æè-
âîò... Ñàìî â òî÷íèÿ äîãìàòè÷åñêè ñèíòåç å ìîæåëà äà
íàìåðè ñâîåòî ðàçðåøåíèå ïðîáëåìàòèêàòà íà àñêåòèçìà
. Òîâà å ÿñíî îùå ïðè ñâ. Àòàíàñèé è Êàïàäîêèéöèòå.
Õðèñòîëîãè÷åñêèòå ñïîðîâå ñå ðåøàâàò íå ñàìî ÷ðåç äîã-
ìàòè÷åñêèÿ, íî è ÷ðåç àñêåòè÷åñêèÿ ñèíòåç. Íåãî íàìèðà-
ìå ó ïðåï. Ìàêñèì Èçïîâåäíèê. Äîãìàòèêàòà è àñêåòè-
êàòà îðãàíè÷íî è íåïðåñòàííî ñå ïðåïëèòàò â íåãîâàòà
ñèñòåìà.
202
 2. “ÄÓÕÎÂÍÈ ÁÅÑÅÄȔ

1. Ñáîðíèêúò “Äóõîâíè áåñåäè” (íà áðîé 50) å èçâåñ-

òåí â ðúêîïèñèòå ñ èìåòî íà Ìàêàðèé. Îò âðåìåòî íà ïúðâîòî
ìó èçäàíèå å ïðèåòî çà àâòîð äà ñå ñìÿòà ïðåï. Ìàêàðèé
Åãèïåòñêè, çíàìåíèòèÿò ñêèòñêè ïîäâèæíèê îò IV âåê, ó÷å-
íèêúò íà ïðåï. Àíòîíèé. Çà íåãî ïîäðîáíî ðàçêàçâà Ïàëà-
äèé (“Ëàâñàèê”, ãë. 17), ðàçêàçâà Ðóôèí, ñúùî Ñîêðàò è
Ñîçîìåí. Èçâåñòíî å íåãîâî îòäåëíî æèòèå â êîïòñêà è
ñèðèéñêà ðåäàêöèÿ. Íî íèêîé îò òåçè äðåâíè àâòîðè íå
ñïîìåíàâà çà òâîðåíèÿòà íà ïðåïîäîáíèÿ... Âåëèêèÿò ñòà-
ðåö æèâååë çàòâîðåíî ñ äâàìà ó÷åíèöè, êîèòî ïðèåìàëè
ïîñåòèòåëèòå. Êàêòî ñå èçðàçÿâà Ïàëàäèé, òîé æèâÿë ñúùî
êàòî ñòðàííèê íà òàçè çåìÿ, ìúðòúâ çà ñâåòà è çà çåìíèòå
ãðèæè, öåëèÿò â ñúçåðöàíèå è â áåñåäà ñ Áîãà... Ñàìî
Ãåíàäèé Ìàñèëèéñêè ñïîìåíàâà çà íåãîâè òâîðåíèÿ, íî
íàçîâàâà ïðè òîâà “ñàìî åäíî ïîñëàíèå” - unam tantum
ad juniores professionis suae scripsit epistolam... Âåðîÿò-
íî òîâà å èìåííî èçâåñòíîòî íè “äóõîâíî” ïîñëàíèå “äî
÷àäàòà”, ad filios (çàïàçåíî å â ëàòèíñêè ïðåâîä)... Òîâà,
÷å èçîáùî íå ñå ñïîìåíàâà ñáîðíèêúò ñ “áåñåäè”, ïðåäèç-
âèêâà íåäîóìåíèå. Îñîáåíî ñòðàííî å ìúë÷àíèåòî íà
Ïàëàäèé. Òîé áèë áëèçúê ñ Åâàãðèé, ó÷åíèêúò íà Ìàêà-
ðèé, è íå ìîæå äà íå çíàå òâîðåíèÿòà íà ïðåïîäîáíèÿ...
Íåâîëíî èçíèêâà ñúìíåíèå äàëè íàèñòèíà òåçè áåñåäè èëè
“îìèëèè” ïðèíàäëåæàò íà âåëèêèÿ Ìàêàðèé... Òðóäíî å
äà ñå äîâåðèì íà íàäïèñàíèÿòà íà ðúêîïèñèòå. È îñâåí
òîâà îòäåëíè áåñåäè ñå ñðåùàò è ïîä äðóãè èìåíà - íà
ïðåï. Åôðåì Ñèðèí, ïî-÷åñòî íà áëàæåíèÿ Ìàðê Ïóñ-
òèííèê. Â àðàáñêèÿ ïðåâîä öåëèÿò ñáîðíèê (21 áåñåäè) å
ïîäïèñàí ñ èìåòî íà Ñèìåîí Ñòúëïíèê... Âúâ âñåêè ñëó-
÷àé èçäàäåíèÿò òåêñò íà “áåñåäèòå” åäâà ëè å èçïðàâåí. Â
íåãî ñå óñåùà ïî-êúñíàòà îáðàáîòêà. Âåðîÿòíî è ñàìîòî
ðàçäåëåíèå íà “áåñåäè” ñëåäâà äà ñå ïðèïèøå íà ïî-êúñåí
ìåòàôðàñò; íåîòäàâíà áÿõà èçäàäåíè îùå ñåäåì áåñåäè
203
(ïðîäúëæåíèå íà ñáîðíèêà). Îòäåëíèòå áåñåäè ñà ïðåêà-
ëåíî ðàçëè÷íè ïî îáåì, íÿêîè èìàò ïî-ñêîðî õàðàêòåð íà
ïèñìà, â òåêñòà íå ñà ðÿäêîñò äîñëîâíèòå ïîâòîðåíèÿ.
Òðÿáâà äà äîáàâèì, ÷å ðåäàêòîðñêàòà ðàáîòà âúðõó “Áåñå-
äèòå” ïðîäúëæèëà è ïî-êúñíî. Ñðåä ðúêîïèñèòå ñà èçâå-
ñòíè “ñåäåì ñëîâà” íà Ìàêàðèé ïîä ðàçëè÷íè çàãëàâèÿ
(“Çà õðàíåíèåòî íà ñúðöåòî” è ò. ï.) “â ïðåðàáîòêà” íà
Ñèìåîí Ëîãîòåò (èëè Ìåòàôðàñò). Ìîæå äà ñå ïðåäïî-
ëîæè, ÷å è îñíîâíèÿò èçâåñòåí íà íàñ òåêñò íà áåñåäèòå å
âå÷å ðåçóëòàò íà îáðàáîòêà... Ìíîãî ïî-âàæíè ñà íàáëþ-
äåíèÿòà âúðõó ñúäúðæàíèåòî íà áåñåäèòå. Íà ìíîãî ìåñ-
òà âúçãëåäèòå íà àâòîðà äîñòà íàïîìíÿò çàáëóæäåíèÿòà
íà ò. íàð. ìåñàëèàíè èëè åâõèòè, êîèòî îïðîâåðãàâà îùå
áëàæ. Äèàäîõ â ñâîåòî “Ïîäâèæíè÷åñêî Ñëîâî”. Êîí-
ñòàíòèíîïîëñêèÿò ïðåçâèòåð Òèìîòåé â ñâîÿ èçâåñòåí
òðàêòàò “Çà ïðèåìàíåòî íà åðåòèöèòå” (íà÷àëîòî íà VII
âåê) è ïðåï. Èîàí Äàìàñêèí â îáçîðà “Íàêðàòêî çà åðå-
ñèòå” ïðèâåæäàò ìíîãî õàðàêòåðíè îòêúñè îò ìåñàëèàíñ-
êèòå êíèãè è òå ñà ìíîãî áëèçêè äî íÿêîè ðàçñúæäåíèÿ
íà àâòîðà íà “Äóõîâíè áåñåäè”... Áè áèëî òâúðäå
ïðèáúðçàíî äà ñå îòúæäåñòâÿâà ñáîðíèêúò “Áåñåäè” ñ îíà-
çè íåçàïàçèëà ñå äî íàøè äíè “Àñêåòè÷åñêà êíèãà” íà
ìåñàëèàíèòå, êîÿòî å áèëà ïðåäñòàâåíà è îñúäåíà îùå íà
Åôåñêèÿ ñúáîð.  “Áåñåäèòå” ìîãàò äà ñå îòáåëåæàò ñàìî
îòäåëíè “ìåñàëèàíñêè” ìîòèâè è ìíîãî îò âúçãëåäèòå íà
ìåñàëèàíèòå àâòîðúò íå ñàìî íå ñïîäåëÿ, íî è íàïðàâî
îïðîâåðãàâà. (Ñ ïî-ãîëÿìî îñíîâàíèå “Àñêåòèêîíúò” íà
åâõèòèòå ìîæå äà áúäå ïðèïîçíàò â ñúâñåì íåîòäàâíà
èçäàäåíèÿ è ìíîãî ëþáîïèòåí ñèðèéñêè ïàìåòíèê “Êíè-
ãà íà ñòåïåíèòå”. Òîâà äåéñòâèòåëíî å öÿëîñòíà àñêåòè-
÷åñêà ñèñòåìà, èçãðàäåíà íà íà÷àëà, ìíîãî áëèçêè äî ìåñà-
ëèàíñòâîòî. Ïàìåòíèêúò å ìíîãî ðàíåí, ìîæå áè îò ñàìîòî
íà÷àëî íà IV è äîðè êðàÿ íà III âåê. Âïðî÷åì è òóê àðõà-
èçìèòå íå áèâà äà ñå ïðèåìàò êàòî åðåñ.)  “Áåñåäèòå”
íèå îòêðèâàìå ñàìî îòäåëíè âúçãëåäè, ïîäîáíè íà ìåñà-
ëèàíñêèòå. Íÿìà íóæäà äà ïðèâèæäàìå òóê ïî-êúñíè
204
âñòàâêè. Áëèçîñò äî åâõèòèòå å âúçìîæíà è ïðè ïðàâî-
ñëàâåí àâòîð. Èñòîðèÿòà íà ìåñàëèàíñêàòà åðåñ è äîñåãà
íè å ìàëêî ïîçíàòà. Íî àñêåòè÷åñêèòå âúçãëåäè íà ìåñà-
ëèàíèòå î÷åâèäíî ñà áèëè ñàìî êðàéíî ðàçâèòèå íà îò-
äåëíè ìîòèâè îò ïðàâîñëàâíàòà àñêåòèêà (ñðâ. ïðè Åïè-
ôàíèé Êèïúðñêè). È íåòî÷íîñòòà íà àâòîðà íà “Áåñåäèòå”
ìîæå äà ñå îáÿñíè ÷åñòî ïúòè êàòî àðõàèçúì... Âúâ âñåêè
ñëó÷àé ïî-ïðåäïàçëèâî áè áèëî âúïðîñúò çà “Äóõîâíèòå
Áåñåäè” äà îñòàíå îòêðèò...
2. “Äóõîâíè áåñåäè” íå ñà áîãîñëîâñêî ðàçñúæäå-
íèå. Òå ñà ïî-ñêîðî èíòèìíè ïðèçíàíèÿ íà ñúçåðöàòåë,
ó÷åù è íàçèäàâàù îò ëè÷åí îïèò. È òîçè îïèò òîé îïèñâà
íà îïðåäåëåí ôèëîñîôñêè åçèê - íàé-ñèëíî ñå óñåùà âëè-
ÿíèåòî íà ñòîèöèçìà. Çà âúíøíèòå ôèëîñîôè îáà÷å àâ-
òîðúò ñïîìåíàâà ñàìî çà äà ïðîòèâîïîñòàâè íà åëèíñêàòà
ìúäðîñò èñòèííàòà è áëàãîäàòíà ôèëîñîôèÿ. “Åëèíñêèòå
ôèëîñîôè ñå ó÷àò äà âëàäåÿò ñëîâîòî. Íî èìà è äðóãè
ôèëîñîôè, íåñâåäóùè â ñëîâîòî, êîèòî ñå ðàäâàò è âåñå-
ëÿò çà Áîæèÿòà áëàãîäàò.” Èñòèíñêàòà ôèëîñîôèÿ å àñ-
êåòè÷åñêîòî ïîäâèæíè÷åñòâî, ñòÿæåíèåòî íà Äóõà - Äóõà
íà Ïðåìúäðîñòòà è Ðàçóìà. Èìåííî äóõîíîñíèÿò ñúçåð-
öàòåë èëè òàèéíîâèäåöúò å èñòèíñêèÿò ìúäðåö èëè ëþ-
áîìúäúð (òîâà å äîñòà îáè÷àéíà ìèñúë â àñêåòè÷åñêèòå
ïàìåòíèöè). “Áåñåäèòå” ñà íàïèñàíè ñ ÿðúê è èçðàçèòå-
ëåí åçèê.  òÿõ ñå óñåùà çàäúëáî÷åíî ïîçíàâàíå íà Ïèñà-
íèåòî, ðàçáèðàíî âèíàãè ⠓äóõîâåí” ñìèñúë - êàòî íÿ-
êàêâî Áîæèå ïîñëàíèå êúì õîðàòà, ïèñàíî, çà äà ãè ïðèçîâå
êúì äóõîâíî èçâèñÿâàíå. “Àêî ïúê ÷îâåê íå èäâà, íå ìîëè,
íå ïðèåìà, òî íÿìà äà èìà ïîëçà òîé îò ÷åòåíåòî íà Ïèñà-
íèÿòà.” È îñîáåíî Ñòàðèÿò Çàâåò å ñèìâîëè÷åñêî èëè
òàéíñòâåíî ñêàçàíèå çà äóøàòà. Äâå áåñåäè ñà èçöÿëî
ïîñâåòåíè íà èíîñêàçàíèÿòà: â 47-ìà ñå îáÿñíÿâà “òîâà,
êîåòî å áèëî ïîä çàêîíà”; â 1-âà - òàéíñòâåíèòå âèäåíèÿ
íà ïðîð. Èåçåêèèë ïðè ðåêà Õîâàð - “ïðîðîêúò å ñúçåð-
öàâàë òàéíàòà íà äóøàòà, êîÿòî òðÿáâà äà ïðèåìå ñâîÿ
Ãîñïîä è äà ñòàíå ïðåñòîë íà ñëàâàòà Ìó”... È òåìàòà çà
205
äóøàòà å îñíîâíàòà òåìà íà âñè÷êè áåñåäè.
3. ×îâåêúò å “íàé-âèñøåòî îò òâîðåíèÿòà”. Òîé å
ïî-âèñîêî íå ñàìî îò âèäèìàòà òâàð, íî è îò àíãåëñêèòå
ñèëè, ïî-âèñîêî îò ñëóæåáíèòå äóõîâå. È òîâà å çàñâèäå-
òåëñòâàë ñàì Áîã, êîéòî å äîøúë íà çåìÿòà èìåííî çàðàäè
÷îâåêà è å áëàãîâîëèë äà áúäå ðàçïíàò çàðàäè íåãîâîòî
ñïàñåíèå. “Âíèêíè, âúçëþáåíè, â óìíàòà ñúùíîñò íà äó-
øàòà è âíèêíè íå åäâà. Áåçñìúðòíàòà äóøà å äðàãîöåíåí
ñúñúä. Âèæ êîëêî ñà âåëèêè íåáåòî è çåìÿòà è íå çà òÿõ
å áëàãîâîëèë Áîã, à ñàìî çà òåáå”... Çàùîòî ñàìî ÷îâåêúò
å ñúçäàäåí ïî îáðàç Áîæè. “Íå çà Àðõàíãåëèòå Ìèõàèë
è Ãàâðèèë å êàçàë Áîã; äà ñúòâîðèì ... ïî Íàø îáðàç, è ïî
Íàøå ïîäîáèå; íî å êàçàë òàêà çà óìíàòà ÷îâåøêà ñúùíîñò,
çà áåçñìúðòíàòà äóøà”... Îáðàçúò Áîæè â ÷îâåêà îçíà÷à-
âà ïðåäè âñè÷êî äúëáîêà áëèçîñò è íÿêàêâî ðîäñòâî ñ
Áîãà, “âçàèìíîñò” ñ Íåãî. “Êîéòî ñúóìåå äà ïîçíàå äîñ-
òîéíñòâîòî íà ñâîÿòà äóøà, òîçè ùå ñúóìåå äà ïîçíàå ñè-
ëàòà è òàéíàòà íà Áîæåñòâîòî.” Ãîñïîä å ñúçäàë öåëèÿ
ñâÿò, íî â íèêîÿ òâàð îñâåí â ÷îâåêà íå ïî÷èâà Ãîñïîä;
“âñè÷êè òâàðè ñà âúâ âëàñòòà Ìó, è âñå ïàê Òîé íå å óòâú-
ðäèë â òÿõ ïðåñòîëà, íå å óñòàíîâèë îáùåíèå ñ òÿõ”. Çà-
òîâà è äóøàòà ñàìî â Áîãà ìîæå äà íàìåðè ïîêîé çà ñåáå
ñè...  ïúðâîçäàííèÿ Àäàì “îáðàçúò Áîæè” ñå å èçðàçÿ-
âàë ïðåäè âñè÷êî â íÿêàêâà îêðèëåíîñò íà äóõà, â êðèëà-
òà íà Ñâåòèÿ Äóõ, êîèòî ìîæåëè äà èçäèãàò ÷îâåêà êúì
Áîãà. “Áîã å ñúòâîðèë äóøàòà ïî îáðàçà íà äîáðîäåòåëòà
íà Äóõà, âëîæèë å â íåÿ çàêîíèòå íà äîáðîäåòåëèòå.”
Àâòîðúò ðàçëè÷àâà äâà îáðàçà Áîæèè â ÷îâåêà: åäèí ñÿ-
êàø åñòåñòâåí îáðàç, èçðàçÿâàù ñå â ñèëèòå è ñïîñîáíîñ-
òèòå íà äóøàòà, è “íåáåñíèÿò îáðàç”. Ïúðâàòà ÷åðòà íå
åñòåñòâåíèÿ îáðàç å ñâîáîäàòà íà ÷îâåêà. “Âèäèìàòà òâàð
å ñâúðçàíà ñ íÿêàêâî íåïîäâèæíî åñòåñòâî”, âèäèìèòå
òâàðè íå ìîãàò äà èçëÿçàò îò òîâà ñúñòîÿíèå, â êîåòî ñà
ñúçäàäåíè è íÿìàò âîëÿ. “À òè ñè ñúçäàäåí ïî îáðàç è
ïîäîáèå Áîæèå, çàùîòî êàêòî Áîã å ñâîáîäåí è òâîðè êàê-
âîòî èñêà, òàêà ñè ñâîáîäåí è òè. È àêî òè ïîèñêàø äà
206
çàãèíåø, òî ïðèðîäàòà òè å óäîáîèçìåíÿåìà. Àêî ïîèñ-
êàø äà èçðèãíåø õóëà, äà çàáúðêàø îòðîâà èëè äà óáèåø
íÿêîãî - íèêîé íå òè ñå ïðîòèâè è íå òè çàáðàíÿâà. Êîéòî
èñêà, òîé å ïîêîðåí íà Áîãà è âúðâè ïî ïúòÿ íà ïðàâäàòà,
è âëàäåå ïîæåëàíèÿòà”... Òàçè ôîðìàëíà ñâîáîäà íà èç-
áîð è âîëÿ, “ñàìîâëàñòèåòî” (αυτεξουσια), å íåîòìåíèìà
÷åðòà íà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî; è áëàãîäàòòà ñàìî ïîäòèêâà,
íî íå ïðèíóæäàâà âîëÿòà, êàêòî è ãðåõúò íå óãàñÿâà ñâî-
áîäàòà. È ïðè òîâà - ñâîáîäàòà íà èçáîðà èëè ïðîèçâîëà.
Äàæå ïàäíàëèÿò ÷îâåê èìà ñèëè äà ñå áîðè è äà ñå ïðîòè-
âè íà ãðàõà, ìàêàð è äà íå ìîæå äà ïîáåäè áåç Áîæèÿ
ïîìîù. È íèêîãà ãðåõúò íå å ïî-ñèëåí îò ÷îâåêà - òîãàâà
áè ñå ñíåëà îò íåãî âèíàòà. Íàïðîòèâ, óìúò å áîðåö è å
áîðåö, ðàâåí ïî ñèëà, è èìà ðàâíà ïî ìîù ñèëà äà ñå ñúïðî-
òèâëÿâà íà ãðåõà è äà ñå ïðîòèâè íà ïîìèñëèòå. È îáðàò-
íî: áëàãîäàòòà è ïðåóñïÿâàíåòî íå îãðàæäàò íåîòìåíèìî
÷îâåêà îò èçêóøåíèåòî è ñúáëàçúíòà. “Çàùîòî êàêòî
ñúâúðøåíèÿò íå å ïðèâúðçàí êúì äîáðîòî îò íÿêàêâà
íåîáõîäèìîñò, òàêà íå å ïðèâúðçàí êúì çëîòî è ïîòúíàëè-
ÿò â ãðÿõ, è òîçè, êîéòî ïðàâè îò ñåáå ñè ñúñúä íà äÿâî-
ëà... Íàïðîòèâ - è òîé èìà ñâîáîäàòà äà ñòàíå ñúñúä íà
èçáðàíèåòî è æèâîòà”... Áëàãîäàòòà íå îáâúðçâà ÷îâåêà,
òîé îñòàâà ñâîáîäåí è ìîæå îòíîâî äà ïàäíå, àêî ïîèñêà, è
îòíîâî äà âñòúïè â ìèð è îáùåíèå ñúñ ñàòàíàòà... Èçâåñ-
òíè ñà ñëó÷àè, êîãàòî “ïðîñâåòåíè è âêóñèëè” ëþäå, äàæå
óñúâúðøåíñòâàëè ñå â äîáðîòî, ñà îòïàäàëè: ÷îâåêúò ðàç-
äàë èìóùåñòâîòî ñè è ïóñíàë ðîáèòå ñè, íî ïàäíàë â ñàìî-
ìíåíèå è íàäìåííîñò; èçïîâåäíèê, êîéòî áèë èçòúðïÿë
ìú÷åíèÿòà, â ñàìàòà ñâîÿ òúìíèöà ïàäíàë â áëóä ñ èíîêè-
íÿòà, êîÿòî ìó ïðèñëóæâàëà; ïîäâèæíèê, êîéòî âå÷å ïðè-
òåæàâàë ñèëàòà äà èçöåëÿâà, ïàäíàë â ãîðäîñò... “Çàùîòî
ïðèðîäàòà å óäîáîèçìåíÿåìà è ÷îâåê ïîðàäè îñòàâàùèÿ ó
íåãî ïðîèçâîë, àêî ïîèñêà, ñòàâà ñèí Áîæè èëè èëè ïúê
ïî ñúùèÿ íà÷èí - ñèí íà ãèáåëòà”... Ñâîáîäàòà å Áîãîïî-
äîáíà ÷åðòà, íî òîâà å ñàìî ôîðìàëíî ïðåäóñëîâèå çà
Áîãîóïîäîáÿâàíåòî, îïðåäåëÿùî íåãîâàòà âúçìîæíîñò.
207
Èçâúí ñâîáîäàòà íÿìà Áîãîïîäîáèå, íî òî ñå ðåàëèçèðà
ñàìî â æèâîòî Áîãîîáùåíèå. Â íåãî èìåííî ñå ñúñòîè
ñúùåñòâåíèÿò îáðàç Áîæè â ÷îâåêà, îíçè “íåáåñåí îáðàç”,
êîéòî áèë äàäåí íà ïúðâîçäàííèÿ, íî áèë èçãóáåí îò íåãî
â ãðåõîïàäåíèåòî.  íà÷àëîòî ÷îâåê å ñúçäàäåí òàêà, ÷å
òðÿáâà äà ÷åðïè ñèëè çà æèâîò îò òîâà, êîåòî å èçâúí
íåãî: òÿëîòî ìó ñå íóæäàå îò õðàíà, íóæäàå ñå îò äóõîâíà
õðàíà è äóøàòà; àêî ïúê òîé ñå îãðàíè÷è ñ òîâà, êîåòî å â
íåãîâîòî åñòñòâî, áåç äà çàèìñòâà íèùî îòâúí, òî ñå ðàçðó-
øàâà è çàãèâà. “Ãîðêî äóøàòà - âúçêëèêâà äóõîâèäåöúò, -
êîÿòî îñòàâà ïðè ñâîÿòà ïðèðîäà è ñå óïîâàâà ñàìî íà
ñâîèòå äåëà, è íÿìà îáùåíèå ñ Áîæåñòâåíèÿ äóõ.” Äóøà-
òà, ñúòâîðåíà ïî Áîæèÿ îáðàç, ïîëó÷àâà ñèëà è õðàíà íå
îò ñâîåòî ñîáñòâåíî åñòåñòâî, à îò Áîãà è Íåãîâèÿ Äóõ. È
åòî - ïúðâîçäàííèÿò å áèë îáëå÷åí ñúñ ñëîâî è äóõ - òîâà
èìåííî å áèë “íåáåñíèÿò ìó îáðàç”, íåãîâàòà “íåáåñíà
äóøà”... Çà âòîðàòà, “íåáåñíàòà äóøà” íà ÷îâåêà, ãîâîðå-
ëè è ìåñàëèàíèòå. Íî ñõîäñòâîòî òóê å ïðèâèäíî. Àâ-
òîðúò íà “Áåñåäèòå” ðàçáèðà ïîä “íåáåñíà äóøà” äàðîâå-
òå íà Äóõà è Ñëîâîòî. Â ïúðâîçäàííèÿ ïðåáèâàâàëî
Ñëîâîòî è Ñëîâîòî áèëî íåãîâî íàñëåäèå, è îäåÿíèå, è
ñëàâà. Èìåííî òîâà îçíà÷àâà : “â íà÷àëî áå Ñëîâîòî”...
È â Àäàì ïðåáèâàâàë Äóõúò, ó÷èë ãî è ìó âíóøàâàë -
çàùîòî Ñëîâîòî áèëî âñè÷êî çà íåãî è Àäàì áèë ïðèÿòåë
Áîæè. Òîé áèë âëàäèêà íà âñè÷êî, çàïî÷âàéêè îò íåáåòî,
òà è äî äîëíèÿ ñâÿò, óìååë äà ðàçëè÷àâà ñòðàñòèòå, áèë
÷óæä íà äåìîíèòå, ÷óæä áèë íà ãðåõà è ïîðîöèòå - áèë
Áîæèå ïîäîáèå... Òîâà ó÷åíèå çà “äâàòà îáðàçà” è çà
ïúðâîçäàííîòî ïîìàçàíèå íà ÷îâåêà îò÷àñòè íàïîìíÿ ðàç-
ëèêàòà ìåæäó ñúòâîðåíèå è “ðàæäàíå” íà ÷îâåêà ïðè ñâ.
Àòàíàñèé.
4. Òåçè ïúðâè äàðîâå, òîçè íåáåñåí îáðàç Àäàì èç-
ãóáâà â ãðåõîïàäåíèåòî, êàòî ïî ñèëàòà íà ñâîåòî çëî ïðî-
èçâîëåíèå ïðåñòúïâà çàïîâåäòà è êàòî ñëóøà ëóêàâèÿ -
“ñòàâà óÿçâåí è ìúðòúâ”... ×îâåêúò ñå óâëè÷à â çëîòî,
óâëè÷à ñå ïî ñîáñòâåíà âèíà, “ïî ñàìîïðîèçâîëåíèå”...
208
Çëîòî îáõâàùà, ïðîíèçâà ÷îâåêà, íî ñàìèÿò ÷îâåê íå ñå
ïðåâðúùà â íåùî çëî. Çëîòî îñòàâà íåùî âúíøíî, ÷óæå-
ðîäíî çà íåãîâîòî åñòåñòâî. ×îâåêúò å îáëàäàí îò çëîòî...
 ãðåõîïàäåíèåòî ÷îâåê ãóáè è åñòåñòâåíèÿ ñè, è íåáåñíèÿ
ñè îáðàç. “Òîé ãóáè, ïúðâî, äîñòîÿíèåòî íà ñâîÿòà ïðèðî-
äà, ÷èñòî, ïðåêðàñíî, ñúçäàäåíî ïî îáðàç Áîæè; âòîðî, è
ñàìèÿ îáðàç, â êîéòî ïî îáåòîâàíèå ñå ñúñòîè öÿëîòî ìó
íåáåñíî íàñëåäñòâî.” Òîâà áèëà ñìúðòòà... È âúçêðåñåíè-
åòî å âúçñòàíîâÿâàíå íà “íåáåñíèÿ îáðàç”, ò. å. íà áîãîîá-
ùåíèåòî, îíàçè äóõîíîñíà ïúëíîòà, îò êîÿòî Àäàì å îò-
ïàäíàë - íîâîòî ñòÿæåíèå è ïðèäîáèâàíå íà Äóõà. Àêî
îáùåíèåòî íà äóøàòà ñ Áîãà å íÿêàêúâ òàèíñòâåí áðàê ñ
íåáåñíèÿ Æåíèõ, òî ãðåõîâíàòà ðàçëúêà ñ Áîãà å íÿêàêâî
âäîâñòâî íà äóøàòà, êîÿòî çàðàäè ïðåñòúïâàíå íà çàïî-
âåäòà å èçîñòàâåíà îò íåáåñíèÿ Ñúïðóã. È îò âðåìåòî íà
ãðåõîïàäåíèåòî, ÷îâåê íå å âúæäàë íåáåñíèÿ Îòåö, íå å
âèæäàë áëàãîñúðäå÷íàòà è äîáðà Ìàéêà, áëàãîäàòòà íà
Äóõà, íå å âèæäàë Ãîñïîäà, ñëàä÷àéøèÿ è âúæäåëåí áðàò
(ñðâ. ïðè Àôðààò). Áîæèÿò ëèê å ïðåñòàíàë äà ñå îòðàçÿ-
âà â äóøàòà, ìàêàð è Áîã äà íå å ïðåñòàíàë äà îáðúùà
ëèöåòî Ñè êúì íåÿ; è ëèøåíà îò öàðñêèÿ ïå÷àò, òÿ å èçãó-
áèëà ÷åñòòà è öåíàòà ñè - êàêòî ìîíåòàòà áåç öàðñêèÿ
îáðàç íå å â îáðàùåíèå, ìàêàð è äà å îò ñêúïîöåíåí ìå-
òàë... Îæèâîòâîðÿâàíåòî è âúçêðåñåíèåòî íà äóøàòà å
âúçâðúùàíå íà òîçè îáðàç è ïå÷àò. Òîé íå ïðèíàäëåæè íà
÷îâåøêîòî åñòåñòâî, íî ñå íàëàãà âúðõó íåãî êàòî ÷å ëè
îòâúí. È ñ òîâà ÷îâåê ñå èçäèãà ïî-âèñîêî îò ñàìèÿ ñåáå
ñè, íàä çàòâîðåíîòî â ñåáå ñè åñòåñòâî. È âñå ïàê òîâà å
âúçìîæíî ñàìî â ñâîáîäà: “Àêî íÿìà èçâîëåíèå, Áîã íå
ïðàâè íèùî, ìàêàð è äà ìîæå”... Ãðåõîïàäåíèåòî å âåëè-
êà êàòàñòðîôà. Âñè÷êî ñå ðàçñòðîéâà. Çàòâîðåí â ñâîåòî
åñòåñòâî, ÷îâåê ñòàâà íåìîùåí è áåçñèëåí. ×îâåêúò ìîæå
äà æèâåå èñòèíñêèÿ æèâîò ñàìî â Áîãà è çàòîâà, îòïàäàé-
êè îò Íåãî, æèâåå ïðèâèäåí æèâîò, “æèâîò íà ñìúðòòà”. Â
ñâîåòî íåïîñëóøàíèå ÷îâåêúò å “óìðÿë ñúñ ñòðàøíà äó-
øåâíà ñìúðò”. Íåãîâèÿò óì îò ãîðíîòî ñå å îáúðíàë êúì
209
äîëíîòî - è î÷èòå ìó, êîãàòî íåáåñíèòå áëàãà ñà ñòàíàëè
íåäîñòúïíè çà òÿõ, “ïðîãëåäíàëè çà ïîðîöèòå è ñòðàñòè-
òå”... Òóê îòíîâî çâó÷àò ìîòèâèòå íà ñâ. Àòàíàñèé....
Åñòåñòâîòî ñå ïîìðà÷àâà îò çëàòà è ëóêàâà ïðèìåñ: ïàä-
íàëàòà äóøà å ïðîíèçàíà îò ãðåõîâíè ñèëè. Ãðåõúò ñå
ïðèìåñâà êúì äóøàòà êàòî íÿêàêâà çàêâàñêà. Çìèÿòà ñòà-
âà ïðè äóøàòà “êàòî ÷å âòîðà äóøà”. Ëóêàâèÿò êíÿç îá-
ëè÷à äóøàòà ñúñ ñâîÿòà çëîáà è ãðÿõ êàòî ñ íÿêàêâà “ïîð-
ôèðà íà òúìàòà” è ÿ îñêâåðíÿâà öÿëàòà, “öÿëàòà ÿ ïëåíÿâà
â ñâîÿòà âëàñò, êàòî íå îñòàâÿ íèùî ñâîáîäíî - íèòî ïî-
ìèñëèòå, íèòî óìà, íèòî òÿëîòî”. È îò ãðåõîâíîñòòà íà
äóøàòà è òÿëîòî ñòàâà ñòðàäàùî è òëåííî. Ëóêàâîòî ñëî-
âî ïðîíèêâà ïðåç ñúðöåòî â öåëèÿ ÷îâåøêè ñúñòàâ, è ãðåõúò
òå÷å â ñúðöåòî, êàêòî âîäà â òðúáà. Òàêà ñå å ñëó÷èëî ñ
Àäàì. “È âñè÷êè íèå ñìå ñèíîâå íà òîçè ïîìðà÷åí ðîä”...
Öåëèÿò àäàìîâ ðîä å çàêâàñåí ñ òàçè “çàêâàñêà íà çëî-
âðåäíèòå ñòðàñòè”, êúì êîÿòî ñå ïðèîáùèë Àäàì, ïðå-
ñòúïâàéêè çàïîâåäòà. Âúòðåøíîòî ñàìîíàáëþäåíèå îòêðè-
âà â äóøàòà òàçè íåéíà îáëàäàíîñò è èçðàíåíîñò: èìåííî
òîâà ïàäíàëî ñúñòîÿíèå ñòàâà èçõîäíà òî÷êà íà ïîäâèæ-
íè÷åñêàòà áîðáà, ÷ðåç êîÿòî äóøàòà òðÿáâà äà ñå î÷èñòè è
îñâîáîäè, äà óìðå çà ïî-ëîøèÿ æèâîò - èìåííî äà óìðå:
îò íåÿ òðÿáâà äà îòëåòè ïðèëåïèëàòà ñå êúì íåÿ “âòîðà
äóøà”, “ëóêàâîòî ñëîâî”...  ñúðöåòî èìà íÿêàêâà äúëáî-
÷èíà è íà äúíîòî ëåæè òèíÿ. Òàì èìà æèâîò, èìà è ñìúðò...
Ãðåõúò ñå å âêîðåíèë â äóøàòà. Ñàòàíàòà ïîòðèñà è ðàç-
êëàùà äóøàòà, äîâåæäà ÿ äî ñìåòåíèå è òðåâîãà - “è êàêòî
ïøåíèöàòà áèâà âúðòÿíà â ñèòîòî, ïî íàé-ðàçëè÷íè íà÷è-
íè âúëíóâà ÷îâåøêèòå ïîìèñëè”... Öåëèÿò ðîä Àäàìîâ
òàéíñòâåíî ïðèåìà âúðõó ñåáå ñè íÿêàêúâ Êàèíîâ îáðàç,
“ïîäîáèå íà Êàèíîâîòî ëóêàâñòâî”... Öåëèÿò âèäèì ñâÿò
å â ñìåòåíèå, â áåçïîðÿäúê, â áîðáà. Íî ìàëöèíà çíàÿò, ÷å
òîâà å îò ëóêàâàòà ñèëà: “ñâåòúò ñòðàäà îò íåäúãà íà ïî-
ðîêà, è íå çíàå òîâà”... - Ãðåõúò å “íÿêàêâà óìíà è ìèñëå-
íà ñèëà íà ñàòàíàòà”. È ñàòàíàòà òúðñè çà ñåáå ñè ïîêîé è
ïðîñòîð â äóøàòà. Ãðåõúò å æèëîòî íà ñìúðòòà... “Ãðåõúò”
210
(αµαρτια) å íÿêàêâà òúìíà ïðîòèâîñèëà íà áëàãîäàòòà
(χαρις). Òÿõíîòî ñòúëêíîâåíèå è áîðáà ñå ðàçãðúùà â
ñâîáîäàòà: “Òàêà ñúðöàòà íà ïîäâèæíèöèòå íè ÿâÿâàò çðå-
ëèùåòî - òàì ëóêàâèòå äóõîâå ñå áîðÿò ñ äóøàòà, à Áîã è
àíãåëèòå ñúçåðöàâàò ïîäâèãà”... Ñàòàíàòà âëèâà â äóøàòà
íÿêàêâà òúìíà è ñúêðîâåíà ñèëà íà ìðàêà, îáâèâà ÿ ñ
ïóðïóðà íà ìúãëàòà - òîâà îòíîâî å ïðÿêà ïðîòèâîïîëîæ-
íîñò íà Áîæåñòâåíàòà ñâåòëèíà è îáëè÷àíåòî â ñëàâà. Òàçè
ñèìâîëèêà íà ñâåòëèíàòà è ìðàêà íå å ñàìî ìåòàôîðà;
ñàòàíèíñêàòà òúìà å íÿêàêúâ âåùåñòâåí ïîêðîâ, ìúãëà...
Íî ïðåäè âñè÷êî ãðåõúò å ìÿñòîòî íà ìèñòè÷åñêî îáùå-
íèå ñúñ ñàòàíàòà. Èçêóøåíèåòî çàïî÷âà ñ ðàçñåéâàíåòî
íà äóõà, êîéòî ñå ïðèâúðçâà êúì çåìíèòå ãðèæè è âïå÷àò-
ëåíèÿ. È îò òîâà ñå ïðèòúïÿâà çîðêîñòòà, ÷îâåê ïðåñòàâà
äà çàáåëÿçâà ñâîèòå ÿçâè è òàéíèòå ñòðàñòè íà äóøàòà -
“òîé íå ðàçáèðà, ÷å âúòðå â íåãî èìà äðóãà áîðáà, è áèòêà,
è áðàí”. È òîãàâà äóøàòà ñòàâà áåççàùèòíà è íåâíèìà-
òåëíà. Ñàòàíàòà íàé-÷åñòî ïðàâè ñâîèòå âíóøåíèÿ íà äó-
øàòà ïîä âèäà íà äîáðè ïîìèñëè è ÿ âúâëè÷à â òúíêè è
áëàãîâèäíè íà÷èíàíèÿ “è âúâëè÷àíèÿò íå ñúóìÿâà äà ðàç-
ëè÷è òîâà è çàòîâà ïîïàäà â äÿâîëñêèòå ìðåæè íà ïîãè-
áåëòà”... Ñàòàíàòà íèêîãà íå ïðåêðàòÿâà ñâîèòå íàïàäå-
íèÿ - çàòîâà å òîëêîâà îïàñíî äà ñè âúîáðàçÿâàìå, ÷å
áèòêàòà å ïðèêëþ÷èëà è çàâúðøèëà. Òàêàâà íå÷óâñòâè-
òåëíîñò å íàé-îïàñíà . ×åñòî ñå ñëó÷âà òàêà, ÷å èçâåäíúæ
èçáóõâà ïîõîò â õîðà, êîèòî îò äúëãî âðåìå ñà ñìÿòàëè, ÷å
âå÷å å èçòëÿëî âúæäåëåíèåòî â òÿõ. È àêî íå ñå áîðè
äóøàòà è íå óêðåïâà â ëþáîâ êúì Áîãà, òÿ ñå îìðà÷àâà è
ïàäà âúâ âëàñòòà íà ñàòàíàòà. Òàêúâ å “ïëúòñêèÿò ÷îâåê”
(ñðâ. àëåêñàíäðèéñêîòî îòëè÷àâàíå íà “ïëúòñêè” è “äó-
õîâåí ÷îâåê”). Ïðè “ïëúòñêèòå ëþäå”, òåçè ìíèìè õðèñ-
òèÿíè, êîèòî îùå íå ñà ñòÿæàâàëè Õðèñòîâîòî áîãàòñòâî,
âñè÷êî å ÷óæäî, à òå ñàìèòå ñà ãîëè. È ñúùî êàêòî è
ñâåòñêèòå ëþäå òå ñà â ðàçäâîåíèå, â ñìåòåíèå è íåóñòðîé-
ñòâî. Ãëàâíàòà áîðáà ïðîòè÷à îòâúòðå. È àêî äóøàòà íå
âîäè òàçè âúòðåøíà áîðáà, ñàòàíàòà âñå ïîâå÷å ÿ îâëàäÿâà,
211
îïóñòîøàâà ÿ, è ñëàãà íà íåÿ ñâîÿ ïå÷àò. È íàêðàÿ âúçñÿ-
äà â óìà, â ñúðöåòî è â òÿëîòî êàòî íà ñâîé ñîáñòâåí ïðå-
ñòîë. “Êîãàòî ñëóøàø çà ãðîáîâå, ïðåäñòàâÿé ñè ìèñëåíî
íå ñàìî âèäèìèòå ãðîáîâå: çàùîòî ãðîá è ìîãèëà å çà òåáå
ñàìîòî òè ñúðöå. Êîãàòî òàì ñå å çàãíåçäèë êíÿçúò íà
ëóêàâñòâîòî è íåãîâèòå àíãåëè, êîãàòî ïðîïðàâÿò òàì ïúòå-
êè è ïúòèùà, ïî êîèòî ñàòàíèíñêèòå ñèëè äà ïðåìèíàâàò â
òâîÿ óì è â ïîìèñëèòå òè, òîãàâà íå ñè ëè àä, íå ñè ëè òè
ãðîá, íå ñè ëè ìîãèëà, íå ñè ëè ìúðòâåö òè ïðåä Áîãà?” È
òîâà ñúæèòåëñòâî íà äóøàòà ñ ëóêàâèÿ êíÿç íà ìðàêà å
ðàçòëåíèå è áëóä: “Çàùîòî èìà áëóä, êîéòî ñå èçâúðøâà
òåëåñíî, íî èìà è áëóä íà äóøàòà, âñòúïâàùà â îáùåíèå
ñúñ ñàòàíàòà. Åäíà è ñúùà äóøà áèâà ñúîáùíèöà è ñåñòðà
èëè íà äåìîíèòå, èëè íà Áîãà è àíãåëèòå, è ïðåëþáîäåé-
ñòâàéêè ñ äÿâîëà, ïðàâè ñåáå ñè âå÷å íåáëàãîïîòðåáíà çà
íåáåñíèÿ Æåíèõ”... Òÿ å îáåùàíàòà öàðèöà, íàïóñíàëà
Öàðÿ, çà äà ñòàíå áëóäíèöà - è çà òîâà ïàäåíèå èìà ïå÷àë,
è ïëà÷, è ñêðúá íà íåáåñàòà. Ñàòàíàòà ñå âíåäðÿâà â äóøà-
òà è ÿ óãîâàðÿ - “è àêî òÿ ñå ñúãëàñÿâà, òî áåçïëúòíàòà
äóøà âëèçà â îáùåíèå ñ áåçïëúòíàòà çëîáà íà äóõà è
ïðåëþáîäåéñòâà â ñúðöåòî ñè îíçè, êîéòî ïðèåìà â ñåáå
ñè ïîìèñëèòå íà ëóêàâèÿ è ñå ñúãëàñÿâà ñ òÿõ”...Òðÿáâà
äà ïîä÷åðòàåì: òîâà îáùåíèå íå å ñëèâàíå, à íÿêàêâî
“ñú-ðàçòâîðåíèå” (κρασις). “Ñàòàíàòà ñòàâà íåùî åäíî ñ
äóøàòà, äâàòà äóõà ïî âðåìå íà áëóäà èëè óáèéñòâîòî
ñúñòàâëÿâàò åäíî”. È âñå ïàê äóøàòà âèíàãè îñòàâà ñàìà-
òà ñåáå ñè. È â òîâà å íåéíàòà âúçìîæíîñò çà ïîêàÿíèå è
ïëà÷. Òîâà å íÿêàêâî äèíàìè÷íî ñâúðçâàíå íà äâå ðàçíî-
ðîäíè è íåçàâèñèìè íà÷àëà: ãðåõîâíîñòòà å îáëàäàíîñòòà
îò çëàòà ñèëà, íî äóøàòà íå ñå ïðåâðúùà â íåùî çëî è íå
ãóáè ñâîáîäàòà ñè - ìàêàð è ñâîáîäàòà íà åñòåñòâîòî äà íå
å äîñòàòú÷íà çà äåéñòâèòåëíîòî îñâîáîæäåíèå îò ðîáñòâîòî
è ïëåíà...Òåçè ðàçñúæäåíèÿ ñà ìíîãî ñâîåîáðàçíè. È òå
íàèñòèíà íàïîìíÿò ó÷åíèåòî íà ìåñàëèàíèòå çà “îáùåíè-
åòî” íà ñàòàíàòà ñ ÷îâåøêàòà äóøà êàòî íÿêàêâî áëóäíî
ñúæèòåëñòâî, çà âñåëÿâàíåòî íà áåñîâåòå, çà ñòðàííîòî “ñúî-
212
áèòàâàíå” íà ñàòàíàòà è Ñâåòèÿ Äóõ â ÷îâåøêèòå äóøè,
êúäåòî ìåæäó òÿõ ïðîòè÷à íÿêàêâà áîðáà. Íàé-çàãàäú÷-
íî å ìúë÷àëèâîòî äîïóñêàíå íà àâòîðà íà “Áåñåäèòå”, ÷å
êðúùåíèåòî íå îñâîáîæäàâà ÷îâåêà îò ñêâåðíîòàòà, ÷å è â
êðúñòåíèòå èìà íÿêàêâî ïîâðåæäåíèå, êîåòî ñå èçöåëÿâà
ñàìî ñ äóõîâåí ïîäâèã è ìîëèòâà. Èçëèçà, ÷å íå êðúùåë-
íàòà áëàãîäàò, à ñèëàòà íà ñîáñòâåíèÿ ìîëèòâåí ïîäâèã
îñâîáîæäàâà ÷îâåêà îò ãðåõîâíàòà ñêâåðíîòà, îò “ïúðâî-
ðîäíèÿ ãðÿõ”, ïî-òî÷íî êàçàíî - ñèëàòà íà áëàãîäàòòà, íî
íà îíàçè áëàãîäàò, êîÿòî ñå ïðèäîáèâà â ìîëèòâåíèÿ ïîä-
âèã, à íå â êðúùåëíîòî âúçðàæäàíå. Òàêàâà èìåííî å áèëà
è îñíîâíàòà ìèñúë íà åâòèõèòå (“ìîëåùèòå ñå”). È âñå
ïàê åäâà ëè ñàìî åâòèõèòå ñà ìèñëåëè òàêà. Âúîáùå õðè-
ñòèÿíñêîòî ñàìîíàáëþäåíèå îòêðèâà â ÷îâåøêàòà äóøà
ãðåõîâíàòà íåìîù, ëåñíîïðîõîäèìîñòòà çà ãðåõà è çà äÿ-
âîëñêèòå ïðèëîçè. Êðúùåëíîòî îñâîáîæäåíèå âúâ âñåêè
ñëó÷àé ñå çàêðåïâà ñàìî ñ ïîäâèãà. Ìîíàøåñêèÿò îïèò
ïðåäðàçïîëàãà êúì ïñèõîëîãè÷åñêè ïåñèìèçúì. Îò àñêå-
òè÷åñêèòå ïàìåòíèöè íèå çíàåì, ÷å íà Èçòîê ïîäâèæíè-
öèòå íåðÿäêî ñà èìàëè ñêëîííîñò äà ïðåóâåëè÷àâàò ñèëà-
òà íà ãðåõîâíàòà ïðèðîäà, äà óìàëÿâàò äîíÿêúäå
êðúùåëíîòî îáíîâëåíèå. È òðÿáâà äà ïîìíèì, ÷å àâòîðúò
íà “Áåñåäèòå” ðàçñúæäàâà êàòî ïñèõîëîã, à íå êàòî äîã-
ìàòèê. Íå áèâà äà çàáðàâÿìå äðåâíèÿ îïèò çà îáëàäàíîñ-
òòà, êîéòî â ïàìåòíèöèòå íåðÿäêî ñå îïèñâà â ïî÷òè ïðè-
êàçíè, íî ïñèõîëîãè÷åñêè ïðàâäèâè îáðàçè (ñðâ. íå ñàìî
⠓Æèòèåòî íà Àíòîíèé”, íî è ïðè Åâàãðèé).
5.  ãðåõîïàäåíèåòî íà Ïúðâîçäàííèÿ ÷îâå÷åñòâîòî
îòïàäà îò Áîãà, ëèøàâà ñå îò áëàãîäàòíî îáùåíèå è ïîä-
äðúæêà, “îñòàâà ïðè ñâîåòî ñîáñòâåíî åñòåñòâî”, ñòàâà íå-
ìîùíî è áåçñèëíî. È çàòîâà ïîïàäà ïîä âëàñòòà íà äÿâî-
ëà. ×îâåê íå ìîæå äà ñå îñâîáîäè îò òàçè âëàñò ñúñ ñâîèòå
ñîáñòâåíè ñèëè. Çà îñâîáîæäåíèåòî íà çåìÿòà íèçõîæäà
ñàì Áîã. Õðèñòîñ å äîøúë ïðåäè âñè÷êî çà áîðáà ñúñ
ñàòàíàòà çà äóøàòà íà ÷îâåêà. Òîâà å îðèãåíîâñêèÿò ìî-
òèâ. Ãîñïîä èäâà ïðè ñìúðòòà, íèçõîæäà â àäà è “áåñåäâà
213
ñúñ ñìúðòòà, è ïîâåëÿâà äà ñå èçòðúãíàò äóøèòå îò àäà è
ñìúðòòà è äà Ìó áúäàò âúðíàòè” - çà ñúæèâÿâàíå. “È
ëóêàâèòå ñèëè ñ òðåïåò âðúùàò îêîâàíèÿ Àäàì... Ìúðòâîòî
òÿëî å ïîáåäèëî è óìúðòâèëî çìèÿòà, êîÿòî æèâåå è ïúëçè
â ñúðöåòî... Ìúðòâîòî òÿëî å ïîáåäèëî æèâàòà çìèÿ”...
Òîâà å ñòàíàëî âåäíúæ, íî ñå ïîâòàðÿ îòíîâî âúâ âñÿêà
äóøà: è Ãîñïîä íèçõîæäà íå ñàìî â àäà, íî è â òúìíèòå
äúëáèíè íà âñÿêî ñúðöå. È òàì èçòðúãâà ïëåâåëèòå íà
ãðåõà è âúçñúçäàâà çàïóñòÿëàòà äóøà - âúçñúçäàâà ÿ ñ
äúðâîòî íà êðúñòà. Ñúêðóøåíà å âå÷å âëàñòòà íà ñàòàíà-
òà, íî âñå îùå îñòàâàò çà íåãî âõîäîâå âúâ âñÿêà äóøà...
Íà âñåêè ÷îâåê âñå îùå ïðåäñòîÿò áîðáàòà è ñïîðúò ñ
ëóêàâèòå ñèëè. Â òîçè ñïîð òîé èìà ïîìîùíèê è ïîêðî-
âèòåë - Õðèñòîñ, Êîéòî çà âñÿêà äóøà ñå áîðè ñ ïðîòèâíè-
êà... - Î÷èñòâàíåòî íà ñúðöåòî è ïîáåäàòà íàä äÿâîëà íå
èç÷åðïâàò èçêóïèòåëíîòî Õðèñòîâî äåëî. “Ãîñïîä å èä-
âàë íå ñàìî çà äà èçãîíè çëèòå äóõîâå, íî è çà äà Ñè
âúðíå Ñâîÿ ñîáñòâåí äîì è õðàì - ÷îâåêà”... Çà äà èçïè-
øå îòíîâî â ÷îâåøêîòî ñúðöå íåáåñíèÿ îáðàç è äà âúðíå
íà äóøàòà êðèëàòà íà äóõà - “çà äà ïðèåìåø â ñåáå ñè è
òè, êîéòî ñè îò ïðúñò, íåáåñíàòà äóøà”... Çàðàäè òîâà å
ñíèçõîäèë Áîã îò ñâåòèòå Ñâîè íåáåñà, âúçïðèåë å ðàçóì-
íàòà ÷îâåøêà ïðèðîäà è ÿ å ñú-ðàçòâîðèë ñ Áîæåñòâåíèÿ
äóõ - “çà äà èçìåíè, îáíîâè è ïðåîáðàçè åñòåñòâîòî”, çà äà
íàïðàâè íàñ, êàêòî å êàçàë àïîñòîëúò, “ïðè÷àñòíèöè íà
Áîæåñòâåíîòî åñòåñòâî”... Ãîñïîä å äîøúë, çà äà äàðóâà
íà ÷îâåêà Äóõà è â íåãî æèâîòà - “çà äà íàïðàâè âÿðâà-
ùèòå â Íåãî íîâ óì, íîâà äóøà, íîâè î÷è, íîâ ñëóõ, íîâ
äóõîâåí åçèê - ñ åäíà äóìà: äà ãè íàïðàâè íîâè õîðà èëè
íîâè ìåõîâå, çà äà íàëåå â òÿõ íîâîòî âèíî - Ñâîÿò Äóõ”...
Çàòîâà è ñå íàðè÷à Òîé Õðèñòîñ, “çà äà ìîæåì è íèå, ïî-
ìàçàíèòå ñúñ ñúùèÿ åëåé, ñ êîéòî å ïîìàçàí è Òîé, äà
ñòàíåì ïîìàçàíèöè è äà áúäåì, òàêà äà ñå êàæå, åäíà
ñúùíîñò è åäíî òÿëî ñ Íåãî”. Çà òîâà å ïðèçâàí ÷îâåêúò,
íî òðÿáâà äà ãî ïîñòèãíå â ïîäâèãà... Íà ÷îâåêà ïî ïðè-
ðîäà å ñâîéñòâåíî äà ñå ñòðåìè - “è òîâà ñòðåìëåíèå èçèñ-
214
êâà Áîã”... Òîé ïîâåëÿâà ÷îâåêúò ïúðâî äà ðàçáåðå, à ñëåä
òîâà äà âúçëþáè è äà ñå ñòðåìè ñ âîëÿòà ñè. Ïî òàêúâ
íà÷èí èçâúðøâàíåòî íà äåëàòà îò Äóõà çàâèñè îò âîëÿòà
íà ÷îâåêà... “Òàêà, àêî íÿêîé íå ïðèñòúïè êúì Ãîñïîäà ïî
ñîáñòâåíàòà ñè âîëÿ è ñ öÿëîòî ñè æåëàíèå è íå Ãî ìîëè
ñ ïúëíà âÿðà, òîçè íÿìà äà ïîëó÷è èçöåëåíèå”... Ñàìî â
ïîâÿðâàëèòå è îáúðíàòèòå êúì Íåãî äóøè Õðèñòîñ “ïî
ñâîé îáðàç æèâîèçïèñâà íåáåñíèÿ ÷îâåê è îò Ñâîÿ Äóõ, îò
èïîñòàñàòà íà íåèçðå÷åíàòà Ñâîÿ ñâåòëèíà èçïèñâà íå-
áåñíèÿ îáðàç... À àêî íÿêîé íå å íåïðåñòàííî óñòðåìåí
êúì Íåãî è íå å ïðåçðÿë âñè÷êî îñòàíàëî, â òàêúâ Ãîñïîä
íå ïèøå îáðàçà Ñâîé ñúñ Ñâîÿòà ñâåòëèíà”...
6. Äóõîâíèÿò ïúò íà ÷îâåêà çàïî÷âà ñ ðàçêàÿíèåòî.
“Àêî äóøàòà âúçäúõíå è âúççîâå êúì Áîãà, Òîé £ èçïðà-
ùà äóõîâíèÿ Ìîèñåé, êîéòî ÿ èçáàâÿ îò åãèïåòñêîòî ðîá-
ñòâî. Íî èçïúðâîì íåêà âîïèå è ñòåíå - è òîãàâà ùå âèäè
íà÷àëîòî íà èçáàâëåíèåòî”... Òîâà å ñàìî íà÷àëîòî íà
ïîäâèãà. È ñâîáîäíîòî ïðîèçâîëåíèå òðÿáâà äà áúäå èç-
ïèòàíî â ìíîãî ñêúðáè. Òàêà å ïðåäîïðåäåëèë Áîã, “ñ
ìíîãî èçïèòàíèÿ, ñ ïðèòåñíåíèÿ è ñêúðáè,â íàé-ãîð÷èâè
èçêóøåíèÿ äà áúäå ïúòÿò, âúâåæäàù â æèâîòà”... Õðèñ-
òèÿíñòâîòî å òåñåí, à íå ãëàäúê ïúò, çàùîòî å ïúò íà ñâî-
áîäíèÿ ÷îâåê. Ñâîáîäíàòà âîëÿ íà ÷îâåêà íå ìîæå äà
ïîñòèãíå ìíîãî, íî òÿ å âñÿêîãà íåîáõîäèìèÿò ìîìåíò çà
äóõîâíîòî âúçðàñòâàíå. ×îâåê íå áèâà è íå ñìåå äà ðàç-
÷èòà íà ñàìèÿ ñåáå ñè è äà ïðåóâåëè÷àâà ñèëèòå ñè, çàùî-
òî èçâúðøâàùàòà ñèëà ïðèíàäëåæè íà åäèíñòâåíî íà Áîã.
Íî áëàãîäàòòà äåéñòâà ñàìî â ïðîèçâîëÿâàùèòå äóøè.
“È ñèëàòà Áîæèÿ äàâà ìÿñòî íà ñâîáîäàòà, çà äà ñå ïðî-
ÿâè âîëÿòà íà ÷îâåêà”... Ñèíåðãèçìúò íà ïðîèçâîëåíèåòî
è áëàãîäàòòà ñå îòêðèâà íà âñè÷êè ñòúïàëà íà äóõîâíèÿ
æèâîò - çàòîâà å òîëêîâà òðóäíî äà ñå ðàçãðàíè÷àò òåçè
äâà ìîìåíòà íà äóõîâíèÿ ðúñò: öåëèÿò ÷îâåê ñòàâà “÷î-
âåê” â äúëáîêèÿ ñìèñúë íà òàçè äóìà... Òîé âèíàãè çà-
ïàçâà ñâîáîäàòà “äà ñå ñúãëàñÿâà ñ Äóõà” èëè äà ïðåíåá-
ðåãâà äàðîâåòå Ìó. Çàòîâà âèíàãè å íóæíà áäèòåëíîñò è
215
íàïðåæåíèå íà âîëÿòà è âèíàãè òðÿáâà äà îñòàâà åäíî
íåäîâîëñòâî îò ñåáå ñè. “Åòî ïðèçíàêà íà õðèñòèÿíñòâî-
òî: êîëêîòî è äà ñå ïîòðóäèø, êîëêîòî è ïðàâåäíè äåëà äà
èçâúðøèø, äðúæ ñå çà ìèñúëòà, ÷å îùå íèùî íå ñè íàïðà-
âèë”... Òîâà íå îáåçöåíÿâà ïîäâèãà: öåëèÿò ìó ñìèñúë å â
íàïðåæåíèåòî, âúâ âñåöÿëàòà ìó îáúðíàòîñò êúì Áîãà -
ñâîáîäàòà å êàòî ÷å ïðèåìíèê íà áëàãîäàòòà. “Àêî ïúê
íÿêîé íå ñúáëþäàâà [òàêîâà] ãîëÿìî ñìèðåíîìúäðèå -
ïðåäàâà ñå íà ñàòàíàòà. È ñâàëÿ îò ñåáå ñè âå÷å äàäåíàòà
ìó Áîæèÿ áëàãîäàò è ñå îòêðèâà íåãîâîòî ñàìîìíåíèå -
çàùîòî òîé å ãîë è áåäåí.” Êîéòî ñìèðÿâà ñåáå ñè ïðåä
Áîãà è õîðàòà è ñìÿòà ñåáå ñè çà íÿìàù, ñàìî òîçè ìîæå
äà çàïàçè äàäåíàòà ìó áëàãîäàò... È âåëèêà ñúáëàçúí è
îïàñíîñò å äà ñå ïî÷óâñòâàø ïðåóñïÿë, äà ñìåòíåø, ÷å ñè
íàâëÿçúë â áåçîïàñåí ïðèñòàí; èçâåäíúæ îòíîâî ñå íàäè-
ãàò âúëíè è ÷îâåê ñå âèæäà îòíîâî íàñðåä ìîðåòî, êúäåòî
èìà ñàìî âîäà è íåáå è ãîòîâà ñìúðò. Îò íåÿ ñïàñÿâà ñàìî
ñìèðåíèåòî. Ñàìî ëåêîìèñëåíèòå ìèñëÿò, ÷å àêî îò÷àñòè
âå÷å äåéñòâà â òÿõ áëàãîäàòòà, òî â òÿõ íÿìà âå÷å ãðÿõ, ÷å òå
âå÷å ñà ïîáåäèëè... Äóõîâíèÿò æèâîò å îðãàíè÷åñêè ïðî-
öåñ, ïîäîáåí íà ôèçè÷åñêîòî ðàñòåíå è ñúçðÿâàíå. È òîé
èìà ñâîè ñòåïåíè - òå ñå îïðåäåëÿò îò ìÿðàòà íà ïîäâèãà è
áëàãîäàòòà íå äåéñòâà âåäíàãà, íî ïîñòåïåííî. “Äîðè è íå
ïîìèñëÿé, ÷å öÿëàòà äóøà å îçàðåíà: âúòðå â íåÿ îñòàâà âñå
îùå ãîëÿìî ãúìæèëî îò ïîðîöè è ñå èñêà îùå ãîëÿì òðóä
è óñèëèå, ñúãëàñóâàùî ñå ñ äåéñòâàùàòà â äóøàòà áëàãî-
äàò. Áëàãîäàòòà ìîæå è çà åäèí ìèã äà î÷èñòè ÷îâåêà è äà
ãî íàïðàâè ñúâúðøåí, íî òÿ ïîñåùàâà äóøàòà îò÷àñòè”...
Âúâ âñåêè ñëó÷àé ÷îâåê èçðàñòâà ìàëêî ïî ìàëêî, “à íå
òàêà, êàêòî êàçâàò íÿêîè: ñúáëå÷è ñå è ñå îáëå÷è”... Çàòîâà
èìåííî å íóæíà ïîñòîÿííàòà íàïðåãíàòîñò.
7.Äóõîâíèÿò æèâîò çàïî÷âà ñ ïîäâèãà íà âÿðàòà.
Âÿðàòà ïðåìèíàâà â íàäåæäà. È îòâëè÷à âíèìàíèåòî îò
âèäèìèÿ ñâÿò - îò íèùî âå÷å íå ìîæå äà áúäå ïðèâëå÷åíà
ïîâÿðâàëàòà äóøà, “è ñå ïðåíàñÿ è ïðåñåëâà â äðóã âåê, è
ïðåáèâàâà ìèñëåíî â ãîðíèÿ ñâÿò íà Áîæåñòâîòî” ... Òîâà
216
å íåïðåìåííîòî óñëîâèå çà äóõîâíîòî óñúâúðøåíñòâàíå:
àêî íÿêîé íå ñå ïðåäàäå âñåöÿëî íà òúðñåíåòî íà ëþáîâòà
Õðèñòîâà è íå ñúñðåäîòî÷è âñè÷êèòå ñè óñèëèÿ âúðõó òàçè
åäèíñòâåíà öåë - çà òîçè íå ùå å âúçìîæíî ñòÿæåíèåòî íà
Äóõà. È íàé-âå÷å å íóæíî âúòðåøíîòî îòðå÷åíèå: “Íàé-
ãëàâíîòî îðúæèå çà áîðåöà è ïîäâèæíèêà ñå ñúñòîè â
òîâà äà âúçíåíàâèäè ñàìèÿ ñåáå ñè, äà ñå îòðå÷å îò ñâîÿòà
äóøà, äà £ ñå ãíåâè, äà ÿ óêîðÿâà, äà ñå ïðîòèâè íà ïðèâè÷-
íèòå ñè æåëàíèÿ, äà ñå ñúïðîòèâëÿâà íà ïîìèñëèòå, äà ñå
áîðè ñúñ ñàìèÿ ñåáå ñè”... Òàçè âúòðåøíà áîðáà îòíîâî å
ñàìî íà÷àëîòî - î÷èñòâàíåòî íà äóøàòà å ñàìî ïîäãîòâÿíå
íà ãîðíèöàòà çà Ãîñïîäà. Òîâà å ñàìî îòðèöàòåëíàòà ñòðàíà
íà ïîäâèãà. Öåëèÿò ñìèñúë è ïðåäåë íà ïîäâèãà å â ñòÿ-
æåíèåòî íà Äóõà, âúâ âñåëÿâàíåòî íà Ãîñïîäà. “È äóøàòà,
â êîÿòî Ãîñïîä íàìèðà ñâîÿ ïîêîé, ñå íóæäàå îò ìíîãî
óêðàøåíèÿ.” Ïúòÿò íà ïîäâèãà å ïúò íà áîðáàòà. Áîðáàòà
ñå âîäè ïðåäè âñè÷êî â îáëàñòòà íà óìà: äóøàòà áèâà
âèíàãè îòâúí ïðîíèçàíà ñ ïîìèñëè - äîáðè èëè çëè, ïðî-
èçëèçàùè îò Áîãà èëè îò äåìîíèòå. È ïðåäè âñè÷êî ìèñú-
ëòà ñå íàìèðà â áîðåíèå è áðàí. Çàäà÷àòà íà ìèñëåíàòà
áðàí å â òîâà, äà ïðåãðàäè äîñòúïà íà ëóêàâèòå ïîìèñëè.
Òîâà å âúçìîæíî íå ÷ðåç ïðîñòîòî ïðîòèâåíå, à ÷ðåç ïðî-
òèâîïîñòàâÿíåòî íà äîáðè ïîìèñëè - è ïðåäè âñè÷êî ÷ðåç
âúçïèòàâàíåòî â ñåáå ñè íà îïðåäåëåíî áåçñòðàñòèå èëè
ðàâíîäóøèå êúì ãðåõîâíèòå âúçáóæäåíèÿ (“àïàòèÿ”).
Òîâà èìåííî ïðåäñòàâëÿâà óìèðàíåòî çà ïëúòñêèÿ æè-
âîò: ïîìèñëèòå îùå íàõëóâàò â äóøàòà, ñìóùàâàò ÿ, íî íå
ÿ ïðåëúñòÿâàò è çàòîâà íå ñå âêîðåíÿâàò â íåÿ - ïëúòñêè-
ÿò ÷îâåê óìèðà è ñòàâà áåçïëîäåí çà ïðåäèøíèÿ ëóêàâ
æèâîò. Ïúðâî, òðÿáâà äà ñå ðàçëè÷àâàò äóõîâåòå. Âòîðî,
íóæíî å êàòî ÷å ðàâíîäóøèå, âîëåâà íåâúçïðèåì÷èâîñò
êúì ñúáëàçíèòå - “çà äà íå ñëóøàìå ïîðîêà è äà íå ñå
óñëàæäàìå îò íåãî â ïîìèñëèòå ñè” (ñðâ.ñ ïî-êúñíîòî
àñêåòè÷åñêî ó÷åíèå çà “ïðèëåïâàíåòî” è ðàçâèòèåòî íà
“ïîìèñëèòå”). Çàùîòî ãðåõúò çàïî÷âà â ñúðöåòî è ñàìî
ñå ïðîÿâÿâà â ïîñòúïêèòå. Ñäúðæàíîñòòà â ïîñòúïêèòå
217
îùå íå îçíà÷àâà ïîêîé íà ñúðöåòî.... Èñòèíñêîòî îñâî-
áîæäåíèå å âúçìîæíî ñàìî ÷ðåç óêðåïâàíå â äîáðîòî, ÷ðåç
ëþáîâ êúì åäèíèÿ íåáåñåí Æåíèõ íà äóøèòå ÷îâåøêè...
È ñàìî â òîçè ñòðåìåæ ñå îïðàâäàâà äîêðàé îòðå÷åíèåòî
îò ñâåòà: “Íÿìà äîñòàòú÷íà ïðè÷èíà ÷îâåê äà ñå îòêàçâà
îò íàñëàæäåíèÿòà íà òîçè ñâÿò, àêî íå âçåìå ó÷àñòèå â
áëàæåíñòâîòî íà îíçè ñâÿò”... Åäâà òîãàâà ïðåä íåãî
íåñúìíåíî ñå îòêðèâà äóõîâíèÿò ïúò.  ïîäâèãà îò ÷îâå-
êà çàâèñè ñàìî òâúðäîñòòà è ïîñòîÿíñòâîòî, è òî ñàìî ïðè
óñëîâèå íà âñåöÿëà ïðåäàíîñò íà Áîãà è ñòðåìëåíèå êúì
Íåãî. ×îâåêúò ñàìî ïîäãîòâÿ ñåáå ñè çà âúçïðèåìàíåòî
íà áëàãîäàòòà. Çà òîâà òîé òðÿáâà äà ñå ñúñðåäîòî÷è, äà
ñúáåðå ïîìèñëèòå ñè, äà ñå ñòðåìè âèíàãè ñàìî êúì åäíî.
È ñúáèðàíåòî íà óìà å âúçìîæíî ñàìî ÷ðåç åäèíñòâîòî
íà ëþáîâòà - êúì åäèíèÿ Áîã. Íàé-âèñø çàêîí å äóõîâíè-
ÿò çàêîí íà ëþáîâòà - “çàùîòî å íåâúçìîæíî äà ñå ñïà-
ñèì ïî äðóã íà÷èí îñâåí ÷ðåç áëèæíèÿ”, ÷ðåç âñåîáåìà-
ùàòà ëþáîâ, óêðåïâàíà îò áëàãîäàòòà. Öåëèÿò ïîäâèã íà
õðèñòèÿíèíà å âäúõíîâÿâàí îò ïàòîñà íà ëþáîâòà. Òîâà å
ëþáîâòà êúì Áîãà, “Áîæåñòâåíàòà ëþáîâ êúì íåáåñíèÿ
Öàð, Õðèñòîñ”, “ïëàìåííî ñòðåìëåíèå” êúì íåáåñíàòà êðà-
ñîòà. È òî ñå óòîëÿâà â òàèíñòâåíîòî ñúåäèíåíèå èëè îá-
ùåíèå, â òàèíñòâåíèÿ áðàê ñ Õðèñòà. Òîâà íå îòâëè÷à îò
ëþáîâòà êúì áëèæíèÿ. Çàùîòî â Áîãà è â Õðèñòà äóøàòà
âèæäà ëþáÿùèÿ è ìèëîñúðäåí Âëàäèêà, ïðîñòèðàù êúì
âñè÷êè ñâîÿòà ëþáîâ, îáåìàù âñè÷êè â íåÿ. Çàòîâà íå ìîæå
òàçè äóõîâíà ëþáîâ äà íå âêëþ÷âà â ñåáå ñè ëþáîâòà êúì
áëèæíèÿ; ïî äðóã íà÷èí îñâåí ÷ðåç áëàãîâîëåíèå, ìèëîñò
è æàëîñò òÿ íå å è âúçìîæíà. Õðèñòèÿíèòå òðÿáâà äà ñå
ïîäâèçàâàò, íî âúîáùå íèêîãî íå áèâà äà îñúæäàò - “íèòî
ÿâíàòà áëóäíèöà, íèòî ãðåøíèöèòå, íèòî áåç÷èííèòå
ëþäå”... “Çàùîòî ÷èñòîòàòà íà ñúðöåòî ñå ñúñòîè â òîâà,
êàòî âèæäàò ãðåøíèöè èëè íåìîùíè, äà èìàò êúì òÿõ
ñúñòðàäàíèå è ìèëîñúðäèå”... È òàêàâà ëþáîâ ïðèâëè÷à
Áîæèåòî áëàãîâîëåíèå è ñå ïðåîáðàçÿâà â òàèíñòâåíà è
Áîãîîáðàçíà ëþáîâ, â êîÿòî ãàñíå âñÿêà ñâåòñêà ëþáîâ è
218
ñå ïðåòîïÿâà ñàìîòî åñòåñòâî íà äóøàòà, íåéíàòà ãðåõîâ-
íà “êîðàâîñò”.
8. Ñïîðåä ìÿðàòà íà ïîäâèãà áëàãîäàòòà ïðåîáðàçÿ-
âà è îáíîâÿâà ÷îâåêà êàòî íÿêàêú⠓Áîæåñòâåí îãúí”.
Êàêòî ñ åäèí îãúí ñå çàïàëâàò ìíîãî ñâåòèëíèöè è ãîðÿ-
ùè ñâåùè è âñè÷êè ñâåòèëíèöè ïëàìâàò è ñâåòÿò ñ åäèí è
òúæäåñòâåí ïî ïðèðîäàòà ñè îãúí, òàêà è õðèñòèÿíèòå ñå
âúçïëàìåíÿâàò è ñâåòÿò ñ åäèíèÿ è ñúù ïî ïðèðîäà Áî-
æåñòâåí îãúí íà Ñèíà Áîæè. È òå èìàò â ñúðöàòà ñè
ãîðÿùè ñâåùè, è îùå íà çåìÿòà ñâåòÿò ïðåä Íåãî ïîäîáíî
íà ñàìèÿ Íåãî”... Òîçè îãúí å “ëþáîâòà íà Äóõà”... Ìè-
ñòèêàòà íà “Áåñåäèòå” å ïðåäè âñè÷êî ìèñòèêà íà ñâåòëè-
íàòà è îãúíÿ. “Íåâåùåñòâåíèÿò è Áîæåñòâåí îãúí îñâåòÿ-
âà è èçêóøàâà äóøàòà. Òîçè îãúí å äåéñòâàë â Àïîñòîëèòå,
êîãàòî òå âúçãëàãîëàëè ñ îãíåíèòå åçèöè. Òîçè îãúí îñè-
ÿë ÷ðåç ãëàñà Ïàâåë è ïðîñâåòèë óìà ìó, íî ïîìðà÷èë
çðèòåëíîòî ìó ñåòèâî. Çàùîòî íå áåç ïëúò âèäÿë òîé ñè-
ëàòà íà îíàçè ñâåòëèíà. Òîçè îãúí âèäÿë Ìîèñåé â êúïè-
íàòà. Òîçè îãúí êàòî êîëåñíèöà âäèãíàë Èëèÿ îò çåìÿ-
òà... È àíãåëèòå, è ñëóæåáíèòå äóõîâå ñå ïðè÷àñòÿâàò ñúñ
ñâåòëîñòòà íà òîçè îãúí... Òîçè îãúí ïðîãîíâà áåñîâåòå,
èçòðåáâà ãðåõà. Òîé å ñèëàòà íà âúçêðåñåíèåòî, èñòèííîñ-
òòà íà áåçñìúðòèåòî, ïðîñâåùåíèåòî íà ñâåòèòå äóøè, óò-
âúðæäàâàíåòî íà óìíèòå ñèëè”... Òîâà íå ñà ñàìî ñèìâî-
ëè è ìåòàôîðè: ÿâÿâàíåòî íà Áîãà è áëàãîäàòòà â îãúí è
ñâåòëèíà å íÿêàêâî òàèíñòâåíî “îïëúòîòâîðåíèå” íà Áî-
æåñòâîòî (ñðâ. âïîñëåäñòâèå ïðè ïðåï. Ñèìåîí Íîâè
Áîãîñëîâ).”Áåçïðåäåëíèÿò, íåïðèñòúïåí è íåñúçäàäåí Áîã,
ïî áåçïðåäåëíàòà Ñè è íåïîñòèæèìà áëàãîñò å îïëúòîò-
âîðèë Ñåáå Ñè (εσωµατοποιησε) è, òàêà äà ñå êàæå, êàòî
÷å å óìàëèë Ñåáå Ñè â íåïðèñòúïíàòà Ñè ñëàâà, çà äà
ìîæå äà âñòúïè â ñúåäèíåíèå ñ âèäèìèòå Ñè òâîðåíèÿ -
èìàì ïðåä âèä äóøèòå íà ñâåòèèòå è àíãåëèòå - è çà äà
ìîãàò òå äà áúäàò ïðè÷àñòíèöè íà æèâîòà íà Áîæåñòâî-
òî...Ïðåîáðàçÿâàéêè ñå ïîðàäè ñíèçõîæäåíèåòî è ÷îâå-
êîëþáèåòî Ñè, Òîé îïëúòîòâîðÿâà Ñåáå Ñè è Ñå ñúåäèíÿ-
219
âà è âúçïðèåìà ñâåòèòå è áëàãîóãîäíèòå, âåðíèòå äóøè, è
ïî äóìèòå íà Ïàâåë ñòàâà ñ òÿõ åäèí Äóõ, òàêà äà ñå êàæå,
äóøà â äóøàòà è èïîñòàñ â èïîñòàñàòà, çà äà ìîæå äóøàòà,
êîÿòî å äîñòîéíà çà Áîãà è å áëàãîóãîäíà Íåìó, äà æèâåå
â îáíîâëåíèå è äà óñåùà áåçñìúðòíèÿ æèâîò, è äà ñòàíå
ïðè÷àñòíèöà íà íåòëåííàòà ñëàâà... È êîãàòî èñêà - Òîé
ñòàâà îãúí..., à êîãàòî èñêà - íåèçðå÷åíî è íåèçêàçàíî
óñïîêîåíèå...Çàùîòî âñè÷êî, êàêâîòî è äà ïîèñêà, å óäîá-
íî çà Íåãî.” Òîâà å Áîãîÿâëåíèå - ÿâëåíèå íà Ãîñïîäà â
íåïðèñòúïíàòà ñëàâà íà ñâåòëèíàòà, à íå ñàìî â£äåíèå
èëè ñúçåðöàíèå... Ïðåäåëúò èëè öåëòà íà ÷îâåøêîòî
âúçðàæäàíå èëè ïðåðàæäàíå å â òîâà, “ñåãàøíîòî ïðèíè-
çåíî åñòåñòâî äà ñå èçìåíè â äðóãî åñòåñòâî, Áîæåñòâåíî”.
Òîâà å îáîæåíèåòî íà ÷îâåêà, òåîçèñúò.×îâåêúò ñòàâà ñèí
Áîæè, ñòàâà “ïîâå÷å îò ñàìèÿ ñåáå ñè”, âúçõîæäà è ñå âúçíà-
ñÿ íàä ìÿðàòà íà ïúðâèÿ Àäàì, çàùîòî íå ñàìî ñå âðúùà
êúì ïúðâîíà÷àëíàòà ÷èñòîòà, íî ñòàâà “îáîæåí”. È ïðè
òîâà âñå ïàê îñòàâà áåçêðàéíî îòäàëå÷åí îò Áîãà ïî ïðè-
ðîäà: “Òîé å Áîã, à äóøàòà íå å Áîã, Òîé å Ãîñïîä, à òÿ å
ðîáèíÿ. Òîé å Òâîðåö, à òÿ - òâàð. Òîé å Ñúçäàòåë, à òÿ -
ñúçäàíèå. È íÿìà íèùî îáùî ìåæäó Íåãîâîòî è íåéíîòî
åñòåñòâî. È ñàìî ïî áåçêðàéíàòà Ñè, íåèçðå÷åíà è íåäî-
ìèñëèìà ëþáîâ è ïîðàäè áëàãîóòðîáèåòî Ñè áëàãîâîëÿâà
Òîé äà ñå âñåëÿâà â òîâà ñúçäàíèå, â òàçè ðàçóìíà òâàð”...
Òîâà áëàãîäàòíî ïðåîáðàçÿâàíå íà ÷îâåêà èìà ñâîèòå ñòå-
ïåíè. Áëàãîäàòòà ñÿêàø ñå ðàçãàðÿ â äóøàòà è èçïúðâî
èçñóøàâà â íåÿ è ëóêàâèòå, è åñòåñòâåíèòå ïîæåëàíèÿ, èç-
ãàðÿ ïëåâåëèòå íà ãðåõà - è îò òîçè íåáåñåí îãúí äåìîíè-
òå ñå ñòîïÿâàò êàòî âîñúê. Ñëåä òîâà áëàãîäàòòà âúçïëà-
ìåíÿâà ñàìàòà äóøà è òÿ ãîðè, êàòî ÷å öÿëà ïðîíèçàíà è
îçàðåíà îò íåáåñåí îãúí. “Ïîíÿêîãà òîçè îãúí ñå ðàçãàðÿ
è âúçïëàìåíÿâà ïî-ñèëíî, à ïîíÿêîãà êàòî ÷å óòèõâà è
ãîðè ïî-ñëàáî. Òó ñå ðàçïàëâà òàçè ñâåòëèíà è ñèÿå ïî-
ñèëíî, òó îòñëàáâà è ïîìðúêâà. È ñâåòèëíèêúò íà äóøàòà,
êîéòî âèíàãè ãîðè è ñâåòè, òó ñòàâà ïî-ÿñåí è ïîâå÷å ñå
ðàçãàðÿ îò Áîæèÿòà ëþáîâ, òó èçëú÷âà ñèÿíèåòî ñè ïåñòå-
220
ëèâî è ñúïðèñúùàòà íà ÷îâåêà ñâåòëèíà îòñëàáâà.” Òîâà
å ñâúðçàíî ñ ïîäâèãà íà ÷îâåêà è íåáåñíèÿò îãúí ñå ðàç-
ãîðÿâà â íåãî òîãàâà, êîãàòî òîé å ïðåäàí íà Ãîñïîäà è
óïîâàâà, è ñå íàäÿâà íà Íåãî. Äóøàòà ñå óñïîêîÿâà, íàìè-
ðà ïîêîé â Áîãà - Äóõúò å ìèð è ïîêîé çà íåÿ. “Ñïîäîáè-
ëèòå ñå äà ñòàíàò ÷àäà Áîæèè è äà ñå ðîäÿò ñâèøå îò
Ñâåòèÿ Äóõ ïîíÿêîãà áèâàò ðàçâåñåëåíè êàòî íà öàðñêà
òðàïåçà è ñå ðàäâàò ñ ðàäîñò è âåñåëèå íåèçðå÷åíè. Òå òó
ñà êàòî íåâåñòà, â Áîæåñòâåíèÿ ïîêîé ïîêîÿùà ñå â îáùå-
íèå ñúñ Ñâîÿ Æåíèõ; òó, áèäåéêè îùå â òÿëî, ñÿêàø àíãå-
ëè Áîæèè,÷óâñòâàò â ñåáå ñè ñúùàòà òàêàâà îêðèëåíîñò è
ëåêîòà. Ïîíÿêîãà ïúê áèâàò êàòî ÷å â óïîåíèå îò ïèòèå,
âúçâåñåëÿâàíè è óïîÿâàíè îò Äóõà, â óïîåíèå îò Áîæå-
ñòâåíèòå òàéíè. Íî ïîíÿêîãà ñÿêàø ïëà÷àò è æàëåÿò çà
ðîäà ÷îâåøêè è ìîëåéêè ñå çà âñåöåëèÿ Àäàì, ïðîëèâàò
ñúëçè è ïëà÷àò, âúçïëàìåíÿâàíè îò äóõîâíà ëþáîâ êúì
÷îâå÷åñòâîòî. Ïîíÿêîãà ñ òàêàâà ðàäîñò è ëþáîâ ãè ðàçãà-
ðÿ Äóõúò, ÷å àêî áè áèëî âúçìîæíî, áèõà âìåñòèëè âñåêè
÷îâåê â ñúðöåòî ñè - è äîáðèÿ, è çëèÿ. Òó â ñìèðåíîìúä-
ðèå òàêà ïðèíèçÿâàò ñåáå ñè ïðåä âñåêè ÷îâåê, ÷å ñå ñìÿ-
òàò çà íàé-ïîñëåäíè è ìàëêè îò âñè÷êè; òó Äóõúò ãè äúðæè
íåèçìåííî â íåèçãëàãîëàíàòà ðàäîñò... Ïîíÿêîãà [òîçè]
÷îâåê ñòàâà êàòî åäèí îò äðóãèòå.” Íî êîéòî íå å ðîäåí îò
öàðñòâåíèÿ Äóõ, òîé íå å îñèíîâåí îò Áîãà - òîé íå å ïîëó-
÷èë è “çíàìåíèåòî, è ïå÷àòà Ãîñïîäåí”, è íÿìà óïîâàíèå.
Çàùîòî ïî ñâîÿ ïå÷àò ïîçíàâà è ùå ïîçíàå Ãîñïîä ñâîèòå â
ïîñëåäíèÿ äåí. È àêî äóøàòà îùå â òîçè ñâÿò íå ïðèåìå
ñâåòèíÿòà íà Äóõà è íå ñå ñúðàçòâîðè ñ áëàãîäàòòà, òÿ å
íåïðèãîäíà çà íåáåñíîòî Öàðñòâî. Íàëè â íåãî æèâîò ùå
áúäå îíîâà äîáðî, êîåòî äóøàòà å ïðèäîáèëà òóê...
9. Â ñúðöåòî áëàãîäàòòà ñå îòêðèâà êàòî ìèð è ðà-
äîñò. Â óìà òÿ ñå îòêðèâà êàòî ìúäðîñò - è ñúñ ñèëàòà íà
Äóõà ÷îâåê ñòàâà ìúäúð è íåìó ñå îòêðèâàò ñúêðîâåíè
òàéíè. È ïðåäè âñè÷êî ñàìî â äóõîâíàòà ñâåòëèíà ñå îò-
êðèâà íà ÷îâåêà ïðèðîäàòà íà ñîáñòâåíàòà ìó äóøà è òîé
âèæäà “îáðàçà íà äóøàòà”, êàêòî ñ î÷èòå ñè âèæäà ñëúíöåòî
221
è òîçè îáðàç å àíãåëîïîäîáåí... Òîâà ñàìîïîçíàíèå äàâà
ïðîçîðëèâîñò. È äóõîâíèÿò ÷îâåê çíàå çà âñåêèãî âñè÷êî,
à çà íåãî íå ìîæå íèêîé äà ñúäè è äà çíàå... Ñ òàçè ïðî-
çîðëèâîñò ñå îáîñíîâàâà ïðàâîòî íà äóõîâíî ðúêîâîäñòâî.
Âçîðúò íà äóõîâíèÿ ïðîçîðëèâåö ïðîíèêâà â ãîðíèÿ ñâÿò.
Òîé ñòàâà “ïðîðîê íà íåáåñíèòå òàéíè” è ïîä âîäèòåë-
ñòâîòî íà Äóõà “âúçëèçà íà íåáåñàòà è ñ íåñúìíåíà óâå-
ðåíîñò â äóøàòà ñå íàñëàæäàâà íà òàìîøíèòå ÷óäåñà”.
Èìà ðàçëè÷íè ñòåïåíè è âèäîâå íà òåçè äóõîâíè ñúçåðöà-
íèÿ. “Èìà óñåùàíå, èìà ñúçåðöàíèå, èìà è îçàðåíèå.” È
êîéòî èìà îçàðåíèå, òîé å ïî-âèñîêî îò òîçè, êîéòî èìà
óñåùàíå. Îçàðåí å íåãîâèÿò óì. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å òîé å
ïîëó÷èë íÿêàêâî ïðåäèìñòâî ïðåä èìàùèÿ óñåùàíå, çà-
ùîòî å ñúçíàë â ñåáå ñè îïðåäåëåíà íåñúìíåíîñò íà ñúçåð-
öàíèåòî. Íî èìà è äðóãî îòêðîâåíèå (“àïîêàëèïñèñ”),
êîãàòî íà äóøàòà áèâàò îòêðèòè âåëèêèòå è Áîæèèòå òàé-
íè... Ñúùåñòâóâàò âèäåíèÿ - è òîãàâà ÷îâåê âèæäà íåùî,
êîåòî å îòäàëå÷åíî. À ñúçåðöàíèÿòà ñå îòêðèâàò íÿêúäå
âúòðå, â äúëáèíèòå íà ñúðöåòî è òîãàâà òàì ïëàìâà íÿêàê-
âà âúòðåøíà, íàé-äúëáîêà è ñúêðîâåíà ñâåòëèíà - ïðåä
îíåçè î÷è, êîèòî ñà ïî-âúòðåøíè îò ÷óâñòâåíèòå î÷è. È â
Áîæåñòâåíàòà ñâåòëèíà äóõîâíèÿò ÷îâåê ñ òåçè âúòðåøíè
î÷è âèæäà è ðàçïîçíàâà ñâîÿ “èñòèíåí Ïðèÿòåë, ñëàä÷àé-
øèÿ è ìíîãîâúæäåëåí Æåíèõ, Ãîñïîäà”...  òîâà ñúçåð-
öàíèå èìà íÿêàêâà áåçñïîðíîñò è î÷åâèäíîñò - çàùîòî
öÿëàòà äóøà å îçàðåíà è óñïîêîåíà îò íåèçðå÷åí ìèð. È
êàêòî Áîã å ëþáîâ, ðàäîñò è ìèð, òàêà è íîâèÿò äóõîâåí
÷îâåê ñå óïîäîáÿâà Íåìó ïî áëàãîäàò. “Îòâàðÿò ñå ïðåä
íåãî äâåðèòå è âëèçà òîé â ìíîãî îáèòåëè, è ñïîðåä òîâà
êàê âëèçà, îòíîâî ñå îòâàðÿò äâåðèòå - îò ñòî îáèòåëè â
íîâè ñòî. È òîé ñå îáîãàòÿâà; è äîêîëêîòî ñå îáîãàòÿâà, â
òàêàâà ìÿðà ìó ñå ïîêàçâàò íîâè ÷óäåñà. Êàòî íà ñèí è
íàñëåäíèê ìó ñå ïîâåðÿâà òîâà, êîåòî íå ìîæå äà áúäå
èçðå÷åíî îò ÷îâåê, íå ìîæå äà áúäå êàçàíî ñ óñòà è åçèê”...
Òîãàâà â åêñòàç ñå âúçòîðãâà óìúò, åçèêúò íåìåå, äóøàòà å
ïëåíåíà îò íåùî ÷óäåñíî. Â òàêèâà ìèãîâå äóøàòà ñúâñåì
222
ñå îòêúñâà îò ñâåòà, ñòàâà çà ñâåòà âàðâàðèí è áåçóìåö
ïîðàäè ïðåèçîáèëñòâàùàòà ëþáîâ è ñëàäîñò è ïîðàäè
ñúêðîâåíèòå òàéíè.” “È â òàêúâ ìèã ÷îâåêúò ñå ìîëè è
êàçâà: Î, äà ìîæåøå äóøàòà ìè äà îòëåòè çàåäíî ñ ìîëèò-
âàòà.” Äóøàòà ñå îñâîáîæäàâà íàïúëíî è ñòàâà ÷èñòà. Òÿ
ñÿêàø ñå “ñúðàçòâàðÿ” ñ Áîãà... Ïðåóñïåëèòå ïîäâèæíè-
öè Ãîñïîä îáëè÷à ⠓æèâîòâîðíèòå îäåæäè íà ñâåòëèíà-
òà”. Òå ïðèíàäëåæàò êúì òÿëîòî Õðèñòîâî, êúì “òÿëîòî
íà ñâåòëèíàòà”, à íå êúì “òÿëîòî íà ìðàêà”, êàêòî ïàäíà-
ëèòå è ãðåøíè äóøè. Â òÿõ âåå è äóõà æèâîòâîðÿùèÿò
âÿòúð íà Áîæåñòâåíèÿ Äóõ, êîéòî ïðîíèêâà èç öÿëàòà
ñúùíîñò íà äóøàòà è ïîìèñëèòå, è âñè÷êè òåëåñíè ÷ëåíî-
âå. È ñàì Õðèñòîñ íåâèäèìî öàðñòâà â òàêèâà äóøè. Ãîñ-
ïîä å ïðèãîòâèë äóøàòà íà ÷îâåêà çà Ñâîÿ íåâåñòà” è ùå
ÿ ïðèåìå, ïîñòåïåííî ïðîìåíÿéêè ÿ ñúñ ñîáñòâåíàòà Ñè
ñèëà, äîêàòî íå ÿ íàêàðà äà èçðàñíå êàòî Ñâîé ñîáñòâåí
îáðàç - è òîãàâà òÿ ùå ñå âúçöàðè ñ Íåãî çà áåçêîíå÷íè
âåêîâå”... Íî òîçè ïðåäåë íèêîé íå äîñòèãà â òîçè æèâîò
òóê, íà çåìÿòà - îñâåí â ðåäêèòå ïðåõîäíè ìîìåíòè íà
âúçõèùåíèå, åêñòàç. Íî òîâà ñà ñàìî ìèãîâå, ìèíóòè. Òóê
è ñåãà îùå íå ñå äàâà “ñúâúðøåíàòà ìÿðà” íà áëàãîäàòòà.
Õàðèçìàòè÷åñêîòî ïðåîáðàæåíèå íà ÷îâåêà ùå äîñòèãíå
ïúëíîòà ñàìî â äåíÿ íà âúçêðåñåíèåòî, êîãàòî âúòðåøíà-
òà, ñúêðîâåíàòà ñëàâà íà Äóõà ïðîñèÿå è â òåëàòà. Òå ùå
ñå ïðîñëàâÿò ñ îíàçè “íåèçðå÷åíà ñâåòëèíà, êîÿòî è ñåãà å
ñêðèòà â òÿõ”. Îãîëåíèòå òåëà íà ïðàâåäíèöèòå ùå ñå
îáëåêàò è ùå áúäàò ïîêðèòè îò Äóõà è ùå áúäàò âúççåòè
íà íåáåñàòà, çà äà “öàðñòâà òîãàâà è ñàìîòî òÿëî çàåäíî ñ
äóøàòà”. Äóõîâíîòî âúçêðåñåíèå íà äóøàòà êàòî ÷å ïðå-
âàðÿ èäíîòî âúçêðåñåíèå íà òÿëîòî. “Îíçè íåáåñåí îãúí
íà Áîæåñòâîòî, êîéòî õðèñòèÿíèòå è ñåãà, îùå â òîçè âåê,
ïðèåìàò âúòðå â ñåáå ñè, â ñúðöåòî ñè, êúäåòî òîé è äåé-
ñòâà - òîçè îãúí òîãàâà, êîãàòî ñå ðàçðóøè òÿëîòî, ùå äåé-
ñòâà è îòâúí è îòíîâî ùå ñâúðæå ÷ëåíîâåòå, ùå èçâúðøè
âúçêðåñåíèåòî íà ðàçðóøåíèòå òåëà... Íåáåñíèÿò îãúí ùå
âúçïðîèçâåäå è îáíîâè, è âúçêðåñè èçòëåëèòå òåëà”... Â
223
èçâåñòåí ñìèñúë áúäåùàòà ó÷àñò ñå îïðåäåëÿ îò ñàìèÿ
÷îâåê: “Êàêâîòî ñåãà å ñúáðàëà äóøàòà âúâ ñâîÿòà âúòðåø-
íà ñúêðîâèùíèöà, òîâà è ùå ñå îòêðèå òîãàâà, ùå ñå ÿâè
îòâúí, â òÿëîòî”.... Çàòîâà ñòÿæåíèåòî íà Äóõà å ñòÿæå-
íèå íà Âúçêðåñåíèåòî, âõîæäåíèå âúâ âúçêðåñåíèåòî -
çàùîòî ñèëàòà íà âúçêðåñåíèåòî å æèâîòâîðÿùèÿò Äóõ,
êîéòî îæèâÿâà è â òîçè æèâîò - íå ñàìî äóøàòà, íî è
òÿëîòî... Âúâ âúçêðåñåíèåòî Ñâåòèÿò Äóõ ùå ñå ÿâè êàòî
íÿêàêâà ñâåòîçàðíà ðèçà èëè îäåÿíèå çà òÿëîòî - îäåÿíèå
íà æèâîòà è ñëàâàòà è ïîêîÿ. È ñèëàòà íà ñâåòëèíàòà ùå
ïðîíèêíå öåëèÿ òåëåñåí ñúñòàâ - “è âñè÷êî ùå ñòàíå ñâå-
òîâèäíî, âñè÷êî ùå ñå ïîòîïè è ùå ñå ïðåâúðíå â ñâåòëè-
íà è îãúí, íî íÿìà äà ñå ðàçðåøè â îãúí è íÿìà äà ñòàíå
îãúí, òúé ÷å äà íå ñå ñúõðàíè âå÷å è ïðåäèøíîòî åñòå-
ñòâî”. Ïðîîáðàçúò íà òîâà âúçêðåñåíèå å âå÷å ÿâåí â Òà-
âîðñêîòî ïðåîáðàæåíèå. “Êàêòî òÿëîòî íà Ãîñïîäà, êîãà-
òî Òîé âúçëåçúë íà ïëàíèíàòà, ñå ïðîñëàâèëî è ïðåîáðà-
çèëî â Áîæåñòâåíàòà ñëàâà è áåçêðàéíà ñâåòëèíà - òàêà è
òåëàòà íà ñâåòèèòå ñå ïðîñëàâÿò è ñòàâàò ñèÿéíè. Çàùîòî
êàêòî âúòðåøíàòà ñëàâà Õðèñòîâà å áèëà ðàçïðîñòðÿíà è
å âúçñèÿëà â òÿëîòî Õðèñòîâî, òàêà ïî ïîäîáåí íà÷èí è â
ñâåòèèòå âúòðå ñúùåñòâóâàùàòà ñèëà íà Õðèñòà ⠓òîçè”
äåí ùå ïðåëèâà íàâúí âúðõó òåëàòà èì... Êàêòî ñ åäèí
îãúí ñå çàïàëâàò ìíîãî ñâåòèëíèöè, òàêà å íåîáõîäèìî è
ñâåòèòå òåëà, òåçè ÷ëåíîâå Õðèñòîâè, äà ñòàíàò åäíî è ñúùî,
ñàìèÿò Õðèñòîñ”... Òîâà ùå áúäå ïðîëåò çà íàøåòî òÿëî -
“ïúðâèÿò ìåñåö Êñàíòèê”. È òîé ùå äîíåñå ðàäîñò íà
âñè÷êè òâàðè.

