Μαθηματικά Γ Λυκείου

Παπαδόπουλος Παναγιώτης
Στο συγκεκριμένο τεύχος περιέχεται
όλη η θεωρία και μια συλλογή ασκήσεων
για τα Μαθηματικά προσανατολισμού της Γ΄ Λυκείου.
Δεν αντικαθιστά το σχολικό βιβλίο
αλλά λειτουργεί ως συμπλήρωμά του
για την καλύτερη κατανόηση
και εμβάθυνση των μαθηματικών εννοιών
που διαπραγματεύεται το σχολικό βιβλίο.
Σεπτέμβριος 2018
[2]
§ 1.1 – 1.2 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ - ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
Το σύνολο των πραγματικών αριθμών
Το σύνολο των φυσικών αριθμών είναι: ΙΝ={0, 1, 2, 3, …}

Το σύνολο των ακεραίων αριθμών είναι: Ζ={ …, −2, −1, 0, 1, 2, …}
Ρητοί αριθμοί ονομάζονται οι αριθμοί που μπορούν να γραφούν ως κλάσματα με αριθμητή και
α
παρονομαστή ακεραίους αριθμούς. Το σύνολο των ρητών αριθμών είναι: Q={ / α, βZ με β≠0}
β
Το σύνολο των πραγματικών αριθμών IR αποτελείται από όλους τους ρητούς και άρρητους
αριθμούς και ως γνωστόν μπορεί να παρασταθεί με τη βοήθεια του άξονα των πραγματικών αριθμών.
Για τα σύνολα ΙΝ, Ζ, Q και IR ισχύει: ΙΝ  Ζ  Q  IR .
Παρατήρηση : Τα σύνολα ΙΝ −{0}, Ζ−{0}, Q−{0}, IR −{0} τα συμβολίζουμε συντομότερα με

ΙΝ* , Ζ*, Q*, IR * αντίστοιχα.
Ταυτότητες
α  β 2  α 2  2αβ  β 2 α  β 2  α 2  2αβ  β 2
α 2  β 2  α  β α  β  α  β  γ 2  α 2  β 2  γ 2  2αβ  2βγ  2γα
α  β 3  α 3  3α 2β  3αβ 2  β 3 α  β 3  α 3  3α 2β  3αβ 2  β 3
α 3  β 3  α  β  α 2  αβ  β 2  α 3  β 3  α  β  α 2  αβ  β 2 
α  β  γ 3  α 3  β 3  γ 3  3 α  β β  γ γ  α 

α ν  β ν  α  β  α ν 1  α ν 2 β    αβ ν 2  β ν 1  για κάθε νΙΝ*
[3]
Ταυτότητα Euler : α 3  β 3  γ 3  3αβγ 
1
2

α  β  γ   α  β 2  β  γ 2  γ  α 2 
Αν α  β  γ  0 ή α  β  γ τότε η ταυτότητα του Euler παίρνει την εξής
απλή μορφή: α 3  β 3  γ 3  3αβγ
Επίσης χρήσιμες είναι οι ταυτότητες:

α 2  β 2  α  β   2αβ α 3  β 3  α  β   3αβ α  β 
2 3
και
Απόλυτη τιμή πραγματικού αριθμού
ΟΡΙΣΜΟΣ Η απόλυτη τιμή ενός πραγματικού αριθμού α, συμβολίζεται με α και

ορίζεται ως εξής:
 α, αν α  0
α 
 α, αν α  0
Μερικές από τις βασικές ιδιότητες της απόλυτης τιμής είναι οι εξής:
2
 α  α2
 α2  α
  α α α
α α
 αβ  α β και  (αν β  0 )
β β
 Αν θ  0 τότε x  θ  θ  x  θ
 Αν θ  0 τότε x  θ  x  θ ή x  θ
 α  β  αβ  α  β
Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Ονομάζουμε πραγματική συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α (Α IR) μια δια-
δικασία με την οποία κάθε στοιχείο xA αντιστοιχίζεται σε ένα μόνο πραγ-
ματικό αριθμό y.
Το y ονομάζεται τιμή της f στο x και συμβολίζεται με f(x).
[4]
Παρατηρήσεις : α) Η μεταβλητή x ονομάζεται ανεξάρτητη μεταβλητή ενώ η y ονομάζεται
εξαρτημένη μεταβλητή.
β) Το πεδίο ορισμού Α μιας συνάρτησης, είναι το σύνολο όλων των τιμών του x, για
τις οποίες ο τύπος της συνάρτησης έχει νόημα. Το πεδίο ορισμού μιας συνάρ-
τησης f συμβολίζεται με Df ή Αf.
γ) Το σύνολο που έχει ως στοιχεία τις τιμές της f για όλα τα xA, λέγεται σύνολο
τιμών της f και συμβολίζεται με f(A), δηλαδή:
f(A)={y / y=f(x) για κάποιο xA }
δ) Όταν σε μία συνάρτηση δεν δίνεται το πεδίο ορισμού της, πρέπει να το προσδιο-
ρίσουμε, βρίσκοντας το σύνολο όλων των πραγματικών αριθμών για τους οποί-
ους ο τύπος της συνάρτησης έχει νόημα.
ε) Για την εύρεση του πεδίου ορισμού μιας συνάρτησης της οποίας μας δίνεται ο
τύπος, σημειώνουμε ότι:
 οι πολυωνυμικές συναρτήσεις έχουν πεδίο ορισμού το IR. Το ίδιο συμβαίνει
και για τις συναρτήσεις ημx, συνx και αx

 οι παρονομαστές, όπου κι αν αυτοί εμφανίζονται, πρέπει να είναι διάφοροι
του μηδενός
 οι υπόριζες ποσότητες πρέπει να είναι μεγαλύτερες ή ίσες του μηδενός
 όπου παρουσιάζονται λογάριθμοι logf(x) ή lnf(x) πρέπει να ισχύει f(x)>0.
στ) Για να οριστεί πλήρως μια συνάρτηση f, πρέπει να είναι γνωστά δύο στοιχεία:
 το πεδίο ορισμού της
 ο τύπος της, δηλ. η τιμή της για κάθε x του πεδίου ορισμού της.
Γραφική παράσταση συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Θεωρούμε τη συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α. Το σύνολο των σημείων

Μ(x, f(x)) για κάθε xA, λέγεται γραφική παράσταση της f και συμβο-
λίζεται συνήθως με Cf.
Ο τύπος y  f ( x ) της συνάρτησης, επαληθεύεται μόνο από τις συντεταγμένες των σημείων της γρα-
φικής της παράστασης. Επομένως ο τύπος y  f ( x ) είναι η εξίσωση της γραφικής παράστασης της f.
Παρατηρήσεις : α) Κάθε xA αντιστοιχίζεται σε ένα μόνο yIR , συνεπώς δεν υπάρχουν σημεία
της γραφικής παράστασης της f που να έχουν την ίδια τετμημένη. Άρα κάθε
κατακόρυφη ευθεία τέμνει τη γραφική παράσταση μιας συνάρτησης σε ένα το
πολύ σημείο.
[5]
β) Το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο των τετμημένων της Cf.
γ) Το σύνολο τιμών της f είναι το σύνολο των τεταγμένων της Cf.
δ) Η τιμή της f στο x0A είναι η τεταγμένη του σημείου τομής της ευθείας
x  x 0 με τη Cf.
ε) Τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων δύο συναρτήσεων f και g βρί-

y  f (x)
σκονται από τη λύση του συστήματος: 
y  g(x )
στ) Τα κοινά σημεία της Cf μιας συνάρτησης f με τον άξονα xx΄ βρίσκονται από
y  f (x)
τη λύση του συστήματος: 
y  0
[6]
ζ) Τα κοινά σημεία της Cf μιας συνάρτησης f με τον άξονα yy΄ βρίσκονται από
y  f (x)
τη λύση του συστήματος: 
x  0
η) Για να βρούμε τη σχετική θέση των γραφικών παραστάσεων Cf, Cg των συ-
ναρτήσεων f, g αντίστοιχα, μελετάμε το πρόσημο της διαφοράς f(x)g(x)
(xDf  Dg). Επομένως:
 αν f ( x )  g( x )  0 για κάθε x ενός διαστήματος Δ, τότε στο Δ η Cf είναι ψη-
λότερα από τη Cg.
 αν f ( x )  g( x )  0 για κάθε x ενός διαστήματος Δ, τότε στο Δ η Cf είναι χαμη-
λότερα από τη Cg.
θ) Η γραφική παράσταση της | f | αποτελείται από τα τμήματα της Cf που είναι
πάνω από τον άξονα xx  και από τα συμμετρικά σημεία ως προς τον xx  της Cf
που βρίσκονται κάτω από αυτόν.
ι) Η γραφική παράσταση της f είναι συμμετρική της γραφικής παράστασης της

f ως προς τον xx  .
ια) Κατακόρυφη μετατόπιση γραφική παράστασης:

