Najstarija užička zgrada (drugi deo)

Od Predrag Kovačević - 02/10/2018

Istoričarka umetnosti dr Gordana Lazić piše:

“Zgrada Načelstva je građena u stilu klasicizma, koja označava

dosledno oživljavanje klasične starine i težnje ka neprolaznoj
lepoti antičkih ideala. Ovo stalno razdoblje koje se u Evropi
završava oko 1830, kod nas je prihvaćeno u skromnijem obliku, u
vreme prve vlade Miloša Obrenovića. Prvi znaci klasicizma su
upravo na javnim građevinama vojnog ili administrativnog
Trg Svetog Save pedesetih
karaktera, odnosno na zgradama kasarni ili magistrata. Iako
zgrada užičkog načelstva nema tipičnih osobenosti klasicizma,
zabata i trema sa stubovima, ipak je uticaj ovog stila dominatan. Zgrada je spratna, po horizontali
podeljena jakim kordonskim vencem. U rasporedu zidanih otvora, vrata i prozora, naglašena je
težnja ka simetriji. Središnji rizalit i uglovi zgrade markirani su imitacijom rustičnih, kamenih
blokova. U odnosu na predhodni barokni stil, fasade su glatke i oskudnije ukrašene. Prozorski
okviri su lučni, sa naglašenim temenom luka. Sa zapadne strane, prema Slanuši, još uvek se
nalaze prvobitni kontrafori koji učvršćuju elbu konstrukcije zgrade. Današnji izgled podrazumeva
obnovljenu fasadu i nivo ulice koji je dosta viši od prvobitnog, tako da se donja ivica prozora
nalazi tik iznad tla. Zgrada je čeonom stranom okrenuta ka Trgu Svetoga Save, a sa bočne strane
omeđena sporednim ulicama.

Posle dobijanja autonomije hatišerifom 1830, započinje izlazak

srpske arhitekture iz okvira orjentalnog. Užičko Okružno načelstvo
građeno je u stilu neoklasicizma koji se primenjivao na objektima
vojnog i administrativnog karaktera u Miloševo doba. I užičko
staro okružno načelstvo građeno je u stilu koji teži miru, harmoniji
i ozbiljnosti, uz poštovanje neprolaznih ideala antičke lepote. Ova
Trg Svetog Save sa najstarijom
zgrada će najaviti to što se dogodilo posle požara 1862. i užičkom zgradom u novije vreme
proterivanja turskih podanika u Bosnu, taj novi evropski model
urbanizacije u Užicu. Užice se naglo urbanizuje i ekonomski
napreduje, što je izvršilo uticaj na način života trgovačkih i zanatliskih porodica, kao i doseljenog
stanovništva iz pograničnih varoši u Turskoj i raznih mesta Srbije. Bili su to činovnici i zanatlije
novijih vrsta zanata. U to vreme užički trgovci pokazuju svoje bogastvo podizanjem novih kuća
spratnih “na dva boja”, od tvrdog materijala, dobro građene. Počinju da se raskošno oblače, šiju
turska i evropska odela od domaćih i uvezenih materijala, započinje stvaranje užičkog gospodskog
sveta. Uglavnom je prestala gradnja potpuno drvenih kuća. Pojavlju se lake kuće bondručnih
konstrukcija na spratu i tvrdih prizemnih delova. Pokrivene su ćeramidom umesto šindre. Taj
način gradnje i u Užicu dobija pun zamah na prelazu dva veka, osnivanjem građanskih esnafa. To
uslovljava podizanje higijenskih i tehničkih standarda, priliv stranog kapitala koji omogućava nove
investicije. veliki broj mladih ljudi školovanih u Minhenu, Beču, Cirihu, pa i u Parizu i Budimpešti,
bilo je sposobno da prenese dostignuća razvijenih evropskih zemalja.

Ova zgrada je imala poveći značaj u stvaranju užičke čaršije. Oko

nje je nastalo ekonomsko i društveno središte grada sa pijacom i
poslovnim objektima. Nakon velikog požara 1862. godine, zatim
oslobođenja Užica od otomanske okupacije i urbanističke
rekonstrukcije grada, ekonomsko središte se postepeno izmešta u
drugi deo grada, prateći novo težište naselja, na Žitnu pijacu, dok
Zgrada komande
prostor ispred objekta Komande ostaje forum društvenog života
grada. Tokom 20. veka zona oko Komande postaje prosvetni
centar grada i upravnog okruga, tako da se u njenoj blizini grade zgrade potrebne prosveti.
Arhitektura zgrade je predstavljala uzor stanovništvu kako treba graditi
zgrade u Užicu. Uz arhitektonski i urbanističku značaj ova sačuvana
najstarija užička zgrada je imala veliki politički i vojni značaj zbog
institucija koje su se u njoj nalazile. Nakon iseljavanja Turaka iz Užica
1862. godine, u Užicu je osnovana Vojnoteritorijalna komanda. Njen
naziv i struktura se menjala, ali je u suštini bila Užička okružna
komanda, čiji je zadatak bio evidencija i mobilizacija za potrebe
operativnih jedinica. Osamdesetih godina 19. veka u Užicu je bio štab
Ibarske divizije Drinskog korpusa narodne vojske. Nešto kasnije je
formiran štab 4. bataljona Drinskog pešadijskog puka, čiji je starešina
bio kapetan I klase Mihailo Radulović. Pred Balkanske ratove, u skladu
sa organizacijom vojske, u Užicu se nalazila Vojnoteritorijalna komanda
užičke pukovske vojne oblasti, koja je imala četiri bataljonska sreza Zanimljiv prozor na najstarijoj
užičkoj zgeadi
(Ivanjica, Čajetina, Bajina Bašta i Požega). Od trupnih komandi u Užicu
se nalazila komanda (koja je povremeno menjala lokaciju) i jedan
bataljon 4. pešadijskog puka „Stevan Nemanja.

Predrag Kovačević
https://uzicanstveno.rs/o-nama/

Prethodno: muzički urednik, di džej, direktor u TV 5 Užice... Danas pisac, hroničar Užica, novinar koji teži mudroj
misli. Objavljuje na različitim medijima.