3. ÏÀÌÅÒÍÈÖÈ ÎÒ IV - VI ÂÅÊ

1. Â ñâåòà íà åãèïåòñêèÿ ïîäâèã íàé-äîáðå íè âúâåæ-

äà “Ëàâñàèê”-úò. Òàçè êíèãà å ñúñòàâåíà âúâ Âèòèíèÿ îò
Ïàëàäèé, åïèñêîï Åëåíîïîëñêè. Ïàëàäèé áèë ðîäîì îò
Ãàëàòèÿ. Ðîäåí îêîëî 363 ã., ïðåç 80-òå ãîäèíè ïðèåìà
ìîíàøåñòâî â Èåðóñàëèì, íî ñêîðî ñå ïðåìåñòâà â Åãè-
224
ïåò. Æèâåå ïúðâî â Àëåêñàíäðèÿ, ñëåä òîâà â Íèòðèéñêà-
òà ïóñòèíÿ è â Êèëèèòå ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà Åâàãðèé.
Ñëåä ñìúðòòà ìó (399 ã.) ñå âðúùà â Ïàëåñòèíà è ñêîðî å
âúçâåäåí íà åïèñêîïñêàòà êàòåäðà. Âúçìîæíî å äà ãî å
ïîñâåùàâàë Çëàòîóñò. Âúâ âñåêè ñëó÷àé Ïàëàäèé áèë äðó-
æåñêè áëèçúê ñ íåãî è âïîñëåäñòâèå îïèñâà æèâîòà ìó.
Ñëåä ñúáîðà ïîä Äúáà òîé çàìèíàâà çà Ðèì äà àïåëèðà â
çàùèòà íà Çëàòîóñò. Ïîðàäè òîâà èçïàäíàë â íåìèëîñò è
íå ñàìî ñå ëèøàâà îò êàòåäðàòà, íî å ïðàòåí è íà çàòî÷å-
íèå. Ïóñíàò íà ñâîáîäà, Ïàëàäèé îòíîâî çàìèíàâà â Åãè-
ïåò, îòíîâî ñå âðúùà â Ïàëåñòèíà è çà âòîðè ïúò ïîëó÷àâà
êàòåäðà (â Àñïóíà, â Ãàëàòèÿ). Òóê ïðåç 420 ã. òîé èçäàâà
êíèãàòà ñè çà åãèïåòñêèòå ïîäâèæíèöè, èçâåñòíà ïîä çàã-
ëàâèåòî “Ëàâñàèê” (îò èìåòî íà Ëàâñ, êóáèêóëàðèé íà
èìïåðàòîð Òåîäîñèé ìëàäøè, çà êîãîòî òÿ å áèëà íàïèñà-
íà). Ïàëàäèé ïèøåë çà íàçèäàíèå. Òîé ðàçêàçâà ïî ïàìåò
çà ïîäâèæíèöèòå, êîèòî ëè÷íî å ïîçíàâàë è ñðåùàë; çà
äðóãèòå ñúîáùàâà ïî äóìèòå íà âåðíè ëþäå. Â ÿðêè è
æèâè îáðàçè òîé ðàçãðúùà êàðòèíàòà íà åãèïåòñêèÿ ïîä-
âèã, íî íå ïðåìúë÷àâà è ïàäåíèÿòà. Ïàëàäèé ïèøå ïðîñòî,
ðàâíî, ìàëêî íàñå÷åíî.  ðàçêàçèòå ìó èìà áèòîâà äîñòî-
âåðíîñò. Íî òîé íå å ñàìî áèòîîïèñàòåë. ×ðåç äèàëîçè
òîé èçîáðàçÿâà àñêåòè÷åñêèÿ èäåàë, èäåàëà íà “áåçñòðàñ-
òèåòî”. Êàòî ó÷åíèê íà Åâàãðèé ïî ìîíàøåñòâî Ïàëàäèé
áèë áëèçúê ñ Ðóôèí è Ìåëàíèÿ. Òîâà îáÿñíÿâà çàùî áëàæ.
Èåðîíèì ãî îáâèíÿâàë ⠓îðèãåíèçúì”. Îùå ïîâå÷å ÷å
Ïàëàäèé áèë íà ñòðàíàòà íà Çëàòîóñò è ïðîòèâ Òåîôèë.
Âòîðàòà êíèãà çà åãèïåòñêîòî ìîíàøåñòâî - “Èñòîðèÿ íà
ìîíàñèòå”- èìà äðóã õàðàêòåð. Íàïèñàíà íà ãðúöêè, âåðî-
ÿòíî îò àëåêñàíäðèéñêèÿ àðõèäÿêîí Òèìîòåé (âæ. ïðè
Ñîêðàò), òÿ îùå òîãàâà áèâà ïðåäÿâåíà èëè ïî-òî÷íî ïðå-
ðàáîòåíà íà ëàòèíñêè îò Ðóôèí è èìåííî ñ ëàòèíñêèÿ ñè
òåêñò òÿ å è íàé-èçâåñòíà (íà ãðúöêè å èçäàäåíà çà ïðúâ
ïúò åäâà â êðàÿ íà ÕIÕ âåê). Òîâà å ïî-ñêîðî ïîâåñò,
îòêîëêîòî èñòîðèÿ èëè æèòèå. Ðàçêàçúò ñå âîäè ïîä ôîð-
ìàòà íà îïèñàíèå íà ïúòåøåñòâèå ïî Íèë. Âúçìîæíî å
225
òîâà äà å ëèòåðàòóðåí ïîõâàò, êîéòî ïîäðàæàâà íà åëèíè-
ñòè÷åñêèòå íîâåëè. Âïðî÷åì òîâà âñå îùå íå íàìàëÿâà
äîñòîâåðíîñòòà íà ñúîáùàâàíèòå ôàêòè. Ìíîãî ïîâå÷å
âðåäè èçîáèëèåòî íà ïðèêàçíè ìîòèâè. Îùå ïðåç IV âåê
çàïî÷âà ñúáèðàíåòî è çàïèñâàíåòî íà “èçðå÷åíèÿòà” íà
åãèïåòñêèòå ñòàðöè (âæ. îùå ïðè Åâàãðèé - “èçðå÷åíèÿ-
òà íà ñâåòèòå ìîíàñè” â íåãîâàòà “Ïðàêòèêà”). Ïúðâîíà-
÷àëíèòå ñáîðíèöè áèâàò ïîäëàãàíè íà ïî-íàòàòúøíà îá-
ðàáîòêà. Òàêèâà ñáîðíèöè ñà èçâåñòíè â ðàçëè÷íè ðåäàêöèè
è ïîä ðàçëè÷íè èìåíà. Îáèêíîâåíî ñà íàðè÷àíè “Àïîô-
òåãìè”. Çàñåãà å âñå îùå òðóäíî äà ñå ïðîñëåäè èñòîðèÿ-
òà íà òåçè ñáîðíèöè. Ìîãàò äà ñå ðàçëè÷àò äâà òèïà ñáîð-
íèöè: “àçáó÷íè” ïî èìåíàòà íà ñòàðöèòå, è ñèñòåìàòè÷íè -
“ïî ãëàâè”. Òîâà å çàïèñ íà óñòíè ïðåäàíèÿ è âúçñïîìå-
íàíèÿ. È êàòî öÿëî èçòî÷íèêúò å íàïúëíî äîñòîâåðåí
(ñàìî èìåíàòà íà ñòàðöèòå íå ñà ìíîãî íàäåæäíè, “èçðå-
÷åíèÿòà” ìíîãî ÷åñòî ñòàâàò êðèëàòè èëè ñòðàíñòâàùè).
Íàé-âàæíîòî å, ÷å â òåçè ñáîðíèöè ñå ÷óâñòâà òîïëîòàòà
íà íåïîñðåäñòâåíîòî íàáëþäåíèå è âïå÷àòëåíèÿ.  ïîä-
áîðà íà èçðå÷åíèÿòà íå ñå çàáåëÿçâà íèêàêâà òåíäåíöèîç-
íîñò. Ïðåäàâàò ñå ðàçëè÷íè è ÷åñòî ïðîòèâîðå÷èâè âúçãëå-
äè. Íå ñå ïðèêðèâàò òúìíèòå ñòðàíè íà ìîíàøåñêèÿ æèâîò.
Ïðèñúñòâàò ìíîãî áèòîâè ïîäðîáíîñòè. Ìíîãî ïî-êúñíî
Èîàí Ìîñõ - ïàëåñòèíñêè ìîíàõ, äúëãî âðåìå ïðåáèâàâàë
â Åãèïåò - ñúñòàâÿ ñâîÿòà “Ëóã Äóõîâíèé” (èëè Ëèìî-
íàð) - ñâîä îò ðàçêàçè è èçðå÷åíèÿ íà ïîäâèæíèöè îò
ðàçëè÷íè ñòðàíè. Ëè÷íèòå âïå÷àòëåíèÿ òóê ñå ñëèâàò ñúñ
âúçñïîìåíàíèÿòà è óñòíîòî ïðåäàíèå...
2. Ñðåä åãèïåòñêèòå ïîäâèæíèöè îò IV âåê íå å èìàëî
ìíîãî ïèñàòåëè. È íà îáùèÿ ôîí ðÿçêî ñå îòêðîÿâà îá-
ðàçúò íà Åâàãðèé. Òîé áèë ïðèøúëåö â Åãèïåò. Ðîäîì îò
Ïîíò (ðîä. îêîëî 346 ã.), íà ìëàäèíè òîé áèë â áëèçîñò
äî âåëèêèòå Êàïàäîêèéöè. Âàñèëèé ãî èçáèðà çà ÷åòåö,
Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ ãî ïðàâè äÿêîí è ãî âçèìà ñúñ ñåáå ñè
â Êîíñòàíòèíîïîë, êúäåòî Åâàãðèé ñå îòëè÷àâà êàòî ïðî-
ïîâåäíèê. Â åãèïåòñêàòà ïóñòèíÿ òîé ñå ïîÿâÿâà îêîëî
226
382 ã., ñëåä êðàòúê ïðåñòîé â Èåðóñàëèì; è ñå ïîÿâÿâà
êàòî êàåù ñå ãðåøíèê, òúðñåù èçöåëåíèå çà ñâîèòå ñúáëàç-
íè è èçêóøåíèÿ. Ñåäåìíàäåñåò ãîäèíè òîé æèâåå òóê, ïúðâî
íà Íèòðèéñêàòà ïëàíèíà, ïîñëå â Êèëèèòå. Îò âñè÷êè
íàé-áëèçúê å ñ äâàìàòà Ìàêàðèåâöè - Åãèïåòñêè è Àëåê-
ñàíäðèéñêè. Óìèðà â 399 ã. Åâàãðèé ïèøå ìíîãî, îáèêíî-
âåíî â æàíðà íà “ãëàâèòå” èëè “èçðå÷åíèÿòà”, ÷åñòî ïî-
÷òè àôîðèçìè. Ñú÷èíåíèÿòà íà Åâàãðèé âåäíàãà ïîëó÷àâàò
øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèå è íà Èçòîê, è íà Çàïàä - íà ëà-
òèíñêè ãî ïðåâåæäàò Ðóôèí è Ãåíàäèé. Îñîáåíî âàæíè
ñà êíèãèòå ìó “Ìîíàõúò èëè çà äåÿòåëíèÿ æèâîò” è “Ãíî-
ñòèê” (òàçè êíèãà å çàïàçåíà ñàìî â ñèðèéñêè ïðåâîä, çà
ïðúâ ïúò å èçäàäåíà ñúâñåì íàñêîðî). Îñâåí òîâà òðÿáâà
äà ñïîìåíåì íåãîâèÿ “Àíòèðåòèê” (èëè “Çà îñåìòå îñ-
íîâíè ïîðîêà”) è øåñòñòîòèí èçðå÷åíèÿ çà “Ãíîñòè÷åñ-
êèòå âúïðîñè”. Íà Åâàãðèé ïðèíàäëåæè èçâåñòíîòî 8-î
ïèñìî â ñáîðíèêà ñ ïèñìàòà íà Âàñèëèé Âåëèêè. Íÿêîè
ñú÷èíåíèÿ íà Åâàãðèé ñà ñå çàïàçèëè ïîä èìåòî íà Íèë
Ñèíàéñêè â ñáîðíèêà îò íåãîâè òâîðåíèÿ (âæ. ïî-äîëó).
Íà V Âñåëåíñêè ñúáîð Åâàãðèé áèë îñúäåí êàòî îðèãå-
íèñò çàåäíî ñ Äèäèì. È âñå ïàê ÿñíî ëè÷è âëèÿíèåòî ìó
âúðõó ïî-êúñíèòå àñêåòè÷åñêè ïèñàòåëè, îñîáåíî ïðè Ìàê-
ñèì Èçïîâåäíèê (ñðâ. ñú÷èíåíèÿòà íà Åâàãðèé â ðóñêîòî
“Äîáðîòîëþáèå”). Ñúùî êàòî Îðèãåí Åâàãðèé ðàçëè÷à-
âà â äóõîâíèÿ æèâîò òðè ñòåïåíè: äåÿòåëåí æèâîò, “åñ-
òåñòâåí” èëè ñúçåðöàòåëåí æèâîò è ïðåäåëúò íà äóõîâ-
íîòî èçâèñÿâàíå - “áîãîñëîâèåòî”, ò. å. ïîçíàíèåòî íà
Ñâ. Òðîèöà (èëè “ãíîñèñ”). “Öàðñòâîòî Áîæèå å ïîçíà-
íèåòî íà Ïðåñâåòàòà Òðîèöà, ñúïðîñòèðàùî ñå ñúîòâåòíî
íà ñúñòîÿíèåòî íà óìà è íåñêîí÷àåìî èçïúëâàùî ãî ñ
áëàæåí æèâîò”... Òîâà å âèñøå “ñúñòîÿíèå” íà äóøàòà,
èëè ïî-äîáðå å äà ñå êàæå, íåéíîòî “ñòîåíå” (καταστασις)
- âèñøèÿò ïîêîé è ìúë÷àíèå, êîéòî å ñâðúõ âñåêè ðàç-
ìèñúë è âñÿêî ñúçåðöàíèå, ïî-âèñîêî îò äèñêóñèÿòà è èí-
òóèöèÿòà, íåäâèæèìîñòòà è íåïîäâèæíîñòòà íà óìà, “åäíî
è òúæäåñòâåíî “â£äåíèå”, è íÿìà â íåãî ïîäåì è ñïàä”.
227
Òîâà å “â£äåíèå” èëè ïîçíàíèå áåç îáðàçè, ñâðúõ îáðàçè-
òå (υπερ τα ειδη). Òîâà å ÷èñòàòà ìîëèòâà. Èëè îùå ïî-
òî÷íî - ÷èñòàòà ìîëèòâåíîñò íà äóøàòà. È òÿ å íåäîñòúïíà
çà ñòÿæåíèå. Òÿ ñå ïîäàâà êàòî äàð ñâèøå, êàòî õàðèçìà.
Äóøàòà ìîæå äà ïðèåìà òîçè äàð, çàùîòî å ñúçäàäåíà ïî
îáðàç Áîæè - èìåííî â òàçè ñïîñîáíîñò äà ñå ïîçíàâà
Ñâ. Òðîèöà Åâàãðèé âèæäà áîãîîáðàçíîñòòà íà äóõà, à íå
â íåãîâàòà íåâåùåñòâåíîñò. Íî äóøàòà ãî ïðèåìà êàòî
äàð.  ìîëèòâåí âúçòîðã è èçñòúïëåíèå, ⠓åêñòàç”, äóøà-
òà èçâåäíúæ ñå îçàðÿâà îò åäíàòà Òðîè÷åñêà ñâåòëèíà. È
âå÷å íÿìà òóê ó÷èòåëè è ó÷åíèöè, âñè÷êè âå÷å ñà áîãîâå
(“òåîñèñ”)... Êúì òîçè äóõîâåí ïðåäåë âîäè äúëãèÿò è
ñòðúìåí ïúò íà ïîäâèãà. Â íåãî èìà äâà åòàïà: äåéñòâèå
è ñúçåðöàíèå (πραξις è θεωρια). “Äåéñòâèåòî” çàïî÷âà ñ
âÿðàòà è çàâúðøâà ñ “áåçñòðàñòèåòî” è ëþáîâòà. Öåëèÿò
ñìèñúë íà “äåéñòâèåòî” å â ïðåîäîëÿâàíåòî è ïîòóøàâà-
íåòî íà ñòðàñòèòå èëè êàçàíî ïî äðóã íà÷èí - â óñïîêîå-
íèåòî íà äóøàòà, â ïîä÷èíÿâàíåòî íà íåéíèòå áåçïîðÿäú-
÷íè “äâèæåíèÿ” íà çàêîíèòå íà åñòåñòâîòî. Ñòðàñòíîñòòà
å èìåííî “äâèæåíèå” èëè áëóæäàåíå íà óìà (κινησις).
Áåçñòðàñòèåòî (èëè “àïàòèÿòà”) å ñòîåíå. Ñòðàñòíîñòòà å
ðàçñåéâàíå èëè ðàçñåÿíîñò, ïîäâëàñòíîñò íà âúíøíèòå
âïå÷àòëåíèÿ. À áåçñòðàñòèåòî å íåçàâèñèìîñò è íåïîêîëå-
áèìîñò. “Áåçñòðàñòèå ïðèòåæàâà íå äóøàòà, êîÿòî íå ñå
ïëåíÿâà îò âåùèòå, íî îíàçè äóøà, êîÿòî è ïðè ñïîìåíà çà
òÿõ ïðåáèâàâà íåâúçìóòèìà”... Áåçñòðàñòèåòî å íåâúçìó-
òèìîñò, íåîòâëåêàåìîñò. È çà áåçñòðàñòíèÿ ÷îâåê íå ìîæå
äà ñå êàæå: òúðïè. Òúðïè îíçè, êîéòî ñòðàäà, êîéòî å îùå
ñòðàñòåí, “ñòðàäàòåëåí” èëè ïàñèâåí... “Äâèæåíèÿòà” ñå
ïîðàæäàò â íèñøèòå ÷àñòè íà äóøàòà. È îòòàì ñå íàäèãàò
“ïîìèñëèòå” èëè ïîìèøëåíèÿòà (λογισµοι). Òå ñà ïîä-
ñêàçâàíè è âíóøàâàíè îò áåñîâåòå, êîèòî îáêðúæàâàò âè-
íàãè ÷îâåêà. Åâàãðèé ìíîãî ãîâîðè çà áîðáàòà ñ ïîìèñëè-
òå è çà áåñîâñêèòå ïðèëîçè. Íàé-îïàñåí å áåñúò íà
ãîðäîñòòà è ïîìèñúëúò íà òùåñëàâèåòî. Íàé-òåæúê å áåñúò
íà óíèíèåòî, “ïëàäíåíñêèÿò áÿñ”, êîéòî èçìú÷âà ñ åäíî-
228
îáðàçèåòî è ñå îïèòâà äà ðàçñåå äóøàòà. Äóøàòà ñå ëåêó-
âà ÷ðåç èçïúëíÿâàíå íà çàïîâåäèòå è ÷ðåç ñìèðåíèå, ÷ðåç
ïîñò, ìèëîñòèíÿ è ìîëèòâà... “Óìúò íÿìà äà ñúçðå ìÿñòî-
òî Áîæèå â ñåáå ñè, àêî íå çàñòàíå íàä âñè÷êè ïîìèñëè çà
âåùåñòâåíîòî è òâàðíîòî. Íî íÿìà äà çàñòàíå ïî-âèñîêî,
àêî íå ñå îñâîáîäè îò ñòðàñòèòå, êîèòî ãî ñâúðçâàò ñ ñå-
òèâíèòå ïðåäìåòè è óìíîæàâàò ïîìèñëèòå çà òÿõ. Òîé ñå
îñâîáîæäàâà îò ñòðàñòèòå ïîñðåäñòâîì äîáðîäåòåëèòå, à
îò ïîìèñëèòå - ÷ðåç ñèëàòà íà äóõîâíîòî ñúçåðöàíèå”...
Ïðåäåëúò è ðàçöâåòúò íà äåÿòåëíèÿ æèâîò å áåçñòðàñòèå
è îò áåçñòðàñòèåòî ùå ñå ðîäè ëþáîâòà (αγαπη). Ëþáîâòà
å íà÷àëî íà ãíîñòè÷åñêîòî âúçõîæäàíå, íà÷àëî íà “åñòå-
ñòâåíèÿ” æèâîò... Áåçñòðàñòèåòî íå å áåç÷óâñòâèå èëè
íå÷óâñòâèòåëíîñò, èëè ðàâíîäóøèå, êàêòî ìó ñå ñòðóâàëî
íà ïîäîçðèòåëíèÿ Èåðîíèì. Áåçñòðàñòèåòî å íåçàâèñè-
ìîñò íà äóøàòà, íåçàâèñèìîñò èëè ñâîáîäà îò âúíøíèòå è
ñåòèâíèòå âïå÷àòëåíèÿ. Íî ñúâñåì íå å ïàñèâíîñò. Ñàìî
÷å öÿëàòà åíåðãèÿ ñå íàñî÷âà íàâúòðå... Áåçñòðàñòèåòî ñå
ðàçãðúùà â ëþáîâ. È ëþáîâòà å ïðåäè âñè÷êî âëå÷åíèå
äà ñå ïîçíàå Áîãà. Ëþáîâòà è ãíîñèñúò ñà íåðàçëú÷íî
ñâúðçàíè (ñðâ. îùå ó Îðèãåí)... Ãíîñèñúò èìà ñâîÿ ïîñ-
ëåäîâàòåëíîñò, ïîñëåäîâàòåëíîñò íà “ñúçåðöàíèÿòà”. Äó-
øàòà ñå îñâîáîæäàâà îò ñåòèâíèòå âïå÷àòëåíèÿ. Íî çà
íåÿ ñå îòêðèâà äðóã è ïî-âèñø ñâÿò, ñâåòúò â íåãîâèòå
“åñòåñòâåíè” îñíîâàíèÿ è äúëáèíè. “Åñòåñòâåíîòî” ñúçåð-
öàíèå íà ñâåòà å ïðåäè âñè÷êî çíàíèå çà Áîæèåòî ïðî-
ìèøëåíèå, çà ïðîìèñúëà è ñúäà (προνοια è κρισις). Êàçà-
íî ïî äðóã íà÷èí, òîâà å “â£äåíèå” è “â˜äåíèå”(ïîçíàíèå)
çà ñâåòà òàêúâ, êàêúâòî ãî å ïîæåëàë è ñúçäàë Ãîñïîä. È
îò ñúçåðöàíèåòî íà âèäèìèòå íåùà óìúò âúçõîæäà êúì
ñúçåðöàíèåòî íà íåâèäèìèòå, çà äà äîñòèãíå âúâ âèñèíèòå
“áîãîñëîâèåòî”...  òîâà “äóõîâíî ïîçíàíèå” ñå ïðåîáðà-
çÿâà è ñå ïðåîáðàçóâà ñàìàòà äóøà. È äîðè òÿëîòî ñå
ïðåîáðàçóâà, ñòàâà “äóõîâíî”, âå÷å áåçñòðàñòíî. Öåëèÿò
÷îâåê ñå ïðåîáðàçÿâà èëè îáíîâÿâà, óìèðà è âúçêðúñâà,
ñòàâà íîâ. Åâàãðèé íàðè÷à òîâà “ìàëêî âúçêðåñåíèå”. È
229
òîâà å ïðåäâàðåíèå íà âåëèêîòî è âñåîáùî âúçêðåñåíèå,
êîåòî çà èçáðàíèòå è ïðåóñïåëèòå çàïî÷âà îùå ñåãà. Ïðÿ-
êàòà çàâèñèìîñò íà Åâàãðèé îò àëåêñàíäðèéöèòå å íàïúëíî
î÷åâèäíà. Íåãîâèÿò ðåëèãèîçåí èäåàë å ñúùèÿò, êàòî íà
Îðèãåí è äîðè íà Êëèìåíò: èäåàëúò íà ãíîñòèêà, ñúçåð-
öàòåëíèÿò è îòøåëíè÷åñêè èäåàë. Âëèÿíèåòî íà Îðèãåí
ñå óñåùà â ñàìèÿ åçèê, â èçáîðà íà äóìè è îïðåäåëåíèÿ...
 ñâîèòå êíèãè Åâàãðèé îïèñâà öåëèÿò ïúò íà äóõîâíèÿ
æèâîò, îò íà÷àëîòî äî êðàÿ. È ãîâîðè ìíîãî íå òîëêîâà çà
èäåàëà, íî èìåííî çà àñêåòè÷åñêàòà áîðáà. Ïðè íåãî çà
ïðúâ ïúò ñðåùàìå ñõåìàòà íà îñåìòå îñíîâíè ïîðîêà, êî-
ÿòî âïîñëåäñòâèå âúçïðîèçâåæäàò ïî-êúñíèòå àâòîðè... Èñ-
òîðè÷åñêîòî ìÿñòî íà Åâàãðèé ñà îïðåäåëÿ îò íåãîâîòî
âëèÿíèå. Òîé å ñúõðàíèë è îæèâèë çà ñëåäâàùèòå ïîêî-
ëåíèÿ àëåêñàíäðèéñêèòå ïðåäàíèÿ îò III âåê.
3. Ïðåï. Íèë, àâòîðúò íà ìíîãîáðîéíè ïèñìà è íà-
çèäàòåëíè ïîñëàíèÿ, ïî íåäîðàçóìåíèå áèâà íàðè÷àí Ñè-
íàéñêè. Âúâ âñåêè ñëó÷àé îíåçè “Ñêàçàíèÿ çà èçáèâàíåòî
íà ìîíàñèòå íà Ñèíàéñêàòà ïëàíèíà”, îòêúäåòî ïðåäè âñè÷-
êî ñå ÷åðïÿò áèîãðàôè÷íèòå ñâåäåíèÿ çà Íèë (ñðâ. è â
Ìèíîëîãèÿ íà Âàñèëèé ïîä 14 ÿíóàðè), ïðèíàäëåæàò íå
íà àâòîðà íà ïèñìàòà. Àâòîðúò íà ïèñìàòà å æèâÿë â ïî-
êðàéíèíèòå íà Àíêèðà, áèë å îñíîâàòåë è íàñòîÿòåë íà
îáùåæèòèåí ìàíàñòèð. Íà ìëàäèíè å ó÷èë â Êîíñòàíòè-
íîïîë ïðè Çëàòîóñò, ÷èÿòî ïàìåò áëàãîãîâåéíî ïî÷èòàë
(ñðâ. ÷åñòèòå ïîçîâàâàíèÿ â ïèñìàòà). Ïðèåìà ìîíàøå-
ñòâî íå ïî-êúñíî îò 390 ã. è æèâåå äî ñðåäàòà íà V âåê.
Ïðåäè âñè÷êî íè ïîðàçÿâàò îáåìúò è ðàçíîîáðàçèåòî íà
ïðåïèñêàòà ìó (1062 ïèñìà). Îùå íà VII Âñåëåíñêè ñúáîð
ñå ïîçîâàâàò íà ñáîðíèê ñ íåãîâè ïèñìà (â ÷åòèðè ÷àñòè).
Íå âñè÷êè ñú÷èíåíèÿ òóê ñà ïèñìà â ñîáñòâåíèÿ ñìèñúë
íà äóìàòà. Íÿêîè ñà ïðåêàëåíî êðàòêè - ïî-ñêîðî òîâà ñà
îòêúñè, ÷åñòî îòäåëíè èçðå÷åíèÿ. Ñáîðíèêúò íå å èçäúðæàí
íèòî õðîíîëîãè÷åñêè, íèòî ñèñòåìàòè÷åñêè. Ïèñìàòà íà
ïðåï. Íèë ñâèäåòåëñòâàò çà âëèÿíèåòî è àâòîðèòåòà ìó.
Òîé áèë “äóõîâåí îòåö”, ðúêîâîäèòåë íà èíîöè è ìèðÿíè.
230
Îò íåãî òúðñÿò ñúâåò è óêàçàíèÿ åïèñêîïèòå è äîðè èì-
ïåðàòîðúò. Òîé åäâà ëè å áèë ñâåùåíèê. Âúâ âñåêè ñëó÷àé
òîé ðÿçêî è íàïðàâî ãîâîðè, ÷å ñâåùåíñòâîòî å âðåäíî çà
ìîíàñèòå, çàùîòî ãè âðúùà îòíîâî â ñâåòà è ñâåòñêàòà
ñóåòà... Â ñâîèòå ïèñìà ïðåï. Íèë çàñÿãà íàé-ðàçíîîá-
ðàçíè òåìè, ïî-ðÿäêî äîãìàòè÷åñêè (ïðîòèâ àðèàíèòå, çà
âúçêðåñåíèåòî, ïðîòèâ Àïîëèíàðèé), ïî-÷åñòî åêçåãåòè÷åñêè
(ñðâ. îòêúñèòå îò òúëêóâàíèåòî ìó íà Ïåñåí íà Ïåñíèòå
ïðè Ïðîêîïèé îò Ãàçà). Òîé òúëêóâà Ïèñàíèåòî ìîðàë-
íî-àëåãîðè÷åñêè: “ ñåòèâíîòî ñå íàó÷àâàìå íà ìèñëåíî-
òî.” È ìíîãî íåùà â Ïèñàíèåòî ñà êàçàíè òàêà, ”÷å äà
òðÿáâà äà èçäèðâàìå äîêðàé çíà÷åíèåòî íà âñè÷êî òîâà”,
è äà îòêðèâàìå “ñêðèòèÿ â ïèñìåíàòà ñìèñúë”. Òîâà îñî-
áåíî ñå îòíàñÿ çà Ñòàðèÿ Çàâåò. “Ìîèñååâèòå ïèñìåíà
èçèñêâàò ãîëÿìî óìîçðåíèå èëè ðàçóìÿâàíå è äúëáîêî
èçñëåäâàíå”. Âïðî÷åì òîâà íå çíà÷è, ÷å ìîæå äà ñå ïðå-
íåáðåãâà áóêâàëíèÿò èëè “èñòîðè÷åñêèÿò” ñìèñúë íà áèá-
ëåéñêèòå ðàçêàçè. Ñàìî íå áèâà äà ñå ñïèðàìå íà íåãî è
òðÿáâà äà ïðîäúëæèì íàòàòúê - “ïîíåæå íèå ñìå ìèêðî-
êîñìîñ”. Ëþáîïèòíî å, ÷å ïðåï. Íèë ñúâåòâà ìîíàñèòå äà
÷åòàò Íîâèÿ Çàâåò, à íå Ñòàðèÿ - òúé êàòî ñòàðîçàâåòíèòå
êíèãè íå ïðåäèçâèêâàò äîñòàòú÷íî ñúêðóøåíèå è óìèëå-
íèå â ñúðöåòî. Êúì ÷åòåíåòî íà âúíøíè ïèñàòåëè Íèë ñå
îòíàñÿ îòðèöàòåëíî: çàùî å íóæíî äà ñå ñúáèðà “òîçè
áîêëóê, òàçè ïðàõ, òàçè ìðúñíà êóï÷èíà åëèíñêè êíèãè” -
“ñóåìúäðèå è îêàÿíñòâî”...  ñâîèòå ïèñìà ïðåï. Íèë
ãîâîðè íàé-ìíîãî çà ïúòèùàòà íà äóõîâíèÿ æèâîò. Ñúùèòå
òåçè òåìè òîé îáñúæäà â ñâîèòå ãîëåìè ïîñëàíèÿ è “ñëî-
âà”. Íàé-âàæíî å íåãîâîòî “Ñëîâî çà ìîëèòâàòà”, èçëî-
æåíî â 153 “ãëàâè” (ñïîðåä áðîÿ íà ãîëåìèòå ðèáè, õâàíà-
òè â Òèâåðèàäñêîòî ìîðå, Èîàí. 21:11).Òðÿáâà îùå äà
ñïîìåíåì “Ïîäâèæíè÷åñêîòî ñëîâî”, ñëîâîòî “Çà äîáðî-
âîëíàòà áåäíîñò” èëè íåñòÿæåíèåòî... Ìíîãî å âåðîÿòíî,
ñ èìåòî íà Íèë âïîñëåäñòâèå äà ñà áèëè ïîäïèñàíè íÿêîè
ñú÷èíåíèÿ íà Åâàãðèé. Ïðåï. Íèë ïèøå â åïîõàòà íà
ìîíàøåñêèÿ óïàäúê.  òâîðåíèÿòà ìó ðÿçêî çâó÷è èçîá-
231
ëè÷èòåëíèÿò ìîòèâ... “Æèâîòúò íà ìîíàøåñòâóâàùèòå,
ïðåäè âúæäåëåí è ìíîãî çíàìåíèò, ñåãà ïðåäèçâèêâà îò-
âðàùåíèå. Âñè÷êè ãðàäîâå è ñåëà ñà ïðåïúëíåíè ñ ëúæå-
ìîíàñè, êîèòî áðîäÿò áåç öåë è ñìèñúë... È äàëè ùå ñå
íàìåðè ñåãà åäèí íîâ Èåðåìèÿ, òà äà îïèøå äîñòîéíî è
èçöÿëî íàøåòî ïîëîæåíèå”... Íèë ïðåäè âñè÷êî íàïîìíÿ
çà ñìèñúëà è áåçóñëîâíîñòòà íà ìîíàøåñêîòî îòðå÷åíèå.
Òîâà å èçëèçàíå îò ãðàäñêèÿ èëè “ïîëèòè÷åñêèÿ” æèâîò.
Òîâà å åâàíãåëñêàòà áåçãðèæíîñò â íàäåæäàòà çà Áîæèÿ-
òà ìèëîñò è ùåäðîñò - îòêàç è çàáâåíèå íà æèòåéñêèòå
ãðèæè... Ìîíàøåñòâîòî å ëþáîìúäðèå, ôèëîñîôèÿ (ñðâ.
îùå ïðè Çëàòîóñò, Çà ñâåùåíñòâîòî) - åäèíñòâåíàòà èñ-
òèííà è èñòèíñêà ôèëîñîôèÿ. È ëþáîìúäðèå íå å ñàìî â
ìèñúëòà, íî è â æèâîòà. Òðÿáâà äà áúäåì íå ñàìî “ó÷åíè-
öè”, íî è “ïîäðàæàòåëè” íà Õðèñòà. “Çàùîòî ëþáîìúä-
ðèåòî å èçïðàâÿíåòî íà íðàâèòå ïðè èñòèíñêîòî ïîçíàíèå
íà Ñúùåñòâóâàùèÿ”... Æèâîòúò íà òîçè ñâÿò å öåëèÿò â
ñòðàñòè, â ñóåòåíå è ãðèæè. Öåëòà íà ïîäâèãà å áåçñòðàñ-
òèåòî. Êàçàíî ïî äðóã íà÷èí, òî å íåïðåõîäíîñò - íåèçìå-
íÿåìîñò, òâúðäîñò, íåïîêëàòèìîñò è ïîñòîÿíñòâî. È â òîâà
ñå ñúñòîè îáîæåíèåòî - óïîäîáÿâàíåòî íà Áîæåñòâåíàòà
íåèçìåííîñò è âå÷íîñò. Òîâà å îñúùåñòâÿâàíåòî íà îáðà-
çà Áîæè, “îòïå÷àòúêúò íà ïúðâîîáðàçíèÿ Ëèê”... Áåçñòðà-
ñòèåòî å âúçìîæíî ñàìî ÷ðåç îòðå÷åíèå. Íèùî â ñâåòà íå
áèâà äà îñòàíå ïðèâëè÷àùî. “Ãîñïîä íè å îñâîáîäèë îò
âñÿêàêâà ãðèæà çà çåìíîòî è å çàïîâÿäàë äà òúðñèì ñàìî
Íåáåñíîòî öàðñòâî”... Òîâà èìåííî å íåñòÿæåíèåòî - íå
ïðîñòî áåäíîñò, à ïúëíî íåïðèòåæàâàíå è äîðè íåæåëà-
íèå äà ñå ïðèòåæàâà êàêâîòî è äà áèëî. “Çàùîòî íå ñàìè
íèå ïðîìèñëÿìå çà òîâà, êàêâî å íóæíî çà íàøèÿ æèâîò.
Âñè÷êî äîìîñòðîèòåëñòâóâà Áîã”... Îòðå÷åíèåòî îò çåì-
íèÿ æèâîò è èíòåðåñèòå ìó íå å ïîãíóñà îò òÿëîòî. Íèçî-
ñòòà íà òÿëîòî å â íåãîâàòà ñìúðòíîñò, à íå â íåãîâàòà
âåùåñòâåíîñò. È æàæäàòà äà ñå îñâîáîäèì îò âåðèãèòå íà
ïëúòòà ñå îïðàâäàâà îò íàäåæäàòà çà âúçêðåñåíèå, â ñâîå-
òî èìåííî òÿëî, íî áåçñìúðòíî è íåòëåííî, îæèâîòâîðåíî
232
îò Ñâåòèÿ Äóõ. Âúâ âñåêè ñëó÷àé êîðåíúò è æèëîòî íà
ãðåõà íå å â òÿëîòî, à â æåëàíèÿòà èëè â ñúðöåòî - “ãðåõúò
çàïî÷âà è îòíîâî ñâúðøâà â ÷îâåøêîòî ïðîèçâîëåíèå”.
Îòòóê èäâà öåëèòåëíàòà è î÷èñòâàùà ñèëà íà ïîêàÿíèå-
òî. Áîã ïðèåìà íå ñàìî ÷èñòîòàòà, èñòèíàòà, äîáëåñòòà è
ïîäâèãà, íî è ñúëçèòå, “ñåèòáàòà íà ñúëçèòå”, áëàãîâîëåíè-
åòî íà ïëà÷à è ñêðúáíèòå ïîìèñëè, è öåëóâêàòà íà áëóä-
íèöàòà, ñúêðóøåíîòî è ñìèðåíî ñúðöå. Èëè, ñ äðóãè äóìè
- âîëÿòà èëè ëþáîâòà êúì äîáðîòî íå å ïî-ìàëêî îò ñàìî-
òî “äîáðîäåëàíèå” èëè äîáðîäåòåëòà. Ïîêàÿíèåòî å “ïðè-
çíàê íà “ïàêèáèòèåòî” è ïîñëåäíî çíàìåíèå íà âúçêðåñå-
íèåòî, êîåòî îùå îòòóê áèâà ïðåä-âèæäàíî ñ óìíèòå î÷è”.
È ïàäíàëèòå âå÷å ñòàâàò çàåäíî ñ ïðàâåäíèòå. Çàùîòî
íàé-âàæíî å âúòðåøíîòî æåëàíèå è îáðàòúò íà âîëÿòà...
“Òè ñè âçåë êðúñòà, ïîñëåäâàé Õðèñòà, êàòî îñòàâèø âñè÷-
êî - áàùà ñè, êîðàáà, ìðåæèòå è îðúäèÿòà íà êîåòî è äà å
èçêóñòâî, à ñ òÿõ è âñÿêà ðîäñòâåíà âðúçêà è ïàìåò. Çàùî-
òî Õðèñòîñ, ñ Êîãîòî ñè ñå ñú÷åòàë, æåëàå äà Ãî ëþáèø
ïîâå÷å îò âñè÷êî òîâà. Ñ Íåãî òè ñè óìðÿë, ñ Íåãî ñè
ïîãðåáàí â áëàæåíèÿ ãðîá íà áåçñòðàñòèåòî”... Òîâà å
çàïîâåä íå ñàìî çà ìîíàñèòå. Òîâà å îáùèÿò êðúùåëåí
îáåò. Íî îùå ïî-âàæíà å “ñâîáîäàòà íà ñúðöåòî”, êîÿòî ïðå-
ñòúïâà âñÿêà ìÿðà íà çàïîâåäèòå è îáåòèòå (îáâúðçâàùè âñå
ïàê ñ íÿêàêâî ðîáóâàíå íà äúëãà), íàäðàñòâà êàòåãîðèÿòà íà
äúëãà â íåíàñèòíàòà ëþáîâ, “â ïðåâúæäåëåíàòà è íåíàñèòíà
ëþáîâ êúì ëþáîìúäðèåòî”... Ñúâúðøåíñòâîòî íå å äîñòúï-
íî çà âñè÷êè è òî ñå ïîäàâà îò Áîãà - êàòî äàð. Íî ëþáîâòà
êúì ñúâúðøåíñòâîòî å íå ñàìî äîñòúïíà, íî å è çàäúëæèòåë-
íà... Ïúëíîòî íåïðèòåæàíèå íå å ïî ñèëèòå íà âñåêè. Íî
îò÷óæäåíèåòî îò ñâåòñêîòî å âñåîáùî ïðàâèëî. Âúâ âñåêè
ñëó÷àé íå å ïîçâîëåí íèêàêúâ èçëèøúê è æèâîòúò òðÿáâà
äà ïðîòè÷à â òðóä... Ñìèñúëúò íà ìîíàøåñòâîòî íå å òîë-
êîâà â ïîäâèãà è ñàìîóìúðòâåíèåòî, êîëêîòî â ìîëèòâàòà.
È îòðå÷åíèåòî å íóæíî èìåííî çàðàäè ìîëèòâàòà... Èìà
äâå ìîëèòâè: äåÿòåëíà è ñúçåðöàòåëíà - ìîëèòâàòà íà
äóìèòå, êîãàòî óìúò ñ óìèëåíèå ãè ñëåäè è - âèñøàòà ìî-
233
ëèòâà íà ñúâúðøåíèòå, êîãàòî ñúðöåòî áåçìúëâíî ñå ðàç-
êðèâà ïîäîáíî íà èçïèñàíà êíèãà è â áåçãëàñíè îáðàçè
èçðàçÿâà ñâîÿòà âîëÿ - “íÿêàêâî âúççåìàíå íà óìà, âñåöÿ-
ëîòî ìó îòðå÷åíèå îò ñåòèâíîòî, êîãàòî ÷ðåç íåèçãëàãîëà-
íèòå âúçäèõàíèÿ íà Äóõà, òîé ñå ïðèáëèæàâà êúì Áîãà”.
È òîâà å öåë èëè ïðåäåë íà ìîëèòâàòà, “ïðåäåë íà áåç-
ñòðàñòèåòî”, ορος της απαθειας... Íî òîâà å äàð è íå ìî-
æåì ñàìîâîëíî äà ñå äîìîãâàìå äî íåãî. “Àêî îùå íå ñè
ïðèåë äàðà íà ìîëèòâàòà èëè ïñàëìîïååíåòî - òîãàâà ÷à-
êàé íåóìîðíî è ùå ãî ïðèåìåø”... Ìîëèòâàòà òðÿáâà äà
çàïî÷íå ñ ïëà÷ è ñúêðóøåíèå. Íî è íà ïëà÷à íå ïîäîáàâà
èçâúíìåðíîñò, çà äà íå áè ñðåäñòâîòî ñðåùó ñòðàñòèòå ñàìî
äà ñå îáúðíå â ñòðàñò. Çàùîòî Áîã å íå ñàìî ãíåâåí èëè
ñòðîã, íî ïðåäè âñè÷êî å ìèëîñúðäåí è å ëþáîâ. “Íî ìíî-
çèíà, êàòî ïðîëèâàò ñúëçè çà ãðåõîâåòå, ñà çàáðàâèëè öåë-
òà íà ñúëçèòå è ñà îáåçóìåëè, è ñà èçëåçëè èçâúí ñåáå ñè.”
Òîâà å ëúæëèâî è îïàñíî èçñòúïëåíèå... Â ìîëèòâàòà å
íóæíà òèøèíà è çàáâåíèå - óìúò òðÿáâà äà ñòàíå ãëóõ è
íÿì. Òîâà íå å ëåñíî; è ïî âðåìå íà ìîëèòâà äåìîíèòå
íàé-âå÷å ñå îïèòâàò äà âúçáóäÿò ïàìåòòà, ìàêàð è çà íåùî
íåîáõîäèìî, çà äà ðàçñåÿò óìà. Îò âñè÷êî íàé-ìíîãî ïðå-
÷àò ïå÷àëòà è çëîïàìåòñòâîòî... Òðÿáâà äà ñå ìîëèì íå çà
èçïúëíåíèåòî íà íàøèòå æåëàíèÿ - òîâà áè çíà÷èëî áåç-
ðàçñúäíî äà ïðèíóæäàâàìå Áîæèÿòà âîëÿ. Íî èñòèííàòà
ìîëèòâà å âèíàãè: äà áúäå âîëÿòà Òè! Çàùîòî Áîæèÿòà
âîëÿ å ñàìîòî Áëàãî... Ìîæåì äà ìîëèì ñàìî çà ïðàâäàòà
è öàðñòâîòî, ò. å. çà äîáðîäåòåëòà è ïîçíàíèåòî. È íå
ñàìî çà ñåáå ñè, íî è çà âñåêè ñúïëåìåííèê, êàòî ïîäðàæà-
âàìå âúâ âñåîáùíîñòòà íà ïðîøåíèÿòà íà àíãåëèòå (ñðâ.
îùå ïî-ðÿçêî ïðè Çëàòîóñò)... Ìîëèòâàòà å áåñåäà ñ Áîãà.
Çàòîâà èìåííî çà íåÿ å íóæíî áåçñòðàñòèå, ãëóõîòà è
íåâúçïðèåì÷èâîñò êúì ñâåòñêèòå âúçáóæäåíèÿ. Íî ñàìî
áåçñòðàñòèåòî íå å äîñòàòú÷íî. Óìúò ìîæå äà ñå ñïðå íà
ãîëè óìîïðåäñòàâåíèÿ, äà âëåçå â ðàçìèøëåíèå çà çàêî-
íèòå íà íåùàòà, ìàêàð è è ìèñëåíè, íî âñå ïàê ìíîæåñòâå-
íè, à ïîðàäè òîâà - ðàçñåéâàùè ìèñúëòà. È òîãàâà òîé îùå
234
íå âèæäà ñúâúðøåíîòî ìåñòîïðåáèâàíèå Áîæèå...  ÷èñ-
òàòà ìîëèòâà íÿìà ìÿñòî çà âúîáðàæåíèåòî. “Â ìîëèòâà-
òà íå îáëè÷àé Áîæåñòâîòî â íèêàêúâ îáðàç è íå ïîçâîëÿ-
âàé íà óìà ñè äà ïðèåìà çà ñåáå ñè êàêúâòî è äà áèëî
îáëèê. Íî íåâåùåñòâåí ïðèñòúïâàé êúì Íåâåùåñòâåíèÿ
è ùå äîñòèãíåø ñúåäèíåíèåòî”... Îáðàçèòå ñà èçìàìíè,
çàùîòî Áîã å ñâðúõ âñåêè îáðàç è îãðàíè÷åíèå è ñå ïî-
ñòèãà â áåç-¥áðàçíîïîçíàíèå... “ æåëàíèåòî ñè äà ñúçðåø
ëèöåòî íà íåáåñíèÿ Îòåö, íèêàê íå ñå äîìîãâàé äî òîâà -
ïî âðåìå íà ìîëèòâàòà äà âèäèø îáðàç èëè îáëèê. Íå
ïîæåëàâàé ñåòèâíî äà âèäèø Àíãåëèòå, èëè Ñèëèòå, èëè
Õðèñòà, çà äà íå ïàäíåø â ïúëíî óìîïîìðà÷åíèå, âçåìàé-
êè âúëêà çà ïàñòèðà è êëàíÿéêè ñå íà âðàæäåáíèòå äåìî-
íè. Íà÷àëî íà âñÿêî çàáëóæäåíèå å òùåñëàâèåòî íà óìà.
Äâèæåí îò òùåñëàâèåòî óìúò äðúçâà äà îïèñâà (îáõâà-
ùà) Áîæåñòâîòî ñ íÿêàêúâ îáðàç è î÷åðòàíèÿ”... Ìîëèò-
âàòà âèíàãè å ïîäâèã, ïúòÿò êúì âèñîòèòå íà áåç-¥áðàçíî-
òî ñúçåðöàíèå âîäè ïðåç áîðáà è ñêðúá, íî ìîëèòâàòà ñå
âåí÷àâà ñ ðàäîñòòà, êîÿòî å ïîâå÷å îò âñÿêà ðàäîñò è ñàìî
ðàäîñòòà ñâèøå å âÿðíîòî ìåðèëî çà èñòèííàòà ìîëèò-
âà...  ìîëèòâàòà ñå îñúùåñòâÿâà “÷óäåñíàòà âçàèìíîñò”
íà ñâîáîäàòà è äàðóâàíåòî... Òðÿáâà äà äîáàâèì, ÷å èñ-
òèíñêàòà ìîëèòâà å âúçìîæíà ñàìî â ñìèðåíèåòî, ò. å. â
ëþáîâòà êúì âñè÷êî è êúì âñåêè. Òóê îòðå÷åíèåòî äîñòè-
ãà ïúëíîòàòà ñè - ÷óæäîòî ïðåóñïÿâàíå òðÿáâà äà ñòàíå
ñúùî òîëêîâà æåëàíî è ðàäîñòíî êàòî ñâîåòî è âúâ âñåêè
íåïðåñòàííî òðÿáâà äà âèæäàìå ñåáå ñè. “Áëàæåí å ìî-
íàõúò, êîéòî ïî÷èòà âñåêè ÷îâåê êàòî áîã ñëåä Áîãà”, à
ñåáå ñè - êàòî ïîñëåäåí îò âñè÷êè... Ìîëèòâàòà å áåñåäà ñ
Áîãà. È ñìèñúëúò íà ìîëèòâàòà å â òîâà Áîã äà ñíèçõîäè
è çàãîâîðè â äóøèòå... Äà ñå ñâåòè èìåòî Òè! Äà äîéäå
Òâîåòî öàðñòâî!... Òîâà çíà÷è: “äà äîéäå Ñâåòèÿò Äóõ è
Åäèíîðîäíèÿò Òâîé Ñèí”... (Ñðâ. ïðè Ãðèãîðèé Íèñèéñ-
êè.) Âúðõúò íà ìîëèòâàòà å Áîãîÿâëåíèåòî, è òî Òðîè÷åñ-
êîòî Áîãîÿâëåíèå... “Àêî ñè áîãîñëîâ, ùå ñå ìîëèø èñ-
òèííî è àêî èñòèííî ñå ìîëèø, òè ñè áîãîñëîâ”... Ïî
235
âðåìåòî íà ïðåï. Íèë, êàêòî è ïî-ðàíî, “äà áîãîñëîâñòâàø”
å îçíà÷àâàëî èìåííî äà ïîñòèãàø Áîãà â Íåãîâîòî Òðèå-
äèíñòâî.
4. Áëèçúê â òâîðåíèÿòà ñè äî ïðåï. Íèë å Ìàðê
Ïîäâèæíèê èëè Ïóñòèííèê. Âúâ âñåêè ñëó÷àé òîâà íå å
îíçè Ìàðê îò Êèëèèòå, çà êîéòî ñå ñïîìåíàâà â Ëàâñàèêà.
Ìàðê, àâòîðúò íà àñêåòè÷åñêèòå ñëîâà è êíèãè, ñå å ïîäâè-
çàâàë â Ãàëàòèÿ, áëèçî äî Àíêèðà (êàêòî è ïðåï. Íèë).
Çà æèâîòà ìó çíàåì ìíîãî ìàëêî è ñàìî îò òâîðåíèÿòà
ìó. Îòíà÷àëî òîé å æèâÿë â êèíîâèÿ, áèë å íàñòîÿòåë è
“äóõîâåí îòåö”, ñëåä òîâà ñå å îòòåãëèë â ïóñòèíÿòà è ñå å
ïîäâèçàâàë êàòî îòøåëíèê. Òîâà å ñòàíàëî ïðåç ïúðâàòà
ïîëîâèíà íà V âåê. Ìàðê ïèøå ïðîòèâ íåñòîðèàíèòå êàòî
ïðîòèâ íîâà åðåñ... Ñ èìåòî íà Ìàðê ñà èçâåñòíè òâúðäå
ìíîãî òâîðåíèÿ - íà òÿõ ñå ïîçîâàâà àââà Äîðîòåé, ìíîãî-
êðàòíî Èñààê Ñèðèí, ñëåä òîâà Äàìàñêèí, à ïî-êúñíî çà
òÿõ òâúðäå ïîäðîáíî ãîâîðè Ôîòèé... Ìàðê å ïèñàë íàé-
âå÷å íà íðàâñòâåíè òåìè - “Çà îíåçè, êîèòî ñìÿòàò äà ñå
îïðàâäàÿò ñ äåëà”, “Çà ïîêàÿíèåòî”, “ Îòãîâîð íà ñúìíÿ-
âàùèòå ñå çà ñâ. Êðúùåíèå”, “Çà âúçäúðæàíèåòî”, “Çà
ïîñòà”, “Çà äóõîâíèÿ çàêîí” è äð. Ñâîèòå íðàâñòâåíè íà-
ñòàâëåíèÿ îáà÷å òîé äîâåæäà äî äîãìàòè÷åñêèòå èì ïðåä-
ïîñòàâêè è ðàçâèâà åäíî ñâúðçàíî ó÷åíèå çà ãðåõà è ñïà-
ñåíèåòî, çà ñâîáîäàòà è áëàãîäàòòà. Ìàðê ôîðìóëèðà
âúçãëåäèòå ñè â ïîëåìèêà ñ ìåñàëèàíèòå è óâëå÷åí îò
ñïîðà, ïðåêàëåíî ðÿçêî ïîä÷åðòàâà íåïîâðåäåíîñòòà íà
÷îâåøêàòà ñâîáîäà. Êàòî öÿëî òîé ìíîãî íàïîìíÿ Çëàòî-
óñò. Ñðàâíèòåëíî íåîòäàâíà å íàìåðåíî è èçäàäåíî åäíî
ñëîâî íà Ìàðê ñðåùó íåñòîðèàíèòå (ïèñàíî ïðåäè Åôåñ-
êèÿ ñúáîð, âåðîÿòíî â êðàÿ íà 430 ã.). Òîé áîãîñëîâñòâà
êàòî óìåðåí àíòèîõèåö, íî ïðèåìà è çàùèòàâà ôîðìóëàòà
íà ñâ. Êèðèë çà “ñúåäèíåíèåòî ïî èïîñòàñ”. Ëþáîïèòíî å,
÷å òóê òîé íå çàñÿãà âúïðîñà çà èìåòî “Áîãîðîäèöà”.
Ñïîðåä Ìàðê öåëòà è ïðåäåëúò íà ïîäâèãà ñà â îáîæåíè-
åòî. “Ñëîâîòî ñòàíà ïëúò, çà äà ñòàíå è ïëúòòà ñëîâî.”
Ãîñïîä ñå å óïîäîáèë íà íàñ, “çà äà ñå óïîäîáÿâàìå è íèå
236
íà Íåãî âúâ âñÿêà äîáðîäåòåë”... Èçêóïëåíèåòî å ïðåäè
âñè÷êî èçáàâëåíèå îò ñìúðòòà, “îïóñòîøàâàíå íà àäà è
ñìúðòòà”. Ìàðê âèíàãè ãîâîðè ïî-ñêîðî çà íàñëåäñòâå-
íîñò íà ñìúðòòà, à íå íà ãðåõà, è îòðè÷à “íåîáõîäèìîñòòà
íà åñòåñòâåíîòî ïðèåìñòâî” â ãðåõà. Çà íåãî ãðåõúò å âè-
íàãè ñâîáîäåí àêò íà âîëÿòà èëè “ïðîèçâîëåíèå”. Ïî ñè-
ëàòà íà ïúðâîòî ãðåõîïàäåíèå Àäàìîâèÿò ðîä ñòàâà
ñìúðòåí è òëåíåí - â òîâà å íåãîâàòà ãðåõîâíîñò, â òîâà å
ïúðâîðîäíèÿò ãðÿõ. Ïðè òîâà ïîä ñìúðòíîñò Ìàðê ïîä-
ðàçáèðà íå òîëêîâà íåóñòîé÷èâîñòòà íà ïñèõîôèçè÷åñêî-
òî ñúåäèíåíèå è òåëåñíàòà ñìúðòíîñò, à ñúùî è òëåíèåòî
íà ñàìîòî ïðîèçâîëåíèå. Âúâ âñåêè ñëó÷àé ñïàñåíèåòî ñå
îòêðèâà ñàìî â Õðèñòà è çà âñåêè ñàìî ÷ðåç êðúùåíèåòî,
÷ðåç êðúùåëíîòî îáíîâëåíèå îò Äóõà. “Íå òúðñè
ñúâúðøåíñòâî íà ñâîáîäàòà â ÷îâåøêèòå äîáðîäåòåëè, çà-
ùîòî íÿìà â òÿõ ñúâúðøåíñòâî - ñúâúðøåíñòâîòî å ñêðè-
òî â Õðèñòîâèÿ êðúñò.” Èìåííî çàòîâà íåòëåíèåòî òðÿá-
âà äà áúäå óñâîåíî è çàêðåïåíî îò ñâîáîäíèÿ ïîäâèã è
âúçðàñòâàíåòî â äîáðîòî. Íîâèòå ãðåõîâå èçòëàñêâàò ÷î-
âåêà â îáëàñòòà íà ñìúðòòà - ñ ëè÷íèòå ñè ãðåõîâå ÷îâåê
îòíîâî ñå âúâëè÷à â íåîáõîäèìîñòòà îò ñìúðòòà, îòíîâî ñå
ïîäëàãà íà íåéíèÿ îáðîê è îñúæäàíå, ñòàâà ñìúðòåí è
òëåíåí. Çàùîòî ïîãàñÿâà â ñåáå ñè îáíîâÿâàùàòà ñèëà íà
Äóõà. Îò÷óæäàâà ñåáå ñè îò êðúùåëíàòà áëàãîäàò íà
âúçêðåñåíèåòî è íåòëåíèåòî... “Ñâ. Êðúùåíèå å ñúâúðøåíî
è íè äàâà ñúâúðøåíñòâî, íî íå ïðàâè ñúâúðøåí îíçè, êîé-
òî íå èçïúëíÿâà çàïîâåäèòå.” Çàùîòî áëàãîäàòòà äåéñòâà
ñïîðåä ìÿðàòà íà èçïúëíåíèåòî íà çàïîâåäèòå. “Ñàìî-
âëàñòèåòî” íà ÷îâåêà íèêîãà íå ñå íàñèëâà. ×îâåêúò è
ñëåä êðúùåíèåòî ïðåáèâàâà ïî ñâîÿ âîëÿ òàì, êúäåòî èñêà.
È äàäåíàòà ìó áëàãîäàò ñå îòêðèâà â íåãî “ïî ìÿðàòà íà
èçïúëíåíèåòî íà çàïîâåäèòå è ìèñëåíàòà íàäåæäà”... Â
ïîäâèãà íàé-âàæíî å “ïðîèçâîëåíèåòî” èëè âúòðåøíîòî
ïðåäðàçïîëîæåíèå íà ñúðöåòî è âîëÿòà - “îïðàâäàâà”
âúòðåøíèÿò, à íå âúíøíèÿò ïîäâèã... Ïîäâèãúò íà ìèñúë-
òà è óìà... Ñ äðóãè äóìè - òîâà å ìîëèòâåíèÿò ïîäâèã,
237
÷ðåç êîéòî ñå âúçñòàíîâÿâà Áîæèÿ îáðàç â ÷îâåêà ÷ðåç
ñèëàòà íà áëàãîäàòòà... “×èíúò íà õðèñòèÿíèòå å ïîâå÷å
âúòðåøåí.” È öÿëîòî èçïúëíåíèå íà çàïîâåäèòå ñå ñúñðå-
äîòî÷àâà â ìîëèòâàòà, ò. å. â îáúðíàòîñòòà êúì Áîãà è â
“ìèñëåíîòî óïîâàíèå”. Öåë è ïðåäåë íà ïîäâèãà å “â ˜äå-
íèåòî” (ãíîñèñ) è ïàìåòòà çà Áîãà - “ àäúò ïúê å íå-⠘äå-
íèå” è çàáâåíèåòî å ãèáåë. Ïîçíàíèåòî (“â ˜äåíèåòî”) å
âúçìîæíî ñàìî ÷ðåç î÷èñòâàíå è ñúáðàíîñò íà óìà - çàòî-
âà å íóæíî íå ñàìî äà ñå “çàòâàðÿò ÷óâñòâàòà” è äà íå ñå
îòâëè÷àò îò âúíøíè âïå÷àòëåíèÿ, íî è íå áèâà äà ñå ïðè-
ïîìíÿò ñ èçâúíìåðíî âíèìàíèå ïðåäèøíèòå ãðåõîâå èëè
ïîïúëçíîâåíèÿ, çà äà íå ñå çàìúðñÿâà âúîáðàæåíèåòî...
Äóøàòà âèíàãè áèâà òðåâîæåíà îò ïîìèñëèòå è ïðèëîçè-
òå íà ñúáëàçíèòå, íî íå â òîâà å ãðåõúò è íå÷èñòîòàòà.
Ãðåõúò å âúâ âúòðåøíîòî âíèìàíèå èëè èíòåðåñà êúì
èçêóøàâàùèòå îáðàçè; ⠓ñâúðçâàíåòî íà óìà ñ òÿõ”
(συγκαταθεσις). “Ïðèëîãúò íà ïîìèñëèòå (προσβολη) íå
å íèòî ãðÿõ, íèòî íåïðàâäà, à å ñâèäåòåëñòâî çà ñàìîâëàñ-
òèåòî íà íàøàòà âîëÿ.” Ãðåõúò å â ñúãëàñèåòî çà ãðÿõ...
Çàòîâà èìåííî ñå èçèñêâà ÷èñòîòà íà ìèñúëòà, íåéíàòà
íåçàâèñèìîñò îò (âúíøíèòå) âïå÷àòëåíèÿ...  ìîëèòâå-
íîòî “ñúáèðàíå” óìúò ñå ïðå÷èñòâà è îáíîâÿâà îò Ñâ.
Äóõ - “ïðèåìà â ñåáå ñè íà÷åðòàíèåòî íà Áîãîâèäíèÿ îá-
ðàç, îáëè÷à ñå â íåèçðå÷åíàòà óìíà êðàñîòà íà Âëàäè÷å-
ñòâåíîòî ïîäîáèå è ñå ñïîäîáÿâà ñ áîãàòñòâàòà íà äóõîâ-
íàòà ïðåìúäðîñò”... Ñúðöåòî ñå î÷èñòâà îò âñÿêàêâè îáðàçè,
óìúò ñòàâà “áåçâèäåí”. È òîãàâà òî âñòúïâà ”â íåâèäèìî-
òî è íåâåùåñòâåíî ìÿñòî íà ïîçíàíèåòî”, ⠓ñòðàíàòà íà
ïîçíàíèåòî”. Òîâà å ñúáîòàòà íà ñúáîòèòå - “äóõîâíèÿò
ïîêîé íà ðàçóìíàòà äóøà, êîÿòî, êàòî ñå îòâëè÷à ÷ðåç óìà
äàæå îò âñè÷êî Áîæåñòâåíî, ñúêðîâåíî çàêëþ÷åíî â òâàð-
íîòî, âúâ âúçòîðãà íà ëþáîâòà âñåöÿëî ñå îáëè÷à â åäè-
íèÿ Áîã; è ÷ðåç òàéíñòâåíîòî áîãîñëîâèå óìúò ñòàâà
ñúâúðøåíî íåîòäåëèì îò Áîãà”... Òîâà å ïðåäåëúò íà áåç-
ñòðàñòèåòî è åêñòàçà... È òîâà å òîçè ñúùèÿò èäåàë, êîéòî
íàìèðàìå ïðè Åâàãðèé è Íèë.
238
 5. Êúì àñêåòè÷åñêèòå ïèñàòåëè ìîæåì äà îòíåñåì è
ïðåï. Èñèäîð Ïåëóñèîò, ìàêàð ÷å òîé áèë ïî-ñêîðî ìî-
ðàëèñò, îòêîëêîòî ó÷èòåë â äóõîâíèÿ æèâîò â òåñíèÿ
ñìèñúë íà äóìàòà. Ìàêàð è ðîäåí â Åãèïåò, ïî ñâîÿ äóõî-
âåí ñòèë òîé å ïî-áëèçúê äî àíòèîõèéöèòå. Òîé ïî÷èòà
ìíîãî Çëàòîóñò è å íà íåãîâà ñòðàíà ñðåùó Òåîôèë è
Êèðèë. Èñèäîð íå å ïðÿê ó÷åíèê íà Çëàòîóñò è íå å
õîäèë â Êîíñòàíòèíîïîë äà ñå ó÷è ïðè íåãî.  ìíîãî
íåùà îáà÷å å áèë íàèñòèíà áëèçúê ñ íåãî ïî äóõ. Îùå íà
ìëàäèíè Èñèäîð ñå îòòåãëÿ â ìàíàñòèð îêîëî Ïåëóñèÿ è
âïîñëåäñòâèå ñòàâà íàñòîÿòåë è ïðåçâèòåð òàì. Íåãîâîòî
âëèÿíèå ñå ðàçïðîñòèðà òâúðäå íàäàëå÷ è àâòîðèòåòúò
ìó å ìíîãî ãîëÿì. Çà òîâà ñâèäåòåëñòâàò ïèñìàòà ìó.
Èçäàäåíè ñà îêîëî 2000 íåãîâè ïèñìà. Âåðîÿòíî òå äà-
ëå÷ íå ñà âñè÷êèòå. Îùå òâúðäå ðàíî áèâà ñúñòàâåí ñáîð-
íèê ñ ïèñìàòà íà Èñèäîð â ìàíàñòèðà íà “íåçàñïèâàùè-
òå” (àêèìèòèòå) â Êîíñòàíòèíîïîë; îùå Èðèíåé Òèðñêè
ñå ïîçîâàâà íà òîçè ñáîðíèê â ñâîÿòà “Òðàãàäèÿ”. Ïîðà-
çÿâà íè íåçàâèñèìîñòòà è ñìåëîñòòà íà ðàçñúæäåíèÿòà â
ïèñìàòà íà Èñèäîð. Â íåñòîðèàíñêèÿ ñïîð òîé çàåìà íàïúëíî
íåçàâèñèìà ïîçèöèÿ. Âåäíàãà îòõâúðëÿ Íåñòîðèé, íî è îò
äåéñòâèÿòà íà Êèðèë å íåäîâîëåí. È ìó íàïîìíÿ: “Ïðè-
ñòðàñòèåòî íåäîâèæäà, à îòâðàùåíèåòî å ñëÿïî”. Âúïðîñúò
òðÿáâà äà ñå îáñúäè ñïîêîéíî è áåçïðèñòðàñòíî. Ïðåï.
Èñèäîð íå å óáåäåí, ÷å òàêà å ñòàíàëî â Åôåñ. Òîâà ñïî-
êîéñòâèå è áåçñòðàñòèå å îòëè÷èòåëíà ÷åðòà íà Èñèäîð.
 ñâîèòå ïèñìà òîé çàñÿãà íàé-ðàçíîîáðàçíè òåìè, ïðåäè
âñè÷êî åêçåãåòè÷åñêè.  òúëêóâàíåòî íà Ïèñàíèåòî òîé
íàïîìíÿ Çëàòîóñò. Íå îòõâúðëÿ àëåãîðè÷åñêèÿ ìåòîä -
èçïîëçâà ãî íåâåäíúæ, - íî íàñòîé÷èâî ïðåäóïðåæäàâà
ñðåùó êðàéíîñòèòå è óâëå÷åíèÿòà. Òðÿáâà äà ñå çàïî÷âà
îò ïðåêèÿ è áóêâàëåí ñìèñúë è òåêñòîâåòå òðÿáâà äà ñå
îáÿñíÿâàò âúâ âðúçêà ñ èçêàçàíàòà è íàïèñàíà ìèñúë.
Äâàòà Çàâåòà ñà ñúçâó÷íè ïîìåæäó ñè, íî íå ñëåäâà Íîâè-
ÿò Çàâåò äà áúäå îòêðèâàí èçöÿëî â Ñòàðèÿ. Òîâà ñà ðàç-
ëè÷íè ñòåïåíè íà Îòêðîâåíèåòî. Çàêîíúò å ïðîðîöèòå ñà
239
íåùî ïî-ìàëêî îò Åâàíãåëèåòî. Ñòàðèÿò Çàâåò ãîâîðè ïî
ïëúò è â îáðàçè. Ñàìî â Åâàíãåëèåòî å ïúëíîòàòà íà èñ-
òèíàòà è çàêîíúò íà äóõà. È çàòîâà íàïðàçíî å òúðñåíåòî
íà Õðèñòà â Ñòàðèÿ Çàâåò. Òîâà îçíà÷àâà ñ íàñèëñòâåíî
èçïîëçâàíå íà òåêñòîâåòå äà ñå âíóøàâà íåäîâåðèå êúì
Ñâåùåíîòî Ïèñàíèå. “È íå å òúé, ÷å äà å êàçàíî âñè÷êî çà
Íåãî, íî è íå å òúé, ÷å íèùî äà íå å êàçàíî”... Èñèäîð
ñúùî òàêà ÷åñòî çàñÿãà è äîãìàòè÷åñêè òåìè. Òîé íå å áèë
îðèãèíàëåí ìèñëèòåë, íî ìèñúëòà ìó å âèíàãè è ñòðîãà è
îò÷åòëèâà è òîé óìåëî íàìèðà òî÷íèòå äóìè, çà äà ÿ èçðà-
çè. Íàé-ìíîãî ñà ïèñìàòà íà íðàâñòâåíè òåìè. Òîé îòãî-
âàðÿ íà âúïðîñè ïî ÷àñòíè ïîâîäè. È âèíàãè ïðàâè òîâà
ïðîñòî è ÿñíî. Ìíîãî ãîâîðè çà âúòðåøíàòà áîðáà è çà
ïîêàÿíèåòî... Îáðàçúò íà ïðåï. Èñèäîð å ìíîãî ÿðúê.
Òîé å áèë ïðåäè âñè÷êî ó÷èòåë è ñâèäåòåëñòâàë ñ öÿëàòà
ñè âëàñò. Íî òîâà áèë ñâîáîäíèÿò è âúòðåøåí àâòîðèòåò, à
íå âúíøåí... Èñèäîð ïî÷èíàë îêîëî 449 ã.
6. Îáîñîáåíî å ñðåä àñêåòè÷åñêèòå àâòîðè ïîëîæå-
íèåòî íà áëàæ. Äèàäîõ, åïèñêîï íà Ôîòèêà â äðåâåí Åïèð.
Çà íåãî íèå çíàåì ñàìî òîâà, ÷å å áèë åïèñêîï â ñðåäàòà íà
V âåê (ñðâ. íåãîâèÿ ïîäïèñ ïîä ïîñëàíèåòî íà åïèðñêèòå
åïèñêîïè äî èìï. Ëúâ, ïðåç 457 èëè 458 ã.). Ñúâðåìåííè-
òå èñòîðèöè íå ñïîìåíàâàò çà íåãî, à Ôîòèé â ñâîÿòà “Áèá-
ëèîòåêà” íå êàçâà íèùî çà íåãîâèÿ æèâîò, êîãàòî îòáå-
ëÿçâà íåãîâîòî “ïðåâúçõîäíî” Ñëîâî.Òâîðåíèÿòà íà
Äèàäîõ ñå ðàäâàò íà øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèå (ñúùå-
ñòâóâàò ìíîãî ïðåïèñè), íà òÿõ ÷åñòî ñå ïîçîâàâàò è ñå
ïðàâÿò èçâàäêè çà ñáîðíèöè è öâåòíèöè. Ãëàâíèÿò òðóä
íà Äèàäîõ å “Ñòî ãëàâè çà äóõîâíîòî ñúâúðøåíñòâî”.
Òîâà å êðàòêî è ñâúðçàíî ðúêîâîäñòâî çà ìîíàøåñêè æè-
âîò.  íåãî å ìíîãî ñèëåí ïîëåìè÷åñêèÿò ìîòèâ - îïðî-
âåðæåíèåòî íà ìåñàëèàíñòâîòî (ñðâ. ïðè Ìàðê Ïóñòèí-
íèê). Äèàäîõ íè âúâåæäà â îñúçíàâàíåòî íà âúòðåøíèòå
òðóäíîñòè è îïàñíîñòè â ìîíàøåñêèÿ æèâîò, â ìîëèòâåíî-
òî “äåëàíèå” (ñðâ. ãëàâè 76-89). Äèàäîõ îïðåäåëÿ àñêå-
òè÷åñêèÿ ïîäâèã êàòî ïúò íà ëþáîâòà (αγαπη). Âÿðàòà å
240
áåçñòðàñòíà ìèñúë (èëè ïîíÿòèå) çà Áîãà. Íàäåæäàòà -
“èçõîæäàíå íà óìà â ëþáîâ êúì Òîçè, íà Êîãîòî ñå óïî-
âàâàâàìå”. È ëþáîâòà “ñúåäèíÿâà äóøàòà ñ Áîæèèòå
ñúâúðøåíñòâà, êàòî óñåùà Íåâèäèìèÿ ÷ðåç íÿêàêâî óìíî
óñåùàíå”... Ëþáîâòà êúì Áîãà å ïðåäè âñè÷êî íÿêàêâî
ñàìîîòðå÷åíèå è ñìèðÿâàíå íà ñåáå ñè ïðåä Áîãà, íÿêàêâî
çàáðàâÿíå çà ñåáå ñè, íå-ëþáîâ êúì ñàìèÿ ñåáå ñè çàðàäè
Áîãà. È îùå - êàòî ÷å íÿêàêâî ïîñòîÿííî íàïóñêàíå íà
ñàìèÿ ñåáå ñè â ëþáîâòà êúì Áîãà. Èñòèíñêèÿò ïîäâèæ-
íèê íåïðåñòàííî æåëàå Áîã äà ñå ïðîñëàâè â íåãî, íî ñàì
áè èñêàë ïðè òîâà äà îñòàíå ïðè òîâà íÿêàê “íåñúùåñòâó-
âàù”. Òîé íå çíàå è íå ÷óâñòâà â ñåáå ñè íèêàêâî äîñòîé-
íñòâî... Êúì òàçè ëþáîâ îáà÷å ìîæåì äà âúçõîäèì ñàìî
ïîñòåïåííî. È âúçõîæäåíèåòî çàïî÷âà îò ñòðàõà Áîæè.
Èìåííî ñòðàõúò î÷èñòâà äóøàòà è íà òåçè, êîèòî îùå ñà
íåñúâúðøåíè, ïîäîáàâà èìåííî ñòðàõúò. Âå÷å â ïðîöåñà
íà î÷èñòâàíåòî ïëàìâà è ñå ðàçãàðÿ ëþáîâòà è ñå ïðîãîí-
âà ñòðàõúò. Ñòðàõúò Áîæè å íÿêàêú⠓îãúí íà áåçñòðàñ-
òèåòî” è çàòîâà ñàìî çàïî÷íàëèòå î÷èñòèòåëíèÿ ïîäâèã
èìàò èñòèíåí ñòðàõ. Òðÿáâà äà ñå ñòÿæàâà è ñàìèÿò ñòðàõ
- ÷ðåç îòðå÷åíèåòî îò âñè÷êè æèòåéñêè ãðèæè, ÷ðåç áåç-
ìúëâèå è âåëèêî áåçãðèæèå... Ëþáîâòà å íåâúçìîæíà
ïðåäè î÷èñòâàíåòî äîðè è ïñèõîëîãè÷åñêè. Òîãàâà äóøà-
òà å îùå ðàçäâîåíà, ðàçäâîÿâà ñå îò èçîáëè÷åíèÿòà íà
ñúâåñòòà è áèâà óäúðæàíà îò ñúçåðöàíèåòî íà ñâðúõñâå-
òîâíèòå áëàãà. Ñàìî â î÷èñòåíàòà äóøà ñå âúçñòàíîâÿâà
îíàçè öÿëîñòíîñò, â êîÿòî âå÷å ñå âìåñòâà ëþáîâòà. Ñàìî
â áåçìåòåæíîñò è áåçãðèæèå óìúò ìîæå äà óñåòè Áîæå-
ñòâåíàòà áëàãîñò è äà ñå âúçãîðè îò ëþáîâòà êúì ñëàâàòà
è ïðîñëàâëåíèåòî Áîæèå. È èñòèííàòà ëþáîâ ñå ïîäàâà
îò Ñâåòèÿ Äóõ, ÷ðåç ñèëàòà íà Êîãîòî èìåííî ñå î÷èñòâà
äóøàòà, óìèðîòâîðÿâà ñå è ñå óñïîêîÿâà - è âñå ïàê íå áåç
ñâîáîäàòà íà ÷îâåêà. Òîâà íå å “åñòåñòâåíàòà ëþáîâ”, à
äóõîâåí äàð - íå å îáèêíîâåíî äâèæåíèå íà äóøàòà èëè
âîëÿòà. Íàèñòèíà è â ñàìàòà äóøà, äîêîëêîòî òÿ äîñòèãà
äî ñàìîîñúçíàâàíå, èìà îïðåäåëåíà ëþáîâ êúì ñâåòà, âëå-
241
÷åíèå êúì Áîãà íà ñâåòà. Íî òîâà âëå÷åíèå íå ìîæå äà
áúäå óñòîé÷èâî è ïîñòîÿííî ïîðàäè áåäíîñòòà íà äóøàòà.
Òî íå å äîñòàòú÷íî çà ñòÿæåíèåòî íà áåçñòðàñòèå. “Åñòå-
ñòâåíèòå ñåìåíà” íà äóøàòà íå ìîãàò äà èçðàñíàò â äóõî-
âåí ïëîä. Òðÿáâà îùå â äóøàòà äà ïëàìíå íÿêàêâî “Áî-
æåñòâåíî äåéñòâèå” (“åíåðãèÿ”). È äóõîâíàòà ëþáîâ å
“íÿêàêâî íåïðåñòàííî âúçïëàìåíÿâàíå íà äóøàòà è íåé-
íîòî ïðèëåïÿíå ÷ðåç ñèëàòà íà Ñâåòèÿ Äóõ êúì Áîãà”...
 äóõîâíàòà ëþáîâ ñå ïîñòèãà âúðõîâíà íåïîñðåäñòâå-
íîñò - îáëàäàíèÿò îò òàêàâà ñúâúðøåíà ëþáîâ å âå÷å ïî-
âèñîêî îò âÿðàòà, çàùîòî òîé âå÷å îáëàäàâà â ñúðöåòî ñè
òîâà, êîåòî òúðñè è êîåòî ïî÷èòà âÿðàòà. Òîé âå÷å öåëèÿò
å ñ Áîãà, çàùîòî öåëèÿò å îáëàäàí îò ëþáîâ... ×îâåêúò å
ñúçäàäåí ïî îáðàç Áîæè. Òîçè îáðàç ìó å äàäåí â íåãî-
âèÿ ðàçóì è ñàìîâëàñòèå. Íî “îáðàçúò” òðÿáâà äà ñå ðàç-
êðèå ⠓ïîäîáèå”. È òîâà ñå èçâúðøâà â ñâîáîäàòà è ñà-
ìîîòäàâàíåòî íà ëþáîâòà. Áîãîïîäîáèåòî ñå îñúùåñòâÿâà
â ïîäâèãà; è ñå îñúùåñòâÿâà ÷ðåç ñíèçõîæäàíåòî íà áëà-
ãîäàòòà, íî íå áåç ñâîáîäàòà íà ÷îâåêà... Çàùîòî íå ìîæå
äà ñå îòïå÷àòè ïå÷àòúò íà íåðàçìåêíàëèÿ ñå âîñúê... Ïúòÿò
íà ïîäâèãà, îñîáåíî îòíà÷àëî å ñòðàøåí è íåðàâåí. Òîâà å
ïúò ñðåä èçêóøåíèÿòà, ïúò íà áîðáà. Äà ñå îòñòðàíÿò èç-
êóøåíèÿòà, èçîáùî å íåâúçìîæíî. È áåçñòðàñòèåòî íå ñå
ñúñòîè â òîâà äà íå áúäåì íàïàäàíè îò áåñîâåòå èëè ïî-
ìèñëèòå, à äà îñòàâàìå íåïðåáîðåíè. Âïðî÷åì ñúâúðøåíî-
òî áåçñòðàñòèå â òîçè ñìúðòåí æèâîò å íåïîñòèæèìî îñâåí
çà ìú÷åíèöèòå, à ïúëíîòàòà ùå ñå îòêðèå ÷àê òîãàâà, êîãàòî
“ñìúðòíîòî áúäå ïîãúëíàòî îò æèâîòà” (2Êîð. 5:4) - êîãà-
òî äóøàòà âå÷å íÿìà äà ïîçíàâà âðåìåííèÿ îáðàç íà òóêàø-
íèÿ æèâîò...  ïîäâèãà íàé-âàæíî å ïîñëóøàíèåòî, “òåçè
äâåðè è âõîä íà ëþáîâòà”. Çàùîòî òîâà å ïðÿêàòà ïðîòèâî-
îòðîâà ñðåùó ãîðäîñòòà íà íåïîä÷èíåíèåòî, ïðÿêàòà àíòèòå-
çà íà íåïîñëóøàíèåòî. À ñëåä òîâà å íåîáõîäèìî âúçäúðæà-
íèå - êàòî èçöåëåíèå è çàêàëÿâàíå íà òÿëîòî. Ïðåäåëúò
íà âúçäúðæàíèåòî å åäèí âèä ñëåïîòà êúì òîçè ëúæåëþ-
áèâ æèâîò. Èíà÷å êàçàíî, ïîñòîÿííîòî “ïðåáèâàâàíå â
242
ñâîåòî ñúðöåòî” (ενδηµια εν τη καρδια). Òîâà å “äóõîâíî
äåëàíèå” èëè “äóõîâíî ëþáîìúäðèå”, âíèìàíèå è òðåçâå-
íèå íà óìà. È òóê äóøàòà ÿ äåáíå óíèíèåòî, òàçè “ëåíîò-
âîðíà áîëåñò”. Îò íåÿ ëåêóâà ñàìî ñãðÿâàùàòà äóøàòà
ïàìåò çà Áîãà è íàïðåãíàòàòà ìîëèòâà... Çà ìîëèòâàòà
áëàæ. Äèàäîõ ãîâîðè òâúðäå ìíîãî, è ïðåäè âñè÷êî çà
Èèñóñîâàòà ìîëèòâà. Òîâà íå å ñàìî ïðèçîâàâàíå íà Èèñó-
ñîâîòî èìå, íî è íÿêàêâî “íåïðåñòàííî äåëàíèå”, íåïðåñ-
òàííî ïàìåòóâàíå çà Áîãà. Òîâà å ñúçåðöàíèå íà ñâåòîòî è
ñëàâíî Èèñóñîâî èìå â äúëáèíèòå íà ñúðöåòî. Ïî ñèëàòà
íà íåïðåñòàííîòî ïàìåòóâàíå òî ñå âêîðåíÿâà òóê, îòïå-
÷àòâà ñå â äóøàòà êàòî ïå÷àò. Çàòîâà äóøàòà òðÿáâà äà
áúäå î÷èñòåíà è óñïîêîåíà - â ðàçâúëíóâàíàòà èëè ñìóòå-
íà äóøà íå ìîæå äà èìà íåïðåñòàííà ïàìåò... “È òîâà
ñëàâíî è ìíîãîâúæäåëåíî èìå, ïîñðåäñòâîì ïàìåòòà íà
óìà äúëãî ïðåáèâàâàùî â òîïëèíàòà íà ñúðöåòî, ñúçäàâà
ó íàñ íàâèê ñúâúðøåíî äà îáè÷àìå Íåãîâàòà áëàãîñò è
âå÷å íÿìà ïðåïÿòñòâèÿ çà òîâà. Çàùîòî òîâà å îíçè ñêúïî-
öåíåí áèñåð, êîéòî ìîæåì äà ïðèäîáèåì, êàòî ïðîäàäåì
öÿëîòî ñè èìóùåñòâî, è äà èìàìå íåèçðå÷åíà è íåïðåñòàí-
íà ðàäîñò â íàìèðàíåòî ìó”... Äóøàòà ñÿêàø å îáõâàíàòà
îò Áîæåñòâåíà ñâåòëèíà è îãúí. È â òîâà å äåéñòâèåòî íà
Äóõà. Ñàìàòà áëàãîäàò ñå ñúïîäâèçàâà ñ äóøàòà è çàåäíî
ñ íåÿ âúçêëèöàâà: Ãîñïîäè Èèñóñå! Íî ïúê è íå å äàäåíî
íà ÷îâåê äà èìåíóâà Ãîñïîä Èèñóñà - ñàìî ÷ðåç ñèëàòà íà
Äóõà (ñðâ. 1 Êîð. 12:3)... Áëàæ. Äèàäîõ ðàçëè÷àâà “áî-
ãîñëîâèå” è “ãíîñèñ”. “Áîãîñëîâèåòî” å íèñøàòà è ïî-
ðàííà ñòåïåí íà äóõîâíîòî äåëàíèå. Òî å ñúçåðöàíèå è
ìúäðîñò, ïîñòèãàíå íà ñëîâîòî Áîæèå. Íî ïðåäè âñè÷êî
òîâà å äàð Áîæè, “ïúðâîòî ïîðîæäåíèå íà áëàãîäàòòà”.
“ íà÷àëîòî îáèêíîâåíî áëàãîäàòòà ñúñ ñâåòëèíàòà ñè
îçàðÿâà äóøàòà â ìíîãî óñåùàíèÿ è ïî âðåìå íà ïîäâèçè-
òå ÷åñòî íåâåäîìî èçâúðøâà ñâîèòå òàéíñòâà â áîãîñëîâ-
ñòâàùàòà äóøà, çà äà íè ïîñòàâè â ðàäîñòòà íà ïúòÿ íà
Áîæåñòâåíèòå ñúçåðöàíèÿ”... Òîâà å îçàðåíèå èëè îñèÿ-
íèå íà äóøàòà, íåéíîòî îçàðåíèå èëè ïðîñâåòëåíèå ñ “îãúíÿ
243
íà èçìåíåíèåòî” è ÷ðåç òîâà ÷îâåê ñå óïîäîáÿâà íà ñâåòè-
òå àíãåëè, êîèòî âèíàãè ïðåáèâàâàò â Áîæåñòâåíîòî îñèÿ-
íèå (ñðâ. ïðè Ïñåâäî-Äèîíèñèé). È âñå ïàê áîãîñëîâèå-
òî íå å ñàìî äàð. Îò ÷îâåêà ñå èçèñêâà “èçïèòâàíå” èëè
èçñëåäâàíå íà Ïèñàíèåòî. Èìåííî ÷ðåç Ïèñàíèåòî äåé-
ñòâà îçàðÿâàùàòà áëàãîäàò. Òîâà íå å ñàìî óñèëèå íà
ìèñúëòà - íàé-âàæíîòî å äåéñòâèåòî íà ëþáîâòà, êîåòî
óâëè÷à çà íàñëàæäåíèå íà Áîæèÿòà ñëàâà. È ìúäðîñòòà å
äàð íà ñëîâîòî, äàð äà ñå ãîâîðè è áëàãîâåñòè çà Áîãà ñ
âëàñò è ñèëà (äàðúò íà “äóõîâíîòî ñëîâî”). Òîâà å äàðúò
íà äóõîâíîòî ó÷èòåëñòâàíå. È òîé å îñîáåí äàð - ïî-ñêî-
ðî íèñø äàð, çàùîòî íà âèñøèòå ñòúïàëà âñè÷êî ñòèõâà â
áåçìúëâèå è âå÷å íå ìîæå îò áåçìúëâèåòî äà ñå âðúùàìå
êúì ñëîâîòî. “Çàùîòî îïèòíîòî ïîçíàíèå ñúåäèíÿâà ÷î-
âåêà ñ Áîãà, áåç äà ïîäòèêâà äóøàòà êúì ñëîâà, çàòîâà
ìíîçèíà îò ëþáîìúäúðñòâóâàùèòå â óåäèíåíèå, ìàêàð è
äà ñå ïðîñâåùàâàò ñúñ çíàíèå îñåçàòåëíî, íå ïðèñòúïâàò
êúì Áîæåñòâåíèòå äóìè”...  ëþáîìúäðèåòî èìà èçâåñ-
òíà îïàñíîñò. Òîâà å ïî-ñêîðî øèðîêèÿò ïúò, “ïîðàäè
øèðîòàòà è íåîãðàíè÷åíîñòòà íà Áîæåñòâåíèòå ñúçåðöà-
íèÿ”. Òîé å êàòî ÷å ïî-ëåê îò òåñíèÿ ïúò íà ìîëèòâàòà.
Çàòîâà å ïîëåçíî äà ñòåñíÿâàìå ñåáå ñè è äà ñå ïðèíóæäà-
âàìå çà ìîëèòâà è ïñàëìîïååíå. Ñ òîâà óìúò ñå çàêàëÿâà,
ïðåäïàçâà ñå îò ìå÷òàòåëíîñò è ìíîãîñëîâèå. È âúâ âñåêè
ñëó÷àé ìîëèòâàòà å ñâðúõ âñè÷êî, “ñâðúõ âñÿêà øèðîòà”...
Ãíîñèñúò å èìåííî ìîëèòâà, ìîëèòâåí îïèò, áåçìúëâèå è
áåçãðèæèå. Òîé å ñúâúðøåíîòî îñâîáîæäàâàíå îò ñòðàñ-
òèòå. Ïî ìÿðàòà íà äóõîâíîòî ïðåóñïÿâàíå äóøàòà ñòàâà
âñå ïî-ìúë÷àëèâà è âå÷å ñå ìîëè èëè ïåñíîñëîâè åäèí-
ñòâåíî ñàìî â ñúðöåòî, à íå ñúñ çâó÷íè äóìè... Îñîáåíî
òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè äàðúò íà ñúëçèòå (“íåîñëàáíàÿ
ñëåçà”). Èìà ñúëçè íà ñêðúá, “ñúëçèòå íà èçïîâÿäâàíåòî”,
íî ïî-âèñîêî ñà ñúëçèòå íà óìèëåíèå è ðàäîñò, “äóõîâíè-
òå ñúëçè”, áåçáîëåçíåíè è ðàäîñòîòâîðíè - “ñúëçè íà óìà”,
ñúëçè íà ãîðåùà ëþáîâ, êîãàòî è ñàìèòå ìèñëè ñòàâàò ñÿ-
êàø ñúëçîâèäíè îò âåëèêîòî óìèëåíèå è ðàäîñò... È ñëåä
244
äóõîâíèÿ ïëà÷ ñëåäâàò âåñåëèå è ëþáîâ êúì áåçìúëâèå-
òî. Ïúòÿò íà ïîäâèãà å ïúò íà èçêóøåíèÿòà. Òîâà îáà÷å
íå áèâà äà ñå ðàçáèðà òàêà, ñÿêàø äóøàòà ñå ðàçäåëÿ ìåæ-
äó äîáðîòî è çëîòî è â íåÿ êàòî ÷å ñúïðåáèâàâàò “áëàãî-
äàòòà” è “ãðåõúò”. Òàêà òâúðäÿò åâõèòèòå. Òÿõíàòà ãðåø-
êà å â íåïðàâèëíîòî îãðàíè÷åíî ðàçáèðàíå íà êðúùåëíîòî
âúçðàæäàíå. Çàùîòî ñ êðúùåíèåòî ñàòàíàòà ñå ïðîãîíâà
âúí è âëèçà áëàãîäàòòà. Áåñîâñêèòå èçêóøåíèÿ ïðîäúëæà-
âàò è äîðè ñòàâàò âñå ïî-ñèëíè, íî òå íÿêàê îòâúí îïóø-
âàò äóøàòà ñúñ ñúáëàçíèòå. Äóøàòà íå å è íå ìîæå äà
áúäå íÿêàêâî “îáùî æèëèùå” çà Áîãà è çà äÿâîëà. Òîâà å
íåâúçìîæíî è ïîðàäè ïðîñòîòàòà íà äóøàòà. Â êðúùåíè-
åòî áëàãîäàòòà ñå âñåëÿâà â òàéíèöèòå íà óìà. “È êúäå
ìîæå äà ñå ïîìåñòè ëèöåòî íà ëóêàâèÿ?” Èçêóøåíèÿòà ñå
ïðèëåïâàò âå÷å ÷ðåç òÿëîòî: “Ëóêàâèòå äóõîâå ïðîíèê-
âàò â òåëåñíèòå ÷óâñòâà è òóê ñå óêðèâàò, êàòî äåéñòâàò
âúðõó îùå ìëàäåíñòâàùèòå äóøè ÷ðåç ëåñíî-îòñòúï÷èâî-
ñòòà íà ïëúòòà.” Îñòàâà äâîéñòâåíîñòòà íà æåëàíèåòî è â
òîâà ñå êðèå âúçìîæíîñòòà çà ïàäåíèå. Â ïúðâîòî ãðåõî-
ïàäåíèå ÷îâåøêèÿò óì êàòî ÷å ñå å “ïîäõëúçíàë â äâîé-
ñòâåíîñòòà íà çíàíèåòî” (ò. å. ïîçíàíèåòî íà äîáðîòî è
çëîòî) è “÷îâåøêàòà ïàìåò ïîðàäè íåïîñëóøàíèåòî íà
Àäàì ñå å ðàçäåëèëà íà íÿêàêâî äâîéñòâåíî ïîìèøëå-
íèå” - òàêà ÷å ÷îâåê âèíàãè ïîìíè è çëîòî. Òóê èìåííî ñå
ïðèëåïâàò áåñîâåòå, êàòî ñå ñòàðàÿò äà îòâëåêàò è ðàçñåÿò
“ïàìåòòà íà óìà” ñ ðàçëè÷íè ìå÷òàíèÿ. Íî íå èì å äàäå-
íî äà ïðîíèêâàò â äúëáèíèòå íà äóøàòà, “äîêàòî â íàñ
ïðåáèâàâà Ñâåòèÿò Äóõ”. È áîðáàòà ñå âîäè â îáëàñòòà
íà âîëÿòà. “Ïðèðîäàòà íà äîáðîòî å ïî-ñèëíà îò íàâèöè-
òå íà çëîòî, çàùîòî äîáðîòî ñúùåñòâóâà, à çëîòî - íå, îñâåí
êîãàòî ñå èçâúðøâà”. Êàçàíî ïî äðóã íà÷èí, äîáðîòî å
“ïðèðîäà” (ϕυσις), à çëîòî å ñàìî “ñúñòîÿíèå” (εξις) è
ïðè òîâà ñúñòîÿíèå íà âîëÿòà... Äèàäîõ ïîïðàâÿ ïñèõî-
ëîãè÷åñêàòà ãðåøêà íà ñâîèòå ïðîòèâíèöè: ðàçäâîåíèåòî
íà âîëÿòà òå ïðèåìàò çà äâîéñòâî íà èïîñòàñèòå. Çëîòî
îáçåìà âÿðâàùèÿ ñàìî ïî ìÿðàòà íà äóõîâíàòà ìó èçîñòà-
245
íàëîñò, êîãàòî “îùå íå âñè÷êè ÷ëåíîâå íà ñúðöåòî ñà îçà-
ðåíè îò ñâåòëèíàòà íà ñâåòàòà áëàãîäàò”. Âÿðíî å, ÷å íà-
øåòî ñúðöå ìîæå îò ñàìîòî ñåáå ñè äà ïîðàæäà è ëîøè
ïîìèñëè - ïî ìÿðàòà íà ïàìåòóâàíåòî çà íå-äîáðîòî. Íî
âñå ïàê íàé-÷åñòî òîâà å äåìîíñêè ïðèëîã è íà íàñ ñàìî
íè ñå ñòðóâà, ÷å òå èçëèçàò îò ñàìîòî ñúðöå, çàùîòî íèå ãè
óñâîÿâàìå èëè ñå ïðèîáùàâàìå êúì òÿõ. È òðÿáâà îùå äà
îòáåëåæèì, ÷å ïîâå÷åòî èçêóøåíèÿ ñà èçïèòàíèÿ, äîïóñ-
êàíè îò Áîãà çà óêðåïâàíå íà âîëÿòà è êàòî íàïîìíÿíå çà
ñëàáîñòòà íè (“âúçïèòàòåëíî äîïóñêàíå”). Ñàìî äî êðúùå-
íèåòî ñàòàíàòà ñå êðèå âúòðå â äóøàòà, íî òîãàâà áëàãî-
äàòòà îùå äåéñòâóâà îòâúí, êàòî ïðèâëè÷à è îùå ñàìî
ïðåäðàçïîëàãà äóøàòà êúì äîáðî... Ñïîðúò å ïî-ñêîðî çà
ïñèõîëîãèÿòà íà ãðåõà. Êàê äà ðàçáèðàìå âëàñòòà íà èç-
êóøåíèÿòà íàä õðèñòèÿíèòå? Êàêâî îçíà÷àâà âúçìîæíî-
ñòòà çà ïðåëúñòÿâàíå è ïàäåíèå? Äèàäîõ íèêàê íå ïðå-
óâåëè÷àâà ïðàêòè÷åñêàòà äåéñòâåíîñò íà êðúùåíèåòî.
Êðúùåëíàòà áëàãîäàò ïðèíàñÿ ïëîäîâå ñàìî â ïîäâèãà è
ñâîáîäàòà. Íî ïúòÿò íà ãðåõà å îòâúí ÷ðåç ñêëàíÿíå íà
âîëÿòà. Äèàäîõ íå íàçîâàâà ïî èìå ñâîèòå ïðîòèâíèöè,
ñàìî â íàäïèñàíèÿòà íà ãëàâèòå (êîèòî èìàò ïî-êúñåí
ïðîèçõîä) ñå ñïîìåíàâà çà “åðåòèöèòå åâõèòè”. È ìîæå
äà ñå ìèñëè, ÷å Äèàäîõ å èìàë ïðåäâèä âúçãëåäèòå íà
àâòîðà íà “Äóõîâíè áåñåäè” - ïî-ñêîðî äîðè îíåçè èçâî-
äè, êîèòî ñà ìîæåëè äà íàïðàâÿò îò òÿõ “íÿêîè áðàòÿ”
ïîðàäè ãîëÿìàòà ñè ïðîñòîòà (ñðâ. ïðè Åïèôàíèé Êèïú-
ðñêè). Òóê îáà÷å ñïîðúò íå å çà ôàêòèòå íà àñêåòè÷åñêèÿ
îïèò, à ñàìî çà òúëêóâàíåòî èì... Òðÿáâà äà äîáàâèì îùå,
÷å Äèàäîõ ðÿçêî îòõâúðëÿ âñÿêàêâè ñåòèâíè âèäåíèÿ - è
îãíåâèäíèòå îáðàçè, è ãëàñîâåòå ñå âðàæåñêî ïðåëúñòÿâà-
íå. Â ñìúðòíîòî òÿëî íå íè å äàäåíî äà âèæäàìå ñåòèâíî
íèòî Ãîñïîäà, íèòî íåùî íåáåñíî. Òîé äîïóñêà, ÷å ìîæå è
äà èìà ñúíèùà îò Áîãà, íî è òîãàâà å ïî-äîáðå äà íå ãè
ïðèåìàìå è äà íå âÿðâàìå íà íèêàêâî âèäåíèå, çà äà íå
ñãðåøèì â ðàçïîçíàâàíåòî èì ïîðàäè ñëàáîñòòà íà äóøà-
òà. Òðÿáâà äà ñå òúðñè íåâèäèìîòî è íå-ñåòèâíî óäîñòîâå-
246
ðÿâàíå (òóê èìà íîâî ðàçíîãëàñèå ñ àâòîðà íà “Áåñåäè-
òå”).
7. Îò ïàìåòíèöèòå íà VI âåê òðÿáâà äà îòáåëåæèì
“Íàñòàâëåíèÿòà” (“äèäàñêàëèèòå”) íà àââà Äîðîòåé. Òîé
çàïî÷âà ñâîÿ èíî÷åñêè ïîäâèã â êèíîâèÿòà, îñíîâàíà îò
Ñåðèä íà ïúòÿ îò Àñêàëîí êúì Ãàçà. Ñåðèä áèë íàñòîÿòå-
ëÿò, íî èñòèíñêèÿò äóõîâåí ðúêîâîäèòåë íà áðàòñòâîòî
áèë ïðåï. Âàðñàíóôèé (óìðÿë îêîëî 540 ã.). Òîé æèâå-
åë â ñòðîã çàòâîð è áåçìúëâèå (ïî åäíî âðåìå ñúñ ñâîÿ
äðóãàð è ó÷åíèê Èîàí Ïðîçîðëèâè, èëè “Ïðîðîêúò”) è
îáùóâàë ñ áðàòÿòà ñàìî ÷ðåç èãóìåíà, ïðè òîâà ïèñìåíî.
Ïðåï. Âàðñàíóôèé áèë õàðèçìàòèê. Òîé ïðèòåæàâàë äàðà
íà ïðîçðåíèåòî è äóõîâíàòà âëàñò. Íÿìàë ñâåùåí ñàí, íî
âúïðåêè òîâà îòïóñêàë ãðåõîâåòå íà îíåçè, êîèòî òúðñåëè
ïîìîù îò íåãî. Çàïàçåíè ñà çàïèñè íà íåãîâè îòãîâîðè
(“âúïðîñîîòãîâîðè”, èëè “ïèñìà”). Èçâëå÷åíèå îò òåçè
ïèñìà å ñúñòàâåíî îò Äîðîòåé, êîéòî ïðèñúåäèíÿâà êúì
òÿõ è îòãîâîðèòå íà Èîàí (ñúùî è îòãîâîðèòå íà Çîñèìà,
îò îêîëíîñòèòå íà Êåñàðèÿ Ïàëåñòèíñêà). Ïî-êúñíî Äî-
ðîòåé îñíîâàâà ñâîé ìàíàñòèð íà ïúòÿ îò Ãàçà êúì Ìàþì
è çà áðàòñòâîòî ñúñòàâÿ ñâîèòå “íàñòàâëåíèÿ” è ñëîâà çà
ïîäâèæíè÷åñòâîòî. Óìèðà â íà÷àëîòî íà VII âåê. Íåãî-
âàòà êíèãà ñòàâà îáðàçöîâî ðúêîâîäñòâî â êèíîâèèòå.
Ìíîãî å öåíåíà îò ïðåï. Òåîäîð Ñòóäèò. Äîðîòåé èç-
ïîëçâà ëèòåðàòóðíè èçòî÷íèöè è ñå ñòðåìè äà íàïðàâè
ðàâíîñìåòêà íà ñúçäàëàòà ñå âå÷å òðàäèöèÿ è íàòðóïàíèÿ
àñêåòè÷åñêè îïèò. Òîé ìàëêî ñå ñïèðà íà îáùèòå âúïðî-
ñè. Íåãîâèòå íàñòàâëåíèÿ èìàò ïðàêòè÷åñêè è ÷åñòî ïî-
÷òè áèòîâ õàðàêòåð. È âñå ïàê òîé èçõîæäà îò åäèí ÿðúê
õàðèçìàòè÷åñêè èäåàë. Ïúðâîçäàíèÿò å áèë õàðèçìàòèê.
 ðàÿ òîé å ïðåáèâàâàë â ñúçåðöàíèå è ìîëèòâà, “âúâ âñÿ-
÷åñêà ñëàâà è ÷åñò”. Ãðåõúò å áèë îòïàäàíå îò ñúçåðöàíè-
åòî ⠓íååñòåñòâåíî ñúñòîÿíèå” (εις την παραφυσιν). È
îòòóê - ñìúðòòà. Äîðîòåé çàïî÷âà ñ òîâà. Îò ãðåõà è
ñìúðòòà íè èçáàâè Áîãî÷îâåêúò - Íîâèÿò Àäàì.  êðúùå-
íèåòî å íà÷àëîòî íà íîâèÿ æèâîò, èçòî÷íèêúò íà ñâîáîäà-
247
òà çà äîáðî. Íî ïúê ñâîáîäàòà ñå îñúùåñòâÿâà ñàìî â
ïîäâèãà. È â ïîäâèãà íàé-âàæíî å “îòñè÷àíåòî íà ñâîÿòà
âîëÿ”, îòñè÷àíåòî íà æåëàíèÿòà - ñ äðóãè äóìè, ñúâúðøå-
íîòî ïîä÷èíåíèå è ïîñëóøàíèå íà èçáðàíèÿ äóõîâåí ðúêî-
âîäèòåë. Îòñè÷àíåòî íà âîëÿòà å ñðåäñòâî çà ïîñòèãàíå
íà áåçñòðàñòèåòî. Èç÷åçâàò ïîâîäèòå çà âúëíåíèå ïîðàäè
íåèçïúëíåíèåòî íà ñâîèòå æåëàíèÿ è ïðèñòðàñòèÿ. È òî-
ãàâà óãàñâàò ñàìèòå æåëàíèÿ, äóøàòà ñå óñïîêîÿâà. Ñúçäàâà
ñå âïå÷àòëåíèåòî, ÷å æåëàíèÿòà âèíàãè ñå èçïúëíÿâàò. Åäâà
òîãàâà ÷îâåêúò âèæäà íåïîðî÷íèÿ Áîæè ïúò - êîãàòî îñ-
òàâè ñâîÿòà âîëÿ. Èíà÷å òîé íå ðàçáèðà, ÷å ñà íåïîðî÷íè
Áîæèèòå ïúòèùà. È âñå ïàê ïîñëóøàíèåòî íå å ñàìî ïå-
äàãîãèêà èëè äèñöèïëèíà. Òðÿáâà äà ñå ïîä÷èíÿâàìå íà
äóõîâíèòå ñòàðöè, ò. å. êàòî íà õàðèçìàòèöè. Òàêà ñàìè-
ÿò ðèòúì íà îáùåæèòèåòî ñå îïðåäåëÿ îò õàðèçìàòè÷åñ-
êèÿ èäåàë. Çàäà÷àòà íà èíîêà å äà ïðåîäîëåå ñòðàñòèòå,
äà ïîñòèãíå âúòðåøåí ìèð è áåçñòðàñòèå. Òðÿáâà äà äî-
áàâèì, ÷å â ìàíàñòèðà íà Ñåðèä ñå îòíàñÿëè îòðèöàòåëíî
êúì Îðèãåí (ñðâ. îòãîâîðèòå íà ïðåï. Âàðñàíóôèé).
8. Îò íå òàêà èçâåñòíèòå àñêåòè÷åñêè ïèñàòåëè òðÿáâà
äà ñïîìåíåì îùå ñòàðåöà Èñàèÿ. Íà íåãî ïðèíàäëåæàò 29
ñëîâà êúì ó÷åíèöèòå, îáõâàùàùè âñè÷êè ñòðàíè íà ìîíà-
øåñêèÿ æèâîò è ïîäâèã. Çà àâòîðà íàó÷àâàìå îò ñèðèéñ-
êèòå èçòî÷íèöè, îò ò. íàð. “Öúðêîâíà èñòîðèÿ” íà Çàõà-
ðèé Ñõîëàñòèê (ñðâ. “Ïëèðîôîðèèòå” íà Èîàí Ìàþìñ-
êè). Òîé å îòøåëíèê îò Ñêèò, ïî-êúñíî ñå ïðåñåëâà â
Ïàëåñòèíà è óìèðà ïðåç 488 ã. â îêîëíîñòèòå íà Ãàçà. Òîé
áèë ïðîòèâíèê íà Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð, íà âðåìåòî ïîä-
ïèñâà “Åíîòèêîíà” íà Çèíîí, íî íå å íåòúðïèì è ñå å
îòíàñÿ ñïîêîéíî êúì ñèíîäèòèòå. Â ñëîâàòà ìó íÿìà íèùî
ÿâíî ìîíîôèçèòñêî. Âúïðåêè òîâà âïîñëåäñòâèå ïàòð. Ñî-
ôðîíèé ñå å îòíàñÿ îòðèöàòåëíî êúì òÿõ. Äðóãî å ìíåíè-
åòî íà ïðåï. Òåîäîð Ñòóäèò, êîãîòî îáâèíÿâàëè, ÷å èç-
ïîëçâà åðåòè÷åñêèòå êíèãè íà Èñàèÿ. Ïðåï. Òåîäîð ñìÿ-
òàë, ÷å òîâà å äðóã Èñàèÿ. Ñòðîãî êàçàíî, Èñàèÿ íå å áèë
ìîíîôèçèò. Òîâà, ÷å íåïðèåìàë Õàëêèäîíñêèÿ ñúáîð, ïî-
248
êàçâà ñàìî åäíîñòðàí÷èâà âÿðíîñò êúì ìåñòíèòå Àëåê-
ñàíäðèéñêè ïðåäàíèÿ. Â ñëîâàòà ñè òîé ïî÷òè íå çàñÿãà
äîãìàòè÷åñêè òåìè (ñðâ. âïðî÷åì ðàçñúæäåíèåòî ìó çà
“ïðèðîäàòà” íà Àäàì è “ïðèðîäàòà” íà Èèñóñ). Îñíîâíà-
òà ìèñúë â íåãîâàòà àñêåòèêà å îòñè÷àíåòî íà âîëÿòà.
Òîé ïèøå çà îòøåëíèöèòå è êèëèîòèòå. Òðóäíî å äà ñå
îïðåäåëè êîãà å æèâÿë Èñèõèé, ñèíàéñêèÿò ìîíàõ, íàïè-
ñàë “Çà òðåçâåíèåòî è äîáðîäåòåëòà”. Âúâ âñåêè ñëó÷àé
òîâà íå å Èñèõèé Èåðóñàëèìñêè - èçâåñòíèÿò åêçåãåò è
ïðîïîâåäíèê îò V âåê. Àñêåòúò Èñèõèé å ïèñàë ìíîãî ïî-
êúñíî - òîé ñå ïîçîâàâà (ìàêàð è êîñâåíî) íà Ëåñòâèöàòà
è íà ïðåï. Ìàêñèì. Íåãîâèòå “ãëàâè” ïðåäñòàâëÿâàò ãî-
ëÿì èíòåðåñ êàòî åäèí îò ðàííèòå îïèòè çà ñèñòåìàòè÷åñ-
êî èçëîæåíèå íà ó÷åíèåòî çà Èèñóñîâàòà ìîëèòâà. Èìåí-
íî â íåÿ òîé âèæäà öåëòà íà ïîäâèãà. Èçöåëåíèåòî íà
äóøàòà ñå ñúñòîè â íåéíàòà ñâîáîäà îò ñúáëàçíÿâàùèòå
“ïîìèñëè” è ìíåíèÿ, ò. å. âúâ âúòðåøíàòà ñâîáîäà, â íåé-
íîòî “áäåíèå” è “òðåçâåíèå” (προσοχη è νηψις). Èíà÷å
êàçàíî - â áåçìúëâèåòî (èëè ìúë÷àíèåòî, ησυχια). Áåç-
ìúëâèåòî îçíà÷àâà ïúëíî ïðåîäîëÿâàíå íà âñÿêàêúâ äèñ-
êóðñ, ñâîáîäà îò âñÿêàêâè îáðàçè - è ñåòèâíè, è óìñòâåíè -
äóøàòà òðÿáâà äà ñòàíå áåç-¥áðàçíà”... È òîâà áåçìúëâèå
íå ìîæå äà áúäå ïîñòèãíàòî ïî äðóã íà÷èí îñâåí ÷ðåç
íåïðåñòàííà ìîëèòâà, íåðàçñåéâàíà äîðè ñ ðàçíîîáðàçèå
íà ïðîøåíèÿòà è ìîëèòâåíèòå ñëîâà. Òîâà òðÿáâà äà áúäå
“ìîëèòâà îò åäíà äóìà” (ευχη µονολογιστος), ñàìî ïðî-
ñòîòî ”ïðèçîâàâàíå íà Èèñóñà” (“åïèêëåçèñ”). Òÿ èìà
ñâîèòå ñòåïåíè. È ïîñòåïåííî äóøàòà âúçõîæäà êúì ñúçåð-
öàíèåòî, îçàðÿâà ñå îò ñâåòëèíàòà è ÷ðåç “âúçâèñÿâàíåòî
â ëþáîâòà” äîñòèãà ðàâíîàíãåëñêè (ñåðàôèìñêè) âèäå-
íèÿ... Îò÷àñòè Èñèõèé íàïîìíÿ Äèàäîõ. Òðÿáâà äà îòáå-
ëåæèì îùå è òâîðåíèÿòà íà Èîàí Êàðïàòñêè. Çà æèâîòà
ìó íå å èçâåñòíî íèùî. Îñòàâà íåÿñíî äîðè êîãà å æè-
âÿë. Îò òîâà, ÷å Ôîòèé ãî ñïîìåíàâà ðåäîì ñ Äèàäîõ è
Íèë, áè áèëî òâúðäå ïðèáúðçàíî äà çàêëþ÷èì, ÷å òîé å
áèë òåõåí ñúâðåìåííèê. Ïîä èìåòî Èîàí ñà èçâåñòíè ðå-
249
äèöà íàçèäàòåëíè ñëîâà, èçëîæåíè â êðàòêè “ãëàâè”. Ïðåäè
âñè÷êî “Óòåøèòåëíèòå ãëàâè äî ìîíàñèòå â Èíäèÿ”, ñëåä
òîâà - íðàâñòâåíè ãëàâè, “ôèçèîëîãî-àñêåòè÷åñêè”, “ãíîñ-
òè÷åñêè” è äð. Êúì VI âåê ñå îòíàñÿò áåñåäèòå íà Ñèìåîí
Ñòúëïíèê Íîâè. Îò ïèñàòåëèòå íà VII âåê òðÿáâà äà íà-
çîâåì ïðåï. Àíòèîõ îò ëàâðàòà íà ïðåï. Ñàâà - àâòîðúò íà
ïîïóëÿðíàòà “Ïàíäåêòà”, è ïðåï. Òàëàñèé, ïðèÿòåëÿò íà
ïðåï. Ìàêñèì, íàïèñàë “Çà ëþáîâòà”, “Çà âúçäúðæàíèåòî
è äóõîâíèÿ æèâîò”. Ïðè òåçè àâòîðè íèå íàìèðàìå èçëî-
æåíèå íà îáùîïðèåòèòå âúçãëåäè çà ñìèñúëà è çàäà÷èòå
íà âúòðåøíîòî ìîíàøåñêî “äåëàíèå”.