 Η γραφική παράσταση της συνάρτησης g( x )  f ( x )  c , προκύπτει από την
κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα πάνω.

 Η γραφική παράσταση της συνάρτησης g( x )  f ( x )  c , προκύπτει από την
κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα κάτω.
[7]
ιβ) Οριζόντια μετατόπιση γραφική παράστασης:
 Η γραφική παράσταση της συνάρτησης g( x )  f ( x  c) , προκύπτει από την
οριζόντια μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα αριστερά.
 Η γραφική παράσταση της συνάρτησης g( x )  f ( x  c) , προκύπτει από την
κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα δεξιά.
Γραφικές παραστάσεις βασικών συναρτήσεων
 Πολυωνυμική συνάρτηση f ( x)  αx  β
 Πολυωνυμική συνάρτηση f ( x )  αx 2
[8]
 Πολυωνυμική συνάρτηση f ( x )  αx 3
α
 Ρητή συνάρτηση f(x)=
x
 Η συνάρτηση f(x)= x
[9]
 Η συνάρτηση f(x)= | x |
 Εκθετική συνάρτηση f(x) = αx
 Λογαριθμική συνάρτηση f(x) = logαx
[10]
 Τριγωνομετρικές συναρτήσεις
Ιδιότητες λογαρίθμων
 log x  y  x  10 y και ln x  y  x  e y
 log 10  1 και ln e  1
 log 1  0 και ln 1  0
 log x  log y  x  y και ln x  ln y  x  y
 log x  log y  x  y και ln x  ln y  x  y
 log x 1 x 2   log x 1  log x 2 και ln x1x 2   ln x1  ln x 2
x1 x
 log  log x 1  log x 2 και ln 1  ln x 1  ln x 2
x2 x2
 log x κ  κ log x και ln x κ  κ ln x
Όλες οι παραπάνω ιδιότητες ισχύουν με την προϋπόθεση ότι οι λογάριθμοι έχουν νόημα.
[11]
Άρτια – Περιττή συνάρτηση
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f:AIR ονομάζεται άρτια όταν για κάθε xA ισχύει:
 xA
 f ( x )  f ( x )
Η γραφική παράσταση μιας άρτιας συνάρτησης είναι συμμετρική ως προς τον άξονα yy  .
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f:AIR ονομάζεται περιττή όταν για κάθε xA ισχύει:
 xA
 f (x)  f (x)
Η γραφική παράσταση μιας περιττής συνάρτησης είναι συμμετρική ως προς την αρχή των αξόνων.
Παρατήρηση : Αν f είναι περιττή συνάρτηση με πεδίο ορισμού Α και 0Α, τότε:

f (0)  f (0)  f (0)  f (0)  2f (0)  0  f (0)  0
Ισότητα συναρτήσεων
ΟΡΙΣΜΟΣ Δυο συναρτήσεις f και g λέγονται ίσες όταν:

 έχουν το ίδιο πεδίο ορισμού Α
 για κάθε xA ισχύει f(x)=g(x)
Παρατήρηση : Θεωρούμε δυο συναρτήσεις f, g και τα πεδία ορισμού τους Α, Β με Α≠Β. Αν

υπάρχει ένα υποσύνολο Γ των Α, Β έτσι ώστε για κάθε xΓ να ισχύει f(x) =g(x),
τότε λέμε ότι οι συναρτήσεις είναι ίσες στο Γ.
[12]
Πράξεις με συναρτήσεις
Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g με πεδίο ορισμού Α, Β αντίστοιχα. Ορίζουμε τις ακόλουθες πράξεις
μεταξύ των συναρτήσεων:
 Πρόσθεση: (f+g)(x) = f(x) + g(x) με Df+g = AB
 Αφαίρεση: (fg)(x) = f(x)  g(x) με Dfg = AB
 Πολλαπλασιασμός: (fg)(x) = f(x)g(x) με Dfg = AB
f  f (x)
 Διαίρεση:  ( x )  με D f = {xAB / g(x)0}
g g( x ) g
Σύνθεση συναρτήσεων
Αν f, g είναι δυο συναρτήσεις με πεδία ορισμού Df και Dg αντίστοιχα, τότε ονομάζουμε σύνθεση της
f με τη g και τη συμβολίζουμε gοf τη συνάρτηση με τύπο g  f ( x )  gf ( x ) 
Το πεδίο ορισμού της gοf είναι Dgοf ={xDf / f(x)Dg}
Παρατηρήσεις : α) Γενικά ισχύει fοg  gοf

β) Αν f, g, h είναι τρεις συναρτήσεις και ορίζεται η fο(gοh), τότε ορίζεται και η
(fοg)οh και ισχύει: (fοg)οh=fο(gοh)
γ) Είναι προφανές πως η συνάρτηση gοf ορίζεται αν f (A)  D g  .
[13]
Ασκήσεις
Πεδίο ορισμού συνάρτησης
1. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

α) f ( x )  x 2  2 x  7
 π Η εύρεση του πεδίου ορισμού μιας

β) g(x )  ημx  συν  x    x 9
 8 συνάρτησης, γίνεται πριν από
γ) h(x)  3  συνx  ημx οποιαδήποτε πράξη ή απλοποίηση

δ) φ( x )  ln 4x 2  2x  1  του τύπου της.

x 1 x  ημx
α) f ( x )  β) g( x ) 
2x  3x  1
2
3x  4x 2  x  2
3
x 1 x 3 x2  3 x2  3
γ) h ( x )   2 δ) φ( x )  
x  3x  2 x  5x  6
2
x 3  x 2  x  1 x 3  x 2  4x  4
3. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

1 1 2x  1
α) f ( x )   β) g( x ) 
x 3 x 5 x2  4
x 1 x2 x 1
γ) h ( x )   2 δ) φ( x )  
x  9 x 1
2
x x 2 x 3
2
4. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

1 e x  συν x
α) f ( x )  β) g ( x ) 
2
3 x
ex 1 x
5. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

2ημx - 1 x  πx
α) f ( x )  β) g( x ) 
ημ2x  συν2x - 1 3ημx  3συν x

5x 2  x  6 ημx
α) f ( x )  β) g( x ) 
x2 1 x x  4 x 2  5x  2
3
[14]
x2
γ) h ( x )  3 x  e  4 2e  x δ) k ( x )  3
4x
x7
ε) φ( x )  στ) q ( x )  1  3  x
x x

1 | 3  x | 3
9  x2
α) f ( x )  β) g( x ) 
| x | 1 | x | 2  1
8. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

5x x3
α) f ( x )  ln β) g ( x )  ln
x7 x5
x2 x 1 5  4x  x 2
γ) h ( x )  ln  3 log δ) φ( x ) 
5x x 3 ln x