4. ÏÐÅÏÎÄÎÁÍÈ ÈÎÀÍ ËÅÑÒÂÈ×ÍÈÊ

1. Æèòèåòî íà ïðåï. Èîàí ïî-òî÷íî ìîæå äà ñå îï-

ðåäåëè êàòî ïîõâàëíî ñëîâî. Òî å íåãîâà õàðàêòåðèñòèêà
êàòî ìîëèòâåíèê è ñúçåðöàòåë. “Çàùîòî Èîàí ñå ïðèáëè-
æèë êúì òàéíñòâåíàòà ïëàíèíà, êúäåòî íå ñòèãàò íåïîñâå-
òåíèòå; è áèäåéêè âúçâåäåí ïî äóõîâíèòå ñòåïåíè, å ïðèåë
áîãîíà÷åðòàíîòî çàêîíîïîëîæåíèå è â £äåíèå.” Òîé å ñÿ-
êàø íîâîÿâåíèÿò Ìîèñåé... Â æèòèåòî ñå ñúîáùàâàò ìàë-
êî ôàêòè. Îñòàâà íåÿñíî äîðè âðåìåòî, êîãàòî å æèâÿë
ïðåïîäîáíèÿò, è îòêúäå å áèë ðîäîì. Ïî êîñâåíè äàííè
ìîæåì äà ïðåäïîëîæèì, ÷å å óìðÿë â ñðåäàòà íà VII âåê.
 ðàííàòà ñè ìëàäîñò òîé èäâà íà Ñèíàé è ïðåêàðâà òóê
öåëèÿ ñè æèâîò. Âïðî÷åì, èçãëåæäà, å áèë â Åãèïåò, â Ñêèòà
è â Òàâåíèñà. Äúëãè ãîäèíè òîé ñå ïîäâèçàâà â ïîñëóøà-
íèå ïðè íÿêàêúâ ñòàðåö. Ñëåä ñìúðòòà ìó ñå îòòåãëÿ â
çàòâîð è æèâåå êàòî îòøåëíèê â íåäàëå÷íà, íî óåäèíåíà
ïåùåðà. Ïðåï. Èîàí å áèë âå÷å ìíîãî ñòàð, êîãàòî ãî èç-
áèðàò çà èãóìåí íà Ñèíàéñêàòà ïëàíèíà. Òîé å èãóìåí çà
êðàòêî è îòíîâî ñå îòòåãëÿ â çàòâîðíè÷åñòâî... Ïî âðåìå
íà èãóìåíñòâîòî ñè òîé ñúñòàâÿ ñâîÿòà “Ëåñòâèöà” - “êíè-
ãà, íàðå÷åíà Äóõîâíè Ñêðèæàëè” - “çà íàçèäàâàíå íà íî-
âèòå Èçðàèëòÿíè, ò. å. õîðàòà, íîâîèçëåçëè îò ìèñëåíèÿ
Åãèïåò è æèòåéñêîòî ìîðå”. Òÿ å ñèñòåìàòè÷íî îïèñàíèå
250
íà íîðìàëíèÿ ìîíàøåñêè ïúò ïî ñòúïàëàòà íà äóõîâíîòî
ñúâúðøåíñòâî. Îñíîâíîòî òóê å èìåííî ñèñòåìàòà, èäåÿòà
çà çàêîíîìåðíà ïîñëåäîâàòåëíîñò â ïîäâèãà, èäåÿòà çà
ñòúïàëàòà. “Ëåñòâèöàòà” å íàïèñàíà íà ïðîñò, ïî÷òè íàðî-
äåí åçèê - àâòîðúò îáè÷à æèòåéñêèòå ñðàâíåíèÿ, ïîñëîâè-
öèòå è ïîãîâîðêèòå. Òîé ïèøå îò ñîáñòâåíèÿ ñè îïèò. Íî
çàåäíî ñ òîâà òîé âèíàãè ñå îïèðà íà òðàäèöèÿòà, íà ó÷å-
íèåòî íà “áîãîâäúõíîâåíèòå îòöè”. Ïðÿêî èëè êîñâåíî
òîé ñå ïîçîâàâà íà Êàïàäîêèéöèòå, íà Íèë è Åâàãðèé, íà
Àïîôòåãìèòå, à îò çàïàäíèòå àâòîðè - íà Êàñèàí è íà Ãðè-
ãîðèé Âåëèêè. “Ëåñòâèöàòà” çàâúðøâà ñúñ îñîáåíî“ñëî-
âî êúì ïàñòèðà”, êúäåòî Èîàí ãîâîðè çà çàäúëæåíèÿòà íà
èãóìåíà... “Ëåñòâèöà” å áèëà ëþáèìà çà ÷åòåíå êíèãà íå
ñàìî â ìàíàñòèðèòå. Çà òîâà ñâèäåòåëñòâàò ïðåäè âñè÷êî
ìíîãîáðîéíèòå ïðåïèñè (íåðÿäêî ñ ìèíèàòþðè). Ñúùîòî
ïîêàçâàò è ñõîëèèòå - îùå Èîàí Ðàèòñêè, ïî-ìëàä ñúâðå-
ìåííèê íà Ëåñòâè÷íèê, å ñúñòàâÿë ñõîëèè çà òàçè êíèãà,
êîÿòî å è ïîñâåòåíà íà íåãî. Ïî-êúñíî “Ëåñòâèöàòà” îáÿñ-
íÿâà èçâåñòíèÿò Èëèÿ Êðèòñêè, à îùå ïî-êúñíî ïàòð.
Ôîòèé. “Ëåñòâèöà” èìà ãîëÿìî âëèÿíèå è íà Çàïàä - ïî-
÷òè äî ñàìèÿ êðàé íà Ñðåäíèòå âåêîâå (ñðâ. ïðåâîäèòå íà
À. Êëàðåíî è À. Òðàâåðçàðè, êîìåíòàðà íà Äèîíèñèé Êàð-
òóçèàíñêè).
2. Ïëàíúò íà “Ëåñòâèöàòà” å ìíîãî ïðîñò. Òîé ñå
îïðåäåëÿ ïî-ñêîðî îò ëîãèêàòà íà ñúðöåòî, îòêîëêîòî îò
ëîãèêàòà íà óìà... Ïðàêòè÷åñêèòå ñúâåòè ñå ïîäêðåïÿò îò
ïñèõîëîãè÷åñêè àíàëèç. Âñÿêî èçèñêâàíå òðÿáâà äà áúäå
îáÿñíåíî, ò. å. - çà ïîäâèçàâàùèÿ ñå òðÿáâà äà áúäå ÿñíî
çàùî ìó ñå ïðåäÿâÿâà åäíî èëè äðóãî èçèñêâàíå è çàùî
òå ñå ðàçãðúùàò èìåííî â òàêúâ ðåä è ïîñëåäîâàòåëíîñò...
Òðÿáâà äà ïîìíèì, ÷å ïðåï. Èîàí ïèøå ñàìî çà ìîíàñèòå
è âèíàãè èìà ïðåäâèä ìàíàñòèðñêèòå óñëîâèÿ è íà÷èí íà
æèâîò... Ïúðâîòî èçèñêâàíå íà ìîíàøåñòâîòî å îòðè÷àíå-
òî îò âñè÷êî ñâåòñêî. Îòðè÷àíåòî å âúçìîæíî ñàìî ÷ðåç
ñâîáîäàòà. “Ñàìîâëàñòèåòî” - òîâà èìåííî å îñíîâíîòî
äîñòîéíñòâî íà ÷îâåêà. Ãðåõúò å ñâîáîäíîòî îòïàäàíå èëè
251
îòäàëå÷àâàíå îò Áîãà è îòïàäàíå îò æèâîòà - äîáðîâîëíà
ñìúðò, åäèí âèä ñàìîóáèéñòâî ïî ñâîÿ âîëÿ. Ïîäâèãúò å
äîáðîâîëíîòî è âîëåâî îáðúùàíå êúì Áîãà, ñëåäâàíåòî è
ïîäðàæàíèåòî íà Õðèñòà. Äà ãî êàæåì ïî äðóã íà÷èí -
òîâà å ïîñòîÿííîòî íàïðåæåíèå íà âîëÿòà è îáúðíàòîñòòà
êúì Áîãà. Âúðõúò íà ïîäâèãà å â ìîíàøåñòâîòî. “Ìî-
íàõúò å ïîñòîÿííî ïðèíóæäàâàíå íà åñòåñòâîòî è íåîòñ-
ëàáâàùî îïàçâàíå íà ñåòèâàòà”... Îòðè÷àíåòî îò ñâåòà
òðÿáâà äà áúäå ïúëíî è ðåøèòåëíî - “îòõâúðëÿíå íà åñ-
òåñòâîòî çàðàäè ïðèäîáèâàíåòî íà îíåçè áëàãà, êîèòî ñà
ñâðúõ åñòåñòâîòî”. Òîâà å ìíîãî âàæíî ïðîòèâîïîñòà-
âÿíå: “åñòåñòâåíîòî” ñå íàðóøàâà çàðàäè ñâðúõ-åñòåñòâå-
íîòî, à íå ñå çàìåíÿ ñ íåùî ïðîòèâî-åñòåñòâåíî. Çàäà÷àòà
íà ïîäâèãà å â ñóáëèìàöèÿòà íà åñòåñòâåíàòà ñâîáîäà, à
íå â ïðîòèâî-áîðñòâîòî íà íåéíèòå èñòèííè çàêîíè. Çàòî-
âà ñàìî âåðíèòå ìîòèâè è èñòèííàòà öåë îïðàâäàâàò è
îòðå÷åíèåòî, è ïîäâèãà... Ïîäâèãúò å ñðåäñòâî, à íå öåë. È
òîé çàâúðøâà åäâà òîãàâà, êîãàòî èäâà ñàìèÿò Èèñóñ è
îòâàëâà îò ñúðöåòî êàìúêà íà îæåñòî÷åíèåòî. Èíà÷å ïîä-
âèãúò å áåçïëîäåí è áåçïîëåçåí... Çàäà÷àòà íå å â ñàìîòî
îòðå÷åíèå, à â îíîâà ñúåäèíåíèå ñ Áîãà, êîåòî å îñúùå-
ñòâèìî ÷ðåç èñòèíñêîòî îòðå÷åíèå, ò. å. îñâîáîæäàâàíåòî
îò ñâåòà - îñâîáîæäàâàíå îò ñòðàñòè è ïðèñòðàñòèÿ, îò
ïðèâúðçàíîñòòà è âëå÷åíèåòî êúì ñâåòà - çàðàäè ñòÿæå-
íèåòî è ïðèäîáèâàíåòî íà áåçñòðàñòèå... Â ñàìèÿ ïîä-
âèã íàé-âàæåí å íåãîâèÿò äâèæåù ìîòèâ, ëþáîâòà êúì
Áîãà, ñúçíàòåëíèÿò èçáîð. Âïðî÷åì ìîæå äà ñå îêàæå
áëàãîòâîðåí è íåâîëíèÿò ïîäâèã, îòðå÷åíèåòî çàðàäè íÿ-
êàêâè îáñòîÿòåëñòâà è äîðè ïî íåîáõîäèìîñò; çàùîòî äó-
øàòà ìîæå è âíåçàïíî äà ñå ïðîáóäè... “È êîé èíîê å
âåðåí è ìúäúð? Êîéòî å çàïàçèë ñâîÿ æàð íåóãàñèì è
äîðè äî êðàÿ íà æèâîòà ñè íå ïðåñòàâà äà ïðèáàâÿ âñåêè
äåí îãúí êúì îãúíÿ, æàð êúì æàðòà, óñúðäèå êúì óñúðäè-
åòî, æåëàíèå êúì æåëàíèåòî”... Ñ äðóãè äóìè, íå å òîëêî-
âà âàæíî ðàâíîäóøèåòî êúì ñâåòà, êîëêîòî ïëàìåííîòî
óñòðåìÿâàíå êúì Áîãà... Îòðå÷åíèåòî çàâúðøâà ñ äó-
252
õîâíîòî ñòðàííè÷åñòâî. Ñâåòúò òðÿáâà äà ñòàíå è äà èç-
ãëåæäà ÷óæä. “Ñòðàííè÷åñòâîòî å íåâúçâðàòèìî íàïóñ-
êàíå íà âñè÷êî, êîåòî â îòå÷åñòâîòî ñå ñúïðîòèâëÿâà íà
ñòðåìåæà íè êúì áëàãî÷åñòèå.” Òîâà å ïúòÿò êúì Áîæå-
ñòâåíîòî âúæäåëåíèå... È îïðàâäàâàíåòî íà òîâà îò÷óæ-
äåíèå å åäèíñòâåíî â òîâà “äà íàïðàâèì ìèñúëòà ñè íå-
ðàçäåëíà îò Áîãà”... Èíà÷å ñòðàííè÷åñòâîòî áè ñå îêàçàëî
ïðàçíî ñêèòàë÷åñòâî... Íî ñòðàííè÷åñòâîòî íå áèâà äà ñå
ïîäõðàíâà è îò íåíàâèñò êúì ñâåòà è îñòàâàùèòå â ñâåòà, à
ñàìî ïðÿêî îò ëþáîâ êúì Áîãà. Íàèñòèíà òàçè ëþáîâ å
èçêëþ÷èòåëíà è ïîãàñÿâà äîðè ëþáîâòà êúì ðîäèòåëèòå.
È îòðå÷åíèåòî òðÿáâà äà áúäå áåçóñëîâíî: “Èçëåç îò òâî-
ÿòà çåìÿ, îò òâîÿ ðîä è îò äîìà íà áàùà ñè” (Áèò. 12:1).
È âñå ïàê òàçè “íåíàâèñò” êúì îñòàâÿíîòî â ñâåòà å “áåç-
ñòðàñòíà íåíàâèñò”... Ìîíàøåñòâîòî å “èçõîä” îò “îòå÷å-
ñòâîòî”, ò. å. îò îíåçè ñîöèàëíè óñëîâèÿ è ñòðîé, â êîèòî
âñåêè ñå íàìèðà ïî íåîáõîäèìîñò ïîðàäè ñâîåòî ðàæäà-
íå. È òîâà å íàïóñêàíå íà ñúáëàçíèòå è ðàçñåÿíîñòòà.
Òðÿáâà äà ñå ñúçäàäå íîâà ñðåäà è îáñòàíîâêà çà ïîäâèãà:
“äà áúäå òâîé îòåö îíçè, êîéòî ìîæå è èñêà äà ñå ïîòðóäè
çàåäíî ñ òåá çà îêîâàâàíåòî íà áðåìåòî íà òâîèòå ãðåõî-
âå”... Òîçè íîâ ðåä íà æèâîò ñå ñúçäàâà ñâîáîäíî. Îùå
âåäíúæ îáà÷å òðÿáâà äà ñå îòðå÷åø. È òîçè ïúò îò ñàìàòà
ñâîÿ âîëÿ (íå îò ñâîáîäàòà). Òîâà å - ñòúïàëîòî íà ïîñëó-
øàíèåòî... Ïîñëóøàíèåòî íå å ïîãàñÿâàíå íà ñâîáîäàòà, à
ïðåîáðàæåíèå íà âîëÿòà - ïðåîäîëÿâàíå íà ñòðàñòíîñòòà
â ñàìàòà âîëÿ. “Ïîñëóøàíèåòî å ãðîá íà ñîáñòâåíàòà âîëÿ
è âúçêðåñåíèå íà ñìèðåíèåòî.” Òîâà å “æèâîò, ÷óæä íà
ëþáîïèòñòâîòî”, èëè - “äåéñòâèå áåç èçïèòâàíå”... Ìîíà-
øåñêèÿò ïîäâèã çàïî÷âà ñ èçáèðàíåòî íà íàñòàâíèê èëè
äóõîâåí îòåö - è òðÿáâà äà ïîâåðèø ñâîåòî ñïàñåíèå íà
äðóã. Íàñòàâíèêúò îáà÷å òðÿáâà äà ñå èçáèðà ðàçñúäè-
òåëíî è ïðåäïàçëèâî - “çà äà íå áè äà ïîïàäíåì âìåñòî íà
êîðì÷èÿ - íà ïðîñò ãðåáåö, âìåñòî íà ëåêàð - íà áîëåí,
âìåñòî íà áåçñòðàñòíèÿ - íà îáëàäàíèÿ îò ñòðàñòè, âìåñòî
â ïðèñòàí - â áåçäíà, è òàêà äà íàìåðèì çà ñåáå ñè ãîòîâà
253
ãèáåë”. Íî âåäíúæ íàïðàâåí, èçáîðúò îáâúðçâà. È âúîá-
ùå íå áèâà äà ñå îáñúæäàò èëè èçïèòâàò äóìèòå è äåé-
ñòâèÿòà íà èçáðàíèÿ íàñòàâíèê... Ñúâåòèòå íà íàñòàâíè-
êà òðÿáâà äà ñå èçñëóøâàò ñúñ ñìèðåíèå è áåç âñÿêàêâî
ñúìíåíèå (“êàòî îò Áîæèèòå óñòà”) - “ìàêàð è òå äà ñà
ïðîòèâíè íà ñîáñòâåíîòî íè ðàçáèðàíå è çàïèòàíèòå äà íå
ñà ìíîãî äóõîâíè”... “çàùîòî Áîã íå å íåïðàâåäåí è íÿìà
äà äîïóñíå äà ñå ïðåëúñòÿò îíåçè äóøè, êîèòî ñà ñå ïîêî-
ðèëè íà ñúäà è ñúâåòà íà ñâîÿ áëèæåí ñ âÿðà è íåçëîáëè-
âîñò. È äîðè çàïèòàíèòå äà íÿìàò â ñåáå ñè äóõîâåí ðà-
çóì, òî èìà Ãî ãëàãîëåùèÿò ÷ðåç òÿõ - Íåâåùåñòâåíèÿò è
Íåâèäèìèÿò.” Ñ äðóãè äóìè, ïîñëóøàíèåòî ñå îïðàâäàâà
îò âÿðàòà è íàäåæäàòà íà Áîæèÿòà ïîìîù. “Íåïîêîëåáè-
ìàòà íàäåæäà å âðàòàòà íà áåçïðèñòðàñòèåòî” (èëè äîðè
íà “áåç-ãðèæèåòî”)... Ìíîãî âàæíî å òîâà, ÷å ñàìîòî ïîä-
÷èíåíèå å àêò íà ñâîáîäàòà, íà ñâîáîäíîòî ðàçñúæäåíèå è
èçáîð. È ïî-íàòàòúê - îòðè÷àíåòî îò ñîáñòâåíàòà âîëÿ ñå
èçâúðøâà çàðàäè îñâîáîæäåíèåòî. ×ðåç ïîñëóøàíèåòî
âîëÿòà ñå îñâîáîæäàâà îò ñëó÷àéíîñòèòå íà ëè÷íîòî ìíå-
íèå, îñâîáîæäàâà ñå îò âëàñòòà íà ñòðàñòèòå. Â òîçè ñìèñúë
ïîñëóøàíèåòî å ïðåäóãàæäàíå íà èñòèííîòî áåçñòðàñòèå.
“Ïîñëóøíèÿò å êàòî ìúðòúâ - íå ïðîòèâîðå÷è è íå ðàç-
ñúæäàâà íèòî çà äîáðîòî, íèòî çà ìíèìî-ëîøîòî”... È
òîâà å ïúòÿò êúì èñòèíñêàòà ñâîáîäà - ÷ðåç äîáðîâîëíîòî
ðîáñòâî (êàêòî å âèíàãè: âúçêðåñåíèå ÷ðåç ñìúðòòà,
âúçðàæäàíå ÷ðåç óìèðàíå)... Âúòðåøíèÿò ïîäâèã çàïî÷-
âà ñ ïîêàÿíèåòî. Ïî-òî÷íî å äà ñå êàæå, ÷å ïîêàÿíèåòî
èëè ñúêðóøàâàíåòî çàðàäè ãðåõîâåòå å ñàìàòà ñòèõèÿ íà
ïîäâèãà. È ñ ïîêàÿíèåòî å ñâúðçàíà ïàìåòòà çà ñìúðòòà.
Òîâà å äóõîâíîòî ïðåäóñåùàíå íà ñìúðòòà è âå÷å íÿêàêâà
“åæåäíåâíà ñìúðò”. Èñòèíñêàòà “ïàìåò çà ñìúðòòà” å
âúçìîæíà ñàìî ÷ðåç ïúëíîòî áåçñòðàñòèå è ñúâúðøåíîòî
îòñè÷àíå íà âîëÿòà.  íåÿ íÿìà ñòðàõ. È òîâà å äàð Áîæè.
Ñëåäâàùîòî ñòúïàëî å ïëà÷úò, è òî ðàäîñòíîòâîðíèÿò ïëà÷.
“Ïîêàÿíèåòî å âúçîáíîâÿâàíå íà êðúùåíèåòî”, à ïëà÷úò å
ïîâå÷å îò êðúùåíèåòî. “Èçòî÷íèêúò íà ñúëçè ñëåä êðúùå-
254
íèåòî å ïîâå÷å îò êðúùåíèåòî”, êîëêîòî è ïàðàäîêñàëíî
äà èçãëåæäà òîâà. Çàùîòî ïëà÷úò å íåïðåñòàííî î÷èñòâà-
íå îò èçâúðøâàíèòå ãðåõîâå. Èìà ïëà÷ îò ñòðàõ, ïëà÷ íà
ìèëîñúðäèå; è èìà ïëà÷ îò ëþáîâ, òîé óäîñòîâåðÿâà, ÷å
ìîëåíèåòî å ïðèåòî. “Íèå íÿìà äà áúäåì îáâèíåíè, áðàòÿ,
çà òîâà,÷å íå ñìå òâîðèëè ÷óäåñà, ÷å íå ñìå áîãîñëîâñòâà-
ëè, ÷å íå ñìå äîñòèãíàëè â£äåíèå, íî áåç ñúìíåíèå ùå
òðÿáâà äà îòãîâàðÿìå ïðåä Áîãà çà òîâà, ÷å íå ñìå ïëàêà-
ëè íåïðåñòàííî çà ãðåõîâåòå ñè”...
3. Öåëòà íà âúòðåøíèÿ ïîäâèã å ñòÿæåíèåòî íà áåç-
ñòðàñòèå. È çàäà÷àòà íà âúòðåøíîòî óñòðîåíèå ñå ñâåæäà
äî ïîñòîÿííîòî ïîãàñÿâàíå íà ñòðàñòèòå. Òðÿáâà äà ñå
ñïèðàìå è âúîáùå äà ñïðåì â ñåáå ñè äâèæåíèåòî è âúçáóæ-
äåíèåòî íà ñòðàñòèòå. È ïðåäè âñè÷êî òðÿáâà äà áúäå
ïðåîäîëÿíà ãíåâëèâîñòòà, “âúçìóùåíèåòî íà ñúðöåòî” -
òðÿáâà äà ñå ñòÿæàâà áåçãíåâèå è êðîòîñò, ìèð è òèøèíà.
Ñïîðåä ðàçáèðàíåòî íà Ëåñòâè÷íèê ãíåâúò å ñâúðçàí ñúñ
ñàìîëþáèåòî. Çàòîâà òîé îïðåäåëÿ áåçãíåâèåòî êàòî “íå-
íàñèòíî æåëàíèå çà áåç-÷åñòèå”, è êðîòîñòòà - êàòî “íå-
ïîäâèæíî óñòðîåíèå íà äóøàòà, êîÿòî ïðåáèâàâà åäíàêâî
è â ÷åñò, è â áåç-÷åñòèå”. Îùå ïî-âèñîêî å ñúâúðøåíîòî
íåçëîïàìåòñòâî, êàòî ïîäðàæàíèå íà Èèñóñîâàòà íåçëîá-
ëèâîñò. È òðÿáâà äà ñå âúçäúðæàìå îò âñÿêàêâî îñúæäà-
íå. Çà ñúãðåøàâàùèòå ñå ìîëè òàéíî - “òîçè âèä ëþáîâ å
óãîäåí Áîãó”. Íà êàåùèòå ñå íå ïîäîáàâà äà ñúäÿò è îñú-
æäàò. “Äà ñúäèì, çíà÷è â äúðçîñò äà ñè ïðèñâîÿâàìå Áî-
æèÿ ñàí.” Òà íàëè çà ÷îâåêà å íåäîñòúïíî âñåçíàíèåòî,
áåç êîåòî ïúê îñúæäàíåòî áè ñå îêàçàëî âèíàãè ïðèáúðçà-
íî. “Àêî äîðè ñúñ ñîáñòâåíèòå ñè î÷è âèäèø íÿêîé äà
ñúãðåøàâà, íå ãî îñúæäàé. Çàùîòî ÷åñòî è î÷èòå ñå
ëúæàò”... Ìíîãî ãîâîðè Ëåñòâè÷íèê è çà ïðåîäîëÿâàíåòî
íà ïëúòñêèòå ñúáëàçíè, è çà ñòÿæåíèåòî íà ÷èñòîòà. Èç-
òî÷íèêúò íà ÷èñòîòà å â ñúðöåòî è òÿ å ñâðúõ ÷îâåøêèòå
ñèëè, íî å Áîæè äàð, ìàêàð è ÷ðåç ïîäâèãà... Ñðåáðîëþ-
áèåòî ñå ïîãàñÿâà â íåñòÿæåíèåòî, â ñúâúðøåíîòî “îñòà-
âÿíå íà ãðèæèòå çà çåìíîòî” - òîâà å íÿêàêâà áåçãðèæ-
255
íîñò çà æèâîòà, áåçïå÷àëíîñò çàðàäè âÿðàòà è óïîâàíèå-
òî... Îùå ïî-îïàñíà å ñúáëàçúíòà íà ãîðäîñòòà - ãîðäåëè-
âåöúò ñå ñúáëàçíÿâà äîðè è áåç áåñîâñêîòî èçêóøåíèå,
òîé ñàì çà ñåáå ñè å ñòàíàë áÿñ è âðàã... Ãîðäîñòòà ñå
ïðåîäîëÿâà â ñìèðåíèåòî... Ñìèðåíèåòî íå ñå ïîääàâà íà
ñëîâåñíî îïðåäåëåíèå, òî å íÿêàêâà “íåíàçîâèìà áëàãîäàò
íà äóøàòà”, ïîñòèæèìà ñàìî â ñîáñòâåíèÿ îïèò. È äà ñå
íàó÷èì íà ñìèðåíèå ìîæåì ñàìî îò ñàìèÿ Õðèñòîñ: “è ñå
ïîó÷åòå íå îò Àíãåëà, íå îò ÷îâåêà, íå îò êíèãàòà, íî îò
Ìåíå, ò. å. îò Ìîåòî âñåëÿâàíå, è îñèÿâàíå, è äåéñòâèå âúâ
âàñ - ïîíåæå ñúì êðîòúê è ñìèðåí ïî ñúðöå” (ñðâ. Ìàò.
11:29)... Â èçâåñòåí ñìèñúë ñìèðåíèåòî â ïîäâèçàâàùèòå
ñå å íÿêàêâà ñëåïîòà çà ñîáñòâåíèòå äîáðîäåòåëè - “Áî-
æåñòâåí ïîêðîâ, êîéòî íå íè äàâà äà âèæäàìå íàøèòå èç-
ïðàâëåíèÿ”...  ðàçâèòèåòî íà ñòðàñòòà Ëåñòâè÷íèê
ðàçëè÷àâà ñëåäíèòå ìîìåíòè. Ïðåäè âñè÷êî òîâà å ïðè-
ëîãúò, προσβολη - íÿêàêúâ îáðàç èëè ìèñúë, “íàáåã íà
ìèñëè”.  òîâà îùå íÿìà ãðÿõ, çàùîòî òóê îùå íå ó÷àñòâà
âîëÿòà. Âîëÿòà ñå ïðîÿâÿâà âå÷å â ñú÷åòàâàíåòî
(συνδυασµος) - òîâà å íÿêàêâî “ñúáåñåäâàíå ñ âå÷å ÿâè-
ëèÿ ñå îáðàç”. È â òàçè çàèíòåðåñóâàíîñò èëè âíèìàíèå å
íà÷àëîòî íà ãðåõà ( “íå å ñúâñåì áåç ãðÿõ”). Ïî-âàæíî
îáà÷å å óâëå÷åíèåòî íà âîëÿòà “ñâúðçâàíåòî”
(συγκαταθεσις), “ñúãëàñèåòî íà äóøàòà ñ ïîÿâèëèÿ ñå
ïîìèñúë, ñúåäèíåíî ñ óñëàæäàíå”. È ïî-íàòàòúê - ïî-
ìèñúëúò (ñúáëàçíèòåëíàòà ìèñúë èëè îáðàç) ñå âêîðåíÿ-
âàò â äóøàòà - òîâà å ñòåïåíòà íà ï ë å í å í è å ò î
(αιχιµαλωσια), ñâîåãî ðîäà îáëàäàíîñò íà ñúðöåòî. Íà-
êðàÿ ñå ñúçäàâà ïîðî÷åí íàâèê - òîâà èìåííî å ñòðàñòòà
â ñîáñòâåíèÿ ñìèñúë íà äóìàòà (το παθος). Îòòóê ñå âèæ-
äà, ÷å êîðåíúò íà ñòðàñòèòå å â äîïóñòèòåëñòâîòî íà âîëÿ-
òà, íà ïúðâî ìÿñòî, è âòîðî - ñúáëàçúíòà ñå ïðèëåïâà ÷ðåç
ìèñúëòà, ïîä ôîðìàòà íà ìèñúë èëè ïîìèñúë (λογισµος).
Çàòîâà àñêåòè÷åñêàòà çàäà÷à ñå ðàçäâîÿâà. Îò åäíà ñòðà-
íà, ñå èçèñêâà óêðåïâàíå íà âîëÿòà (÷ðåç îòñè÷àíå íà ïðî-
èçâîëà è ïîñëóøàíèå), îò äðóãà - î÷èñòâàíå íà ìèñúëòà.
256
Ñúáëàçúíòà èäâà îòâúí. “Çëîòî è ñòðàñòèòå ãè íÿìà â
÷îâåêà ïî åñòåñòâî (κατα ϕυσιν). Çàùîòî Áîã íå å ñúçäàë
ñòðàñòèòå.” Òîâà íå çíà÷è, ÷å ÷îâåê è ñåãà å ÷èñò. Íî òîé
å ÷èñò ïî ñèëàòà íà êðúùåíèåòî - ïàäà îòíîâî ïîðàäè
âîëÿòà ñè è ñå î÷èñòâà ÷ðåç ïîêàÿíèå è ïîäâèã.  ñàìîòî
åñòåñòâî èìà èçâåñòíà ñèëà (âúçìîæíîñò) çà äîáðîäåòåë
è ãðåõúò å ïðîòèâåí íà åñòåñòâîòî - òîé å èçâðàùåíèå íà
ïðèðîäíèòå ñâîéñòâà. Ïðè òîâà îáà÷å çàäà÷àòà íà ÷îâåêà
å íå ñàìî â èçïúëíåíèåòî íà åñòåñòâåíàòà ìÿðà, íî è â
íåéíîòî ïðåâèøàâàíå, â òîâà äà ñòàíå ñâðúõ åñòåñòâîòî.
Òàêèâà ñà ÷èñòîòàòà, ñìèðåíèåòî, áäåíèåòî, ïîñòîÿííîòî
óìèëåíèå íà ñúðöåòî. Çàòîâà è ñå èçèñêâà ñèíåðãèçìúò
íà ñâîáîäíèÿ ïîäâèã è Áîæåñòâåíèòå äàðîâàíèÿ, êîèòî
èçäèãàò ÷îâåêà íàä îãðàíè÷åíîñòòà íà åñòåñòâîòî... Áîð-
áàòà ñúñ çëîòî è ñúáëàçúíòà òðÿáâà äà çàïî÷íå âúçìîæíî
íàé-ðàíî, äîêàòî ñúáëàçúíòà îùå íå ñå å óòâúðäèëà êàòî
ñòðàñò. Íî ðÿäêî íÿêîé íå çàêúñíÿâà. È çàòîâà ïîäâèãúò
å òàêà òðóäåí è äúëúã, è íÿìà çà íåãî êðàòêè ïúòèùà...
Îñâåí òîâà òîé å è áåçêðàåí ïúò. Íÿìà ïðåäåë çà ëþáîâ-
òà êúì Áîãà, èëè ïúê - ñàìèÿò òîçè ïðåäåë å áåçêðàåí -
“ëþáîâòà íå ïðåñòàâà”. “È íèå íèêîãà íå ùå ïðåñòàíåì
äà ïðåóñïÿâàìå â íåÿ, íèòî â òîçè âåê, íèòî â áúäåùèÿ,
êàòî â ñâåòëèíàòà âèíàãè ïðèåìàìå íîâàòà ðàçóìíà ñâåò-
ëèíà... Ùå êàæà, ÷å è Àíãåëèòå, òåçè áåçòåëåñíè ñúùåñòâà,
íå ïðåáèâàâàò áåç ïðåóñïÿâàíå, íî âèíàãè ïðèåìàò ñëàâà
êúì ñëàâàòà è ðàçóì êúì ðàçóìà”...
4. Ïðåäåëúò íà ïîäâèãà å â ñâåùåíîòî áåçìúëâèå
(ησυχια), â áåçìúëâèåòî íà òÿëîòî è äóøàòà. “Áåçìúëâè-
åòî íà òÿëîòî å áëàãî÷èíèå è áëàãîóñòðîéñòâî íà òåëå-
ñíèòå íðàâè è ñåòèâà. Áåçìúëâèåòî íà äóøàòà å áëàãî÷è-
íèå íà ïîìèñëèòå è íåîêðàäèìà ìèñúë.” Èëè êàçàíî ïî
äðóã íà÷èí - ðåä è ìèð, ñú-ñòðîåíîñò è ñòðîéíîñò íà æè-
âîòà - íà âúòðåøíèÿ, à çàòîâà íà âúíøíèÿ... Áåçìúëâèåòî
å áäåíèå íà äóøàòà: À$çú ñïëþ, à ñg%ðäög ìîg áäè%òú (“Çàñ-
ïàëà ñúì, íî ñúðöåòî ìè å áóäíî” - Ïåñåí íà ïåñí. 5:2). È
òîâà âúòðåøíî áåçìúëâèå å ïî-âàæíî îò ñàìî âúíøíîòî.
257
Âàæíà å òàçè ñòðîãà áäèòåëíîñò íà ñúðöåòî. Èñòèíñêîòî
áåçìúëâèå å “íåâúëíóâàù ñå óì”... Ñ äðóãè äóìè, òîâà å -
“îïàçâàíå íà ñúðöåòî” è “îïàçâàíå íà óìà” (φυλακη
καρδιας è νοος τηρησις)... È ñèëàòà íà áåçìúëâèåòî å â
íåïðåñòàííàòà ìîëèòâà (íåîòâëåêàåìàòà ìîëèòâà): “Áåç-
ìúëâèåòî å íåïðåêúñíàòî ñëóæåíå íà Áîãà è ïðåäñòîåíå
ïðåä Íåãî”. Ïî äðóã íà÷èí áåçìúëâèåòî å íåïîñèëíî...
Çàùîòî è ìîëèòâàòà å ïðåäñòîåíå ïðåä Áîãà, ñëåä òîâà è
ñúåäèíÿâàíå ñ Íåãî; èëè îáðàòíî - èñòèííîòî ïðåäñòîåíå
ïðåä Áîãà å èìåííî ìîëèòâà... Â ìíîãîîáðàçèåòî íà ìî-
ëèòâàòà ïúðâî òðÿáâà äà å áëàãîäàðåíèåòî, ñëåä òîâà èç-
ïîâÿäâàíåòî (ïîêàÿíèåòî) è íàêðàÿ èçïðîøåíèåòî... È
ìîëèòâàòà âèíàãè òðÿáâà äà áúäå ïðîñòà è íåìíîãîñëîâ-
íà. Íàä âñè÷êî å “åäíîñëîâíîòî” ïðèçîâàâàíå íà Èèñóñà.
Ìîëèòâàòà ïî-ñêîðî òðÿáâà äà ïðèëè÷à íà áåçõèòðîñòíî-
òî áúðáîðåíå íà äåòåòî, îòêîëêîòî íà ìúäðàòà è õèòðîñï-
ëåòåíà ðå÷. Ìíîãîñëîâèåòî â ìîëèòâàòà îòâëè÷à, âúâåæäà
óìà â ìå÷òàòåëíîñò è íàé-îïàñíîòî çà ìîëèòâàòà å “ñåòèâ-
íîòî ìå÷òàíèå”. Ìèñúëòà âèíàãè òðÿáâà äà áúäå óäúðæà-
íà è äà ñå çàêëþ÷âà â ñëîâàòà íà ìîëèòâàòà. Âñÿêàêâè
“ïîìèñëè” è “îáðàçè” (“ôàíòàçèè”) òðÿáâà áäèòåëíî äà
ñå îòñè÷àò. Òðÿáâà äà ñå “ñúáèðà” óìúò. “Àêî ïúê òîé
íåîáåçïîêîÿâàíî ñå ñêèòà íàâñÿêúäå, òî íèêîãà íå ùå ïðå-
áèâàâà ñ òåá”... Ìîëèòâàòà å ïðÿêî óñòðåìÿâàíå êúì Áîãà
- “îò÷óæäåíèå îò âèäèìèÿ è íåâèäèìèÿ ñâÿò”... È â ñâî-
åòî ñúâúðøåíñòâî ìîëèòâàòà ñòàâà äóõîâåí äàð, íÿêàêâî
ñíèçõîæäàíå íà Äóõà, äåéñòâàù â ñúðöåòî - òîãàâà âå÷å
Äóõúò ñå ìîëè â òîçè, êîéòî ñòÿæàâà ìîëèòâàòà... Â èçâå-
ñòåí ñìèñúë áåçìúëâèåòî è ìîëèòâàòà ñúâïàäàò. È ñúùî-
òî òîâà äóõîâíî ñúñòîÿíèå ìîæå äà ñå îïðåäåëè è êàòî
áåçñòðàñòèå. Çàùîòî è áåçñòðàñòèåòî å èìåííî óñòðåì è
ñàìîîòäàâàíå íà Áîãà. “Íÿêîè êàçâàò îùå, ÷å áåçñòðàñòè-
åòî å âúçêðåñåíèå íà äóøàòà ïðåäè âúçêðåñåíèåòî íà òÿ-
ëîòî.” Âïðî÷åì è ñàìîòî òÿëî ÷ðåç ñòÿæåíèåòî íà áåç-
ñòðàñòèå âå÷å ñòàâà íåòëåííî (ïî-òî÷íî íåèçòëÿâàùî)...
Òîâà å ñòÿæåíèåòî íà óìà Ãîñïîäåí (ñðâ. 1Êîð. 2:16)...
258
 äóøàòà çâó÷è íåèçðå÷åíèÿò ãëàñ íà ñàìèÿ Áîã, âúçâå-
ùàâàù âîëÿòà Ñè - è òîâà å âå÷å “ñâðúõ âñÿêî ÷îâåøêî
ó÷åíèå”. È çàòîâà ñå ðàçãàðÿ æàæäàòà çà áåçñìúðòíà êðà-
ñîòà. “Êîéòî å ïîñòèãíàë áåçìúëâèåòî, òîé å ïîçíàë äúëáè-
íèòå íà òàéíñòâàòà”... Ëåñòâè÷íèê ñúçåðöàâà è ÷óâñòâà
íàïðåãíàòèÿ äèíàìèçúì íà äóõîâíèÿ ñâÿò. È â Àíãåëñ-
êèÿ ñâÿò èìà óñòðåì êúì Ñåðàôèìñêèòå âèñîòè. È â ÷î-
âåøêèÿ ïîäâèã èìà âëå÷åíèå êúì Àíãåëñêèòå âèñîòè, êúì
“íà÷èíà íà æèâîò íà óìíèòå ñèëè”... Áåçñòðàñòèåòî å
ïðåäåë è çàäà÷à. Íå âñè÷êè äîñòèãàò òîçè ïðåäåë, íî è
íåäîñòèãàùèòå ãî ìîãàò äà ñå ñïàñÿò... Çàùîòî íàé-âàæíî
å óñòðåìÿâàíåòî... Äâèæåùà ñèëà íà ïîäâèãà å ëþáîâòà.
Íî è ïúëíîòàòà íà ïîäâèãà å ñòÿæåíèåòî íà ëþáîâ. Â
ëþáîâòà èìà ñòåïåíè. È ëþáîâòà å íåâåäîìà. Òà íàëè
òîâà å èìåòî íà ñàìèÿ Áîã. Çàòîâà â ñâîÿòà ïúëíîòà òÿ å
íåèçðàçèìà... “ Äóìàòà çà ëþáîâ å èçâåñòíà íà àíãåëèòå;
íî è íà òÿõ - ñïîðåä ìÿðàòà íà ïðîñâåùåíèåòî èì”... Áåç-
ñòðàñòèå è ëþáîâ - òîâà ñà äâå ðàçëè÷íè èìåíà íà åäíî
ñúâúðøåíñòâî... Ëþáîâòà å è ïúò, è ïðåäåë... “Òè ðàíè
äóøàòà ìè è íÿìà äà ïîíåñå ñúðöåòî ìè Òâîÿ ïëàìúê.
Èäâàì, âúçïÿâàéêè Òå”...  îòêúñëå÷íèòå è ñäúðæàíè
àôîðèçìè íà Ëåñòâè÷íèê çà ëþáîâòà ñå óñåùà èçâåñòíà
áëèçîñò äî ìèñòèêàòà íà Àðåîïàãèò (ñðâ. ñëèâàíåòî íà
Àíãåëñêèÿ è ÷îâåøêèÿ ïëàí)... Õàðàêòåðíî å, ÷å çà âèñ-
øèòå ñòúïàëà èëè ñòåïåíè ïðåï. Èîàí ãîâîðè ïî-ìàëêî è
ïåñòè äóìèòå. Òîé ïèøå çà íà÷èíàåùèòå è çà ñðåäíèòå.
Ïðåóñïÿâàùèòå âå÷å íå ñå íóæäàÿò îò ÷îâåøêî íàçèäà-
íèå è ðúêîâîäñòâî. Òå èìàò âå÷å âúòðåøíî ñâèäåòåëñòâî
è î÷åâèäíîñò. È îñâåí òîâà íà âèñøèòå ñòúïàëà ñòàâàò
áåçñèëíè è íåäîñòàòú÷íè ñàìèòå äóìè. Òå ñà åäâà îïèñó-
åìè... Òîâà âå÷å å çåìíîòî íåáå, ðàçãðúùàùî ñå â äóøàòà.
Òîâà å îáèòàâàíåòî íà ñàìèÿ Áîã â íåÿ. “Ìîëèòâàòà íà
èñòèííî ìîëåùèÿ ñå å ñúä, ñúäèëèùå è ïðåñòîë íà Ñúäè-
ÿòà ïðåäè Ñòðàøíèÿ ñúä.” Ñ äðóãè äóìè - ïðåäâàðÿíå íà
èäíîòî... “È òàÿ áëàæåíà äóøà â ñàìàòà ñåáå ñè íîñè
Âå÷íîñúùåñòâóâàùîòî Ñëîâî, Êîåòî å íåèí òàéíîâîäåö,
259
íàñòàâíèê è ïðîñâåùåíèå”... Òîâà å âúðõúò íà ñòúëáèöà-
òà, êîÿòî ñå ãóáè â íåáåñíèòå âèñîòè...

5. ÏÐÅÏÎÄÎÁÍÈ ÈÑÀÀÊ ÑÈÐÈÍ

1. Â æèâîòà íà ïðåï. Èñààê èìà ìíîãî íåÿñíîòè.

Íàé-âàæåí å ðàçêàçúò çà íåãî íà ñèðèéñêèÿ ïèñàòåë Èåçó-
äåíà (îò VIII â.), â íåãîâàòà “Êíèãà íà ÷èñòîòàòà” - òîâà å
ñáîðíèê ñ êðàòêè áåëåæêè çà ñèðèéñêèòå ñâåòöè è îñíî-
âàòåëè íà ìàíàñòèðè. Ïîä ¹ 124 Èåçóäåíà ãîâîðè çà ñâ.
Ìàð-Èñààê, Íèíåâèéñêè åïèñêîï, “êîéòî ñå îòêàçàë îò
åïèñêîïñêîòî çâàíèå è íàïèñàë êíèãè çà æèâîòà íà îò-
øåëíèöèòå”. Ðîäîì áèë îò Áåò-Êàòðàéà (íà ãðàíèöàòà ñ
Èíäèÿ). Òîé áèâà ïîñòàâåí çà åïèñêîï â ìàíàñòèðà Áåò-
Àáå îò ïàòð. Ãåîðãèé (660-680). Çàåìà êàòåäðàòà ñàìî
ïåò ìåñåöà è ñëåä òîâà ñå îòòåãëÿ â ïëàíèíèòå, â Õóçèñòàí,
çà äà ñå ïîäâèçàâà òàì ñðåä îòøåëíèöèòå. Ïî-êúñíî òîé
ñå ïîñåëâà â îáèòåëòà íà ðàâè Øàáóð. Òóê ñå çàíèìàâà ñ
èçó÷àâàíåòî íà Ñâåù. Êíèãè è îò íàïðåãíàòà ðàáîòà çà-
ãóáâà çðåíèåòî ñè. “Òîé äúëáîêî ïîçíàë Áîæåñòâåíèòå
òàéíñòâà è íàïèñàë çàáåëåæèòåëíè ñú÷èíåíèÿ çà æèâîòà
íà ìîíàñèòå.” Òîé îáà÷å ñìóùàâàë ìíîçèíà ñ âúçãëåäèòå
ñè. Óìèðà â äúëáîêà ñòàðîñò è å ïîãðåáàí â îáèòåëòà,
êúäåòî ñå å ïîäâèçàâàë. Â äðóãè æèçíåîïèñàíèÿ (ñèðèé-
ñêè è àðàáñêè) ñå äîáàâÿ, ÷å íà ìëàäèíè ïðåï. Èñààê ñå
ïîäâèçàâàë â ìàíàñòèðà Ìàð-Ìàòòàè (áëèçî äî Íèíå-
âèÿ)... Íèå ïðåç öÿëîòî âðåìå ñìå â íåñòîðèàíñêà ñðå-
äà... È çàåäíî ñ òîâà ïðåï. Èñààê ñòîè òóê íÿêàê îáîñî-
áåíî... Íå å ÿñíî çàùî å íàïóñíàë Íèíåâèÿ, ìîæåì äà ñå
äîñåòèì, ÷å òîâà å ñòàíàëî ïîðàäè íåñúãëàñèå ñ ìåñòíèÿ
êëèð. Â ìàíàñòèðà òîé æèâåå óåäèíåíî. È âñå ïàê íåãî-
âîòî ó÷åíèå ñúáëàçíÿâàëî...  íåãî òîé îòèâà äàëå÷ îò
àíòèîõèéñêàòà òðàäèöèÿ ( âïðî÷åì òîé íåâåäíúæ ñå ïîçî-
âàâà íà Òúëêóâàòåëÿ). È ïðè íåãî ñå óñåùà äîñòà ïî-ñèëíî
åëèíèñòè÷íîòî (èëè “àëåêñàíäðèéñêîòî”) âëèÿíèå - ïðåäè
âñè÷êî â åêçåãåòèêàòà. Îáèêíîâåíî òîé îáÿñíÿâà Ïèñàíè-
260
åòî ñèìâîëè÷íî, ñòðåìè ñå äà ðàçêðèå íåãîâèÿ äúëáîê è
äóõîâåí ñìèñúë. Õàðàêòåðíî å, ÷å îùå ïðèæèâå ñà ãî íà-
ðè÷àëè “âòîðèÿ Äèäèì”...  ìíîãî íåùà Èñààê å òâúðäå
áëèçúê äî Àðåîïàãèòèêèòå, è íàïðàâî ñå ïîçîâàâà íà “âå-
ëèêèÿ Äèîíèñèé”... Òîé ñå ñòðåìè êúì ñúáîðåí ñèíòåç...
È íå å óäèâèòåëíî, ÷å ìíîãî ðàíî íåãîâèòå òâîðåíèÿ íà-
ìèðàò ïðèçíàíèå è øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèå è â ïðàâî-
ñëàâíèòå (è äîðè ìîíîôèçèòñêèòå) êðúãîâå. Ëþáîïèòíî
å, ÷å ïðåï. Èñààê å îêàçàë íåñúìíåíî âëèÿíèå è âúðõó
ïî-êúñíàòà ìþñþëìàíñêà ìèñòèêà... Àñêåòè÷åñêàòà êíè-
ãà íà ïðåï. Èñààê (â ðúêîïèñèòå îáèêíîâåíî áåç ñïåöè-
àëíî çàãëàâèå) åäâà íåîòäàâíà ñòàíà äîñòúïíà â ñèðèéñ-
êèÿ ñè îðèãèíàë (èçãëåæäà, îùå íå â ïúëíèÿ ñè ñúñòàâ).
Äîòîãàâà áå èçâåñòåí ñàìî ãðúöêè ïðåâîä (è ïðè òîâà îò
àðàáñêè), íàïðàâåí â ëàâðàòà íà ïðåï. Ñàâà, âåðîÿòíî ïðåç
IÕ âåê. Òîçè ïðåâîä å ÷åñòî íåòî÷åí è ñàìèÿò ðåä íà
ãëàâèòå èëè ÷àñòèòå òóê å ïðîìåíåí. Ñèðèéñêèÿò òåêñò å
ïî-ìàëêî ïîäðåäåí, íî èìà ïîâå÷å íåïîñðåäñòâåíîñò. Òîâà
ïî-ñêîðî å ñáîðíèê îò îòêúñè, îòêîëêîòî öÿëîñòíà êíèãà.
È òîâà ïîâå÷å ñúîòâåòñòâà íà çàìèñúëà íà àâòîðà, êîéòî
äîðè íå å çàïèñâàë, à å äèêòóâàë ñâîèòå äóõîâíè ðàçìèø-
ëåíèÿ... È ñèëàòà èì íå å â ëîãè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà ìèñú-
ëòà, à â ÿðêîñòòà íà ñúçåðöàíèÿòà, â äúëáî÷èíàòà íà ïðî-
çðåíèÿòà... Ïðåï. Èñààê ïèøå íå çà íîâîíà÷àëíèòå, à
ïî-ñêîðî çà ïðåóñïÿâàùèòå. Òîé ãîâîðè íàé-ìíîãî çà ïîñ-
ëåäíèòå è íàé-âèñøè ñòúïàëà íà äóõîâíèÿ ïîäâèã, çà ïðå-
äåëèòå íà äóõîâíèÿ ïúò...
2.  äóõîâíèÿ ïðîöåñ ìîãàò äà ñå ðàçëè÷àò òðè åòà-
ïà èëè ìîìåíòà: ïîêàÿíèå, î÷èñòâàíå, ñúâúðøåíñòâî...
Ðàçêàÿíèåòî çà ãðåõîâåòå, î÷èñòâàíåòî îò ñòðàñòèòå è
ñúâúðøåíñòâàíåòî â ëþáîâòà è âúçòîðãà... Òàêà ðàç÷ëå-
íÿâà äóõîâíèÿ ïúò ñàìèÿò ïðåïîäîáåí. Ïîêàÿíèåòî å
ìàéêà íà æèâîòà. Òîâà å âèñø äàð çà ÷îâåêà, “âèñøà áëà-
ãîäàò” - âúçìîæíîñò çà îáðúùàíå è âúçâðúùàíå, “âðàòà
íà ìèëîñòòà”. Ïîêàÿíèåòî å “âòîðà áëàãîäàò” (ñëåä êðúùå-
íèåòî), “âòîðî âúçðàæäàíå îò Áîãà”. È çàåäíî ñ òîâà òî å
261
íå ñàìî ìîìåíò, íî è ïîñòîÿíåí ìîòèâ íà èñòèííèÿ æè-
âîò. Çàùîòî îùå íèêîé íå å çàñòàíàë ïî-âèñîêî îò èçêó-
øåíèÿòà è ïîêàÿíèåòî íèêîãà íå ìîæå äà áúäå îêîí÷à-
òåëíî. “Ïîêàÿíèåòî ïîäîáàâà âèíàãè, íà âñè÷êè ãðåøíèöè
è ïðàâåäíèöè, êîèòî òúðñÿò ñïàñåíèå. È íÿìà ïðåäåë çà
óñúâúðøåíñòâàíåòî, òúé ÷å è ñúâúðøåíñòâîòî íà ñàìèòå
ñúâúðøåíè å ñîáñòâåíî íåñúâúðøåíñòâî. Çàòîâà äî ñàìà-
òà ñìúðò íÿìà ïðåäåëè çà ïîêàÿíèåòî íèòî âúâ âðåìåòî,
íèòî â äåëàòà”. Âèíàãè òðÿáâà äà ñå “ïàçèì îò ñâîÿòà
ñîáñòâåíà ñâîáîäà”... Ïîêàÿíèåòî å íÿêàêúâ òðåïåò íà
äóøàòà ïðåä ðàéñêèòå âðàòà: êàê ùå âëÿçà àç â òîçè íåèç-
ðå÷åí âõîä?... Èìåííî ïëà÷úò è ïîêàÿíèåòî ïðîïðàâÿò
ïúòÿ êúì èñòèíñêàòà ðàäîñò è óòåøåíèå. “Çàùîòî îò ïëà-
÷à ÷îâåê äîñòèãà äî äóøåâíà ÷èñòîòà”... È çàðàäè ïîêàÿ-
íèåòî èíîêúò ñå îòòåãëÿ â óåäèíåíèå, èçáèðà áåçìúëâèåòî,
îòðè÷à ñå îò ñâåòà, îòäåëÿ ñå îò õîðàòà è èçáÿãâà ìíîãî-
ëþäèåòî... Áåçìúëâèåòî è ïîêàÿíèåòî à íåðàçäåëíî ñâúðçà-
íè ïîìåæäó ñè. Áåçìúëâèåòî òúðñè óåäèíåíèå. È óåäèíå-
íèåòî å ñàìîòàòà íà äóøàòà ïðåä Áîæèåòî ëèöå. “Áëàæåí
å îíçè, êîéòî ñå å îòòåãëèë îò ñâåòà è îò òúëïèòå ìó, è
âíèìàâà åäèíñòâåíî ñåáå ñè”... Îòøåëíè÷åñòâîòî å ïðå-
äè âñè÷êî âúòðåøåí “èçõîä” èëè íàïóñêàíå íà ñâåòà. Òî
å ïðåäè âñè÷êî âúòðåøíà íàãëàñà íà äóøàòà (“äà ñå ðàç-
ãîëèì è äà èçëåçåì îò ñâåòà”). È ñâåòúò å ñúùî íÿêàêâà
âúòðåøíà ðåàëíîñò. “Îò óìîçðèòåëíà ãëåäíà òî÷êà ñâåòúò
å ñúáèðàòåëíî èìå, îáõâàùàùî âñè÷êî îíîâà, êîåòî ñå íà-
ðè÷à ñòðàñò” (τα παθη). Ñâåòúò ñå ñúñòîè îò ñòðàñòèòå
êàòî îò ñâîè ñúñòàâíè åëåìåíòè. “Ñòðàñòèòå ñà ÷àñòèòå íà
ïðèåìñòâåíîòî òå÷åíèå íà ñâåòà è òàì, êúäåòî ñå ïðåêðà-
òÿâàò ñòðàñòèòå, òàì ñâåòúò ñïèðà â ñâîÿòà ïðèåìñòâåíîñò...
Òàì, êúäåòî ñòðàñòèòå ïðåêðàòÿâàò ñâîåòî òå÷åíèå, ñâåòúò
óìèðà”... Çàùîòî ÷îâåê èçëèçà îò îêîâèòå íà ñâåòà...
“Íàêðàòêî ñâåòúò å ïëúòñêî óñòðîåíèå è ìúäðóâàíå íà
ïëúòòà.” È èçëèçàíåòî îò ñâåòà å ïðåäè âñè÷êî íîâà íà-
ãëàñà íà óìà. Ñâåòúò å ðàçñåÿíîñò è ðàçñåéâàíå, òå÷åíèå
íà ñòðàñòèòå, à îòðè÷àíåòî îò ñâåòà å ñúñðåäîòî÷åíîñò, ñúáè-
262
ðàíå è ñúáðàíîñò, óñòîé÷èâîñò è òâúðäîñò, èëè ïîñòîÿí-
ñòâî íà äóøàòà. “Ñòðàñòòà å íåùî ïðèäàòú÷íî”, âòîðè÷íî
- äóøàòà ïî ñâîÿòà ïðèðîäà å áåçñòðàñòíà è áèâà âúâëè-
÷àíà âúâ âîäîâúðòåæà íà ñòðàñòèòå, ñàìà ñåáå ñè âúâëè÷à
â òÿõ. È òîãàâà “âå÷å å èçâúí ñâîåòî åñòåñòâî”. Ñòðàñòòà
å íÿêàêâî èçñòúïëåíèå, èçïàäàíå íà äóøàòà îò “ñâîÿ ïúðâî-
íà÷àëåí ÷èí”. Òîãàâà äóøàòà ñå âúâëè÷à â ñâåòà... È ìîæå
äà èçëåçå îò íåãî. Çà íåÿ òîâà å âðúùàíå êúì ñåáå ñè - è
îñâîáîæäåíèå “îò çàêîíèòå” (ò. å. îò íåîáõîäèìîñòòà íà
ñâåòà)... Ïîêàÿíèåòî å èìåííî òîçè ïîñòîÿíåí “èçõîä”,
ïðîìÿíà íà íà÷èíà íà ìèñëåíå (µετανοια), íîâà íàãëàñà
íà óìà èëè ìèñúëòà. ×îâåêúò å ñâúðçàí ñúñ ñâåòà ÷ðåç
ñåòèâàòà, ÷ðåç ñåòèâíèòå âïå÷àòëåíèÿ - íå òîëêîâà ÷ðåç
ñàìîòî òÿëî, êîëêîòî ÷ðåç ñåòèâíîñòòà. Íå÷èñòîòàòà íà
äóøàòà å â òàçè ïîäâëàñòíîñò íà ñåòèâíèòå âïå÷àòëåíèÿ.
 æèçíåíîñòòà íà ñåòèâíèòå âïå÷àòëåíèÿ å ñìúðòòà è
“ìúðòâîñòòà” íà ñúðöåòî. Ñåòèâíèòå îáðàçè çàñëåïÿâàò
äóøåâíîòî çðåíèå, ïðå÷àò íà èñòèíñêîòî â£äåíèå - ñòðàñ-
òèòå èçãàðÿò çíàíèåòî íà äóøàòà. È çàòîâà î÷èñòâàíåòî £
ñå ñúñòîè â ïðåîäîëÿâàíåòî è äîðè ïîãàñÿâàíåòî (èëè
“çàêëþ÷âàíåòî”) íà ñåòèâàòà. Òîãàâà ñòàâà âúçìîæíî èñ-
òèííîòî è äîñòîâåðíîòî â£äåíèå. Äóøàòà ïðîâèæäà â èñ-
òèíñêèÿ ñâÿò è ñàìà â òîâà ïðîçðåíèå ïðîãëåæäà. Òàêà
ïðè ïðåï. Èñààê ñå ïîâòàðÿ ïëàòîíè÷åñêèÿò ìîòèâ.Ñâåòúò
å èçìàìà íà ñåòèâàòà. È íå ÷ðåç ñåòèâàòà ñå îñúùåñòâÿâà
èñòèíñêîòî çíàíèå. Ñåòèâíîòî âúçïðèÿòèå å ïî-ñêîðî íåùî
ïðîòèâîåñòåñòâåíî... “Åñòåñòâåíîòî ñúñòîÿíèå íà äóøàòà
å ïîçíàíèåòî (ãíîñèñ) íà Áîæèèòå òâàðè, ñåòèâíèòå è
ìèñëåíèòå... Ïðîòèâîåñòåñòâåíî ñúñòîÿíèå å äâèæåíèåòî
íà äóøàòà â òåçè, êîèòî áèâàò ìÿòàíè îò ñòðàñòèòå”... çà-
ùîòî èñòèííà äîñòîâåðíîñò èìà ñàìî ïîçíàíèåòî íà òâàð-
òà â íåéíèòå ñúùíîñòíè îñíîâàíèÿ - ïîçíàíèåòî íà ñúùå-
ñòâóâàùîòî èìåííî êàòî Áîæèÿ òâàð, “äóõîâíîòî
çíàíèå” çà íåÿ, ò. å. ñúçåðöàíèåòî íà Áîæèÿòà ìúäðîñò,
äåéñòâàùà â òâîðåíèåòî - “óñåùàíåòî íà Áîæèèòå òàéíè,
ñêðèòè â íåùàòà è òåõíèòå ïðè÷èíè”... Èñòèííî ìîæå äà
263
áúäå ñàìî ïîçíàíèåòî íà èñòèííîòî - ò. å. ïîçíàíèåòî çà
îíîâà, êîåòî å èñòèííî â íåùàòà, êîåòî èñòèííî ñúùåñòâó-
âà (òîâà å îòíîâî ïëàòîíè÷åñêè ìîòèâ). Îòðè÷àíåòî îò
ñâåòà è å â ïîçíàíèåòî ïðåäè âñè÷êî îòâëè÷àíå îò âñè÷êî
ïðåõîäíî è “ñëó÷àéíî” (íå-åñòåñòâåíî) âúâ íåùàòà è å
ïðîçðåíèå â íåïðåõîäíîòî. Òîâà å èçëèçàíå îò ìíèìèÿ
ñâÿò è èçëèçàíå îò ñàìîçàáâåíèåòî â ìíèìîòî - è çàòîâà
íàìèðàíå íà ñàìèÿ ñåáå ñè.  òîâà å ñìèñúëúò íà î÷è-
ñòâàíåòî (“êàòàðçèñ”)... “Áåçìúëâèåòî óìúðòâÿâà
âúíøíèòå ñåòèâà è âúçêðåñÿâà âúòðåøíèòå äâèæåíèÿ”. Â
òîâà å íåãîâàòà î÷èñòèòåëíà ñèëà è ñìèñúë...  áåçìúëâè-
åòî çàïî÷âà èñòèíñêîòî ïîçíàíèå (èëè “âåäåíèå”, ãíîñèñ).
È êèëèÿòà íà áåçìúëâíèêà å îíàçè ïóêíàòèíà â ñêàëàòà,
êúäåòî Ãîñïîä å ãîâîðèë íà Ìîèñåé”... Ïîçíàíèåòî èìà
ñâîèòå ñòúïàëà. Ïúðâîòî ñòúïàëî å ïëúòñêîòî ïîçíàíèå,
“ãîëîòî ïîçíàíèå”, çàòâîðåíî â ñòàâàíåòî. Òîâà å èçìàì-
íî è îïàñíî ñòúïàëî. È òðÿáâà äà ñå ñëåçå îò íåãî. Íà
âòîðîòî ñòúïàëî ÷îâåê å îáçåò îò äóøåâíèòå ïîæåëàíèÿ è
ïîìèøëåíèÿ è óçíàâà êàêâî å ñàìîòî åñòåñòâî íà äóøàòà.
Òîãàâà òîé ïîñòèãà ïðåìúäðîñòòà è ïðîìèñúëà â ñòðîåæà
è òå÷åíèåòî íà íåùàòà. Íî è òîâà íå ñòèãà. Åäâà íà òðåòî-
òî ñòúïàëî ÷îâåê ïðèäîáèâà äóõîâíîñò è ïîçíàíèåòî ñòà-
âà äóõîâíî, âúçíàñÿ ñå íàä âñè÷êî çåìíî. “Ñåãà òî ìîæå
äà îòëåòè êúì îáëàñòòà íà áåçïëúòíèòå, äà ñå äîêîñíå äî
äúëáèíèòå íà íåîñåçàåìîòî ìîðå, óìîïðåäñòàâÿéêè Áîæå-
ñòâåíèòå è ÷óäåñíè äåéñòâèÿ íà ïðîìèñúëà â åñòåñòâîòî
íà ñåòèâíèòå è ìèñëåíèòå ñúùåñòâà - è èçñëåäâà äóõîâíè-
òå òàéíè, ïîñòèæèìè çà òúíêàòà è ïðîñòà ìèñúë”... Òðÿá-
âà äà ïîìíèì, ÷å ïðåç öÿëîòî âðåìå ñòàâà äóìà çà ïîçíà-
íèåòî íà ñâåòà. À èìà îùå ïî-âèñîêî ñòúïàëî, êîãàòî ñå
íàäõâúðëÿ ìÿðàòà íà åñòåñòâîòî - óìúò ñå î÷èñòâà ÷ðåç
ñíèçõîæäàíåòî íà Äóõà è ñå âúççåìà êúì Áîæåñòâåíîòî
ñúçåðöàíèå. Íî òîâà å âå÷å íåùî ïîâå÷å è íåùî äðóãî, íå
ñàìî ãíîñèñ. Òîâà å âå÷å íà÷àëî íà ñúâúðøåíñòâîòî...
“Ëåñòâèöàòà íà îíîâà Öàðñòâî å âúòðå â òåáå, òÿ å ñêðèòà
â äóøàòà òè. Ïîòîïè ñå â ñàìèÿ ñåáå ñè ïî-äúëáîêî îò
264
ãðåõà è ùå íàìåðèø òàì âúçõîæäåíèÿ, ïî êîèòî ùå ìî-
æåø äà âúçëåçåø”... Ïðåï. Èñààê íàñòîé÷èâî ãîâîðè çà
ñâîáîäàòà. Ñâîáîäàòà å èçòî÷íèê è íÿêàêúâ êðúñòîïúò íà
äîáðîòî è çëîòî. Çëîòî ñå å îñúùåñòâèëî ÷ðåç ñâîáîäàòà.
È äîáðîòî íå ìîæå äà ñå îñúùåñòâè äðóãîÿ÷å îñâåí ÷ðåç
ñâîáîäàòà, ò. å. ÷ðåç óïðàæíÿâàíå è ïîäâèã. È ñàì Áîã
âúçäåéñòâà íà äóøàòà “â òàéíñòâîòî íà ñâîáîäàòà”. Æè-
âîòúò â áúäåùèÿ âåê å “îòå÷åñòâî íà ñâîáîäàòà”... Ïîä-
âèãúò å âúçìîæåí ñàìî ÷ðåç ñâîáîäàòà, íî è ñâîáîäàòà å
âúçìîæíà ñàìî ÷ðåç ïîäâèãà - òÿ ñå îñúùåñòâÿâà è óòâú-
ðæäàâà èìåííî â ïîäâèãà. Ïîäâèãúò å áîðáà è íåïðåê-
ëîííîñò íà âîëÿòà. Áîðáàòà ñå äîïóñêà îò Áîãà çà èçïèò-
âàíå. È âñÿêà ñëàáîñò è íåïðàâäà ñå èçîáëè÷àâà ÷ðåç
ïàäåíèå. “Çàùîòî Ãîñïîä å âñåìîùåí è ïî-êðåïúê îò âñè÷-
êè è âèíàãè áèâà ïîáåäèòåë â ñìúðòíîòî òÿëî, êîãàòî îòè-
âà çàåäíî ñ ïîäâèæíèöèòå íà áðàí. È àêî ñå ñëó÷âà òå äà
áúäàò ïîáåäåíè, òî ÿâíî å, ÷å áèâàò ïîáåäåíè áåç Íåãî.
Òîâà çíà÷è, ÷å ñ íåðàçóìèåòî íà ñâîåòî ïðîèçâîëåíèå òå
ñà ñå îãîëèëè îò Áîãà”... Òîâà çíà÷è, ÷å â òÿõ å óãàñíàëà
ðåâíîñòòà, îòñëàáíàëà å ðåøèìîñòòà èì... È îòíîâî å íóæíî
ñúñ ñìèðåíèå è ÷ðåç îòðå÷åíèå äà ñå ñòÿæàâà Áîæèÿòà
ìèëîñò... Ñèëàòà Áîæèÿ ñå îòêðèâà âèíàãè ñàìî ÷ðåç ÷î-
âåøêîòî òúðñåíå... “Òîçè ñâÿò å ñúñòåçàíèå è òîâà âðåìå
å âðåìå íà áîðáà”... È áëàæåí å îíçè, êîéòî íå çàñïèâà ïî
âðåìå íà ïúòÿ - äî ñìúðòíàòà ïðèñòàí...
3. Äâèæåùà ñèëà íà ïîäâèãà å ìîëèòâàòà è îò ìî-
ëèòâàòà ñå ðàæäà è ðàçãàðÿ ëþáîâòà. Ïðåï. Èñààê äàâà
øèðîêî îïðåäåëåíèå íà ìîëèòâàòà: òîâà å “âñÿêà áåñåäà,
êîÿòî ñå èçâúðøâà òàéíî (âúòðåøíî), è âñÿêî ïîïå÷åíèå
íà äîáðèÿ óì çà Áîãà, è âñÿêî ðàçìèøëåíèå çà äóõîâíî-
òî”... Ñ äðóãè äóìè, âñÿêî ïðåäñòîåíå ïðåä Áîãà - è ñ
ìèñúë, è â äåëî, è ñúñ ñëîâî... È çàäà÷àòà íà ïîäâèãà å â
òîâà ìîëèòâàòà äà ñòàíå íåïðåñòàííà, äà ñå ìîëèì âèíàãè,
ò. å. äà áîäúðñòâàìå è ñúçíàòåëíî äà ïðåäñòîèì ïðåä Áîãà.
Òîâà ñå ïîäàâà îò Äóõà. Çàòîâà íåïðåñòàííàòà ìîëèòâà å
ïðèçíàê íà ñúâúðøåíñòâî. È òÿ ïîêàçâà, ÷å ÷îâåê âå÷å å
265
“âúçëåçúë íà âèñîòàòà íà âñè÷êè äîáðîäåòåëè è å ñòàíàë
îáèòåë íà Ñâåòèÿ Äóõ”. Çàùîòî ñàìî ÷ðåç ñèëàòà íà Äóõà
å âúçìîæíî òàêîâà ïîñòîÿíñòâî... Òîâà å âúðõúò íà ìî-
ëèòâàòà è äîðè ïî÷òè âå÷å íå å ìîëèòâà... Ìîëèòâàòà çà-
ïî÷âà ñ ïðîøåíèåòî - “èìà ïðîøåíèå è ïîïå÷åíèå çà íåùî”.
Íî ïðåäè âñè÷êî òîâà å äâèæåíèå íà äóøàòà, âñåöÿëîòî £
óñòðåìÿâàíå êúì Áîãà - â òîâà å òåîöåíòðèçìúò íà ìî-
ëèòâàòà. Ìîæå äà ñå êàæå, ÷å ìîëèòâàòà å òåîöåíòðè÷åñ-
êîòî óñòðîåíèå íà äóøàòà - â èñòèíñêàòà ìîëèòâà “ñúçåð-
öàíèåòî íà óìà å óñòðåìåíî åäèíñòâåíî ñàìî êúì Áîãà;
êúì Íåãî óñòðåìÿâà óìúò âñè÷êè ñâîè äâèæåíèÿ”.. Íî
èìåííî â òàçè äèíàìè÷íîñò èëè òîíè÷íîñò íà ìîëèòâàòà
(ìîëèòâåíèÿ “òîíîñ” íà äóøàòà) å íåéíàòà îãðàíè÷åíîñò.
Çàùîòî “êîãàòî óìúò å â äâèæåíèå, òîé îùå ñå íàìèðà â
äóøåâíàòà îáëàñò”. Òîâà å âñå îùå íèñøèÿò è ïðåäâàðè-
òåëåí ïëàí - îùå íå å ïîñòèãíàòî äóõîâíîòî íèâî. “È
âåäíàãà ùîì âñòúïè â òàçè îáëàñò (äóõîâíàòà), ïðåêðàòÿ-
âà ñå è ìîëèòâàòà.” Ïðåêðàòÿâà ñå äâèæåíèåòî, àêòèâíîñ-
òòà èëè íàïðåãíàòîñòòà. Íàñòúïâà íåèçðå÷åí ìèð è ïî-
êîé. “Âñè÷êî ìîëèòâåíî ñå ñïèðà, íàñòúïâà íÿêàêâî
ñúçåðöàíèå - è íå ñ ìîëèòâà ñå ìîëè óìúò”... È âñå ïàê
òîâà âèñøå ñúñòîÿíèå ìîæå äà áúäå íàðè÷àíî ìîëèòâà -
çàùîòî òî å ïëîä è ïðåäåë íà ìîëèòâàòà, êúì êîéòî å
óñòðåìåí öåëèÿò ìîëèòâåí ïîðèâ. “Ïðåêëîíÿâàùàòà ñå
ìîëèòâà” (ò. å. ïðîñèòåëíàòà, à ñëåäîâàòåëíî - âñå îùå çà
íåùî çàãðèæåíàòà) å íåîáõîäèìîòî ïðåäâàðÿíå íà äóõîâ-
íàòà ìîëèòâà... Ïî-òî÷íî êàçàíî, òîâà å ñòÿæåíèå íà ìî-
ëèòâàòà, âúçõîæäàíå êúì ìîëèòâàòà... Òîâà å è ïîäâèã,
äåëî íà ñâîáîäàòà. À ñëåä òîâà âíåçàïíî ñå îòêðèâà â
äóøàòà äåéñòâèåòî íà Äóõà. “Äóøåâíèòå äâèæåíèÿ ïî
ñâîÿòà ñòðîãà íåïîðî÷íîñò è ÷èñòîòà ñòàâàò ïðè÷àñòíè
íà äåéñòâèÿòà íà Äóõà. È ñ òîâà ñå ñïîäîáÿâà åäèí íà
ìíîçèíà, çàùîòî òîâà å òàéíñòâîòî íà áúäåùîòî ñúñòîÿ-
íèå è æèâîò. Çàùîòî äóøàòà ñå âúçíàñÿ è åñòåñòâîòî îñ-
òàâà íåäåéñòâåíî - áåç âñÿêàêâî äâèæåíèå è ïàìåò çà òó-
êàøíîòî”. Òîâà å íÿêàêâî èçñòúïëåíèå èëè âúçòîðãâàíå
266
íà äóøàòà ÷ðåç ñèëàòà íà Äóõà, èëè - åêñòàç. Òîâà å
“ìúë÷àíèå íà óìà” - è “ìúë÷àíèåòî å òàéíñòâîòî íà áúäå-
ùèÿ âåê”. Òîâà å ïîêîÿò íà ñúçåðöàíèåòî è òîé å ñâðúõ
âñÿêî “äåëàíèå”. Òîâà å âå÷å Áîæèåòî îòêðîâåíèå â ÷èñ-
òèÿ óì.  íåãî âå÷å ñå ïðåäîáðàçÿâà Öàðñòâîòî Áîæèå - è
íîâîòî íåáå: ñâåòëèíà è Äóõ... “Ïîíåæå ñâåòèèòå ñà â
áúäåùèÿ âåê, êúäåòî óìúò èì å ïîãúëíàò îò Äóõà, è íå ñ
ìîëåíèå ñå ìîëÿò, íî ñ èçóìëåíèå ñå âúäâîðÿâàò â ðàäîñ-
òîòâîðíàòà ñëàâà. Òàêà ñòàâà è ñ íàñ. Ùîì óìúò ñå ñïîäî-
áè äà óñåòè áúäåùîòî áëàæåíñòâî, òîé çàáðàâÿ è ñàìèÿ
ñåáå ñè, è âñè÷êî òóêàøíî, è âå÷å íÿìà â ñåáå ñè äâèæåíèå
êúì êàêâîòî è äà áèëî... È ñâîáîäàòà ñå îòíåìà, è óìúò
áèâà ïúòåâîäåí, à íå ïúòåâîäè.”  íåïîñòèæèìîòî åäèí-
ñòâî äóøàòà ñå óïîäîáÿâà íà Áîãà è ñå îçàðÿâà îò âèñøà-
òà ñâåòëèíà (ñðâ. Àðåîïàãèòèêèòå). Íî äàðúò ñå ïîäàâà â
îòãîâîð íà ïîäâèãà, îáèêíîâåíî ïî âðåìå íà ìîëèòâåíî
ïðåäñòîåíå, êîãàòî äóøàòà å îñîáåíî ñúáðàíà è ñúñðåäî-
òî÷åíà è ñå ãîòâè äà ïðèåìå Áîãà. Êîãàòî òÿ áäè ïðåä
öàðñêèòå äâåðè.. Òàêà è âúâ âèñîòèòå íå ñå îòìåíÿ ñèíåð-
ãèçìúò íà ïîäâèãà è äàðà, ñâîáîäàòà è áëàãîäàòòà... Íî
òúðñåíåòî ñïèðà, êîãàòî èäâà Äîìîâëàäèêàòà... ×îâåê çà-
ïî÷âà äà ñå ìîëè îò ñòðàõ è ïîðàäè íóæäà è ñå ìîëè çà
èçáàâëåíèå èëè ïîäàâàíå íà áëàãà. Íî ïî ìÿðàòà íà ïîä-
âèãà äóìèòå íàìàëÿâàò. Òâúðäå ÿñíî ñòàâà âñåîáãðúùà-
ùîòî Áîæåñòâåíî Ïðîâèäåíèå. È îòäåëíèòå ïðîøåíèÿ
ïðåñòàâàò. Íå çà íåùî îòäåëíî ñå ìîëè óìúò, íî âñåöÿëî
ïðåäàâà ñåáå ñè íà Áîæåñòâåíàòà âîëÿ - óìèëÿâà ñå â
ïðåæèâÿâàíåòî íà Áîæåñòâåíèÿ Ïðîìèñúë. Òàêà è óìúò
âå÷å íå ïèòà, à ÷àêà è æàäóâà äà âèäè... “Ñúçåðöàíèåòî å
“â£äåíèå” íà óìà, êîéòî ñå èçóìÿâà îò Áîæèåòî äîìî-
ñòðîèòåëñòâî îò ðîä â ðîä”...  òîâà ñúçåðöàíèå âå÷å ÷ðåç
ñèëàòà íà Äóõà ñå îòêðèâà âðúçêàòà è ïúëíîòàòà íà âðå-
ìåíàòà. Âå÷å ñå âèæäà ÷óäíèÿò åîí íà áúäåùåòî â íåãîâà-
òà íåèçðå÷èìà ñâåòëèíà è îùå ïî-÷óäåñåí èçãëåæäà ñå-
ãàøíèÿò çåìåí æèâîò. Ìèñúëòà âúçõîæäà è êúì ïúðâîòî
òâîðåíèå, êîãàòî ñ âíåçàïíî ïîâåëåíèå âñè÷êî å áèëî ïðè-
267
âåäåíî îò íåáèòèåòî â áèòèå - “è âñÿêà âåù çàñòàíàëà
ïðåä Íåãî â ñúâúðøåíñòâîòî ñè”.  ïðîçðåíèåòî ñå îò-
êðèâà è ïúëíîòàòà íà ñúäáèíèòå. È â òîâà ñúçåðöàíèå
óêðåïâà íàäåæäàòà, ðàçñåéâà ñå âñåêè ñòðàõ è íåäîâåð÷è-
âîñò... Ïðåñòàâà âñÿêîå áåçïîêîéñòâî, ñïèðà ñå âñÿêî îò-
äåëíî æåëàíèå... “È òå íå âèæäàò òðóäíîñòèòå íà ïúòÿ,
ïðåä òÿõ íÿìà õúëìîâå è ïîòîöè - è íåðàâíèòå ïúòèùà äà
ñòàíàò (çà òÿõ) ãëàäêè” (Èçõ. 40: 4)... Íåïðåñòàííîòî èì
âíèìàíèå å îáúðíàòî êúì ëîíîòî íà òåõíèÿ Îòåö. È ñà-
ìàòà íàäåæäà âúâ âñåêè ìèã êàòî ÷å èì ñî÷è îòäàëå÷åíî-
òî è íåâèäèìîòî... è îò æåëàíèåòî çà îòäàëå÷åíîòî äóøà-
òà ñå ðàçãàðÿ öÿëàòà êàòî îò íÿêàêúâ îãúí - è îòñúñòâàùîòî
êàòî ÷å ñå ÿâÿâà âå÷å ïðèñúñòâàùî”... Ñúçåðöàíèåòî íà
Áîæåñòâåíèòå äåëà âúçïëàìåíÿâà ñúðöåòî, ðàçïàëâà â íåãî
ëþáîâòà. À ëþáîâòà âå÷å óñåùà áëàãîâîíèåòî íà èäíîòî
âúçêðåñåíèå... “Ñúðöåòî ãîðè è ñå ðàçãàðÿ îò îãúíÿ äåí è
íîù”... Òîãàâà ñå ïîäàâà äàðúò íà ñúëçèòå. Òîâà ñà ñúëçè
íà ðàäîñò è óìèëåíèå, íåâîëíè ñúëçè, íåïðåñòàíåí ïîòîê.
Âå÷å íå ñà ñúëçè íà ñúêðóøåíèåòî, íå ñà ïðîèçâîëåí ïëà÷,
à áëàãîäàòòà íà ñúëçèòå. Íå ðèäàíèå è ñêðúá, à ñúëçè íà
ëþáîâòà. “Ïîíåæå è íà ëþáîâòà å ñâîéñòâåíî äà ïðåäèç-
âèêâà ñúëçè ÷ðåç ñïîìåí çà ëþáèìèÿ”... Òåçè ñúëçè ñà
ïðåä÷óâñòâèå çà íîâîòî ðîæäåíèå, ïðåä÷óâñòâèå è ïðåäó-
ñåùàíå íà íîâèÿ è âå÷å çàðîäèë ñå æèâîò. “È òîâà å âå-
ðåí ïðèçíàê, ÷å óìúò å èçëÿçúë îò òîçè ñâÿò è å óñåòèë
îíçè äóõîâåí ñâÿò.” È àêî ñå âúðíå îáðàòíî, àêî ïðåñúõíàò
òåçè ñúëçè, òîâà ùå îçíà÷àâà, ÷å ÷îâåêúò îòíîâî å ïîãðå-
áàí â ñòðàñòèòå... Ïúòÿò íà ïîäâèãà è ìîëèòâàòà å ïúò íà
îòðå÷åíèåòî è îòâëè÷àíåòî îò âúíøíèÿ ñâÿò, ïúò íà îòäà-
ëå÷àâàíåòî è ðàçîáùàâàíåòî. Âñè÷êî òîâà îáà÷å îùå ñúâñåì
íå îçíà÷àâà çàáðàâà è ðàâíîäóøèå ïî îòíîøåíèå íà áëèæ-
íèòå è òâàðèòå. Íàïðîòèâ. Åäèíñòâåíî ëþáîâòà å çàêîí-
íàòà âðàòà êúì ñúçåðöàíèåòî. Áåç ëþáîâ ñúðöåòî ñå çàò-
âàðÿ. È òóê òðÿáâà äà ðàçáèðàìå íå ñàìî ëþáîâòà êúì
Áîãà, íî ïðåäè âñè÷êî ëþáîâòà êúì áëèæíèÿ, â êîÿòî èìåí-
íî ìîæåì äà ñå óïîäîáèì íà Áîãà. “Ïðèçíàêúò ÷å íÿêîè
268
ñà äîñòèãíàëè ñúâúðøåíñòâî å ñëåäíèÿò: àêî äåñåòîêðàò-
íî íà äåí áèâàò ïðåäàâàíè íà îãúíÿ çàðàäè ëþáîâòà êúì
õîðàòà - íå ùå ñå óäîâëåòâîðÿò ñ òîâà.” Âúðõúò íà ëþ-
áîâòà å â êðúñòíèÿ ïîäâèã. “È ñâåòöèòå ñå äîìîãâàò äî
òîçè ïðèçíàê - äà ñå óïîäîáÿò íà Áîãà - ÷ðåç ñúâúðøåí-
ñòâî â ëþáîâòà êúì áëèæíèÿ”... Íî òàçè ëþáîâ íå å îò
òîçè ñâÿò... “È êàêâî å ìèëâàùîòî ñúðöå? Âúçãàðÿíå íà
ñúðöåòî çà öÿëîòî òâîðåíèå, çà ÷îâåöèòå, çà ïòèöèòå, çà
æèâîòíèòå, çà äåìîíèòå è çà öÿëàòà òâàð. Ïðè ñïîìåíà çà
òÿõ, ïðè ïîãëåä êúì òÿõ î÷èòå ñúëçÿò îò ãîëÿìîòî è ñèë-
íî ñúñòðàäàíèå, îáõâàùàùî ñúðöåòî. È ñúðöåòî ñå ñìåê-
÷àâà è íå ìîæå òî íèòî äà èçòúðïè, íè äà ÷óâà èëè äà
âèæäà êàêâàòî è äà áèëà âðåäà èëè íàé-ìàëêàòà äàæå
òúãà, èçïèòâàíà îò òâàðòà. À çàòîâà è çà áåçñëîâåñíèòå, è
çà âðàãîâåòå íà èñòèíàòà, è çà ïðè÷èíÿâàùèòå ìó âðåäà òî
åæå÷àñíî ïðèíàñÿ ìîëåíèå, òå äà áúäàò çàïàçåíè è î÷èñ-
òåíè. È çà åñòåñòâîòî íà ïúëçÿùèòå ñå ìîëè ïîðàäè âåëè-
êà æàëîñò. Òÿ ñå âúçáóæäà â ñúðöåòî áåç ìÿðà ñëåä óïî-
äîáÿâàíåòî â òîâà íà Áîãà”... Èìåííî â òàçè ìèëóâàùà
ëþáîâ ñå îòêðèâà ÷èñòîòàòà. Âúçòîðãúò íà óìà ñå ñú÷åòà-
âà ñ ïëàìåííîòî ãîðåíå íà ñúðöåòî...
4. Èñòèíàòà å ñúçåðöàíèå... “Êîéòî ñúñðåäîòî÷àâà
çðåíèåòî íà óìà ñè âúòðå â ñåáå ñè, òîé âèæäà â ñåáå ñè
çîðàòà íà Äóõà. Êîéòî ïðåíåáðåãâà âñÿêî áëóæäàåíå íà
óìà, òîé ñúçåðöàâà ñâîÿ Âëàäèêà âúòðå â ñúðöåòî ñè... È
àêî áúäåø ÷èñò, òî âúòðå â òåá å íåáåòî è âúòðå â ñåáå ñè
ùå ñúçðåø àíãåëèòå è òÿõíàòà ñâåòëèíà, à ñ òÿõ è â òÿõ -
Âëàäèêàòà íà àíãåëèòå”... Çàùîòî â ÷èñòàòà äóøà êàòî â
ÿñíî îãëåäàëî ñå îòðàçÿâàò íåáåñíèòå òàéíè. Íî íèêîé íå
ìîæå äà âèäè òàçè âúòðåøíà êðàñîòà, àêî íå ïðåçðå
âúíøíàòà, íå ñå îòâúðíå è íå îòêúñíå ïðèñòðàñòèÿòà ñè îò
âèäèìèÿ ñâÿò... Èìà äâå ñòåïåíè â Áîæåñòâåíèòå îòêðî-
âåíèÿ. Ïúðâî, âèäåíèÿòà - îòêðîâåíèåòî â îáðàçè - äîðè
ñåòèâíè âèäåíèÿ êàòî Íåîïàëèìàòà êóïèíà; èëè äóõîâíè-
òå âèäåíèÿ êàòî Ëåñòâèöàòà íà Èàêîâ; ïîíÿêîãà ÷ðåç
âúçíàñÿíå îò Äóõà, êàêòî å áèëî ñ àï. Ïàâåë. Òàêèâà ñà
269
áèëè è ïðîçðåíèÿòà íà ïðîðîöèòå, è îíàçè ìúäðîñò, çà
êîÿòî ãîâîðè àïîñòîëúò (Êîë. 1:9; Åô. 1:17-19). È íà-
êðàÿ - ïðîðî÷åñêèòå ñúíèùà.  õàðàêòåðèñòèêàòà íà òåçè
îòêðîâåíèÿ ïðåï. Èñààê ïðÿêî ñå ïîçîâàâà íà Òåîäîð
(ñðâ. ïðè íåãî â òúëêóâàíèÿòà íà Äåÿíèÿ è íà êíèãàòà íà
Èîâ). Âñè÷êè òåçè îòêðîâåíèÿ èìàò ïåäàãîãè÷åñêè ñìèñúë
è íå ñúäúðæàò òî÷íîòî çíàíèå è èñòèíà. Òîâà ñà ñàìî
çíàöè è ñèìâîëè, ïîêàçâàíè â îòäåëíîòî âäúõíîâåíèå.
Âòîðî, óìíèòå îòêðîâåíèÿ - òå ñà áåç îáðàçè è íàä âñÿ-
êàêúâ îáðàç è ñëîâî, íåñúèçìåðèìè ñ ðàçóìÿâàíåòî. Èìåí-
íî òàêèâà ñà ìîëèòâåíèòå ñúçåðöàíèÿ. “Çà ïðåäìåòèòå îò
áúäåùèÿ âåê íÿìà ïðÿêî è ñîáñòâåíî íàçâàíèå. Çà òÿõ å
âúçìîæíî ñàìî íÿêàêâî ïðîñòî ïîçíàíèå - ïî-âèñîêî îò
âñÿêà äóìà, âñÿêàêâà ñòèõèÿ, îáðàç, öâÿò, î÷åðòàíèå è âñÿ-
êî ñëîæíî èìå” (ñëåäâà ïðÿêî ïîçîâàâàíå íà Àðåîïàãè-
òèêèòå). Óìúò âå÷å âñòúïâà â Ñâÿòàÿ Ñâåòèõ, â ìðàêà,
êîéòî ïðèòúïÿâà äîðè Ñåðàôèìñêîòî çðåíèå. “Òîâà å
íåçíàíèåòî, çà êîåòî å êàçàíî, ÷å å ñâðúõ ïîçíàíèåòî”...
Ïðåï. Èñààê âèíàãè ïîä÷åðòàâà, ÷å òîâà å ïðåäóãàæäàíå
íà áúäåùèÿ âåê. Ñ äðóãè äóìè - çàïî÷âàùîòî ïðåîáðàæå-
íèå íà äóøàòà, íåéíîòî îòäåëÿíå ïî îáðàçà íà áúäåùèÿ
âåê. Çàòîâà òåçè îòêðîâåíèÿ ñòàâàò âúòðå - íå ñå ïîêàçâàò
êàòî íåùî âúíøíî, à ñå óñåùàò è ïðåæèâÿâàò âúòðå â ñåáå
ñè. Ïðåóñïåëèòå çàïî÷âàò äà ñúçåðöàâàò è êðàñîòàòà íà
ñâîÿòà ñîáñòâåíà äóøà - è òÿ å ñòîêðàòíî ïî-áëÿñêàâà îò
ñëúí÷åâàòà ñâåòëèíà. Î÷èñòåíàòà äóøà íàâëèçà ⠓îáëàñ-
òòà íà ÷èñòîòî åñòåñòâî” è öàðñòâà â ñëàâàòà íà Îòöà.
Òîãàâà îùå òóê áèâà äàäåíî äà ñå ïî÷óâñòâà “îíîâà èçìå-
íåíèå, êîåòî ùå ïðèåìå âúòðåøíîòî åñòåñòâî ïðè âñÿ÷åñ-
êîòî îáíîâëåíèå”. Çàòîâà è ïîäâèæíèêúò íå çíàå äàëè å
îùå â òîçè ñâÿò. Òîâà å åêñòàç, èçñòúïëåíèå. Äóøàòà å
ñÿêàø îïèÿíåíà îò Áîæåñòâåíàòà ëþáîâ. Ìèñúëòà å â
èçóìëåíèå è ñúðöåòî å â Áîæåñòâåí ïëåí...Ñïóñêà ñå îá-
ëàêúò íà Áîæèÿòà ñëàâà... È ÷îâåê âèæäà Áîãà, çàùîòî
òîé å âå÷å â Íåãî è â íåãî äåéñòâà Áîæèÿòà ñèëà... Ïúòÿò
å ñâúðøèë, âñè÷êè ïîñðåäíè÷åñòâà îòïàäàò. Ñïèðà ìîëèò-
270
âàòà, âå÷å íå å íóæíî Ïèñàíèåòî. “Âìåñòî çàêîíà íà Ïèñà-
íèåòî â ñúðöåòî ñå âêîðåíÿâàò çàïîâåäèòå íà Äóõà; è òîé
òîãàâà òàéíî ñå ó÷è îò Äóõà, è íÿìà íóæäà îò ïîñðåäíè÷å-
ñòâîòî íà ñåòèâíîòî âåùåñòâî”... Òîâà âå÷å å “óñåùàíåòî
íà áåçñìúðòíèÿ æèâîò”, íåùî ïîâå÷å - îñúùåñòâÿâàíå è
îòêðîâåíèå çà âå÷íîòî áåçñìúðòèå â ñàìîòî áèòèå íà ÷îâå-
êà. Ñëåäâàéêè Àðåîïàãèò, ïðåï. Èñààê ïîâòàðÿ ðàçñúæäå-
íèÿòà çà àíãåëñêàòà èåðàðõèÿ. Íî ïðè íåãî äîñòà ïî-ðÿçêî
å çàñòúïåí õðèñòîëîãè÷åñêèÿò ìîòèâ. È íà àíãåëñêèòå ñèëè
íå å äîñòúïíî Áîæåñòâåíîòî ñúçåðöàíèå - äî Õðèñòîâîòî
ïðèøåñòâèå òàéíèòå íà Öàðñòâîòî ñà áèëè ñêðèòè çà òÿõ.
“Íî êîãàòî Ñëîâîòî ñå å âúïëúòèëî, òîãàâà ñà ñå îòâîðèëè
ïðåä òÿõ äâåðèòå â Èèñóñà”. È ñåãà äàæå çà òÿõ ñà îùå
çàòâîðåíè äâåðèòå - äî âñåîáùîòî îáíîâëåíèå, äî âúçñòàíî-
âÿâàíåòî íà ÷îâåêà îò òëåíà - äî ïîñëåäíèÿ àïîêàòàñòàñèñ.
“Çàùîòî çàðàäè íàñ è çà òÿõ å çàáðàíåí âõîäúò è ÷àêàò òå
åäèíñòâåíîòî îòâàðÿíå íà äâåðèòå íà íîâèÿ âåê”... È â
áúäåùèÿ âåê ùå ñå ïðåìàõíå èåðàðõèÿòà êàòî ïîñðåäíè÷å-
ñòâî. “Çàùîòî íå åäèí îò äðóã ùå ïðèåìàò òîãàâà îòêðîâå-
íèåòî íà ñëàâàòà Áîæèÿ, çà ïðîñëàâà è âåñåëèå íà ñâîÿòà
äóøà, à íà âñåêè ñïîðåä ìÿðàòà íà íåãîâèòå äîáëåñòè ùå
áúäå äàäåíî íåïîñðåäñòâåíî îò Âëàäèêàòà îíîâà, êîåòî ìó
ñå ïàäà ïî äîñòîéíñòâî; è íå îò äðóã ùå ïðèåìà òîé äàðà,
êàêòî ñòàâà òóê. Çàùîòî òàì íÿìà ó÷èòåë, íèòî ó÷åíèê, íèòî
òàêúâ, êîéòî äà èìà íóæäà íÿêîé äðóã äà ïîïúëâà òîâà,
êîåòî íå ìó ñòèãà. Òàì èìà ñàìî åäèí Ïîäàâàù, Êîéòî
íåïîñðåäñòâåíî äàðóâà íà ñïîñîáíèòå äà ïðèåìàò è îò Íåãî
ùå ïðèåìàò ïðèäîáèëèòå íåáåñíîòî âåñåëèå. Òàì ùå ñå
ïðåìàõíàò ÷èíîâåòå íà ó÷åùè è ó÷èòåëè è áúðçèíàòà íà
æåëàíèåòî íà âñåêè ùå ñå âúçíàñÿ êúì Åäèíèÿ”... Òàì ùå
èìà ìíîãî æèëèùà, íî åäíà ñòðàíà è â íåÿ âñè÷êè ñå çàñåë-
âàò íåðàçäåëíî - ïîä åäíîòî ìèñëåíî ñëúíöå. “È íèêîé íå
âèæäà ìÿðàòà íà ñâîÿ ïðèÿòåë - êàêòî íà âèñøèÿ, òàêà è íà
íèñøèÿ, çà äà íå áè àêî âèäè ïðåâúçõîæäàùàòà áëàãîäàò
íà ïðèÿòåëÿ è ñâîåòî ëèøåíèå - òîâà äà ñòàíå çà íåãî ïðè-
÷èíà çà ïå÷àë è ñêðúá. Íèêîãà äà íå ñå ñëó÷âà òîâà òàì,
271
êúäåòî íÿìà íè ïå÷àë, íè âúçäèøêè... Íî âñåêè ñïîðåä
äàäåíàòà ìó áëàãîäàò äà ñå âúçâåñåëè âúòðåøíî â ñâîÿòà
ìÿðà”... Ïðåï. Èñààê ñàìî áåãëî ñïîìåíàâà çà ó÷àñòòà íà
ãðåøíèöèòå. Ãðåõúò èìà íà÷àëî è êðàé; è ùå áúäå âðåìå,
êîãàòî ãðåõúò íÿìà äà áúäå. Íî òîâà íå çíà÷è, ÷å âñè÷êè
ùå âëÿçàò â Öàðñòâîòî. Çàùîòî àäúò èëè ãååíàòà èìàò íà-
÷àëî, íî íÿìàò êðàé. Íå âñåêè ìîæå äà âëåçå â öàðñòâîòî,
çàùîòî íÿìà äà å ãîòîâ çà íåãî - à Öàðñòâîòî å âúòðå. À
îíçè, êîéòî íå å âëÿçúë, ïî òîçè íà÷èí ùå áúäå â ãååíàòà â
ëèøåíèÿ è ìúêè. È âñå ïàê íèêàê íå å äîïóñòèìî äà ñå
ìèñëè, ÷å ãðåøíèöèòå â ãååíàòà ñà ëèøåíè îò Áîæèÿòà
ëþáîâ. Èìåííî ëþáîâòà å èçòî÷íèêúò íà ìúêèòå è ñêúðáèòå
- “èçìú÷âàíèòå â ãååíàòà áèâàò ïîðàçÿâàíè îò áè÷à íà ëþ-
áîâòà”. Ëþáîâòà îçàðÿâà âñè÷êè, íî äåéñòâà äâîÿêî. È ïðà-
âåäíèòå ñå ðàäâàò â óïîåíèåòî íà ëþáîâòà, à ãðåøíèöèòå
ñêúðáÿò çà ãðåõîâåòå ñðåùó ëþáîâòà. “È ìèñëÿ, ÷å ìú÷å-
íèåòî â ãååíàòà å ðàçêàÿíèå”...  ïðåäåëèòå íà òîçè æèâîò
íÿìà íèùî îêîí÷àòåëíî, èñòèííîòî ùå ñå èçâúðøè òàì.
Øåñò äíè ìèíàâàò â ïðàâåíåòî íà æèâîòà, áåç ïîêîé. È
ñàìî í ïðèò÷àòà ìîæåì äà óçíàåì òàéíàòà íà ñúáîòàòà, “ò.
å. îòäúõâàíåòî îò ñòðàñòèòå”. “Íàøàòà ñúáîòà å äåíÿò íà
ïîãðåáåíèåòî. Òîãàâà íàèñòèíà ñúáîòñòâà íàøåòî åñòåñòâî”.
È îùå ïðåäñòîè âúçêðåñåíèåòî, îñìèÿò äåí - èçëèçàíåòî îò
ãðîáà. “Äåíÿò íà âúçêðåñåíèåòî å îùå íåóìîïîñòèæèìà çà
íàñ (äîêàòî ñìå îò ïëúò è êðúâ) òàéíà íà èñòèííîòî ïîçíà-
íèå è òÿ ïðåâèøàâà âñÿêî ïîìèøëåíèå. Â òîçè âåê íÿìà
íèòî îñìè äåí, íèòî ñúáîòà â èñòèíñêèÿ ñìèñúë”... Òîâà å
âåê íà äåëàòà. “È óìúò íå ùå ñå ñúïðîñëàâè ñ Èèñóñà, àêî
òÿëîòî íå ïîñòðàäà çà Õðèñòà”... Êðúñòíèÿò ïúò íà òóêàø-
íèÿ æèâîò âêëþ÷âà è ðàçïÿòèåòî íà òÿëîòî, è î÷èñòâàíåòî
íà óìà. Íî òîâà å è ïúòÿò íà ïðåîáðàæåíèåòî. È ñìèðåíè-
åòî îùå òóê ñå ïðåâðúùà â ñëàâà. Â ïîäâèçàâàùèòå ñå è
ñåãà ñå óñåùà áëàãîóõàíèåòî íà íîâèÿ æèâîò, “ïðîëåòíàòà
ñèëà” íà áåçñìúðòèåòî.

272
 VII
ÏÐÅÏÎÄÎÁÍÈ ÌÀÊÑÈÌ ÈÇÏÎÂÅÄÍÈÊ

1. ÆÈÒÈÅ È ÒÂÎÐÅÍÈß

1. Çà æèâîòà íà Ìàêñèì â ñâåòà çíàåì ìàëêî. Òîé

ïðîèçõîæäà îò ñòàðèíåí è çíàòåí ðîä, âåðîÿòíî â ðîäñòâå-
íà âðúçêà ñ èìï. Èðàêëèé. Ðîäèë ñå å â Êîíñòàíòèíîïîë
îêîëî 580 ã. Ïîëó÷àâà äîáðî îáðàçîâàíèå è ñ îñîáåíà ëþ-
áîâ èçó÷àâà ôèëîñîôèÿ. Ïî-êúñíî â ñïîðîâåòå ñ ìîíîòå-
ëèòèòå ñå ïðîÿâÿâà ãîëåìàòà íàäàðåíîñò íà ïðåïîäîáíèÿ
â äèàëåêòèêàòà è íåãîâàòà ôîðìàëíî-ëîãè÷åñêà êóëòóðà, à
îñâåí òîâà è ãîëÿìàòà íà÷åòåíîñò - è íå ñàìî â öúðêîâíàòà,
íî è â ñâåòñêàòà ëèòåðàòóðà. Îùå â ìëàäîñòòà ñè Ìàêñèì
ñå îòëè÷àâà íå ñàìî ñ ëþáîìúäðèå, íî è ñúñ ñìèðåíîìúä-
ðèå. Íà ìëàäèíè òîé ñëóæè ïðè äâîðà, â öàðñêàòà êàíöåëà-
ðèÿ. Åäâà ëè øóìíèÿò è ìúòåí æèâîò íà äâîðà å ìîæåë äà
óäîâëåòâîðè ðîäåíèÿ ñúçåðöàòåë, îñîáåíî ñðåä çàïî÷âàùè-
òå òîãàâà ìîíîòåëèòñêè èíòðèãè. È ìíîãî ñêîðî òîé íàïóñ-
êà ñâåòà, îòòåãëÿ ñå â óåäèíåíàòà Õðèçîïîëñêà îáèòåë áëè-
çî äî Õàëêèäîí, “êúäåòî òîãàâà ïðîöúôòÿâàëî ëþáîìúä-
ðèåòî”. Íåãîâèÿò ñìèðåí ïîäâèã ìó ñïå÷åëèë óâàæåíèåòî
íà áðàòñòâîòî è ïðîòèâ âîëÿòà ñè òîé áèâà èçáðàí çà èãó-
ìåí. Ïîðàäè ñìèðåíèå òîé íå ïðèåìà ñâåùåí ñàí è îñòàâà
îáèêíîâåí ìîíàõ. Õðîíîëîãèÿòà íà òåçè óåäèíåíè ãîäèíè
îò æèâîòà ìó îñòàâà íåÿñíà. Âúâ âñåêè ñëó÷àé ïðåç 30-òå
ãîäèíè íà VII âåê òîé âå÷å íå å â ñâîÿ ìàíàñòèð. È îòòîãà-
âà íåãîâèÿò æèâîò å íåðàçðèâíî ñâúðçàí ñ èñòîðèÿòà íà
áîðáàòà ñðåùó ìîíîòåëèòèòå.
2. Îò îáõâàíàòèÿ îò åðåñòà Êîíñòàíòèíîïîë Ìàê-
ñèì ñå îòïðàâÿ íà Çàïàä. Íî ïúòÿò ìó å äúëúã è òðóäåí.
Ïî åäíî âðåìå òîé ïðåáèâàâà â Êðèò, êúäåòî ñïîðè ñúñ
273
ñåâèðèàíèòå. Â êðàÿ íà 30-òå ãîäèíè òîé æèâåå â Àëåê-
ñàíäðèÿ èëè âúâ âñåêè ñëó÷àé íÿêúäå â Åãèïåò. Åäâà â
íà÷àëîòî íà 40-òå ãîäèíè òîé å âå÷å â Ëàòèíñêà Àôðèêà,
êúäåòî ïî òîâà âðåìå ñå ïðåõâúðëÿò ìîíîòåëèòñêèòå âúëíå-
íèÿ. Òóê Ìàêñèì îðãàíèçèðà ïðàâîñëàâíîòî ïðîòèâîäåé-
ñòâèå. Ñïîðåä ñâèäåòåëñòâîòî íà æèòèåòî “âñè÷êè æèòå-
ëè íå ñàìî íà Àôðèêà, íî è îò áëèçêèòå îñòðîâè ïî÷èòàëè
Ìàêñèì êàòî ñâîé íàñòàâíèê è âîæä”. Î÷åâèäíî ïðåïî-
äîáíèÿò å ïúòåøåñòâàë ìíîãî èç ñòðàíàòà, âëèçàë â ñíî-
øåíèÿ ñ åïèñêîïèòå, âîäåë îáøèðíà êîðåñïîíäåíöèÿ. Ãëàâ-
íîòî ñúáèòèå îò òîçè àôðèêàíñêè ïåðèîä îò æèâîòà íà
ïðåï. Ìàêñèì å äèñïóòúò ìó ñ íèçëîæåíèÿ ìîíîòåëèòñ-
êè Êîíñòàíòèíîïîëñêè ïàòðèàðõ Ïèð ïðåç þíè 645 ã.
Çàïàçåí å ïîäðîáåí çàïèñ íà òîçè ñïîð, íàïðàâåí âåðîÿò-
íî îò ïðèñúñòâàùèòå íîòàðèóñè. Ïîä íàòèñêà íà Ìàêñèì
Ïèð ñå ïðåäàâà. Òîé çàåäíî ñ Ìàêñèì îòèâà â Ðèì è òóê
ïóáëè÷íî ñå îòðè÷à îò åðåñòà, ñëåä êîåòî áèâà ïðèçíàò â
ñàíà ñè è ïðèåò â îáùåíèå. Íî íåçàäúëãî. Íà ñúáîðà îò
648 ã. â Ðèì òîé îòíîâî áèâà îòëú÷åí êàòî îòíîâî ïàäíàë
â åðåñ. Â Ðèì Ìàêñèì èìà ãîëÿìî âëèÿíèå è àâòîðèòåò.
Îùå ïðåç 646 ã. ïîä íåãîâî âëèÿíèå ìîíîòåëèòñòâîòî áèâà
îñúäåíî íà ïîìåñòåí ñúáîð â Àôðèêà. Ïðåç 649 ã., îòíîâî
ïî ñúâåò íà ïðåïîäîáíèÿ, èçáðàíèÿò îòíîâî ïàïà Ìàðòèí
ñâèêâà ãîëÿì ñúáîð â Ðèì (èçâåñòåí ïîä èìåòî Ëàòåðàí-
ñêè). Îñâåí 150 çàïàäíè åïèñêîïè íà íåãî ïðèñúñòâàò 37
ãðúöêè àââè, êîèòî ïî òîâà âðåìå ïðåáèâàâàò â Ðèì.
Ñúáîðúò ïðîèçíàñÿ òî÷íî è ðåøèòåëíî äîãìàòè÷åñêî ïî-
ñòàíîâëåíèå çà íåñëèòíîòî äâîéñòâî íà åñòåñòâåíèòå âî-
ëåíèÿ è äåéñòâèÿ â Õðèñòà. Òîâà áèë ðÿçúê îòãîâîð íà
èñêàíåòî äà áúäå ïîäïèñàí ïðàòåíèÿò îò Êîíñòàíòèíîïîë
“Òèïîñ íà âÿðàòà”. Íà ñúáîðà “Òèïîñúò” å îòõâúðëåí
(êàêòî è ïðåäèøíèÿò Åêòåçèñ íà Èðàêëèé), ìîíîòåëèòñ-
êèòå ïàòðèàðñè Êèð, Ñåðãèé, Ïèð è Ïàâåë ñà îòëú÷åíè è
ïðåäàäåíè íà àíàòåìà. Àêòîâåòå íà ñúáîðà çàåäíî ñúñ
ñúïðîâîæäàùîòî ïàïñêî ïîñëàíèå ñà ðàçïðàòåíè íàâñÿêú-
äå, “äî âñè÷êè âåðíè”. Ïîíåæå ïðåñòúïèëè öàðñêàòà âîëÿ,
274
çàùèòíèöèòå íà ïðàâîñëàâèåòî ñêîðî áèâàò çàñòèãíàòè îò
ñóðîâî íàêàçàíèå. Ïðåç 653 ã. ñ âîåííà ñèëà å àðåñòóâàí
ïàïà Ìàðòèí, îòâåäåí â Êîíñòàíòèíîïîë è ñëåä êðàòúê
ñúä - èçïðàòåí íà çàòî÷åíèå. Åäíîâðåìåííî ñ íåãî áèë
õâàíàò è Ìàêñèì. Â Êîíñòàíòèíîïîë ãî ñúäÿò êàòî äúðæà-
âåí ïðåñòúïíèê, êàòî íàðóøèòåë íà öúðêîâíèÿ è ãðàæ-
äàíñêèÿ ìèð. Ñúäúò áèë óáèéñòâåí è íåèñòîâ. Â æèòèåòî
å çàïàçåí ïîäðîáåí è ÿðúê ðàçêàç çà íåãî ïî äóìèòå íà
åäèí îò ó÷åíèöèòå íà ïðåïîäîáíèÿ (Àíàñòàñèé), êîèòî
áèëè àðåñòóâàíè çàåäíî ñ íåãî. Ïîëèòè÷åñêèòå îáâèíå-
íèÿ íå áèëè ñàìî ïðåäëîã. Ñâåòñêèòå çàùèòíèöè íà åðåñ-
òà íàé-ìíîãî ñå äðàçíåëè îò äóõîâíàòà íåçàâèñèìîñò íà
ïðåï. Ìàêñèì è îò òâúðäîòî îòðè÷àíå íà ïðàâàòà íà öàðÿ
ïî âúïðîñèòå íà âÿðàòà, îòðè÷àíåòî íà öúðêîâíèÿ àâòîðè-
òåò íà öàðñêàòà âëàñò. Äðàçíåëî ãè è òîâà, ÷å â ñïîêîéíî-
òî ñúçíàíèå çà ñîáñòâåíàòà ïðàâîòà òîé ïðîòèâîáîðñòâàë
íà öÿë ñîíì ñúãëàøàòåëè ñ éåðàðõè÷åñêè ñàí. Òîâà èç-
ãëåæäàëî êàòî ñàìîìíåíèå, ñÿêàø ñâîÿòà âîëÿ òîé ïîñòà-
âÿë íàä âñè÷êî. Çàùîòî êàçâàë: “Àç ìèñëÿ íå çà åäèíåíè-
åòî èëè ðàçäåëåíèåòî íà ðèìëÿíè è ãúðöè, à çà òîâà àç äà
íå îòñòúïÿ îò ïðàâàòà âÿðà”... “Íå å äåëî íà öàðåòå, à íà
ñâåùåíèöèòå äà èçñëåäâàò è îïðåäåëÿò ñïàñèòåëíèòå äîã-
ìàòè íà ñúáîðíàòà öúðêâà”... Öàðÿò íà õðèñòèÿíèòå íå å
ñâåùåíèê, íå ïðåäñòîè ïðåä îëòàðà, íå èçâúðøâà òàéíñòâà,
íå íîñè çíàöèòå íà ñâåùåíñòâîòî... Äúëãî è íàñòîé÷èâî
ñïîðÿò ñ ïðåïîäîáíèÿ; è êîãàòî òîé âñå ïàê ñå îêàçâà
íåïðåêëîíåí, áèâà ïðîèçíåñåíà ïðèñúäà çà çàòî÷åíèå â
êðåïîñòòà Áèçèÿ (âåðîÿòíî â Òðàêèÿ). Ïî âðåìå íà çàòî-
÷åíèåòî ìó ïðîäúëæàâàò äà ãî óáåæäàâàò è ãî ìåñòÿò îò
åäèí çàòâîð â äðóã. Ïðåç 662 ã. ïðåïîäîáíèÿò å îòíîâî
äîâåäåí â Êîíñòàíòèíîïîë. Òóê òîé å ïîäëîæåí íà êúðâàâè
èçòåçàíèÿ çàåäíî ñ ó÷åíèöèòå ìó. Ñëåä òîâà èçïîâåäíè-
öèòå ñà èçïðàòåíè íà äàëå÷íî çàòî÷åíèå â çåìÿòà íà Ëà-
çèòå. Ïðåï. Ìàêñèì å çàòî÷åí â êðåïîñòòà Ñõèìàðèñ è
òóê ñêîðî óìèðà, íà 13 àâãóñò 662 (èëè 663) ãîäèíà.
3. Çà æèâîòà íà ïðåï. Ìàêñèì ñà çàïàçåíè ìíîãî
275
ñêàçàíèÿ. Ìíîãî ñêîðî ñëåä ñìúðòòà ìó å ñúñòàâåíî íåãî-
âîòî æèòèå èëè ïîõâàëíî ñëîâî. Ñëåä òîâà “Ïàìåòåí Çà-
ïèñ” íà Òåîäîñèé Ãàíãúðñêè, ñâåùåíîèíîê îò Èåðóñàëèì
(ì. á. - òîé å è ñúñòàâèòåë íà æèòèåòî). Îñâåí òîâà ñà
çàïàçåíè è çàïèñêèòå íà ó÷åíèêà íà Ìàêñèì, Àíàñòàñèé
àïîêðèñèàðèé, è íåãîâîòî ïèñìî äî Òåîäîñèé - çà ñúäà è
ïîñëåäíèòå ãîäèíè îò æèâîòà íà ïðåïîäîáíèÿ. Ìíîãî
ãîâîðè çà Ìàêñèì è Òåîôàí â ñâîÿòà “Õðîíîãðàôèÿ”
(áëèçêà äî æèòèåòî). Ñòàâà ÿñíî, ÷å ñòðàäàíèÿòà è ïîä-
âèãúò íà íåïðåêëîííèÿ çàùèòíèê íà âÿðàòà ñà íàïðàâèëè
ñèëíî âïå÷àòëåíèå íà ñúâðåìåííèöèòå ìó. Íà ìÿñòîòî íà
íåãîâàòà êîí÷èíà, â Êàâêàç, çà íåãî ñå ïàçè æèâà è áëàãî-
ãîâåéíà ïàìåò. Ñëåä ïîáåäàòà íàä ìîíîòåëèòñòâîòî è
òúðæåñòâîòî íà ïðàâîñëàâèåòî íà IV Âñåëåíñêè ñúáîð
áèâà îöåíåí âåëèêèÿò è ìú÷åíè÷åñêè ïîäâèã íà Ìàêñèì
è òîé å âèñîêî ïî÷èòàí âúâ Âèçàíòèÿ êàòî âåëèê ó÷èòåë è
ïðîïîâåäíèê çà Õðèñòà, èçïåïåëèë ñ îãíåíîñíîòî ñè ñëî-
âî íàãëîåçè÷èåòî íà åðåòèöèòå. Ïî÷èòàò ãî è êàòî ïèñà-
òåë, è îñîáåíî êàòî ìèñòèê è àñêåò. Êíèãèòå ìó ñà ëþáè-
ìî ÷åòèâî è çà ìèðÿíèòå, è çà ìîíàñèòå (ñðâ. èíòåðåñíèÿ
ðàçêàç íà Àíà Êîìíèíà: “Ïîìíÿ êàê ìàéêà ìè, êîãàòî
ïîäíàñÿõà îáÿäà, ÷åñòî äîíàñÿøå â ðúöåòå ñè êíèãà è òúëêó-
âàøå íÿêîè äîãìàòè÷åñêè ìåñòà îò Ñâåòèòå îòöè è íàé-
âå÷å ôèëîñîôà è ìú÷åíèêà Ìàêñèì”...). Ñú÷èíåíèÿòà íà
Ìàêñèì ñà ñå çàïàçèëè â ìíîãîáðîéíè ïðåïèñè (íå âñè÷-
êî å èçäàäåíî). Íåãîâîòî âëèÿíèå ñå óñåùà âúâ âñè÷êè
îáëàñòè íà ïî-êúñíàòà âèçàíòèéñêà ïèñìåíîñò. Òîé áèë
òèïè÷åí èçðàçèòåë íà ïðåäàíèÿòà è ñòðåìëåíèÿòà íà âè-
çàíòèéñêàòà ñòàðèíà.
4. Áóðíèÿò è ñòðàäàë÷åñêè æèâîò íå ïîïðå÷èë íà
ïðåï. Ìàêñèì äà ïèøå ìíîãî. “Íå ñïèðàë äà ñúñòàâÿ
ñú÷èíåíèÿ äîðè è çà êðàòêî”, êàçâà çà íåãî æèòèåòî. Òîé
ñúåäèíÿâà óìîçðèòåëíîòî âäúõíîâåíèå ñ äîãìàòè÷åñêà
òâúðäîñò. Áèë íå ñàìî áîãîñëîâ, íî è ìèñòèê, ó÷èòåë â
ñúçåðöàòåëíèÿ ïîäâèã è ëþáîâòà. È áîãîñëîâèåòî ìó ÷åðïè
ïðåäè âñè÷êî îò äúëáèíèòå íà äóõîâíèÿ îïèò. Òîé íå
276
ñòðîè áîãîñëîâñêà ñèñòåìà. Íàé-ìíîãî îáè÷à “äà ïèøå
ãëàâè âúâ âèä íà íàñòàâëåíèÿ”. Ïîâå÷åòî íåãîâè òâîðå-
íèÿ ñà èìåííî áîãîñëîâñêè îòêúñè, “ãëàâè”, áåëåæêè. Òîé
îáè÷à äà ïèøå ôðàãìåíòàðíî. Ñàìî ïðè íóæäà è â ñïîð
ðàçñúæäàâà. Íàé-÷åñòî òîé îáÿñíÿâà. Ïðåäïî÷èòà äà íà-
âëèçà íàâúòðå, äà ðàçêðèâà äúëáèíèòå íà âñÿêà òåìà - à
íå â øèðîòà, äà ðàçãðúùà äèàëåêòè÷åñêèòå òúêàíè íà óìî-
çàêëþ÷åíèÿòà... Ìàêñèì å ãîëÿì åðóäèò. Íî íå å ñàìî
ïàçèòåë íà îòå÷åñêèòå ïðåäàíèÿ. Òîé æèâååë â òÿõ è òå
òâîð÷åñêè îæèâÿâàò â íåãîâèÿ ïðåòâîðÿâàù ñèíòåç. Ïðè
íåãî íàé-ñèëíî ñå ÷óâñòâà âëèÿíèåòî íà Êàïàäîêèéöèòå,
îñîáåíî íà Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ. Â àñêåòèêàòà è ìèñòèêàòà
òîé èçõîæäà îò Åâàãðèé è ñå äîáëèæàâà äî Àðåîïàãèòè-
êèòå. Òîé ïðîäúëæàâà äà âúðâè ïî ïúòÿ íà äðåâíèòå Àëåê-
ñàíäðèéöè... Çà Ìàêñèì å õàðàêòåðíî, ÷å òîé ñòðîè íå
òîëêîâà äîãìàòè÷åñêà, êîëêîòî àñêåòè÷íà ñèñòåìà. Ðèòúìúò
íà äóõîâíèÿ æèâîò, à íå ëîãè÷åñêàòà âðúçêà ìåæäó èäåè-
òå îïðåäåëÿ àðõèòåêòîíèêàòà íà íåãîâèÿ ìèðîãëåä. È ìîæå
äà ñå êàæå, ÷å íåãîâàòà ñèñòåìà èìà ïî-ñêîðî ìóçèêàëåí,
îòêîëêîòî àðõèòåêòóðåí ñòðîé. Òîâà å ïî-ñêîðî ñèìôî-
íèÿ, à íå ñèñòåìà - ñèìôîíèÿ íà äóõîâíèÿ îïèò... Äà ñå
÷åòå Ìàêñèì íå å ëåñíî. Îò ëèïñàòà íà ñâúðçàíîñò â èç-
ëîæåíèåòî è îò òðóäíîñòòà íà åçèêà ìíîãî ñå îïëàêâà
îùå Ôîòèé, êîéòî îáà÷å äîáàâÿ - “îòâñÿêúäå ñâåòè íåãî-
âîòî áëàãî÷åñòèå è ÷èñòàòà, èñêðåíà ëþáîâ êúì Õðèñòà”.
Íàèñòèíà åçèêúò íà Ìàêñèì å òåæúê è çàïëåòåí, îáðåìå-
íåí îò èíîñêàçàíèÿ, óñëîæíåí îò ðèòîðè÷åñêè ôèãóðè. À
çàåäíî ñ òîâà ïðåç öÿëîòî âðåìå ñå ÷óâñòâà íàïðåãíàòîñò
è ñãúñòåíîñò íà ìèñúëòà: “Êàçâàò, ÷å âúçâèñåíîñòòà íà
ìèñúëòà è çàäúëáî÷åíîñòòà íà òîçè ìúæ äîâåæäàò ÷èòà-
òåëÿ äî èçñòúïëåíèå”, îòáåëÿçâà Àíà Êîìíèíà... ×èòàòå-
ëÿò òðÿáâà äà ðàçãàäàâà ñèñòåìàòà íà Ìàêñèì â åñêèçèòå
ìó. È òîãàâà ñå îòêðèâà âúòðåøíèÿò äîñòúï êúì öÿëîñò-
íèÿ ñâÿò íà íåãîâèÿ âäúõíîâåí îïèò.
5. Ñðåä òâîðåíèÿòà íà ïðåï. Ìàêñèì ïðåäè âñè÷êî
òðÿáâà äà ïîñî÷èì íåãîâèòå åêçåãåòè÷åñêè î÷åðöè. Òå ñà
277
èìåííî î÷åðöè è áåëåæêè, à íå ñâúðçàí êîìåíòàð. È äîðè
íå ñà òúëêóâàíèå, à ïî-ñêîðî ðàçìèøëåíèÿ ïî ïîâîä îò-
äåëíè “òðóäíè ìåñòà” (èëè “àïîðèè”). Òàêèâà ñà “Âúïðî-
ñîîòãîâîðèòå” äî Òàëàñèé, îùå åäíè îòäåëíè Âúïðîñîîò-
ãîâîðè, ïîñëàíèå äî Òåîïåìïò ñõîëàñòèê, îáÿñíåíèå íà 59
ïñàëì, êðàòêî èçëîæåíèå íà Ãîñïîäíÿòà Ìîëèòâà è äð.
(ñðâ. ôðàãìåíòèòå â êàòåíèòå). Ïðè îáÿñíåíèåòî íà òåê-
ñòîâåòå ïðåï. Ìàêñèì âèíàãè èçïîëçâà èíîñêàçàíèåòî è
“âúçâèñÿâàíåòî” (“àíàãîãè÷åñêèÿ” ìåòîä), êîåòî òàêà ñìó-
ùàâà ïàòð. Ôîòèé: “òîé èçìèñëÿ ðåøåíèÿ íà âúïðîñèòå,
êîèòî ñà äàëå÷ îò ïðåêèÿ ñìèñúë è èçâåñòíàòà èñòîðèÿ, è
äîðè îò ñàìèòå âúïðîñè”. Òîâà å òâúðäå ðÿçêî êàçàíî. Íî
êúì Ïèñàíèåòî Ìàêñèì íàèñòèíà ïðèñòúïâà êàòî ñúùèí-
ñêè àëåêñàíäðèåö è ÷åñòî íè êàðà äà ñè ïðèïîìíÿìå Îðè-
ãåí. Òàêúâ èìåííî õàðàêòåð èìàò ñõîëèèòå íà Ìàêñèì
êúì Àðåîïàãèòèêèòå (êàêòî âå÷å áåøå êàçàíî, íå å ëåñíî
òå äà áúäàò îòäåëåíè îò ïî-êúñíèòå ñâîäîâå) è îòäåëíèÿò
òðàêòàò çà òðóäíèòå ìåñòà ïðè Àðåîïàãèò è ïðè Ãðèãîðèé
Áîãîñëîâ. Ìàêñèì ïèøå ìíîãî ïî âúïðîñèòå íà äóõîâ-
íèÿ æèâîò - “Ïîäâèæíè÷åñêîòî ñëîâî” ïðåäè âñè÷êî è
ñëåä òîâà ðåäèöà ñáîðíèöè ñ àôîðèçìè èëè “ãëàâè” ñ
ðàçëè÷íî ñúäúðæàíèå: “÷åòèðèñòîòèí ãëàâè çà ëþáîâòà”,
243 “äðóãè ãëàâè”, äâåñòà “áîãîñëîâñêè è äîìîñòðîèòåëíè
ãëàâè” è äð. Òåçè ñáîðíèöè è äîñåãà íå ñà íàïúëíî èçó÷å-
íè. Êúì òÿõ ïðèíàäëåæè è îáøèðíèÿò ñáîðíèê “Îáùè
ìåñòà” - èçâàäêè îò Ïèñàíèåòî, îò îòöèòå, îò âúíøíè - íà
íàñ òîé å èçâåñòåí âåðîÿòíî â ïî-êúñíà îáðàáîòêà. Ñïå-
öèàëíî òðÿáâà äà ñïîìåíåì “Òàéíîâîäñòâîòî” (“Ìèñòà-
ãîãèÿ”), ìèñòèêî-àëåãîðè÷åñêî îáÿñíåíèå íà òàéíñòâåíèÿ
ñìèñúë íà ñâåùåíîäåéñòâèÿòà â äóõà íà Àðåîïàãèòèêèòå.
Òàçè êíèãà èìà èçêëþ÷èòåëíî âëèÿíèå âúðõó ïî-êúñíàòà
ëèòóðãè÷åñêà ïèñìåíîñò âúâ Âèçàíòèÿ. Òóê îòêðèâàìå
ñúùèÿ ìåòîä íà ñèìâîëè÷åñêî òàéíîçðåíèå, êàêòî è ïðè
òúëêóâàíèåòî íà Ïèñàíèåòî. Ñòðîãî êàçàíî âñè÷êè òåçè
òâîðåíèÿ íà Ìàêñèì ñà ñâîåîáðàçíè “ñõîëèè”, áåëåæêè è
ðàçñúæäåíèÿ “ïî ïîâîä”.
278
 6. Îñîáåí õàðàêòåð èìàò äîãìàòèêî-ïîëåìè÷íèòå
ñú÷èíåíèÿ íà ïðåï. Ìàêñèì.  òÿõ òîé ñïîðè ñ ìîíîôè-
çèòèòå è ðàçêðèâà ó÷åíèåòî çà äâåòå ïðèðîäè (òå ñà ïðå-
äèìíî ïèñìà èëè “ïîñëàíèÿ” - äî íÿêîé ñè “çíàìåíèò”
Ïåòúð, äî àëåêñàíäðèéñêèÿ äÿêîí Êîçìà, åäíî îò ïèñìàòà
å äî Èîàí Êóáèêóëàðèé, ïèñìà äî Þëèàí, àëåêñàíäðèéñ-
êèÿ ñõîëàñòèê, è äî îòøåëíè÷êèòå, îòïàäíàëè îò âÿðàòà).
 äðóãè òîé ðàçâèâà ó÷åíèåòî çà äâåòå âîëè è äåéñòâèÿ.
Òîâà å ïðåäè âñè÷êî èçâåñòíèÿò “Äèñïóò ñ Ïèð” (ñúâðå-
ìåíåí çàïèñ); è ñëåä òîâà - ðåäèöà äîãìàòè÷åñêè ïîñëà-
íèÿ: “Çà äâåòå âîëè íà Õðèñòà, íàøèÿ Áî㔠(ì.á., äî Ñòå-
ôàí, ïî-êúñíî åïèñêîï Äàðñêè), äðóãî ïîñëàíèå äî Ñòåôàí,
ðåäèöà ïèñìà äî êèïúðñêèÿ ïðåçâèòåð Ìàðèí è äî äðóãè
ëèöà.  òåçè ïèñìà Ìàêñèì çàïî÷âà ñ àíàëèç íà ìîíîòå-
ëèòñêèòå îïðåäåëåíèÿ è äîâîäè è â ïðîòèâîâåñ ðàçêðèâà
ñèñòåìàòà íà âåðíèòå õðèñòîëîãè÷åñêè ïîíÿòèÿ â òåõíèòå
ñúîòíîøåíèÿ è âçàèìîâðúçêà. Òóê òîé å íàé-âå÷å “ñõîëà-
ñòèê”. Ïðè òîâà òîé ïîäðîáíî ñå ñïèðà âúðõó îáÿñíåíèÿ-
òà íà òðóäíèòå è ñïîðíè òåêñòîâå íà Ïèñàíèåòî è îòå÷åñ-
êèòå ñâèäåòåëñòâà. Îòå÷åñêèÿò ìàòåðèàë å ñúáðàí è
îáÿñíåí ñ ãîëÿìà èç÷åðïàòåëíîñò... Ìàêñèì íå ïðåäëàãà
ñèñòåìàòè÷åñêî èçëîæåíèå íà õðèñòîëîãèÿòà. Òîé ñå èç-
êàçâà â ïèñìà è â óñòíè ñïîðîâå - âèíàãè ïî íÿêàêúâ
ïîâîä. È âèíàãè ñå ñòðåìè ñàìî äà ðàçêðèå è óòâúðäè
ïðåäàíèåòî íà âÿðàòà. Íàé-÷åñòî ãîâîðè çà Âúïëúùåíèå-
òî, íî íå ñàìî ïîðàäè ñúâðåìåííèòå ìó îáñòîÿòåëñòâà. Â
íåãîâèÿ âúòðåøåí îïèò òîçè äîãìàò å îñíîâåí... Äðóãè
äîãìàòè÷åñêè òåìè çàñÿãà áåãëî. Çà Òðîè÷åñêèÿ äîãìàò
òîé ãîâîðè â îáÿñíåíèÿòà êúì Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ, â äèà-
ëîçèòå “çà Ñâåòàòà Òðîèöà”, â åäíî îò ïèñìàòà äî Ìàðèí
(çà Èçõîæäàíåòî íà Ñâåòèÿ Äóõ). Òðÿáâà äà ñå îòáåëå-
æàò îùå ïèñìàòà äî àðõèåï. Èîñèô çà áåçòåëåñíîñòòà íà
äóøàòà è äî ïðåçâèòåð Èîàí çà çàäãðîáíèÿ æèâîò. Ïî
òîâà âðåìå åñòåñòâåíî ñå ïîâäèãàò àíòðîïîëîãè÷åñêè
âúïðîñè - è âúâ âðúçêà ñ õðèñòîëîãè÷åñêèòå ñïîðîâå, è
âúâ âðúçêà ñúñ çàòèõâàùèÿ, íî îùå íåèçæèâÿí äîêðàé
279
îðèãåíèçúì, è âúâ âðúçêà ñ îáîñíîâàâàíåòî íà ìèñòè÷åñ-
êèÿ àñêåòèçúì... Áè áèëî íåïðàâèëíî äà ñå ìèñëè, ÷å ïðå-
ï. Ìàêñèì íÿìà áîãîñëîâñêà ñèñòåìà. Â áåëåæêèòå ìó ñå
óñåùà çíà÷èòåëíà öÿëîñòíîñò. Òîé âèíàãè ãîâîðè ïî ÷àñ-
òíè ñëó÷àè. Íî äóìèòå ìó ñúâñåì íå ñà ñëó÷àéíè. Òå ñà
èçêîâàíè â äúëúã è ìúë÷àëèâ ðàçìèñúë, â ìèñòè÷åñêîòî
ìúë÷àíèå íà âäúõíîâåíèÿ îïèò...