α) f (x)  ln e 2 x  1  e e x  e  β) g( x ) 
2x  x
ln x  e   1
 1 
γ) h ( x )  ln  ln  2  δ) k ( x )  
ln 4 x 2  5x  1 
 x 
ε) φ(x )  ln  x 2  2x  2  x  1 στ) q( x )  e x  e  2  ln x

 
α) f ( x ) 
x2  x
β) g( x ) 
1

 ln x 2  5x  4 
2 4x
 18  4 x  32 x  25
2
x2  x 1 x2  x  5
γ) h ( x )  δ) φ( x ) 
9 x  4  3 x 1  27 2 log( x  1)  3
 x 3
 , αν x  α 2  1
11. Δίνεται ο τύπος f ( x )   x 2  x  1 . Να προσδιορίσετε τις τιμές του
x ln 2  ημx  , αν x  α  α  3
3

αIR , ώστε η f να είναι συνάρτηση.
x2 1
12. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  . Να προσδιορίσετε τις τιμές του
x 2  λx  4λ  7
λIR, ώστε η f να έχει πεδίο ορισμού το IR .
[15]
Γραφική παράσταση συνάρτησης
13. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

α) f ( x )  x  2 β) g( x )  x  2
γ) h(x)  ln x  1 δ) f (x)  ln( x  1)

1
α) f (x)   ln x β) g ( x )  
| x  2|
γ) h ( x )  2 x δ) φ( x )  συν x

2x 2  7 x  4 xe x 1  4e  e x
α) f ( x )  β) g ( x ) 
2x  1 4x
1 1
ln  x ln
x x xημx  π  πημx  x
γ) h ( x )  δ) φ( x ) 
1 x xπ

α) f ( x )  x  2  x β) g( x )  x x  2

α) f ( x )  ημx β) g(x )  | ln x |

 π
α) f (x )  ημ x   β) g ( x )  ln x  1
 2
19. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:

 x3 , x  0  ημx , x  0 , π 
α) f ( x )   β) g ( x )  
 x , x  0 1  συν x , x  [  π, 0)
20. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:

 x 2  4x  4 , x  2  e x 2 , x2
α) f ( x )   β) g( x )  
ln( x  1) , x2 ημ ( x  2)  1 , x2
[16]
συν x  συν x
α) f (x)  x 2  3x  2  x  2 β) g ( x )  , x[0, π]
2

α) f (x)  ln | x | β) g(x)  | συν x | , x[0, π]
2
 , x0
23. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x
ln( x  1)  1, x  0
α) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f.

β) Με τη βοήθεια της γραφικής παράστασης, να προσδιορίσετε το σύνολο τιμών της f.
γ) Να βρείτε το πλήθος των ριζών της εξίσωσης f ( x )  α , για τις διάφορες τιμές του αIR .
24. Αν η γραφική παράσταση της συνάρτησης f ( x )  αx 2  βx  3 διέρχεται από τα σημεία

Α(2, 5) και Β(1, 4) τότε:
α) να βρείτε τους α, β
β) να βρείτε τα κοινά σημεία της Cf με τον άξονα xx΄
γ) να γίνει η γραφική παράσταση της f.
25. Να ορίσετε τη συνάρτηση f της οποίας η γραφική παράσταση είναι:
Στη συνέχεια να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης.
[17]
26. Να ορίσετε τη συνάρτηση f της οποίας η γραφική παράσταση είναι:
Στη συνέχεια να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 6 (Α΄ Ομάδας), 1, 5 (B΄ Ομάδας)
Εύρεση τύπου συνάρτησης
27. Δίνεται ορθογώνιο παραλληλόγραμμο με εμβαδόν 30 m2 . Να εκφράσετε την περίμετρο του

ορθογωνίου σε συνάρτηση με το μήκος του.
28. Δίνεται ένα ορθογώνιο φύλλο λαμαρίνας με διαστάσεις 1,5m και 50cm. Από τις γωνίες
κόβονται τέσσερα ίσα τετράγωνα και στη συνέχεια οι πλευρές διπλώνονται προς τα επάνω,
προκειμένου να σχηματιστεί ένα δοχείο σχήματος ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου (ανοιχτό από
πάνω). Να ορίσετε τη συνάρτηση που εκφράζει:
α) το εμβαδόν της επιφάνειας του δοχείου
β) τον όγκο του δοχείου
29. Θέλουμε να τυπώσουμε σελίδες εμβαδού 600 cm2 έτσι ώστε τα περιθώρια του κειμένου να
είναι 3cm πάνω και κάτω και 2cm δεξιά και αριστερά. Να εκφράσετε το εμβαδόν που μπορεί να
καταλάβει το εκτυπωμένο κείμενο, ως συνάρτηση του πλάτους της σελίδας.
30. Δίνεται η ευθεία (ε): 2x  y  1  0 . Να ορίσετε τη συνάρτηση που εκφράζει την απόσταση
οποιουδήποτε σημείου της (ε) από την αρχή των αξόνων.
[18]
31. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  x  1 . Να ορίσετε τη συνάρτηση που εκφράζει την
απόσταση οποιουδήποτε σημείου της γραφικής παράστασης της f από τo σημείο Α(0, 1).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 2, 3, 4, 9 (Β΄ Ομάδας)
Σημεία τομής γραφικών παραστάσεων – Σχετικές θέσεις
32. Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα σημεία τομής των γραφικών παραστάσεων των παρακάτω
συναρτήσεων με τους άξονες:
α) f ( x )  x 2  4x  5 β) g( x )  4 x  2  9  4 x  16  5 x
4x x 3  2x 2  x  2
γ) h ( x )  δ) φ( x ) 
x  5x  4
2
x 1
 
ε) p( x )  ln x 2  1  ln 2x στ) q(x)  ημ 2x  1
33. Να βρείτε για ποιες τιμές του x IR, η γραφική παράσταση της συνάρτησης f βρίσκεται πάνω
από τον άξονα xx΄, όταν:
1 x 
α) f ( x )  4x 3  5x 2  7 x  2 β) f ( x )  ln  
1  x 
34. Να βρείτε για ποιες τιμές του x IR, η γραφική παράσταση της συνάρτησης f βρίσκεται κάτω
από τον άξονα xx΄, όταν:
x2 1
α) f (x )  5x 2  1  6x β) f ( x ) 
x2  x
35. 1
2
Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει 4f 3 (x)  4f 2 (x)  f (x)  ημx  e x για
κάθε x IR. Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f είναι κάτω από τον άξονα xx΄.
36.  
Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  ln e 2 x  2 και g( x )  x . Να προσδιορίσετε για ποιες τιμές
του x IR, η γραφική παράσταση της συνάρτησης f βρίσκεται κάτω από τη γραφική παράσταση
της συνάρτησης g.
37. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  x 2  2x και g( x )  5  2x . Να προσδιορίσετε για ποιες

τιμές του x IR, η γραφική παράσταση της συνάρτησης f βρίσκεται πάνω από τη γραφική παρά-
σταση της συνάρτησης g.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 2, 3 (Α΄ Ομάδας)
[19]
Σύνολο τιμών συναρτήσεων
38. Να βρείτε τα σύνολα τιμών των συναρτήσεων:

x2 7x
α) f ( x )  , x[4, 6] β) g ( x )  , x[5, 7]
x 3 x2  9
39. Να προσδιορίσετε τα σύνολα τιμών των συναρτήσεων:

2x 1 3
α) f ( x )  ln , x  ,  β) g( x )  x 2  1
x 2 2

6  x, x2  x 2  1, 2x4
α) f ( x )   β) g ( x )  
 3x  2 , x2  3x , 4  x  15

α) f ( x )  2  x  x  2 β) g( x )  4  3 5  x
Ισότητα συναρτήσεων
42. Να εξετάσετε σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις είναι f  g . Στις περιπτώσεις που είναι
f  g , να βρείτε το ευρύτερο υποσύνολο του IR στο οποίο ισχύει f (x)  g(x) .
α) f ( x )  x 2  2x  1 και g ( x )   x 1  2
9x 2  4 2
β) f ( x )  και g( x )  3 
3x 2  2 x x
x  16
γ) f ( x )  και g( x )  x  4
x 4
43. Να εξετάσετε σε ποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις είναι f  g . Στις περιπτώσεις που είναι
f  g , να βρείτε το ευρύτερο υποσύνολο του IR στο οποίο ισχύει f (x)  g(x) .
x2  4 x3  8
α) f ( x )  και g( x )  2
x2 x  2x  4
x
και g(x)  e lnx x 
2 2
β) f (x)  ln e x
x4
γ) f ( x )  ln x  4  ln x  2 και g ( x )  ln
x2
[20]
x 4 e 2 x  xe x 1
δ) f ( x )  και g( x )  x 2 
x 2 e 2x xe x
44. Να αποδείξετε ότι οι συναρτήσεις f ( x)  x 2  5  x 2  1 και g ( x ) 

4
x  5  x2 1
2
είναι ίσες.
x 2  α  3β  1 x  1
45. Να βρείτε τα α, β IR ώστε να είναι ίσες οι συναρτήσεις f ( x )  και
x α β
x 2  2βx  1
g(x )  .
x  α  2β
46. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR . Να αποδείξετε ότι f  g , αν γνωρίζετε ότι για κάθε x IR
ισχύει η σχέση: g( x )  f ( x )  f ( x )  g( x )  1  2f ( x )g( x )  g( x ) 1  f ( x )  g( x )   f ( x ) .
47. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: A IR (A IR ). Να αποδείξετε ότι f  g , αν γνωρίζετε ότι για
κάθε x A ισχύει η σχέση: f 2 ( x )  g 2 ( x )  2x 2  2x f ( x )  g( x )  .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 7 (Α΄ Ομάδας)
Πράξεις συναρτήσεων
2x x2
48. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  και g( x )  2 . Να ορίσετε τις συναρτήσεις
x 1 x x2
f
f  g , f  g και .
g
49. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  x  3 και g(x)  9  x 2 . Να ορίσετε τις συναρτήσεις

g
f  g , f  g , f  g και .
f
2 x  1 , x   1 , 1  5  x , x   1 , 3
50. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )   και g ( x )   .
x  1 , x   1 , 2  2 x  3 , 0 , 1
f
Να ορίσετε τις συναρτήσεις f  g , f  g , f  g και .
g
[21]
Σύνθεση συναρτήσεων
51. Να ορίσετε τη σύνθεση fog και gof των συναρτήσεων:

2x 2  1
α) f ( x )  και g( x )  1  x
x2 1
β) f ( x)  2συν x και g( x)  4  x 2
52. Να ορίσετε τη σύνθεση fog και gof των συναρτήσεων:
α) f ( x )  1  x 4 και g ( x )  1  x
β) f ( x )  ln x 2 και g( x )  e x  1
53. Αν f ( x )  x  1 να ορίσετε τη συνάρτηση fof.
54. Να εκφράσετε τις παρακάτω συναρτήσεις ως σύνθεση δύο ή περισσοτέρων συναρτήσεων:

α) f ( x )  ημx  1 β) f ( x )  ημ 4 x  1
4
γ) f ( x )  ημ 4 x  1 δ) f ( x )  e 3x  e x 1  2
4

ε) f ( x )  ln x 2  e  στ) f ( x ) 
1
ln x  1
55. Να βρείτε συνάρτηση f τέτοια ώστε να ισχύει:

α) f  g  ( x )  4x 2  2x για κάθε xIR, αν g(x)  2x  1
x 4
β) f  g  ( x )  για κάθε x(0, 4)  (4, +), αν g( x )  x  2
x 2
56. Να βρείτε συνάρτηση g τέτοια ώστε να ισχύει:
 
α) f  g  ( x )  ln e  e x  x για κάθε  1  x  1 , αν f ( x )  ln
e 1 x
x 1
β) f  g  ( x )  x για κάθε xIR, αν f (x )  ln x  2
57. Μια συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα f  f ( x )  6  2 x , για κάθε x IR. Να αποδειχθεί
ότι f (2)  2 .
58. Μια συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα f  f  f ( x )  x 3  2x 2  6 , για κάθε x IR. Να

αποδειχθεί ότι f (3)  3 .
[22]
59. Δίνονται οι συναρτήσεις f,g: IR  IR. Να αποδείξετε ότι:
α) αν η f είναι άρτια και η g περιττή, τότε οι fog και gof είναι άρτιες
β) αν οι f, g είναι περιττές, τότε οι fog και gof είναι περιττές.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 10, 11, 12 (Α΄ Ομάδας), 6, 7, 8 (B΄ Ομάδας)
Συναρτησιακές σχέσεις
60. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f: Α  IR (Α IR). Αν 0Α, να αποδείξετε ότι f (0)  0 .
61. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR , για την οποία ισχύει f (x  y)  f (x)  f ( y) για κάθε x,y IR.
Να αποδείξετε ότι η f είναι περιττή.
62. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR , για την οποία ισχύει f (2x  y)  4f (x)  f ( y)  4xy για κάθε
x,y IR. Να αποδείξετε ότι:
α) f (0)  0 β) η f είναι άρτια γ) f ( x )  x 2
63. Να βρείτε τη συνάρτηση f: IR IR , αν γνωρίζετε ότι ισχύει 3f (x)  f (4  x)  4x  20 για κάθε
x IR.
64. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR , για την οποία ισχύει e f x  1  e x  f ( x ) για κάθε x IR. Να
βρείτε τον τύπο της f.
65. Μια περιττή συνάρτηση f:IR  IR έχει την ιδιότητα f ( x )  x 3  x για κάθε x IR.
α) Να αποδείξετε ότι f(0)=0 β) Να βρείτε τον τύπο της f
66. Βρείτε τη συνάρτηση f: IR  IR η οποία για κάθε x IR ικανοποιεί τη σχέση

f ( x )  x  x 2  f ( x  1)  x .
67. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR  IR με f(0)=1 και f ( x  y)  e y f ( x ) για κάθε x,y IR..

Να αποδειχθεί ότι f(x) = ex, για κάθε x IR..
68. Μια περιττή συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα f ( x )  x 3 , για κάθε x0.
α) Να βρεθεί το f(0).
[23]
β) Να προσδιοριστεί ο τύπος της f.
γ) Να γίνει η γραφική παράσταση της f.
69. Μια συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα 2f ( x )  f (1  x )  1  x 2  2x για κάθε x IR.

α) Να προσδιοριστεί ο τύπος της f.
β) Να γίνει η γραφική παράσταση της συνάρτησης g(x )  f ( x  1) .
70. Μια συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα x[f(x)+f(x)+2]+2f(x) = 0, για κάθε x IR..
α) Να αποδειχθεί ότι η f είναι περιττή.
β) Να βρεθεί ο τύπος της f.
[24]
ΜΟΝΟΤΟΝΕΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
§ 1.3
ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
Μονοτονία συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f λέγεται:

 γνησίως αύξουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου ορισμού της, όταν για
οποιαδήποτε x1, x2Δ με x 1  x 2 ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 ) (σχήμα α)

 γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου ορισμού της, όταν για
οποιαδήποτε x1, x2Δ με x 1  x 2 ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 ) (σχήμα β)
Μια συνάρτηση που είναι γνησίως αύξουσα ή γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ, λέγεται
γνησίως μονότονη στο Δ. Για να δηλώσουμε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση σε ένα διά-
στημα Δ, γράφουμε f  ενώ για να δηλώσουμε ότι είναι γνησίως φθίνουσα, γράφουμε f .
Παρατηρήσεις : α) Αν μια συνάρτηση f:A IR είναι γνησίως μονότονη τότε η εξίσωση f ( x )  0 έχει
το πολύ μία ρίζα στο Α.
β) Μια συνάρτηση f μπορεί να είναι γνησίως αύξουσα (φθίνουσα) στα διαστήματα
Δ1 και Δ2 αλλά μπορεί να μην είναι γνησίως αύξουσα (φθίνουσα) στο Δ1Δ2.
γ) Αν η f είναι γνησίως αύξουσα (φθίνουσα) στα (α, β], [β, γ) τότε η f είναι γνησίως
αύξουσα (φθίνουσα) και στο (α, γ).
δ) Αν μια συνάρτηση f είναι γνησίως μονότονη στο πεδίο ορισμού της, τότε θα λέμε
απλώς ότι η f είναι γνησίως μονότονη.
[25]
Ακρότατα συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α θα λέμε ότι:

 παρουσιάζει (ολικό ) μέγιστο στο x0A, το f ( x 0 ) , όταν ισχύει
f ( x )  f ( x 0 ) για κάθε xΑ (σχήμα α)
 παρουσιάζει (ολικό) ελάχιστο στο x0A, το f ( x 0 ) , όταν ισχύει
f ( x )  f ( x 0 ) για κάθε xΑ (σχήμα β)
Μπορεί κάποιες συναρτήσεις να παρουσιάζουν μόνο μέγιστο, άλλες μόνο ελάχιστο, άλλες και μέγιστο
και ελάχιστο ενώ κάποιες συναρτήσεις δεν παρουσιάζουν ούτε μέγιστο ούτε ελάχιστο.
Το μέγιστο και το ελάχιστο μιας συνάρτησης f (αν υπάρχουν) λέγονται ακρότατα.
Συνάρτηση 1-1
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f:A  IR λέγεται συνάρτηση 1−1 όταν για οποιαδήποτε
x1, x2A ισχύει: x 1  x 2  f (x 1 )  f (x 2 )
Δηλαδή μια συνάρτηση είναι 1−1 αν και μόνο αν για κάθε x1, x2A ισχύει:
f (x 1 )  f (x 2 )  x 1  x 2
[26]
Παρατηρήσεις : α) Αν η συνάρτηση f είναι 11, τότε για κάθε στοιχείο y του συνόλου τιμών της,
η εξίσωση f (x )  y έχει ακριβώς μια λύση ως προς x
β) Αν μια συνάρτηση f:A  IR είναι 1−1 τότε κάθε ευθεία παράλληλη στον xx΄ τέ-
μνει την Cf το πολύ σε ένα σημείο. Δηλ. δεν υπάρχουν σημεία της γραφικής πα-
ράστασης με την ίδια τεταγμένη. Αυτό σημαίνει πως κάθε οριζόντια ευθεία
τέμνει τη Cf το πολύ σε ένα σημείο.
γ) Αν η f είναι 1−1 τότε η εξίσωση f ( x )  y έχει το πολύ μια λύση ως προς x.

δ) Αν μια συνάρτηση f είναι γνησίως μονότονη είναι και 1−1. Το αντίστροφο δεν
ισχύει.
 x, x  0

π.χ. η συνάρτηση f ( x )   1
 x , x  0
α
ε) Οι συναρτήσεις f ( x)  αx  β , g( x )  αx 3 , h ( x )  , φ( x )  αe x  β με α  0
x
είναι 1−1. Η συνάρτηση p( x )  αx 2  βx  γ με α  0 δεν είναι 1−1.
[27]
Αντίστροφη συνάρτηση
ΟΡΙΣΜΟΣ Θεωρούμε μια συνάρτηση f:A  IR η οποία είναι 11. Ορίζεται τότε η
συνάρτηση f 1: f (A)  IR από τη σχέση f ( x )  y  f 1 ( y)  x .
Η f 1 λέγεται αντίστροφη της f.
Συνεπώς, αν η f αντιστοιχίζει το x στο y, τότε η αντίστροφη συνάρτηση f 1 αντιστοιχίζει το y στο x.

Δηλαδή η f 1 είναι η αντίστροφη διαδικασία της f.
Επομένως:
● D f 1 = f(A)
● Το σύνολο τιμών της f 1 είναι το Df = A.
● Ισχύει: y  f ( x )  x  f 1 ( y) για κάθε yf(A)
Παρατηρήσεις : α) Αν f:A IR είναι αντιστρέψιμη συνάρτηση τότε:

 f 1(f(x)) = x για κάθε xA
 f(f 1(y)) = y για κάθε yf(A)
 (f 1)1 = f
β) Οι εξισώσεις f(x) = x και f1(x) = x είναι ισοδύναμες.
γ) Οι εξισώσεις f1(x) = f(x) και f(x) = x είναι ισοδύναμες μόνον όταν η f είναι γνη-
σίως αύξουσα.
δ) Οι Cf και C f 1 είναι συμμετρικές ως προς την ευθεία y  x .
[28]
Ασκήσεις
1. Να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία τις συναρτήσεις με τις παρακάτω γραφικές παραστάσεις:
[29]
2. Να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία της συναρτήσεις:
α) f (x)  5x  4 β) g( x )  4  x
γ) h ( x )  ln 5  x   5  x δ) k ( x )  3x  e 2 x
3. Να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία τις συναρτήσεις:
α) f ( x )  2  x  1 β) g ( x )  1  3  x

α) f ( x )  4x 5  x 3  x  2017 β) g( x )  5  x  2x 3  3x

γ) h ( x )  4x  1  ln x 3  8  δ) k ( x )  ln 5  x   e 2 x 1

α) f ( x )  x 2 β) g( x )  2x 2  4x  1
[30]
x 4  4 x 3 , x0
 x  4x  3  e
2 x4
, x3
α) f ( x )   1 β) g( x )   2
ln x  x , x  0
2
 x  6x  9 , x3

x 2  e x , x  0 x 2  4 x  2  2 x , x  2
 
γ) h ( x )   1 δ) k ( x )   2  x
ln  x , x  0    x , x2
3
 x  3 
7. Αν οι συναρτήσεις f, g: IR  IR είναι γνησίως μονότονες κι έχουν το ίδιο είδος μονοτονίας, να

μελετήσετε ως προς τη μονοτονία τις συναρτήσεις:
α) f  g β) g  f
8. Αν οι συναρτήσεις f, g: IR  IR είναι γνησίως μονότονες κι έχουν διαφορετικό ίδιο είδος μονοτο-

νίας, να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία τις συναρτήσεις:
α) f  g β) g  f
9. Αν η συνάρτηση f: A  IR (A IR) είναι γνησίως μονότονη, να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία

τη συνάρτηση f  f .
10. Αν η συνάρτηση f: IR  (0, +) είναι γνησίως φθίνουσα και η g: IR  (, 0) γνησίως
αύξουσα, να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία τις συναρτήσεις:
α) f  g β) f  g
1 1
γ)  δ) f 2  g 2
f g
11. Η συνάρτηση f: A IR είναι γνησίως μονότονη και η γραφική της παράσταση διέρχεται από τα
σημεία Α(0, 1) και Β(1, 5). Να βρείτε τη μονοτονία της f.
12. Η συνάρτηση f: A IR είναι γνησίως μονότονη και η γραφική της παράσταση διέρχεται από τα
σημεία Α(3, 1) και Β(10, 2). Να βρείτε τη μονοτονία της f.
13. Η συνάρτηση f: IR IR είναι γνησίως μονότονη και η γραφική της παράσταση διέρχεται από τα
σημεία Α(α2, α) και Β(α2 1, α+1) με α IR . Να βρείτε τη μονοτονία της f.
[31]
14. Δίνεται η συνάρτηση f: (0, +)  (0, +) για την οποία ισχύει ότι f (x) f (x)  x για κάθε
x(0, +). Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
15. Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχει γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: IR  IR ώστε να ισχύει η σχέση
 
f ( x ) f 2 ( x )  1  e  x  x για κάθε xΙR .
16. Να δείξετε ότι δεν υπάρχει γνησίως φθίνουσα συνάρτηση f: IR (1, +) ώστε να ισχύει η σχέ-
3
ση f (x) ln f (x)  x 3  e x για κάθε xΙR .
Για τη μονοτονία μιας συνάρτησης f

μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το
17.
x
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  . Να
x 1
λόγο μεταβολής λ= .
αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα
σε καθένα από τα διαστήματα (, 1) και  αν τότε η f είναι γνησίως
αύξουσα
(1, +), αλλά δεν είναι γνησίως αύξουσα  αν τότε η f είναι γνησίως
στο πεδίο ορισμού της. φθίνουσα
x 1
18. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  . Να αποδείξετε ότι
x 1
η f είναι γνησίως φθίνουσα σε καθένα από τα διαστήματα [0, 1) και (1, +), αλλά δεν είναι
γνησίως φθίνουσα στο πεδίο ορισμού της.
19. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR  IR η οποία έχει τη γραφική παράσταση του παρακάτω

σχήματος. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f  f είναι γνησίως φθίνουσα στο   , 0 και
γνησίως αύξουσα στο 0 ,    .
[32]
20. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR  (0, +) για τις οποίες ισχύει η σχέση f ( x )  gg( x )   1
για κάθε xIR . Αν η f είναι γνησίως φθίνουσα, να αποδείξετε ότι η g δεν είναι γνησίως μονότονη
στο IR .
Απόδειξη ανισοτήτων και επίλυση εξισώσεων ή ανισώσεων με χρήση μονοτονίας
21. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x ) 


ln x 3  x 
με x  1
1  e 2 x
α) Να βρείτε τη μονοτονία της f.
    
β) Αν 1  α  β , να δείξετε ότι: 1  e 2β ln α 3  α  1  e 2α ln β 3  β .   
 π 3π 
22. Δίνεται η συνάρτηση f:  ,   IR με τύπο f (x )  ημx  ln x .
2 2 
π 3π α
β) Αν αβ , να δείξετε ότι: ημα  ημβ  ln .
2 2 β
23. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  x  ln 1  x  .

α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία.
π 
β) Για κάθε x   , π  , να δείξετε ότι: ημx  συν x  ln 1  ημx   ln 1  συν x  .
2 
x
1
24. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )     e x .
2
x2 2 3x
1 1 2
2
β) Να λύσετε την ανίσωση:     ex  e 3x .
2 2
25. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με g(x)  (f  f )( x)  f (x) . Αν η f είναι γνησίως φθίνουσα

συνάρτηση, τότε:
α) να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία.
  
β) να λύσετε την ανίσωση f f e x  x  f f 1  f e x  x  f 1 
[33]
26. Δίνεται η γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR  IR με f (2)  1 και f (5)  0 . Να λύσετε την
ανίσωση f f ln x  1  f f 3 ln x  1 .
27. Δίνεται η γνησίως μονότονη συνάρτηση f:IR  IR της οποίας η γραφική παράσταση διέρχεται
από τα σημεία Α(4, 2) και Β(5, 10).
α) Δείξτε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα στο IR .
 
β) Λύστε την ανίσωση f 1  f 1 ( x 2  x )  10 , xIR .
28.  
Δίνεται η γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR  IR με f (3)  0 και f x 2  x  f 3x  4  0
για κάθε x IR.
α) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  0 .
 
β) Να λύσετε την ανίσωση f x 2  5  f 4x  2 .
29. Δίνεται η συνάρτηση f:   , 0   0 ,    με f 3 ( x )  6xf ( x )  8x 3  1 για κάθε x   , 0  .

α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση στο   , 0  .
  
β) Να λύσετε την ανίσωση f  x 4  11x  f  3x 3  3x 2  6 . 
30.
1 1 1
Δίνονται οι συναρτήσεις f: 0 ,     0 ,    και g: 0 ,    IR με f 5 ( x )    3
f (x) x x
και g( x )  e 2 x  ln x για κάθε x 0 ,    .
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα συνάρτηση στο IR.
β) Να βρείτε τη μονοτονία της g.

γ) Να λύσετε την ανίσωση f e 2 x  ln x  f e 2 .   
x
1
x
 3
31. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )       .
 2 
2  
x
1
x
 3
β) Να λύσετε την εξίσωση      1

2  2 
x
1
x
 3
γ) Να λύσετε την ανίσωση       1.
2  2 
 
x x
3 4
32. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  f ( x )  2    2   για κάθε xIR .
3
5 5
α) Να βρείτε το f (2) .
[34]
β) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα στο IR .
x x
3 4
γ) Να λύσετε την ανίσωση       1 .
5 5
33.
f (x)
Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: (0, +)  (0, +) με g ( x )   x 2 . Αν η g είναι γνησίως
x
αύξουσα συνάρτηση και g(1)  1 , τότε:
α) να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα
β) να λύσετε την εξίσωση f ( x )  3e1 x  x  ln x .
34. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g με f ( x )  x 5  x 3  x  e x και g( x )  ln x  1  x  1 .

α) Να μελετήσετε τις f, g ως προς τη μονοτονία τους.
β) Να λυθεί η ανίσωση: x 5  x 3  x  3  e  1  e x 1 .  
γ) Να λυθεί η εξίσωση:
ln x  1  x  15  ln x  1  x  13  ln x  1  x  x  1  e x 1  4  e .
δ) Θεωρούμε τη συνάρτηση h για την οποία γνωρίζουμε ότι ισχύει η σχέση g( x)  h ( x)  f ( x )
για κάθε x  4 . Να δείξετε ότι : gog  ( x )  hoh  ( x )  fof  (x )
35. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  e f ( x )  x  1 για κάθε xIR .

α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση.
β) Να βρείτε το σημείο τομής της γραφικής παράστασης της f με τον άξονα xx΄.
γ) Να δείξετε ότι f ( x )  x για κάθε xIR .
δ) Να λύσετε την ανίσωση e f ( x  2)  f ( x 2 )  x  1 .
36. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: (0, + ∞)  IR με g(x)  ln x  x  1 . Αν για κάθε x(0, + ∞)

ισχύει ότι f 5 ( x )  f 3 ( x )  f ( x )  g( x ) , τότε:
α) Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία.
β) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
γ) Να αποδείξετε ότι f (1) = 0.
δ) Να προσδιορίσετε για ποιες τιμές του x(0, + ∞) η γραφική παράσταση της f είναι πάνω από
τον άξονα xx΄.
ε) Να λύσετε την εξίσωση f f g ( x )  1  1  0 .
[35]
Ακρότατα συνάρτησης
37. Να βρείτε τα ακρότατα των συναρτήσεων με τις παρακάτω γραφικές παραστάσεις:
[36]
38. Να μελετήσετε ως προς τα ακρότατα τις συναρτήσεις:
α) f ( x )  x 2  4 β) g( x )  3  x 4
γ) h(x)  | x  4 | 4 δ) φ(x)  3 | x  4 |

α) f ( x)  ημ 2x  1 , x[0, π] β) g(x)  3  2συν (x  π) , x[π, π]
40. Να βρείτε την ελάχιστη τιμή των συναρτήσεων:

α) f ( x )  x 2  4x  12 β) g( x )  x  2  3
41. Να βρείτε τη μέγιστη τιμή των συναρτήσεων:

α) f ( x )   x 2  2x  1 β) g( x )  10  1  x
42. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f : IR  IR , με τύπο f ( x )  x 2  2x  5 έχει ελάχιστο το 2.