2. ÎÒÊÐÎÂÅÍÈÅ

1. Öÿëàòà ñèñòåìà íà ïðåï. Ìàêñèì ìîæå äà áúäå

ðàçáðàíà íàé-ëåñíî îò èäåÿòà çà Îòêðîâåíèåòî. Òî å
îíçè ïúðâè ôàêò, êúì êîéòî âúçõîæäà âñÿêî áîãîñëîâñêî
ðàçìèøëåíèå. Áîã ñå îòêðèâà - òóê å íà÷àëîòî íà ñúòâî-
ðåíèåòî íà ñâåòà. Öåëèÿò ñâÿò å Áîæèå îòêðîâåíèå, âñè÷-
êî â ñâåòà å òàéíñòâåíî è çàòîâà ñèìâîëè÷íî. Öåëèÿò ñâÿò
å îáîñíîâàí â Áîæèÿòà ìèñúë è âîëÿ. È çàòîâà ïîçíàíè-
åòî íà ñâåòà è ðàçêðèâàíåòî íà òîçè ñèìâîëèçúì, âúçïðè-
åìàíåòî íà Áîæåñòâåíàòà âîëÿ è ìèñúë, âïèñàíè â ñâåòà...
È îùå - ñâåòúò å îòêðîâåíèå íà Ñëîâîòî. Ñëîâîòî å
Áîãà íà îòêðîâåíèåòî. Áîã Ñëîâî ñå îòêðèâà â ñâåòà. È
òîâà îòêðîâåíèå çàâúðøâà è ñå èçïúëâà âúâ Âúïëúùåíè-
åòî. Çà ïðåï. Ìàêñèì Âúïëúùåíèåòî å ñðåäîòî÷èå íà
ñâåòîâíîòî áèòèå - è íå ñàìî â ïëàíà íà èçêóïëåíèåòî, íî
è â èçíà÷àëíèÿ ñâåòîòâîð÷åñêè ïëàí. Âúïëúùåíèåòî å
ïîæåëàíî çàåäíî ñúñ ñàìîòî òâîðåíèå, íî íå ñàìî çàðàäè
ïðåäçíàíèå çà ïàäåíèåòî. Áîã ñúçèæäà ñâåòà è ñå îòêðèâà,
çà äà ñòàíå â òîçè ñâÿò ÷îâåê. È ÷îâåêúò ñå ñúçäàâà çà
òîâà, çà äà ñòàíå Áîã ÷îâåê è ÷ðåç òîâà ÷îâåêúò äà áúäå
îáîæåí... “Îñíîâàëèÿò áèòèåòî (ïðîèçõîäà, “ãåíåçèñà”)
íà âñÿêà òâàð, âèäèìà è íåâèäèìà, ñ åäíî äâèæåíèå íà
âîëÿòà ïðåäè âñè÷êè âåêîâå è âñÿêàêâî âúçíèêâàíå íà
òâàðíèÿ ñâÿò íåèçðå÷åíî å èìàë çà íåãî ïðåáëàã ñúâåò
(ðåøåíèå), çà äà ñå ñúåäèíè Ñàìèÿò Òîé èñòèííî ñ ÷îâåø-
êîòî åñòåñòâî ÷ðåç èñòèííîòî åäèíñòâî ïî èïîñòàñ è íåèç-
ìåííî äà ñúåäèíè ñúñ Ñåáå ñè ÷îâåøêîòî åñòåñòâî - òàêà,
280
÷å è Ñàìèÿò Òîé äà ñòàíå ÷îâåê, êàêòî Ñàì çíàå, è ÷îâåêà
äà íàïðàâè ÷ðåç ñúåäèíåíèåòî ñúñ Ñåáå Ñè áîã”... Ó÷åíè-
åòî çà Ëîãîñà, îòìåñòåíî íà çàäåí ïëàí â áîãîñëîâèåòî íà
IV âåê, ïðè ïðåï. Ìàêñèì îòíîâî ïîëó÷àâà øèðîêî ðàç-
âèòèå. Ïðè íåãî îòíîâî îæèâÿâà àðõàè÷íàòà òðàäèöèÿ îò
II è III âåê - âïðî÷åì íèêîãà íå ïðåêúñâàëà â àëåêñàíä-
ðèéñêîòî áîãîñëîâèå (ñðâ. “Çà âúïëúùåíèåòî” íà ñâ. À-
òàíàñèé, ó ñâ. Êèðèë îñîáåíî â òúëêóâàíèåòî íà Èîàí).
Îò÷àñòè ïðåï. Ìàêñèì ïîâòàðÿ Îðèãåí - ïî-ñêîðî â ïðî-
áëåìàòèêàòà, îòêîëêîòî â îòãîâîðèòå. Íî ó÷åíèåòî çà
Ëîãîñà ñåãà íàïúëíî ñå îñâîáîæäàâà îò àðõàè÷íàòà äâó-
ñìèñëåíîñò, âñå îùå íåèçáåæíà ïðåäè òî÷íîòî èçðè÷àíå
íà Òðîè÷åñêàòà òàéíà... Âúâ âñåêè ñëó÷àé èìåííî èäåÿòà
çà Îòêðîâåíèåòî èçöÿëî îïðåäåëÿ ïëàíà íà ðàçìèøëåíè-
ÿòà íà Ìàêñèì, êàêòî áèëî îùå ïðè àïîëîãåòèòå è ïðè
àëåêñàíäðèéöèòå îò III âåê. È âñå ïàê öÿëîòî ñâîåîáðà-
çèå è ñèëà íà íîâîòî ó÷åíèå çà Ëîãîñà ïðè Ìàêñèì å â
òîâà, ÷å ïîíÿòèåòî çà Îòêðîâåíèå ñå ðàçâèâà íàïðàâî â
õðèñòîëîãè÷åñêè ïåðñïåêòèâè... Ìàêñèì ñÿêàø òðúãâà îò
Îðèãåí, íî ïðåîäîëÿâà è Îðèãåí, è îðèãåíèçìà. Íå õðèñ-
òîëîãèÿòà ñå âêëþ÷âà â ó÷åíèåòî çà Îòêðîâåíèåòî, à öÿ-
ëàòà òàéíà íà Îòêðîâåíèåòî ñå ïðî÷èòà â õðèñòîëîãèÿòà.
Íå ëèêúò íà Õðèñòà èçèñêâà îáÿñíåíèå, íî âñè÷êî ñå îáÿñ-
íÿâà â Õðèñòîâèÿ ëèê, â ëèêà íà Áîãî÷îâåêà.
2. Â ñâîèòå áîãîñëîâñêè ðàçìèøëåíèÿ ïðåï. Ìàê-
ñèì ñå äîáëèæàâà äî Àðåîïàãèòèêèòå.  ó÷åíèåòî çà Áî-
ãîïîçíàíèåòî òîé ïî÷òè ïîâòàðÿ Åâàãðèé... Â Ñâîåòî áåç-
ïðåäåëíî ñúùåñòâî, â ïðåèçîáèëíàòà ïúëíîòà íà Ñâîåòî
áèòèå Áîã å íåïîñòèæèì çà ÷îâåêà è çà âñÿêà òâàð. Çà
òâàðíèÿ óì å äîñòúïíî ñàìî ïîçíàíèåòî çà òîâà, ÷å Áîã
ñúùåñòâóâà - è ñúùåñòâóâà êàòî Ïúðâîïðè÷èíà çà âñè÷êî
ñúùåòâîðèìî. È ïîçíàâàíåòî íà Áîæèåòî ñúùåñòâî å âúîá-
ùå íåäîñòúïíî. “Âÿðâàìå, ÷å òîé ñúùåñòâóâà, íî íèêàê íå
äðúçâàìå äà èçñëåäâàìå êàêâî å Òîé ïî åñòåñòâî, êàêòî
òîâà ïðàâè äåìîíñêèÿò óì (ðàçáèðà ñå, áåçïëîäíî)”...
Òâàðíèÿò ðàçóì äîñòîéíî ñâèäåòåëñòâà çà Áîãà ñàìî â
281
îòðèöàíèÿòà, èçïîâÿäâàéêè ïî òàêúâ íà÷èí ïúëíàòà íå-
ïðèëîæèìîñò êúì Áîæåñòâåíîòî áèòèå íà êàêâèòî è äà å
ëîãè÷åñêè êàòåãîðèè è ïîíÿòèÿ. Çàùîòî Áîã å ïî-âèñîêî
îò âñè÷êî, ñâðúõ âñÿêà ñëîæíîñò è ìíîæåñòâåíîñò....
Âúçìîæíî å îáà÷å è ïîçíàíèåòî íà Áîãà â Íåãîâîòî ïðå-
âèñøå áèòèå, íî íå â ïîíÿòèÿòà íà ðàçóìà, à â ñâðúõìèñ-
ëåíîòî ñúçåðöàíèå, â åêñòàçà... Ñàìîòî àïîôàòè÷åñêî
îòðèöàíèå å çàåäíî ñ òîâà è îòðè÷àíå. Îòðè÷àíå è çàì-
ëúêâàíå íà ìèñúëòà, îòðè÷àíå è îñâîáîæäàâàíå íà ìèñúë-
òà îò êàòåãîðèàëíèÿ ñòðîé íà äèñêóðñèâíîòî ïîçíàíèå.
Êàçàíî ïî äðóã íà÷èí - èçõîæäàíå èëè èçñòúïâàíå íà
ìèñúëòà, ò. å. åêñòàç. Öåëèÿò ñìèñúë íà àïîôàòè÷åñêîòî
áîãîñëîâèå å â òîâà, ÷å òî íàïîìíÿ çà òîçè åêñòàòè÷åñêè
îïèò (“ìèñòè÷åñêî áîãîñëîâèå”)... Êàêòî è ïðè Ïñåâäî-
Äèîíèñèé, ïðè Ìàêñèì àïîôàòèêàòà íå å äèàëåêòè÷íà.
Òîâà “íå” å ñâðúõ äèàëåêòè÷åñêèòå àíòèòåçè è äîðè íàä
àíòèíîìèèòå. Òîâà “íå” èçèñêâà ïúëíî ìúë÷àíèå, ïðèçî-
âàâà êúì ñàìîïðåîäîëÿâàíå íà èçðè÷àùàòà è èçðè÷àíàòà
ìèñúë. È çàåäíî ñ òîâà òî å ïðèçèâ äà ñå ïîçíàå Áîãà, íî
íå êàòî Òâîðåö è íå â îíåçè Íåãîâè ñúâúðøåíñòâà, êîèòî
ñå îòêðèâàò â äåëàòà è òâîðåíèÿòà... Ïðåäè âñè÷êî ìîæå
è òðÿáâà äà ñå ïîçíàâà Áîãà “îò âåëè÷èåòî íà äåëàòà”. Íî
òîâà å âñå îùå ïðåäâàðÿùî ïîçíàíèå. Ïðåäåëúò è öåëòà
íà Áîãîïîçíàíèåòî ñà â òîâà äà ñå âèäè Áîãà, çà äà ñå
âúçíåñå óìúò â ïðåìèðíèÿ ìðàê íà Áîæåñòâåíàòà Òàéíà -
÷ðåç ïîäâèã è òâîð÷åñêè ïîðèâ, ÷ðåç ñàìîîòðå÷åíèå è ëþáîâ
- è â ìúë÷àíèå äà ñðåùíå Áîãà ëèöå â ëèöå è äà æèâåå â
Íåãî. Òîâà å íÿêàêâî “âúçâðúùàíå” íà óìà (επιστροφη).
Áîã ñå îòêðèâà â ñâåòà, â íÿêàêâè ïîçíàâàòåëíè îáðàçè, çà
äà ÿâè Ñåáå Ñè íà ÷îâåêà; è ÷îâåê èçëèçà íàñðåùà, èçëèçà
èçâúí ñâåòà, çà äà íàìåðè Áîãà òàêúâ, êàêúâòî Òîé ïðåáè-
âàâà èçâúí ñâåòà.Òîâà å âúçìîæíî. Íî ñàìî â åêñòàçà. Ñ
äðóãè äóìè, ÷ðåç íàäõâúðëÿíå íà ìÿðàòà íà åñòåñòâîòî
(“ñâðúõ-åñòåñòâåíî”). Ïî åñòåñòâî íà òâàðíèÿ óì íå å ïî
ñèëèòå ìó íåïîñðåäñòâåíî äà ïîçíàå Áîãà. Íî òîâà ìó ñå
ïîäàâà ñâèøå... “Äóøàòà íèêîãà íå ìîæå äà ñå äîáåðå äî
282
ïîçíàíèåòî íà Áîãà, àêî Ñàìèÿò Áîã ïîðàäè áëàãîñíèç-
õîæäåíèå êúì íåÿ íå ÿ äîêîñíå è íå ÿ âúçâåäå êúì Ñåáå
Ñè. È ÷îâåøêèÿò óì íèêîãà íå áè óñïÿë äà ñå èçäèãíå
äîòîëêîâà, ÷å äà âúçïðèåìå êàêâîòî è äà áèëî Áîæåñòâå-
íî îçàðåíèå, àêî Ñàì Áîã íå áè ãî âúçòîðãíå, äîêîëêîòî å
âúçìîæíî çà ÷îâåøêèÿ óì äà áúäå âúçòîðãíàò, è àêî íå áè
ãî ïðîñâåòëèë ñ Áîæåñòâåíèòå îñèÿíèÿ”... È âñå ïàê Ñâå-
òèÿò Äóõ íèêîãà íå äåéñòâà èçâúí ïîçíàâàòåëíèòå ñèëè
íà ÷îâåêà è íå ãè îòìåíÿ, êàêòî è íå ãè ïîãëúùà ñúñ Ñâî-
åòî äåéñòâèå, íî ãè âúçâèñÿâà. Åêñòàçúò å âúçìîæåí ñàìî
÷ðåç ïîäâèãà. Ïúòÿò íà Áîãîïîçíàíèåòî å ëåñòâèöà, ÷èéòî
âðúõ ñå ãóáè â Áîæåñòâåíèÿ ìðàê, ⠓áåçâèäíîòî è áåç-
ïðåäìåòíî ìÿñòî”. È ïîñòåïåííî òðÿáâà äà ñå çàáðàâÿ
âñè÷êî. Òðÿáâà äà ñå çàáðàâÿò âñè÷êè òâàðè, äà ñå îò-
êúñíåì îò âñè÷êî òâàðíî, äîðè è â êà÷åñòâîòî ìó íà ñúòâî-
ðåíî îò Áîãà. Òðÿáâà äà ïîãàñèì â ñåáå ñè ëþáîâòà êúì
òâàðòà, ìàêàð òÿ äà å ñúçäàäåíà îò Áîãà. Óìúò îñëåïÿâà â
“òàéíñòâîòî íà ëþáîâòà” êúì âñè÷êî îñâåí Áîãà. “Êîãàòî
ïîðàäè âëå÷åíèåòî íà ëþáîâòà óìúò ñå âúçíàñÿ êúì Áîãà,
òîãàâà òîé ñúâñåì íå óñåùà íèòî ñàìèÿ ñåáå ñè, íèòî êàê-
âîòî è äà áèëî îò ñúùåñòâóâàùîòî. Îçàðÿâàí îò áåçïðå-
äåëíàòà ñâåòëèíà, òîé ñòàâà áåç÷óâñòâåí çà âñè÷êî ñúòâî-
ðåíî, êàêòî ñåòèâíèÿò âçîð íå çàáåëÿçâà çâåçäèòå ñëåä
âúçñèÿâàíåòî íà ñëúíöåòî... Áëàæåí å òîçè ÷îâåê, êîéòî
ïîäìèíàâàéêè âñè÷êè òâàðè, íåïðåñòàííî ñå óñëàæäà îò
Áîæåñòâåíàòà êðàñîòà”... Òîâà èìåííî å îòðè÷àíå, íå ñàìî
îòâëå÷åíèå... È òîâà å ïðåîáðàæåíèå íà ñàìèÿ ïîçíà-
âàù... Åêñòàçúò å ïðÿêà è íåïîñðåäñòâåíà ñðåùà ñ Áîãà,
çàòîâà è Íåãîâî ïîçíàâàíå ïî ñúùåñòâî. È çàåäíî ñ òîâà
- îáîæåíèå íà óìà, ïðåîáðàæåíèå íà ñàìàòà ñòèõèÿ íà
ìèñúëòà... Äóõ Ñâåòè îáõâàùà öÿëàòà äóøà è êàòî ÷å ÿ
ïðåòâîðÿâà èëè ÿ ”ïðåâðúùà”. Òîâà å ñúñòîÿíèåòî íà
áëàãîäàòíî îñèíîâëåíèå è äóøàòà ñå äîâåæäà äî åäèí-
ñòâîòî íà ñúêðîâåíîòî áèòèå íà Îòöà...  ÷èñòèòå ñúðöà
Áîã ñúñ ñèëàòà íà Äóõà èçïèñâà Ñâîèòå ïèñìåíà, êàêòî
íÿêîãà å ïèñàë íà Ìîèñååâèòå ñêðèæàëè. Â ñâåòèòå ñå
283
âñåëÿâà Õðèñòîâèÿò óì - “íå çàùîòî íèå ñå ëèøàâàìå îò
íàøàòà ñîáñòâåíà óìñòâåíà ñèëà è íå êàòî òîé ëè÷íî èëè
ïî ñúùåñòâî ïðåìèíàâà íà íåéíîòî ìÿñòî, íî êàòî îñâåùà-
âà ñèëàòà íà íàøèÿ óì ñúñ Ñâîåòî êà÷åñòâî è êàòî ãî
ïðèâåæäà êúì åäèííî äåéñòâèå ñúñ Ñåáå Ñè” (ñðâ. ïî-
íàòàòúê çà óïîäîáÿâàíåòî íà Õðèñòà è çà ìèñòè÷åñêîòî
âñåëÿâàíå íà Õðèñòà â ÷îâåøêèòå äóøè...). “Îçàðåíèÿò
ñå ñïîäîáÿâà äà ñú-âúçëåãíå ðåäîì ñ Æåíèõà-Ñëîâî â
ñúêðîâèùíèöàòà íà òàéíèòå”... Òîâà å ïîñëåäíîòî è íàé-
âèñîêî ñòúïàëî (ïðåäåëúò íà îáîæåíèåòî å âúâ Âúïëúùå-
íèåòî íà Ñëîâîòî è â îíîâà ïîçíàíèå, êîåòî å îáëàäàâàë
÷îâåøêèÿò óì â Õðèñòà ïî ñèëàòà íà èïîñòàñíîòî åäèí-
ñòâî). Íî è âúçâðúùàíå êúì ïúðâîòî è íà÷àëíîòî... Â
òîçè æèâîò íà ìàëöèíà å áèëî äàäåíî äà äîñòèãíàò òåçè
òàéíñòâåíè âèñîòè - íà âåëèêèòå ñâåòèè è íà òàéíîâèäöè-
òå, íà Ìîèñåé íà Ñèíàéñêàòà ïëàíèíà, íà àïîñòîëèòå íà
ïëàíèíàòà íà Ïðåîáðàæåíèåòî, íà Ïàâåë â íåãîâîòî âúçíà-
ñÿíå äî òðåòîòî íåáå. Ïúëíîòàòà íà Áîãîïîçíàíèåòî ùå
ñå îñúùåñòâè è ùå ñòàíå äîñòúïíà âå÷å èçâúí ãðàíèöèòå
íà òîçè ñâÿò - â áúäåùèÿ âåê. È âñå ïàê èìåííî â åêñòàçà
å öÿëîòî îïðàâäàíèå íà ïîçíàâàòåëíèÿ ïîäâèã... Ïúòÿò
êúì åêñòàçà å “÷èñòàòà ìîëèòâà” (ñðâ. ó Åâàãðèé). Òîâà å
ïðåäè âñè÷êî ñúâúðøåíà ñúáðàíîñò è îãîëåíîñò íà äóõà -
îãîëåíîñò îò âñÿêàêâà ìèñúë, îò âñÿêàêâè óìñòâåíè îáðà-
çè èçîáùî. Òàêàâà îãîëåíîñò å äàð è áëàãîäàò. “Áëàãî-
äàòòà íà ìîëèòâàòà ñúåäèíÿâà íàøèÿ äóõ ñ Áîãà. È ñúå-
äèíÿâàéêè ãî - ðàçîáùàâà ãî îò âñÿêàêâè ìèñëè. È êàòî
æèâåå ñ Áîãà, òîé ñòàâà áîãîîáðàçåí”... Îãîëåíîñòòà íà
óìà îçíà÷àâà âúçõîæäàíå ïî-âèñîêî îò âñÿêàêâè îáðàçè
(“åéäîñè”) è ñúîòâåòíî ïðåîáðàæåíèå íà ñàìèÿ óì, êîéòî
ñúùî äîñòèãà ïðîñòîòà, åäíîâèäíîñò è áåç-¥áðàçíîñò... “È
êîãàòî â ìîëèòâàòà èìàø óì, îòâëå÷åí îò ìàòåðèÿòà è
îáðàçèòå, çíàé - òè ñè èçïúëíèë ìÿðàòà íà áåçñòðàñòèåòî
è ñúâúðøåíàòà ëþáîâ”... Äâèæåùàòà ñèëà íà ïîäâèãà å
èìåííî ëþáîâòà (αγαπη). “Ëþáîâòà å òàêîâà ðàçïîëîæå-
íèå íà äóøàòà, êîãàòî òÿ íå ïðåäïî÷èòà íèùî ñúùåñòâó-
284
âàùî ïðåä ïîçíàâàíåòî íà Áîãà. È òàêîâà ñúñòîÿíèå íà
ëþáîâ íå ìîæå äà ïîñòèãíå îíçè, êîéòî èìà ïðèñòðàñòèå
êúì íåùî çåìíî”... Çà âèñøèòå ñòåïåíè íà ëþáîâòà ïðåï.
Ìàêñèì ãîâîðè ÷åñòî âå÷å êàòî çà åðîñ (“Áîæåñòâåíèÿò
Åðîñ”, ο θειος ερως)... Àïîôàòè÷åñêîòî áîãîñëîâèå ñàìî
ñâèäåòåëñòâà çà òåçè íåèçðå÷èìè òàéíè íà ñâåùåíîòî èç-
ñòúïëåíèå è ëþáîâ. Â òîçè ñìèñúë öÿëàòà àïîôàòèêà å
èçöÿëî ñèìâîëè÷íà. È îñâåí òîâà Áîãîïîçíàíèåòî å âè-
íàãè íåïðåñòàíåí è íåñâúðøâàù ïúò, êúäåòî êðàÿò âèíàãè
îçíà÷àâà íà÷àëî è êúäåòî âñè÷êî âñå îùå å ñàìî îò÷àñòè -
â îòðàæåíèå èëè â ãàäàíèå... Íî âñå ïàê îñíîâíàòà òàéíà
íà “ìèñòè÷åñêîòî áîãîñëîâèå” å îòêðèòà íà âñåêè è çà
âñè÷êè, çàùîòî òîâà å ïúðâîäîãìàòúò íà õðèñòèÿíñêàòà
âÿðà. Òîâà å òàéíàòà íà Òðîè÷íîñòòà. È öåëèÿò ïàòîñ íà
Áîãîïîçíàíèåòî å â îñìèñëÿíåòî íà òàçè òàéíà. Çàùîòî
òîâà âå÷å å çíàíèå çà Áîãà â Íåãîâîòî ñîáñòâåíî ñúùå-
ñòâî. Òàçè òàéíà å èçðå÷åíà è èçðàçèìà â äóìè. Íî òðÿá-
âà äà áúäå ïîñòèãíàòà â îïèòà êàòî òàéíñòâî íà ñúâúðøå-
íîòî Åäèíñòâî (ñðâ. ïðè Êàïàäîêèéöèòå, îñîáåíî ïðè
Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ, è ïðè Åâàãðèé). Ñ äðóãè äóìè, òÿ
òðÿáâà äà áúäå ïîñòèãíàòà ÷ðåç îïèòà íà îáîæåíèåòî, ÷ðåç
æèâîò â Áîãà, ÷ðåç ÿâëåíèåòî íà Òðîè÷íîñòòà â ñàìàòà
ïîçíàâàùà äóøà. È îòíîâî òîâà ùå áúäå äàäåíî âå÷å â
ïúëíîòà ñàìî òîãàâà, ïðè ïîñëåäíîòî îáîæåíèå - êàòî
ñúâúðøåíî ÿâëåíèå Òðîèöàòà. Òàéíàòà íà Òðîè÷íîñòòà å
òàéíà íà âúòðå-Áîæåñòâåí æèâîò. Òîâà å Áîãà èçâúí Îò-
êðîâåíèåòî, Deus Absconditus. Íî òÿ ñå ïîçíàâà ñàìî ÷ðåç
Îòêðîâåíèåòî, ÷ðåç Áîãîÿâëåíèåòî (òåîôàíèÿòà) - ÷ðåç
ÿâëåíèåòî è íèçõîæäàíåòî íà Ñëîâîòî â ñâåòà. È â Ñëî-
âîòî è ÷ðåç Ñëîâîòî ñå ïîçíàâà Áîãà Òðîèöà. ×ðåç Ñëî-
âîòî öåëèÿò ñâÿò å òàèíñòâåíî ïðîíèçàí îò Òðîè÷åñêèòå
ëú÷è. Âúâ âñÿêà âåù ìîãàò äà áúäàò ðàçïîçíàòè íåðàç-
äåëíèòå äåéñòâèÿ íà Òðèòå Èïîñòàñè. Âñè÷êî ñúùåñòâó-
âà, ðàçóìíî å è æèâåå. È â Áîæåñòâåíîòî Áèòèå íèå ñúçåð-
öàâàìå áåçíà÷àëíî ðàæäàíàòà Ïðåìúäðîñò è âå÷íî
“èçòî÷àâàíèÿ” Æèâîò. Òàêà Áîæåñòâåíàòà Åäºíèöà ñå
285
ðàçêðèâà êàòî Òðîèöà - Òðèèïîñòàñíà Ìîíàäà, “áåçïðå-
äåëíà ñðàñòíàòîñò íà Òðè Áåçïðåäåëíè”... Íå “åäíî â
äðóãî”, è íå “åäíî è äðóãî”, è íå “åäíî íàä äðóãîòî”, íî
Òðîèöàòà åäíîâðåìåííî å è Åäºíèöà. Áîã å íàïúëíî å
Òðîèöà áåç ðàçäåëåíèå, è íàïúëíî Åäèíèöà áåç ñëèâàíå...
È ñ òîâà ñå ñíåìà è îãðàíè÷åíîñòòà íà åëèíñêèÿ ïîëèòå-
èçúì, è ñóõîòàòà íà èóäåéñêèÿ ìîíîòåèçúì, êëîíÿù ïî
íÿêàêúâ íà÷èí êúì áåçáîæèå. Çà Èèñóñà Õðèñòà íÿìà íè
åëèí, íè èóäåé. Òîâà çíà÷è, ÷å â îòêðîâåíèåòî íà Òðîèöà-
òà, ÷ðåç Õðèñòà ñà ñíåòè ïðîòèâîðå÷èÿòà â ó÷åíèÿòà çà
Áîãà... Îñîáåíî òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïðåï. Ìàêñèì
å ó÷åë çà èçõîæäàíåòî íà Äóõà îò Îòöà “÷ðåç ðîäåíèÿ
Ñèí” (ñðâ. ïðè Êàïàäîêèéöèòå). Òîâà íå å íåùî äðóãî
îñâåí óòâúðæäàâàíå íà íåèçðå÷åíèÿ (íî íåîáðàòèì) ðåä
íà èïîñòàñèòå ïðè ñúâúðøåíîòî åäèíîñúùèå íà Òðîè-
÷åñêîòî áèòèå. Òâúðäå ëþáîïèòíî å, ÷å íà ïðåï. Ìàêñèì
ìó ñå å íàëîæèëî äà ñå èçêàæå çà çàïàäíîòî filioque (â
ïèñìîòî äî êèïúðñêèÿ ïðåçâèòåð Ìàðèí, çàïàçåíî ñàìî â
îòêúñèòå, ÷åòåíè íà Ôëîðåíòèíñêèÿ ñúáîð). Óñïîêîÿâàé-
êè “èçòî÷íèòå”, Ìàêñèì îáÿñíÿâà, ÷å “çàïàäíèòå íå ñìÿ-
òàò, ÷å Ñèíúò å ïðè÷èíà íà Äóõà, çàùîòî çíàÿò, ÷å Îòåö å
åäíàòà ïðè÷èíà íà Ñèíà è íà Äóõà - íà Åäèíèÿ ïî ðîæ-
äåíèå, à íà Äðóãèÿ - ïî èçõîæäàíå, è ñàìî ïîñî÷âàò, ÷å Òîé
[Äóõúò] ÷ðåç Íåãî [Ñèíúò] èçõîæäà, êàòî îáîçíà÷àâàò ïî
òîçè íà÷èí ñðîäñòâîòî è íåðàçëè÷íîñòòà íà ñúùíîñòòà”.
Òóê ïðåï. Ìàêñèì îñòàâà èçöÿëî â êðúãà íà äðåâíàòà
èçòî÷íà òðàäèöèÿ - òàéíàòà íà Òðîè÷íîñòòà å ñâðúõ ïî-
çíàíèåòî è çàåäíî ñ òîâà èìåííî â íåÿ å îïîðàòà íà ïî-
çíàíèåòî.
3. Âñè÷êî â ñâåòà å Áîæèÿ òàéíà è ñèìâîë. Ñèìâîë
å íà Ñëîâîòî, çàùîòî å Îòêðîâåíèå íà Ñëîâîòî. Öåëèÿò
ñâÿò å Îòêðîâåíèå - â îïðåäåëåí ñìèñúë êíèãà íà íåïèñà-
íîòî Îòêðîâåíèå. Èëè, â åäíî äðóãî ñðàâíåíèå - öåëèÿò
ñâÿò å îäåÿíèå íà Ñëîâîòî. Â ìíîãîîáðàçèåòî è êðàñîòà-
òà íà ñåòèâíèòå ÿâëåíèÿ Ñëîâîòî êàòî ÷å èãðàå ñ ÷îâåêà,
çà äà ãî óâëå÷å è ïðèâëå÷å - çà äà ïîâäèãíå ÷îâåêúò çàâå-
286
ñàòà è ïîä âúíøíèòå è âèäèìè îáðàçè äà ïðîçðå äóõîâ-
íèÿ ñìèñúë... Áîã Ñëîâî å Áîã íà Îòêðîâåíèåòî, Deus
revelatus. È âñè÷êî, êîåòî ñå êàçâà çà Áîæåñòâîòî â Íåãî-
âîòî îòíîøåíèå êúì ñâåòà, ñå êàçâà èìåííî è ïðåäè âñè÷-
êî çà Áîãà Ñëîâî. Áîæåñòâåíèÿò Ëîãîñ å íà÷àëî è êðàé
(öåë) çà ñâåòà, αρχη è τελος - íåãîâàòà ñúçèæàùà è ñúõðà-
íÿâàùà ñèëà, ïðåäåë íà âñè÷êè òâàðíè ñòðåìëåíèÿ è “äâè-
æåíèÿ”. È ñâåòúò ñúùåñòâóâà è ñå êðåïè èìåííî ÷ðåç
òîâà “ïðè÷àñòèå” íà Áîæåñòâåíèòå “ëîãîñè” è “åíåðãèè”,
÷ðåç íÿêàêâî ó÷àñòèå â Áîæåñòâåíèòå “ñúâúðøåíñòâà”. È
çàåäíî ñ òîâà ñå äâèæè êúì Áîãà, êúì Áîãà-Ñëîâî. Öåëè-
ÿò ñâÿò å â äâèæåíèå, â óñòðåì. Áîã å íàä äâèæåíèåòî. Íå
Òîé ñå äâèæè, à êúì Íåãî ñå äâèæè îò Íåãî ñúçäàäåíèÿò,
âúçäèãíàòèÿò è ïðèâåäåí â äâèæåíèå òâàðåí ñâÿò (ñðâ. -
Àðåîïàãèòèêèòå)... Çàäà÷àòà íà ïîçíàíèåòî å èìåííî â
òîâà, äà ñå âèäÿò è ðàçïîçíàÿò â ñâåòà íåãîâèòå ïúðâîò-
âîð÷åñêè îñíîâàíèÿ, äà ñå îïîçíàå ñâåòúò êàòî âåëèêà ñè-
ñòåìà íà Áîæèèòå äåëà, êàòî ñèñòåìà íà èçíà÷àëíèòå Áî-
æåñòâåíè äåéñòâèÿ, âîëåíèÿ è ïðîîáðàçè. Óìúò òðÿáâà äà
èçëåçå èçâúí ñåòèâíèÿ ïëàí, äà ñå îñâîáîäè îò óñëîâíîñ-
òèòå íà âúíøíîòî, åìïèðè÷åñêîòî ïîçíàíèå - è äà âúçõî-
äè êúì ñúçåðöàíèåòî, êúì “åñòåñòâåíîòî ñúçåðöàíèå”
(ϕυσικη θεωρια), ò. å. êúì ñúçåðöàíèåòî íà “åñòåñòâîòî”
(èëè ïðèðîäàòà) â íåãîâèòå ïîñëåäíè Áîæåñòâåíè îïðå-
äåëåíèÿ èëè îñíîâàíèÿ. “Ñúçåðöàíèåòî” ïðè ïðåï. Ìàê-
ñèì å èìåííî òîâà òúðñåíå íà Áîæåñòâåíèòå “ëîãîñè” íà
áèòèåòî, ñúçåðöàíèå íà Ñëîâîòî â òâîðåíèåòî êàòî Óñòðî-
èòåë è Òâîðåö. Òîâà îòíîâî å âúçìîæíî ñàìî ÷ðåç ïîäâè-
ãà. Ñàìî ïðåîáðàçåíèÿò óì ìîæå äà âèäè âñè÷êî â Ñëîâî-
òî è äà ïðîçðå íàâñÿêúäå ñâåòëèíàòà íà Ñëîâîòî .
Ñëúíöåòî íà Ïðàâäàòà ïðîñèÿâà â î÷èñòåíèÿ óì è çà íåãî
âñè÷êî èçãëåæäà ïî-èíà÷å. Íà ÷îâåê íå ïîäîáàâà äðúçêî
äà çàîáèêàëÿ òåçè êîñâåíè ïúòèùà íà çíàíèåòî è ñâîåâîë-
íî äà ñå âòóðâà êúì Íåïðèñòúïíîòî è Íåâìåñòèìîòî. Äó-
õîâíèÿò æèâîò èìà ñâîÿòà ïîñòåïåííîñò. “Ñúçåðöàíèåòî”
å âèñîêî ñòúïàëî â äóõîâíîòî èçãðàæäàíå, ïðåäïîñëåäíàòà
287
(è íåèçáåæíà) ñòåïåí íà ñàìèÿ ïðàã íà òàèíñòâåíîòî èç-
ñòúïëåíèå, âúçòîðãâàùî äóøàòà â ñâðúõñúùíîñòíèÿ ìðàê
íà Òðîè÷åñêîòî áèòèå. È îáðàòíî. Îòêðîâåíèåòî å ñòúïà-
ëî íàäîëó - îò “åñòåñòâåíàòà ñúêðîâåíîñò” íà Áîæåñòâîòî,
îò ïúëíîòàòà íà Áîæåñòâåíîòî Òðèåäèíñòâî êúì ìíîãî-
îáðàçèåòî è ìíîæåñòâåíîñòòà íà òâîðåíèÿòà. Ñëåäâàéêè
Ãðèãîðèé è Äèîíèñèé, Ìàêñèì ãîâîðè çà áëàãîòâîðÿùîòî
èçëèâàíå èëè “èçòî÷åíèå” íà Áëàãîòî (íåîïëàòîíè÷åñêè
îáðàç; ñðâ. ïðè Îðèãåí çà Ñëîâîòî êàòî “Åäíî è ìíî-
ãî”)... Ïúòÿò íà Îòêðîâåíèåòî è ïúòÿò íà Ïîçíàíèåòî
ñúîòâåòñòâàò åäèí íà äðóã. Òîâà å åäèí ïúò, íî â äâå ïîñî-
êè - Àïîêàëèïñèñ è Ãíîñèñ, Íèçõîæäàíå è Âúçõîæäàíå....
È ïîçíàíèåòî å îòãîâîðúò íà ÷îâåêà. Ïîçíàâàíåòî íà ïðè-
ðîäàòà êàòî ñúçäàíèå Áîæèå èìà ñâîÿ îñîáåí ðåëèãèîçåí
ñìèñúë. Â ñúçåðöàíèåòî äóøàòà ñå óìèðîòâîðÿâà (âïðî-
÷åì ñàìîòî ñúçåðöàíèå å âå÷å âúçìîæíî ñàìî ÷ðåç áåç-
ñòðàñòèå). Åäèí íîâ ìîòèâ òâîð÷åñêè ñå âíàñÿ â õàðìîíè-
ÿòà íà êîñìîñà. Ñâåòúò å òâàðåí, ò. å. ñúòâîðåí å è å
âúçíèêíàë. Ñúòâîðåí å îò Áîæèÿòà âîëÿ. Áîæèÿòà âîëÿ å
ñàìîòî îòíîøåíèå íà Áîãà êúì ñâåòà âúîáùå, òî÷êàòà íà
äîêîñâàíå è ñðåùàíå. Çà ïðåï. Ìàêñèì âîëÿòà âèíàãè
îçíà÷àâà îòíîøåíèåòî êúì “äðóãîòî”. È ñîáñòâåíî ñàìî
çà ñâåòà Áî㠓èçâîëÿâà”. Íå ìîæå äà ñå ãîâîðè çà âúòðå-
òðîè÷åñêà âîëÿ - âîëÿòà Áîæèÿ âèíàãè å íåðàçäåëíàòà
âîëÿ íà Ñâ. Òðîèöà... Òâàðíîñòòà íà ñâåòà ñïîðåä Ìàê-
ñèì îçíà÷àâà ïðåäè âñè÷êî îãðàíè÷åíîñò è êðàéíîñò (îã-
ðàíè÷åíîñò, çàùîòî å îïðåäåëåíîñò). Ñâåòúò íå å áåçíà÷à-
ëåí, òîé èìà íà÷àëî. Ïðåï. Ìàêñèì ðåøèòåëíî âúçðàçÿâà
ñðåùó äîãàäêèòå ñâåòà äà å âå÷íåí èëè “ñú-âå÷åí” íà Áîãà
(εξ αιδιου). Ïðè òîâà òîé åäâà ëè èìà ïðåäâèä ñàìî
Ïðîêúë (ñðâ. êíèãàòà íà Èîàí Ôèëèïîí “Çà âå÷íîñòòà
íà ñâåòà, ñðåùó Ïðîêúë”). Íàé-âåðîÿòíî òîé èìà ïðåäâèä
è Îðèãåí. “Íå ïèòàé: êàê òàêà áèäåéêè áëàã âèíàãè, Òîé
òâîðè ñåãà?... Êàê è çàùî òúé íåîòäàâíà, òîâà íåäåé èç-
ñëåäâà”... Òîâà å ïðÿêî îòõâúðëÿíå íà íåäîóìåíèÿòà íà
Îðèãåí: êàê òàêà ìîæåì äà ñè ïðåäñòàâÿìå Áîæåñòâåíàòà
288
ïðèðîäà “áåçäåéíà è ïðàçíà”?.. Ìîæå ëè äà ñå ìèñëè, ÷å
áëàãîñòòà íÿêîãà íå å áëàãîòâîðèëà è Âñåìîãúùåñòâîòî
íå å ïðèòåæàâàëî íèùî? È íèìà Áî㠓ñòàâà” Òâîðåö è
çàïî÷âà äà òâîðè?.. Ïðåï. Ìàêñèì ñòðîãî ðàçëè÷àâà Áî-
æèåòî “èçâîëåíèå” çà ñâåòà è ñàìîòî ñúùåñòâóâàíå íà
ñâåòà... Òîâà “èçâîëåíèå”, ðàçáèðà ñå, å èçâå÷íî (“ïðåä-
âå÷íèÿò Áîæè ñúâåò”). Íî òîâà âñå îùå ïî íèêàêúâ íà-
÷èí íå îçíà÷àâà âå÷íîñò èëè èç-âå÷íîñò íà ñàìèÿ ñâÿò (íà
“åñòåñòâîòî” íà ñâåòà)... “Òâîðåöúò å èçâåë è îñúùåñòâèë
çíàíèåòî çà âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî, êîåòî ïðåäñúùåñòâóâà
â Íåãî îò âå÷íîñò, êîãàòî å âúçæåëàë”... Âúçíèêâàíåòî íà
ñâåòà å îñúùåñòâÿâàíå íà ïðåäâå÷íèÿ çàìèñúë Áîæè çà
íåãî. Ñ äðóãè äóìè, ñúçäàâàíå íà ñàìèÿ òâàðåí ñóáñòðàò....
“Íèå êàçâàìå, ÷å òîé å ñúçäàòåë íå ñàìî íà êà÷åñòâîòî, íî
è íà ñàìîòî îêà÷åñòâåíî åñòåñòâî. Èìåííî çàòîâà òâîðå-
íèÿòà íå ñú-ñúùåñòâóâàò íà Áîãà îò âå÷íîñò”... Ïðåï. -
Ìàêñèì ïîä÷åðòàâà îãðàíè÷åíîñòòà íà òâàðèòå. È îáðàò-
íî, íàïîìíÿ çà Áîæèÿòà áåçãðàíè÷íîñò: “çàùîòî
íåèçñëåäèìàòà ïðåìúäðîñò íà Áåçïðåäåëíîòî Ñúùåñòâî å
íåäîñòúïíà çà ÷îâåøêîòî ðàçáèðàíå”... - Ñâåòúò å “äðó-
ãî”. Íî òîé ñå êðåïè îò ñâîèòå èäåàëíè âðúçêè. Òåçè
âðúçêè ñà “äåéñòâèÿòà” èëè åíåðãèèòå íà Ñëîâîòî.  òÿõ
Áîã ñå äîêîñâà äî ñâåòà è ñâåòúò ñå ñúïðèêîñíîâÿâà ñ
Áîæåñòâîòî... Ïðåï. Ìàêñèì ãîâîðè îáèêíîâåíî çà Áî-
æåñòâåíèòå “ëîãîñè” èëè “ñëîâà”, λογοι. Òîâà å ìíîãî
ñëîæíî, ìíîãîçíà÷íî è íàñèòåíî ïîíÿòèå (ñðâ. ïðè Êàïà-
äîêèéöèòå è ïðè Åâàãðèé, â Àðåîïàãèòèêèòå; îñîáåíî ïðè
Àâãóñòèí: rationes seminales, λογοι σπερµατικοι). Òîâà,
ïúðâî, ñà Áîæåñòâåíèòå ìèñëè è èçâîëåíèÿ, ïðåäðåøåíèÿ
èëè “ïðåäîïðåäåëåíèÿ” íà Áîæèÿòà âîëÿ (προορισµοι) -
“âå÷íè ìèñëè íà âå÷íèÿ Óì”, â êîèòî Òîé çàìèñëÿ è ïî-
çíàâà ñâåòà. Êàòî íÿêàêâè òâîð÷åñêè ëú÷è “ëîãîñèòå” ñå
ðàçïðúñâàò îò Áîæåñòâåíîòî ñðåäîòî÷èå è îòíîâî ñå ñúáè-
ðàò â íåãî. Áîã Ñëîâî å íÿêàêúâ òàèíñòâåí êðúã íà ñèëè
è ìèñëè (ñðâ. îùå ïðè Êëèìåíò Àëåêñàíäðèéñêè)... È
âòîðî, òîâà ñà ïðîîáðàçèòå íà íåùàòà (“ïàðàäèãìèòå”).
289
Ïðè òîâà - äèíàìè÷íè ïðîîáðàçè. “Ëîãîñúò” íà åäíà âåù
å íå ñàìî íåéíàòà “èñòèíà” èëè “ñìèñúë”, è íå å ñàìî
“çàêîíúò” èëè “îïðåäåëåíèåòî” (“îðîñúò”), à ïðåäè âñè÷-
êî íåéíîòî îáðàçóâàùî íà÷àëî... Ìàêñèì ðàçëè÷àâà “ëî-
ãîñ íà åñòåñòâîòî” (èëè çàêîí), “ëîãîñ íà ïðîìèøëåíèå-
òî” è “ëîãîñ íà ñúäà” (λογοι της κρισεως). Òàêà å îáõâàíàòà
öÿëàòà ñúäáà íà âñè÷êè íåùà è íà âñÿêà âåù îò âúçíèêâà-
íåòî £ äî êðàÿ íà ñâåòîâíèÿ ïðîöåñ... Â îíòîëîãèÿòà ïðå-
ï. Ìàêñèì å áëèçúê äî Ãðèãîðèé Íèñèéñêè. È çà íåãî
ñåòèâíèÿò ñâÿò å íå-âåùåñòâåí â íåãîâèòå êà÷åñòâåíè îñ-
íîâè. Òîé å íÿêàêâî òàèíñòâåíî óïëúòíåíèå” (èëè äîðè
“ñãúñòÿâàíå” íà äóõîâíèÿ ñâÿò. Âñè÷êî â ñâåòà â ñâîèòå
äúëáèíè å äóõîâíî. È íàâñÿêúäå ìîæå äà ñå ðàçïîçíàå
òúêàíòà íà Ñëîâîòî... Â ñâåòà èìà äâà ïëàíà: äóõîâåí
èëè óìîïîñòèãàåì (τα νοητα) è ñåòèâåí èëè òåëåñåí. È
ìåæäó òÿõ èìà ñòðîãî è òî÷íî ñúîòâåòñòâèå... Ñåòèâíèÿò
ñâÿò íå å ïðåìèíàâàù è îòìèíàâàù ïðèçðàê, íå å ðàçïàä
èëè óìàëÿâàíå íà áèòèåòî, à ïðèíàäëåæè íà ïúëíîòàòà
èëè öåëîñòíîñòòà íà áèòèåòî. Òîé å îáðàç, “òèï” (τυπος)
èëè ñèìâîë íà äóõîâíèÿ ñâÿò. È â ñúùíîñòòà ñè ñâåòúò å
åäèíåí è åäèí. “Çàùîòî öåëèÿò óìîïîñòèãàåì ñâÿò òàèí-
ñòâåíî è ñèìâîëè÷åñêè (“â ñèìâîëè÷åñêè åéäîñè”) ñå îò-
ðàçÿâà â ñåòèâíîòî, τυπουµενος φαινεται - çà îíåçè, êîèòî
óìåÿò äà âèæäàò. È ñåòèâíèÿò ñâÿò ñúñ ñâîèòå îñíîâàíèÿ
(τοις λογοις) èçöÿëî ñå ñúäúðæà â óìîïîñòèãàåìîòî
(ενυπαρχων). Íàøèÿò ñâÿò ñå çàêëþ÷àâà â òîâà, â ñâîèòå
ëîãîñè; è îíçè ñâÿò - â íàøèÿ, îòíîñíî îáðàçèòå (τοις
τυποις)”... Âðúçêàòà íà äâàòà ñâÿòà å íåðàçäåëíà è íå-
ñëèòíà - Ìàêñèì ÿ îïðåäåëÿ êàòî “òúæäåñòâî ïî èïîñ-
òàñ”. “Óìîïîñòèãàåìèÿò ñâÿò ñå íàìèðà â ñåòèâíèÿ, êàêòî
äóøàòà ñå íàìèðà â òÿëîòî, à ñåòèâíèÿò ñâÿò å ñúåäèíåí ñ
óìîïîñòèãàåìèÿ, êàêòî òÿëîòî å ñúåäèíåíî ñ äóøàòà. Äâà-
òà ñâÿòà ñúñòàâÿò åäèí ñâÿò, êàêòî äóøàòà è òÿëîòî ñúñòà-
âÿò åäèí ÷îâåê”... Ñàìà ïî ñåáå ñè “âåùåñòâåíàòà ñúùíîñò”
(ò. å. ìàòåðèÿòà) å íà÷àëî íà “íåáèòèåòî” (µη ον). Íî òÿ
èçöÿëî å ïðîíèçàíà îò “äóõîâíèòå ñëîâà” (“ëîãîñèòå”) è
290
“ÿâÿâàíîòî” (“ôåíîìåíèòå”) å äîáðå óêðåïåíî ⠓óìîïî-
ñòèãàåìîòî” (⠓íîóìåíèòå”). Äîêîëêîòî è öåëèÿò âåùå-
ñòâåí ñâÿò å ïðèîáùåí å ïðè÷àñòåí íà Ñëîâîòî. È ñàìî
÷ðåç òîâà ïðèîáùàâàíå òîé èçíèêâà îò íå-áèòèåòî... Óìî-
ïîñòèãàåìîòî áèòèå ñúùåñòâóâà èçâúí âðåìåòî, íî òîâà íå
çíà÷è “âúâ âå÷íîñòòà”, à çíà÷è “âúâ âåêîâåòå”. Óìîïîñòè-
ãàåìîòî íå å áåçíà÷àëíî, à “èìà íà÷àëîòî íà áèòèåòî ñè
âúâ âåêîâåòå”, εν αιωνι... Òî çàïî÷âà äà ñúùåñòâóâà, ïðîèç-
õîæäà, èäâà îò íå-áèòèåòî â áèòèå. Íî íå ìó ñå ïîëàãà
êðàé ÷ðåç ðàçðóøåíèå. Îò Áîãà Òâîðåö ìó å äàäåíà íå-
ðàçðóøèìîñò.  òàçè “íå-ñâúðøâàùîñò” èìåííî ñå ñúñòîè
“èçâúí-âðåìåííîñòòà” íà óìîïîñòèãàåìîòî áèòèå, ò. å. íå-
îáõâàíàòîñòòà ìó îò âðåìåòî. È âñå ïàê εν αιωνι ïî íè-
êàêúâ íà÷èí è â íèêàêúâ ñëó÷àé íå îçíà÷àâà αει... Ïðå-
ï. Ìàêñèì îïðåäåëÿ òîâà òàêà: “Åîíúò å âðåìå áåç
äâèæåíèå è âðåìåòî å åîí, èçìåðâàí ÷ðåç äâèæåíèåòî”.
Ïðè òîâà íå ñå ñíåìà âçàèìíîòî èì ñúîòâåòñòâèå è ñú-
èçìåðèìîñò (“ñèìåòðè÷íîñò”, êàêòî êàçâà ñàìèÿò Ìàêñèì).
À èñòèíñêàòà âå÷íîñò íà Áîæåñòâîòî å íå-ñúèçìåðèìà è ñ
åîíèòå; òóê áåçóñëîâíî íå å ïðèëîæèìî íèêàêâî “êàêòî”
è “êîãàòî”... Íà âúðõà íà òâàðíàòà ñòúëáà ñòîè àíãåëñêè-
ÿò ñâÿò, ñâåòúò íà ÷èñòèòå äóõîâå. Çà àíãåëñêèÿ ñâÿò ïðå-
ï. Ìàêñèì ãîâîðè ìàëêî è ïî Àðåîïàãèòèêèòå. Íå àíãåë-
ñêèÿò ñâÿò å ñðåäîòî÷èå íà òâàðòà - èìåííî çàòîâà, çàùîòî
àíãåëèòå ñà áåçïëúòíè (ñàìî ïàäíàëèòå äóõîâå ñà âúâëè-
÷àò âúâ âåùåñòâîòî ÷ðåç ñèëàòà íà ñâîåòî íå÷åñòèâî âúæäå-
ëåíèå è ïðèñòðàñòèå). Ñðåäîòî÷èå íà òâàðòà ìîæå äà áúäå
ñàìî ÷îâåêúò, êîéòî ðåàëíî ñúáèðà â ñåáå ñè äâàòà ñâÿòà:
äóõîâíèÿ (“áåçïëúòíèÿ”) è âåùåñòâåíèÿ (ñðâ. ïðè Ãðè-
ãîðèé Íèñèéñêè). È â ó÷åíèåòî çà ÷îâåêà ïðè ïðåï. -
Ìàêñèì ñ îñîáåíà ñèëà å èçðàçåí ñèìâîëè÷åñêèÿò ìîòèâ.
Ïî ñèëàòà íà ñâîåòî äâóåäèíñòâî ÷îâåêúò å ïî ïðåèìóùå-
ñòâî ñèìâîëè÷íî ñúùåñòâî... Ïðèíöèïúò íà âçàèìíîòî ñèì-
âîëè÷åñêî îòðàæåíèå íà åäíè ÷àñòè îò ñâåòà â äðóãè å
ìíîãî õàðàêòåðåí çà öÿëàòà ñèñòåìà íà ïðåï. Ìàêñèì.
Âñúùíîñò òîâà íå å íèùî äðóãî, îñâåí ïðèíöèïúò íà õàð-
291
ìîíèÿòà è ðåäà, êàêòî è ïðè Äèîíèñèé. Íî ïðè Ìàêñèì
èìà ïîâå÷å äèíàìèçúì. Ðåäúò å è äàäåí, è çàäàäåí. Ñâåòúò
å óñòðîåí, íî òðÿáâà äà áúäå îùå ïî-óñòðîåí è ñúáðàí. È
â òîâà å çàäà÷àòà íà ÷îâåêà, ïîñòàâåí â ñðåäîòî÷èåòî íà
òâîðåíèåòî. Â òîâà å ñúäúðæàíèåòî íà òâàðíèÿ ïðîöåñ...
Ïîòåíöèàëíî öåëèÿò ñâÿò å îòðàçåí è êàòî ÷å âïèñàí è â
òâàðíèÿ ðàçóì - â òîâà å îáîñíîâàíà âúçìîæíîñòòà çà
ïîçíàíèå âúîáùå. Íî ñàì ïî ñåáå ñè ÷îâåøêèÿò ðàçóì íå
ìîæå äà ïîçíàå íèùî, âúçìîæíîñòòà çà ïîçíàíèå ñòàâà
äåéñòâåíà ñàìî â äåéñòâèòåëíîòî îòíîøåíèå êúì âúíøíèÿ
ñâÿò. Ïðåï. Ìàêñèì âèíàãè ïîä÷åðòàâà òàçè íåîáõîäè-
ìîñò îò âðúçêà íà ÷îâåêà ñúñ ñðåäàòà. Çàùîòî òîé âèæäà
â ÷îâåêà åäèí “ìàëúê ñâÿò”, ñðåäèíà è ñðåäîòî÷èå íà òâàð-
íîòî áèòèå èçîáùî. Òîé ñúùî ñìÿòà, ÷å öåëòà íà ÷îâåêà å
â òîâà äà îáõâàíå è îáåäèíè â ñàìèÿ ñåáå ñè öåëèÿ ñâÿò
(ενωσις) è äà ãî âúçñúåäèíè ñúñ Ñëîâîòî, îò âå÷íîñò
ñúäúðæàùî â Ñåáå Ñè æèâîòâîðÿùèòå îñíîâàíèÿ çà âñÿ-
êî áèòèå. ×îâåê òðÿáâà äà îáåäèíè â ñåáå ñè âñè÷êî è
÷ðåç ñåáå ñè äà ãî ñúåäèíè ñ Áîãà. Êúì òîâà òîé å ïðèçâàí
îò ñúòâîðåíèåòî ñè. È â òîâà ïðèçâàíèå âå÷å å çàêëþ÷åíà
òàéíàòà íà Áîãî÷îâå÷åñòâîòî.
4. ×îâåêúò å ñúçäàäåí êàòî ìèêðîêîñìîñ - “âúâ ãîëå-
ìèÿ ñâÿò - ìàëúê [ñâÿò]”. Òàéíàòà íà ñúòâîðåíèåòî è íà
ìèðîçäàíèåòî ñå îòêðèâà èìåííî â ÷îâåêà. È çàåäíî ñ òîâà
èìåííî ÷îâåêúò å æèâ îáðàç íà Ñëîâîòî â òâîðåíèåòî.
×îâåêúò å îáðàç Áîæè è â íåãî òàèíñòâåíî ñà ñúñðåäîòî÷å-
íè âñè÷êè Áîæåñòâåíè ñèëè è åíåðãèè, îòêðèâàùè ñå â ñâå-
òà. Òîé ñàìèÿò òðÿáâà äà ñòàíå “óìåí ñâÿò”. Ïîðàäè ñàìî-
òî ñè óñòðîåíèå òîé å ïðèçâàí çà îáîæåíèå è çàòîâà èìåííî
â íåãî äà ñå èçâúðøè îáîæåíèåòî íà âñè÷êè òâàðè, çàðàäè
êîåòî òå ñà çàìèñëåíè è ñúòâîðåíè... ×îâåêúò ïðåäè âñè÷-
êî å ïðèçâàí äà ñúåäèíÿâà. Òîé òðÿáâà äà ñíåìå è ïîãàñè â
ñàìèÿ ñåáå ñè âñè÷êè “ðàçäåëåíèÿ” íà òâàðíîòî åñòåñòâî
(“ðàçäåëåíèÿ”, διαιρεσεις, à íå “ðàçëè÷èÿ”, ÷èåòî îñíîâà-
íèå å â Ñëîâîòî; ñðâ. îùå ïðè Ôèëîí ó÷åíèåòî çà Ñëîâî-
òî-äåëèòåë, Λογος-το µευς). ×îâåêúò ñàì ïî ñåáå ñè òðÿáâà
292
äà ïðåîäîëåå ðàçäåëåíèåòî íà ïîëîâåòå, çàùîòî â ñâîåòî
ïðåäíàçíà÷åíèå òîé å åäèí (“åäèíåí ÷îâåê”) - â òîâà îò-
íîøåíèå Ìàêñèì èçöÿëî íàïîìíÿ Ãðèãîðèé Íèñèéñêè. È
çàåäíî ñ òîâà òîé îòõâúðëÿ îðèãåíèñòêîòî ïðåäïîëîæåíèå
çà ïðåäñúùåñòâóâàíåòî íà äóøèòå. ×îâåê íèêîãà íå å áèë
“áåçïëúòåí” (ασαρκος èëè ασωµατος), ìàêàð è ïî ñâîÿòà
ïðèðîäà äóøàòà äà íå çàâèñè îò òÿëîòî (è çàòîâà å íåòëåí-
íà) è ïðèòåæàâà ñïîñîáíîñò çà ðàâíîàíãåëñêî Áîãîïîçíà-
íèå. Íî ÷îâåêúò íå å äóøà, âêëþ÷åíà â òÿëîòî - íå å ñáîð
îò äóøà è òÿëî. Äóøàòà âúçíèêâà (è ñå ðàæäà) çàåäíî ñ
òÿëîòî. ×îâåê îò ñàìîòî íà÷àëî å ñúçäàäåí äà áúäå òàêúâ,
êàêúâòî å ñåãà (ìîæå áè “â ïðåäçíàíèå” íà ãðåõîïàäåíè-
åòî; ñðâ. ïðè Ãðèãîðèé Íèñèéñêè è ïðè Íåìåçèé ⠓Çà
ïðèðîäàòà íà ÷îâåêà”). Íî áåç ãðåõà íèçøåòîùåøå äà ñå
ïîä÷èíÿâà íà âèñøåòî. Ãðåõúò å ðàçðóøàâà òàçè âúçìîæ-
íà è ïðåäíàáåëÿçàíà ñèìôîíèÿ è õàðìîíèÿ. Íàñòúïâà
áåçðåäèåòî - è â íåãî å öÿëàòà îñòðîòà íà ãðåõîïàäåíèåòî.
Çàùîòî òî å ïðÿêàòà ïðîòèâîïîëîæíîñò íà ïðèçâàíèåòî
íà ÷îâåêà... Òîé òðÿáâàøå äà ñúåäèíè â ñåáå ñè öåëèÿ
ñâÿò è ñèëèòå ñè â öÿëàòà èì ïúëíîòà äà íàñî÷è êúì Áîãà.
×ðåç îñúùåñòâÿâàíåòî íà èñòèíñêàòà èåðàðõèÿ è ñúãëà-
ñóâàíîñò íà êîñìè÷åñêèòå ñèëè ÷îâåêúò ùåøå ïðåâúðíå
âñè÷êèÿ ñâÿò â öÿëîñòåí è åäèíåí îðãàíèçúì. È òîãàâà
ïîòîöè îò áëàãîäàò ùÿõà äà ñå èçëåÿò â ñâåòà, è Áîã ùåøå
äà ñå ÿâè âúâ âñè÷êî èçöÿëî, äàðÿâàéêè íà òâàðòà íåïðå-
õîäíîòî è âå÷íî áëàæåíñòâî... Åòî òàçè öåë íå ñå èç-
ïúëíè. Ñ ãðåõîïàäåíèåòî áå ðàçêúñàíà âåðèãàòà íà áèòè-
åòî - ñìúðòòà âëåçå â ñâåòà - ðàçåäèíÿâàùà è ðàçëàãàùà...
Îò òîâà íå ñå ïðîìåíÿ ïëàíúò è ñòðîÿò íà ñâåòà. Çàäà÷àòà
îñòàâà ñúùàòà. È íåîñúùåñòâåíà ÷ðåç òâîð÷åñòâîòî íà
ïúðâèÿ ÷îâåê, òÿ ñå ðàçðåøàâà îò Áîæåñòâåíàòà ñèëà ÷ðåç
“îáíîâëåíèåòî íà åñòåñòâîòî”, â Íîâèÿ Àäàì, âúâ Âúïëúùå-
íèåòî íà Ñëîâîòî... Õàðàêòåðíî çà ïðåï. Ìàêñèì å òîâà,
÷å òîé ñúäè çà Ñòàðîçàâåòíèÿ Àäàì ïî Íîâèÿ (çà “íà÷à-
ëîòî” ïî “êðàÿ”, “òåëåîëîãè÷åñêè”, êàêòî ñàì îòáåëÿçâà)
è ðàçãàäàâà ïðèçâàíèåòî íà ÷îâåêà ïî Áîãî÷îâåøêàòà
293
ïúëíîòà. Çàùîòî çà íåÿ å ïðåäíàçíà÷åíî ÷îâåøêîòî åñòå-
ñòâî îò ñàìîòî íà÷àëî, ïî ïúðâî-çàìèñúë è ïúðâî-èçâîëå-
íèå Áîæèå.  òîçè ñìèñúë ÷îâåêúò å ïî ïðåèìóùåñòâî
Áîæèå Îòêðîâåíèå... Òîé å òâàðíî ïîäîáèå íà Ëîãîñà. Ñ
òîâà âå÷å ñå ïðåäèçâåñòÿâà Âú÷îâå÷àâàíåòî íà Ñëîâîòî
êàòî èçïúëíåíèå íà ïðåäâå÷íèÿ ñúâåò Áîæè çà ñâåòà... È
â îáðàçà íà Õðèñòà ñå ñú÷åòàâà ïúëíîòàòà íà Áîæåñòâîòî
è ïúëíîòàòà íà òâàðòà... Âúïëúùåíèåòî íà Ñëîâîòî ñïî-
ðåä Ìàêñèì âëèçà â Áîæèåòî ïðúâîèçâîëåíèå çà ñúòâî-
ðåíèåòî íà ñâåòà. È Ïðåìúäðîñòòà Áîæèÿ ðàçëè÷àâà òâà-
ðèòå. À Áîæåñòâåíàòà Ëþáîâ ãè ñúåäèíÿâà - ïîìåæäó èì
è ñ Áîãà. Ñëîâîòî ñå âúïëúùàâà è òâàðòà âúçõîæäà êúì
Áîãîïîäîáèåòî. “Âúïëúùåíèåòî” è “îáîæåíèåòî”
(σαρκωσις è θεωσις) ñà äâå ñâúðçàíè äâèæåíèÿ. Â èçâåñ-
òåí ñìèñúë Ñëîâîòî ñå âúïëúùàâà âèíàãè è âúâ âñè÷êî
(çàùîòî â ñâåòà âñè÷êî å îòðàæåíèå íà Ñëîâîòî), è îñîáå-
íî â ÷îâåêà, ïîñòàâåí íà ïðåäåëà íà ñâåòà êàòî ïðèåìíèê
íà Áîæèÿòà áëàãîäàò. È Âúïëúùåíèåòî íà Ñëîâîòî çàâú-
ðøâà íèçõîæäàíåòî íà Áîãà â ñâåòà, è ñúçäàâà âúçìîæíî-
ñòòà çà îáðàòíîòî äâèæåíèå. Áîã ñòàâà ÷îâåê, âú÷îâå÷àâà
ñå ïîðàäè Ñâîåòî ÷îâåêîëþáèå. È ÷îâåêúò ñòàâà áîã ïî
áëàãîäàò, îáîæàâà ñå - ÷ðåç ñâîåòî áîãîëþáèå.  ëþáîâòà
ñå èçâúðøâà “ïðåêðàñåí êðúãîâðàò”, καλη αντιστροφη...
Õðèñòîñ Áîãî÷îâåêúò å íà÷àëî è êðàé íà öÿëîòî äîìî-
ñòðîèòåëñòâî, ñðåäèíà è ñðåäîòî÷èå íà âñè÷êè âåêîâå è
âñÿêî áèòèå... Áîæåñòâåíîòî äîìîñòðîèòåëñòâî å íåçàâè-
ñèìî îò ÷îâåøêàòà ñâîáîäà, îò íåéíèÿ èçáîð è ñúãëàñèå -
çàùîòî òî å ïúðâè÷íèÿò òâîð÷åñêè Áîæè çàìèñúë. È òîé
ùåøå äà ñå îñúùåñòâè è íåçàâèñèìî îò ãðåõîïàäåíèåòî.
“Ñëîâîòî ñòàíà ïëúò” íå ñàìî çàðàäè èçêóïëåíèåòî. Â
äåéñòâèòåëíàòà èñòîðèÿ Áîæèåòî ïîïå÷åíèå ñå îñúùåñòâÿ-
âà âúâ âå÷å ïàäíàëèÿ è ðàçïîêúñàí ñâÿò. È Áîãî÷îâåêúò
ñòàâà Èçêóïèòåë, æåðòâåí Àãíåö. Îñúùåñòâèëàòà ñå èñòî-
ðèÿ å èñòîðèÿ íà ïàäíàëèÿ è âúçñòàíîâÿâàí îò ïàäåíèåòî
ñâÿò, èçöåëÿâàí îò çëîòî è îò ãðåõà. Íî òàéíàòà íà Áîãî-
÷îâå÷åñòâîòî, òàéíàòà íà Áîæåñòâåíàòà ëþáîâ å ïî-îáøèðíà
294
è ïî-äúëáîêà îò èçêóïèòåëíîòî ìèëîñúðäèå... Öÿëîòî
Îòêðîâåíèå å Áîãîâúïëúùåíèå è Âú÷îâå÷àâàíå íà Ñëî-
âîòî. Â òîçè ñìèñúë öÿëîòî Îòêðîâåíèå å àíòðîïîìîð-
ôè÷íî... Òîâà ïðÿêî ñå îòíàñÿ çà Ïèñàíèåòî. Òî öÿëîòî å
íàïèñàíî çà Íåãî - çà Õðèñòà Áîãî÷îâåêà, íå ñàìî çà Ñëî-
âîòî. Çàòîâà å íåäîñòàòú÷íî è äîðè ïðåâðàòíî ïðÿêîòî è
áóêâàëíî ðàçáèðàíå íà Ïèñàíèåòî. Çàùîòî ñàìàòà èñòî-
ðèÿ âèíàãè å ñàìî ñèìâîë, ÿâÿâàù è ïðèêðèâàù äóõîâíà-
òà ðåàëíîñò. Ñúùîòî ñå îòíàñÿ è äî áîãîñëóæåíèåòî, êúäåòî
âñÿêî äåéñòâèå å òàéíîäåéñòâèå, ñèìâîëè÷åñêè îçíà÷àâà-
ùî è îñúùåñòâÿâàùî îïðåäåëåíè ñúáèòèÿ â íåçðèìèÿ
óìîïîñòèãàåì ïëàí... Çàòîâà áóêâàëíîòî è äèðåêòíî ðàç-
áèðàíå íà Ïèñàíèåòî å êàòî ÷å - óáèâàíå íà Õðèñòà, îáè-
òàâàù ïîä áóêâàòà íà Ïèñàíèåòî; è çàêúñíÿë èóäàèçúì -
òà íàëè “áóêâàòà” íà Çàêîíà å îòìåíåíà ñ ïðèøåñòâèåòî
íà èñòèíàòà è áëàãîäàòòà. Áóêâàëèçìúò â åêçåãåòèêàòà å
èóäàèñòè÷åñêà íå÷óâñòâèòåëíîñò êúì Âúïëúùåíèåòî...
Çàùîòî êàòî öÿëî Ïèñàíèåòî ïðåäñòàâëÿâà íÿêàêâî
Âúïëúùåíèå íà Ñëîâîòî - òîâà å “ñìèñúëúò (ñèëà) íà
âñè÷êè ãàäàíèÿ è îáðàçè íà Ïèñàíèåòî è ïîçíàíèåòî íà
âèäèìèòå è íåâèäèìè òâàðè”... Íåïîñðåäñòâåíî îò Ñëî-
âîòî ñå íàó÷àâàò è áîãîìúäðèòå îòöè, ïîìàçàíè îò Äóõà...
Îò Ñëîâîòî ñà è äóõîâíèòå îçàðåíèÿ íà äðåâíèòå ïàòðè-
àðñè è âñè÷êè ñâåòèè... Òàêà ïðè Ìàêñèì îæèâÿâà îò÷àñ-
òè àðõàè÷íàòà èäåÿ çà “ñåìåíàòà íà Ñëîâîòî”... Öÿëîòî
ó÷åíèå íà ïðåï. Ìàêñèì çà Áîãîïîçíàíèåòî å ïî ñúùå-
ñòâî õðèñòîöåíòðè÷íî. Ïúðâî, öÿëàòà çàäà÷à íà ïîçíàíè-
åòî å â òîâà äà ðàçïîçíàå îñúùåñòâÿâàùîòî ñå Áîãî÷îâå-
÷åñòâî êàòî îñíîâíà òåìà íà òâàðíîòî áèòèå è æèâîò. Âòîðî,
ñàìîòî ïîçíàíèå å âúçìîæíî ñàìî çàòîâà, çàùîòî Áîã Ñëîâî
íèçõîæäà â íÿêàêâè ïîçíàâàåìè îáðàçè, à ÷îâåêúò å ñúçäà-
äåí ïî îáðàçà íà Ñëîâîòî, êàòî ïðåäâàðÿíå íà Íåãîâîòî
ïðåäèçâîëåíî âú÷îâå÷àâàíå. ×îâåêúò å ñúçäàäåí ïî îáðàç
Áîæèé è çàòîâà èñòèíàòà å ÷îâåêîîáðàçíà.

295
 3. ÁÎÃÎ×ÎÂÅÊÚÒ

1. Âúïëúùåíèåòî íà Ñëîâîòî å îñíîâàíèå è öåë íà

Îòêðîâåíèåòî, íåãîâà îñíîâíà òåìà è ñìèñúë. È îò íà÷à-
ëî Áîã Ñëîâî ñå îïðåäåëÿ çà âú÷îâå÷àâàíå, çà äà ñå èç-
âúðøè â Áîãî÷îâåøêîòî ñúåäèíåíèå îñâåùàâàíåòî è îáî-
æåíèåòî íà òâàðòà, íà öåëèÿ ñâÿò. Çàùîòî ÷îâåêúò å
ìèêðîêîñìîñ, ñòîè íà ãðàíèöàòà ìåæäó ñâåòîâåòå, ñúåäè-
íÿâà â ñåáå ñè âñè÷êè àñïåêòè íà áèòèåòî è å ïðèçâàí äà
îáåäèíè è ñúáåðå âñè÷êî â ñåáå ñè (ñðâ. ïðè Ãðèãîðèé
Íèñèéñêè). Â ïåðñïåêòèâàòà íà òîâà óíèâåðñàëíî îñâå-
ùàâàíå íà áèòèåòî îñîáåíî ÿñíî ñå âèæäà è ñòàâà ðàçáè-
ðàåìà óìîçðèòåëíàòà âÿðíîñò íà ñòðîãèÿ è òî÷åí äèîôè-
çèòèçúì. Òîâà å íå ñàìî ñîòåðèîëîãè÷åñêà àêñèîìà (èëè
ïîñòóëàò). È ïúëíîòàòà (“ñúâúðøåíñòâîòî”) íà ÷îâåø-
êîòî åñòåñòâî â Õðèñòà ïðåï. Ìàêñèì ïîêàçâà íå ñàìî
÷ðåç íåîáõîäèìîñòòà îò Èçêóïëåíèåòî (“òîâà, êîåòî íå å
âúçïðèåòî - òî íå å èçöåëåíî” - è òîé ïîâòàðÿ òåçè äóìè
íà ñâ. Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ). Çàùîòî ñâåòúò å ñúçäàäåí ñàìî
çà òîâà - ïðè èçïúëâàíåòî íà ñúäáàòà ìó - Áîã äà áúäå âúâ
âñè÷êî è âñè÷êî äà ñòàíå ïðè÷àñòíî Íåìó ÷ðåç Âúïëúòå-
íîòî Ñëîâî. Îòòóê å ÿñíî, ÷å âúâ Âúïëúùåíèåòî òðÿáâà
äà áúäå âúçïðèåòà è óñâîåíà îò Ñëîâîòî öÿëàòà ïúëíîòà
íà òâàðíîòî åñòåñòâî (παντα τα ηµων), “áåç âñÿêàêúâ ïðî-
ïóñê”...  ïàäíàëèÿ ñâÿò Âúïëúùåíèåòî ñå ÿâÿâà Èçêóï-
ëåíèå, ñïàñåíèå. Íî òî å ðåøåíî èçâå÷íî íå êàòî ñðåäñòâî
çà ñïàñåíèåòî, íî êàòî èçïúëíåíèå òâàðíîòî áèòèå èçîá-
ùî, êàòî íåãîâî îïðàâäàíèå è îáîñíîâàâàíå. È çàòîâà
èìåííî ñàìîòî Èçêóïëåíèå ñúâñåì íå ñå èç÷åðïâà åäèí-
ñòâåíî ñàìî ñ îòðèöàòåëíèòå ìîìåíòè (îñâîáîæäåíèåòî
îò ãðåõà, îñúæäàíåòî, òëåíèåòî, ñìúðòòà). Ãëàâíîòî å ñà-
ìèÿò ôàêò íà íåðàçäåëíîòî ñúåäèíÿâàíå íà åñòåñòâàòà -
íàâëèçàíåòî íà Æèâîòà â òâàðíîòî áèòèå... Çà íàñ âïðî-
÷åì å ïî-ëåñíî äà ðàçáåðåì Âúïëúùåíèåòî êàòî ïúò çà
ñïàñåíèåòî. È íàé-âàæíà å èìåííî òàçè ñòðàíà - çàùîòî
296
íèå òðÿáâà ïðåäè âñè÷êî èìåííî äà ñå ñïàñÿâàìå â Õðèñ-
òà è ÷ðåç Õðèñòà.
2. Òàéíàòà íà Áîãî÷îâå÷åñòâîòî äåéñòâà â ñâåòà îò
ñàìîòî íà÷àëî.Ïðåï. Ìàêñèì ðàçëè÷àâà äâà ìîìåíòà è
ïåðèîäà: “òàèíñòâîòî íà Áîæåñòâåíîòî âú÷îâå÷àâàíå” è
“áëàãîäàòòà íà ÷îâåøêîòî Îáîæåíèå”. Ñòàðèÿò Çàâåò è
íåîñúùåñòâèëàòà ñå îùå èñòîðèÿ íà Öúðêâàòà. Åâàíãåëñ-
êàòà èñòîðèÿ å ñðåäîòî÷èå è ãðàíèöà ìåæäó äâå åïîõè,
âðúõ è ìèñòè÷åñêè ôîêóñ íà äîìîñòðîèòåëñòâîòî... Òÿ å
èçïúëíåíèå (çàâúðøåê) íà îòêðîâåíèÿòà íà Ñëîâîòî â
ñúòâîðåíèÿ îò Íåãî ñâÿò, â äàäåíèÿ îò Íåãî çàêîí è ïèñà-
íèå... Õðèñòîñ ñå ðàæäà îò Äåâàòà. È ïîðàäè òîâà ïðåäè
âñè÷êî Òîé å åäèíîñúùåí íà íàñ (“ñúùèÿ ïî ñúùåñòâîòî
Ñè”). Íî Òîé ñå ðàæäà íå îò ñåìå, à ñ íåïîðî÷íî è äåâ-
ñòâåíî ðîæäåíèå, êîåòî “ñå ðúêîâîäè íå îò çàêîíà íà ãðå-
õà, à îò çàêîíà íà Áîæåñòâåíàòà ïðàâäà”. Çàòîâà Òîé å
ñâîáîäåí îò ãðåõà (îò íàñëåäñòâåíèÿ ãðÿõ, ïðåäàâàí ïðå-
äè âñè÷êî ⠓áåççàêîíèåòî” íà ïëúòñêîòî çà÷àòèå; ñðâ.
îñîáåíî ïðè Ãðèãîðèé Íèñèéñêè). Òîé âúçïðèåìà ïúðâîç-
äàíàòà, îùå íåïîðî÷íà ÷îâåøêà ïðèðîäà òàêàâà, êàêâàòî
òÿ å áèëà èçêîííî ñúòâîðåíà îò Áîãà, êàêâàòî ÿ å èìàë
Àäàì ïðåäè ïàäåíèåòî. È ñ òîâà “îáíîâÿâà” åñòåñòâîòî,
ÿâÿâà ãî áåç ãðåõà, “â êîéòî èìåííî ñå ñúñòîè âåòõîñòòà”
(ñòàðååíåòî)... È âñå ïàê çàðàäè íàøåòî èçêóïëåíèå Ãîñ-
ïîä èçíà÷àëíî ïîä÷èíÿâà Ñåáå Ñè íà ïîðÿäúêà íà ñòðà-
äàíèÿòà è òëåíà, äîáðîâîëíî ïðèåìà è ñúèçâîëÿâà ñìúðòíî-
ñòòà è ñàìàòà ñìúðò, îò êîåòî áè ìîãúë äà áúäå íàïúëíî
ñâîáîäåí, áèäåéêè èçâúí ãðåõà. Ãîñïîä ïîä÷èíÿâà Ñåáå
Ñè íà ïîñëåäñòâèÿòà íà ãðåõà, îñòàâàéêè íåïðè÷àñòåí íà
ñàìèÿ ãðÿõ... Â òîâà å Íåãîâîòî öåëèòåëíî ïîñëóøàíèå.
Òîé ñòàâà ÷îâåê “íå ïî çàêîíà íà åñòåñòâîòî”, à ïî äîìî-
ñòðîèòåëíàòà Ñè âîëÿ. “Íåâèíåí è áåçãðåøåí, Òîé å
ïëàòèë âìåñòî ëþäåòå öåëèÿ äúëã, òàêà ñÿêàø Ñàì å áèë
ïîâèíåí, è ñ òîâà îòíîâî ãè å âúðíàë êúì ïúðâîáèòíàòà
áëàãîäàò íà öàðñòâîòî. Äàë å ñàìèÿ Ñåáå Ñè çà íàñ êàòî
öåíà íà èçêóïëåíèåòî è èçáàâëåíèåòî è çàðàäè íàøèòå
297
òëåòâîðíè ñòðàñòè å âúçäàë ÷ðåç Ñâîåòî æèâîòâîðÿùî
ñòðàäàíèå - öåëèòåëíèÿ ëåê è ñïàñåíèå íà öåëèÿ ñâÿò”...
Õðèñòîñ âëèçà ⠓ñòðàäàòåëíèÿ” (èëè “ñòðàñòíèÿ”) ðåä
íà íåùàòà, æèâåå â íåãî, íî îñòàâà âúòðåøíî íåçàâèñèì è
ñâîáîäåí îò íåãî. “Îáëè÷à ñå” â ñòðàäàòåëíîñòòà (ïî-ñêî-
ðî ñòðàäàòåëíîñòòà, îòêîëêîòî ⠓ñòðàñòíîñòòà”) íà íàøå-
òî åñòåñòâî, ÷ðåç êîÿòî íèå ñå âúâëè÷àìå â ãðåõà è ïîïà-
äàìå âúâ âëàñòòà íà íå÷èñòîòî; íî îñòàâà áåç-ñòðàñòåí, ò.
å. íå-èçìåíåí è íå-ñòðàäàòåëåí (“íå-ïàñèâåí”, ò. å. ñâîáî-
äåí è àêòèâåí) ïî îòíîøåíèå íà “óêîðèòåëíèòå” èëè “ïðî-
òèâîåñòåñòâåíè” (“ïàðà-ôèçè÷åñêèòå”) ïîäáóäè. Òîâà å
“íåòëåíèå íà âîëÿòà” (íà “ïðîèçâîëåíèåòî”). ×ðåç
âúçäúðæàíèå, äúëãîòúðïåíèå è ëþáîâ Õðèñòîñ å îòáëúñíàë
è ïðåîäîëÿë âñè÷êè èçêóøåíèÿ è ÿâèë â Ñâîÿ æèâîò âñÿ-
÷åñêà äîáðîäåòåë è ïðåìúäðîñò... Òîâà íåòëåíèå íà âî-
ëÿòà ñå óòâúðæäàâà ïî-êúñíî îò íåòëåíèåòî íà åñòå-
ñòâîòî, ò. å. ñ Âúçêðåñåíèåòî. Ãîñïîä íèçõîæäà äîðè äî
âðàòàòà àäîâè, ò. å. â ñàìàòà îáëàñò íà ñìúðòòà, è ÿ íèçëà-
ãà è îáåçñèëâà. Æèâîòúò ñå ÿâÿâà ïî-ñèëåí îò ñìúðòòà.
Ñìúðòòà áèâà ïîáåäåíà âúâ Âúçêðåñåíèåòî - â îòìÿíàòà
íà âñÿêà ñòðàäàòåëíîñò, íåìîù è òëåíèå, ò. å. â íÿêàêâî
“ïðåîáðàæåíèå” íà åñòåñòâîòî â áåçñìúðòèå è íåòëåíèå...
Ñúùåñòâóâà ðåä íà ñòåïåíèòå: áèòèå; áëàãî-áèòèå (äîáðî-
äåòåë); âå÷íî-áèòèå (ò. å. â Áîãà, èëè “îáîæåíèå”)... È
çàåäíî ñ òîâà èìà ðåä íà èçêóïèòåëíèòå äåéñòâèÿ: ñúåäè-
íåíèå ñ Áîãà (âúïëúùåíèå), íåòëåíèå íà ïðîèçâîëåíèåòî
(ïðàâåäíîñò íà æèâîòà) è íåòëåíèå íà åñòåñòâîòî èëè
âúçêðåñåíèå... Ïðåï. Ìàêñèì ïðåç öÿëîòî âðåìå ïîä÷åð-
òàâà èíòåãðèðàùîòî äåéñòâèå íà Áîãî÷îâåêà. Õðèñòîñ å
îáãúðíàë è îáåäèíèë âñè÷êî â Ñåáå Ñè; ñíåë å ðàçñå÷å-
íèåòî íà áèòèåòî. Â Ñâîåòî áåçñòðàñòíî ðîæäåíèå Òîé å
ñúåäèíèë ìúæêèÿ è æåíñêèÿ ïîë. ×ðåç Ñâîÿ ñâÿò æèâîò
Òîé å ñúåäèíèë âñåëåíàòà è ðàÿ, ñúñ Ñâîåòî âúçíåñåíèå -
çåìÿòà è íåáåòî, ñúçäàäåíîòî è íåñúçäàäåíîòî. È âñè÷êî å
âúçâåë è ñâåë êúì Ïúðâî-Íà÷àëîòî è Ïúðâî-Ïðè÷èíà-
òà... Íå ñàìî çàùîòî Òîé å Ñëîâîòî è òâîð÷åñêè îáõâàùà
298
è ñúäúðæà â Ñåáå Ñè âñè÷êî. Íî ïîðàäè Ñâîÿòà ÷îâåøêà
âîëÿ, ÷îâåøêîòî ñè ïðîèçâîëåíèå, îñúùåñòâÿâàùî Áîæèÿ-
òà âîëÿ, ò. å. îðãàíè÷åñêè ñúâïàäàùî ñ íåÿ, ïðèåìàùî ÿ
êàòî ñâîÿ ñîáñòâåíà âúòðåøíà è èíòèìíà ìÿðà èëè îáðà-
çåö... Òà íàëè ãðåõîïàäåíèåòî å áèëî âîëåâè àêò, à çàòîâà
è ïîâðåæäåíèå íà âîëÿòà (÷îâåøêàòà) - ðàç-îáùàâàíå íà
÷îâåøêàòà âîëÿ è âîëÿòà Áîæèÿ, è ðàçïàäàíå íà ñàìàòà
÷îâåøêà âîëÿ ñðåä ñòðàñòèòå è ïîä÷èíÿâàùèòå ÿ âúíøíè
âïå÷àòëåíèÿ èëè âúçäåéñòâèÿ... È èçöåëåíèåòî å òðÿáâà-
ëî äà ïðîíèêíå äî ïúðâî-ðàíàòà è ïúðâî-ÿçâàòà íà ãðå-
õîâíîñòòà, òðÿáâàëî å äà áúäå èçöåëÿâàíå è âúçñòàíîâÿâà-
íå íà ÷îâåøêàòà âîëÿ â íåéíàòà ïúëíîòà, ñúáðàíîñò,
öÿëîñòíîñò è ñúãëàñèå ñ Áîæèÿòà âîëÿ (ñðâ. îáè÷àéíàòà
àíòèòåçà: Àäàìîâîòî íåïîñëóøàíèå è - Ïîñëóøàíèåòî è
ïîêîðíîñòòà Õðèñòîâè - ïðåï. Ìàêñèì ÿ çàäúëáî÷àâà ñúñ
ñâîåòî îíòîëîãè÷åñêî òúëêóâàíèå)...
3. Ïðåï. Ìàêñèì ãîâîðè ñ åçèêà íà Ëåîíòèé. Òîé
ïðîòèâîïîñòàâÿ ïðèðîäàòà (è ñúùíîñòòà) êàòî îáùîòî
è ñàìî ìèñëèìîòî (óìîñúçåðöàåìîòî), è èïîñòàñàòà êàòî
êîíêðåòíîòî è ðåàëíîòî (ñðâ. πραγµατικϖς, υφισταµενον).
È çà íåãî èïîñòàñíîñòòà íå ñå èç÷åðïâà ñ îñîáåíîñòèòå
(“ñâîå-îáðàçèåòî”), íî å ïðåäè âñè÷êî - ñàìîñòîÿòåëíî
áèòèå (καθ′ εαυτο). “Íå-áåç-èïîñòàñíîñòòà” (ò. å. ðåàëíî-
ñòòà) íå îçíà÷àâà íåïðåìåííî èïîñòàñíîñò, ò. å. ñàìîñòîÿ-
òåëíîñò, íî ìîæå îùå äà ãîâîðè è çà “âú-èïîñòàñåíîñò”, ò.
å. áèòèå â äðóã è ñ äðóã. Ðåàëíî å ñàìî êîíêðåòíîòî èëè
èíäèâèäóàëíîòî. Êàêòî è çà Ëåîíòèé, èïîñòàñàòà ñå îçíà-
÷àâà íå òîëêîâà îò èíäèâèäóàëèçèðàùèòå ïðèçíàöè, êîë-
êîòî îò íà÷èíà íà áèòèå è æèâîò. Èïîñòàñíîñòòà íå å
îñîáåí è èçëèøåí ïðèçíàê, à ðåàëíà ñàìîáèòíîñò. Çàòîâà
“íå-ñàìî-èïîñòàñíîñòòà” ïî íèêàêúâ íà÷èí íå îãðàíè÷àâà
è íå óìàëÿâà ïúëíîòàòà (èëè “ñúâúðøåíñòâîòî”) íà ïðè-
ðîäàòà. Ïúëíîòàòà íà ïðèðîäàòà ñå îïðåäåëÿ è î÷åðòàâà
îò îáùèòå ïðèçíàöè, îò “ñúùåñòâåíèòå” èëè “åñòåñòâåíè-
òå” ñâîéñòâà - òå ñà “áåëåçèòå íà ñúâúðøåíñòâîòî” (ò. å.
íà çàâúðøåíîñòòà èëè ïúëíîòàòà)... Âúïëúùåíèåòî íà
299
Ñëîâîòî å âúçïðèåìàíå è êàòî ÷å âêëþ÷âàíå íà ÷îâåøêî-
òî åñòåñòâî â íåèçìåíÿåìàòà èïîñòàñ íà Ñëîâîòî. Õðèñ-
òîñ å åäèí, “åäíà èïîñòàñ”, è òîâà å èìåííî èïîñòàñàòà íà
Ñëîâîòî. ×îâåøêîòî å âú-èïîñòàñåíî íà Ñëîâîòî. Èìåí-
íî çàòîâà å êàçàíî: Ñëîâîòî ñòàíà ïëúò (ò. å. Ñëîâîòî å
ñóáåêòúò...). “Ñòàíà ïëúò” ñïîðåä îáÿñíåíèåòî íà ïðå-
ï. Ìàêñèì îçíà÷àâà èìåííî âúçïðèåìàíå â èïîñòàñàòà,
“âúçíèêâàíå” (ãåíåçèñ) ÷ðåç òàêîâà âúçïðèåìàíå.  èç-
âåñòåí ñìèñúë Èïîñòàñàòà íà Ñëîâîòî ÷ðåç Âúïëúùåíèå-
òî êàòî ÷å ëè îò ïðîñòà ñòàâà ñëîæíà (“ñúñòàâíà”,
συνθετος). Íî òàçè “ñëîæíîñò” îçíà÷àâà ñàìî, ÷å åäíàòà
Èïîñòàñ å åäíîâðåìåííî è íåðàçäåëíî èïîñòàñ (ò. å. ëè-
÷åí öåíòúð) çà äâåòå ñúåäèíèëè ñå ïðèðîäè. Ñëîæíîñòòà
å èìåííî â ñúåäèíåíèåòî íà ïðèðîäèòå, êîèòî îñòàâàò áåç
êàêâàòî è äà áèëî ïðîìÿíà â ïðèðîäíèòå ñâîéñòâà.
Âúïëúùåíèåòî å “íåèçðå÷åíî ñíèçõîæäàíå íà Áîãà” (êå-
íîñèñ), íî íå å “íàêúðíÿâàíå íà Áîæåñòâîòî”. È ÷îâåø-
êîòî â èïîñòàñàòà íà Ñëîâîòî íå ïðåñòàâà äà áúäå “åäè-
íîñúùíî” (“ñúñ ñúùàòà ñúùíîñò”) íà íàñ. Ïðåï. Ìàêñèì
îïðåäåëÿ “èïîñòàñíîòî åäèíñòâî” èìåííî êàòî ñúåäèíÿ-
âàíå èëè ñâåæäàíå íà “ðàçëè÷íèòå ñúùíîñòè èëè ïðèðî-
äè” â åäèíñòâîòî íà ëèöåòî (èïîñòàñàòà). Ïðèðîäèòå
îñòàâàò ðàçëè÷íè è íåïîäîáíè. Òÿõíàòà “ðàçëè÷íîñò” íå
ñå ïðåêðàòÿâà ñúñ ñúåäèíÿâàíåòî, çàïàçâà ñå è â îíîâà
íåðàçðèâíî è íåîòñëàáâàùî âçàèìîîáùåíèå (“ñú-ïðîíèê-
íîâåíèå”, περιχωρησις εις αλληλας), êîåòî ñå óñòàíîâÿâà
ñúñ ñúåäèíåíèåòî. “Êàòî êàçâàìå, ÷å Õðèñòîñ å îò äâå
ïðèðîäè, íèå ìèñëèì, ÷å Òîé å îò Áîæåñòâî è ÷îâå÷åñòâî,
êàêòî öÿëîòî å îò ÷àñòè; è êàòî êàçâàìå, ÷å ñëåä ñúåäèíå-
íèåòî Òîé å â äâå ïðèðîäè, íèå âÿðâàìå, ÷å Òîé ïðåáèâàâà
â Áîæåñòâîòî è ÷îâå÷åñòâîòî, êàêòî öÿëîòî â ÷àñòèòå. À
÷àñòèòå íà Õðèñòà ñà Íåãîâîòî Áîæåñòâî è ÷îâå÷åñòâîòî
Ìó, îò êîèòî è â êîèòî Òîé ïðåáèâàâà”... È íåùî ïîâå÷å:
íå ñàìî “îò äâå” èëè “â äâå”, íî è ïðîñòî - “äâå ïðèðî-
äè”... Ùîì íÿìà ñëèâàíå, òðÿáâà äà ñå èçáðîÿâà... ×î-
âåøêàòà ïðèðîäà íà Õðèñòà å åäèíîñúùíà íà íàøàòà. Íî
300
ïðè òîâà òÿ å ñâîáîäíà îò ïúðâîðîäíèÿ ãðÿõ (òîâà å ñâúðçà-
íî è ñ äåâñòâåíîòî ðîæäåíèå, ñ áåçñåìåííîòî çà÷àòèå).
Äðóãîÿ÷å êàçàíî, â Õðèñòà îòíîâî å ÿâåíà è îñúùåñòâåíà
ïúðâîçäàííàòà ÷îâåøêà ïðèðîäà â öÿëàòà è íåïîðî÷íîñò
è ÷èñòîòà. È ïî ñèëàòà íà èïîñòàñíîòî åäèíñòâî âñè÷êî
÷îâåøêî â Õðèñòà å áèëî ïðîíèçàíî îò Áîæåñòâîòî, îáî-
æåíî, ïðåîáðàçåíî (ñðâ. ïðèìåðà ñ ðàçòîïåíîòî æåëÿçî).
×îâåøêîòî òóê å äàäåíî â íîâ è îñîáåí íà÷èí íà ñúùå-
ñòâóâàíå. È òîâà å ñâúðçàíî ñúñ ñàìàòà öåë íà ïðèøå-
ñòâèåòî íà Ñëîâîòî - òà íàëè Òîé å “ñòàíà ïëúò” çàðàäè
îáíîâëåíèåòî íà ðàçòëÿëîòî ñå åñòåñòâî, èìåííî çàðàäè
íîâèÿ íà÷èí íà áèòèå... Îáîæåíèåòî íà ÷îâåøêîòî íå å
íåãîâîòî ïîãëúùàíå èëè ðàçòâàðÿíå. Íàïðîòèâ, èìåííî â
òîâà Áîãîïîäîáèå (èëè Áîãîóïîäîáÿâàíå) ÷îâåøêîòî íàè-
ñòèíà ñòàâà ñàìîòî ñåáå ñè. Çàùîòî ÷îâåê å ñúçäàäåí ïî
îáðàç Áîæèé è å ïðèçâàí êúì Áîãîïîäîáèå. Â Õðèñòà ñå
èçïúëíÿâà âèñøàòà è ïðåäåëíà ìÿðà íà òîâà óïîäîáÿâàíå,
óòâúðæäàâàùî ÷îâåøêîòî â íåãîâîòî èñòèííî åñòåñòâåíî
ñâîåîáðàçèå... Îáîæåíèåòî îçíà÷àâà íåðàçðèâíà âðúçêà,
ñúâúðøåíî ñúãëàñèå è åäèíñòâî, ïðåäè âñè÷êî - íåðàçäåë-
íîñò (âèíàãè “â îáùåíèå åäèí ñ äðóã”). Ïî ñèëàòà íà
èïîñòàñíîòî åäèíñòâî Õðèñòîñ, áèäåéêè Áîã, “íåèçìåííî
âú÷îâå÷èë ñå”, äåéñòâà âèíàãè è âúâ âñè÷êî “íå ñàìî êàòî
Áîã è ñïîðåä Ñâîåòî Áîæåñòâî, íî çàåäíî ñ òîâà è êàòî
÷îâåê ñïîðåä ñâîåòî ÷îâå÷åñòâî”. Ñ äðóãè äóìè, öåëèÿò
Áîæåñòâåí æèâîò âúâëè÷à â ñåáå ñè ÷îâå÷åñòâîòî è ñå
ïðîÿâÿâà èëè “èñòî÷àâà” ñàìî ÷ðåç íåãî... Òîâà å “íîâè-
ÿò è íåèçðå÷åí íà÷èí íà ðàçêðèâàíå íà ïðèðîäíèòå äåé-
ñòâèÿ íà Õðèñòà” - â íåðàçäåëíî ñúåäèíåíèå (íî áåç êàê-
âîòî è äà áèëî èçìåíåíèå èëè óìàëÿâàíå íà òîâà, êîåòî å
ñâîéñòâåíî íà âñÿêà ïðèðîäà; ò. å. “íåèçìåííî”). Âúçìîæ-
íîñòòà çà òàêîâà ñúåäèíåíèå å îáîñíîâàíà â ïðèðîäíàòà
íå-íå-áîæåñòâåíîñò íà ÷îâåøêèÿ äóõ, êîéòî ñå ÿâÿâà îïîñ-
ðåäñòâàùî çâåíî â ñúåäèíÿâàíåòî íà Ñëîâîòî ñ îäóøåâå-
íàòà ïëúò (ñðâ. ïðè Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ). Íà÷èíúò íà
äåéñòâèå íà Õðèñòà ïî ÷îâå÷åñòâî å áèë ðàçëè÷åí, ñâðúõ
301
íàøèÿ, è äîðè ÷åñòî ïúòè ñâðúõ åñòåñòâîòî, çàùîòî Òîé å
äåéñòâàë íàïúëíî ñâîáîäíî è äîáðîâîëíî, áåç êîëåáàíèÿ
è ðàçäâîåíèå, è â íåèçìåííî ñúãëàñèå è äîðè ñðàñòâàíå íà
âñè÷êè æåëàíèÿ ñ âîëÿòà íà Ñëîâîòî. È îòíîâî òîâà å
áèëî ïî-ñêîðî èçïúëâàíåòî íà ÷îâåøêàòà ìÿðà, îòêîëêîòî
íåéíîòî îòìåíÿíå. Âúâ âñè÷êî ñå å îñúùåñòâÿâàëà Áîæå-
ñòâåíàòà âîëÿ, êîÿòî å äâèæèëà è ôîðìèðàëà ÷îâåøêîòî
âîëåíèå. Îò òîâà îáà÷å íå ñå å ïðåìàõíàëî ñàìîòî ÷îâåø-
êî âîëåíèå. Íà ÷îâåêà ïîäîáàâà äà òâîðè Áîæèÿòà âîëÿ,
êàòî ÿ ïðèåìà êàòî ñâîÿ ñîáñòâåíà, çàùîòî Áîæèÿòà âîëÿ
îòêðèâà è ïîëàãà íàé-ñúîòâåòñòâàùèòå íà öåëèòå è ñìèñúëà
íà ÷îâåøêèÿ æèâîò çàäà÷è è ïúòèùà... Ïðåï. Ìàêñèì
âèæäà ïðåäè âñè÷êî åäèíñòâîòî íà æèâîòà, åäèíñòâîòî íà
ëèöåòî. Òî èìåííî çàòîâà ñå îñúùåñòâÿâà òîëêîâà ïúëíî
â äâîéñòâîòî íà ïðèðîäèòå, çàùîòî ÷îâåøêàòà ïðèðîäà
âúîáùå å ïîäîáèå íà Áîæåñòâåíàòà. Íàïîìíÿíåòî çà Áî-
ãîïîäîáèåòî íà ÷îâåêà ìíîãî ïîìàãà íà ïðåï. Ìàêñèì çà
ðàçêðèâàíåòî è çàùèòàòà ïðàâîñëàâíèÿ äèîôèçèòèçúì.
Òîâà å âàæåí äîâîä ïðîòèâ ìîíîôèçèòñòâîòî èçîáùî, ñ
íåãîâîòî àíòðîïîëîãè÷åñêî ñàìîïðèíèçÿâàíå. Ïðè Ìàê-
ñèì ÿ íÿìà âå÷å îíàçè íåÿñíîòà, êîÿòî îñòàâà ïðè Ëåîí-
òèé âúâ âðúçêà ñ àíàëîãèÿòà ñ äóøàòà è òÿëîòî. Ïðåï. -
Ìàêñèì íàïðàâî îòõâúðëÿ âúçìîæíîñòòà çà ñëèâàíå (èëè
ñòÿæåíèå) íà èïîñòàñèòå çà èçâåñòíî âðåìå è íîâîòî èì
ðàçäåëÿíå èëè âúçñòàíîâÿâàíå ñëåä òîâà. Çàòîâà òîé êà-
òåãîðè÷íî îòðè÷à âúçìîæíîñòòà (äîðè ëîãè÷åñêàòà) çà
ïðåäñúùåñòâóâàíåòî íà Õðèñòîâîòî ÷îâå÷åñòâî ïðåäè
Âúïëúùåíèåòî. È âúîáùå ñ ìíîãî ãîëÿìà ñäúðæàíîñò
èçïîëçâà ñðàâíåíèåòî ñ ÷îâåøêèÿ ñúñòàâ. Òîé âèíàãè ïîä-
÷åðòàâà: íèå ãîâîðèì çà Âúïëúùåíèåòî íà Ñëîâîòî, à íå
çà îáîæåíèåòî íà ÷îâåêà... Ïîðàäè ñúùèòå òåçè ìîòèâè
òîé ðÿçêî îòõâúðëÿ ó÷åíèåòî çà ïðåäñúùåñòâóâàíåòî íà
äóøèòå êàòî ñúâúðøåíî íåñúâìåñòèìî ñ èñòèíàòà íà èïî-
ñòàñíîòî åäèíñòâî íà âñåêè ÷îâåê.
4.  ó÷åíèåòî çà äâîéñòâîòî íà âîëèòå è äåéñòâèÿòà
â Õðèñòà ïðàâîñëàâíèÿò äèîôèçèòèçúì ïîëó÷àâà ïúëíà
302
çàâúðøåíîñò è îïðåäåëåíîñò. È ñàìî îòêðèòîòî è ïðÿêî
èçïîâÿäâàíå íà ÷îâåøêîòî ïðèðîäíî äåéñòâèå è âîëÿ â
Õðèñòà ïðåìàõâà âñÿêà äâóñìèñëåíîñò â ó÷åíèåòî çà Áî-
ãî÷îâå÷åñòâîòî. Ìåòàôèçè÷åñêèòå ïðåäïîñòàâêè íà ðàç-
ñúæäåíèÿòà íà ïðåï. Ìàêñèì çà äâåòå äåéñòâèÿ (åíåð-
ãèè) ìîãàò äà áúäàò èçðàçåíè òàêà. Ïúðâî, âîëÿòà è
äåéñòâèåòî ñà ñúùåñòâåíî ñâîéñòâî íà äóõîâíàòà ïðèðî-
äà, òå ñà ïðèðîäíî èëè åñòåñòâåíî ñâîéñòâî. Çàòîâà îò
äâîéñòâîòî íà ïðèðîäèòå íåèçáåæíî ñëåäâà äâîéñòâîòî
íà äåéñòâèÿòà (ïðèðîäíèòå) è âñÿêî êîëåáàíèå â ïðèçíà-
âàíåòî íà òÿõíîòî äâîéñòâî îçíà÷àâà íåâíÿòíîñò â èçïî-
âåäàíèåòî íà äâåòå åñòåñòâà È âòîðî, òðÿáâà ÿñíî è òî÷íî
äà ñå ðàçëè÷àâà âîëÿòà (ïðèðîäíàòà) êàòî îñíîâíî ñâîé-
ñòâî íà äóõîâíîòî áèòèå (θελµα φυσικον) è èçáèðàòåë-
íîòî âîëåíèå, âîëåâèÿò èçáîð è êîëåáàíèå ìåæäó ðàçíî-
çíà÷íèòå è ðàçíîêà÷åñòâåíè âúçìîæíîñòè (θεληµα
γνωµικον)... Ïðåï. Ìàêñèì ñå ñïèðà ìíîãî ïîäðîáíî íà
òåçè ïðåäâàðèòåëíè îïðåäåëåíèÿ. Çàùîòî èìåííî òóê ñå
ðàçêðèâà îñíîâíîòî ðàçíîãëàñèå ñ ìîíîòåëèòèòå. Òå óò-
âúðæäàâàëè åäèíè÷íîñòòà íà âîëåíèÿòà è äåéñòâèÿòà â
Õðèñòà, åäèíè÷íîñòòà íà ëè÷íàòà (èïîñòàñíàòà) âîëÿ -
çàùîòî åäèí å Õðèñòîñ, åäèí å Èçâîëÿâàùèÿò; ñëåäîâà-
òåëíî, åäíî å âîëåíèåòî è åäíà å âîëÿòà. Íå âêëþ÷âà ëè
åäèíñòâîòî íà ëèöåòî è åäèíñòâî íà âîëÿòà? è íÿìà ëè äà
îòñëàáè äîïóñêàíåòî íà äâå âîëåíèÿ åäèíñòâîòî íà Áîãî-
÷îâåøêèÿ ëèê? Íåäîóìåíèÿòà íà ìîíîòåëèòèòå îòêðèâà-
ëè åäèí äåéñòâèòåëåí áîãîñëîâñêè âúïðîñ: êàêâî ìîæå äà
îçíà÷àâà äâîéñòâîòî íà èçâîëåíèÿòà (è äåéñòâèÿòà) ïðè
åäèíñòâî è åäèíè÷íîñò íà Èçâîëÿâàùèÿ ñóáåêò? Ïðåäè
âñè÷êî òóê âñúùíîñò èìà äâà âúïðîñà. È ïîíÿòèåòî çà
“èïîñòàñíà âîëÿ” ñúùî ìîæå äà îçíà÷àâà äâå íåùà: èëè
ïîãëúùàíå èëè ðàçòâàðÿíå íà ÷îâåøêàòà âîëÿ â Áîæå-
ñòâåíàòà (äèíàìè÷åñêà åäèíè÷íîñò íà èçâîëåíèåòî); èëè
äîïóñêàíå íà íÿêàêâà “òðåòà” âîëÿ, ñúîòâåòñòâàùà íà
“ñëîæíàòà èïîñòàñ” íà Áîãî÷îâåêà êàòî îñîáåíî íà÷àëî
íåçàâèñèìî è åäíîâðåìåííî ñúñ ñúåäèíÿâàùèòå ñå ïðèðî-
303
äè. Ïðåï. Ìàêñèì îòñòðàíÿâà ïðåäè âñè÷êî òîâà ïîñëå-
äíîòî ïðåäïîëîæåíèå: öÿëîòî íå å íåùî òðåòî, íÿìà îò-
äåëíî ñúùåñòâóâàíå íåçàâèñèìî îò ñâîèòå îáðàçóâàùè;
öåëîñòíîñòòà îçíà÷àâà ñàìî íîâ è îñîáåí íà÷èí íà ñúùå-
ñòâóâàíå è äåéñòâèå íà òåçè îáðàçóâàùè, íî ïðè òîâà íå
âúçíèêâà è íå ñå îòêðèâà íèêàêúâ íîâ èçòî÷íèê íà âîëÿ-
òà è äåéñòâèåòî. Åäèíñòâîòî íà èïîñòàñàòà â Õðèñòà îï-
ðåäåëÿ íà÷èíà íà ñàìîðàçêðèâàíå íà ïðèðîäèòå, íî íå
ñúçäàâà íèêàêâà îòäåëíà, “òðåòà” è íåçàâèñèìà ðåàëíîñò.
(Èïîñòàñàòà íà Áîãî÷îâåêà “èìà ñàìî òîâà, êîåòî å ñâîé-
ñòâåíî íà âñÿêà íåãîâà ïðèðîäà”). À îñâåí òîâà íàëè
Èïîñòàñàòà íà Õðèñòà å Èïîñòàñ íà Ñëîâîòî, ïðåäâå÷íà è
íåèçìåíÿåìà, êîÿòî å ñòàíàëà èïîñòàñ è çà âúçïðèåòîòî
÷îâå÷åñòâî. Èçãëåæäà ñÿêàø åäèíñòâîòî íà “èïîñòàñíîòî
èçâîëåíèå” ïðàêòè÷åñêè ìîæå äà îçíà÷àâà ñàìî åäèíè÷-
íîñò íà Áîæèÿòà âîëÿ (ïîáèðàùà â Ñåáå Ñè ÷îâåøêàòà).
À òîâà î÷åâèäíî áè ïîâðåäèëî ïúëíîòàòà (ò. å. “ñúâúðøåí-
ñòâîòî”) íà ÷îâåøêèÿ ñúñòàâ â Õðèñòà. Îùå ïî-ìàëêî
ìîæå äà ñå ãîâîðè çà âðåìåííî è “îòíîñèòåëíî” óñâîÿâà-
íå íà ÷îâåøêàòà âîëÿ îò Ñëîâîòî ïîðàäè äîìîñòðîèòåë-
íîòî ïðèñïîñîáÿâàíå - òîâà áè îçíà÷àâàëî äà ñå âúâåæäà
äîêåòèçúì â òàéíàòà íà Âúïëúùåíèåòî... Âîëÿòà å ñâîé-
ñòâî íà ïðèðîäàòà (íà ðàçóìíàòà ïðèðîäà); “ñèëàòà íà
ñòðåìåæà êúì ñúîáðàçíîòî ñ ïðèðîäàòà, îáãðúùàùà â ñåáå
ñè âñè÷êè ñâîéñòâà, ñúùåñòâåíî ïðèíàäëåæàùè íà ïðèðî-
äàòà”, êàêòî îïðåäåëÿ ïðåï. Ìàêñèì. È òðÿáâà äà ñå ïðè-
áàâè: òîâà å ñèëàòà íà ðàçóìíàòà äóøà, ðàçóìíèÿò ñòðå-
ìåæ (“ñëîâåñåí” èëè “ëîãè÷åñêè”); è - ñòðåìåæ ñâîáîäåí
è “âëàñòåí”, κατ′ εξουσιαν. Âîëÿòà êàòî ñïîñîáíîñò çà
æåëàíèå è (ñâîáîäíî) ðåøåíèå å íåùî ïðèðîä˜íî èëè
âðîäåíî. “Ðàçóìíàòà” ïðèðîäà íå ìîæå äà íå áúäå âîëå-
âà. Çàùîòî ðàçóìúò å ïî ñúùåñòâîòî ñè “ñàìîâëàñòåí”,
òîé å “âëàäè÷åñòâåíî” íà÷àëî, ò. å. íà÷àëî íà ñàìîîïðåäå-
ëÿíåòî, ñïîñîáíîñòòà äà ñå îïðåäåëÿø îò ñåáå ñè è ÷ðåç
ñåáå ñè - òóê å ãðàíèöàòà, êîÿòî ðàçäåëÿ “ðàçóìíèòå” (“ñëî-
âåñíèòå”) ñúùåñòâà îò “íå-ðàçóìíèòå” èëè “áåç-ñëîâåñ-
304
íèòå”, ñëÿïî óâëè÷àíè îò ïðèðîäíàòà ìîù. Íà ïðåï. -
Ìàêñèì âúçðàçÿâàëè òàêà: íèìà íÿìà â ñàìîòî ïîíÿòèå
çà “ïðèðîäà” åäèí íåîòñòðàíèì îòòåíúê íà íåîáõîäèìîñò
èëè íåèçáåæíîñò, è ïî òîçè íà÷èí ïîíÿòèåòî “ïðèðîäíà
âîëÿ” ñúäúðæà â ñåáå ñè âúòðåøíî ïðîòèâîðå÷èå. ( òîâà
ñúùîòî íàâðåìåòî óïðåêâàëè ñâ. Àòàíàñèé, à Òåîäîðèò
óïðåêâàë Êèðèë)... Ïðåï. Ìàêñèì ðåøèòåëíî îòõâúðëÿ
òîçè óïðåê. Çàùî ïðèðîäàòà äà å íåîáõîäèìîñò? Íèìà
òðÿáâà äà ñå êàçâà, ÷å Áîã å ïðèíóäåí äà ñúùåñòâóâà, ÷å
Òîé ïî íåîáõîäèìîñò å áëàã?  òâàðíèòå ñúùåñòâà “ïðè-
ðîäàòà” îïðåäåëÿ öåëèòå è çàäà÷èòå íà ñâîáîäàòà, íî íå
îãðàíè÷àâà ñàìàòà íåÿ... È òóê íèå ñòèãàìå äî îñíîâíîòî
ðàçëè÷åíèå: âîëÿ è èçáîð, γνωµη; ìîæå äà ñå êàæå: æåëà-
íèå è èçâîëåíèå, èëè ïðîèçâîëåíèå, åäâà ëè íå ïðîèçâîë...
Ñâîáîäàòà è âîëÿòà ñúâñåì íå ñà ïðîèçâîë... È ñâîáîäàòà
íà èçáîðà íå ñàìî íå å ÷àñò îò ñúâúðøåíñòâîòî íà ñâîáî-
äàòà, à, íàïðîòèâ, òÿ å óìàëåíèå è èçêðèâÿâàíå íà ñâîáîäà-
òà. Èñòèíñêàòà ñâîáîäà å áåçðàçäåëíîòî, íåïîêîëåáèìî è
öÿëîñòíî óñòðåìÿâàíå è âëå÷åíèå íà äóøàòà êúì Áëàãî-
òî. Òÿ å öÿëîñòíèÿò ïîðèâ íà áëàãîãîâåíèåòî è ëþáîâòà.
“Èçáîðúò” ñúâñåì íå å çàäúëæèòåëíîòî óñëîâèå çà ñâî-
áîäàòà. Áîã æåëàå è äåéñòâà â ñúâúðøåíà ñâîáîäà, íî èìåí-
íî Òîé íå ñå êîëåáàå è íå èçáèðà... Èçáîðúò (προαιρεσις,
ò. å. ñîáñòâåíî “ïðåäïî÷èòàíèåòî”, êàêòî îòáåëÿçâà ñàìè-
ÿò Ìàêñèì) ïðåäïîëàãà ðàçäâîåíèå è íåÿñíîòà, ò. å.
íåïúëíîòà è íåòâúðäîñò íà âîëÿòà. Ñàìî ãðåøíàòà è íå-
ìîùíà âîëÿ èçáèðà è ñå êîëåáàå. Ïàäåíèåòî íà âîëÿòà
ñïîðåä ïðåï. Ìàêñèì ñå çàêëþ÷àâà èìåííî â òîâà, ÷å å
èçãóáåíà öåëîñòíîñòòà è íåïîñðåäñòâåíîñòòà, ÷å âîëÿòà
îò èíòóèòèâíà ñòàâà äèñêóðñèâíà, ÷å æåëàíèåòî ñå ðàç-
ãðúùà â ìíîãî ñëîæåí ïðîöåñ íà òúðñåíå, ïðîáà, èçáîð...
È åòî â òîçè ïðîöåñ ñå íàìåñâà ëè÷íîòî, îñîáåíîòî. Òàêà
ñå ôîðìèðàò ëè÷íèòå æåëàíèÿ... Òóê ñå ñáëúñêâàò è ñå
áîðÿò íåñúèçìåðèìè âëå÷åíèÿ... Íî ìåðèëî çà ñúâúðøåí-
ñòâîòî è ÷èñòîòàòà íà âîëÿòà å íåéíàòà ïðîñòîòà, ò. å.
èìåííî öåëîñòíîñòòà è åäíîâèäíîñòòà. È òîâà å âúçìîæ-
305
íî ñàìî ÷ðåç: Äà áúäå Òâîÿòà âîëÿ! Åòî òîâà å âèñøàòà
ìÿðà íà ñâîáîäàòà, âèñøàòà äåéñòâèòåëíîñò íà ñâîáîäàòà,
ïðèåìàùà ïúðâîòâîð÷åñêàòà Áîæèÿ âîëÿ è ïîðàäè òîâà
èìåííî èçðàçÿâàùà èñòèíñêèòå äúëáèíè íà ñàìàòà ñåáå
ñè... Ïðåï. Ìàêñèì âèíàãè îòäåëÿ îñîáåíî âíèìàíèå íà
äåéñòâèòåëíîñòòà è äåéñòâåíîñòòà íà ÷îâåøêàòà âîëÿ â
Õðèñòà; èíà÷å öÿëîòî äîìîñòðîèòåëñòâî áè ñå ïðåâúðíà-
ëî â ïðèçðàê. Õðèñòîñ êàòî “íîâèÿ ÷îâåê” å áèë ïúëåí
èëè “ñúâúðøåí” ÷îâåê è å âúçïðèåë âñè÷êî ÷îâåøêî çà
èçöåëåíèå. Íî èìåííî âîëÿòà (ïîæåëàâàíåòî) å áèëà èç-
òî÷íèêúò íà ãðåõà íà âåòõèÿ Àäàì, è çàòîâà èìåííî òÿ
íàé-ìíîãî ñå å íóæäàåëà îò èçöåëåíèå. Ñïàñåíèåòî íÿìà-
øå äà ñå èçâúðøè, àêî íå áåøå âúçïðèåòà è èçöåëåíà âî-
ëÿòà. Íî è öÿëàòà ÷îâåøêà ïðèðîäà â Õðèñòà å áèëà áåç-
ãðåøíà è íåïîðî÷íà - òîâà å ïðèðîäàòà íà Ïúðâîçäàííèÿ.
È Íåãîâàòà âîëÿ å áèëà ïúðâîçäàííàòà âîëÿ, òàçè êîÿòî
îùå íå å áèëà äîêîñíàòà îò äèõàíèåòî íà ãðåõà. Â òîâà å
öÿëîòî ñâîåîáðàçèå íî ÷îâåøêàòà âîëÿ â Õðèñòà (òÿ ñå
îòëè÷àâà îò íàøàòà “ïî îòíîøåíèå íà ñêëîííîñòòà êúì
ãðåõà”, íî ñàìî ïî òîâà).  íåÿ íÿìà êîëåáàíèå è ïðîòè-
âîðå÷èÿ. Òà å âúòðåøíî åäèííà. È âúòðåøíî ñå ñúãëàñó-
âà ñ âîëÿòà íà Áîæåñòâîòî. Íÿìà (ïúê è íå áè òðÿáâàëî
äà èìà!) ñáëúñúê èëè áîðáà ìåæäó äâåòå ïðèðîäíè âîëè:
çàùîòî ÷îâåøêàòà ïðèðîäà å ñúçäàíèå Áîæèå, îñúùåñòâå-
íàòà Áîæèÿ âîëÿ; çàòîâà â íåÿ íÿìà (è íå ìîæå äà èìà)
íèùî ïðîòèâíî (èëè ïðîòèâÿùî ñå) íà Áîæèÿòà âîëÿ.
Âîëÿòà Áîæèÿ å íåùî âúíøíî çà ÷îâåøêàòà âîëÿ, íî å
èìåííî íåèí èçòî÷íèê è ïðåäåë, íà÷àëî è òåëîñ. Ðàçáèðà
ñå, òîâà ñúâïàäàíå èëè ñúãëàñèå íà âîëèòå ñúâñåì íå å
òÿõíîòî ñëèâàíå...  èçâåñòåí ñìèñúë ÷îâåøêèòå äåéñòâèÿ
è âîëÿòà â Õðèñòà ñà áèëè íàä èëè ñâðúõ åñòåñòâîòî. “Çà-
ùîòî ÷ðåç èïîñòàñíîòî ñúåäèíåíèå òÿ å áèëà âñåöÿëî îáî-
æåíà, ïîðàäè êîåòî å áèëà è ñúâúðøåíî íåïðè÷àñòíà íà
ãðåõà”... ×ðåç èïîñòàñíîòî ñúåäèíåíèå ñúñ Ñëîâîòî âñè÷-
êî ÷îâåøêî â Õðèñòà å áèëî óêðåïåíî è ïðåîáðàçåíî.
Òîâà ïðåîáðàæåíèå ñå ïðîÿâÿâà ïðåäè âñè÷êî â ñúâúðøå-
306
íàòà ñâîáîäà - ÷îâåøêàòà ïðèðîäà â Õðèñòà å èççåòà îò
âëàñòòà íà åñòåñòâåíàòà íåîáõîäèìîñò, ïîä êîÿòî òÿ ñå å
îêàçàëà ñàìî ïî ñèëàòà íà ãðåõà. È àêî òÿ îñòàâà â ðàì-
êèòå íà åñòåñòâåíèÿ ïîðÿäúê, òî òîâà íå å ïî ïðèíóäà, à
âîëíî è âëàñòíî. Ñïàñèòåëÿò âîëíî è ñâîáîäíî ïðèåìà
âúðõó ñåáå ñè âñè÷êàòà íåìîù è ñòðàäàíèåòî íà ÷îâåêà, çà
äà ãî îñâîáîäè îò òÿõ - êàêòî îãúíÿò ðàçòàïÿ âîñúêà èëè
ñëúíöåòî ðàçñåéâà ìúãëàòà... Ïðåï. Ìàêñèì ðàçëè÷àâà
äâîÿêî óñâîåíèå (ñúùîòî îòëè÷àâàíå èìà ïî-êúñíî è ïðè
Äàìàñêèí). Ïúðâî - åñòåñòâåíîòî (èëè ñúùåñòâåíîòî).
Ñëîâîòî ïðèåìà öÿëàòà ïúëíîòà íà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî â
íåãîâàòà ïúðâîçäàííà íåâèííîñò è áåçïîðî÷íîñò, íî âå÷å
â îíîâà íåìîùíî ñúñòîÿíèå, â êîåòî òî å èçïàäíàëî ïîðà-
äè ãðåõà, ñ âñè÷êè ñëàáîñòè è íåäîñòàòúöè, êîèòî ñà ïîñëå-
äèöà îò ãðåõà èëè äîðè âúçìåçäèå çà ãðåõà, íî ñàìè ïî
ñåáå ñè íå ñà íåùî ãðåøíî (ò. íàð. “íåóêîðèçíåíè ñòðàñ-
òè” - ãëàä è æàæäà, ñòðàõ, óìîðà...). È ïðè òîâà âúçïðèå-
ìàíåòî íà íåìîùèòå è ïðèíèçÿâàíåòî å àêò íà ñâîáîäíîòî
ïîä÷èíåíèå, çàùîòî ïðè íåïîðî÷íîòî åñòåñòâî íå ñúùå-
ñòâóâà íåîáõîäèìîñòòà òî äà ïðåáèâàâà â íåìîù, ïîä âëàñò
è ò. í. Ñïåöèàëíî òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïðåï. Ìàê-
ñèì íàïðàâî ïðèïèñâà íà Õðèñòà âñåâåäåíèå è ïî ÷îâå÷å-
ñòâî; íàëè “íåâåäåíèåòî” ñïîðåä íåãîâîòî ðàçáèðàíå å áèëî
åäèí îò íàé-ïîçîðíèòå íåäîñòàòúöè íà ÷îâåøêàòà ïðèðî-
äà â ãðåõà... È âòîðî - îòíîñèòåëíî óñâîÿâàíå (èëè “èêî-
íîìè÷åñêî”), âúçïðèåìàíå â ëþáîâ è ñúñòðàäàíèå. Òàêà
áèëè âúçïðèåòè îò Ñïàñèòåëÿ ãðåõúò è âèíàòà íà ÷îâåêà,
íåãîâàòà ãðåõîâíà è ïîðèöàâàíà íåìîù... Ñïîðåä îïèñà-
íèåòî íà ïðåï. Ìàêñèì ÷îâåøêàòà ïðèðîäà íà Õðèñòà ñå
ÿâÿâà îñîáåíî àêòèâíà, äåéñòâåíà è ñâîáîäíà. È òîâà ñå
îòíàñÿ íàé-âå÷å çà èçêóïèòåëíèòå ñòðàäàíèÿ. Òîâà áèëà
âîëíà ñòðàñò, ñâîáîäíî ïðèåìàíå è èçïúëíåíèå íà Áî-
æèÿòà âîëÿ.  íåïîðî÷íèÿ æèâîò íà Ñïàñèòåëÿ ñå å èç-
âúðøèëî âúçñòàíîâÿâàíå íà îáðàçà Áîæè â ÷îâåêà - ÷ðåç
÷îâåøêàòà âîëÿ. È ÷ðåç âîëíîòî ïðèåìàíå íà î÷èñòâàùî-
òî (íå íàêàçàòåëíîòî) ñòðàäàíèå Õðèñòîñ å ðàçðóøèë
307
âëàñòòà íà âîëíîòî âúæäåëåíèå è ãðåõà íà ïúðâèÿ Àäàì.
Òîâà íå å áèëî âúçìåçäèå èëè íàêàçàíèå çà ãðåõà, à äâè-
æåíèå íà ñïàñÿâàùàòà Ëþáîâ... Ïðåï. Ìàêñèì îáÿñíÿâà
èçêóïèòåëíîòî Õðèñòîâî äåëî êàòî âúçñòàíîâÿâàíå, âúçãëà-
âÿâàíå è ñúáèðàíå íà öÿëîòî òâîðåíèå ñ îíòîëîãè÷åñêè, à
íå ñ ìîðàëíè òåðìèíè. Íî èìåííî Ëþáîâòà å äâèæåùàòà
ñèëà íà ñïàñåíèåòî... À ïîâå÷å îò âñè÷êî- Ëþáîâòà, ÿâåíà
íà Êðúñòà... Õðèñòîâîòî äåëî ùå ñå èçïúëíè âúâ Âòîðîòî
Ïðèøåñòâèå. Êúì íåãî, êúì “äóõîâíîòî” ÿâëåíèå íà Ñëî-
âîòî íè âîäè Åâàíãåëèåòî, êàêòî Ñòàðèÿò Çàâåò íè å âî-
äèë êúì Âúïëúòèëîòî ñå Ñëîâî (òóê ëåñíî ðàçïîçíàâàìå
îðèãåíîâñêèÿ ìîòèâ).

4. ÏÚÒßÒ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ

1. ×îâåê å ñúçäàäåí â ñâîáîäà. Òîé å òðÿáâàëî äà

ïðåáèâàâà â ñâîáîäà. È â ñâîáîäà å ïàäíàë. Ïàäåíèåòî å
àêò íà âîëÿòà; è ãðåõúò å ïðåäè âñè÷êî âúâ âîëÿòà - òîé å
ñúñòîÿíèå èëè ôîðìà, èëè ðàçïîëîæåíèå íà âîëÿòà... ×î-
âåêúò å ñâîáîäíî ñúùåñòâî; òîâà çíà÷è, ÷å òîé å âîëåâî
ñúùåñòâî... È ãðåõúò å íåïðàâèëåí èçáîð èëè íåïðàâèë-
íà íàñî÷åíîñò íà âîëÿòà... Çëîòî å íåìîù è íåäîñòàòú÷-
íîñò íà âîëÿòà. Çëîòî èìà “åëèïòè÷åí” õàðàêòåð. Òóê
ïðåï. Ìàêñèì å ìíîãî áëèçúê äî ñâ. Ãðèãîðèé Íèñèéñ-
êè (ñðâ. è Àðåîïàãèòèêèòå). Çëîòî íå ñúùåñòâóâà çà ñåáå
ñè. Çëîòî å ðåàëíî â ñâîáîäíîòî îòâðúùàíå íà ðàçóìíàòà
âîëÿ, êîÿòî ñå îòêëîíÿâà îò Áîãà è ñúñ ñàìîòî òîâà ñå
íàñî÷âà êúì íå-áèòèåòî. Çëîòî å “íå-ñúùåñòâóâàùî” ïðå-
äè âñè÷êî èìåííî áèäåéêè òàêîâà óñòðåìÿâàíå èëè âîëÿ
çà íå-áèòèå... Ãðåõîïàäåíèåòî ñå ïðîÿâÿâà ïðåäè âñè÷êî
â òîâà, ÷å ÷îâåê ïàäà â îáëàäàíîñòòà îò ñòðàñòèòå. Ñòðàñ-
òòà å áîëåñò íà âîëÿòà. Òÿ å çàãóáà èëè îãðàíè÷àâàíå íà
ñâîáîäàòà. Ïðåîáðúùà ñå èåðàðõèÿòà íà åñòåñòâåíèòå ñèëè
íà äóøàòà. Ðàçóìúò ãóáè ñïîñîáíîñòòà è ñèëàòà çà êîíò-
ðîë íàä íèñøèòå ñèëè íà äóøàòà - ÷îâåêúò ñòðàäàòåëíî
(ïàñèâíî, ò. å. “ñòðàñòíî”) ñå ïîä÷èíÿâà íà ñòèõèéíèòå
308
ñèëè íà ñâîÿòà ïðèðîäà, áèäåéêè óâëè÷àí îò òÿõ - òîé ñå
ðåå â áåçïîðÿäú÷íîòî äâèæåíèå íà òåçè ñèëè... Òîâà å
ñâúðçàíî è ñ äóõîâíîòî îñëåïëåíèå. Íåìîùòà íà âîëÿòà
å ñâúðçàíà ñ íåçíàíèåòî íà ðàçóìà (αγνοια, êàòî ïðîòè-
âîïîëîæíîñò íà γνωσις). ×îâåêúò çàáðàâÿ è ãóáè ñïîñîá-
íîñòòà äà ñúçåðöàâà è ðàïîçíàâà Áîãà è Áîæåñòâåíîòî.
Íåãîâîòî ñúçíàíèå å ïðåïúëíåíî ñúñ ñåòèâíè îáðàçè...
Ãðåõúò è çëîòî ñà äâèæåíèå íàäîëó è îòäàëå÷àâàíå îò
Áîãà. ×îâåêúò íå ñàìî íå ïðåîáðàçÿâà è íå îäóõîòâîðÿâà
ñâåòà èëè ïðèðîäàòà, êúäåòî å áèë ïîñòàâåí çà ñâåùåíèê è
ïðîðîê, íå ñàìî íå èçäèãà ïðèðîäàòà íàä íåéíîòî íèâî.
Íî è ñàì ñå ïðèíèçÿâà, ïàäà ïîä ñâîÿòà ìÿðà. È ïðèçâàí
çà îáîæåíèå, òîé ñå óïîäîáÿâà íà áåçñëîâåñíîòî æèâîòíî;
ïðèçâàí êúì áèòèå - èçáèðà íå-áèòèåòî. Ñúçäàäåí îò äóøà
è òÿëî, â ãðåõîïàäåíèåòî ÷îâåêúò ãóáè ñâîÿòà öÿëîñòíîñò,
ðàçäâîÿâà ñå. Óìúò ìó çàãðóáÿâà, èçïúëâà ñå ñúñ çåìíè
(èëè çåìëèñòè) è ÷óâñòâåíè îáðàçè. È ñàìîòî òÿëî çàãðó-
áÿâà...  òåçè îáùè çàêëþ÷åíèÿ çà ïðèðîäàòà è õàðàêòå-
ðà íà çëîòî ïðåï. Ìàêñèì ñàìî ïîâòàðÿ óòâúðäåíè è îá-
ùîïðèåòè ìíåíèÿ. Îðèãèíàëíîòî ïðè íåãî å ñàìî
íàñòîé÷èâîòî àêöåíòèðàíå âúðõó âîëåâèòå ìîìåíòè. È òîâà
ìó ïîçâîëÿâà ñ îùå ïî-ãîëÿìà ïîñëåäîâàòåëíîñò äà ðàç-
âèâà àñêåòè÷åñêîòî ó÷åíèå çà ïîäâèãà èìåííî êàòî ïðåîá-
ðàæåíèå èìåííî íà âîëÿòà... Èçîáùî â ñâîÿòà àíòðîïî-
ëîãèÿ ïðåï. Ìàêñèì å íàé-áëèçî äî Ãðèãîðèé Íèêñèéñêè.
Çàðàäè ãðåõà (ò. å. çàðàäè “ãðåõà íà ïðîèçâîëåíèåòî”)
÷îâåêúò áèâà îáëå÷åí ⠓êîæåíè ðèçè”. Òîâà å íåìîùòà
íà åñòåñòâîòî - íåãîâàòà ñòðàäàòåëíîñò, ãðóáîñò, ñìúðòíîñò.
×îâåêúò ñå âúâëè÷à â ñàìèÿ âîäîâúðòåæ íà ïðèðîäíîòî
òëåíèå. Íåãîâàòà ñòðàäàòåëíîñò å íÿêàêâî èìàíåíòíî èçîá-
ëè÷àâàíå íà ñòðàñòíîñòòà, ðàçîáëè÷àâàíå íà íåéíèòå
âúòðåøíè ïðîòèâîðå÷èÿ. Òëåíèåòî íà ÷îâåêà íàé-ÿñíî
ïðîëè÷àâà â ãðåõîâíîòî ìó ðàæäàíå - îò ñåìåòî, ò. å. îò
ìúæêàòà ïîõîò è îò ñëàäîñòðàñòèåòî, êàòî ïðè áåçñëîâåñ-
íèòå æèâîòíè (ñðâ. ïðè Ãðèãîðèé Íèñèéñêè). Èìåííî
÷ðåç òîâà ãðåõîâíî ðàæäàíå òëåíèåòî è íåìîùòà íà åñòå-
309
ñòâîòî ñå ðàçïðîñòðàíÿâàò è êàòî ÷å ëè ñå íàòðóïâàò â
ñâåòà. Çà ïðåï. Ìàêñèì “ðàæäàíåòî” (γεννησις çà ðàçëè-
êà îò γενεσις) å ñâîåîáðàçåí ñèíîíèì íà ïúðâîðîäíèÿ ãðÿõ
(ãðåõîâíîñò). Îáåêòèâíî ãðåõúò å áåçèçõîäíîñòòà íà ñòðà-
ñòòà - ïîðî÷åí êðúã: îò ñëàñòíîòî ðàæäàíå (â áåççàêîíèå,
ãðÿõ è ÷ðåç òëåíèå) äî òëåííàòà ñìúðò. Èìåííî òîâà ïðå-
äè âñè÷êî òðÿáâà äà áúäå èçöåëåíî ÷ðåç íîâîòî îæèâÿâà-
íå, ÷ðåç “âõîæäåíèåòî” íà Æèâîòà â îáëàñòòà íà ñìúðòòà.
Íî ñâîáîäàòà íà ÷îâåêà íå å óãàñíàëà â ãðåõîïàäåíèåòî è
â ãðåõà - òÿ ñàìî å îòñëàáíàëà. Ïî-äîáðå å äà ñå êàæå, ÷å
ìíîãî å âúçðàñòíàëà èíåðöèÿòà íà åñòåñòâîòî ñëåä ãðåõî-
ïàäåíèåòî - òî öÿëîòî å ïðîðàñòíàëî ñ ôèëèçèòå íà “íå-
åñòåñòâåíèòå” (“ïàðàôèçè÷åñêè”) ñòðàñòè, íàòåæàëî å. Íî
ñïîñîáíîñòòà çà ñâîáîäíî äâèæåíèå, îáðúùàíå è çàâðú-
ùàíå íå å èç÷åçíàëà è íå å áèëà îòíåòà.  òîâà å çàëîãúò
çà âúç-ñòàâàíåòî è îñâîáîæäåíèåòî îò âëàñòòà íà òëåíèå-
òî è ãðåõà. Èçáàâÿ íè è íè îñâîáîæäàâà Õðèñòîñ. Íî
òîâà èçáàâëåíèå âñåêè òðÿáâà äà âúçïðèåìå è äà ïðåæè-
âåå â ñàìèÿ ñåáå ñè, òâîð÷åñêè è ñâîáîäíî. Èìåííî çàùî-
òî òî å îñâîáîæäåíèå, èçëèçàíå (“èçõîä”) íà ñâîáîäà îò
ðîáñòâîòî è ãíåòà íà ñòðàñòèòå, òî å è ïðåõîä îò ïàñèâ-
íîñò êúì àêòèâíîñò, ò. å. îò ñòðàäàòåëíîñò (âêëþ÷åíîñò â
êðúãîâðàòà íà áåçñëîâåñíàòà ïðèðîäà) êúì ïîäâèæíîñò,
êúì òâîð÷åñòâîòî è ïîäâèãà... Ïðåï. Ìàêñèì âèíàãè ÿñíî
ðàçëè÷àâà òåçè äâà ìîìåíòà: åñòåñòâî (ïðèðîäà) è ïðîèç-
âîëåíèå (âîëÿ). Åñòåñòâîòî å èçëåêóâàíî è èçöåëåíî îò
Õðèñòà âåäíúæ çàâèíàãè, áåç àêòóàëíîòî ó÷àñòèå íà îòäåë-
íèòå ëèöà è äîðè íåçàâèñèìî îò âúçìîæíîòî òÿõíî ó÷àñ-
òèå (è ãðåøíèöèòå ùå âúçêðúñíàò!). Íî âñåêè òðÿáâà äà ñå
îñâîáîäè â ëè÷åí ïîäâèã. Êúì òîâà îñâîáîæäåíèå èìåííî
áèâà ïðèçâàí âñåêè - çàðàäè Õðèñòà è â Õðèñòà.
2. Õðèñòèÿíñêèÿò æèâîò çàïî÷âà îò íîâîòî ðîæäå-
íèå â êðúùåëíàòà êóïåë. Òî å Áîæè äàð. Òîâà å ó÷àñòèå â
íåïîðî÷íîòî è ÷èñòî Õðèñòîâî ðîæäåñòâî îò Äåâàòà. Íî
êúì êðúùåíèåòî òðÿáâà äà ñå ïðèñòúïâà ñ âÿðà è ñàìî
÷ðåç âÿðà ñå âúçïðèåìàò ïðåïîäàâàíèòå äàðîâå íà Äóõà...
310
Â êðúùåíèåòî ñå ïðåïîäàâàò ñèëèòå çà íîâèÿ æèâîò, èëè
âúçìîæíîñòòà çà íîâ æèâîò - δυναµις. Îñúùåñòâÿâàíåòî
å çàäà÷à íà ñâîáîäíèÿ ïîäâèã. Íà ÷îâåê ñå äàâà “áëàãî-
äàòòà íà áåçãðåøíîñòòà” (της αναµαρτησιας) - òîé ìîæå
âå÷å è äà íå ïðåãðåøàâà, íî òðÿáâà è äåéñòâèòåëíî äà íå
ñúãðåøè. Òîé òðÿáâà äà ñå óñúâúðøåíñòâà. Òðÿáâà äà èç-
ïúëíè çàïîâåäèòå, äà “î-äåéñòâî-òâîðè” äîáðèòå íà÷àëà â
ñåáå ñè... Áëàãîäàòòà ÷ðåç òàéíñòâàòà îñâîáîæäàâà ÷îâå-
êà, îòêúñâà ãî îò Ïúðâèÿ Àäàì è ãî ñú÷åòàâà ñ Âòîðèÿ. Òÿ
ãî âúçäèãà íàä ìÿðàòà íà åñòåñòâîòî - çàùîòî îáîæåíèåòî
âå÷å çàïî÷âà... Âïðî÷åì òîâà å ñàìî èçïúëíåíèå íà åñòå-
ñòâåíîòî ïðèçâàíèå íà ÷îâåêà - çàùîòî òîé å è ñúçäàäåí,
çà äà íàäðàñíå ñàìèÿ ñåáå ñè, äà ñòàíå ñâðúõ ñåáå ñè.
Èìåííî çàòîâà äåéñòâèåòî íà áëàãîäàòòà íå ìîæå äà áúäå
ñàìî âúíøíî è íèêîãà íå å íàñèëñòâåíî. Áëàãîäàòòà ïðåä-
ïîëàãà òúðñåíå è âúçïðèåì÷èâîñò. È òÿ ïðîáóæäà ñâîáî-
äàòà, âúçáóæäà è îæèâÿâà ïðîèçâîëåíèåòî. Èìåííî “ïðî-
èçâîëåíèåòî” å ïàçèòåëÿò íà áëàãîäàòòà. Ïðåï. Ìàêñèì
ñìÿòà ñèíåðãèçìúò íà “ïðîèçâîëåíèåòî” è “áëàãîäàòòà”
çà ñàìîî÷åâèäåí. Äàðîâåòå, ïîäàâàíè â òàéíñòâàòà, òðÿá-
âà äà áúäàò óäúðæàíè è îòãëåäàíè. È ñàìî ÷ðåç ïðîèçâî-
ëåíèåòî òå ìîãàò äà ñå ïðîÿâÿò, äà ñå ïðåòâîðÿò â ðåàëíî-
ñòòà íà íîâèÿ ÷îâåê... Òàéíñòâàòà è ïîäâèãúò ñà äâà
íåðàçðèâíè è íåîòäåëèìè ìîìåíòà íà õðèñòèÿíñêèÿ æè-
âîò. Òîâà îòíîâî å ïúòÿò íà Áîæåñòâåíîòî ñíèçõîæäàíå è
÷îâåøêîòî âúçõîæäåíèå è òàéíñòâåíàòà ñðåùà íà Áîãà è
÷îâåêà - â Õðèñòà. Òîâà ñå îòíàñÿ è äî ëè÷íèÿ æèâîò íà
âñåêè õðèñòèÿíèí - è âúâ âñÿêà äóøà òðÿáâà ñÿêàø îòíî-
âî äà ñå ðîäè è âúïëúòè Õðèñòîñ (ñðâ. ïðè àïîñòîëà: “à
Õðèñòîñ æèâåå â ìåíå”, Ãàë. 2:20). À òîâà ñå îòíàñÿ è äî
óñòðîåíèåòî íà Öúðêâàòà êàòî Òÿëî Õðèñòîâî. Â íåÿ
Âúïëúùåíèåòî íåïðåñòàííî ïðîäúëæàâà è ñå èçïúëâà...
Íî Áîã, Êîéòî ñíèçõîæäà è íèçõîæäà, òðÿáâà äà áúäå
ïîçíàò è ïðèçíàò. Â òîâà å òåìàòà íà ïîäâèãà è èñòîðèÿòà
- îòâåòíîòî äâèæåíèå íàñðåùà, ñàìîîòðå÷åíèåòî çàðàäè
îáîæåíèåòî.
311
 3. Ïîäâèãúò å ïðåäè âñè÷êî- áîðáà ñúñ ñòðàñòèòå.
Çàùîòî öåëòà íà ïîäâèãà å èìåííî áåç-ñòðàñòèåòî... Ñòðà-
ñòòà å ïîãðåøíîòî ðàçïîëîæåíèå íà âîëÿòà, êîÿòî å îáúðíà-
òà êúì íèçøåòî, êúì ñåòèâíîòî, âìåñòî êúì äóõîâíîòî è
âèñøåòî, è â òîçè ñìèñúë - èçâðàùàâàíå íà åñòåñòâåíèÿ
ðåä, èçêðèâÿâàíå íà ïåðñïåêòèâàòà. Çëîòî å ïðåä-ïî÷èòà-
íå íà ñåòèâíîòî; è èìåííî êà÷åñòâîòî ñè íà ïîãðåøíî
ïðåä-ïî÷èòàíî - ñåòèâíîòî èëè âèäèìîòî ñòàâà ãðåõîâíî,
îïàñíî, îòðîâíî, çëî. “Âèäèìîòî” òðÿáâà äà îáîçíà÷àâà è
ïðîÿâÿâà “íåâèäèìîòî”, ò. å. äóõîâíîòî - èìåííî â òàçè
ñèìâîëè÷åñêà ïðîçðà÷íîñò å öåëèÿò ñìèñúë è îïðàâäàíèå
íà íåãîâîòî ñúùåñòâóâàíå. È ñëåäîâàòåëíî “âèäèìîòî”
ñå îáåçñìèñëÿ, êîãàòî ñòàâà íåïðîçðà÷íî, êîãàòî çàñåí÷âà
è çàêðèâà äóõîâíîòî, êîãàòî ñå âúçïðèåìà ñàìî çà ñåáå ñè
êàòî íåùî îêîí÷àòåëíî è ñàìîäîñòàòú÷íî. Íå âèäèìîòî
êàòî òàêîâà, à èçâúíìåðíàòà è ïîãðåøíà îöåíêà íà âèäè-
ìîòî å çëî è ãðÿõ. Ñòðàñòòà å òî÷íî òàêàâà ïðå-îöåíêà,
ïðåä-ïî÷èòàíå - èçâåñòíà ïðèêîâàíîñò èëè ïðèâúðçàíîñò
êúì ñåòèâíèÿ ñâÿò. “Ñòðàñòòà å íå-åñòåñòâåíî äâèæåíèå
íà äóøàòà èëè ïîðàäè íåñìèñëåíà ëþáîâ èëè çàðàäè áåç-
ðàçñúäíà íåíàâèñò êúì íåùî ñåòèâíî èëè çàðàäè íåùî
ñåòèâíî... È îòíîâî: çëîòî å ïîãðåøíî ñúæäåíèå çà ïî-
çíàòè íåùà, ñúïðîâîæäàíî îò íåïîäîáàâàùà óïîòðåáà”...
Ïðåï. Ìàêñèì ïîâòàðÿ îáè÷àéíàòà àñêåòè÷åñêà ñõåìà íà
ðàçâèòèåòî íà ñòðàñòòà: îêîëî âíåäðèëèÿ ñå â äóøàòà ñå-
òèâåí îáðà-. Âúçíèêâàò êàòî ÷å èçìàìíè òî÷êè íà êðèñòà-
ëèçàöèÿ â äóøåâíèÿ æèâîò íà ÷îâåêà. È çàòîâà ñå íàðó-
øàâà öåëèÿò äóøåâåí ñòðîé. Ìîãàò äà ñå ðàçëè÷àò òðè
òèïà ñòðàñòè: ñàìîëþáèå (ïëúòñêî), íàñèëíè÷åñòâî (èëè
íåíàâèñò) è íåâåäåíèå (äóõîâíà ñëåïîòà). Íî ñâåòúò íà
ñòðàñòèòå è ìíîãî ïúñòúð è ìíîãîîáðàçåí... Â íåãî èìà
äâà ïîëþñà: óäîâîëñòâèå è ñëàâà... Çàåäíî ñ òîâà ïðåï. -
Ìàêñèì âèíàãè ïîä÷åðòàâà, ÷å ÷îâåê ïîñòîÿííî ñå íàìèðà
àêî íå òî÷íî ïîä âëàñòòà, òî ïîíå ïîä òàéíîòî âëèÿíèå íà
áåñîâñêèòå äåéñòâèÿ. Ìíîãîîáðàçíèòå äåìîíè êàòî ÷å
êðúæàò è îáèêàëÿò îêîëî âñÿêà äóøà, êàòî ñå ñòàðàÿò äà
312
ÿ îòëåêàò, äà ÿ çàèíòðèãóâàò ÷ðåç ÷óâñòâåíîòî, äà ïðèñïÿò
óìà è äóõîâíàòà âúçïðèåì÷èâîñò... Òîâà äåìîíñêî âúçäåé-
ñòâèå å ìíîãî ìîùåí ôàêòîð. Íî âñå ïàê èçõîäúò íà áîð-
áàòà âèíàãè çàâèñè îò âîëÿòà è êðàéíèÿ èçáîð... È ñàìî-
òî çëî, è ñòðàñòòà èìàò äèíàìè÷åí õàðàêòåð. Òîâà å
ïîãðåøíà ïðåöåíêà çà íåùàòà, à ïîðàäè òîâà ïîãðåøíî è
âðåäíî ïîâåäåíèå - ïîãðåøíî è âðåäíî, çàùîòî îòêëîíÿâà
îò èñòèíñêèòå öåëè è îòâåæäà â ïóñòîòàòà è áåçèçõîäèöà-
òà íà íåáèòèåòî; òî å áåçöåëíî è çàòîâà - íèùî íå îñúùå-
ñòâÿâàùî, à íàïðîòèâ - òî å ðàçñåéâàùî è ðàçëàãàùî. Èëè,
äà ãî êàæåì èíà÷å - ðàçñòðîéâàíå, áåçïîðÿäúê, ðàçïàä...
Ìîæå äà ñå êàæå - áåççàêîíèå, ανοµια. À ïðîòèâîâåñ íà
áåççàêîíèåòî ïðåäñòàâëÿâà çàêîíúò âúîáùå. Òîâà å îò÷à-
ñòè “åñòåñòâåíèÿò çàêîí”, âïèñàí â ñàìàòà ïðèðîäà íà ÷î-
âåêà êàòî èçèñêâàíå äà ñå æèâåå “ñúîáðàçíî íà åñòåñòâî-
òî”; ÷ðåç ñúçåðöàíèåòî íà ñâåòà ìîæå äà ñå ðàçáåðå, ÷å
òîçè “åñòåñòâåí çàêîí” å óñòàíîâåíàòà çà íåùàòà Áîæèÿ
âîëÿ è ìÿðà. Çàêîíúò å èìåííî ïîðÿäúêúò, ìÿðàòà, ðåäúò,
ðàçïîëîæåíåòî, ñòðîÿò. Ïðåáèâàâàéêè â óïàäú÷íà íåìîù
îáà÷å, íà ÷îâåêà ìó å áèëî ìíîãî òðóäíî äà ñå ðúêîâîäè
åäèíñòâåíî îò òîçè “åñòåñòâåí çàêîí”. È íà íåãî ìó å áèë
äàäåí ïèñàíèÿò çàêîí, çàêîíúò íà çàïîâåäèòå. Ïî ñúäúðæà-
íèåòî ñè òîâà å ñúùèÿò òîçè çàêîí íà åñòåñòâîòî, íî èçðà-
çåí è èçëîæåí ïî äðóã íà÷èí, ïî-ïðîñòî è ïî-ïîíÿòíî, ïî-
äîñòúïåí, íî èìåííî ïîðàäè òîâà è íåäîñòàòú÷åí. Òîâà å
ñàìî ïðîîáðàç - ïðîîáðàç íà åâàíãåëñêèÿ è äóõîâíèÿ çà-
êîí, êîéòî å è ïî-äúëáîêî, è ïî-âèñîêî îò åñòåñòâîòî, è
íåïîñðåäñòâåíî âúçâåæäà ÷îâåêà êúì Áîãà. Ïî-òî÷íî êà-
çàíî, òîâà ñà òðè ðàçëè÷íè èçðàçà íà åäèíèÿ çàêîí, íà
åäíîòî çàäàíèå è ïðèçâàíèå íà ÷îâåøêèÿ æèâîò. Âàæåí å
âå÷å ñàìèÿò ìîòèâ íà çàêîíà êàòî ìÿðà (ïî-ñêîðî âúòðåø-
íà, îòêîëêîòî âúíøíà). È åäíà îò çàäà÷èòå íà ïîäâèãà å
óñòðîåíèåòî íà äóøàòà... Ïîáåäàòà íàä ñòðàñòèòå å ïðå-
äè âñè÷êî óñòðîéâàíå. Òîâà å ôîðìàëíèÿ àñïåêò. À ïî
ñúùåñòâî òîâà å î÷èñòâàíå, êàòàðçèñ, îñâîáîæäàâàíå îò ÷óâ-
ñòâåíèòå îêîâè è ïðèñòðàñòèÿ. Âïðî÷åì è êàòàðçèñúò å
313
óñòðîåíèå - èçðàâíÿâàíå è âúçñòàíîâÿâàíå íà âÿðíàòà
èåðàðõèÿ íà öåííîñòèòå... Àñêåòè÷åñêîòî “äåëàíèå”
(πραξις èëè “ïðàêòè÷åñêî ëþáîìúäðèå”) å èìåííî ïðå-
îäîëÿâàíå èëè èçêîðåíÿâàíå íà ñòðàñòòà â ÷îâåøêàòà äóøà.
Ãëàâíîòî â íåãî íå ñà îïðåäåëåíèòå âúíøíè äåéñòâèÿ, à
âúòðåøíàòà áîðáà. È ïðåäè âñè÷êî òðÿáâà äà áúäàò îáóç-
äàíè æåëàíèÿòà è âúæäåëåíèÿòà, òàêà äà ñå êàæå, äà áúäàò
âãðàäåíè â ñòðîãèÿ ñòðîé íà äóøàòà. Òåçè íèñøè, íî åñòå-
ñòâåíè ñèëè íà äóøàòà òðÿáâà äà áúäàò îáúðíàòè êúì
äåéñòâèòåëíèòå Áîæåñòâåíè öåëè - ÷ðåç ñèëàòà íà ðàçóì-
íîòî ïðîâèæäàíå. Óìúò òðÿáâà äà ñòàíå íàèñòèíà “âëà-
äè÷åñòâåí” â ÷îâåêà, ñðåäîòî÷èå íà âñè÷êè ñèëè íà äóøà-
òà - è ñàì òðÿáâà äà ïîëó÷è ñâîåòî ñðåäîòî÷èå è îïîðà â
Áîãà... Òîâà å ìîìåíòúò íà âúçäúðæàíèåòî. ×åñòî ïðè
òîâà ñå íàëàãà äà ñå ïðèáÿãâà äî ðåçêè è õèðóðãè÷åñêè
ìåðêè çà ëå÷åíèå - äà ñå îòñè÷àò è èçêîðåíÿâàò ñêëîííî-
ñòèòå è ïðèñòðàñòèÿòà, “âîëíèòå ñòðàñòè” (ò. å. ïðèñòðàñ-
òèÿòà íà âîëÿòà)... Ñúùåñòâóâà è äðóãà ñòðàíà: “íåâîë-
íèòå ñòðàñòè”, ò. å. ñòðàäàíèÿòà (ñðâ. ïðè Ìàðê Ïîäâèæíèê
çà “âîëíèòå” è “íåâîëíèòå” ñòðàñòè). Ïî-òî÷íî å äà íàðå-
÷åì òîâà - èçêóøåíèå èëè èçïèòàíèå ÷ðåç ñòðàäàíèå, ïå-
÷àë îò ñòðàäàíèåòî. Òîâà å ëîøà è ñâåòñêà ïå÷àë, âñúùíîñò
- ïðèêðèòà ïîõîò, íåóäîâëåòâîðåíà è ñìúäÿùà, âúæäåëå-
íèå çà íàñëàæäåíèÿ. Òåçè “íåâîëíè ñòðàñòè”, ò. å. ñòðàäà-
íèå, òðÿáâà äà ñå òúðïÿò, áåç îãîð÷åíèå ïîðàäè ëèøàâà-
íåòî îò íàñëàæäåíèÿ... È îùå ïî-äàëå÷íî è ïî-òðóäíî å
ïðåîäîëÿâàíåòî íà íåíàâèñòòà è ãíåâà - ñòÿæåíèåòî íà
êðîòîñò. Òîâà å îïðåäåëåíà íå÷óâñòâèòåëíîñò êúì ðàç-
äðàçíåíèÿòà... Òàêà ñå ñìèðÿâàò ñòðàñòíèòå ñèëè íà äó-
øàòà. Íî îñòàâà íåùî îùå ïî-ãîëÿìî. Òðÿáâà äà ñå ïðå-
ãðàäè ïúòÿò íà ñúáëàçíèòå. Òîâà âêëþ÷âà â ñåáå ñè, îò
åäíà ñòðàíà, óïðàæíÿâàíå íà ñåòèâàòà, à, îò äðóãà - ìèñëå-
íà áîðáà, î÷èñòâàíå è ïðåîäîëÿâàíå íà ïîìèñëèòå. Èìåí-
íî òóê ñå ðåøàâà àñêåòè÷åñêàòà çàäà÷à. Çàùîòî èíà÷å
îïàñíîñòòà îò ãðåõà âèíàãè ñå çàðàæäà îòíîâî. Òðÿáâà äà
ñå ïðîãîíâàìå ïîìèñëèòå, êàòî ñúñðåäîòî÷àâàìå ñâîåòî
314
âíèìàíèå âúðõó äðóãî, êàòî ñúáèðàìå óìà â äóõîâíî òðåç-
âåíèå è ìîëèòâà - èëè âúâ âñåêè ñëó÷àé, êàòî ãè íåóòðàëè-
çèðàìå, âúçïèòàâàéêè â ñåáå ñè îïðåäåëåíî áåçðàçëè÷èå
êúì òÿõ... Òóê “äåëàíèåòî” îò îòðèöàòåëíî ñòàâà ïîëîæè-
òåëíî. Òðÿáâà íå ñàìî äà ñå îòñè÷àò ñòðàñòèòå, íî è äà ñå
âúðøè äîáðî - è áåçñòðàñòèåòî íå ñå èç÷åðïâà ñàìî ñ ïî-
òèñêàíåòî íà ñòðàñòèòå, íî îçíà÷àâà è íÿêàêâî ïîëîæèòåë-
íî ñúñòîÿíèå íà äóøàòà. “Äåëàíèåòî” çàïî÷âà îò ñòðàõà
Áîæè è ñå èçâúðøâà â ñòðàõà. Íî ëþáîâòà ïðîãîíâà ñòðà-
õà, ïî-ñêîðî ãî ïðåîáðàçÿâà â áëàãîãîâååí òðåïåò. Â ñúùî-
òî âðåìå ïðîçðÿâà óìúò, ñúçðÿâà äî ñúçåðöàíèå, çà äà áúäå
ñïîñîáåí äà âúçõîäè îùå ïî-âèñîêî. Áåçñòðàñòèåòî è ãíî-
ñèñúò âîäÿò çàåäíî äî Áîæåñòâåíàòà ëþáîâ. Â íåÿ èìà
ñòåïåíè è òÿ ñàìàòà å ñòèõèÿ íà ïîäâèãà, ïðåóñïÿâàíåòî è
ñúâúðøåíñòâîòî. È ñòÿæåíèåòî íà ÷èñòàòà è íåðàçäåëíà
ëþáîâ å ïðåäåë è çàäà÷à íà àñêåòè÷åñêîòî “äåëàíèå”. Ïî
ìÿðàòà íà ñâîåòî âúçðàñòâàíå ëþáîâòà ñå ðàçãàðÿ è ïî-
ãëúùà â ñåáå ñè âñè÷êè äóøåâíè äâèæåíèÿ.  ëþáîâòà ñå
èçïúëâà è êàòî ÷å ñâúðøâà ïîäâèãúò. Ëþáîâòà å ñâîáîäíà.
4. Àñêåòè÷åñêîòî äåëàíèå å ïðåîäîëÿâàíå è ïîãàñÿ-
âàíå íà ãðåõîâíîòî ñàìîëþáèå. È òî ñå îñúùåñòâÿâà â
ëþáîâòà. Ëþáîâòà å ïúëíî ñàìîîòðå÷åíèå è ñàìîçàáâå-
íèå - “òîãàâà, êîãàòî äóøàòà íå ïîñòàâÿ íèùî ïî-âèñîêî
îò ïîçíàâàíåòî íà Áîãà”. Òàçè ëþáîâ Ìàêñèì íàðè÷à
αγαπη. Ïî-êúñíî âå÷å, â ñàìèòå âèñèíè íà òàéíñòâåíèÿ
æèâîò ñå ðàçãàðÿ Áîæåñòâåíèÿò åðîñ... Ëþáîâòà ðàæäà
çíàíèåòî (“ãíîñèñ”). Òîâà çíàíèå å ñúçåðöàíèåòî - “åñòå-
ñòâåíîòî ñúçåðöàíèå”, ò. å. ïðîâèæäàíåòî íà Áîæåñòâåíè-
òå ìåðè íà áèòèåòî. Èìà ïåò îñíîâíè òåìè íà ïîçíàíèåòî
(èëè ñúçåðöàíèåòî): çà Áîãà, çà âèäèìîòî, çà íåâèäèìîòî,
çà Áîæèÿ ïðîìèñúë è çà Áîæèÿ ñúä (ñðâ. ïðè Åâàãðèé;
èçáðîÿâàíåòî íà ïåòòå “ñúçåðöàíèÿ” âúçõîæäà, ñòðóâà ìè
ñå, êúì Îðèãåí). È îòíîâî òóê èìà ñâîè ñòåïåíè. Ïúðâî
ñå ïîçíàâàò ñàìî îñíîâàíèÿòà (“ëîãîñèòå”) íà åñòåñòâå-
íîòî áèòèå, ñëåä òîâà ñå ïîñòèãà ìèñëåíèÿò èëè óìíèÿò
ñâÿò - è åäâà íàêðàÿ çàêàëåíèÿò â ìîëèòâåíîòî èçêóñòâî
315
óì ïîçíàâà Áîãà. “Áîãîñëîâñêîòî ïîçíàíèå” (èëè “íåçàá-
ðàâèìîòî ïîçíàíèå”) å îñúùåñòâèìî ñàìî â ïðîäúëæè-
òåëíèÿ ñúçåðöàòåëåí ïîäâèã. Ïîä ñúçåðöàíèå èçîáùî
ïðåï. Ìàêñèì ðàçáèðà íå ïðîñòîòî âèæäàíå çà íåùàòà
òàêèâà, êàêâèòî ñà äàäåíè â åæåäíåâíèÿ îïèò, à ñâîåãî
ðîäà äóõîâíà ïðîçîðëèâîñò è äàð íà áëàãîäàòíî îçàðå-
íèå. Ñúçåðöàíèåòî å ïîçíàíèå â Ñëîâîòî, âèæäàíå íà ñâåòà
â Áîãà (èëè íà Áîãà â ñâåòà) òàêà, êàêòî òîé å âêîðåíåí â
íåïîñòèæèìàòà Áîæåñòâåíà ïðîñòîòà. Ñàìî ÷ðåç äóõîâ-
íîòî îçàðåíèå óìúò ïîëó÷àâà ñïîñîáíîñò äà ðàçïîçíàâà
åíåðãèèòå íà Ëîãîñà, ñêðèòè è çàòàåíè ïîä ñåòèâíèòå ïî-
êðîâè. È ñúçåðöàíèåòî å íåîòäåëèìî îò ìîëèòâàòà. Â
ñúçåðöàòåëíîòî ïðîíèêâàíå êúì èçòî÷íèöèòå è ñúçèäà-
òåëíèòå îñíîâè íà áèòèåòî ÷îâåøêèÿò óì ñå óïîäîáÿâà íà
Áîæåñòâåíèÿ - ñòàâà ìàëúê ëîãîñ, îòðàçÿâàéêè â ñåáå ñè
âåëèêèÿ Ëîãîñ. È òîâà å âòîðèÿò åòàï íà äóõîâíîòî âúçñòà-
íîâÿâàíå (“àïîêàòàñòàñèñ”)... Íî òî âñå îùå íå å âúðõúò
è ïðåäåëúò íà äóõîâíîòî âúçõîæäàíå. Â ñúçåðöàíèåòî
óìúò ïîçíàâà óìíèÿ ñâÿò è Áîãà êàòî Òâîðåö è Ïðîìèñ-
ëèòåë, è Ñúäèÿ. Íî óìúò òðÿáâà äà èçëåçå è îò óìíèÿ
ñâÿò, è äà âúçëåçå îùå ïî-âèñîêî, â ñàìèÿ òàèíñòâåí ìðàê
íà Áîæåñòâîòî. Òîâà å öåëòà è çàäà÷àòà íà ïîäâèãà: ñðå-
ùàòà ñ Áîãà, âêóñâàíåòî (èëè ïî-òî÷íî - ïðåä-âêóñâàíå)
íà Áîæåñòâåíîòî áëàæåíñòâî. Òîâà å ñòåïåíòà è ñúñòîÿ-
íèåòî íà ÷èñòà ìîëèòâà. Óìúò ñå âúçäèãà íàä ôîðìèòå è
èäåèòå è ñå ïðèîáùàâà êúì Áîæåñòâåíîòî åäèíñòâî è ìèð.
 òîçè ñâÿò òîé ïîçíàâà Ïðåñúùåñòâ˜íàòà Òðîèöà è ñàì
ñå ôîðìèðà è îáíîâÿâà ïî îáðàçà íà Òðîèöàòà. Â òåçè
âèñîòè ïîäâèæíèêúò ñòàâà õðàì è îáèòåë íà Ñëîâîòî.
Òîé íàìèðà ïîêîé íà âñåáëàãîòî Áîæèå ëîæå è ñå èç-
âúðøâà òàéíñòâîòî íà íåèçðå÷èìîòî ñúåäèíåíèå. Òîâà å
áðàêúò è îáðó÷åíèåòî ñúñ Ñëîâîòî...  äåéñòâèòåëíîñò
õðèñòèÿíèíúò ïðåìèíàâà öåëèÿ ñâîé ïúò çàåäíî ñ Õðèñ-
òà. Çàùîòî æèâåå â Õðèñòà è Õðèñòîñ æèâåå â íåãî. Èç-
ïúëíåíèåòî íà çàïîâåäèòå ñúåäèíÿâà ñ Õðèñòà, çàùîòî òå
ñà íåãîâè åíåðãèè. È ñúçåðöàíèåòî äîâåæäà ïðè Õðèñòà,
316
Âúïëúòåíîòî Ñëîâî, êàòî êúì èçòî÷íèê è ñðåäîòî÷èå íà
èäåàëíèÿ ñâÿò... Ïðåï. Ìàêñèì ìíîãî è ïîäðîáíî ãîâî-
ðè çà òàèíñòâåíîòî âñåëÿâàíå è æèâîò íà Õðèñòà âúâ âÿð-
âàùèòå äóøè. Ïðè òîâà òîé ñå ïîçîâàâà íà Ãðèãîðèé Áî-
ãîñëîâ (ñëîâàòà ìó íà Ðîæäåñòâî è íà Ïàñõà). Òîâà å
åäèí îò ìîòèâèòå íà àñêåòèêàòà íà ïðåï. Ìàêñèì: æè-
âîòúò â Õðèñòà. Äðóãèÿò ìîòèâ ñúùî îòâåæäà ïðè Ãðèãî-
ðèé Áîãîñëîâ: ñúçåðöàíèåòî íà Òðîèöàòà. Íî òóê Ìàêñèì
å ïî-áëèçî äî Åâàãðèé. ×ðåç Åâàãðèé òîé å ïîëó÷èë íà-
ñëåäñòâîòî íà Îðèãåí. Îòíåñúë ñå å ñâîáîäíî êúì íåãî.
Îò÷åë å è å ïðåòâîðèë â ñâîÿ ñèíòåç îïèòà è áëàãî÷åñòèåòî
íà Îðèãåí. È ðåøèòåëíî å îòõâúðëèë íåãîâèòå ìåòàôèçè-
÷åñêè äîìèñëèöè è èçâîäè.... Èçîáùî ïðåï. Ìàêñèì íå å
ìíîãî îðèãèíàëåí â ñâîÿòà àñêåòèêà. Âñè÷êè íåãîâè ìèñëè
ìîãàò äà áúäàò ñðåùíàòè ïðè ïî-ðàííèòå ó÷èòåëè è ïèñà-
òåëè. Ìàêñèì èñêà èìåííî ñàìî äà ïðåïîâòîðè ïðèåòîòî
ó÷åíèå. Íî òîé äàâà ñèíòåç, à íå êîìïèëàöèÿ.
5. Ñúäáàòà íà ÷îâåêà ñå ðåøàâà â Öúðêâàòà...
Öúðêâàòà å îáðàç è ïîäîáèå Áîæèå. Äîðè è çàòîâà, ÷å å
åäèííà. “Çàùîòî è òÿ ÷ðåç áëàãîäàòòà íà âÿðàòà èçâúðøâà
âúâ âÿðâàùèòå ñúùîòî íåñëèòíî åäèíåíèå, êàêâîòî îñú-
ùåñòâÿâà â ðàçëè÷íèòå ñúùåñòâóâàùè íåùà ñúñ Ñâîåòî
áåçêðàéíî ìîãúùåñòâî è ìúäðîñò Òâîðåöúò, ñúäúðæàù
âñè÷êî â Ñåáå Ñè”. Öúðêâàòà ñúåäèíÿâà â ñåáå ñè âÿðâà-
ùèòå. Èëè ïî-òî÷íî, ñàì Õðèñòîñ ñúåäèíÿâà è âúçñúåäè-
íÿâà â íåÿ ñúñ Ñåáå ñè ñâîèòå ñúçäàíèÿ, êîèòî ïàê îò
Íåãî ñà ïîëó÷èëè è ñàìîòî áèòèå ... È â ñúùîòî âðåìå
Öúðêâàòà å îáðàç è ïîäîáèå íà öåëèÿ ñâÿò, ïðåäñòàâëÿâà
íÿêàêúâ ìèêðîêîñìîñ. Öúðêâàòà å ïîäîáèå íà ÷îâåêà è -
êàòî ÷å íÿêàêú⠓ìàêðî-÷îâåê”... Öúðêâàòà ùå ñå óñòðîé-
âà è íàðàñòâà, äîêàòî íå âìåñòè â ñåáå ñè âñè÷êè ïðèçâàíè
è ïðåäîïðåäåëåíè. È òîãàâà ùå íàñòúïè êðàÿò íà ñâåòà.
Òîãàâà ùå ñå ïðåêðàòè âðåìåòî è âñÿêî äâèæåíèå - âñè÷-
êè ùå ñïðå, çàùîòî ùå ñå áúäå îêîí÷àòåëíî óñòàíîâåíî.
Ñâåòúò ùå óìðå, çàùîòî ùå îâåõòåå; ùå óìðå ñ âèäèìàòà
ñè ñòðàíà, íî è ùå âúçêðúñíå îò ñòàðîñòòà îòíîâî íîâ, â
317
äåíÿ íà ÷àêàíîòî âúçêðåñåíèå. È ÷îâåêúò ùå âúçêðúñíå â
ñâåòà èëè ñúñ ñâåòà, êàêòî ÷àñò ñ öÿëîòî, êàêòî ãîëÿìîòî â
ìàëêîòî. Âúçêðåñåíèåòî ùå áúäå îáíîâÿâàíå è îäóõîòâî-
ðÿâàíå. Íÿìà äà èìà ïîâå÷å òëåíèå. Òâàðòà ùå ïîëó÷è
âå÷íî áèòèå, íåðóøèìîñò - çàðàäè ÷îâåêà. Áîã ùå áúäå
âñè÷êî âúâ âñè÷êè. Âñè÷êî ùå ñòàíå ñúâúðøåí ñèìâîë íà
åäíîòî Áîæåñòâî. Âñè÷êè ùå ÿâÿâà ñàìî Áîãà. Íèùî íÿìà
äà îñòàíå èçâúí Áîãà (εκτος Θεου). Ïðåï. Ìàêñèì íà-
ïîìíÿ èçâåñòíàòà àíàëîãèÿ ñ ðàçòîïåíîòî æåëÿçî. È âñå
ïàê â òîçè Áîæåñòâåí ïëàìúê íå ùå èçãîðè íèòî ïðèðî-
äàòà, íèòî ÷îâåêúò, íèòî äîðè “ñàìîâëàñòèåòî” èëè ñâîáî-
äàòà íà ÷îâåêà...  ñâîèòå åñõàòîëîãè÷åñêè ðàçìèøëåíèÿ
ïðåï. Ìàêñèì å ìíîãî áëèçúê äî Ãðèãîðèé Íèñèéñêè è
÷ðåç íåãî - äî Îðèãåí. È öÿëàòà ñõåìà íà ìèñúëòà ïðè
íåãî å ñúùàòà - ðàçïàäàíå è âúçñòàíîâÿâàíå íà èñêîííèÿ
ðåä, ò. å. àïîêàòàñòàñèñ. Íî òîâà å àïîêàòàñòàñèñ íà ïðè-
ðîäàòà, à íå íà ñâîáîäàòà. “Åñòåñòâîòî” ùå áúäå âúçñòàíî-
âåíî íàïúëíî è èçöÿëî. Íî òîâà îùå íå îçíà÷àâà, ÷å è
ñâîáîäàòà èçöÿëî ùå ñå ïðåäîïðåäåëè êúì äîáðîòî. Îùå
íå çíà÷è... Çàùîòî ñâîáîäàòà èëè âîëÿòà å îñîáåíà è íå-
ñâîäèìà êúì íèùî äðóãî ðåàëíîñò... Ìîæå äà ñå ìèñëè,
÷å îò îïèòà íà àñêåòè÷åñêàòà áîðáà Ìàêñèì å óçíàë çà
òîâà ñâîåîáðàçèå è èðàöèîíàëíîñò íà âîëÿòà. Äà ñå ïî-
çíàå äîáðîòî âñå îùå íå îçíà÷àâà - äà ñå âúçëþáè (èëè
èçáåðå). ×îâåêúò å ñïîñîáåí è äà íå îáèêíå îïîçíàòîòî
äîáðî. Òóê ïðåï. Ìàêñèì íàïðàâî ñå ðàçìèíàâà ñ Ãðèãî-
ðèé Íèñèéñêè... Ëîãîñúò ùå áúäå âñè÷êî çà âñè÷êè. Íî
íå çà âñè÷êè òîé ùå áúäå áëàæåíàòà ñúáîòà è ïîêîé. Çà
ïðàâåäíèòå îãúíÿò íà Áîæåñòâîòî ùå ñå îòêðèå êàòî ïðî-
ñâåùàâàùà ñâåòëèíà, çà íå÷åñòèâèòå - êàòî èçãàðÿù è
æàðúê ïëàìúê. Çà ïîäâèçàâàëèòå ñå è ñúáðàëèòå â ïîäâè-
ãà ñâîèòå åñòåñòâåíè ñèëè òîâà ùå áúäå ðàäîñò è ïîêîé.
Çà îíåçè, êîèòî íå ñà ãîòîâè òîâà ìîæå äà ñå îêàæå ñàìî
áåçïîêîéñòâî è áîëêà... Öÿëàòà ïðèðîäà ùå áúäå âúçñòà-
íîâåíà â íåéíèòå èçíà÷àëíè è åñòåñòâåíè ìåðè (“íåïðî-
ïóñêàù àïîêàòàñòàñèñ”). Áîã â Ñâîÿòà íåèçìåðèìà ëþ-
318
áîâ ùå ïðåãúðíå öÿëîòî òâîðåíèå, äîáðèòå è çëèòå; íî íå
âñè÷êè è íå âñè÷êè åäíàêâî èëè ïîäîáíî (“àíàëîãè÷íî”)
ùå ïîëó÷àò ó÷àñòèå â Íåãîâàòà ëþáîâ è ðàäîñò. Ïðåï.Ìàê-
ñèì ðàçëè÷àâà: îáîæåíèå ïî áëàãîäàò (κατα χαριν) è
ñúåäèíåíèå áåç áëàãîäàò (παρα την χαριν). Âñè÷êî ñúùå-
ñòâóâàùî å ïðè÷àñòíî íà Áîãà, äîêîëêîòî èìà îò Íåãî
ñàìîòî ñè áèòèå è ñå êðåïè îò äåéñòâàùèòå Ìó ñèëè. Íî
òîâà âñå îùå íå å áëàãîäàòíîòî ïðè÷àñòèå. Çà èçïúëíåíè-
åòî íà îòñúäåíîòî Áîã ùå âúçñòàíîâè öÿëàòà ïúëíîòà íà
Ñâîåòî òâîðåíèå íå ñàìî â áèòèåòî, íî è âúâ âèíàãè-áèòè-
åòî. È âñå ïàê íå â áëàãî-áèòèåòî. Çàùîòî áëàãî-áèòèåòî
íå ìîæå äà áúäå äàäåíî îòâúí, èçâúí èçèñêâàùàòà è
âúçïðèåìàùà ëþáîâ. Áîã ùå ïîäàäå è ùå âúðíå íà ãðåø-
íèöèòå âñè÷êî, îò êîåòî òå ñà ñå ëèøèëè ÷ðåç ãðåõà, ùå
âúçñòàíîâè äóøèòå èì â ïúëíîòàòà íà åñòåñòâåíèòå ñèëè
è ñïîñîáíîñòè. Òå ùå ïîëó÷àò ñïîñîáíîñò çà äóõîâíî ïî-
çíàíèå è íðàâñòâåíà îöåíêà. Òå ùå ïîçíàÿò Áîãà. Ìîæå
áè äîðè ùå çàãóáÿò ñïîìåíà çà ãðåõà è ùå äîéäàò ïðè
Áîãà - â íÿêàêâî “ðàçóìåíèå”, τη επιγνωσει. Íî íÿìà äà
ïðèåìàò ïðè÷àñòèå íà Íåãîâèòå áëàãà, ου τη µεθεξει των
αγαθων . Ñàìî ïðàâåäíèòå ñà ñïîñîáíè äà âêóñÿò è äà ñå
íàñëàäÿò, ñàìî òå ñå ïðè÷àñòÿâàò êúì Æèâîòà. À õîðàòà
ñúñ çëà âîëÿ, ðàçïàäàùè ñå â ñâîèòå ïîìèñëè è ïîæåëà-
íèÿ, ñà äàëå÷ îò Áîãà, ÷óæäè ñà íà æèâîòà, ïîñòîÿííî
óìèðàò (òëåÿò). Òå íå ùå âêóñÿò îò æèâîòà. È ùå ñå
èçìú÷âàò îò çàêúñíÿëîòî ðàçêàÿíèå, îò ñúççíàíèåòî çà
áåçñìèñëåíîñòòà íà èçìèíàòèÿ âå÷å äîêðàé ïúò. Òîâà ùå
áúäå íåèçðåçèìà ñêðúá è ïå÷àë... Ñïîðåä ïðåï. Ìàêñèì,
íå Áîã, à ñàìèÿò ãðåøíèê ïðèãîòâÿ çà ñåáå ñè ìúêà è
ñêðúá â äåíÿ íà ñúäà. Çàùîòî áëàæåíñòâîòî è ðàäîñòòà ñà
âúçìîæíè ñàìî ÷ðåç ñâîáîäíîòî ñúãëàñóâàíå íà ÷îâåø-
êàòà âîëÿ ñ Áîæåñòâåíàòà, ÷ðåç âîëíîòî è òâîð÷åñêî èç-
ïúëåíèå íà Áîæåñòâåíèòå îïðåäåëåíèÿ, ÷ðåç îñâåùåíèå è
ïðåîáðàæåíèå íà ñàìàòà âîëÿ â èçïúëåíèåòî íà çàïîâåäè-
òå Ìó. Ïðåï. Ìàêñèì íå ïðåäïîñòàâÿ, ÷å ÿñíîòî ïîçíàâà-
íå íà èñòèíàòà íåèçáåæíî òðÿáâà äà îïðåäåëè âîëÿòà êúì
319
èñòèíàòà... Ìàêñèì íàïðàâî îòõâúðëÿ Îðèãåíîâàòà êîí-
öåïöèÿ çà àïîêàòàñòàñèñà. Ðàçáèðà ñå, çëîòî è ãðåõúò ñà
ñàìî âúâ âîëÿòà, íî òîâà íå îçíà÷àâà, ÷å òå ùå ñå ðàçñåÿò
êàòî ïðèâèäåíèå. Êàòî àñêåò è êàòî áîãîñëîâ, çàùèòàâàù
ðåàëíîñòòà íà ÷îâåøêàòà ñâîáîäà (âîëÿ) â Õðèñòà, Ìàê-
ñèì íå ìîæå äà íå ñå ïðîòèâîïîñòàâè íà Îðèãåí è îðèãå-
íèñòèòå ñ òåõíèÿ èíòåëåêòóàëèçúì...  ðàçëè÷èåòî íà
çàäãðîáíàòà ñúäáà å ïîñëåäíîòî îáîñíîâàâàíå è îïðàâäà-
íèå íà ïîäâèãòà. Òîé âëèçà êàòî îïðåäåëÿùà ñèëà â ïîñ-
ëåäíèÿ ñúä. Çàùîòî ÷îâåêúò å ïðèçâàí èìåííî çà òâîð÷å-
ñòâî è äåëî. Ïðèçâàí å çà òîâà, äà âìåñòè â ñâîÿòà âîëÿ
Áîæèÿòà. È ñàìî õîðàòà ñ äîáðà âîëÿ (ò. å. ñ ïðàâåäíè
ñòðåìåæè) ùå íàìåðÿò â Áîæèèòå ñ³äáè óäîâëåòâîðåíèå,
ùå íàìåðÿò â ëþáîâòà è ðàäîñòòà íà Áîãîîáùåíèåòî ïðå-
äåë è èçïúëíåíèå íà ñâîÿ æèâîò. Çà äðóãèòå Áîæèÿòà
âîëÿ ùå îñòàíå âúíøåí àêò... Îáîæåíèåòî å öåëòà íà òâàð-
òà è çàðàäè íåãî å ñúäàäåíî âñè÷êî ñúùåñòâóâàùî. È âñè÷-
êî ùå áúäå îáîæåíî - Áîã ùå áúäå âñè÷êî âúâ âñè÷êî. Íî
òîâà íÿìà äà ñòàíå ñ íàñèëèå. Ñàìîòî îáîæåíèå òðÿáâà
äà áúäå ïðèåòî è ïðåæèâÿíî â ñâîáîäà è ëþáîâ... Ïðåï. -
Ìàêñèì ïðàâè òîçè èçâîä îò òî÷íîòî õðèñòîëîãè÷åñêî
ó÷åíèå çà äâåòå âîëè è äâåòå äåéñòâèÿ...

320
 VIII
ÏÐÅÏÎÄÎÁÍÈ ÈÎÀÍ ÄÀÌÀÑÊÈÍ

1. ÆÈÒÈÅ È ÒÂÎÐÅÍÈß

1. Çà æèâîòà íà ïðåï. Èîàí çíàåì òâúðäå ìàëêî.

Èçâåñòíèòå íè æèòèÿ ñà ñúçäàäåíè êúñíî (âå÷å â ÕI âåê),
è â òÿõ òðóäíî ìîæå äà ñå îòäåëè áåçñïîðíîòî è äîñòî-
âåðíîòî. Èîàí áèë ðîäîì îò Äàìàñê, íîñåë íàñëåäñòâåíî-
òî ïðîçâèùå Ìàíñóð (êîåòî çíà÷è: “ïîáåæäàâàù”). Ãî-
äèíàòà íà íåãîâîòî ðîæäåíèå íå ìîæå äà áúäå òî÷íî
îïðåäåëåíà, òîâà å áèë êðàÿò íà VII âåê. Áàùàòà íà Èîàí,
êîéòî ñå å êàçâàë Ñåðãèé (Èáí-Ñåðäæóí), å ñëóæåë â äâîðà
íà õàëèôà ñúñ çâàíèå “âåëèê ëîãîòåò”, ò. å. ñúáèðà÷ íà
äàíúöè (ïî-ñêîðî îòêóï÷èê èëè ìèòàð). Âïîñëåäñòâèå òîé
áèâà ñìåíåí îò ñàìèÿ Èîàí... Èîàí å ïîëó÷èë äîáðî îá-
ðàçîâàíèå. Ïî ïðåäàíèå òîé å ó÷èë çàåäíî ñ Êîçìà (âïîñ-
ëåäñòâèå Ìàþìñêè) ïðè íÿêàêúâ ïëåíåí ìîíàõ îò Êàëàá-
ðèÿ (íà èìå ñúùî Êîçìà). Ó íåãî ìíîãî ðàíî ñå ïðîáóæäàò
áîãîñëîâñêèòå èíòåðåñè. Íèå íå çíàåì êîãà òî÷íî Èîàí
ñå îòäåëÿ îò äâîðà è ñå çàòâàðÿ â îáèòåëòà ñâ. Ñàâà. Ìî-
æåì äà ïðåäïîëîæèì, ÷å òîâà å ñòàíàëî îùå ïðåäè èêîíî-
áîð÷åñêèòå âúëíåíèÿ. Çàáåëåæèòåëíèòå ñëîâà íà ïðåïî-
äîáíèÿ â çàùèòà íà ñâåòèòå èêîíè ïðèâëåêëè êúì íåãî
âñåîáùîòî âíèìàíèå. Æèòèåòî íà ïðåïîäîáíèÿò ðàçêàçâà
çà êëåâåòèòå è ãîíåíèÿòà ñðåùó íåãî â äâîðà íà õàëèôà,
çà æåñòîêîòî íàêàçàíèå è ÷óäåñíîòî èçöåëåíèå. Â ìàíàñ-
òèðà ïðåïîäîáíèÿò âîäåë ñòðîã è çàòâîðåí æèâîò - â ñìè-
ðåíèå è ïîñëóøàíèå. È òîâà òàêà ÿðêî è òðîãàòåëíî å
îïèñàíî â îáùîèçâåñòíèÿ æèòèåí ðàçêàç. Òóê ïðåï. Èîàí
ñå çàíèìàâà ïðåäè âñè÷êî ñ ïèñàòåëñòâî - ìíîãî òî÷íî ñå
îòçîâàâà íà áîãîñëîâñêèòå òåìè íà äåíÿ. È â ñúùîòî âðå-
321
ìå ñúñòàâÿ “áîæåñòâåíè ïåñíîïåíèÿ”. Ïî íåãîâî ñîáñòâå-
íî óêàçàíèå òîé áèâà ðúêîïîëîæåí çà ïðåçâèòåð îò Èîàí
Èåðóñàëèìñêè (V), ò. å. òîâà ñòàâà íå ïî-êúñíî îò 734
ãîäèíà. Â Èåðóñàëèì òîé îñòàâà çà êðàòêî. Íå íè å èçâå-
ñòíà ãîäèíàòà íà ñìúðòòà íà ïðåïîäîáíèÿ. Ìîæå äà ñå
ìèñëè, ÷å òîé å ïî÷èíàë îùå ïðåäè èêîíîáîð÷åñêèÿ ñúáîð
ïðåç 753 ãîäèíà.
2. Â èñòîðèÿòà íà áîãîñëîâèåòî ìÿñòîòî íà ïðåï.
Èîàí ñå îïðåäåëÿ ïðåäè âñè÷êî îò òðóäîâåòå ìó ñúñ ñèñ-
òåìàòè÷åñêè õàðàêòåð. Òîâà å íåãîâèÿò “Èçòî÷íèê íà çíà-
íèå” (ïîñâåòåí íà Êîçìà Ìàþìñêè). Òîçè îáøèðåí äîã-
ìàòè÷åñêè ñâîä ñå ñúñòîè îò òðè íåðàâíè ÷àñòè. Ïúðâàòà,
“ôèëîñîôñêèòå ãëàâè” èëè îùå äèàëåêòèêàòà, å ñúñòàâå-
íà ïî Àðèñòîòåë (ñðâ. òúëêóâàíèÿòà íà Ïîðôèðèé è Àìî-
íèé). Òóê íàé-âå÷å ñòàâà äóìà çà îïðåäåëÿíåòî íà îñíîâ-
íèòå ïîíÿòèÿ. È çàåäíî ñ òîâà òÿ å ñâîåãî ðîäà åñòåñòâåíî
áîãîñëîâèå, “ïîçíàíèå íà ñúùåñòâóâàùîòî êàòî òàêîâà”...
Âòîðàòà ÷àñò å îçàãëàâåíà: “Çà åðåñèòå íàêðàòêî”. Òîâà å
êðàòúê ïðåãëåä íà åðåñèòå è çàáëóæäåíèÿòà (âñè÷êî 103),
ñúñòàâåí íàé-âå÷å ïî ëèòåðàòóðíè èçòî÷íèöè (êàòî ñå çà-
ïî÷íå îò Åïèôàíèé). Èíòåðåñíè ñà ïðèâåäåíèòå òåêñòîâå
îòíîñíî çàáëóæäåíèÿòà íà ìåñàëèàíèòå è öèòàòèòå îò
Ôèëîïîí (çà ñúùíîñòòà è èïîñòàñàòà). Òîçè êðàòúê åðå-
ñèîëîãè÷åñêè î÷åðê çàâúðøâà ñ áîãîñëîâñêî èçïîâåäàíèå
íà âÿðàòà... Òðåòàòà ÷àñò å “Òî÷íîòî èçëîæåíèå íà ïðàâî-
ñëàâíàòà âÿðà”. Òîâà å îïèò çà ñèñòåìà. È âñå ïàê ìàòå-
ðèàëúò å ñúáðàí ìíîãî íåðàâíîìåðíî è çà ìíîãî ÷ëåíîâå
íà âÿðàòà íå ñå ñïîìåíàâà âúîáùå (íÿìà ñïåöèàëíà ãëàâà
çà Öúðêâàòà). Íÿìà ñòðîã ïîðÿäúê â èçëîæåíèåòî. Íàé-
ìíîãî ñå ãîâîðè íà õðèñòîëîãè÷åñêèòå òåìè - ÷óâñòâà ñå,
÷å ñúâñåì íåîòäàâíà òîâà ñà áèëè êðàìîëíè è òðåâîæíè
òåìè...  èçëîæåíèåòî Äàìàñêèí ñëåäâà, ÷åñòî áóêâàëíî,
ïðåäøåñòâàùèòå îòöè, îñîáåíî Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ è “Âå-
ëèêèÿ Äèîíèñèé” è ïî-ðÿäêî äðóãèòå êàïàäîêèéöè, Êè-
ðèë è Ëåîíòèé. Ïîçîâàâà ñå ìíîãî ðÿäêî íà äðóãè îòöè,
îò çàïàäíèòå ñïîìåíàâà ñàìî ïàïà Ëúâ, íà äî-íèêåéñêèòå
322
îòöè âúîáùå íå ñå ïîçîâàâà. Äàìàñêèí íå ïðåòåíäèðà çà
ñàìîñòîÿòåëíîñò. Íàïðîòèâ, òîé ñå ñòðåìè äà èçðàçè èìåííî
îáùîòî è ïðèåòî ìíåíèå èëè âÿðà. Ïðè òîâà òîé ñâîáîäíî
è òâîð÷åñêè áîðàâè ñ áîãîñëîâñêîòî ïðåäàíèå, ðàçëè÷àâà
îñíîâíîòî îò ñòðàíè÷íîòî, íå ñå âïóñêà â ñïîðíè ðàçñúæäå-
íèÿ, íî è íå çàòâàðÿ ïðîáëåìàòèêàòà... Âúâ ôèëîñîôèÿòà
Äàìàñêèí èçõîæäà îò Àðèñòîòåë, íàé-òî÷íî áè áèëî äà ãî
íàðå÷åì åêëåêòèê - â ìíîãî ñëó÷àè òîé å ïî-ñêîðî ïëàòî-
íèê ïîä âëèÿíèåòî íà ñâîèòå îòå÷åñêè àâòîðèòåòè (Ãðè-
ãîðèé Áîãîñëîâ èëè Äèîíèñèé). Âëèÿíèåòî íà òîçè äîã-
ìàòè÷åñêè ñâîä (ïî-ñêîðî ñâîä, îòêîëêîòî ñèñòåìà) å áèëî
ãîëÿìî è íà Èçòîê è íà Çàïàä. Âïðî÷åì òâîð÷åñêè
ïðîäúëæèòåëè íà Äàìàñêèí íÿìà è âúâ Âèçàíòèÿ. Îùå â
íà÷àëîòî íà Õ âåê Äàìàñêèíîâèÿò ñâîä áèâà ïðåâåäåí íà
ñëàâÿíñêè. Ìîæå áè äîðè îùå ïðèæèâå Äàìàñêèí áèâà
ïðåâåæäàí íà àðàáñêè.  XI âåê, ïî ïîðú÷åíèå íà ïàïà
Åâãåíèé III, “Òî÷íîòî èçëîæåíèå” å ïðåâåäåíî íà ëàòèíñ-
êè (1150) è ñ òîçè òâúðäå íåèçïðàâåí ïðåâîä ñå ïîëçâà
Ïåòúð Ëîìáàðäñêè, à ñëåä íåãî è Òîìà Àêâèíñêè.
3. Îò äîãìàòè÷åñêèòå ïðîèçâåäåíèÿ âúðõó ÷àñòíè
ïðîáëåìè è ïðåäèìíî ïîëåìè÷åñêè õàðàêòåð òðÿáâà äà
ñïîìåíåì ïðåäè âñè÷êî çíàìåíèòèòå ñëîâà “Ïðîòèâ îíåçè,
êîèòî îòõâúðëÿò ñâåòèòå èêîíè” - òå ñà òðè è ñà ïèñàíè â
726 - 730 ã. Òóê Äàìàñêèí ïîäêðåïÿ ñâîèòå äîãìàòè÷åñêè
ðàçñúæäåíèÿ ñúñ ñâîä îò îòå÷åñêè è äðóãè ñâèäåòåëè. Èí-
òåðåñ ïðåäñòàâëÿâà êíèãàòà íà Èîàí “ïðîòèâ ÿêîâèòèòå”
(èçâåñòíà íè â äâå èçëîæåíèÿ). Äî íåÿ ñå äîáëèæàâàò ðåä
îòäåëíè äîãìàòèêî-ïîëåìè÷åñêè î÷åðöè - ïðîòèâ ìîíîôè-
çèòèòå, ïðîòèâ ìîíîòåëèòèòå è ìàíèõåèòå. Îñîáåíî âàæíî
å äà îòáåëåæèì èçâåñòíèÿ ñáîðíèê “Ñâåùåíè Ñúïîñòàâÿ-
íèÿ” (Ñâåùåíè Ïàðàëåëè). Òîâà å ñâîä îò òåêñòîâå è îòå-
÷åñêè èçðå÷åíèÿ ïî ðàçëè÷íè âúïðîñè íà âÿðàòà è áëàãî-
÷åñòèåòî, ðàçïîëîæåíè â àçáó÷åí ðåä ïî ïðåäìåòè.
Ïúðâîíà÷àëíî îáà÷å, öåëèÿò ìàòåðèàë å áèë èçëîæåí ñèñ-
òåìàòè÷åñêè, â òðè ðàçäåëà: çà Áîãà, çà ÷îâåêà, çà äîáðîäå-
òåëèòå è ïîðîöèòå. Ñúõðàíåíè çà ïðåïèñè è íà òàçè ïúðâî-
323
íà÷àëíà ðåäàêöèÿ - íåÿ èìåííî ìîæåì äà ïðèïèñâàìå íà
ñàìèÿ Èîàí. Âïîñëåäñòâèå íåãîâèÿò ñâîä íå âåäíúæ å
áèë ïîäëîæåí íà îáðàáîòêà, ïî ñúùèÿ íà÷èí êàêòî è òîé
ïðîäúëæàâàë äåëîòî íà ñâîèòå ïðåäøåñòâåíèöè.
4. Îñîáåíî âíèìàíèå èçèñêâàò òðóäîâåòå íà Äàìàñ-
êèí êàòî ïåñíîïèñåö. Îùå Òåîôàí ãî íàðè÷à “Çëàòîñòðó-
åí” - “çàðàäè îáèëèåòî íà áëàãîäàòòà íà Ñâ. Äóõ â íåãî,
êîÿòî ñå ëåå â ñëîâàòà è â æèâîòà ìó”. Ìíîãî å òðóäíî äà
áúäå îïðåäåëåí òî÷íî îáåìà íà ïåñåííîòî òâîð÷åñòâî íà
Èîàí. Åäâà ëè ìîæå äà ìó áúäå ïðèïèñàíî êàòî íåãîâî
ëè÷íî äåëî ñúñòàâÿíåòî íà “Îêòîèõà” - òîâà å òðóä íà
öÿëà ïîðåäèöà ïîêîëåíèÿ, â êîéòî èìà äÿë è Äàìàñêèí.
È ìîæå äà ñå ìèñëè, ÷å èìåííî Äàìàñêèí å ñâåë âå÷å
îôîðìèëèÿ ñå ïîðÿäúê íà ñëóæáèòå êúì îïðåäåëåíà ñõå-
ìà. Âåðîÿòíî íà íåãî ïðèíàäëåæàò âúçêðåñíèòå äîãìàòè-
êè, ìîæå áè è âúçêðåñíèòå êàíîíè - òåçè ñ õðèñòîëîãè÷åñ-
êî ñúäúðæàíèå. Ñïåöèàëíî òðÿáâà äà îòáåëåæèì
Ïàñõàëíàòà ñëóæáà (êàòî öÿëî, íå ñàìî êàíîíà) è ðåä
ïðàçíè÷íè êàíîíè (Ðîæäåñòâî, Áîãîÿâëåíèå, Ïðåîáðàæå-
íèå, Âúçíåñåíèå, Áëàãîâåùåíèå, Óñïåíèå è äð.); îñâåí òîâà
çíàìåíèòèòå ïîãðåáàëíè “ñàìîãëàñíè” è àíòèôîíè. Ïðè
Äàìàñêèí (êàêòî è ïðè Êîçìà Ìàþìñêè) ìíîãî ÷åñòî ñå
÷óâñòâà âëèÿíèåòî íà Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ (ñðâ. ñõîëèèòå
êúì íåãîâèòå ñòèõîâå ñúñòàâåíè îò Êîçìà). Âëèÿíèåòî íà
Äàìàñêèí â áîãîñëóæåáíàòà ïîåçèÿ íà Èçòîê å áèëî ðå-
øàâàùî, òî ñå ÷óâñòâà è íà Çàïàä.
5. Äàìàñêèí ñå çàíèìàâà ñðàâíèòåëíî ìàëêî ñ åêçå-
ãåòèêà (âæ. íåãîâèòå íåñàìîñòîÿòåëíè îáÿñíåíèÿ êúì
ïîñëàíèÿòà íà Ïàâåë, îò êîèòî ñå âúçïîëçâàò Èêóìåíèÿ è
Òåîôèëàêò Áúëãàðñêè). Ñúõðàíåíè ñà è íÿêîëêî ïðîïî-
âåäè. Ñðåä òÿõ îñîáåíî èíòåðåñíè ñà ñëîâàòà çà äåíÿ íà
Óñïåíèå è íà Ïðåîáðàæåíèå. Òðÿáâà äà îòáåëåæèì îùå
ðåä îòäåëíè ãëàâè ñ àñêåòè÷åñêî èëè åòè÷åñêî ñúäúðæà-
íèå. Íà Äàìàñêèí íåñúìíåíî íå ïðèíàäëåæè æèòèåòî íà
Âàðëààì è Èîàñàô (ñúñòàâåíî îùå â ñðåäàòà íà VII âåê îò
íÿêîé ñè Èîàí â îáèòåëòà íà ïðåï. Ñàâà).
324
 2. ÁÎÃÎÑËÎÂÑÊÀ ÑÈÑÒÅÌÀ