2
x2  π
α) f ( x )  e  συν x β) g ( x )   x    1  ημx
 2

γ) h ( x )  | x |  ln x 2  e  δ) h(x)  ημx  συν x , x[0, 2π]
44. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με g( x )  f 2 ( x )  2f ( x )  35 για κάθε xIR . Αν η συνάρ-

τηση f παρουσιάζει ελάχιστο το 1 και μέγιστο το 5, να βρείτε τη μέγιστη και την ελάχιστη τιμή
της g.
45. Αν η συνάρτηση f είναι περιττή και έχει μέγιστο, να αποδείξετε ότι έχει και ελάχιστο.
Συνάρτηση 11
46. Να αποδείξετε ότι είναι 11 οι συναρτήσεις:

α) f ( x)  αx  β , α  0 β) g( x )  αx 3 , α  0
47. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω συναρτήσεις είναι 11:

α) f ( x )  3x  1 β) f ( x )  x 3  7 x  1
[37]
x 3
γ) f ( x )  4x  1 δ) f ( x ) 
x 1
4x
ε) f ( x )  στ) f ( x )  x 2  4x  1
x 4
2
1
x 1 x
ζ) f ( x )  ln η) f ( x )  e x
x 1
θ) f ( x )  x  1x  2x  3x  4 ι) f (x)  ημx  συν x
48. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR  IR με 4 f  x   4f 2 (x )  1 και g( x )  f 2f ( x )   x 3  x

για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι οι f, g δεν είναι 11.
49. Αν οι συναρτήσεις f, g είναι αντιστρέψιμες, τότε να εξετάσετε αν η fog αντιστρέφεται.
50. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR για τις οποίες ισχύει ότι f  f  ( x )   x 3  x 2  1 και
g( x )  x 2  3( x  2) f ( x ) για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι:

α) f (1)  1
β) η g δεν είναι 11.
51. Μια συνάρτηση f: IR  IR έχει την ιδιότητα f 2 (2017  x )  f ( x ) f (2017  x ) , για κάθε x IR.
Να αποδείξετε ότι η f δεν είναι 11.
52. Αν οι συναρτήσεις f, g: IR  IR είναι 11, να αποδείξετε ότι και οι συναρτήσεις f  g και

g  f είναι 11.
53. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR . Αν η f  g είναι συνάρτηση 11, τότε οι συναρτήσεις f

και g είναι 11; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
54. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f f ( x )  1  e x  1 για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι η f:

α) είναι 11
β) δεν είναι γνησίως μονότονη
55. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f f f x   f f x   f x   6x  5 για κάθε xIR , f (0)  1

και f (3)  f (1)  4 . Να δείξετε ότι:
α) η f είναι 11.
β) η γραφική παράσταση της f διέρχεται από το σημείο Α(1, 3).
[38]
56. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f f ( x )   f ( x )  x για κάθε xIR .
α) Να δείξετε ότι η f είναι 11.
β) Να λύσετε την εξίσωση f f ( x )   0 .
57. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με 2f ( x )  f f ( x )   x για κάθε xIR και f (0)  3 .

β) Να λύσετε την εξίσωση f f ( x  1)  6   3  0
58. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f f ( x )  4  4  x  f ( x ) για κάθε xIR .

α) Να αποδείξετε ότι η f είναι 11.
β) Να δείξετε ότι f (4)  2 .
  
γ) Να λύσετε την εξίσωση: f 4  f 3e x  1  2  f f (2)  4 .
59. Να λυθούν οι εξισώσεις:

α) ln( x  1)  x  e β) e 3x 1  e x  1  0
γ) x 9  x 7  e x 1  3 δ) ln x  1  ln x  1  ln x  2
5 3
Αντίστροφη συνάρτηση
60.Στα παρακάτω σχήματα δίνονται οι γραφικές παραστάσεις δύο συναρτήσεων. Να βρείτε ποια
από τις δύο συναρτήσεις αντιστρέφεται (δικαιολογώντας την απάντησή σας) και στη συνέχεια να
χαράξετε τη γραφική παράσταση της αντίστροφης.
[39]
61. Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f ( x )  e 23x  2 είναι 11 και να βρεθεί η αντίστροφή της.
62. Να ορίσετε την αντίστροφη καθεμιάς από τις παρακάτω συναρτήσεις:

α) f (x)  x  2017 β) g( x )  1  6  2x
γ) h ( x ) 
4x
x 1

δ) k ( x )  ln e x  1 
63. Να εξετάσετε αν αντιστρέφονται οι παρακάτω συναρτήσεις και στη συνέχεια να βρείτε την
αντίστροφη όσων αντιστρέφονται:
α) f ( x )  x 5  1 β) g( x )  x 2  10 x  1
x2  2
γ) h ( x )  δ) k ( x )  x 2  4x  6 με x  2
2x  1
64.Να εξετάσετε αν αντιστρέφονται οι παρακάτω συναρτήσεις και στη συνέχεια να βρείτε την
αντίστροφη όσων αντιστρέφονται:
x 2  2 x  2 , x  1 x 2  4x  1 , x  2
α) f ( x )   β) g( x )  
 x  4 , x  1  x  5 , x  2
65. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR  IR με σύνολο τιμών το IR και 4f 5 ( x )  3f ( x )  x  2 για

κάθε xIR .
α) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται
1
β) Να βρείτε την f .
66. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f  f  ( x )  9x  4 και f  f  f  ( x )  27 x  13 για κάθε

xIR .
α) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
β) Να βρείτε τον τύπο της f.
1
γ) Να ορίσετε την f .
67. 1
3
Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f (x)  e x  x 1.
α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
1
β) Να βρείτε τα σημεία τομής της γραφικής παράστασης της f με την ευθεία y  x .
[40]
68. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  x  συν x με x  π, 0  .
β) Να λύσετε την εξίσωση f 1 ( x )  x .
69.
x
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e x 3  ln  x  1 με x  0 .
3
β) Να λύσετε την εξίσωση f 1 ( x )  x .
70. Θεωρούμε τη γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR  IR , της οποίας η γραφική παράσταση

διέρχεται από τα σημεία Α(1, 2) και Β(2, 1).

α) Να λύσετε την εξίσωση f f 1 (ln x  x )  1  2 . 
β) Να λύσετε την ανίσωση f f 1

(ln x  x  1)  1  1
71. Έστω f συνάρτηση ορισμένη στο IR με σύνολο τιμών το IR για την οποία ισχύει για κάθε x IR
ότι 2f 3 ( x )  f ( x )  x  2018 .
β) Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1 .
γ) Να λύσετε την ανίσωση: f 1 ( x )  f (2000 )  10 .
72. Δίνεται η συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α= (0, +) και σύνολο τιμών το f (A)  0 ,    .
Αν ισχύει η σχέση 2f 5 ( x )  ln f ( x )  2  x για κάθε x (0, +) τότε:
α) να δείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (0, +)
1
β) να ορίσετε την f
γ) να λύσετε την εξίσωση: f 2  ln x   f 2x 5  
73. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με σύνολο τιμών το IR, για την οποία ισχύει η σχέση
e f ( x )  2017 f ( x )  x  3 για κάθε x IR .
β) Να λύσετε την εξίσωση f (ln x )  f (e1 x  x ) .
1
γ) Να βρείτε την f .
  
δ) Να λύσετε την ανίσωση e f ( x )  2017 f ( x )  2 x 2  x  2  f (2) .
[41]
74. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει ότι f f ( x )   x 2017 για κάθε x IR .
β) Να λυθεί η εξίσωση f ( x )  x .
γ) Να δείξετε ότι ισχύει f (1)  f (1)  f (0)
2017 2017 2017
.