1. Êàòî áîãîñëîâ, Äàìàñêèí å ñúáèðàòåë íà îòå÷åñêè

ïðåäàíèÿ.  îòöèòå òîé âèæäà “áîãîâäúõíîâåíè” ó÷èòå-
ëè, “áîãîíîñíè” ïàñòèðè. Ìåæäó òÿõ íå ìîæå äà èìà ðàç-
íîãëàñèå - “îòåö íå ïðîòèâîáîðñòâà íà îòöèòå, çàùîòî âñè÷-
êè òå ñà áèëè ñúîáùíèöè íà åäèíèÿ Ñâåòè Äóõ”. È
Äàìàñêèí ñúáèðà íå ëè÷íèòå ìíåíèÿ íà îòöèòå, à èìåííî
îòå÷åñêîòî ïðåäàíèå. “Åäèíè÷íîòî ìíåíèå íå å çàêîí çà
Öúðêâàòà”, êàçâà òîé è ïîâòàðÿ çàåäíî ñ Ãðèãîðèé Áîãî-
ñëîâ: åäíà ëàñòîâè÷êà íå ïðàâè ïðîëåò. “È åäíî ìíåíèå
íå ìîæå äà ñðàçè ïðåäàíèåòî íà Öúðêâàòà îò åäèíèÿ äî
äðóãèÿ êðàé íà çåìÿòà”... Äàìàñêèí å íàé-áëèçî äî Êàïà-
äîêèéöèòå è Àðåîïàãèòèêèòå, â õðèñòîëîãèÿòà ïîâòàðÿ
Ëåîíòèé è Ìàêñèì. Âðúçêàòà ñ Êàïàäîêèéöèòå è ñ “âåëè-
êèÿ Äèîíèñèé” ïðîëè÷àâà ïðåäè âñè÷êî â ñàìàòà ïîñòà-
íîâêà íà âúïðîñà çà Áîãîïîçíàíèåòî â ñàìèòå ïúðâè ãëà-
âè íà “Òî÷íîòî èçëîæåíèå”. Äàìàñêèí çàïî÷âà ñ
èçïîâåäàíèå íà íåïîñòèæèìîñòòà íà Áîæåñòâîòî è îãðà-
íè÷àâà áîãîñëîâñêàòà ëþáîçíàòåëíîñò ñ “âå÷íèòå ïðåäå-
ëè”, ïðåäåëèòå íà Îòêðîâåíèåòî è íà “Áîæèåòî ïðåäà-
íèå”. È íå âñè÷êî ïîçíàâàåìî å èçðàçèìî è óäîáîèçðàçèìî.
Èñòèíàòà íà Áîæèåòî áèòèå å î÷åâèäíà ïî íåïðåõîäåí è
åñòåñòâåí íà÷èí, ïîñòèãà ñå ÷ðåç ðàçãëåæäàíå íà ñàìèÿ
ñâÿò. Íî êàêâî å Áî㠓ïî ñúùåñòâî è ïî åñòåñòâî” - òîâà å
ñúâúðøåíî íåïîñòèæèìî è íåäîñòúïíî çà öÿëîñòíî ïî-
çíàíèå. Âïðî÷åì îò îáðàòíîòî íèå ìîæåì ñ èçâåñòíà î÷å-
âèäíîñò äà ðàçáåðåì, êàêâî Áîã íå å. Âúçìîæíè ñà, ïúðâî,
îòðèöàòåëíè îïðåäåëåíèÿ, “÷ðåç îòðè÷àíå íà âñè÷êî” êî-
åòî ñå êàçâà çà òâàðòà, “è åäíî å íåïîñòèæèìî â Íåãî:
Íåãîâàòà áåçïðåäåëíîñò è íåïîñòèæèìîñò”. Âòîðî ïîçíà-
íèå íà îíîâà, êîåòî íå å ñàìîòî Áîæèå ñúùåñòâî, íî “êîå-
òî ñå îòíàñÿ äî åñòåñòâîòî” - òàêèâà ñà îïðåäåëåíèÿòà íà
Áîãà êàòî Ïðåìúäúð è Áëàã. Òîçè ðîä ïîëîæèòåëíè èìå-
íà îçíà÷àâàò Áîãà êàòî Âèíîâíèê íà âñè÷êî, ò. å. â Íåãî-
325
âîòî òâîð÷åñêî Îòêðîâåíèå íà ñâåòà, è ñå ïðåíàñÿò âúðõó
Íåãî îò íåãîâèòå ïðîèçâåäåíèÿ (èëè äåëà). Ïî òàêúâ íà-
÷èí Äàìàñêèí ðàçëè÷àâà àïîôàòè÷åñêî è êàòàôàòè÷åñêî
áîãîñëîâèå. Êàòàôàòè÷åñêè ñå ãîâîðè ñàìî çà Áîæèèòå
äåéñòâèÿ (“åíåðãèèòå”), â ñëó÷àé ÷å êàòàôàòè÷åñêàòà ôîð-
ìà íå ïðèêðèâà àïîôàòè÷åñêè ñìèñúë. È áîãîñëîâñêèÿò
êàòàôàçèñ òðÿáâà âèíàãè äà ñå îïèðà íà ïðÿêîòî ñâèäå-
òåëñòâî íà Îòêðîâåíèåòî.
2.  èçëîæåíèåòî íà Òðîè÷åñêèÿ äîãìàò Äàìàñ-
êèí ïîâòàðÿ îòíîâî êàïàäîêèéöèòå è íàé-âå÷å - Ãðèãîðèé
Áîãîñëîâ. Òîé ïîä÷åðòàâà íåèçðå÷èìîñòòà è íå äîêðàé
ïîçíàâàåìîñòòà íà Òðîè÷åñêàòà òàéíà. “Âÿðâàé, ÷å Áîã å
â òðè èïîñòàñè. Íî êàê? Ñâðúõ âñÿêî “êàê”... Çàùîòî
Áîã å íåïîñòèæèì. Íå ãîâîðè, êàê Òðîèöàòà å Òðîèöà.
Çàùîòî Òðîèöàòà å íåèçñëåäèìà.” È íå áèâà äîðè äà ñå
òúðñè ïîäõîäÿù îáðàç èëè ïðèìåð çà ñðàâíåíèå. “Íî
èìà Åä £íèöà è Òðîèöà - áèëà å è å, è ùå áúäå âî âåêè. Ñ
âÿðà ß ïîçíàâàìå è È ñå ïîêëàíÿìå - ñ âÿðà íå ñ òúðñåíå,
íå ñ èçñëåäâàíå è íå ñ äîêàçàòåëñòâî. È êîëêîòî ïîâå÷å
ñå èçñëåäâà, òîëêîâà ïîâå÷å íå ñå ïîçíàâà, è êîëêîòî ïîâå-
÷å ïðåäèçâèêâà ëþáîïèòñòâîòî, òîëêîâà ïîâå÷å ñå ñêðè-
âà”... Òîâà îáà÷å íå çíà÷è, ÷å èñòèíàòà íà Áîæåñòâåíîòî
åäèíñòâî å íåâíÿòíà èëè íÿìà çà ðàçóìà. Íàïðîòèâ èìåí-
íî â Òðîè÷åñêîòî îòêðîâåíèå ñå ðàçðåøàâàò ïðîòèâîðå-
÷èÿòà íà åñòåñòâåíàòà ìèñúë, êîÿòî áåçñèëíî ñå êîëåáàå
ìåæäó åçè÷åñêèÿ ïîëèòåèçúì è çàêîñòåíÿëîòî åäèíîáî-
æèå íà èóäåèòå - àíòèíîìèÿòà ñå ñíåìà â ñèíòåçà: “îò
ó÷åíèåòî íà èóäåèòå - åäèíñòâîòî íà åñòåñòâîòî, îò åëè-
íèçìà - ðàçëè÷èåòî ïî èïîñòàñè” (ñðâ. ïðè Êàïàäîêèéöè-
òå). Ñëåäâàéêè Êàïàäîêèéöèòå, Äàìàñêèí ãîâîðè íàé-âå÷å
çà ðàçëè÷èåòî íà èïîñòàñèòå.  åäíîòî Áîæèå ñúùåñòâî
òðèòå èïîñòàñè ñå ñúåäèíÿâàò íåñëèòíî è ñå ðàçäåëÿò íå-
ðàçäåëíî - è èìåííî â òîâà å òàéíàòà. Â òîâà íåñúèçìåðè-
ìî îòëè÷èå íà Áîæåñòâåíîòî áèòèå îò òâàðòà.  òâàðíîòî
áèòèå íèå îòâåäíúæ è â äåéñòâèòåëíîñò âèæäàìå ðàçëè-
÷èåòî íà èïîñòàñèòå, èëè íà “íåäåëèìèòå”; è âå÷å ñëåä
326
òîâà “÷ðåç óì è ìèñúë” ñúçèðàìå îáùíîñòòà, âðúçêàòà è
åäèíñòâîòî. Çàùîòî â ñâåòà ñúùåñòâóâàò ñàìî íåäåëèìè-
òå, èíäèâèäèòå, èïîñòàñèòå - è â òÿõ ñå îñúùåñòâÿâà îáùî-
òî, íå ñúùåñòâóâàùîòî ñàìî ïî ñåáå ñè, à ñàìî â ìíîãîòî.
Òîâà å ïî Àðèñòîòåë. È çàòîâà òóê íèå âúçõîæäàìå êúì
îáùîòî âòîðè÷íî, êàòî îòäåëÿìå åäíàêâèòå, ïîâòàðÿùèòå
ñå ñâîéñòâà. Êàçàíî ïî äðóã íà÷èí - òâàðòà å îáëàñò íà
äåéñòâèòåëíàòà ìíîæåñòâåíîñò, â êîÿòî ïîñðåäñòâîì óìà
è ðàçìèøëåíèåòî íèå îòêðèâàìå îáùîòî, ñõîäíîòî, òúæäå-
ñòâåíîòî è åäíîòî. Òîâà å îáëàñòòà íà ðàçäåëíîòî ñúùå-
ñòâóâàíå, îáëàñòòà íà ÷èñëîòî â ñòðîãèÿ ñìèñúë íà òàçè
äóìà: äâå, òðè, ìíîãî... Ïî äðóã íà÷èí ñëåäâà äà ñå ãîâîðè
çà Áîãà. Áîã å åäèí ïî ñúùåñòâî è êàòî åäèí ñå îòêðîÿâà.
Íèå âÿðâàìå â åäèíèÿ Áîã - åäíî íà÷àëî, åäíà ñúùíîñò,
åäíà âëàñò, åäíà ñèëà, åäíî èçâîëåíèå, åäíî äåéñòâèå, åäíî
öàðñòâî. Áîæèåòî åäèíñòâî íèå âúçïðèåìàìå èçâåäíúæ è
ðåàëíî. “Íèå çíàåì åäèí Áîã, íî ñ ìèñúëòà ñè ðàçóìÿâà-
ìå â Áîæåñòâîòî ðàçëè÷èå ïî ñâîéñòâà”, ò. å. ïî èïîñòàñ-
íèòå îñîáåíîñòè.  åäèíèÿò Áîã íèå “ó-ðàç-óìÿâàìå”
Òðîè÷åñêèòå ðàçëè÷èÿ, ñàìàòà Òðîè÷íîñò íà èïîñòàñèòå.
Íèå äîñòèãàìå äî èïîñòàñèòå, à íå èçõîæäàìå îò òÿõ, ïðè
òîâà ìèñëåíî äîñòèãàìå äî òÿõ - íå êàòî äî ðàçäåëíè, êàòî
äî “îñîáè” èëè “íåäåëèìè”, íî êàòî äî íåñëèòíî íåðàç-
äåëíè “áåçíà÷àëíè îáðàçè íà âå÷íîòî ñúùåñòâóâàíå”. Íèå
ðàçëè÷àâàìå èïîñòàñèòå ñàìî “â ìèñúëòà” (èëè ⠓ïðè-
ìèøëåíèåòî”), επινοια, íî òîâà íå óìàëÿâà òÿõíàòà îíòî-
ëîãè÷åñêà íåñâîäèìîñò. Επινοια ïðè Äàìàñêèí, êàêòî è
ïðè êàïàäîêèéöèòå, îçíà÷àâà ïðåäè âñè÷êî “íÿêàêâî ðàç-
ìèøëåíèå è çàäúëáî÷àâàíå, êîåòî îïðîñòÿâà è ïðîÿñíÿâà
öÿëîñòíîòî è íåðàç÷ëåíåíî âúçïðèÿòèå è ïîçíàâàíå íà
âåùèòå”, êîåòî îòêðèâà â òîâà, êîåòî îòíà÷àëî è çà ñåòèâà-
òà å èçãëåæäàëî ïðîñòî - ñëîæíîñò è ðàçíîîáðàçèå, íî
äåéñòâèòåëíî ñúùåñòâóâàùî ðàçíîîáðàçèå... Îò Åäèíñòâî-
òî íèå íèçõîæäàìå êúì Òðîè÷íîñòòà. Òðîè÷íîñòòà å
íàïúëíî ðåàëíà. Íî å ðåàëíà íå êàêòî å ðåàëíà âñÿêà
ìíîæåñòâåíîñò â òâàðòà.  Áîæåñòâîòî Òðîè÷íîñòòà å
327
äàäåíà è ñå îòêðèâà â íåðàçäåëíîñòòà íà Åäíîòî ñúùå-
ñòâî. “ Ñâåòàòà ïðåñúù˜ ñòâåíà è íàäâèøàâàùà âñè÷êî, è
íåïîñòèæèìà Òðîèöà ñúçèðàìå îáùíîñò è åäèíñòâî â äåé-
ñòâèòåëíîñò (íå â ðàçìèøëåíèå), ïîðàäè ñúâå÷íîñòòà íà
ëèöàòà è òúæäåñòâîòî íà òÿõíàòà ñúùíîñò, äåéñòâèå è âîëÿ,
ïîðàäè åäèíîäóøèåòî íà ìèñúëòà è òúæäåñòâîòî íà âëàñ-
òòà è ñèëàòà - íå êàçàõ ïîäîáèå, à òúæäåñòâî... Çàùîòî
åäíà å ñúùíîñòòà, åäíà å áëàãîñòòà, åäíà å ñèëàòà, åäíî å
èçâîëåíèåòî, åäíà å âëàñòòà; åäíî è ñúùî - íå òðè ïîäîáíè
åäíî íà äðóãî, íî åäíî è ñúùî äâèæåíèå íà òðè èïîñòàñè,
µια και η αυτη. Çàùîòî âñÿêà îò òÿõ å åäèííà ñ äðóãèòå
íå ïî-ìàëêî, îòêîëêîòî ñúñ ñàìàòà ñåáå ñè”... Çàòîâà ðàç-
ëè÷åíèåòî ñàìî ñå ìèñëè - ðàçëè÷åíèåòî íèêîãà íå ïðå-
ìèíàâà â ðàçñè÷àíå, êàêòî ðàçëè÷èåòî íå ïðåìèíàâà â ðàç-
äåëíîñò. Òîâà å íåðàçäåëíî ðàçäåëåíèå, çàùîòî èïîñòàñèòå
íà Åäèíèÿ Áîã ñà íå ïðîñòî ïîäîáíè, íî èìåííî òúæäå-
ñòâåíè ïî ñúùåñòâî. Òÿõ íå ãè ñúåäèíÿâà îáùíîñòòà íà
ñâîéñòâàòà, ïî íà÷èíà ïî êîéòî îáùíîñòòà íà ñâîéñòâàòà è
ïðèçíàöèòå ñúåäèíÿâà òâàðíèòå èïîñòàñè â åäèí ðîä èëè
âèä è íå ïîâå÷å; íàïðîòèâ, ðàçëè÷èåòî íà ñâîéñòâàòà (“îñî-
áåíîñòèòå”) ñàìî îáîçíà÷àâà òðîè÷íîñòòà íà íåñúèçìåðè-
ìèòå è íåñâîäèìè “íà÷èíè íà ñúùåñòâóâàíå” â ñúùåñòâå-
íîòî åäèíñòâî íà Áîæåñòâåíèÿ æèâîò. Áîã å “åäíà ïðîñòà
ñúùíîñò â òðè ñúâúðøåíè èïîñòàñè, ñâðúõ è ïðåäè âñÿêî
ñúâúðøåíñòâî”. Áîæèåòî åäèíñòâî ñå ñúñòîè îò èïîñòàñè-
òå, íî å â òðè èïîñòàñè, å â Òðè è å Òðè. È âñÿêî îò Òðèòå
èìà “ñúâúðøåíà èïîñòàñ, ò. å. ñúâúðøåíà ïúëíîòà íà ñúùå-
ñòâóâàíåòî, ñúùî êàêòî å “ñúâúðøåí” âñåêè êàìúê, à íå å
ñàìî ÷àñò îò ñâîÿ âèä. “Íèå íàðè÷àìå èïîñòàñèòå ñúâúðøå-
íè, çà äà íå âíåñåì ñëîæíîñò â Áîæèåòî åñòåñòâî, çàùîòî
ñúñòàâíîñòòà å íà÷àëî íà ðàçäîð”, ñúñòàâíîñòòà íèêîãà íå
ùå äàäå äåéñòâèòåëíà åäíîðîäíîñò, íåïðåêúñíàòîñò è åäèí-
ñòâî... “È îòíîâî êàçâàìå, ïðîäúëæàâà Äàìàñêèí, ÷å Òðè-
òå èïîñòàñè âçàèìíî ñå íàìèðàò åäíà â äðóãà”... Åäíîòî
Áîæåñòâî íå ñàìî íå å ñúñòàâåíî îò èïîñòàñè, íî è íå ñå
ðàçïðåäåëÿ ïî èïîñòàñè, òàêà ÷å âúâ âñè÷êè è âúâ âñÿêà
328
îò òÿõ ïî åäèí è ñúùè íà÷èí è òúæäåñòâåíî ñå ñúäúðæà
öÿëàòà ïúëíîòà íà Áîæåñòâåíîòî åñòåñòâî, à ðàçëè÷à-
âàùèòå “îñîáåíîñòè” íÿìàò (êàêòî å ïðè òâàðíèòå “èíäè-
âèäè”) ñëó÷àåí, àêöèäåíòàëåí õàðàêòåð. “Áîæåñòâîòî å
íåðàçäåëíî â ðàçäåëåíèòå”; è îáùîòî â ðàçäåëåíèòå èì å
ïðèñúùî “è ïî åäèíè÷íî è çàåäíî”... Îòåö å ñâåòëèíà,
Ñèíúò å ñâåòëèíà, Ñâåòèÿò Äóõ å ñâåòëèíà; íî Åäíà å
òðèñèÿåùàòà ñâåòëèíà. Îòåö å Ïðåìúäðîñò, Ñèíúò å
Ïðåìúäðîñò, Ñâåòèÿò Äóõ å Ïðåìúäðîñò; íî åäíà å Áîæå-
ñòâåíàòà Ïðåìúäðîñò, òðèñâåòëà è òðèñëúí÷åâà. Åäèí å
Áîã, à íå òðè. Åäèí å Ãîñïîä - Ñâåòà Òðîèöà. Åäèíîñúùè-
åòî îçíà÷àâà èìåííî òîâà êîíêðåòíî òúæäåñòâî íà ñúùíî-
ñòòà - íå îòâëå÷åíàòà îáùíîñò, íî åäèíè÷íîñòòà. Çàùîòî
ïðîèçõîæäàíåòî íà Âòîðàòà è Òðåòàòà Èïîñòàñè îò Ïúðâà-
òà íå âíàñÿ íèêàêâî äåëåíèå èëè ðàçïðåäåëåíèå - â Òðîè-
öàòà íÿìà íèêàêâî òåêó÷åñòâî (Äàìàñêèí ïîñòîÿííî ïî-
âòàðÿ òàçè äóìà: “íåòå÷àù”, αρρευστος). Îòåöúò íå ñå
èçëèâà, íå ñå “èçòîùàâà” â Ñèíà è â Äóõà; íî âñè÷êî,
êîåòî èìà Îòåö - èìà è Ñèí, èìà ãî è Ñâåòèÿò Äóõ (ðàç-
áèðà ñå, àêî íå âçèìàìå â ïðåäâèä íåñúèçìåðèìèòå èïîñ-
òàñíè ðàçëè÷èÿ). “Èïîñòàñèòå ïðåáèâàâàò è ñå óòâúðæäà-
âàò åäíà â äðóãà” - íåîòëú÷íè è íåîòäàëå÷èìè åäíà îò
äðóãà, íåñëèòíî âìåñòâàéêè ñå åäíà â äðóãà “áåç âñÿêàêâî
óíèùîæåíèå èëè ñìåñâàíå èëè ñëèâàíå”. Áîæåñòâåíèòå
Èïîñòàñè ñå ðàçëè÷àâàò ïîìåæäó ñè ïî òîâà, êîåòî ïî
íèêàêúâ íà÷èí íå ñå îòíàñÿ äî ñúùíîñòòà, çàùîòî, ñúãëàñ-
íî ïîñòîÿííîòî íàïîìíÿíå íà Äàìàñêèí, “öÿëîòî Áîæèå
åñòåñòâî ïî ñúâúðøåí íà÷èí ñå íàìèðà âúâ âñÿêà îò èïî-
ñòàñèòå - âñè÷êî å â Îòöà, âñè÷êî å â Ñèíà, âñè÷êî å â
Ñâåòèÿ Äóõ”. Èìåíàòà íà Îòöà, Ñèíà è Ñâåòèÿ Äóõ îáî-
çíà÷àâàò íà÷èíà íà ñúùåñòâóâàíå è âçàèìíîòî îòíîøå-
íèå íà èïîñòàñèòå. Êàêâî îçíà÷àâàò òåçè “îòíîøåíèÿ”,
σχεσεις? Çà ðàçëèêà îò îòíîøåíèÿòà ìåæäó òâàðíèòå
èïîñòàñè, ñàìîòî ñúùåñòâóâàíå íà êîèòî âñå îùå íå ïðåä-
ïîëàãà íåîáõîäèìîñòòà äà ñå íàìèðàò â îòíîøåíèÿ åäíî ñ
äðóãî - Áîæåñòâåíèòå Èïîñòàñè íå ñå ðàçëè÷àâàò ïîìåæ-
329
äó ñè ïî íèùî îñâåí ïî ñâîèòå îòíîñèòåëíè ñâîéñòâà.
Çàòîâà èìåííî òåçè ñâîéñòâà íå ñà “ñëó÷àéíè”. Òå ñúâïà-
äàò ñúñ ñàìîòî áèòèå íà Èïîñòàñèòå. Áîæåñòâåíèòå Èïî-
ñòàñè èìàò íåðàçäåëíà è ðàâíî-òúæäåñòâåíà åäíà, à íå ñàìî
åäíàêâà ïðèðîäà...
3.  Òðîè÷åñêèòå “îòíîøåíèÿ” ñå îòêðèâà òàéíàòà
íà Áîæåñòâåíèÿ æèâîò - ñàìîòàòà áè áèëà ÷óæäà íà ëþ-
áîâòà... Äàìàñêèí íå ðàçâèâà òàçè ìèñúë è âúîáùå íå ñå
ïîääàâà íà ñïåêóëàòèâíî ðàçêðèâàíå íà Òðîè÷íîñòòà. Òîé
ñå îãðàíè÷àâà ñ ïîâòîðåíèåòî íà ïðåäèøíèòå îòå÷åñêè
äîâîäè - Ñëî%âîìú Ãîñïîä/íèìú ígágñà îóòâgðäè%øàñ# èG
Äóõîìú îó%ñòú Ålãw âñ# ñè%ëà è%Gõú (Ïñ. 32:6). Òîçè ñòèõ îò
ïñàëìèòå è äðóãè ïîäîáíè ìåñòà ñà áèëè íåâåäíúæ ïðåä-
ìåò íà òðîè÷åñêî èçòúëêóâàíå ïðè èçòî÷íèòå îòöè äî
Äàìàñêèí. È ñ òîâà å ñâúðçàíà òèïè÷íàòà îñîáåíîñò íà
èçòî÷íàòà ïðåäñòàâà çà îòíîøåíèÿòà ìåæäó Âòîðàòà è
Òðåòàòà Èïîñòàñ: êàê Ñëîâî è Äèõàíèå, Ñèí è Ñâåòè Äóõ
“ñúâìåñòíî” (αµα) ïðîèçõîæäàò îò Îòöà, “ñúïðîèçõîæ-
äàò” îò Íåãî, ξυµπροεισι.  òîâà îòíîøåíèå èçòî÷íàòà
ïðåäñòàâà ñúùåñòâåíî ñå ðàçëè÷àâà îò çàïàäíàòà - ïî àíà-
ëîãèÿòà ñ ÷îâåøêàòà äóøà (ñðâ. ïðè Àâãóñòèí). Çà Èçòî-
êà âèíàãè îñòàâà òèïè÷íà äðåâíàòà ïðåäñòàâà çà Òðîè÷åñ-
êàòà òàéíà - èçõîæäà ñå îò ñúçåðöàíèåòî íà Ïúðâàòà
Èïîñòàñ, êàòî åäíî íà÷àëî è èçòî÷íèê íà Áîæåñòâîòî. Íà
Çàïàä îùå îò Àâãóñòèí ñå óòâúðæäàâà äðóã òèï ìèñúë, çà
êîÿòî å õàðàêòåðíî äà ñå çàïî÷âà ñúñ ñúçåðöàíèå íà îá-
ùàòà “ïðèðîäà” íà Áîæåñòâîòî. Äàìàñêèí èçöÿëî ïðè-
íàäëåæè êúì èçòî÷íèÿ òèï. È àêî òîé êàçâà, ÷å â áîãîñëî-
âèåòî íèå èçõîæäàìå îò åäèíñòâîòî, çà äà ñòèãíåì äî
òðîè÷íîñòòà, òîâà âúîáùå íå îçíà÷àâà, ÷å çàïî÷âàìå ñúñ
ñúçåðöàíèå íà îáùàòà “ïðèðîäà”. Òîâà îçíà÷àâà äà ñå
ðàçïîçíàâà â Áîãà Îòåöà, è ñúñ ñàìîòî òîâà Îòåöà íà Åäè-
íîðîäíèÿ Ñèí è íà÷àëîòî íà Ñâåòèÿ Äóõ, ñú-èçõîæäàù
íà ðàæäàùèÿ ñå Ñèí. Âÿðâàìå â Åäèí Áîã - òîâà çíà÷è
ñúùî è: â Åäèí Áîã Îòåö... Ñèíúò è Äóõúò ñà íÿêàêâè
èïîñòàñíè “ñèëè” íà Îòöà è ïðîèçõîæäàò (èëè ïî-òî÷íî
330
ñú-”ïðîèçõîæäàò”) îò Íåãî. Ñú-ïðîèçõîæäàò, íî òàêà, ÷å
çàåäíî ñ òîâà ðîæäåíèåòî íà Ñèíà ïî òàèíñòâåí è íå äîê-
ðàé ïîçíàâàåì íà÷èí å êàòî ÷å ïúðâî - å íÿêàêâî “áîãîïî-
äîáàâàùî óñëîâèå” çà ñú-èçõîæäàíåòî íà ñúïúòñòâàùèÿ
Äóõ, Êîéòî “÷ðåç Ñèíà èçõîæäà è â Íåãî ïðåáèâàâà”
(αναπαυοµενον). Çàùîòî èìà íÿêàêúâ òàèíñòâåí áîãî-
ïîäîáàâàù “ïîðÿäúê” (ταξις) íà Áîæåñòâåíèòå Èïîñòà-
ñè, îáîçíà÷àâàí è îò íåèçìåíÿåìèÿ ïîðÿäúê íà ñàìèòå
èìåíà, êîéòî íå äîïóñêà íèêàêâî ðàçìåñòâàíå. Íèìà íå â
òîçè ñìèñúë èìåííî ñëåäâà è å åñòåñòâåíî äà ñå ðàçáèðàò
çíàìåíèòèòå äóìè íà Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ, ïîâòàðÿíè è îò
Äàìàñêèí: “Åäèíèöàòà, îòíà÷àëî íàñî÷èëà ñå êúì Äâîè-
öà, ñå óñòàíîâè êàòî Òðîèöà. Åòî êàêâî ñà çà íàñ Îòåö,
Ñèí è Äóõ Ñâåòè”... Îòåö, êàòî èìå íà Ïúðâàòà Èïîñòàñ,
ß îáîçíà÷àâà ïî îòíîøåíèå íà Âòîðàòà; è, òðÿáâà äà äîáà-
âèì, èìåííî è ñàìî ïî îòíîøåíèå íà Âòîðàòà, çàùîòî “Îò-
÷åñòâîòî” è “Ñèíîâñòâîòî” (ñðâ. ïðè Âàñèëèé Âåëèêè) ñà
ñúîòíîñèòåëíè; è Îòåöúò íå ðàæäà Ñâåòèÿ Äóõ, à “Ñâåòè-
ÿò Äóõ íå å Ñèí íà Îòöà, íî å Äóõ íà Îòöà, êàòî èçõîæ-
äàù îò Îòöà”. Äóõ Ñâåòè èìà áèòèå îò Îòöà “íå ïî ðîæ-
äåíèå, íî ïî èçõîæäàíå”, ìàêàð è çà íàñ äà íå å ÿñíî
ðàçëè÷èåòî ìåæäó ðàæäàíåòî è èçõîæäàíåòî... Âúâ âñå-
êè ñëó÷àé èìåòî íà Îòöà ñå îòíàñÿ äî Ïúðâàòà Èïîñòàñ,
êàòî êúì íà÷àëî íà Âòîðàòà... Çàåäíî ñ òîâà, ñëåäâàéêè
Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ , Äàìàñêèí íàðè÷à Ïúðâàòà Èïîñòàñ
“íåðîäåíà”, çà äà îòêðîè âúòðåòðîè÷íàòà áåçíà÷àëíîñò íà
Îòöà ( ò. å., ÷å Îòåö å ïúðâàòà è íà÷àëíà èïîñòàñ, “íà÷à-
ëî íà Áîæåñòâîòî”, “åäèíñòâåíàòà” è “ïðåäíà÷èíàòåëíà
ïðè÷èíà” íà Áîæåñòâåíèÿ æèâîò - êîðåíà íà Áîæåñòâî-
òî). Ñàì Áåçíà÷àëåí, Îòåö å íà÷àëî (ðàçáèðà ñå, “áåçíà-
÷àëíî”, ò. å. âå÷íî è èçâúíâðåìåííî íà÷àëî íà “ñúâå÷íè-
òå”) íà Âòîðàòà è Òðåòàòà Èïîñòàñ. Ñàìî Îòåö å íà÷àëî
èëè “åñòåñòâåíà” ïðè÷èíà â Òðîè÷åñêèÿ æèâîò - “à ïúê
Ñèíà íå íàðè÷àìå ïðè÷èíà”, çàùîòî Òîé å îò Îòöà...
Îñíîâíîòî èìå íà Âòîðàòà Èïîñòàñ å Ñèí, è ñúîòâåòíî
èïîñòàñíîòî ñâîéñòâî å ðàæäàíåòî. Òîâà ðàæäàíå å èçâúí
331
âðåìåòî è å áåçíà÷àëíî, ðàæäàíå “îò Îò÷åñêîòî åñòåñòâî”,
ò. å., ïî ñèëàòà íà “åñòåñòâåíàòà ïðî-èçâîäèòåëíîñò” íà
Áîæåñòâîòî. Ñëåäâàéêè äðåâíèòå îòöè è Äàìàñêèí ïðî-
òèâîïîñòàâÿ ðàæäàíåòî êàòî “åñòåñòâåíî äåéñòâèå”, íà
òâîðåíèåòî - êàòî “äåëî íà âîëÿòà” èëè èçâîëåíèåòî. Áî-
æåñòâåíîòî ðàæäàíå å áåçíà÷àëíî è íåñêîí÷àåìî, òî å ñâðúõ
âñÿêî èçìåíåíèå è âúçíèêâàíå. “Íèùî òâàðíî, íèùî ïúðâî-
âòîðî, íèùî ãîñïîäñòâàùî-ðîáñêî” íÿìà â Ñâ. Òðîèöà...
Ñèíúò å ñúâåò, ìúäðîñò è ñèëà íà Îòöà. È â Îòöà íÿìà
äðóãî Ñëîâî, ìúäðîñò, ñèëà è æåëàíèå, îñâåí Ñèíà... Ñèíúò
å îáðàç íà Îòöà, æèâ, “åñòåñòâåí” è “íåðàçëè÷åí”, îáðàç
“ïî ïðèðîäà”, âúâ âñè÷êî ïîäîáåí íà Îòöà è âúâ âñè÷êî
òúæäåñòâåí íà Íåãî - “íîñåù â Ñåáå Ñè öåëèÿ Îòåö”...
Èìåòî íà Äóõà ñïîðåä Äàìàñêèí ïî-ñêîðî óêàçâà íÿêàê-
âî Áîæåñòâåíî äèõàíèå (πνευµα îò πνειν), îòêîëêîòî äó-
õîâíîñò è â òîçè ñìèñúë å íÿêàêâî ñîáñòâåíî èìå íà Òðå-
òàòà Èïîñòàñ. Ñâåòèÿò Äóõ èçõîæäà îò Îòöà, εκπορευται.
Îòåö “èçâåæäà” Äóõà (προβαλλει), å Èçâîäèòåë
(προβολευς, πηγη προβλητικη), à Äóõúò å “èçâåäåíèå”,
προβληµα. Ñâåòèÿò Äóõ, ñïîðåä èçïîâåäàíèåòî íà Äàìàñ-
êèí, èçõîæäà îò Îòöà, ′εκ του πατρος, íî ÷ðåç Ñèíà, δι′
Υιου. Ñâåòèÿò Äóõ, êàêòî ïî íåãîâîòî îïðåäåëåíèå “å ñèëà
íà Îòöà, ïðîÿâÿâàùà ñúêðîâåíîòî Áîæåñòâî, îò Îòöà ÷ðåç
Ñèíà èçõîäÿùà, êàêòî Ñàìî Òîé çíàå”. Åäâà ëè ìîæåì äà
ñå ñúìíÿâàìå, ÷å òóê Äàìàñêèí èìà ïðåä âèä íå ñàìî âðå-
ìåííîòî ïîñëàíèå èëè ñúøåñòâèåòî íà Ñâåòèÿ Äóõ â ñâå-
òà çàðàäè îòêðîâåíèåòî è îñâåùàâàíåòî íà òâàðòà. Äóõúò
å “èçâåñòèòåëíàòà Îòå÷åñêà ñèëà íà ñúêðîâåíîòî Áîæå-
ñòâî”. Íî Òîé íå ñàìî â Îòêðîâåíèåòî å Äóõ íà Ñèíà. Â
îáÿñíåíèåòî ñè íà “Òðèñâÿòîå”, Äàìàñêèí íàïðàâî êàçâà:
“Îò Îòöà ÷ðåç Ñèíà è Ñëîâîòî èçõîæäà, íî íå å ñèíîâ-
íî.” È â êíèãàòà ïðîòèâ ìàíèõåèòå: “(Îòåö) âå÷íî å áèë,
èìàéêè îò Ñåáå Ñè Ñâîåòî Ñëîâî, è ÷ðåç Ñâîåòî Ñëîâî -
Ñâîÿ Äóõ, Êîéòî èçõîæäà îò Íåãî”. Íî çàåäíî ñ òîâà
óòâúðæäàâàíîòî îò Äàìàñêèí òàèíñòâåíî “ïîñðåäñòâî” íà
Ñèíà âúâ âå÷íîòî âúòðåòðîè÷íî èçõîæäàíå íà Äóõà îò
332
Îòöà (“÷ðåç Ñèíà”) íèêàê íå å ðàâíîçíà÷íî íà îíîâà
“ïðè÷èíåíèå” îò Îòöà, êîåòî ñå ÿâÿâà íà÷àëî íà èïîñòàñ-
íîòî áèòèå íà Äóõà, òàêà ÷å âñÿêà ìèñúë çà êàêâîòî è äà
áèëî “ñú-ïðè÷èíåíèå” “îò Ñèíà”, ñå èçêëþ÷âà áåçóñëîâ-
íî. “Çà Ñâåòèÿ Äóõ êàçâàìå, ÷å Òîé å îò Îòöà, è Ãî
íàðè÷àìå Äóõ íà Îòöà, íî íå êàçâàìå, ÷å Äóõúò å è îò
Ñèíà, àëà Ãî íàðè÷àìå Äóõ íà Ñèíà... è èçïîâÿäâàìå, ÷å
Òîé ÷ðåç Ñèíà íè ñå å îòêðèë è íè ñå ïðåïîäàâà” (ñðâ.
Èîàí. 20:22)... “Äóõúò å Äóõ íà Ñèíà, íå êàòî èçõîæäàù
îò Íåãî, à êàòî èçõîæäàù îò Îòöà ÷ðåç Íåãî. Çàùîòî èìà
ñàìî åäèí âèíîâíèê (ò. å. “ïðè÷èíÿâàù”, µονος αιτιος) -
Îòåö”. Äàìàñêèí êàòåãîðè÷íî ðàçëè÷àâà εκ è δια, è “δια”
ñïîðåä íåãî íå ñúäúðæà â ñåáå ñè íèêàêúâ ïðè÷èíåí ìî-
ìåíò. “×ðåç Ñèíà” èçðàçÿâà íÿêàêâî ñúâúðøåíî îñîáåíî
îòíîøåíèå íà Âòîðàòà è Òðåòàòà Èïîñòàñ - íÿêàêâî “ïî-
ñðåäñòâî” íà Ñèíà, êàòî “ïðåäøåñòâàù” â Òðîè÷åñêèÿ ðåä,
êàòî Âòîðîòî ïðåä Òðåòîòî êàêâîòî è äà áè îçíà÷àâàëî
òîâà. Äóõúò Ñâåòè å îò Îòöà, è å Äóõ íà Ñèíà, íî íå å îò
Ñèíà, òúé êàòî å Äóõ íà óñòàòà Áîæèè - èçâåñòèòåë íà
Ñëîâîòî. Äóõúò å îáðàç íà Ñèíà, êàêòî Ñèíúò å îáðàç íà
Îòöà. Òîâà çíà÷è, ÷å â Äóõà ñå îòêðèâà Ñëîâîòî, êàêòî â
Ñëîâîòî - Îòåöúò. Çàùîòî Ñëîâîòî å âåñòèòåë íà Óìà, è
Äóõúò å îòêðèâàíå íà Ñëîâîòî. Äóõúò, Êîéòî èçõîæäà îò
Îòöà ïðåáèâàâà (αναπαυοµενον) â Ñèíà, êàòî Íåãîâà ïðî-
ÿâèòåëíà ñèëà... Êîãàòî ãîâîðÿò çà ÿâëåíèåòî, “ïðî-õîæ-
äåíèåòî”, “âúçñèÿâàíåòî” íà Äóõà ÷ðåç Ñèíà, îòöèòå îò IV
è V âåê öåëÿò ïðåäè âñè÷êî äà ðàçêðèÿò è óòâúðäÿò èñòè-
íàòà íà Òðîè÷åñêîòî åäèíîñúùèå è ñúùåñòâåíîòî è ïðå-
èñêðåíî âå÷íî åäèíñòâî íà Äóõà ñúñ Ñëîâîòî è ñ Îòöà, è
çàòîâà íå áèâà “÷ðåç Ñèíà” âå÷å äà áúäå îãðàíè÷àâàíî
ñàìî ñ ôàêòà íà ñúøåñòâèåòî íà Äóõà âúðõó òâàðèòå âúâ
âðåìåòî.  òîçè ñìèñúë å îñîáåíî èçðàçèòåëíî ó÷åíèåòî
íà Êàïàäîêèéöèòå è â ÷àñòíîñò òîâà íà ñâ. Ãðèãîðèé Íè-
ñèéñêè (ñðâ. îùå ñèìâîëúò íà Ãðèãîðèé ×óäîòâîðåö).
Ãðèãîðèé Íèñèéñêè íàïðàâî ïîñî÷âà êàòî îòëè÷èòåëíà
îñîáåíîñò íà Òðåòàòà Èïîñòàñ òîâà, ÷å “Ñèíúò ïðîèçõîæ-
333
äà íåïîñðåäñòâåíî îò Îòöà”, à Äóõúò “îò Ïúðâèÿ ïðè
ïîñðåäñòâîòî (“÷ðåç”)íà Îíçè, Êîéòî å ïðÿêî îò Íåãî” -
è òîâà “ïîñðåäíè÷åñòâî” ( η του υιου µεσιτεια) çàïàçâà
åäèíîðîäíîñòòà íà Ñèíîâñòâîòî. Ñâåòèÿò Äóõ, ñïîðåä
ñâ. Ãðèãîðèé, ïðîèçõîæäà îò Îòöà, íå òàêà, êàêòî Åäèíî-
ðîäíèÿò, à ñå ÿâÿâà ÷ðåç ñàìèÿ Ñèí - êàòî ñâåòëèíà, êîÿòî
âúçñèÿâà “÷ðåç ðîäåíàòà ñâåòëèíà”, íî âñå ïàê “èìàùà
ïðè÷èíàòà íà Ñâîÿòà èïîñòàñ îò ïúðâîîáðàçíàòà Ñâåòëè-
íà”. Êúì òåçè èìåííî äóìè íà ñâ. Ãðèãîðèé ñå äîáëèæàâà
íåïîñðåäñòâåíî Äàìàñêèí, êîéòî ïîâòàðÿ è íåãîâàòà ìèñúë
çà Äóõà êàòî “ñðåäåí” èëè “ñâúðçâàù” Îòöà è Ñèíà: Äóõúò
å “ñðåäíîòî ìåæäó íåðîäåíèÿ è ðîäåíèÿ” è ÷ðåç Ñèíà ñå
ñúåäèíÿâà (“äîáëèæàâà ñå”) ñ Îòöà (ñðâ. ïðè Âàñèëèé
Âåëèêè). Ïðåïîäîáíèÿò Ìàêñèì ïúê ñå èçðàçÿâà òàêà:
Äóõúò “íåèçðå÷åíî èçõîæäà ïî ñúùåñòâî îò Îòöà ÷ðåç
ðîäåíèÿ Ñèí”. À ñëåä Äàìàñêèí ïàòðèàðõ Òàðàñèé ñúùî
òàêà ñå èçðàçÿâà â ñâîÿ ñèíîäèê, ïðèåò íà VII Âñåëåíñêè
ñúáîð: “Âÿðâàì... è â Ñâåòèÿ Äóõ, Ãîñïîäà è æèâîòâîðÿ-
ùèÿ, Êîéòî îò Îòöà ÷ðåç Ñèíà èçõîæäà”... Äàìàñêèí
áèë ñàìî èçðàçèòåë íà òîâà îáùîèçòî÷íî áîãîñëîâñêî
ìíåíèå; âåðîÿòíî ïðè íåãî “÷ðåç Ñèíà” ïîëó÷àâà îñâåí
òîâà è ñìèñúëà íà ïðåäíàìåðåíî ïðîòèâîïîñòàâÿíå íà
çàïàäíîòî Filioque, êîåòî èìà (îùå ïðè Àâãóñòèí) ïðè÷è-
íåí îòòåíúê - ìîòèâúò çà ñúïðè÷àñòíîñòòà íà Ñèíà. Íà
Èçòîê, íàïðîòèâ, âèíàãè ïîä÷åðòàâàò ñúâúðøåíàòà åäèíè÷-
íîñò íà “íà÷àëîòî” èëè “ïðè÷èíàòà” â Ñâ. Òðîèöà; òîâà å
ïúðâîèçòî÷íàòà Èïîñòàñ íà Îòöà, “ðàæäàùèÿò è èçâîäÿù
èçòî÷íèê” ñïîðåä Äàìàñêèí. Îòòóê è èçâåñòíîòî ñú-ðà-
âåíñòâî íà Ñèíà è Äóõà êàòî âå÷íî “ïðîèçëèçàùè” îò
åäíîòî íà÷àëî. È âñå ïàê, çà äà íå ñå èçìåíÿ Áîãîîòêðîâå-
íèÿò ðåä íà èïîñòàñèòå - Äóõúò ñå ïîçíàâà “êàòî òðåòè”.
Äà èçõîæäà “÷ðåç Ñèíà” - òîâà îçíà÷àâà, ÷å Èçõîæäåíèå-
òî, áîãî-ñúîòâåòñòâàùî è íå äîêðàé ïîñòèãàåìî, “ïðåäïî-
ëàãà” Ðîæäåíèåòî”. È èêîíîìèéíèÿò ðåä íà Îòêðîâåíè-
åòî, êîéòî çàâúðøâà ñ ÿâëåíèåòî íà Äóõà, êàòî ÷å
âúçïðîèçâåæäà è îòðàçÿâà îíòîëîãè÷åñêèÿ ðåä íà Òðîè-
334
÷åñêèÿ Æèâîò, â êîéòî, Äóõúò èçõîæäà êàòî íÿêàêâî ñèÿ-
íèå, ïðîÿâÿâàùî ñúêðîâåíàòà áëàãîñò íà Îòöà è âúçâåùà-
âàùî Ñëîâîòî. Â îñíîâîïîëàãàùèÿ îáðàç íà Ñëîâîòî è
Äèõàíèåòî òîçè ðåä è âðúçêà ñà áåçñïîðíî ÿñíè: Ñëîâîòî
è Äèõàíèåòî ñà ñúâìåñòíè, íî Äèõàíèåòî å çàðàäè Ñëîâî-
òî, ò. å. “÷ðåç Ñëîâîòî”. Ñïîðåä ðåä íà Îòêðîâåíèåòî,
Ñâåòèÿò Äóõ å “èçâúðøâàùà ñèëà” (èëè çàâúðøâàùà).
Íå ñëóæåáíà ñèëà, íî æèâîòâîðÿùèÿò Ãîñïîä, âëàäè÷å-
ñòâåíèÿò Äóõ, âñåèçâúðøâàùèÿò è âñåñèëåí Òâîðåö, Èç-
ïúëâàùèÿò è Âñåäúðæèòåëÿò, “êîéòî ÷ðåç ñàìèÿò Ñåáå
Ñè òâîðè è îñúùåñòâÿâà âñè÷êî áåç íåäîñòàòúê”, îñâåùà-
âà è ñúõðàíÿâà. Äóõúò Ñâåòè çàâúðøâà îíîâà, êîåòî ñå
ñúçèæäà îò Ñëîâîòî è ïîäàâà æèâîò, çàùîòî å Æèâîò.
4. Äàìàñêèí ãîâîðè ìàëêî è îòêúñëå÷íî çà òâîðåíè-
åòî. Ñëåäâàéêè äðåâíèòå îòöè, òîé îïðåäåëÿ òâîðåíèåòî
êàòî äåéñòâèå íà Áîæåñòâåíîòî èçâîëåíèå, êîåòî ïðèâåæ-
äà â ñúùåñòâóâàíå îíîâà, êîåòî ãî å íÿìàëî, è çàïàçâà
ñúçäàäåíîòî â íåãîâîòî áèòèå... Áîã òâîðè ñ ìèñúëòà Ñè è
òàçè ìèñúë èçïúëíÿâàíà îò Ñëîâîòî è çàâúðøâàíà îò Äóõà
ñòàâà äåëî - òîâà å áóêâàëíî âçåòî îò Ãðèãîðèé Áîãîñëîâ.
Ïðè÷èíàòà çà òâîðåíèåòî (àêî âúîáùå ìîæå äà ñå ãîâîðè
çà ïðè÷èíà íà Áîæåñòâåíîòî òâîð÷åñòâî) ñå ñúñòîè â ïðå-
èçîáèëñòâàùàòà Áîæèÿ áëàãîñò, êîÿòî èçâîëÿâà äà âúçíèê-
íå íåùî ïðè÷àñòíî Íåé.  Áîãà îò âå÷íîñò ñúùåñòâóâàò
îáðàçè è ïëàíîâå çà òîâà, êîåòî ùå áúäå èçâúðøåíî îò
Íåãî (“èêîíè” è “ïàðàäèãìè”) - òîâà å “ïðåäâå÷íèÿò ñúâåò
Áîæèé” çà ñâåòà, êîéòî å áåçíà÷àëåí è íåèçìåíåí. Òåçè
îáðàçè ñà Áîæèèòå ìèñëè çà âñÿêà âåù. Äàìàñêèí íàïðà-
âî ñå ïîçîâàâà íà Àðåîïàãèòèêèòå, íî íå ñå ñïèðà ïîäðîá-
íî íà ðàçÿñíåíèÿòà, êàê äåéñòâèòåëíèòå âåùè ñå îòíàñÿò
êúì Áîæåñòâåíèòå ïðîîáðàçè. Ñëåäâàéêè Ãðèãîðèé Áî-
ãîñëîâ, òîé òâúðäè, ÷å òâîðåíèåòî íà àíãåëèòå ïðåäøåñòâà
ñúçäàâàíåòî íà ÷îâåêà. È àíãåëèòå ñà ñúçäàäåíè ïî îáðàç
Áîæèé - “ñàìî Òâîðåöúò åäèíñòâåí çíàå âèäà è îïðåäåëå-
íèåòî íà òàçè ñúùíîñò”. Àíãåëèòå ñà áåçòåëåñíè, íî òîâà
îïðåäåëåíèå ñàìî ãè ïðîòèâîïîñòàâÿ íà íàñ, à ñðàâíåíî ñ
335
Áîãà, âñè÷êî èçãëåæäà ãðóáî è âåùåñòâåíî - åäèíñòâåíî
ñàìî Áîã å ñúùåñòâåíî áåçòåëåñåí. Çà àíãåëèòå Äàìàñêèí
ãîâîðè íàêðàòêî, êàòî ïî-ñêîðî ïîâòàðÿ Ãðèãîðèé Áîãî-
ñëîâ, îòêîëêîòî Àðåîïàãèòèêèòå. Àíãåëèòå ñà ñúòâîðåíè
÷ðåç Ñëîâîòî è ñà äîñòèãíàëè ñúâúðøåíñòâî îò Äóõà, Êîéòî
ïî áëàãîäàòòà Ñè èì ïîäàâà îñâåùåíèå... Áîã òâîðè ÷îâå-
êà ïî Ñâîé îáðàç è ïîäîáèå, îò äâå ïðèðîäè - ðàçóìíà è
ñåòèâíà - êàòî íÿêàêâà “âðúçêà” ìåæäó âèäèìîòî è íåâè-
äèìîòî, êàòî íÿêàêúâ ìèêðîêîñìîñ. ×îâåêúò å îáðàç Áî-
æèÿ “ïî ïîäðàæàíèå”. Óìúò è Ñâîáîäàòà ñà îáðàçúò Áî-
æèé, à âúçõîæäàíåòî â äîáðîäåòåë îçíà÷àâà ïîäîáèåòî.
Áîã å îòðåäèë çà ÷îâåêà Ñâîÿò ñîáñòâåí îáðàç è Ñâîåòî
ñîáñòâåíî äèõàíèå íî ÷îâåêúò íå çàïàçâà òîçè äàð â ãðå-
õîïàäåíèåòî è Áîã íèçõîæäà, çà äà âúçïðèåìå íàøåòî
íåìîùíî è áåäíî åñòåñòâî, “çà äà íè î÷èñòè è äà íè îñâî-
áîäè îò òëåíèåòî, è îòíîâî äà íè íàïðàâè ïðè÷àñòíè íà
Ñâîåòî Áîæåñòâî”.  òâîðåíèåòî Áîã å äàë íà ÷îâåêà íå
ñàìî áèòèå, íî è áëàãîáèòèå, îáëÿêúë ãî å â Ñâîÿòà áëàãî-
äàò, äàë ìó å ïðàâî è ñïîñîáíîñò ÷ðåç ñîáñòâåíîòî ñè ïðî-
èçâîëåíèå äà âëèçà è ïðåáèâàâà â íåïðåñòàííî åäèíåíèå
ñ Áîãà. Òîé ãî å ñúòâîðèë êàòî íÿêàêú⠓íîâ àíãåë” çà
öàðñòâàíå íàä çåìíîòî è ïðåñåëåíèå â íåáåñíîòî; “ñúòâî-
ðèë å ÷îâåêà - êîåòî å è ïðåäåëúò íà òàéíàòà - òàêà, ÷å
÷ðåç âëå÷åíèåòî ñè êúì Áîãà äà ñå îáîæåñòâÿâà, äà ñå
îáîæåñòâÿâà ÷ðåç ïðè÷àñòèåòî ñè êúì Áîæåñòâåíîòî îçà-
ðåíèå, íî áåç äà ñå ïðåâðúùà â Áîæèÿ ñúùíîñò”... Ïúðâîç-
äàíèÿò ÷îâåê áèë ïîñåëåí â ðàÿ è Áîæåñòâåíèÿò ðàé áèë
äâîÿê: òåëåñíî ÷îâåêúò îáèòàâàë â Áîæåñòâåíî è íàé-ïðå-
êðàñíî ìÿñòî, à ñ äóøàòà ñè - â íåñðàâíåíî ïî-ïðåêðàñíî
ìÿñòî èìàéêè çà ñâîå æèëèùå îáèòàâàùèÿ â íåãî Áîã.
×îâåêúò áèë ñúçäàäåí â íåòëåíèå, áåçñòðàñòèå è áåçñìúðòèå,
çà ðàâíîàíãåëñêè æèâîò, ò. å. çà íåïðåñòàííî ñúçåðöàíèå
è íåçàìëúêâàùî ñëàâîñëîâèå íà Òâîðåöà. Íî âñè÷êî, êîåòî
å áèëî äàäåíî íà ïúðâîçäàíèÿ ÷îâåê, òîé òðÿáâàëî äà óñ-
âîè â ñâîÿòà ñâîáîäà, çàùîòî ñàìî îíîâà, êîåòî íå å ïî
íåâîëÿ è íå å ïî ïðèíóæäåíèå å äîáðîäåòåë. Îò âîëÿòà è
336
ñâîáîäàòà íà ÷îâåêà å íà÷àëîòî íà çëîòî - íå îò ïðèðîäà-
òà, íî îò âîëÿòà. Ãðåõúò, çëîòî è ïîðîêúò ñà ïðîòèâîåñòå-
ñòâåíè íåùà - ñúîáðàçíî íà ïðèðîäàòà å äà ñå æèâåå äîáðî-
äåòåëíî. Ãðåõîïàäåíèåòî ðàçòúðñâà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî;
îòâúðíàë ñå îò Áîãà, ÷îâåêúò ñå ñêëàíÿ êúì âåùåñòâîòî -
òà íàëè ÷îâåêúò ïî ñâîÿ ñúñòàâ å ïîñòàâåí “ïîñðåäèíå”,
ìåæäó Áîãà è ìàòåðèÿòà. Ïîòàïÿéêè ñå â åñòåñòâîòî, ÷î-
âåêúò ñòàâà ñìúðòåí, ïîïàäà ïîä âëàñòòà íà âúæäåëåíèåòî
è ñòðàñòèòå. ×îâåêúò å áèë ñúçäàäåí â äåâñòâî è îò ñàìî-
òî íà÷àëî äåâñòâîòî å áèëî âêîðåíåíî â ïðèðîäàòà íà
÷îâåêà - “â ðàÿ å îáèòàâàëî äåâñòâîòî”. È àêî íå áå ïàä-
íàë ÷îâåêúò, Áî㠓ìîæåøå äà ðàçìíîæè ÷îâåøêèÿ ðîä è
ïî äðóã íà÷èí”, íå ÷ðåç áðà÷íî ñúåäèíåíèå è íå ÷ðåç ðàæ-
äàíå - òàêà êàêòî è ïúðâîíà÷àëíîòî âúçíèêâàíå íà ÷îâåêà
íå å áèëî ÷ðåç ðàæäàíå. È çà ïîáåäàòà íàä ñìúðòòà è
ïîðîêà èäâà ñàì Ãîñïîä - “ñàì Òâîðåöúò è Ãîñïîäà âñòúïâà
â áîðáà çà ñâîåòî ñúçäàíèå”. Âðàãúò å óëîâèë ÷îâåêà, îáå-
ùàâàéêè ìó áîæåñòâåíî äîñòîéíñòâî; è ñàì ñåáå ñè óëàâÿ,
êîãàòî Áîã ñå ÿâÿâà ïîä ïîêðîâà íà ïëúòòà. Ïðåìúäðîñò-
òà Áîæèÿ íàìèðà äîñòîéíî ðàçðåøåíèå íå íåïðåîäîëè-
ìàòà òðóäíîñò. “È ñå èçâúðøâà íàé-íîâîòî îò âñè÷êî íîâî
è åäèíñòâåíî íîâîòî ïîä ñëúíöåòî”... È òîâà, êîåòî ñå å
èçâúðøèëî â Õðèñòà êàòî â íà÷àòúê, ñå ïîâòàðÿ è âúâ
âñåêè êîèòî æåëàå - ÷ðåç îáùåíèåòî ñ Õðèñòà. Äàäåíà å
âúçìîæíîñò çà âòîðî ðàæäàíå - îò Õðèñòà. Äàäåíà å âå÷-
íà è íåòëåííà õðàíà - â ñâ. Åâõàðèñòèÿ. Áîã íåèçïîâåäè-
ìî ïðåòâîðÿâà âåùåñòâîòî “è ÷ðåç îáèêíîâåíîòî ïî åñòå-
ñòâî èçâúðøâà îíîâà, êîåòî å ñâðúõ åñòåñòâîòî”. Õîðàòà
ñå óìèâàò ñ âîäà è ïîìàçâàò ñ åëåé, è åòî Áîã ñú÷åòàâà ñ
åëåÿ è âîäàòà áëàãîäàòòà íà Äóõà è ïðàâè êðúùåíèåòî
áàíÿ íà ïàêèáèòèåòî. Õîðàòà ñå õðàíÿò ñ õëÿá è ïèÿò
âîäà è âèíî, à Áîã ñú÷åòàâà Ñâîåòî Áîæåñòâî ñ òåçè âåùå-
ñòâà è ãè ïðàâè Ñâîÿ ïëúò è êðúâ... ×ðåç îáèêíîâåíîòî è
åñòåñòâåíîòî íèå äîñòèãàìå îíîâà, êîåòî å ñâðúõ åñòåñòâî-
òî.  Åâõàðèñòèÿòà âñè÷êè ñòàâàò “ïðè÷àñòíèöè íà Áî-
æåñòâîòî íà Èèñóñà” è ñå âúçñúåäèíÿâàò, è ñå ñúîáùàâàò
337
ïîìåæäó ñè, êàòî ÷ëåíîâå íà åäíî òÿëî. Äàìàñêèí ãîâîðè
çà Åâõàðèñòèÿòà êàòî çà èçïúëâàíå íà èçêóïèòåëíîòî äåëî
- êàòî çà äàðóâàíå è âúçâðúùàíå íà íåòëåíèåòî èëè áåç-
ñìúðòèåòî. Çà îñâåùàâàíåòî íà Äàðîâåòå òîé êàçâà: “ïðåëà-
ãàò ñå” (µεταποιουνται). Ïðåëàãàò ñå ÷ðåç ïðèçîâàâàíå-
òî íà Äóõà (“åïèêëåçèñ”), “è ÷ðåç ïðèçîâàâàíåòî ñå ÿâÿâà
äúæäúò çà òîâà íîâî çåìåäåëèå - îñåíÿâàùàòà ñèëà íà
Ñâåòèÿ Äóõ”. Äàìàñêèí ïîÿñíÿâà îáðàçà íà òàèíñòâåíî-
òî ïðåëîæåíèå ïîñðåäñòâîì ñðàâíåíèåòî ñúñ ñàìîòî
Âúïëúùåíèå, à ñúùî è ñ òîâà êàê õëÿáúò è âèíîòî è â
åñòåñòâåíîòî õðàíåíå ñå ïðåâðúùàò â ïëúò è êðúâ íà âêóñ-
âàùèÿ ãè è ñòàâàò íåðàçëè÷èìî òúæäåñòâåíè ñ íåãîâîòî
òÿëî. Åâõàðèñòè÷íèÿò õëÿá ÷ðåç ñúåäèíåíèåòî ñ Áîæå-
ñòâîòî å âå÷å äâó-ïðèðîäåí, êàòî íÿêàêúâ ãîðÿù âúãëåí,
ñúðàçòâîðåí â îãúíÿ (ñðâ. “ñóãóáî-åñòåñòâåííèé óãë” â
íÿêîè ëèòóðãè÷åñêè òåêñòîâå). Òîâà å “íà÷àòúêúò íà áúäå-
ùèÿ õëÿᔠ- Òÿëîòî íà Ãîñïîäà å äóõîâíî, çàùîòî ðîäå-
íîòî îò Äóõà å äóõ... Òîâà å è îáðàç (ïðåäîáðàç) íà áúäå-
ùèÿ âåê, êîãàòî ïðè÷àñòèåòî íà Õðèñòîâîòî Áîæåñòâî ùå
ñå îñúùåñòâÿâà íåïîñðåäñòâåíî, ÷ðåç ñúçåðöàíèå... Òîâà
ùå áúäå óïîäîáÿâàíå íà Àíãåëèòå. Âïðî÷åì ÷îâåêúò îùå
ñåãà å íàä àíãåëèòå, ïðåâúçíåñåí å íàä òÿõ. Çàùîòî Áîã íå
å íàïðàâèë Ñåáå Ñè àíãåë, à å ñòàíàë èñòèíåí è ñúâúðøåí
÷îâåê. È àíãåëñêîòî åñòåñòâî íå å óñâîåíî îò Ñëîâîòî â
Íåãîâàòà èïîñòàñ. Àíãåëèòå ñà ñàìî ïðè÷àñòíè íà áëàãî-
äàòòà è Áîæèèòå äåéñòâèÿ. À íà õîðàòà â Åâõàðèñòèÿòà å
äàäåíî ïîâå÷å, çàùîòî Áîã å ñúåäèíåí ñúñ Ñâåòèòå Òàéíè
ïî èïîñòàñ. Öåëèÿò æèâîò íà Õðèñòà ñå å èçêóïèòåëíî
äåëî è ÷óäî, íî ïîâå÷å îò âñè÷êî - ÷åñòíºÿò Íåãîâ Êðúñò.
Èìåííî ÷ðåç Êðúñòà å “óïðàçäíåíà” ñìúðòòà, “ðàçâúðçàí”
å ãðåõúò, îòêðèòî å âúçêðåñåíèåòî, óñòðîåíî å çàâðúùàíå-
òî êúì äðåâíîòî áëàæåíñòâî... “Õðèñòîâàòà ñìúðò è
Êðúñòà ñà íè îáëåêëè â èïîñòàñíàòà Áîæèÿ ìúäðîñò è
ñèëà” (ñðâ. Ãàë. 3:27). È â òîâà å çàëîãúò çà âúçêðåñåíè-
åòî, êàòî ïîñëåäíî “âúçñòàíîâëåíèå íà îíîâà, êîåòî å ïàä-
íàëî”. Ïðè ñâåòèèòå âå÷å å ïðåäâàðåíî òîâà âúçêðåñåíèå.
338
Çàùîòî “ñâåòèèòå íå ñà ìúðòâè”. Íå ïîäîáàâà äà áúäàò
íàðè÷àíè “ìúðòâè” ïî÷èíàëèòå â íàäåæäà çà âúçêðåñå-
íèå è ñ âÿðà âúâ Âúçêðúñíàëèÿ Íà÷àëíèê íà Æèâîòà. Òå
ñà öàðñòâàëè íàä ñòðàñòèòå è ñà çàïàçèëè íåïîâðåäåíî
ïîäîáèåòî íà îáðàçà Áîæè, ïî êîéòî è ñà áèëè ñúòâîðåíè.
Òå îò ñâîÿòà ñâîáîäà ñà ñå ñúåäèíèëè ñ Áîãà è ñà Ãî ïðè-
åëè çà æèëèùå íà ñúðöåòî ñè, è êàòî ñà ñå ïðèîáùèëè êúì
Íåãî - ïî áëàãîäàò ñà íàïðàâèëè ñåáå ñè òîâà, êîåòî å Òîé
ïî åñòåñòâî. Áèäåéêè ðîáè ïî ïðèðîäà - òå ñà ïðèÿòåëè
Õðèñòîâè ïî èçáðàíèå è Ñèíîâå ïî áëàãîäàò. Çàùîòî ñà
ñòàíàëè ñúêðîâèùíèöà è æèëèùå íà Áîãà. È çàòîâà, è â
ñìúðòòà - ïî-äîáðå å äà ñå êàæå “â ñúíÿ ñè” - òå ñà æèâè,
çàùîòî ñà â Áîãà, à Áîã å ñâåòëèíà è æèâîò. Ïèñàíèåòî íå
êàçâà çà àíãåëèòå, ÷å òå ùå ñåäíàò ñ Õðèñòà íà ïðåñòîëà
íà ñëàâàòà â ñúäíèÿ äåí - “íèòî ÷å ùå ñú-öàðñòâàò, íèòî
÷å ùå ñå ñú-ïðîñëàâÿò, íèòî ÷å ùå ñåäÿò íà òðàïåçàòà íà
Îòöà”. À çà ñâåòèèòå òîâà å êàçàíî. È ïðåä òÿõ òðåïåòíî
ùå ñòîÿò àíãåëèòå. Äîðè îùå ñåãà àíãåëèòå ïðåäñòîÿò â
òðåïåò è ñòðàõ ïðåä ÷îâåøêîòî åñòåñòâî, “êîåòî â Õðèñòà
ñåäè íà ïðåñòîëà íà ñëàâàòà”. ×ðåç Õðèñòà “åñòåñòâîòî ñå
âúçäèãíà îò íèçèíèòå íà çåìÿòà ïî-âèñîêî îò âñÿêî íà-
÷àëñòâî è â Íåãî âúçñèÿ íà Îò÷åñêèÿ ïðåñòîë”... “Íèå â
ñúùåñòâîòî ñè ñå îñâåòèõìå îòêàê Áîã Ñëîâî ñòàíà ïëúò
êàòî ñå óïîäîáè íà íàñ âúâ âñè÷êî, îñâåí ãðåõà è íåñëèò-
íî ñå ñúåäèíè ñ íàøàòà ïðèðîäà, è íåèçìåííî îáîæåñòâè
ïëúòòà ÷ðåç íåéíîòî âçàèìîîáùåíèå ñ Áîæåñòâîòî (“ïå-
ðèõîðåñèñ”). È íèå â ñúùåñòâîòî ñè ñå îñâîáîäèõìå îò-
êàê Áîæèÿò Ñèí è Áîãà, áèäåéêè áåçñòðàñòåí ïî Áîæå-
ñòâî, ïîñòðàäà ÷ðåç ïðèåìàíåòî íà ÷îâåøêàòà ïðèðîäà, è
çàïëàòè íàøèÿ äúëã êàòî èçëÿ âúðõó íàñ âÿðíîòî è äîñ-
òîéíî çà óäèâëåíèå èçêóïëåíèå, çàùîòî êðúâòà íà Ñèíà å
óìèëîñòèâèòåëíà è ñâåùåíà ïðåä Îòöà. Íèå ïî ñúùåñòâîòî
ñè ñòàíàõìå áåçñìúðòíè îòêàê Òîé, êàòî ñëåçå â àäà, âúçâå-
ñòè íà îò âåêà ñâúðçàíèòå äóøè: íà ïëåíåíèòå - îòïóñêà-
íå, íà ñëåïèòå - ïðîãëåæäàíå è êàòî îêîâà ñèëíèÿ, îò
ïðåèçîáèëèåòî íà ñèëàòà âúçêðúñíà, êàòî íàïðàâè íå-
339
òëåííà ïðèåòàòà îò Íåãî íàøà ïëúò. Íèå ïî ñúùåñòâîòî
ñè ñå îñèíîâèõìå îòêàêòî ñå ðîäèõìå îò âîäà è Äóõ”...
Äàìàñêèí ñëåäâà êàïàäîêèéöèòå â òúëêóâàíåòî íà èçêó-
ïèòåëíîòî Õðèñòîâî äåëî. Êàòî ñëåäâà Ãðèãîðèé Áîãî-
ñëîâ òîé îòõâúðëÿ îðèãåíèñòêîòî ìíåíèå çà Õðèñòîâàòà
æåðòâà êàòî îòêóï íà äÿâîëà, íî çàïàçâà îòäåëíè ÷åðòè
íà òàçè áîãîñëîâñêà òåîðèÿ (âåðîÿòíî, îò Ãðèãîðèé Íè-
ñèéñêè), à èìåííî ìèñúëòà çà çëîóïîòðåáàòà îò ñòðàíà
íà äÿâîëà ñúñ çàãðàáåíàòà îò íåãî âëàñò, çà òîâà, ÷å äÿ-
âîëúò ñå å èçëúãàë: “ñìúðòòà ïðèñòúïâà è êàòî ïîãëúùà
òÿëîòî-ïðèìàìêà, òÿ áèâà ïðîíèçàíà îò Áîæåñòâîòî êàòî
îò êóêà íà âúäèöà è êàòî âêóñâà áåçãðåøíîòî è æèâîò-
âîðÿùî Òÿëî - ïîãèâà è îòïóñêà îáðàòíî âñè÷êè, êîèòî
íÿêîãà å ïîãúëíàëà”. Äàìàñêèí çàèìñòâà îò Ãðèãîðèé
Íèñèéñêè è ïðåäñòàâàòà çà ðàçäåëÿíåòî íà ïîëîâåòå â
ïðåäâåäåíèå íà ãðåõîïàäåíèåòî...
5. Äàìàñêèí å ïèñàë â êðàÿ íà õðèñòîëîãè÷åñêàòà
åïîõà. È íå å ñëó÷àéíî, ÷å â íåãîâàòà ñèñòåìà ñå ãîâîðè
íàé-âå÷å íà õðèñòîëîãè÷åñêè òåìè. Íàèñòèíà òóê òîé ïðàâè
ðàâíîñìåòêà íà öÿëàòà èçòî÷íà õðèñòîëîãèÿ. Áîã å ñòà-
íàë ÷îâåê çàðàäè ñïàñåíèåòî è îáíîâëåíèåòî èëè “îáîæå-
íèåòî” íà ÷îâåêà. Âúïëúùåíèåòî íà Ñëîâîòî ñå èçâúðøâà
÷ðåç äåéñòâèåòî íà Ñâåòèÿ Äóõ, ïîíåæå âñè÷êî, êîåòî ïðå-
âèøàâà ìÿðàòà íà åñòåñòâîòî ñå èçâúðøâà ñúñ ñèëàòà íà
Äóõà, Êîéòî èçâúðøâà è ñàìîòî òâîðåíèå. Ñâåòèÿò Äóõ
ïðåä-î÷èñòâà ñúèçâîëèëàòà Äåâà è £ äàâà ñèëà äà ïðèåìå
â ñåáå ñè Áîæåñòâîòî íà Ñëîâîòî è äà ðîäè Ñëîâîòî ïî
ïëúò. È òîãàâà ÿ îñåíÿâà êàòî íÿêàêâî Áîæåñòâåíî ñåìå
Ñèíúò Áîæèé, èïîñòàñíàòà Ñèëà è Ïðåìúäðîñò è îáðàçó-
âà îò íåéíàòà íåïîðî÷íà êðúâ íà÷àòúêà íà íàøåòî åñòå-
ñòâî. Ïðè òîâà, ïîä÷åðòàâà Äàìàñêèí, “÷îâåøêèÿò îáðàç
íå ñå å ñúñòàâÿë ÷ðåç ïîñòåïåííè ïðèáàâÿíèÿ, à ñå å èç-
âúðøèë èçâåäíúæ” - öÿëàòà ïúëíîòà íà òÿëîòî å áèëà
äàäåíà îòâåäíúæ, ìàêàð è íå â ïúëíîòî ñè ðàçâèòèå. È
îòâåäíúæ ñå èçâúðøâàò òðèòå: âúçïðèåìàíåòî, áèòèåòî
(ò. å. ñàìîòî âúçíèêâàíå) è îáîæåíèåòî íà ÷îâå÷åñòâîòî â
340
Ñëîâîòî. Çàùîòî ïëúòòà íà Õðèñòà ñúñ ñàìîòî òîâà å ïëúò
íà Ñëîâîòî áåç âñÿêàêâî âðåìåííî ðàçäåëåíèå... Ïðåñâå-
òàòà Äåâà å ðîäèëà íå îáèêíîâåí ÷îâåê, à âúïëúòåíèÿ Áîã
- è çàòîâà, èìåòî Áîãîðîäèöà “ñúäúðæà â ñåáå ñè öÿëàòà
èñòîðèÿ íà äîìîñòðîèòåëñòâîòî”... Âúâ Âúïëúùåíèåòî Áîã
Ñëîâî âúçïðèåìà íå íÿêàêâî îòâëå÷åíî ÷îâå÷åñòâî, òàêî-
âà êàêâîòî òî ñå âúçïðèåìà â ÷èñòîòî óìîçðåíèå - òîâà íå
áè áèëî âúïëúùåíèå, à ïðèçðàê è ëúæà; è íå öÿëîòî ÷î-
âåøêî åñòåñòâî êàêòî òî ñå îñúùåñòâÿâà â öåëèÿ ÷îâåøêè
ðîä - çàùîòî Òîé íå å âúçïðèåë âñè÷êè èïîñòàñè íà ðîäà.
Íî âúçïðèåìà ÷îâå÷åñòâîòî òàêà êàêòî òî å â íåäåëèìèÿ
[èíäèâèä] - òàêà, ÷å òî ñàìî ïî ñåáå ñè íå å áèëî è íå å
îòäåëíà èëè ïðåäñúùåñòâóâàùà èïîñòàñ, à ïîëó÷àâà ñàìî-
òî ñè áèòèå â Íåãîâàòà èïîñòàñ. ×îâå÷åñòâîòî â Õðèñòà ñå
èïîñòàçèðà â ñîáñòâåíàòà èïîñòàñ íà Ñëîâîòî, òî å “âúè-
ïîñòàñ˜íî” íà Ñëîâîòî, è çàòîâà Õðèñòîñ ïî Ñâîåòî ÷îâå-
÷åñòâî å ïîäîáåí íà õîðàòà, êàòî íà äðóãè íóìåðè÷åñêè
èïîñòàñè íà ÷îâåøêèÿ ðîä, ìàêàð â Íåãî äà íÿìà ÷îâåø-
êà èïîñòàñ. È çàåäíî ñ òîâà íà Ñëîâîòî å “âúèïîñòàñ˜ íî”
íå èíäâèâèäóàëèçèðàíî âå÷å ÷îâåøêî åñòåñòâî, òàêà ÷å
ñìèñúëúò íà âúçïðèåìàíåòî äà ñå îãðàíè÷àâà îò ïðåäåëè-
òå íà åäíàòà ÷îâåøêà èïîñòàñ - îò ïðåäåëà íà ÷èñëåíàòà
îñîáåíîñò, íî - ÷îâåøêîòî åñòåñòâî â ïúëíîòàòà íà íåãîâè-
òå ñúùåñòâåíè îïðåäåëåíèÿ, êîåòî ìîæå äà áúäå èïîñòà-
çèðàíî è îñúùåñòâåíî ñàìî ñúñ ñèëàòà íà Áîæåñòâåíàòà
èïîñòàñ. Èìåííî çà òîâà, âñè÷êî ïðèäîáèòî îò Ñïàñèòåëÿ
ïî ÷îâå÷åñòâî å ñúîáùèìî è ñú-ðàçäåëèìî (êàêòî ïîòåí-
öèàëíî, òàêà è äèíàìè÷íî) ñ öåëèÿ åäèíîñúùåí Íåìó ÷î-
âåøêè ðîä. ×îâåøêàòà èïîñòàñíîñò ÷ðåç òîâà íå ïîëàãà
ãðàíèöè â Õðèñòà, è âñå ïàê íå ìîæå äà ñå êàæå, ÷å Õðèñ-
òîñ å ìíîãîèïîñòàñåí. ×îâåøêîòî åñòåñòâî â Õðèñòà å
ñîáñòâåíîòî ÷îâå÷åñòâî íà Ñëîâîòî è çà òîâà å íóìåðè-
÷åñêè îòãðàíè÷åíî îò âñè÷êè äðóãè èïîñòàñè. Íî, îò äðó-
ãà ñòðàíà, òîâà å èìåííî åñòåñòâî, â ïúëíîòàòà íà îñíîâ-
íèòå èëè ñúùåñòâåíèòå ñè îïðåäåëåíèÿ, ò. å. ñàìèÿò ñúñòàâ
íà ÷îâåêà êàòî òàêúâ. È ïîðàäè òîâà òî å âìåñòèìî èëè
341
ñúîáùèìî - áåç âñÿêàêâà ïðèíóäèòåëíîñò, íî â ìÿðàòà è
ïî ñèëàòà íà æèâîòî è ñâîáîäíî âúçñúåäèíåíèå ñ Õðèñòà
â Íåãîâàòà äâîÿêà èïîñòàñ - êîåòî ñå îñúùåñòâÿâà â òàéí-
ñòâàòà. Òðÿáâà äà îòáåëåæèì åäíî ìíîãî âàæíî ðàçëè-
÷èå. Çà âúçïðèåìàíåòî (èëè “óñâîÿâàíå) íà âñè÷êî ÷î-
âåøêî îò Ñëîâîòî ñå ãîâîðè â äâà ðàçëè÷íè ñìèñúëà.
Òðÿáâà äà ñå ïðàâè ðàçëèêà ìåæäó “åñòåñòâåíîòî èëè ñúùå-
ñòâåíîòî” óñâîÿâàíå è - “ëè÷íîòî è îòíîñèòåëíîòî” óñâî-
ÿâàíå. Ïðè ïúðâîòî Ãîñïîä å ïðèåë íàøåòî åñòåñòâî è
âñè÷êî åñòåñòâåíî - ñòàíàë å ÷îâåê ïî åñòåñòâî â äåéñòâè-
òåëíîñò. Â äðóã ñìèñúë, çàðàäè ñúñòðàäàíèåòî è ëþáîâòà
Ñè, “êàòî å ïðèåë âúðõó Ñåáå Ñè ëèöåòî íà äðóãèãî”,
Ãîñïîä å óñâîèë íàøåòî ïðîêëÿòèå è îñòàâåíîñò è âñè÷êî
îíîâà, êîåòî íå ïðèíàäëåæè íà åñòåñòâîòî - “íå çàùîòî
Òîé å, èëè å íàïðàâèë Ñåáå Ñè òàêúâ, íî çàùîòî å ïðèåë
íàøåòî ëèöå è å ïîñòàâèë Ñåáå Ñè íàðàâíî ñ íàñ”... Òóê
Äàìàñêèí ïîâòàðÿ ñëîâàòà íà ïðåï. Ìàêñèì. Ïðè ðàâíî-
ñìåòêàòà íà áîðáàòà ñ ìîíîôèçèòñòâîòî, Äàìàñêèí èçêàç-
âà õðèñòîëîãè÷åñêèÿ äîãìàò â òåðìèíèòå íà ñâîèòå ïðåä-
øåñòâåíèöè, ò. å. Ëåîíòèé è Ìàêñèì. Âñè÷êî ñúùåñòâóâà
ñàìî â èïîñòàñåí îáðàç, èëè êàòî èïîñòàñ íà ñâîÿ ðîä,
èëè â èïîñòàñàòà íà äðóã ðîä. Èìåííî òàêà - “âúèïîñòà-
ñ˜ íî” â Èïîñòàñàòà íà Ñëîâîòî - ñúùåñòâóâà ÷îâå÷åñòâî-
òî íà Õðèñòà. Çàòîâà èïîñòàñàòà íà Ñëîâîòî ñå îêàçâà
“ñëîæíà” è “äâîéíà”. Ñëåäâàéêè Ëåîíòèé, Äàìàñêèí ðÿç-
êî ïîä÷åðòàâà, ÷å èìåòî íà Õðèñòà å áåçóñëîâíî åäèíè÷íî
èìå. Òî îáîçíà÷àâà èìåííî òîâà åäèíè÷íî ñúåäèíåíèå íà
Áîæåñòâîòî íà Ñëîâîòî è ÷îâå÷åñòâîòî â åäèíñòâîòî íà
ëèöåòî. È íÿìà, íå ùå èìà è íå ìîæå äà èìà âòîðè, äðóã
Õðèñòîñ, äðóã Áîãî÷îâåê. Èìåòî Õðèñòîñ Ñëîâîòî ïîëó-
÷àâà îò Âúïëúùåíèåòî, â êîåòî ÷îâå÷åñòâîòî ñå ïîìàçâà
îò Áîæåñòâîòî íà Ñëîâîòî. Äâåòå åñòåñòâà íå ñà îòäåëåíè,
çàùîòî ñà íåðàçäåëíè â åäèíñòâîòî íà èïîñòàñàòà (ïðî-
òèâ Íåñòîðèé è îñòàíàëîòî äåìîíñêî ñáîðèùå), è íåñëèò-
íè, íî ïðåáèâàâàò çàåäíî (ïðîòèâ Äèîñêîð è Åâòèõèé è
òåõíèòå îòëú÷åíè îò Áîãà ïðèâúðæåíèöè). Çà èïîñòàñíî-
342
òî ñúåäèíåíèå â ðàâíà ñòåïåí ñà õàðàêòåðíè è íåñëèâàå-
ìîñòòà è íåèçìåííîñòòà íà ïðèðîäèòå, è âçàèìíîòî ñúîá-
ùàâàíå íà ñâîéñòâàòà èëè âçàèìîïðîíèêâàíåòî íà åñòå-
ñòâàòà. Âñè÷êî, êîåòî ñå êàçâà çà äâåòå ïðèðîäè, çàåäíî ñ
òîâà ñå êàçâà è çà âå÷å åäíàòà è òúæäåñòâåíà Èïîñòàñ, è
çàòîâà - ìàêàð åñòåñòâàòà äà ñå èçáðîÿâàò - èçáðîÿâàíåòî
íå ãè ðàçäåëÿ.  Õðèñòà ÷îâå÷åñòâîòî å îáîæåíî - ðàçáè-
ðà ñå, íå ÷ðåç ïðåëîæåíèå èëè ïðåâðúùàíå, èçìåíåíèå èëè
ñëèâàíå, íî ïîðàäè ñúâúðøåíîòî ñúåäèíåíèå è ïðîíèêíà-
òîñò íà ÷îâå÷åñòâîòî îò îãúíÿ íà Áîæåñòâîòî, âñåïðîíèê-
âàù è ñúîáùàâàù è íà ïëúòòà ñâîèòå ñúâúðøåíñòâà, áåç
äà å ïðè÷àñòåí íà íåéíèòå íåìîùè è ñòðàñòè - òàêà, êàêòî
è îçàðÿâàùîòî íè ñëúíöå íå ñå óâðåæäà. Äàìàñêèí ñè
ïðåäñòàâÿ “âçàèìîîáùåíèåòî” (“ïåðèõîðåñèñ”) íà åñòå-
ñòâàòà ïî-ñêîðî êàòî åäíîñòðàííà ïðîíèêíàòîñò íà ÷îâå-
÷åñòâîòî îò Áîæåñòâîòî, êàòî “îáîæåíèå” - “íå îò ñòðàíà
íà ïëúòòà, íî îò Áîæåñòâîòî”. Çàùîòî å íåâúçìîæíî ïëúòòà
äà ïðîíèêíå ïðåç Áîæåñòâîòî, “íî Áîæåñòâåíîòî åñòåñòâî,
âåäíúæ ïðîíèêíàëî ïðåç ïëúòòà å äàëî è íà ïëúòòà íåèç-
ðå÷åíî ïðîíèêíîâåíèå â Áîæåñòâîòî, êîåòî è å ñúåäèíå-
íèåòî”... Ñìúðòíàòà ñàìà ïî ñåáå ñè ïëúò, ïîðàäè äåé-
ñòâèåòî íà Áîæåñòâîòî ñòàâà Áîæåñòâåíà è æèâîòâîðÿùà;
è âîëÿòà ñå îáîæåñòâÿâà íå êàòî ñå ñëèâà, íî êàòî ñå ñúå-
äèíÿâà ñ Áîæåñòâåíàòà è âñåìîãúùà âîëÿ è ñòàâàéêè âîëÿ
íà âú÷îâå÷èëèÿ ñå Áîã. Ïî ñèëàòà íà âñè÷êî òîâà, åäíî
ïîêëîíåíèå ïîäîáàâà íà Âúïëúòèëîòî ñå Ñëîâî - ïîêëî-
íåíèå ñå âúçäàâà è íà ïëúòòà íà Ãîñïîäà - êàòî ñúåäèíåíà
ñ Áîæåñòâîòî “â åäíàòà èïîñòàñ íà Ñëîâîòî”... “Ïîêëà-
íÿì ñå åäíîâðåìåííî è íà äâåòå åñòåñòâà â Õðèñòà”, âúçêëè-
öàâà Äàìàñêèí, “çàùîòî ñ Íåãîâàòà ïëúò å ñúåäèíåíî
Áîæåñòâîòî. Ñòðàõóâàì ñå äà ñå äîêîñíà äî ãîðÿùèÿ
âúãëåí, çàùîòî ñ äúðâîòî å ñúåäèíåí îãúíÿò”... Âúðõó
òîâà èìåííî âçàèìîïðîíèêâàíå íà åñòåñòâàòà (è îáîæå-
íèå íà ïëúòòà) Äàìàñêèí îñíîâàâà ñâîÿòà çàùèòà è îï-
ðàâäàíèå íà èêîíîïî÷èòàíèåòî. “Ïîêëàíÿéêè ñå íà öàðÿ
è Áîãà, çàåäíî ñ òîâà ñå ïîêëàíÿì è íà áàãðåíèöàòà íà
343
òÿëîòî”, êàçâà òîé, ”íå êàòî íà îäåæäà è íå êàòî íà ÷åòâú-
ðòî ëèöå - íå! Íî êàòî íà ñúåäèíåíà ñ Áîãà è ïðåáèâàâà-
ùà áåç èçìåíåíèÿ, êàêòî è ïîìàçàëîòî ÿ (Áîæåñòâî). Çà-
ùîòî åñòåñòâîòî íà ïëúòòà íå å íàïðàâèëî ñåáå ñè Áîæåñòâî,
íî êàêòî Ñëîâîòî å ñòàíàëî ïëúò, áåç äà ñå ïðåâðúùà,
îñòàâàéêè òîâà, Êîåòî å áèëî, òàêà è ïëúòòà å ñòàíàëà Ñëîâî,
áåç äà ãóáè îíîâà, êîåòî òÿ èìà, íî îòúæäåñòâÿâàéêè ñå
ñúñ Ñëîâîòî ïî èïîñòàñ”. Êàòî ñëåäâà ïðåï. Ìàêñèì, Äà-
ìàñêèí ïîäðîáíî ðàçâèâà ó÷åíèåòî çà äâåòå âîëè è äâåòå
äåéñòâèÿ íà Áîãî÷îâåêà. Ìîíîòåëèòñêàòà áóðÿ îùå íå å
óòèõíàëà, âñå îùå å áèëî íóæíî äà áúäå ðàçÿñíÿâàí è
îïðàâäàâàí îðîñúò îò VI ñúáîð... Âîëÿòà è åíåðãèÿòà
ïðèíàäëåæàò íà åñòåñòâîòî, à íå íà èïîñòàñàòà. È òðÿáâà
äà áúäàò ÿñíî ðàçëè÷àâàíè - “åñòåñòâåíàòà âîëÿ” è “èçáè-
ðàòåëíàòà âîëÿ”. Ñâîéñòâîòî èëè “ñïîñîáíîñòòà äà æå-
ëàå” ïðèíàäëåæè íà ïðèðîäàòà íà ÷îâåêà è â òîâà ñå ïðî-
ÿâÿâà îáðàçúò Áîæèé, çàùîòî íà Áîæåñòâîòî ïî ïðèðîäà
ñà ñâîéñòâåíè ñâîáîäàòà è èçâîëåíèåòî. Íî îïðåäåëåíîñ-
òòà íà æåëàíèåòî è âîëåíèåòî, “íà÷èíúò íà âîëåíèåòî” íå
ïðèíàäëåæè íà ïðèðîäàòà. Ïðè õîðàòà èìà âúçìîæíîñò
çà èçáîð è ðåøåíèå (της γνωµης) - ïðè õîðàòà, à íå ïðè
Áîãà, íà Êîãîòî íå ïîäîáàâà äà áúäå ïðèïèñâàí “èçáîð” â
ñîáñòâåíèÿ ñìèñúë íà äóìàòà. Ïîíåæå Áîã, êàòî áåçóñ-
ëîâíî Âñåâåäóù, íå îáìèñëÿ è íå èçáèðà, íå ñå êîëåáàå è
íå ðàçìèñëÿ, “íå ñå ñúâåòâà”... Îò äâîéñòâîòî íà åñòå-
ñòâàòà ïîäîáíî íà ïðåï. Ìàêñèì Äàìàñêèí çàêëþ÷àâà çà
äâîéñòâîòî íà âîëèòå - ïîíåæå Ãîñïîä å “âúçïðèåë â åñòå-
ñòâîòî è íàøàòà âîëÿ”. È âñå ïàê, çà èçáîð è ðàçìèøëå-
íèå â ñîáñòâåíèÿ ñìèñúë íà äóìàòà, çà ÷îâåøêà âîëÿ íà
Ñïàñèòåëÿ íå ìîæå äà ñå ãîâîðè. Çàùîòî íà íåÿ íå º å
áèëî ñâîéñòâåíî íåâåäåíèåòî, ïðè Ñïàñèòåëÿ íå å èìàëî
“îïðåäåëåíè ñêëîííîñòè íà âîëÿòà”. Ïî ñèëàòà íà èïîñ-
òàñíîòî ñúåäèíåíèå äóøàòà íà Ãîñïîäà å çíàåëà âñè÷êî è
â ñâîåòî æåëàíèå íå ñå å ðàçìèíàâàëà ñ ðåøåíèåòî íà
Íåãîâàòà Áîæåñòâåíà âîëÿ, íî å ñúâïàäàëà ñ íåÿ â ïðåä-
ìåòà íà æåëàíèåòî - ñâîáîäíî, ðàçáèðà ñå. Ñâîáîäíî ïðè-
344
âåæäàíà â äâèæåíèå, äóøàòà íà Ãîñïîäà ñâîáîäíî å æåëà-
ëà èìåííî òîâà, êîåòî Áîæåñòâåíàòà Ìó âîëÿ å æåëàåëà
òÿ äà æåëàå. Òîâà íå å áèëî ïî ïðèíóæäåíèå, çàùîòî íå
ñàìî ïî çàïîâåäèòå íà Ñëîâîòî å áèëà äâèæåíà ïëúòòà,
êàêòî òîâà å ñòàâàëî ïðè ïðîðîöèòå; íå ïî ñâîÿòà íàñî÷å-
íîñò, à ïî ïðèðîäà ñà ñå ðàçëè÷àâàëè äâåòå âîëè íà Ãîñïî-
äà. Íî ïðè Ãîñïîäà íå å èìàëî êîëåáàíèå è èçáîð, çàùîòî
ïî ïðèðîäà Òîé å èìàë ñêëîííîñò êúì äîáðîòî, âëàäååë å
áëàãîòî ïî ñàìàòà Ñè ïðèðîäà, çàùîòî ÷îâåøêàòà ïðèðî-
äà â Íåãî îò ïðîòèâîåñòåñòâåíîòî ñè ñúñòîÿíèå ñå å âúðíà-
ëà â åñòåñòâåíîòî, à èìåííî äîáðîäåòåëòà å åñòåñòâåíà.
Ïðè òîâà ÷îâåøêàòà ïðèðîäà íå ñàìî ñå å çàïàçèëà, íî å è
óêðåïíàëà È âñå ïàê äîðè îíîâà, êîåòî å ñâîéñòâåíî çà
÷îâåêà, Õðèñòîñ å èçâúðøâàë íå êàòî îáèêíîâåí ÷îâåê,
çàùîòî Òîé å áèë íå ñàìî ÷îâåê, íî è Áîã - è çàòîâà Íåãî-
âèòå ñòðàäàíèÿ ñà ñïàñèòåëíè è æèâîòâîðíè. Íî è îíåçè
äåëà, ñâîéñòâåíè íà Áîæåñòâîòî, Òîé å òâîðèë íå òàêà, êàê-
òî å ñâîéñòâåíî íà Áîãà, ïîíåæå å áèë íå ñàìî Áîã, íî è
÷îâåê. Íåãîâîòî ÷îâåøêî äåéñòâèå å ñúó÷àñòâàëî â Áîæå-
ñòâåíîòî, à Áîæåñòâåíîòî - â ÷îâåøêîòî, â äåéñòâèÿòà íà
ïëúòòà - è òîãàâà, êîãàòî ñå å äîïóñêàëî ïëúòòà äà ñòðàäà,
è òîãàâà, êîãàòî ÷ðåç ïëúòòà ñà ñå èçâúðøâàëè ñïàñèòåë-
íèòå äåéñòâèÿ. “Âñÿêî åñòåñòâî â Õðèñòà äåéñòâà ñ ó÷àñ-
òèåòî íà äðóãîòî” - çàêëþ÷àâà Äàìàñêèí. È â òîçè
ñìèñúë ìîæåì ñúùî êàòî Äèîíèñèé äà ãîâîðèì çà åäíî
“Áîãîìúæíî äåéñòâèå”. Ñúùîòî êîåòî êàçàõìå çà âîëÿòà,
òðÿáâà äà êàæåì è çà óìà, çà ïîçíàíèåòî è ïðåìúäðîñòòà.
Ñúîáðàçíî íà äâåòå Ñè åñòåñòâà, Ãîñïîä å èìàë äâà óìà, è
èìåííî ÷ðåç ÷îâåøêèÿ óì, êàòî îïîñðåäñòâàù, Ñëîâîòî ñå
ñúåäèíÿâà ñ ãðóáîñòòà íà ïëúòòà, ìàêàð è íå ïîñðåäñòâîì
ïðîñòî ñúîáèòàâàíå, à ÷ðåç âñåëÿâàíå. Îò åäíà ñòðàíà,
âúçïðèåìàéêè ÷îâåøêèÿ óì, Õðèñòîñ å ìèñëèë è âèíàãè
ùå ìèñëè êàòî ÷îâåê. Îò äðóãà ñòðàíà “ñâåòèÿò Õðèñòîâ
óì èçâúðøâà è ñâîèòå åñòåñòâåíè äåéñòâèÿ, ìèñëåéêè è
ðàçóìÿâàéêè, ÷å òîé å óì Áîæè è ÷å íåìó ñå ïîêëàíÿ
âñÿêà òâàð, êàòî åäíîâðåìåííî ñ òîâà ïîìíè è Ñâîåòî ïðå-
345
áèâàâàíå è ñòðàäàíèå íà çåìÿòà. Õðèñòîâèÿò óì âçèìà
ó÷àñòèå â äåéñòâèåòî íà Áîæåñòâîòî íà Ñëîâîòî, êîãàòî
Òî óñòðîéâà è óïðàâëÿâà âñè÷êî - âçèìà ó÷àñòèå êàòî
ìèñëè, è ðàçóìÿâà, è óñòðîÿâà - íå êàêòî îáèêíîâåíèÿ ÷î-
âåøêè óì, à êàòî èïîñòàñíî ñúåäèíåí ñ Áîãà è ïîëó÷èë
íàèìåíîâàíèåòî óì Áîæèé”. Äàìàñêèí ðåøèòåëíî óòâú-
ðæäàâà ïúëíîòàòà è ñúâúðøåíñòâîòî íà ÷îâåøêîòî âåäå-
íèå íà Õðèñòà, ïðè òîâà îùå îò ñàìîòî çà÷àòèå, òàêà ÷å
âñúùíîñò íèêàêâî íàó÷àâàíå èëè èçðàñòâàíå íå å èìàëî.
Äà ñå ìèñëè äðóãîÿ÷å çà òîâà, áè áèëî ñïîðåä íåãî íåñòî-
ðèàíñêà õóëà. Òîé ñâúðçâà ñâîåòî ñúæäåíèå ïî äàäåíèÿ
âúïðîñ ñ õàðàêòåðèñòèêàòà íà âîëÿòà, êàòî âèæäà â
ñúâúðøåíñòâîòî íà âåäåíèåòî - óñëîâèå è ïðè÷èíà çà íå-
ïîêëàòèìà òâúðäîñò íà âîëÿòà; è çàåäíî ñ òîâà ãî èçâåæ-
äà îò îáùîòî ïîíÿòèå çà âçàèìîïðîíèêâàíåòî íà åñòå-
ñòâàòà â Õðèñòà.×îâå÷åñòâîòî íà Ñïàñèòåëÿ å èçöÿëî
ïðîíèçàíî îò Áîæåñòâîòî - íå ñàìî å “îáëàãîäàòñòâàíî”
èëè ïîìàçàíî, íî èìåííî å îáîæåíî ÷ðåç èïîñòàñíîòî ñúå-
äèíåíèå, ÷ðåç âúçïðèåìàíåòî ìó êàòî ñîáñòâåíî è ñîá-
ñòâåíîñò â ñàìàòà Èïîñòàñ íà Ñëîâîòî. Çàòîâà çà ïðåóñ-
ïÿâàíå íà Õðèñòà ïî ÷îâå÷åñòâî ìîæåì äà ãîâîðèì ñàìî â
íåñîáñòâåí ñìèñúë - èëè, ÷å èçðàñòâàéêè òåëåñíî, Òîé ïî
ìÿðàòà íà èçðàñòâàíåòî å îòêðèâàë ñúùåñòâóâàùàòà â Íåãî
ïðåìúäðîñò, èëè, ÷å Òîé å óñâîèë “îòíîñèòåëíî” íàøåòî
ñàìî ÷îâåøêî ïðåóñïÿâàíå. È àêî Ãîñïîä ñå å ìîëèë, òî
Òîé íå ãî å ïðàâèë çàðàäè Ñàìèÿ Ñåáå Ñè, è íå çàùîòî
äåéñòâèòåëíî ñå å íóæäàåë îò íåùî è å òðÿáâàëî äà ñå
îáúðíå êúì Áîãà, à çàùîòî å óñâîèë çà Ñåáå Ñè íàøåòî
ëèöå, “èçîáðàçèë å â Ñàìèÿ Ñåáå ñè òîâà, êîåòî å ñâîé-
ñòâåíî íà íàñ”. È òîâà å áèëî, çà äà èçïúëíè çà íàñ âñÿêà
ïðàâäà, ò. å. ñúñ Ñâåòèÿ Ñâîé óì äà ïðîêàðà çà íàñ ïúòÿ
çà âúçõîæäàíåòî êúì Áîãà. Òîâà îáÿñíåíèå Äàìàñêèí
ðàçïðîñòèðà è âúðõó Ãåòñèìàíñêàòà ìîëèòâà. Òîé âèæäà
â íåÿ ïðèìåð è îáðàç è çàåäíî ñ òîâà ïðîÿâëåíèå íà åñòå-
ñòâåíîòî ïðîòèâåíå íà ñìúðòòà - ìàêàð òÿ äà å äîáðîâîë-
íî èçâîëåíà è ïðèåòà îò Ñïàñèòåëÿ. Õðèñòîñ å âúçïðèåë
346
âñè÷êî, êîåòî å ïî åñòåñòâî, çà äà ãî îñâåòè. È ñëåäîâàòåë-
íî å âúçïðèåë è åñòåñòâåíèòå è íåïîðî÷íè ñòðàñòè (φυσικα
και αδιαβλητα παθη), ò. å. ñòðàäàòåëíîñò íà äóøàòà è
òÿëîòî; è Òîé äåéñòâèòåëíî å ñòðàäàë, ñêúðáÿë å, áîÿë ñå
å. È âñå ïàê â Õðèñòà òåçè ñòðàñòè ñà áèëè åäíîâðåìåííî
- è ñúîáðàçíî ñ ïðèðîäàòà, è ñâðúõ åñòåñòâîòî, κατα ϕυσιν
και υπερ ϕυσιν- çàùîòî â Õðèñòà âñè÷êî å áèëî äîáðî-
âîëíî, íå ïî ïðèíóäà, à ïî Íåãîâîòî ñâîáîäíî äîïóùåíèå,
è íèùî åñòåñòâåíî â Õðèñòà íå å ïðåäâàðÿëî Íåãîâîòî
æåëàíèå. Òîé ïî Ñâîÿòà Ñîáñòâåíà âîëÿ å æàäóâàë è ãëà-
äóâàë, äîáðîâîëíî ñå å áîÿë. Òîé å áèë èçêóøåí îò äÿâî-
ëà, íî íå ÷ðåç ïîìèñëè, à îòâúí.  Õðèñòà íå å èìàëî
íèùî ðîáñêî è ïîä÷èíåíî, çàùîòî, êàê Ãîñïîä áè ìîãúë äà
áúäå ðîá...  Õðèñòà ÷îâå÷åñòâîòî ïðåñòàâà äà áúäå ðîá-
ñêî. Íî Òîé çàðàäè íàñ ïðèåìà îáðàçà íà ðîá è íè èçáàâÿ
îò ðîáñòâîòî. Ãîñïîä ñòðàäà è óìèðà çà íàñ íà êðúñòà.
Ðàçáèðà ñå, Òîé ñòðàäà ïî ÷îâå÷åñòâî, ò. å. ñòðàäà óäîáî-
ñòðàñòíîòî ÷îâåøêî åñòåñòâî, òÿëîòî è äóøàòà. À Áîæå-
ñòâîòî å ïðåáèâàâàëî íåïðè÷àñòíî íà ñòðàäàíèåòî. È Ãîñ-
ïîä óìèðà ïî Ñâîÿòà âîëÿ, çàùîòî “íå å ïîäëåæàë íà
ñìúðòòà”, ïîíåæå ñìúðòòà å îáðîê íà ãðåõà, à â Íåãî íå å
èìàëî íèòî ãðÿõ, íèòî ëúñò - íèæg wláðh%ògñ# ëgñòü âî
qGñòh%õú åGãw (Èñ. 53:9). Èìåííî çàòîâà Íåãîâàòà ñìúðò å
áèëà æåðòâà. Èïîñòàñíîòî åäèíñòâî îáà÷å íå ñå å íàðó-
øèëî íèòî â ñòðàäàíèÿòà, íèòî â ñìúðòòà. Õðèñòîñ íèêî-
ãà íå å áèë îñòàâåí îò Áîãà, ò. å. îò Ñîáñòâåíîòî Ñè Áîæå-
ñòâî. È â Ãåòñèìàíñêîòî áîðåíèå Òîé ñå å ìîëèë, “êàòî
óñâîèë çà Ñåáå Ñè íàøåòî ëèöå”, êàòî ãîâîðåù “îò íàøå-
òî ïîëîæåíèå” - íå Õðèñòîñ ñîáñòâåíî å áèë îñòàâåí, à
íèå ñìå èçîñòàâåíè è ïðåíåáðåãíàòè. Õðèñòîñ å âèñÿë íà
êðúñòà ïî ïëúò, íî å ïðåáèâàâàë â äâåòå åñòåñòâà. È êîãà-
òî â ñìúðòòà Íåãîâàòà ïðå÷èñòà äóøà ñå å ðàçäåëèëà ñ
òÿëîòî, íå ñå å ðàçäåëèëà Èïîñòàñàòà, íî íåðàçäåëíî å
ïðåáèâàâàëà è ñ äâåòå, êîèòî åäíàêâî ñà ïðåáèâàâàëè â
Íåÿ, òàêà ÷å áèäåéêè ðàçäåëåíè â ñìúðòòà, ðàçäåëåíè “ïî

347
ìÿñòî”, òå îñòàâàëè ñúåäèíåíè ïî èïîñòàñ. Èïîñòàñàòà íà
Ñëîâîòî å áèëà Èïîñòàñ è íà òÿëîòî, è íà äóøàòà. Íèòî
çà ìèã íå ñå å ïîëó÷àâàëî îáîñîáåíî ñúùåñòâóâàíå (ò. å.
îòäåëíà èïîñòàñ) íèòî íà òÿëîòî, íèòî íà äóøàòà íà Õðè-
ñòà. È íÿìàéêè ñîáñòâåíà èïîñòàñ, òå ñà ñå çàïàçèëè â
åäíàòà èïîñòàñ íà Ñëîâîòî. Êúì òîâà Äàìàñêèí ïðèáàâÿ
îùå è ðàçëè÷àâàíåòî íà “òëåíèå” è “èçòëÿâàíå” (φθορα è
διαϕθτορα), êàòî ïîä ïúðâîòî ðàçáèðà “ñòðàäàòåëíèòå
ñúñòîÿíèÿ” íà òÿëîòî ( τα παθη), à ïîä âòîðîòî - ðàçëî-
æåíèåòî èëè ðàçïàäà íà åëåìåíòè. Òàêîâà “èçòëÿâàíå”
òÿëîòî íà Ãîñïîäà íå å èçïèòàëî. Â òîçè ñìèñúë òÿëîòî
íà Ãîñïîäà å íåòëåííî èëè ïî-ñêîðî íåèçòëåâàåìî ïî
íà÷àëî; íî â ïúðâèÿ ñìèñúë, îáðàòíî íà òîâà, êîåòî å ñìÿ-
òàë áåçóìíèÿò Þëèÿí (ìîíîôèçèòà - á. ðåä.), òÿëîòî íà
Ãîñïîäà ñòàâà íåòëåííî ñàìî ñëåä Âúçêðåñåíèåòî. È ÷ðåç
Âúçêðåñåíèåòî íà Ãîñïîäà, Êîéòî å ñòàíàë çà íàñ íà÷àòúê
íà âúçêðåñåíèåòî, è íà íàñ - êàòî óïîâàíèå - å äàðóâàíî
íåòëåíèå è áåçñìúðòèå. Â ñìúðòòà íà Ãîñïîäà, Íåãîâàòà
îáîæåíà äóøà íèçõîæäà â àäà ñúñ ñëîâîòî íà áëàãîâåñòè-
åòî è ïðèåìà ïîêëîíåíèå; è îñâîáîäèë çàòâîðíèöèòå, Òîé
ñå çàâðúùà èçñðåä óìðåëèòå è âúçñòàâà îò ìúðòâèòå - â
ñúùîòî òîâà òÿëî, íî ïðîñëàâåíî, áåç íåìîùè, íî è áåç äà
ïðåìàõíå íèùî îò ÷îâåøêàòà ïðèðîäà. È â íåãî òåëåñíî
âúçñÿäà îòäÿñíî íà Îòöà, ò. å. â ñëàâàòà è ÷åñòòà, êîèòî ñà
ñúùåñòâåíè Íåìó îòâåêà êàòî íà Åäèíîñúùåí Ñèí - âúçñÿ-
äà “êàòî Áîã è ÷îâåê, æåëàåéêè íàøåòî ñïàñåíèå”, è áåç äà
çàáðàâÿ çà Ñâîèòå äåëà íà çåìÿòà. Òàêà å è òàêà ùå áúäå
äî äåíÿ íà Âòîðîòî, ñòðàøíî è ñëàâíî Ïðèøåñòâèå è âñå-
îáùîòî âúçñòàâàíå â íåòëåíèå.

3. ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÑÂÅÒÈÒÅ ÈÊÎÍÈ

1. Ñïîðúò çà èêîíèòå íå å áèë îáðÿäîâ ñïîð. Òîâà å

áèë äîãìàòè÷åñêè ñïîð è â íåãî ñà ñå ðàçêðèëè áîãîñëîâ-
ñêèòå äúëáèíè. Íî ñèìïàòèèòå êúì èêîíîáîð÷åñòâîòî ñà
ñå îêàçàëè ñèëíè è â êëèðà è äîðè ñðåä åïèñêîïèòå. Èêî-
348
íîáîðñòâàùèòå åïèñêîïè íå ñàìî ñà ðàáîëåïíè÷åëè íà
èìïåðàòîðèòå, íî è ÷åñòî ñà äåéñòâàëè ïî óáåæäåíèå. Çà-
òîâà è ñòàâà íåîáõîäèìî áîãîñëîâñêîòî îáîñíîâàâàíå íà
èêîíîïî÷èòàíèåòî. Ñïîðúò ñå âîäèë ïðåäè âñè÷êî çà îá-
ðàçà íà Õðèñòà, çà íåãîâàòà èçîáðàçèìîñò (èëè “îïèñóå-
ìîñò”). È îò ñàìîòî íà÷àëî çàùèòíèöèòå íà èêîíèòå äî-
âåæäàò òîçè âúïðîñ äî íåãîâèòå õðèñòîëîãè÷åñêè
ïðåäïîñòàâêè. Ïî÷èòàíèåòî íà èêîíèòå ñå å óñòàíîâèëî â
öúðêâàòà íåîòâåäíúæ. Â ïúðâèòå âåêîâå, âúâ âñåêè ñëó-
÷àé, òî íå å çàåìàëî çàáåëåæèìî ìÿñòî â õðèñòèÿíñêîòî
áëàãî÷åñòèå. Äàæå ïðè ïèñàòåëèòå îò IV âåê íàìèðàìå
ñàìî ðåäêè è ñëó÷àéíè ñïîìåíàâàíèÿ çà ñâåùåíèòå èçîá-
ðàæåíèÿ - è òîâà ñà èëè áèáëåéñêè åïèçîäè, èëè èçîáðà-
æåíèÿ íà ìú÷åíè÷åñêè ïîäâèçè. Ñðåä íàé-äðåâíèòå èçâå-
ñòíè íà íàñ èçîáðàæåíèÿ íÿìà “èêîíè” â ñîáñòâåíèÿ
ñìèñúë íà äóìàòà. Òîâà ñà îò÷àñòè ñèìâîëè÷åñêè çíàöè
(êîòâà, ãúëúá, “Ðèáà”) è àëåãîðèè - íàé-÷åñòî îò åâàíãåë-
ñêèòå ïðèò÷è. Äðóãè ïúê ïðåäñòàâëÿâàò âåòõîçàâåòíèòå
ïðîîáðàçè, “òèïîâåòå”, ïîíÿêîãà - àïîêàëèïòè÷íèòå âèäå-
íèÿ. Òåçè èçîáðàæåíèÿ èìàò ïðåäè âñè÷êî äåêîðàòèâåí,
ïîíÿêîãà äèäàêòè÷åñêè ñìèñúë. “Çàùîòî òîâà, êîåòî ñëî-
âîòî íà ïîâåñòâîâàíèåòî ïðåäëàãà íà ñëóõà, òîâà ïîêàçâà
ìúë÷àëèâàòà æèâîïèñ ÷ðåç ïîäðàæàíèåòî”, êàçâà ñâ. Âà-
ñèëèé Âåëèêè (âïîñëåäñòâèå Äàìàñêèí è ïàïà Ãðèãîðèé
ïî÷òè áóêâàëíî ïîâòàðÿò íåãîâèòå äóìè: quod legentibus
scriptura, hoc idiotis praestat pictura cernentibus). Ìíîãî
õàðàêòåðåí å èçâåñòíèÿò ñúâåò íà ïðåï. Íèë Ñèíàéñêè:
“À íåêà ðúêàòà íà íàé-èçêóñíèÿ æèâîïèñåö äà íàïúëíè
ñâåòèÿ õðàì ñ èñòîðèèòå îò Ñòàðèÿ è Íîâèÿ Çàâåò, çà äà
ìîæå è òåçè, êîèòî íå çíàÿò ãðàìîòíîñò è íå ìîãàò äà
÷åòàò Áîæåñòâåíèòå ïèñàíèÿ, äà ñè ïðèïîìíÿò ìúæåñòâå-
íèòå ïîäâèçè íà òåçè, êîèòî èñêðåíî ñà ïîñëóæèëè íà
Áîãà” (Ïèñìà, IV. 58). Ðàçáèðà ñå, òåçè äèäàêòè÷íè îáÿñ-
íåíèÿ íå èç÷åðïâàò ñúùíîñòòà íà èêîíîïèñòà. Íî äðåâ-
íèòå ñòåíîïèñè ñà áèëè íàèñòèíà ñâîåãî ðîäà “íàãëåäíà
Áèáëèÿ”, Biblia picta, â èçáðàíè îòêúñè è åïèçîäè. Èêî-
349
íèòå â òåñíèÿ ñìèñúë íà äóìàòà ñà ñâúðçàíè íå òîëêîâà ñ
õðàìîâàòà æèâîïèñ, êîëêîòî ñ èçîáðàæåíèÿòà âúðõó ñâå-
ùåíèòå ïðåäìåòè. Íàé-âàæíî å áèëî ïî÷èòàíèåòî íà
Íåðúêîòâîðíèÿ Îáðàç... Íèå íå ìîæåì äà ïðîñëåäèì
ðàííàòà èñòîðèÿ íà èêîíîïèñàíèåòî âúâ âñè÷êè ïîäðîá-
íîñòè ïîðàäè íåäîñòèãà íà èñòîðè÷åñêè äàííè. Êúì êðàÿ
íà VI âåê èêîíèòå âå÷å ñà áèëè â ïîâñåìåñòíà óïîòðåáà.
È âñå ïàê íèå çíàåì çà ðåçêè âúçðàæåíèÿ ñðåùó èêîíèòå.
Ïðåäè âñè÷êî òðÿáâà äà ñè ïðèïîìíèì îòçèâà íà Åâñåâèé
Êåñàðèéñêè (âæ. ïèñìîòî ìó äî Êîíñòàíöèÿ, ñåñòðàòà íà
Êîíñòàíòèí Âåëèêè). Åâñåâèé ñ÷èòàë çà íåâúçìîæíî è
íåïîçâîëèòåëíî æèâîïèñíîòî èçîáðàæåíèå íà Õðèñòà.
Âïîñëåäñòâèå òîâà îáÿñíÿâàëè ñ íåãîâîòî “àðèàíñòâî”.
Ïî-òî÷íî å äà ñå êàæå, ÷å ñâîÿ “èêîíîáîð÷åñêè” èçâîä
Åâñåâèé å íàïðàâèë - è íàïúëíî ïîñëåäîâàòåëíî - îò îðè-
ãåíèñòè÷íèòå ïðåäïîñòàâêè. “Ðàçáèðà ñå, òè òúðñèø èêî-
íà, êîÿòî äà Ãî èçîáðàçÿâà â îáðàçà íà ðîá è â ïëúòòà, â
êîÿòî Òîé ñå îáëå÷å çàðàäè íàñ; íî íèå ñìå íàó÷åíè, ÷å è
òÿ å ñúðàçòâîðåíà ñúñ ñëàâàòà íà Áîæåñòâîòî è ñìúðòíî-
òî å ïîãúëíàòî îò æèâîòà”... Ñåòèâíî çðèìîòî â Õðèñòà
êàòî ÷å ñå å ðàçòîïèëî â ñèÿíèåòî íà Íåãîâîòî Áîæåñòâî,
è çàòîâà å íåäîñòúïíî çà èçîáðàçÿâàíå â ñìúðòíè ÷åðòè è
êðàñêè. È íå êúì ñåòèâíèÿ èëè çåìíèÿ îáðàç íà Õðèñòà
òðÿáâà äà áúäå îáúðíàòî âíèìàíèåòî íà èñòèííèÿ õðèñ-
òèÿíèí. Òîé âå÷å ïðåäâêóñâà ñúçåðöàíèåòî íà áúäåùèÿ
âåê, ëèöå â ëèöå... Â ðàçñúæäåíèÿòà íà Åâàãðèé ÿñíî ñå
óñåùà ðÿçêîòî ðàçäåëåíèå íà “ñåòèâíîòî” è “äóõîâíîòî”,
êîåòî å òàêà õàðàêòåðíî è çà ñàìèÿ Îðèãåí. Ñàìî “ïðî-
ñòîäóøíèòå” ñà èçïúëíåíè ñ âúçïîìåíàíèÿ çà çåìíèÿ è
ïðèíèçåí æèâîò íà Ñïàñèòåëÿ, çà äíèòå íà Íåãîâàòà ïëúò,
çà Êðúñòà; èñòèíñêèÿò “ãíîñòèê” âå÷å ñúçåðöàâà Íåãîâà-
òà Áîæåñòâåíà Ñëàâà, è ñòðàíè îò Íåãîâîòî äîìîñòðîè-
òåëíî ïðèíèçÿâàíå. Ïúê è Õðèñòîñ ñïîðåä Îðèãåí ñëåä
âúçíåñåíèåòî “âå÷å íå å ÷îâåê”. Îðèãåíîâèÿò ïàòîñ íà
îòâëå÷åíàòà äóõîâíîñò ïðàâè ñúáëàçíèòåëíî âñÿêî çàâ-
ðúùàíå êúì ñåòèâíèÿ ðåàëèçúì. Åäâà ëè ñàìî Åâñåâèé å
350
ïðàâèë “èêîíîáîð÷åñêè” èçâîäè îò Îðèãåíîâàòà ñèñòåìà.
Ìîæåì äà ñìÿòàìå, ÷å è äðóãèòå “îðèãåíèñòè” ñà ðàç-
ñúæäàâàëè ïî ñúùèÿ íà÷èí... Îò äðóãà ñòðàíà äî ïîäîá-
íè èçâîäè ñà ñòèãàëè è ïðîòèâíèöèòå íà îðèãåíèçìà, íà-
ïðèìåð Åïèôàíèé. Ïðè íåãî òîâà å áèëî ðåöèäèâ íà
èóäàèçìà (ñðâ. çàáðàíèòå íà Åëâèðñêèÿ ñúáîð). Âïîñ-
ëåäñòâèå èìåííî åâðåèòå ñà íàïàäàëè èêîíîïî÷èòàíèåòî.
Îò VI è VII âåê ñà íè ïîçíàòè ðåä àïîëîãèè â çàùèòà íà
ñâåòèòå èêîíè èìåííî ñðåùó åâðåèòå. Îñîáåíî õàðàêòåð-
íî å ñâèäåòåëñòâîòî íà Ëåîíòèé, åïèñêîï íà Íåàïîë è
Êèïúð, èçâåñòåí àãèîãðàô. Íåãîâèòå äîâîäè âïîñëåäñòâèå
äîïúëâà è ïîâòàðÿ Äàìàñêèí (ñðâ. îùå àïîëîãèÿòà íà
Ñòåôàí Áîñòðèéñêè). Èêîíèòå ñå ïîñòàâÿò â õðàìà çàðà-
äè áëàãîëåïèåòî, è çà íàïîìíÿíå, è çà ïî÷èòàíèå (προς
αναµνησιν και τιµην). È Ëåîíòèé ðàçÿñíÿâà, ÷å ïî÷èòà-
íèåòî ñå îòíàñÿ äî ñàìèòå èçîáðàæåíèÿ. “Ðèñóâàì è èç-
ïèñâàì Õðèñòà è ñòðàäàíèÿòà Õðèñòîâè â öúðêâèòå è
êúùèòå, è íà ïëîùàäèòå, è íà èêîíèòå, è íà ïëàòíî, è íà
ñêúïîöåííîñòè, è íà îäåÿíèÿ, è íà âñÿêî ìÿñòî, òà êàòî ãè
âèæäàò ÿñíî, äà ñè ïðèïîìíÿò è äà íå çàáðàâÿò”... È êàê-
òî òè, ïîêëàíÿéêè ñå íà êíèãàòà íà Çàêîíà, ñå ïîêëàíÿø
íå íà åñòåñòâîòî íà êîæàòà è ìàñòèëîòî, íî íà íàìèðàùè-
òå ñå â íåÿ ñëîâà Áîæèè, òàêà è àç ñå ïîêëàíÿì íà îáðàçà
íà Õðèñòà. Íå íà åñòåñòâîòî íà äúðâîòî è áîèòå - ñúâñåì
íå. Íî êàòî ñå ïîêëàíÿì íà íåîäóøåâåíèÿ îáðàç íà Õðè-
ñòà, ÷ðåç íåãî àç ìèñëåíî ïðåãðúùàì Ñàìèÿ Õðèñòîñ è
Ìó ñå ïîêëàíÿì... Íèå, õðèñòèÿíèòå êàòî öåëóâàìå òåëå-
ñíî èêîíàòà íà Õðèñòà, èëè íà àïîñòîëà, èëè íà ìú÷åíèêà,
äóøåâíî öåëóâàìå ñàìèÿ Õðèñòîñ èëè Íåãîâèÿ ìú÷åíèê”...
Òîâà âå÷å íå å äèäàêòè÷åñêîòî îïðàâäàíèå íà èêîíèòå.
Ëåîíòèé ïîä÷åðòàâà èåðàòè÷åñêèÿ ðåàëèçúì íà èçîáðà-
æåíèåòî; è îíîâà “ïðèïîìíÿíå”, çà êîåòî òîé ãîâîðè íå å
ñàìî ïñèõîëîãè÷åñêî äâèæåíèå íà äóøàòà...  ñàìîòî
íàâå÷åðèå íà èêîíîáîð÷åñêèÿ âçðèâ Òðóëñêèÿò ñúáîð
(692) óñòàíîâÿâà îñíîâíèòå íà÷àëà íà èêîíîïèñòà, â èçâå-
ñòíîòî 82-ðî ïðàâèëî. Òóê å õàðàêòåðíî ðÿçêîòî ïðîòè-
351
âîïîñòàâÿíå íà Ñòàðèÿ è Íîâèÿ Çàâåò. “Ïî÷èòàéêè äðåâ-
íèòå îáðàçè (“òèïîâå”) è ñåíêè, ïðåäàäåíè íà Öúðêâàòà
êàòî çíàìåíèÿ (“ñèìâîëè”) è ïðåäíà÷åðòàíè èñòèíè, íèå
îùå ïîâå÷å ïî÷èòàìå áëàãîäàòòà è èñòèíàòà êàòî èç-
ïúëâàíå íà çàêîíà. Çàòîâà, çà äà ìîæå è ñ èçêóñòâîòî íà
æèâîïèñòà (èìåííî) ñúâúðøåíîòî äà áúäå ïðåäñòàâÿíî
ïðåä î÷èòå íà âñè÷êè, ïîñòàíîâÿâàìå îòñåãà äà ñå çàïå÷àò-
âà íà èêîíèòå â ÷îâåøêè îáðàç (κατα ανθρωπινον
χαρακτηρα) Õðèñòà, íàøèÿ Áîã, Àãíåöà, Êîéòî âçèìà ãðå-
õîâåòå íà ñâåòà, çà äà âèæäàìå ÷ðåç òîâà èçîáðàæåíèå
âèñîòàòà íà ñìèðåíèåòî íà Áîãà-Ñëîâî è äà ñè ïðèïîìíÿ-
ìå Íåãîâîòî æèòèå â ïëúò, ñòðàäàíèåòî, ñïàñèòåëíàòà ñìúðò
è ïðîèçëÿçëîòî îòòóê èçêóïëåíèå íà öåëèÿ ñâÿò”... Òóê
óäàðåíèåòî å èìåííî âúðõó åâàíãåëñêèÿ ðåàëèçúì: “çà
ïðèïîìíÿíå íà íåãîâèÿ æèâîò â ïëúò” - προς µνηµην
της ενσαρκου πολιτειας... Òðóëñêèÿò ñúáîð óòâúðæäàâà
âå÷å óñòàíîâèëèÿ ñå â èêîíîïèñòà ñâåùåíî-èñòîðè÷åñêè
ðåàëèçúì è îòìåíÿ àðõàè÷åñêèÿ ñèìâîëèçúì íà âåòõîçà-
âåòíèòå “ñèìâîëè” è “òèïîâå”. “Ïðåäíà÷åðòàíèÿòà” ñà ñå
ñáúäíàëè è èçïúëíèëè, ÿâèëà ñå å “áëàãîäàòòà è èñòèíà-
òà”. È èêîíàòà òðÿáâà íå òîëêîâà äà ïðîðî÷åñòâà, êîëêî-
òî äà “íàïîìíÿ”... Òóê âå÷å å çàäàäåíà òåìàòà íà ïî-ñåò-
íåøíàòà áîãîñëîâñêà çàùèòà íà ñâ. èêîíè. Çàáðàíàòà íà
ñâ. èêîíè â íà÷àëîòî íà VIII âåê èçõîæäà îò èìïåðàòîðà.
Òðóäíî å äà áúäàò îïðåäåëåíè òî÷íî íåãîâèòå ìîòèâè.
Âúâ âñåêè ñëó÷àé â äåéñòâèÿòà íà èêîíîáîðöèòå íèå óñå-
ùàìå åäíà öÿëîñòíà ïðîãðàìà çà öúðêîâíà è öúðêîâíî-
îáùåñòâåíà ðåôîðìàöèÿ. Òÿ íå ñå îôîðìÿ âåäíàãà. È êúì
ñõîäíè èçâîäè áè ìîãëî äà ñå äîñòèãíå îò ðàçëè÷íè ïðåä-
ïîñòàâêè, êúì åäíè è ñúùè ïðàêòè÷åñêè ìåðêè áè ìîãëî
äà ñå ïðèáåãíå îò ðàçëè÷íè ïîäáóäè. È âñå ïàê îñíîâíàòà
òåíäåíöèÿ íà èêîíîáîð÷åñêîòî äâèæåíèå å íàïúëíî ÿñíà.
Òîâà å ëúæëèâèÿò ïàòîñ íà íåèçðå÷èìîñòòà, ïàòîñúò íà
ðàçäåëåíèåòî “äóõîâíî” è “ñåòèâíî”. Ìîæå äà ñå êàæå,
÷å òîâà å ïîãðåøíèÿò ðåëèãèîçåí ñèìâîëèçúì îò ñúáëàçú-
íòà çà èñòîðè÷åñêèÿ ðåàëèçúì íà ñâåùåíàòà èêîíà.  êðàÿ
352
íà êðàèùàòà òîâà å èìåííî íå÷óâñòâèòåëíîñòòà çà ñâåùå-
íèÿ ðåàëèçúì íà èñòîðèÿòà. Çàùèòíèöèòå íà èêîíîïî÷è-
òàíèåòî âåäíàãà ñà ïðîçðåëè òîâà. Îùå ïàòð. Ãåðìàí ñúçè-
ðà â èêîíîáîð÷åñòâîòî ñâîåãî ðîäà äîêåòèçúì (ñðâ.
ïîñëàíèåòî ìó äî Òîìà Êëàâäèîïîëñêè îùå ïðåäè íà÷à-
ëîòî íà îòêðèòîòî ãîíåíèå). Ïî-êúñíî Ãåîðãèé Êèïúðñêè
â ñïîðà ñ èêîíîáîð÷åñêèÿ åïèñêîï Êîçìà íàïðàâî çàÿâÿ-
âà: “Êîéòî ìèñëè êàòî òåá, òîçè êîùóíñòâà ñðåùó Õðèñòà,
Áîæèÿ Ñèí è íå èçïîâÿäâà Íåãîâîòî äîìîñòðîèòåëñòâî â
ïëúò” (την ενσαρκον οικονοµιαν)... Ïðè ïúðâèòå çà-
ùèòíèöè íà èêîíîïî÷èòàíèåòî íèå íå íàìèðàìå ñâúðçàíà
ñèñòåìà îò äîãìàòè÷åñêè äîâîäè. Íî ñúâúðøåíî ÿñíî å,
÷å çà òÿõ âúçìîæíîñòòà çà èêîíîïèñ å ñâúðçàíà èìåííî ñ
ðåàëíîñòòà íà Åâàíãåëñêàòà èñòîðèÿ, ñ èñòèíàòà íà
Âúïëúùåíèåòî... Äàìàñêèí ïúðâè ïðàâè îïèò äà ðàçâèå
çàùèòàòà íà ñâ. èêîíè â áîãîñëîâñêî îïðàâäàíèå. Ïðè
òîâà òîé ñå îïèðà íà ïðåäèøíèòå àïîëîãåòè÷åñêè îïèòè -
âåðîÿòíî íà Ëåîíòèé Êèïúðñêè íàé-âå÷å. Çà ñúæàëåíèå
òåçè àïîëîãèè îò VII âåê ñà íè èçâåñòíè ñàìî îò ïî-êúñíè
èçâàäêè.
2. Âúçìîæíîñòòà çà ñâåùåíî èêîíîïèñàíèå Äàìàñ-
êèí îáîñíîâàâà îò îáùàòà ïðåäñòàâà çà îòíîøåíèåòî ìåæäó
äóõîâíîòî è âåùåñòâåíîòî, íåâèäèìîòî è âèäèìîòî, êàê òî
ñå ðàçêðèâà çà íàñ â ñâåòëèíàòà íà Âúïëúùåíèåòî. Èêî-
íîáîð÷åñòâîòî è çà íåãî å âèä äîêåòèçúì, íå÷óâñòâèòåë-
íîñò çà Áîãî÷îâåøêàòà òàéíà, è òîçè ñìèñúë íÿêàêâî äî-
õðèñòèÿíñêî óìîíàñòðîåíèå... Áîã ïîðàäè ïðå÷èñòàòà
äóõîâíîñò íà Ñâîåòî åñòåñòâî å íåâèäèì, “áåçïðåäåëåí” è
çàòîâà “íåîïèñóåì”, íåèçîáðàçèì è íÿìà äåéñòâèòåëåí îá-
ðàç âúâ âåùåñòâåíèÿ ñâÿò. Òðÿáâà äà ïîìíèì, ÷å περιγραφη
îçíà÷àâà åäíîâðåìåííî è “îïèñàíèå” è “îãðàíè÷åíèå” -
îòòóê å ñïîìåíàâàíåòî çà “áåçïðåäåëíîñòòà”... È âñå ïàê,
âúâ âñåêè ñëó÷àé è íåâèäèìîòî å ñèìâîëè÷åñêè îïèñóåìî
â ñëîâà. Îáðàçúò âúîáùå å “îòêðèâàíå è ïîêàçâàíå íà
îíîâà, êîåòî å ñêðèòî”. È â òîçè ñìèñúë å âúçìîæíî âè-
äèìî èçîáðàæåíèå íà íåâèäèìîòî, “òàêà ÷å òåëåñíèÿò îá-
353
ðàç äà ïîêàçâà íÿêàêâî áåçòåëåñíî è ìèñëåíî ñúçåðöà-
íèå”. Òàêèâà ñà áèëè ïðîðî÷åñêèòå îáðàçè, ñàìàòà Ñòàðî-
çàâåòíà Ñêèíèÿ (“îáðàçà íà âñè÷êè òâàðè”, êîéòî å áèëî
ïîêàçàí íà ïëàíèíàòà; ñðâ. ïðè Ãðèãîðèé Íèñèéñêè),
Êîâ÷åãúò íà Çàâåòà, è õåðóâèìèòå íàä íåãî êàòî ïðåäñòî-
ÿùè íà Áîãà. Áîã ñå ÿâÿâà â îáðàçè â Ñòàðèÿ Çàâåò. È
Àâðààì, è Ìîéñåé, è Èñàèÿ, è âñè÷êèòå ïðîðîöè ñà âèäåëè
îáðàçúò íà Áîãà, à íå ñàìîòî ñúùåñòâî Áîæèå. Íåîïàëè-
ìàòà Êúïèíà å îáðàçúò íà Áîãîðîäèöà. Òîçè òèï îáðàçè å
ñèìâîëè÷åí. È â ñàìèòå òâàðè èìà èçâåñòíè åñòåñòâåíè
îáðàçè, êîèòî íè ïîêàçâàò (ìàêàð è ñìúòíî) Áîæåñòâåíè-
òå îòêðîâåíèÿ (íàïðèìåð òâàðíèòå àíàëîãèè íà Òðîè÷íî-
ñòòà). Çàòîâà å è âúîáùå âúçìîæíî ñàìîòî ãîâîðåíå çà
Áîãà, ìàêàð òî äà îñòàâà âèíàãè íåòî÷íî è ïðèáëèçèòåë-
íî, ïîíåæå çíàíèåòî çà íåâèäèìîòî ñå îïîñðåäñòâà îò âè-
äèìèòå çíàöè... Äàìàñêèí ðàçëè÷àâà íÿêîëêî âèäà îáðà-
çè. Ïúðâèÿò îáðàç å ñúçäàë ñàì Áîã. Ïúðâî, Òîé å ðîäèë
Åäèíîðîäíèÿ, “Ñâîÿ æèâ è åñòåñòâåí îáðàç, íåîòëè÷èìî
íà÷åðòàíèå íà Ñâîÿòà âå÷íîñò”. Âòîðî, Òîé å ñúçäàë ÷îâå-
êà ïî Ñâîé îáðàç è ïîäîáèå. Åäíîòî å ñâúðçàíî ñ äðóãî-
òî. È Áîã ñå ÿâÿâà â Ñòàðèÿ Çàâåò, “êàòî ÷îâåê” (ñðâ.
îñîáåíî âèäåíèåòî íà Äàíèèë). “Íå Áîæèåòî åñòåñòâî ñà
âèäåëè òîãàâà, íî ïðîîáðàçà è èçîáðàæåíèåòî íà Òîçè, íà
Êîãîòî å ïðåäñòîÿëî äà ñå ÿâè (“òèïîñ” è “èêîíà”). Ïî-
íåæå Ñèíúò è Íåâèäèìîòî Ñëîâî Áîæèå å âúçíàìåðÿâàë
äà íàïðàâè Ñåáå Ñè èñòèíñêè ÷îâåê, çà ìîæå - ñúåäèíåí ñ
íàøàòà ïðèðîäà äà áúäå è âèäèì íà çåìÿòà”... Âòîðèÿò
âèä îáðàç å Ïðåäâå÷íèÿò Ñúâåò Áîæè çà ñâåòà, ò. å. ñúâêóï-
íîñòòà îò îáðàçè è ïðèìåðè (“ïàðàäèãìè”) íà òîâà, êîåòî
å ñúçäàäåíî è ùå áúäå ñúçäàäåíî. ×îâåêúò å òðåòèÿò âèä
îáðàç “ïî ïîäðàæàíèå”. Ñëåä òîâà Äàìàñêèí ãîâîðè çà
ïðîðî÷åñêèòå îáðàçè, çà òâàðíèòå àíàëîãèè (“ïîðàäè ñëà-
áîñòòà íà íàøåòî ðàçáèðàíå”), çà çíàöèòå è îáðàçèòå íà
ïàìåòòà. “È çàêîíúò, è âñè÷êî, êîåòî å ïî çàêîíà, å áèëî
êàòî ÷å ñóìðà÷íî ïðåäâàðÿíå íà èäåùèÿ îáðàç, ò. å. íà
íàøåòî ñëóæåíèå; à íàøåòî ñëóæåíèå å îáðàç íà èäåùèòå
354
áëàãà. À ñàìàòà äåéñòâèòåëíîñò, Ãîðíèÿò Èåðóñàëèì, å íåùî
íåâåùåñòâåíî è íåðúêîòâîðíî... È âñè÷êî ñòàâà çàðàäè
íåãî: è òîâà, êîåòî å ïî çàêîíà, è òîâà, êîåòî å ïî íàøåòî
ñëóæåíèå. Òàêà Äàìàñêèí äîâåæäà âúïðîñà çà âúçìîæ-
íîñòòà íà èêîíîïèñàíèåòî äî îñíîâíèÿ ïðîáëåì çà ÿâëå-
íèåòî è Îòêðîâåíèåòî. Îòíîøåíèåòî ìåæäó âèäèìîòî è
íåâèäèìîòî ñúùåñòâåíî ñå èçìåíÿ îò ïðèøåñòâèåòî íà
Õðèñòà. “Â äðåâíîñòòà Áîã, áåçòåëåñåí è íÿìàù âèä, íè-
êîãà íå ñå å èçîáðàçÿâàë”, êàçâà Äàìàñêèí è ïðîäúëæàâà:
“Ñåãà âå÷å, êîãàòî Áîã ñå ÿâè â ïëúò è æèâÿ ñðåä õîðàòà,
èçîáðàçÿâàìå âèäèìîòî íà Áîãà”... Áîã ñå ÿâè è ñòàíà
âèäèì, à çàòîâà è èçîáðàçèì - âå÷å íå ñàìî ñèìâîëè÷åñêè
è ïîêàçâàùî, à â ïðåêèÿ ñìèñúë íà îïèñàòåëíîòî âúçïðî-
èçâåæäàíå íà ñòàíàëîòî. “Íå íåâèäèìîòî Áîæåñòâî èçîá-
ðàçÿâàì, íî èçîáðàçÿâàì âèäÿíàòà ïëúò íà Áîãà”...  äðåâ-
íîñòòà Èçðàèë íå å âèæäàë Áîãà, à íèå âèäÿõìå è âèæäàìå
ñëàâàòà íà Ãîñïîäà è âè%ähõîìú ñëà%âu åGãw‚ ñëà%âu ÿêw
Åäèíîðî%äíàãw ˆwò WGGòöà (Èîàí. 1:14)... “Àç âèäÿõ ÷î-
âåøêèÿ îáðàç íà Áîãà è å ñïàñåíà äóøàòà ìè. Ñúçåðöà-
âàì Áîæèÿ îáðàç, êàêòî ãî å âèäÿë Èàêîâ, è âñå ïàê ïî
äðóã íà÷èí, ïî äðóã íà÷èí: çàùîòî òîé ñ óìíèòå ñè î÷è å
âèäÿë íåâåùåñòâåíèÿ ïðîîáðàç íà áúäåùîòî; à àç ñúçåð-
öàâàì íàïîìíÿùîòî çà Âèäÿíèÿ â ïëúò”... Ïî òàêúâ íà-
÷èí çà Äàìàñêèí èêîíîïèñàíèåòî ñå îáîñíîâàâà ïðåäè
âñè÷êî îò ñàìèÿ ôàêò íà Åâàíãåëñêàòà èñòîðèÿ, îò ôàêòà
íà Âúïëúùåíèåòî íà Ñëîâîòî, äîñòúïíî è ïîäëåæàùî íà
îïèñàíèå - “âñè÷êî îïèñâàé - è ñúñ ñëîâî è ñ áàãðè”...
Äàìàñêèí ñáëèæàâà òåçè äâà ðîäà “îïèñàíèå”. “Îáðàçúò
å íàïîìíÿíå. È òîâà, êîåòî å êíèãàòà çà èçó÷èëèòå ïèñìî-
òî, òîâà å èçîáðàæåíèåòî çà íåóêèòå; è òîâà, êîåòî å ñëîâî-
òî çà ñëóõà - òîâà å èêîíàòà çà çðåíèåòî - íèå ìèñëåíî ñå
ñúåäèíÿâàìå ñ íåÿ.” È ÷ðåç òîâà îñâåùàâàìå ñâîèòå ÷óâ-
ñòâà: çðåíèåòî èëè ñëóõà. Íèå âèæäàìå îáðàçà íà íàøèÿ
Âëàäèêà è ñå îñâåùàâàìå ÷ðåç íåãî. “Êíèãà çà íåãðàìîò-
íèòå”, òîâà ïðè Äàìàñêèí îçíà÷àâà íå ñàìî ÷å èêîíèòå
çàìåíÿò çà òÿõ ðå÷òà è ñëîâîòî. Òîé óñòàíîâÿâà îáù ðîä
355
çà âñÿêî “îïèñàíèå”. Òà íàëè è Ïèñàíèåòî å “îïèñàíèå” è
ñÿêàø ñëîâåñíî èçîáðàæåíèå íà “íåâèäèìîòî” è Áîæå-
ñòâåíîòî. Èêîíîïèñàíèåòî å âúçìîæíî ïî ñúùèÿ íà÷èí,
êàêòî è Ïèñàíèåòî - ÷ðåç ôàêòà íà Îòêðîâåíèåòî, ÷ðåç
ðåàëíîñòòà íà âèäèìèòå òåîôàíèè. È â äâàòà ñëó÷àÿ “÷ðåç
òåëåñíîòî ñúçåðöàíèå âúçõîæäàìå êúì äóõîâíîòî”... Ñòà-
ðîçàâåòíàòà çàáðàíà äà ñå ïðàâè “âñÿêàêâî ïîäîáèå”, íà
êîÿòî ïðåäè âñè÷êî ñå ïîçîâàâàëè èêîíîáîðöèòå, èìàëà
ñïîðåä ðàçáèðàíåòî íà Äàìàñêèí âðåìåííî çíà÷åíèå è
ñèëà, áèëà å âúçïèòàòåëíà ìÿðà çà ïðåñè÷àíå íà ñêëîííî-
ñòòà íà èóäåèòå êúì èäîëîïîêëîíñòâî. Íî ñåãà âúçïèòà-
íèåòî å ñâúðøèëî è â öàðñòâîòî íà áëàãîäàòòà íå öåëèÿò
Çàêîí çàïàçâà ñèëàòà ñè. “ÈG WG % á ðàçà íg âè% ä hñòg” -
“Äðúæòå òâúðäî â äóøèòå ñè, ÷å âèå íå âèäÿõòå íèêàêúâ
îáðàç â îíÿ äåí, êîãàòî Ãîñïîä âè ãîâîðè íà (ïëàíèíàòà)
Õîðèâ èçñðåä îãúíÿ” (Âòîðîç. 4:12,15). Äàìàñêèí ïðè-
âåæäà òîçè òåêñò è ïèòà: “Êàêâî òóê ñå ïîêàçâà òàèíñòâå-
íî? Î÷åâèäíî å, ÷å êîãàòî âèäèø êàê Áåçòåëåñíèÿò çàðà-
äè òåá å ñòàíàë ÷îâåê, òîãàâà ùå íàïðàâèø èçîáðàæåíèå
íà Íåãîâèÿ ÷îâåøêè îáëèê...” Íåâèäèìèÿò Áîã äåéñòâè-
òåëíî å íåîïèñóåì è íåèçîáðàçèì. Íî ÷ðåç Âúïëúùåíèå-
òî Òîé å ñòàíàë âèäèì è îïèñóåì - “ïðèåë å è åñòåñòâî, è
îáåì, è âèä è öâÿò íà ïëúòòà”... “Êîãàòî Íåâèäèìèÿò íà-
ïðàâè Ñåáå Ñè âèäèì â ïëúòòà, òîãàâà ìîæåø äà èçîáðà-
çèø ïîäîáèå íà Âèäÿíèÿ. Êîãàòî Áåçòåëåñíèÿò è íÿìà-
ùèÿò ôîðìà, íÿìàùèÿò êîëè÷åñòâî è âåëè÷èíà, íåñðàâíåí
ïî ïðåâúçõîäñòâîòî íà Ñâîÿòà ïðèðîäà, Ñúùåñòâóâàùèÿò
â Îáðàçà Áîæè - êîãàòî Òîé ïðèåìå îáðàç íà ðîá è ñå
ñìèðè â íåãî äî êîëè÷åñòâîòî è âåëè÷èíàòà, è ñå îáëå÷å â
òåëåñåí îáðàç, òîãàâà íàðèñóâàé Ãî íà äúñêà; è âúçëîæè
çà ñúçåðöàíèå Îíçè, Êîéòî å äîïóñíàë äà Ãî âèäÿò”... È
Äàìàñêèí çàêëþ÷àâà: “È íèå èñêàìå äà ñúçåðöàâàìå Íå-
ãîâèòå ÷åðòè”... Ïðè òîâà, ïî ñèëàòà íà èïîñòàñíîòî åäèí-
ñòâî è “ïëúòòà ñòàíà Ñëîâî”, òàêà ÷å “òÿëîòî íà Áîãà å
Áîã”. “Êàêòî ñúåäèíåíîòî ñ îãúíÿ ñòàâà îãúí íå ïî ïðè-
ðîäà, íî ïî åäèíåíèå, ÷ðåç ãîðåíåòî è îáùåíèåòî, òàêà è
356
ïëúòòà íà Âúïëúòåíèÿ Ñèí Áîæè”... Ñëåäîâàòåëíî èçîá-
ðàçÿâàíåòî íà Õðèñòà â Íåãîâèÿ âèäèì è ÷îâåøêè îáðàç
å èñòèííî èçîáðàæåíèå íà ñàìèÿ Áîã. Áîã å èçîáðàçèì â
ñîáñòâåíèÿ ñìèñúë íà òàçè äóìà ñàìî ÷ðåç Âúïëúùåíèå-
òî, íî îáðàçúò íà Âúïëúòèëèÿò ñå å îáðàç íà Áîãà, à íå
ñàìî èçîáðàæåíèå íà òÿëîòî. Äàìàñêèí íå ðàçâèâà òàçè
ìèñúë ïîäðîáíî, íî òÿ íàïðàâî ñëåäâà îò íåãîâèòå îáùè
õðèñòîëîãè÷åñêè ïðåäïîñòàâêè: âúçïðèåìàíåòî íà ÷îâåø-
êîòî â èïîñòàñàòà íà Ñëîâîòî å îáîæåíèå è ñëåäîâàòåëíî
âñè÷êî ÷îâåøêî ïðè Õðèñòà å âå÷å æèâ îáðàç íà Áîæå-
ñòâåíîòî.
3. Ñðåùó èêîíîáîðöèòå å òðÿáâàëî äà ñå çàùèòàâà
íå ñàìî èêîíîïèñàíèåòî, íî îùå ïîâå÷å ïî÷èòàíåòî íà
èêîíèòå è ïîêëîíåíèåòî èì (προσκυνησις). Äîðè àêî
“îïèñàíèå” èëè “èçîáðàæåíèå” íà Áîãà å âúçìîæíî, ïî-
çâîëåíî ëè å òî, ïîëåçíî ëè å? Äàìàñêèí îòâðúùà íàïðà-
âî, êàòî ñå ïîçîâàâà îòíîâî íà Âúïëúùåíèåòî. Âúïëúùå-
íèåòî íà Ñëîâîòî îñâåùàâà, êàòî ÷å “îáîæåñòâÿâà” ïëúòòà,
è ñ òîâà ÿ ïðàâè äîñòîéíà çà ïîêëîíåíèå (äîñòîïîêëîíÿ-
åìà) - ðàçáèðà ñå, íå êàòî âåùåñòâî, íî ïî ñèëàòà íà íåé-
íîòî ñúåäèíåíèå ñ Áîãà. “Íå íà âåùåñòâîòî ñå ïîêëàíÿì,
à íà Òâîðåöà íà âåùåñòâîòî, Êîéòî å ñòàíàë âåùåñòâåí
çàðàäè ìåí è å áëàãîâîëèë äà îáèòàâà âúâ âåùåñòâîòî è
÷ðåç âåùåñòâîòî å èçâúðøèë ìîåòî ñïàñåíèå; è íÿìà äà
ïðåñòàíà äà ïî÷èòàì âåùåñòâîòî, ÷ðåç êîåòî å èçâúðøåíî
ìîåòî ñïàñåíèå.” Òîâà ñå îòíàñÿ äî ïëúòòà íà Õðèñòà (“ïî-
êëàíÿì ñå íà áàãðåíèöàòà íà òÿëîòî”) è êúì âñÿêî “îñòà-
íàëî âåùåñòâî, ÷ðåç êîåòî å èçâúðøåíî ìîåòî ñïàñåíèå” -
çàùîòî è òî å èçïúëíåíî ñ Áîæåñòâåíàòà ñèëà è áëàãîäàò.
Êðúñòà, Ãðîáà, Ãîëãîòàòà, êíèãàòà íà Åâàíãåëèåòî, êîÿòî
íàëè ñúùî å íÿêàêâà èêîíà, ò. å. èçîáðàæåíèå èëè îïèñà-
íèå íà Âúïëúòåíîòî Ñëîâî... Âåùåñòâîòî (ìàòåðèÿòà)
âúîáùå íå å íåùî íèçêî èëè ïðåçðÿíî, íî å òâîðåíèå Áî-
æèå. À îòêàêòî â íåãî ñå å âìåñòèëî íåâìåñòèìîòî Ñëîâî,
âåùåñòâîòî å ñòàíàëî “äîñòîõâàëíî” è “äîñòîïîêëàíÿå-
ìî”. Çàòîâà âåùåñòâåíèòå îáðàçè ñà íå ñàìî âúçìîæíè, íî
357
è íåîáõîäèìè è èìàò ïðÿê è ïîëîæèòåëåí ðåëèãèîçåí
ñìèñúë... Çàùîòî ñå “ïðîñëàâè íàøåòî åñòåñòâî è ñå ïðå-
òâîðè â íåòëåíèå”... Ñ òîâà ñå îïðàâäàâà èêîíîïèñàíèåòî
è èêîíîïî÷èòàíåòî âúîáùå - èêîíèòå íà ñâåòèèòå, êàòî
òðèóìô è çíàê íà ïîáåäàòà (“íàäïèñ â ïàìåò íà ïîáåäà-
òà”). “Çàòîâà è ñå ïðàçíóâà ñìúðòòà íà ñâåòèèòå è èì
âúçäèãàò õðàìîâå, è èì èçïèñâàò èêîíè”... Âúâ Ñòàðèÿ
Çàâåò ÷îâåøêàòà ïðèðîäà îùå å áèëà ïîä îñúæäàíå è
ñìúðòòà ñå å ñìÿòàëà çà íàêàçàíèå, à òÿëîòî íà óìðåëèòå
íå÷èñòî. Íî ñåãà âñè÷êî å îáíîâåíî: “Íèå ñìå ñå îñâåòè-
ëè ñúùåñòâåíî îòêàêòî Áîã Ñëîâî ñòàíà ïëúò è íåñëèòíî
ñå ñúåäèíè ñ íàøàòà ïðèðîäà”... ×îâåêúò å îñèíîâåí íà
Áîãà è å ïîëó÷èë êàòî äàð íåòëåíèåòî. “Çàòîâà íå îïëàê-
âàìå ñìúðòòà íà ñâåòèèòå, à ïðàçíóâàìå.” È ñâåòèèòå ñîá-
ñòâåíî íå ñà ìúðòâè ”ñëåä êàòî Òîçè, Êîéòî å Ñàìèÿò
Æèâîò è å Âèíîâíèê íà æèâîòà, å áèë ïðè÷èñëåí êúì
ìúðòâèòå, íèå âå÷å íå íàðè÷àìå ìúðòâè îíåçè, êîèòî ñà
ïî÷èíàëè â íàäåæäà çà âúçêðåñåíèå è ñ âÿðà â Íåãî”...
Òå ñà æèâè è äåðçíîâåíî ïðåäñòîÿò ïðåä Áîãà. Âå÷å èç-
ãðÿ óòðèííàòà çâåçäà â ñúðöàòà íè... È áëàãîäàòòà íà
Ñâåòèÿ Äóõ íåèçìåííî ñúïðèñúñòâà â òåëàòà è äóøèòå íà
ñâåòèèòå, ïðèæèâå è ñëåä ñìúðòòà, è â òåõíèòå èçîáðàæå-
íèÿ è èêîíè - áëàãîäàòòà è äåéñòâèåòî (ñðâ. òÿõíîòî
÷óäîòâîðñòâî). È ÷îâåøêîòî åñòåñòâî å ïðåâúçíåñåíî íàä
àíãåëñêèòå ÷èíîâå, çàùîòî Áîãî÷îâåêúò ñåäè íà Îò÷åñêèÿ
ïðåñòîë... “Ñâåòèèòå ñà ñèíîâå Áîæèè, ñèíîâå íà Öàð-
ñòâîòî, ñúíàñëåäíèöè Áîæèè è ñúíàñëåäíèöè Õðèñòîâè.
Çàòîâà ïî÷èòàì ñâåòèèòå è ãè ñúïðîñëàâÿì: ðîáèòå, ïðè-
ÿòåëèòå è ñúíàñëåäíèöèòå íà Õðèñòà - ðîáè ïî ïðèðîäà,
ïðèÿòåëè ïî èçáðàíèå, ñèíîâå è íàñëåäíèöè ïî Áîæåñòâå-
íàòà áëàãîäàò... Ïîíåæå òå ñòàíàõà ïî áëàãîäàò îíîâà,
êîåòî å Òîé ïî åñòåñòâî... Òîâà å ïîáåäíîòî âîéíñòâî íà
íåáåñíèÿ Öàð... Äàìàñêèí ïðàâè ðàçëèêà ìåæäó âèäîâå-
òå ïîêëîíåíèå. Ïðåäè âñè÷êî å ñëóæåíèåòî ( κατα
λατρειαν) - òî ïîäîáàâà ñàìî íà Áîãà, íî èìà ðàçëè÷íè
òèïîâå è ñòåïåíè (ðîáñêî ïîêëîíåíèå, îò ëþáîâ è âúçòîðã,
358
îò áëàãîäàðíîñò è ò. í.). Ïî äðóã íà÷èí ïîäîáàâà äà ñå
ïî÷èòàò òâàðíèòå íåùà. Âúâ âñåêè ñëó÷àé - ñàìî çàðàäè
Ãîñïîäà. Òàêà ïîäîáàâà äà ñå ïî÷èòàò ñâåòèèòå, çàùîòî â
òÿõ ïðåáèâàâà Áîã. Ïîäîáàâà äà ñå ïî÷èòà âñè÷êî, êîåòî å
ñâúðçàíî ñ äåëîòî íà ñïàñåíèåòî: ïëàíèíàòà Ñèíàé, Íàçà-
ðåò, Âèòëååìñêèòå ÿñëè, ñâ. Ãðîá, áëàæåíàòà Ãåòñèìàíñêà
ãðàäèíà - “çàùîòî òå ñà âìåñòèëèùå íà Áîæåñòâåíîòî äåé-
ñòâèå”... Ïîäîáàâà è åäèí äðóãèãî äà ñå ïî÷èòàìå, “êàòî
èìàùè äÿë â Áîãà è ñúçäàäåíè ïî îáðàç Áîæè”... È òàêà-
âà ÷åñò âúçõîæäà äî èçòî÷íèêà íà âñÿêî áëàãî - Áîã...
Äàìàñêèí ñúñ ñëîâàòà ñè íå èç÷åðïâà âúïðîñà çà èçïèñâà-
íåòî è ïî÷èòàíåòî íà èêîíèòå. Íå âñè÷êî ïðè íåãî å
íàïúëíî ÿñíî. Íî ïî-ñåòíåøíèòå ïèñàòåëè ñà âúðâåëè
èìåííî ïî íåãîâèÿ ïúò. À îñíîâíèòå íà÷àëà íà ó÷åíèåòî
çà èêîíèòå ñà áèëè èçðàçåíè âå÷å îò Äàìàñêèí: èêîíèòå
ñà âúçìîæíè ñàìî ïî ñèëàòà íà Âúïëúùåíèåòî è èêîíî-
ïèñàíèåòî å íåðàçäåëíî ñâúðçàíî ñ òîâà îáíîâëåíèå è
îáîæåíèå íà ÷îâåøêîòî åñòåñòâî, êîåòî ñå å èçâúðøèëî â
Õðèñòà; îòòóê è òàêàâà òÿñíà îáâúðçàíîñò íà èêîíîïî÷è-
òàíèåòî ñ ïî÷èòàíåòî íà ñâåòöèòå, îñîáåíî â òåõíèòå ñâå-
ùåíè è íåòëåííè îñòàíêè. Êàçàíî ïî äðóã íà÷èí, ó÷åíèå-
òî çà èêîíèòå èìà õðèñòîëîãè÷åñêî îñíîâàíèå è ñìèñúë.
Òàêà å áèëî äî Äàìàñêèí, òàêà ñà ðàçñúæäàâàëè è íåãîâè-
òå ïðèåìíèöè...

359
 Áèáëèîãðàôèÿ

I. Ïúòèùà íà âèçàíòèéñêîòî áîãîñëîâèå. Îñâåí îáùèòå

ðúêîâîäñòâà è ïîñîáèÿ, ïîñî÷åíè â ìîÿòà êíèãà: Èçòî÷íèòå îòöè
îò IV âåê, âæ. îùå K. Krumbacher, Geschichte der byzantinischen Literatur,
2 Aufl. München 1897; áîãîñëîâñêèÿò îòäåë å îáðàáîòåí îò A. Ehrhard.
Êíèãàòà îòäàâíà å îñòàðÿëà, íî îñòàâà íåçàìåíåíà è çàòîâà - íå-
çàìåíèìà. Ïàòðîëîãèÿòà íà Rauschen e ïóáëèêóâàíà ïðåç 1931 ã.
â íîâî èçäàíèå íà Õåðäåð, â îáðàáîòêà íà Altaner: Patrologie, Die
Schriften der Kirchenväter und ihr Lehrgehalt. - Êúì ïîñòàíîâêàòà íà
õðèñòîëîãè÷åñêàòà òåìà ñðâ. îò ñòàðèòå êíèãè: J. Bach,
Dogmengeschichte des Mittelalters vom christologischen Standpunkte, Bd
I, Wien 1873; îò íàé-íîâàòà ëèòåðàòóðà - H. M. Relton, A study in
Christology, with preface by A. C. Hedlam, Lond. 1917; P. Galtier, De
Incarnatione et Redemptione, P. 1925. - Àêòîâåòå íà Åôåñêèÿ ñúáîð è
äðóãè äîêóìåíòè îò èñòîðèÿòà íà íåñòîðèàíñêèÿ ñïîð â íîâî
èçäàíèå ïîä ðåä. íà Ed. Schwartz - Acta conciliorum occumenicorum, t.
1, vol. 1-5, 1924-1930. Â ñúùîòî èçäàíèå ñà àêòîâåòå íà V ñúáîð (t.
IV, vol. 2, 1914). Äåÿíèÿòà íà äðóãèòå ñúáîðè - ïðè Mansi. Ðóñêèÿò
ïðåâîä íà ñúáîðíèòå äåÿíèÿ â èçäàíèå íà Êàçàíñêàòà äóõ. àêàäå-
ìèÿ (îò 1859 ã.) å ïðàâåí ïî-÷åñòî îò ëàòèíñêèÿ ïðåâîä, îòêîëêî-
òî îò ãðúöêèÿ îðèãèíàë è å ìíîãî íåòî÷åí è íåíàäåæäåí. - Çà
Íåñòîðèé: F. Loofs, Nestoriana, Halle 1905; F. Nau, Le livre d’Heraclide
de Damas, traduit en Français, P. 1910; ñèðèéñêèÿò òåêñò å èçäàäåí îò
P. Bedjan 1910; ñðâ. ðåöåíçèÿòà íà Mason, J. Th. St. XV. 1913-1914; J.
F. Bethune-Baker, Nestorius and his teaching, 1908; L. Fendt, Die
Christologie des Nestorius, 1910; M. Jugie, Nestorius et la controverse
nestorienne, P. 1912 (ñðâ. A. d’Alés. Autour de Nestorius, Rech. Sc. rel. V.
1914); F. Loofs, Nestorius and his place in the history of christian doctrine,
Cambridge 1914; ñðâ. A. C. Headlam, Nestorius and Ortodoxy, The Church
Quarterly Review, No. 160, 1915 July; âæ. Nestorius et Nestorienne (église)
â Dict. de théologie cathol.; A. d’Alés, Le dogme d’Ephés, P. 1931 (ñðâ.
ìîÿòà ðåöåíçèÿ, “Ïóòü” ¹ 33, 1932); À. Â. Êàðòàøåâ, Íà ïóòÿõ ê
Âñåëåíñêîìó ñîáîðó, Ï. 1932. Âæ. îùå Labourt, Le christianisme

360
dans l’empire perse sous la dynastie Sassanide, P. 1904. - Ëèòåðàòóðàòà
çà àíòèîõèéñêîòî áîãîñëîâèå å ïîñî÷åíà â êíèãàòà çà îòöèòå îò
IV âåê. Ñðâ. îùå Ï. Ãóðüåâ, Ôåîäîð, åïèñêîï Ìîïñóåñòñêèé, Ì.
1890; ñúùî çà íåãî ñòàòèèòå íà J. M. Vosté è R. Devreesse â Revue
Biblique, îò 1923 ã.; H. N. Bate, Some technical terms of Greek Exegesis,
J. Th. St. XXIV; Í. Í. Ãëóáîêîâñêèé, Ñâ. Àïîñòîë Ïàâåë è ïàâëè-
íèçì Àíòèîõèéñêîé áîãîñëîâñêîé øêîëû, Òðóäû V-îãî Ñúåçäà Ð.
Àêàäåìè÷åñêèõ îðãàíèçàöèé çàãðàíèöåé, ÷. I, Ñîôèÿ 1932; F. X.
Bauer. Proklos von Konstantinopol, München 1919; R. Devreesse, Le début
de la querelle de trois chapitres: la lettre d’Ibas et le tome du Proklus, Revue
sc. rel. 1931; A. d’Alés. La lettre d’Ibas, évêque d’Edesse, á Marius le Persan,
Rech. sc. rel. 1932. Çà Íèçèáèíñêàòà øêîëà: Chabot, L’école de Nisibe,
son histoire, ses statuts, Journal Asiatique, IX série, t. VII. 1896; À. Ï.
Äüÿêîíîâ, Òèïû âûñøåé áîãîñëîâñêîé øêîëû â äðåâíåé öåðêâè
III-VIII, Õðèñò. ×òåíèå 1913, 4 è 5. Ñðâ. îùå F. Nau. La mystique
nestorienne, Muséon, 1930. - Çà ìîíîôèçèòñòâîòî îñíîâåí å òðóäúò
íà J. Lebon. Le monophysitisme sévérien, Louvain 1910; ñðâ. ñúùî íåãî-
âèòå La christologie de Timotée Aelure, R. hist. ecl., IX, 1908. Ñðâ. A.
Schwartz, Der Prozess des Eutyches, München 1929; R. Draguet, Julien
d’Halicarnasse et sa controverse avec Sévère d’Antioche sur l’incorruptibilité
du corps de Jésus-Christ, Louvain 1924; M. Jugie, Julien d’Halicarnasse et
Sévère d’Antioche, Echos d’Orient, XXIV, 1925; â ïîñëåäíî âðåìå áÿõà
èçäàäåíè ìíîãî ñú÷èíåíèÿ íà Ñåâèð íà ãðúöêè è ñèðèéñêè. Ñðâ.
È. Å. Òðîèöêèé, Èçëîæåíèå âåðû öåðêâè Àðìÿíñêîé, íà÷åðòàí-
íîé Íåðñåñîì, êàòîëèêîñîì àðìÿíñêèì, ïî òðåáîâàíèþ áîãîëþ-
áèâîãî ãîñóäàðÿ ãðåêîâ Ìàíóèëà, Ñïá. 1875; Â. Â. Áîëîòîâ, Èç
öåðêîâíîé èñòîðèè Åãèïòà, Õðèñò. ×òåíèå 1884, 1885 è 1892; Íå-
ñêîëüêî ñòðàíèö èç èñòîðèè Ýôèîïèè, Õðèñò. ×òåíèå 1888; À. È.
Áðèëëèàíòîâ, Ïðîèñõîæäåíèå ìîíîôèçèòñòâà, Õðèñò. ×òåíèå, 1906,
þíè; À. Ï. Äüÿêîíîâ, Èîàíí Åôåññêèé è åãî öåðêîâíî-èñòîðè-
÷åñêèå òðóäû, Ñïá. 1908; À. Ï. Äîáðîêëîíñêèé, Ñî÷èíåíèå Ôà-
êóíäà, åïèñêîïà Ãåðìèàíñêîãî, â çàùèòó òðåõ ãëàâ, Ì. 1880. - Çà
îñúæäàíåòî íà Îðèãåí è îðèãåíèçìà âæ. F. Diecamp, Die
Origenistischen Streitigkeiten im VI-ten Jh., Münster, 1899; ñðâ. G. Fritz,
Origénisme, Dict. de la théologie cath. (1931); ñðâ. A. Knecht, Die Religions-
Politik d. Kaiser Justinians I. Würtzburg, 1896; G. Glaizolle, Justinien, son
rôle dans les controverses, Lyon 1905; J. Pargoire, L’église byzantine 527-
847, P. 1905; R. Granic, Die rechtliche Stellung und Organisation der
griechischen Kloster nach dem Justinianischen Recht, Byz. Zeitschrift, XXIX,
1-2, 1929. Çà ìîíîòåëèòñêîòî äâèæåíèå âæ. íîâèòå ñòàòèè V. Grumel,
361
Recherches sur l’histoire du monothélisme, Echos d’Orient, t. XXVI, 1928,
è ñëåä. Êúì èñòîðèÿòà íà ñèðèéñêèÿ ìèñòèöèçúì: Frothingham,
Stephen bar Sudaili the Syrian mystic and the book of Hierotheos, Leyden
1886; H. Marsh, The book which is called: The Book of the holly Hierotheos,
London 1927; Bar Hebraeus, Book of the Dove, Leyden 1919.
II. Ñâåòè Êèðèë Àëåêñàíäðèéñêè. - Îñíîâíîòî èçäàíèå íà
J. Aubert â 6 òîìà (Ð. 1638), Migne t.t. 68-77. Òúëêóâàíèÿòà íà ìàë-
êèòå ïðîðîöè è íà Åâàíãåëèåòî îò Èîàíà è íÿêîè äîãìàòè÷åñêè
ïîñëàíèÿ ñà ïðåèçäàäåíè ïðåç ñåäåìäåñåòòå ãîäèíè îò E. B. Pusey.
Íà ðóñêè åçèê òâîðåíèÿòà íà ñâ. Êèðèë ñà ïðåâåæäàíè â Ìîñêîâ-
ñêàòà äóõ. àêàäåìèÿ. Ïðåâåäåíè ñà åêçåãåòè÷åñêèòå òðóäîâå (íå
âñè÷êè). Îñîáåíî öåíåí å ïðåâîäúò íà òúëêóâàíèåòî íà Èîàí, íà-
ïðàâåí îò Ì. Ä. Ìóðåòîâ, ïðèäðóæåí îò îòëè÷åí ïîêàçàëåö, Ñåðã.
Ïîñ. 1906-1913. Íÿêîè îò äîãìàòè÷åñêèòå ñú÷èíåíèÿ ñà ïðåâåäåíè
⠓Õðèñò. ×òåíèå” 1841 è 1847 ã. è ⠓Äåÿíèÿ âñåëåíñêèõ ñîáî-
ðîâ”. - J. Kopallik, Cyrillus von Alexandrien, eine Biographie, Mainz 1881;
A. Rehrmann, Die Christologie des hl. Cyrillus von Alexandrien, 1902; J.
Mahé, Les anathématismes de St. Cyrille d’Alexandrie et les évêques orientaux
du Partiarchat d’Antioche, Rev. hist. eccl. VII, 1906; L’Eucharistie d’aprés St.
Cyrille d’Alexandrie, ibidem, VIII, 1907; E. Weigl, Die Heilslehre des hl.
Cyrillus von Alexandrien, 1905; Eberle, Die Mariologie des hl. Cyrillus von
Alexandrien, 1921; Ñâÿù. Ò. Ëÿùåíêî (åï. Òèõîí), Ñâ. Êèðèëë,
Àðõ. Àëåêñàíäðèéñêèé, Êèåâ 1913; À. Ìèðîëþáîâ, Ïðîïîâåäè ñâ.
Êèðèëëà Àëåêñàíäðèéñêîãî, Ê. 1889; À. Âèøíÿêîâ, Èìï. Þëèàí
Îòñòóïíèê è ëèòåðàòóðíàÿ ïîëåìèêà ñ íèì ñâ. Êèðèëëà Àëåêñàí-
äðèéñêîãî, Ñèìáèðñê 1908.
III. Áëàæ. Òåîäîðèò. - Îñíîâíî èçäàíèå Syrmond, I-IV, P.
1642; t. V., Garnier-Harduin, 1684; ïðåèçäàäåíî îò Schultze, Halae,
1769-1774; ïðè Migne, t.t. 80-84. Öúðêîâíàòà èñòîðèÿ å ïðåèçäàäå-
íà îò L. Parmentier â Áåðëèí. êîðïóñ (1911). Ðóñêè ïðåâîä îò
Ìîñê. äóõ. àêàäåìèÿ (6 òîìà, Ì. 1852-1859; 2 èçä., 7 òîìà, 1905-
1907). Ïèñìàòà ñà ïðåâåäåíè îò Í. Í. Ãëóáîêîâñêè. Öúðêîâíàòà
èñòîðèÿ å ïðåâåäåíà â Ñïá. äóõ. àêàäåìèÿ, 1852. - Íàé-äîáðàòà
êíèãà çà áëàæ. Òåîäîðèò: Í. Í. Ãëóáîêîâñêèé, Áëàæ. Ôåîäîðèò,
åïèñêîï Êèððñêèé, Åãî æèçíü è ëèòåðàòóðíàÿ äåÿòåëüíîñòü, 2
òîìà, Ì. 1890; ñðâ. îòçèâà íà Â. Â. Áîëîòîâ, Theodoretiana, Õðèñò.
×òåíèå, 1892, þëè-àâãóñò, 58-164. Ñðâ. Ad. Bertram, Theodoreti ep.
Cyrensis doctrina christologica, 1883; J. Lebon, Restitutions à Théodorète
de Cyr, Rev. hist. eccl. XXVI, 1930.
IV. Corpus areopagiticum. - Îñíîâíî èçäàíèå B. Corderius (Antv.
362
1634), ïðè Migne, t.t. 3-4. Ñëàâ. ïðåâîä â Ìàêàðèåâñêèòå ×åòè-Ìèíåè
çà îêòîìâðè, èçä. íà Èçä. Àðõåîãðàô. Êîìèñèÿ, 1870. Íà ðóñêè
åçèê â Õðèñò. ×òåíèå 1825 è 1848; “Î íåáåñíîé èåðàðõèè” å ïðå-
âåäåíî îñâåí òîâà ñïåöèàëíî ïî ïîðú÷åíèå íà Ñèíîäà â Ìîñê.
äóõ. àêàäåìèÿ, èçä. 1898; “Î öåðêîâíîé éåðàðõèè” â ò. I íà “Ïèñà-
íèÿ ñâ. îòöåâ è ó÷èòåëåé Öåðêâè, îòíîñÿùèõñÿ ê èñòîëêîâàíèþ
ïðàâîñëàâíîãî áîãîñëóæåíèÿ”, Ñïá. 1855; - J. Stiglmayr, Das
Aufkommen der pseudo-dionysischen Schriften, Feldkirch 1895; H. Koch,
Der pseudoepigraphische Charakter der dionysischen Schriften. Theol.
Quartalschr. 1895, Bd. 77; Pseudo-Dionysius Areopagita in seinen Beziehungen
zum Neoplatonismus und Mysterienwesen, Mainz, 1900 (Kirch-Ehrhard
Forschungen, I. 2-3); îñâåí òîâà ðåä ñòàòèè è íà äâàìàòà ïîñî÷åíè
àâòîðè â ðàçëè÷íè èçäàíèÿ, H. F. Müller Dionysios, Proclos, Plotinos,
Baeumker’s Beiträge, XX. 3-4, Münster, 1918. Çà ëàòèíñêèòå ïðåâîäè
ðåä ñòàòèè íà G. Théry è íåãîâàòà íîâà êíèãà: Etudes dionysiennes, I.
Hilduin, Paris 1932. Ñðâ. Durantel, St. Thomas et le Pseudo-Denys, P. 1929.
Íà ðóñêè åçèê: À. È. Áðèëëèàíòîâ, Èîàíí Ñêîò Ýðèãåíà, Ñïá.,
1898, ñòð. 142-178; Â. Í. Ëîññêèé, Îòðèöàòåëüíîå áîãîñëîâèå â
ó÷åíèè Äèîíèñèÿ Àðåîïàãèòà, Seminarium Kondakovianum, III, Ïðàãà
1929; La notion des “Analogies” chez le Denys Pseudo-Aréopagite, Archives
d’histoire doctrinale du Moyen Age, V, 1930.
V. Ïèñàòåëè îò VI è VII â.â. - 1. Ëåîíòèé Âèçàíòèéñêè.
Íåóäîâëåòâîðèòåëíè ñà ñòàðèòå èçäàíèÿ (îò÷àñòè ïðåâîäèòå) ïðè
Migne 86. 1, 2; F. Loofs, Leontius von Bysanz und die gleichnamigen
Schriftsteller der griechischen Kirche, TU III. 1-2, Lpz. 1887; W. Rügamer,
Leontius von Bysanz, Würzburg 1894; V. Ermoni, De Leontio Byzantino, P.
1895; J. P. Junglas, Leontius von Byzanz, Studien zu seinen Schriften,
Quellen und Anschauungen, Padeborn 1908 (Kirsch-Ehrhard Forsch. VII.
3); R. Devreesse, Le florilége de Léonce de Bysance, Rev. sc. rel. X. 1930;
Ñâÿù. Â. Ñîêîëîâ. Ëåîíòèé Âèçàíòèéñêèé. Åãî æèçíü è ëèòå-
ðàòóðíûå òðóäû, Ñ. Ïîñ. 1916. - 2. Ïîëåìèñòè îò VI è VII â.â.
Âæ. ïðè Migne t.t. 86, 86-bis, 89; Ñðâ. Lebon è Junglas; S. Vailhé,
Sophrone le sophiste et Sophrone le patriarche, Revue de l’Orient chrét.,
VII, VIII, 1902-1903; Ê. Ïîïîâè÷, Ïàòð. Èåðóñàëèìñêèé Ñîôðî-
íèé êàê áîãîñëîâ, ïðîïîâåäíèê è ïåñíîïèñåö, Êèåâ 1890; J. B.
Kumpfmüller, De Anastasio Sinaita diss Wurzburg 1865; T. Spacil, La teologia
di J. Anastasio Sinaita, Bessarione, XXVI (1922), XXVII (1923). - 3. Ñáîð-
íèöè. Ïðîêîïèé Ãàçêè ïðè Migne, 87,1-3; J. A. Cramer. Catenae patrum,
in Novum Testamentum, 1-8, Oxford, 1844; H. Lietzmann. Catenen, 1897;
Th. Schermann, Die Geschichte der dogmatischen Florilegien vom V-VIII
363
Jh., TU 28, Lpz. 1904; R. Devreesse, Chaînes exégétiques, Dict. de Bible,
Suppl. I. 1930; Doctrina patrum de Incarnatione Verbi, hrsg. und untersucht
von Fr. Diekamp, Münster 1907. - 4. Ïåñíîïèñöè. W. Christ et M.
Paranikas, Anthologia graeca carminum Christianorum, L. 1871; Card.
Pitra. L’hymnographie de l’Eglise grecque, R. 1867; Analecta sacra, t. 1,
Parisiis 1876; E. Bouvy, Poêtes et mélodes, Etudes sur les origines du rythme
tonique dans l’hymnographie de l’Eglise grecque, Nimes, 1886; F. Cabrol,
L’hymnographie de l’eglise grecque, Angers 1893; Ôèëàðåò (Ãóìèëåâñ-
êèé), Èñòîðè÷åñêèé îáçîð ïåñíîïåâöåâ è ïåñíîïåíèé ãðå÷åñêîé
öåðêâè, Ñïá. 1860; 2 èçä. ×åðíèãîâ, 1864; È. Ìàíñâåòîâ, Öåðêîâ-
íûé Óñòàâ (Òèïèê), Ì. 1885; À. Âàñèëüåâ, Î ãðå÷åñêèõ öåðêîâ-
íûõ ïåñíîïåíèÿõ, Âèçàíò. Âðåìåííèê, III, 1896; È. À. Êàðàáèíîâ,
Ïîñòíàÿ Òðèîäü, Ñïá. 1910; Ì. Í. Ñêàáàëëàíîâè÷, Òîëêîâûé
Òèïèêîí, âûï. 1, Êèåâ 1910; âûï. 2, Ê. 1913; Å. Äèàêîâñêèé, Ïîñ-
ëåäîâàíèå ÷àñîâ è èçîáðàçèòåëüíûõ, Êèåâ 1910. - Çà Ðîìàí Ñëàä-
êîïåâåö âæ. èçñëåäâàíèÿòà íà K. Krumbacher â Sitzungsberichte íà
Ìþíõåíñêàòà àêàäåìèÿ çà 1898, 1901, 1903, 1904 ã.ã.; ñðâ. P. Maas,
Die Chronologie der Hymnen des Romanos, Byz, Zeitschr. XV, 1906; À.
Âàñèëüåâ, Õðîíîëîãèÿ Ðîìàíà Ñëàäêîïåâöà, Âèçàíò. Âðåìåíí.
VIII, 1901. Ðóñêè ïðåâîä íà õèìíèòå íà Ï. Öâåòêîâ, Ì. 1903 (îò
ñï. “Îòäûõ õðèñòèàíèíà”). - S. Vailhé, St. André de Créte, Echos
d’Orient, V. 1902; ñâÿù. À. Âèíîãðàäîâ, Ñâ. Àíäðåé, àðõèåï. Êðèò-
ñêèé, Õðèñò. ×òåíèå 1902, ôåâð.; Ì. Ðîæäåñòâåíñêèé, Ñâ. Àíä-
ðåé Êðèòñêèé, êàê öåðêîâíûé ïåñíîïèñåö. Ñòðàííèê, 1902, 3 è 6. -
Pl. de Meester, L’inno acatisto, R. 1905; Krypiakiewicz, De hymni acathisti
auctore, Byz. Zeitschr. XVIII, 1909.
VI. Îòöèòå àñêåòè. - 1. Íà÷àëîòî íà ìîíàøåñòâîòî: K.
Holl, Enthusiasmus und Bussgewalt beim griechischen Mönchtum, Lpz.
1898; P. Ladeuze, Etude sur le Cénobitisme Pakhomien, 1898; Dom J. M.
Besse, Les moines d’Orient antérieurs au Concile de Chalcédoine, P. 1900;
P. van Cauwenbergh, Etude sur les moines d’Egypte depuis le concile de
Chalcédoine (451) jusqu’à l’invasion arabe (640), 1914; Leipoldt, Schenute
von Atripe, TU XXV. 1, 1903; Loofs, Eusthatius von Sebaste, 1898; M.
Viller, La spiritualité des premiers siécles chrétiennes, P. 1930; K. Kirk, The
Vision of God, 1931; Ir. Hausherr, La méthode d’oraison hésychaste,
Orientalia Christiana, No. 36, Rome 1927; ñðâ. Åï. Òåîôàí, Äðåâíèå
èíî÷åñêèå óñòàâû..., Ì. 1892; Ñ. Ì. Çàðèí, Àñêåòèçì ïî ïðàâ.-
õðèñò. ó÷åíèþ, ò. I, 1-2, Ñïá. 1907; ñâÿù. Ñò. Ëîáà÷åâñêèé, Ñâ.
Àíòîíèé Âåëèêèé, Îäåññà 1906; Àðõ. Ïàëàäèé, Ñâ. Ïàõîìèé Âå-
ëèêèé è ïåðâîå èíî÷åñêîå îáùåæèòèå, Êàçàíü 1899; Í. Ïðèìîãå-
364
íîâ, Óñòàâ èíî÷åñêîé æèçíè Âàñèëèÿ Âåëèêàãî è ñðàâíåíèå åãî ñ
óñòàâîì ñâ. Ïàõîìèÿ, Êàçàíü 1900; È. Òðîèöêèé, Îáîçðåíèå èñòî÷-
íèêîâ ïî èñòîðèè åãèïåòñêîãî ìîíàøåñòâà, Ñ. Ïîñ. 1907; Èåðîì.
Òåîäîñèé, Ïàëåñòèíñêîå ìîíàøåñòâî ñ IV äîVI â. Ñïá. 1896 (= Ïðà-
âîñë. Ñáîðíèê, ÕV. 2); Èåðîì. Àíàòîëèé, Èñòîðè÷åñêèé î÷åðê
ñèðèéñêîãî ìîíàøåñòâà äî ïîëîâèíû VI âåêà, Ê. 1911; Í. Ñóâî-
ðîâ, Ê èñòîðèè íðàâñòâåííàãî ó÷åíèÿ â âîñò. Öåðêâè, Âèç. Âðåì.
Õ, 1903; Ñ. È. Ñìèðíîâ, Äóõîâíûé îòåö â äðåâíåé Âîñòî÷íîé
Öåðêâè, I, Ñåðã. Ï. 1906; È. Ïîïîâ, Èäåÿ îáîæåíèÿ â äðåâíå-
âîñòî÷íîé öåðêâè, Âîïðîñû ôèëîñîôèè è ïñèõîëîãèè, 1909, 2 (èëè
97); Ï. Ìèíèí, Ãëàâíûÿ íàïðàâëåíèÿ äðåâíå-öåðêîâíîé ìèñòèêè,
Ñåðã. Ï. 1916 (îò “Áîãîñëîâñêèé âåñòíèê”). - 2. “Äóõîâíè áåñå-
äè”. Îñíîâíî èçäàíèå Pritius (1668), ïîïðàâåíî îò Floss (1850),
ïðè Migne 34. Ñðâ. G. L. Marriott, Macarii Anecdota, Seven unpublished
homilies of Macarius, Harvard Theological Studies, 5, 1919; âæ. òåêñòî-
âåòå, èçäàäåíè îò Amélineau â Annales du musée Guimet, XXV (1894);
Ðóñêè ïðåâîä íà Ìîñê. äóõ. àêàäåìèÿ, 1845, 4 èçä. 1904; J. Stoffels,
Die mystische Theologie Makarius des Aegypters, Bonn 1903; C. Flemming,
De Macarii Aegyptiaci scriptis quaestiones, Göttingae, Diss. 1911; J.
Stiglmayr, Makarius der Grosse im Lichte der kirchlichen Tradition,
Theologie und Glaube, 1911; Sachliches und Sprachliches bei Makarius
von Aegypten, Innsbruck 1912. Ñúìíåíèÿ, ÷å “áåñåäèòå” ïðèíàäëå-
æàò íà ïðåï. Ìàêàðèé, èçêàçâà îùå Íåîôèò Êàïñîêàëèâèò ïðåç
ÕVIII â., íåãîâîòî ðàçñúæäåíèå å èçäàäåíî îò Äèîâóíèîòèñ, Àòè-
íà 1924. Îò íàé-íîâàòà êðèòè÷åñêà ëèòåðàòóðà âæ. A. Wilmart,
L’origine véritable des homélies pneumatiques, Revue d’ascét. et de mystique,
I. 1920; G. L. Marriott, The Messalians and the discovery of their Ascetic
book, Harvard theol. Review, 19, 1926; J. Stiglmayr, Pseudo-Makarius und
die After-mystik der Messarianer, Zeitschr. für die kathol. Theologie, 1925.
Ñðâ. Liber graduum e codicibus syriacis edid. D. Kmosco, Patrologia Syriaca,
t. III, P. 1926. Îò ðóñêàòà ëèòåðàòóðà: À. Áðîíçîâ, Ïðåï. Ìàêàðèé
Åãèïåòñêèé, ò. I, Ñïá. 1899; È. Â. Ïîïîâ, Ìèñòè÷åñêîå îïðàâäà-
íèå àñêåòèçìà â òâîðåíèÿõ ïðåï. Ìàêàðèÿ Åãèïåòñêàãî, Áîãîñë.
Âåñòíèê, 1904 è 1905; Èåðîä. Îíóôðèé, Ìèñòèêà ïðåï. Ìàêàðèÿ
Åãèïåòñêàãî, Ó÷åíî-áîãîñë. îïûòû ñòóäåíòîâ Êèåâñêîé ä. àêàä.,
â. ÕII, Ê. 1914. - 3. Ïàìåòíèöè îò IV-VI â.â. “Ëàâñàèê” â èçäà-
íèå íà C. Bulter, Texts and Studies, VI. 1-2, 1898, 1904; ñðâ. èçäàíèåòî
íà Lucot, P. 1912. Historia monachorum, ML 21; E. Preuschen, Palladius
und Rufinus, 1897; R. Reitzenstein, Historia monachorum und Historia
lausaica, Göttingen 1916; Das Athanasius Werk ueber das Leben des
365
Antonius, Sitzber. der Heidelb. Akademie der Wissensch., Phil.-hist.-Klasse
1904, VIII; Cotelerius, Ecclesiae Graecae Monumenta 1-3, P. 1677-1688;
Apophthegmata Patrum, Migne 65; ðóñê. ïðåâîä íà ïðåï. Åâñåâèé
(Îðëèíñêè), Ì. 1845. W. Bousset, Apophthegmata, Tübingen 1923; Das
Mönchtum der sketischen Wüste, Zeitschrift für die Kirchengeschichte 1923.
Òâîðåíèÿ ïðåï. Èîàííà Êàññèàíà ML 49; èìà ðóñêè ïðåâîä, Ì.
1892. Ñðâ. Äðåâåí Ïàòåðèê, èçëîæåí ïî ãëàâè, ðóñê. ïðåâ. Ì.
1874; 3 èçä. Ì. 1899; “Ëóã Äóõîâíûé”, ïðè Migne 67 (ñðâ. ML 74),
ðóñê. ïðåâ. íà Ôèëàðåò (Ãóìèëåâñêèé), Ì. 1848; ïðåâ. íà î. Ì.
Õèòðîâ, ÑÒÑË 1896; âæ. ñâÿù. È. Ñìèðíîâ, Îá àâòîðå Λειµων
Áîã. Âåñòí., 1915, ñåïò.; Ñèíàéñêèé Ïàòåðèê â äðåâíå-ñëàâÿíñêîì
ïåðåâîäå, Ñåðã. Ïîñ. 1917. - Ñú÷èíåíèÿòà íà Åâàãðèé âæ. ïðè
Migne, 40; íî îñîáåíî ïðè W. Frankenberg, Evagrius Pontikus, Abhandl.
d. Gesellschaft zu Göttingen, Ph.-hist. Kl., N. F. 13, 2. 1912, ñèðèéñêèÿ
òåêñò è íåìñêèÿ ïðåâîä; J. Hausherr, Les versions syriaque et armenienne
d’Euagre le Pontique, Orientalia christiana XXII. 2, 1931; Zöckler, Evagrius
Pontikus, 1893. - Ðóñêèÿ ïðåâîä íà íÿêîè ñú÷èíåíèÿ íà Åâàãðèé
èìà ⠓Äîáðîòîëþáèå”, ò. I. Òâîðåíèÿòà íà Íèë - Migne 79; ðóñêè
ïðåâîä 1-3, Ì. 1858; âæ. F. Degenhart, Der hl. Nilus Sinaits, sein Leben
und seine Lehre vom Mönchtum, Münst. 1915; Neue Beiträge zur Nilus-
Forschung, 1918; K. Heussi, Untersuchungen zu Nilus dem Asketen, Lpz.
1917. Òâîðåíèÿòà íà Ìàðêî Ïóñòèííèê ïðè Migne 65; ñðâ. Ïàïà-
äîïóëî-Êåðàìåâñ, Analecta, I; J. Kunze, Marcus Eremita, Lpz. 1895.
Ðóñêè ïðåâîä ⠓Äîáðîòîëþáèå”, ò. I; “Ñëîâî î êðåùåíèè”, Ì.
1858; À. Þðüåâñêèé, Ìàðê Ïóñòûííèê è åãî íîâîîòêðûòîå “ñëî-
âî ïðîòèâ íåñòîðèàí”, Êàçàíü 1900. Áë. Äèàäîõ, Òâîðåíèÿ ïðè
Migne 65, ñðâ. èçäàíèÿòà Ê. Ïîïîâ, Áëàæåííûé Äèàäîõ, åïèñêîï
Ôîòèêè äðåâíÿãî Ýïèðà è åãî òâîðåíèÿ, òîì I, Êàçàíü 1903 è
Weiss - Liebesdorf, Â. 1916. “Âîïðîñîîòâåòû” ïðåï. Âàðñàíóôèÿ è
Èîàííà, èçä. Íèêîäèìà Ñâÿòîãîðöà, ïðè Migne 88; ðóñêè ïðåâ.
Ì. 1895. Ñòàòèÿ çà ìíåíèÿòà íà Îðèãåí, Äèäèì è Åâàãðèé â
“Õðèñò. ×òåíèå”, ÕÕV, 1827. Òâîðåíèÿòà íà àââà Äîðîòåé ïðè
Migne 88; ðóñê. ïðåâ. Ì. 1895. Ñðâ. ñòàòèèòå íà S. Vailhé, Echos
d’Orient, VII-VIII, 1904-1905. Òâîðåíèÿòà íà àââà Èñàèÿ ñà èçä. íà
ñèðèéñêè îò Land, Analecta syriaca, t. III, íà ãðúöêè åç. â Èåðóñàëèì,
1911; ëàò. ïðåâîä å èçäàäåí îùå ïðåç 1574, ïðè Migne 40; ðóñêè
ïðåâ. ⠓Äîáðîòîëþáèå”, ò. I. Ñðâ. Kugener, Observations sur la vie
de l’ascéte Isaie, par Zacharie le Scholastique, Byz. Zeitsch. IX. 1900; S.
Vailhé, Un mystique monophysite, le moine Isaie, Echos d’Orient, IX, 1906.
- 4. Ïðåï. Èîàí Ëåñòâè÷íèê. Editio princeps, M. Raderus, P. 1633,
366
ïðè Migne 88 - äîñòà íåèçðÿäíî; íå å ïî-äîáðî Êîíñòàíòèíîïîëñê.
èçä. íà Ñîôðîíèé, 1833. Íà ðóñêè å ïðåâåæäàí íåâåäíúæ. Ïðåâîä
íà Ìîñê. äóõ. àêàä. ïðåç 1851 ã., ïðåâ. íà Îïòèíà ïóñòèí ïðåç
1862. Ñðâ. S. Vailhé, Echos d’Orient, VIII, 1905. - 5. Ïðåï. Èñààê
Ñèðèí. Ñèðèéñêèÿò òåêñò å èçä. îò P. Bedjan, Mar Isaacus Ninevita de
perfectione religiosa, P. 1909; ïî íåãî å è àíãë. ïðåâ. íà A. J. Wensinck,
Isaac of Nineveh, Mystic treatises, Abhandelingen der konikl. Akademie van
Wettenschappen, Af deling Letterkunde, N. Reeks deel XXIII. 1, Amst. 1923.
Ãðúöêèÿò ïðåâîä å èçäàäåí îò Íèêèôîð Òåîòîêè (âïîñë. åï. Àñò-
ðàõàíñêè) â Ëàéïöèã, ïðåç 1770 ã. Ðóñê. ïðåâ. â Õðèñò. ×òåíèÿ îò
äâàäåñåòòå ãîäèíè (íåïúëåí) è â èçä. íà Ìîñê. äóõ. aêàä., 3 èçä.
1911. Âæ. J. B. Chabot J. B., De S. Isaaci Ninevitae vita, scriptis et doctrina,
P. 1892; “Êíèãà öåëîìóäðèÿ” Èåçóäåíû èçä. Chabot, Mélanges
d’archéologie et d’histoire, Ecole française de Rome, XVI, 1896.
VII. Ïðåï. Ìàêñèì Èçïîâåäíèê. - Îñíîâíî èçäàíèå
Combefis (1648), ëèïñâàùèòå òóê ñú÷èíåíèÿ èçäàâà Oehler, Anecdota
graeca, ïðè Migne 90 è 91. Ñðâ. Ñ. Ë. Åïèôàíîâè÷, Ìàòåðèàëû ê
èçó÷åíèþ æèçíè è òâîðåíèé ïðåï. Ìàêñèìà Èñï., Ê. 1917 (îñî-
áåíî âàæíî å èçñëåäâàíåòî çà “ñõîëèèòå” êúì Àðåîïàãèòèêèòå).
“Î Áîãîñëîâèè ê Ôàëàñèþ, I è II, ïåðåâåäåíû â Õðèñò. ×òåíèè”
1830 è 1835 ã.ã.; “Òàéíîâîäñòâî” â ò. I îò “Ïèñàíèÿ ñâ. îòöåâ,
îòíîñÿùèõñÿ ê èñòîëêîâàíèþ ïðàâ. Áîãîñëóæåíèÿ”, 1855; íîâîòî
èçä. íà “Òâîð. ïðåï. Ìàêñèìà” â ïðåâ. íà Ì. Ä. Ìóðåòîâ è Ñ. Ë.
Åïèôàíîâè÷ çàïî÷âà åäâà ïðåç 1915 ã. (ïóáëèêóâàí å ò. I, Æè-
òèå â ðàçë. ðåä.). Âæ. (Ì. Çåôèðîâ) Æèçíü ïðåï. Ìàêñèìà
Èñïîâåäíèêà, Ïðàâ. Ñîá. 1857; H. Straubinger, Die Christologie des
hl. Maximus Confessor, Bonn. 1906; Èâ. Îðëîâ. Òðóäû ñâ. Ìàêñèìà
Èñïîâåäíèêà ïî ðàñêðûòèþ äîãìàòè÷. ó÷åíèÿ î äâóõ âîëÿõ â
Õðèñòå, Ñïá. 1888; Ñ. Ë. Åïèôàíîâè÷. Ïðåï. Ìàêñèì Èñïîâåä-
íèê è âèçàíòèéñêîå áîãîñëîâèå, Ê. 1915; M. Viller, Aux sources de la
spiritualité de St. Maxime, Rev. d’Asc. et de Mystique, 1930; Th. Disdier ñ
ðåä ñòàòèè â Echos d’Orient, 1929-1930 ã.
VIII. Ïðåï. Èîàí Äàìàñêèí. - Îñíîâíî èçäàíèå M. Lequien,
1712; ïðè Migne, 94-96. Ðóñê. ïðåâîä â èçä. íà ÑÏÁ. Àêàäåìèÿ,
èçëÿçúë å ñàìî I òîì, 1913; òî÷íî èçëîæåíèå èìà è â äðóãè ïðåâî-
äè (Ìîñê. äóõ. àêàä. 1844 è íà À. Áðîíçîâ, 1894). - J. Langen,
Johannes von Damascus, 1879; J. H. Lupton, s. v. â Dictionary of christian
Biografy (Smith a. Wace), v. 3; K. Holl. Die Sacra Parallela des Johanus
Damaszenus TU XVI. 1, Lpz. 1897; J. Bilz, Die Trinitätslehre des Johannes
v. Damascus, Paderborn 1909 (=Kirch-Ehrhard Forschungen IX); P. Mignes,
367
Zum Gebrauch des Schriften “De fide orthodoxa” des Joh. Damascenus in
der Scholastik Theol. Quartalschr. 96, 1914. Êúì èñòîðèÿòà íà èêîíî-
áîð÷åñêèÿ ñïîð âæ. Schwarzlose, Der Bilderstreit, Gotha 1890; E. J.
Martin, A history of the iconoclastic controversy, London 1930; ñòàòèèòå
íà Ã. À. Îñòðîãîðñêèé â Seminarium Kondakovianum, I è II. Îùå
Í. Áîãîðîäñêèé, Ó÷åíèå ñâ. Èîàííà Äàìàñêèíà îá èñõîæäåíèè
Ñâ. Äóõà, Ñïá. 1879.

 òîçè óêàçàòåë ñàìî â íÿêîè ñëó÷àè ñà îòáåëÿçàíè ñòàòè-

èòå îò ðàçëè÷íè ðå÷íèöè è äðóãè ñïðàâî÷íè èçäàíèÿ. Èìåííî â
òÿõ ñëåäâà äà ñå òúðñÿò è ïîâå÷å óêàçàíèÿ. Íàëîæè ñå ïðè èçäà-
íèåòî è íà òîçè âèïóñê îò ìîèòå ëåêöèè äà ñå îòêàæà îò áåëåæ-
êèòå ïîä ëèíèÿ è íàó÷íèÿ àïàðàò ïîðàäè òåõíè÷åñêè ïðè÷èíè, çà
äà íå ñå îñêúïÿâà êíèãàòà è äà íå ñå ðèñêóâà ñàìàòà âúçìîæíîñò
äà áúäå èçäàäåíà. Åäâà ëè íÿêîé ïîâå÷å îò àâòîðà ñúæàëÿâà çà
íåîáõîäèìîñòòà îò òàêèâà ñúêðàùåíèÿ.
Åñåíòà íà 1932 ã.

368
 ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ

I
ÏÚÒÈÙÀÒÀ
ÍÀ ÂÈÇÀÍÒÈÉÑÊÎÒÎ ÁÎÃÎÑËÎÂÈÅ................ 3

II
ÑÂÅÒÈ ÊÈÐÈË ÀËÅÊÑÀÍÄÐÈÉÑÊÈ ............... 57
1. ÆÈÒÈÅ .................................................................. 57
2. ÒÂÎÐÅÍÈß ............................................................ 67
3. ÁÎÃÎÑËÎÂÈÅ ....................................................... 70
4. ÄÎÌÎÑÒÐÎÈÒÅËÑÒÂÎ ......................................... 81

III
ÁËÀÆÅÍÈ ÒÅÎÄÎÐÈÒ ................................... 100
1. ÆÈÂÎÒ ................................................................ 100
2. ÑÚ×ÈÍÅÍÈß ....................................................... 112
3. ÈÇÏÎÂÅÄÀÍÈÅ ................................................... 120

IV
CORPUS AREOPAGITICUM ............................. 130
1. ÕÀÐÀÊÒÅÐ ÍÀ ÏÀÌÅÒÍÈÊÀ ............................... 130
2. ÏÚÒÈÙÀÒÀ ÍÀ ÁÎÃÎÏÎÇÍÀÍÈÅÒÎ .................. 138
4. ÁÎÃÎÑËÓÆÅÍÈÅ ................................................ 158

V
ÏÈÑÀÒÅËÈÒÅ ÎÒ VI È VII ÂÅÊ ...................... 163
1. ËÅÎÍÒÈÉ ÂÈÇÀÍÒÈÉÑÊÈ ................................. 163
2. ÏÎËÅÌÈÑÒÈÒÅ ÎÒ VI È VII ÂÅÊ ...................... 177
3. ÑÁÎÐÍÈÖÈ ......................................................... 183

369
VI
ÎÒÖÈÒÅ ÀÑÊÅÒÈ ........................................... 194
1. ÍÀ×ÀËÎ ÍÀ ÌÎÍÀØÅÑÒÂÎÒÎ .......................... 194
2. “ÄÓÕÎÂÍÈ ÁÅÑÅÄȔ ......................................... 203
3. ÏÀÌÅÒÍÈÖÈ ÎÒ IV - VI ÂÅÊ ............................ 224
4. ÏÐÅÏÎÄÎÁÍÈ ÈÎÀÍ ËÅÑÒÂÈ×ÍÈÊ ................. 250
5. ÏÐÅÏÎÄÎÁÍÈ ÈÑÀÀÊ ÑÈÐÈÍ ........................... 260

VII
ÏÐÅÏÎÄÎÁÍÈ ÌÀÊÑÈÌ ÈÇÏÎÂÅÄÍÈÊ ........ 273
1. ÆÈÒÈÅ È ÒÂÎÐÅÍÈß ......................................... 273
2. ÎÒÊÐÎÂÅÍÈÅ...................................................... 280
4. ÏÚÒßÒ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ ............................................. 308

VIII
ÏÐÅÏÎÄÎÁÍÈ ÈÎÀÍ ÄÀÌÀÑÊÈÍ ................. 321
1. ÆÈÒÈÅ È ÒÂÎÐÅÍÈß ......................................... 321
2. ÁÎÃÎÑËÎÂÑÊÀ ÑÈÑÒÅÌÀ .................................. 325

ÁÈÁËÈÎÃÐÀÔÈß ................................................. 360

370
 ÏÐÎÒÎÈÅÐÅÉ
ÃÅÎÐÃÈ ÔËÎÐÎÂÑÊÈ
ÈÇÒÎ×ÍÈÒÅ ÎÒÖÈ
îò V äî VIII âåê
Ðóñêà, ïúðâî èçäàíèå

Ïðåâîä: Ñòåëà Âåë÷åâà, Ñëàâà ßíàêèåâà

Ðåäàêòîð: Ñëàâà ßíàêèåâà
Êîðåêòîð: Ëèëè Áîðèñîâà

ISBN 954-90217-7-7

ÈÇÄÀÒÅËÑÒÂÎ

ÒÀÂÎÐ
371
372