δ) Να λύσετε την εξίσωση: f f (e x  x )  2  f 1 (1) . 
75. Θεωρούμε τη γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR  IR καθώς και τη συνάρτηση g: IR  IR με

g( x )  f  f ( x )   f  f  ( x ) για κάθε x IR. Αν η f έχει σύνολο τιμών το IR , είναι περιττή και
f (1)  1 τότε:
α) Να βρείτε το είδος της μονοτονίας της f
β) Να αποδείξετε ότι η g είναι 11.
γ) Να δείξετε ότι για κάθε x IR ισχύει η σχέση: f ( x )  g  f 1 ( x )  f ( x )  
76. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: (0, + ∞)  IR με g( x )  ln x  e x 1  1 . Για κάθε x(0, + ∞)
ισχύει ότι f 3 ( x )  f ( x )  g( x ) .
α) Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία.
β) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
γ) Να βρείτε τις ρίζες και το πρόσημο της f.
δ) Να αποδείξετε ότι για κάθε x(1, + ∞) ισχύει f f g( x )  1  1  0 .
77. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: (0, + ∞)  IR για την οποία ισχύει f ( x )  ln f ( x )  x για κάθε
x(0, + ∞). Το σύνολο τιμών της f είναι το (1, + ∞).
α) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
β) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να προσδιορίσετε την αντίστροφή της.
γ) Να λύσετε την ανίσωση  
e 2  1  ln f (e 2  1)  f f 1 (x )  1  1  ef (e 2 ) .
78. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει ότι f  f  ( x )  x 9 για κάθε x IR .
β) Να αποδείξετε ότι f 9 ( x )  f ( x 9 )
γ) Να λυθεί η εξίσωση f ( x )  x .
δ) Να δείξετε ότι ισχύει f (1)  f (1)  f (0) .
2017 2017
 
ε) Να λύσετε την εξίσωση: f 1 f f (e x  2)  2  1  0 .  
[42]
ex  2
79. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  και g(x)  1  ln x .
ex  1
1
α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε την f .
β) Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1  g .
γ) Να μελετήσετε την f 1  g ως προς τη μονοτονία της.
ln β 3  ln β
δ) Αν 1  α  β  e 3 , να αποδείξετε ότι  .
ln α 3  ln α
80.
x
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  με x  1.
x 1
1
β) Να ορίσετε την f .
γ) Να λύσετε την εξίσωση: f f (3  x )   x  1 .
81. Δίνεται η συνάρτηση f (x )  ln x  x με x  0 και σύνολο τιμών το IR.

1
β) Να βρείτε τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και f .
82. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x 3 .

β) Να βρείτε την αντίστροφη της f.
1
β) Να βρείτε τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και f .
83. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 3  7 x  7 .

β) Να υπολογίσετε το f 1 (1) .
1
γ) Να βρείτε τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και f .
84. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με την ιδιότητα f x  f (2x  y)   f (2 x )  x  y για κάθε

x, y IR.
α) Να δείξετε ότι f (0)  0 .
β) Να αποδείξετε ότι f  f ( x )  x .
γ) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
δ) Να βρείτε τον τύπο της f.
[43]
85. Να αποδείξετε ότι αν μια συνάρτηση f είναι γνησίως μονότονη, τότε η αντίστροφη της έχει το
ίδιο είδος μονοτονίας με την f.
86. Δίνονται οι συναρτήσεις f,g: IR  IR με f(IR) = IR και gf ( x )   f f ( x )   2 x για κάθε x IR. Να
απoδείξετε ότι:
α) η f αντιστρέφεται στο IR
β) g( x )  f ( x )  2f 1 ( x ) για κάθε x IR.
γ) αν η f είναι γνησίως μονότονη στο IR , τότε και η g έχει το ίδιο είδος μονοτονίας στο IR .
87. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  x  3  ln( x  2) , με x  2 .


β) Να λύσετε την ανίσωση f e x 2  2  e . 
γ) Να εξετάσετε αν υπάρχει 11 συνάρτηση g: IR  IR έτσι ώστε για κάθε x IR. να ισχύει
g(2x 2

2
 
 1)  2f 1 (0)  g x 2  3x  1  9 .
88. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR  IR με gg( x )   4x και f g ( x )   8f ( x ) για κάθε x IR.

Δίνεται επιπλέον ότι η f είναι γνησίως μονότονη συνάρτηση και f (1)  1 .
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της.
γ) Να δείξετε ότι η f  f γνησίως αύξουσα συνάρτηση.
1
δ) Να λύσετε την ανίσωση: f ( x )  f ( x ) .
[44]
ΟΡΙΟ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΣΤΟ X0
§ 1.4 – 1.5
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΟΡΙΩΝ
Η έννοια του ορίου
O συμβολισμός lim f ( x )   σημαίνει ότι όταν το x τείνει στο x0 τότε η τιμή της συνάρτησης f(x)
x x 0
τείνει στο .
Παρατηρήσεις : α) Για να μπορούμε να αναζητήσουμε το όριο μιας συνάρτησης f στο x0, θα πρέ-
πει η f να είναι ορισμένη σε ένα σύνολο της μορφής (α, x0) ή (x0, β) ή
(α, x0)  (x0, β). Δηλαδή αρκεί το x0 να είναι άκρο ή σημείο ενός διαστήμα-
τος του πεδίου ορισμού της f.
β) Το x0 μπορεί να ανήκει στο πεδίο ορισμού της συνάρτησης ή να μην ανήκει σε
αυτό.
γ) Η τιμή της f στο x0 (αν υπάρχει) μπορεί να είναι ίση με το όριό της στο x0 ή δια-
φορετική από αυτό.
γ) Αν μια συνάρτηση έχει όριο στο x0, τότε αυτό είναι μοναδικό.
[45]
Πλευρικά όρια
Όταν οι τιμές της f προσεγγίζουν όσο θέλουμε τον αριθμό 1, καθώς το x προσεγγίζει το x0 από μικρό-
τερες τιμές x  x 0  γράφουμε: lim f ( x )   1 και λέμε ότι «το όριο της f όταν το x τείνει στο x0
x x 0 
από αριστερά, είναι 1».

Ομοίως, όταν οι τιμές της f προσεγγίζουν όσο θέλουμε τον αριθμό 2, καθώς το x προσεγγίζει το x0
από μεγαλύτερες τιμές x  x 0  γράφουμε: lim f ( x )   2 και λέμε ότι «το όριο της f όταν το x
x x 0
τείνει στο x0 από δεξιά, είναι 2».
Οι αριθμοί  1  lim  f ( x ) και  2  lim  f ( x ) ονομάζονται πλευρικά όρια της f στο x0. Ειδικότερα
x x 0 xx 0
το  1  lim  f ( x ) λέγεται αριστερό πλευρικό όριο της f στο x0, ενώ το  2  lim  f ( x ) λέγεται
x x 0 xx 0
δεξιό πλευρικό όριο της f στο x0.
Για μια συνάρτηση f ορισμένη σε διάστημα της μορφής (α, x0)  (x0, β) υπάρχει το όριο της στο x0 ,
αν και μόνο αν τα πλευρικά της όρια να είναι ίσα, δηλαδή:
lim f ( x )    lim  f ( x )  lim  f ( x )  

x x 0 x x 0 x x 0
Παρατηρήσεις : α) Αν μια συνάρτηση f είναι ορισμένη σε διάστημα της μορφής (x0, β) αλλά δεν
ορίζεται σε διάστημα της μορφής (α, x0) τότε lim f ( x )  lim  f ( x )
x x 0 x x 0
[46]
Ομοίως αν η f είναι ορισμένη στο (α, x0) αλλά όχι στο (x0, β) τότε:
lim f ( x )  lim  f ( x )
x x 0 x x 0
β) Αν για μια συνάρτηση ισχύει lim f ( x )  lim  f ( x ) τότε δεν υπάρχει το όριο
x x 0  x x 0
lim f(x).
x x 0
γ) Ισχύουν οι ακόλουθες σχέσεις:

lim c = c
x x 0
lim x = x0
x x 0
lim f(x) =   lim (f(x)–) = 0

x x 0 x x 0
lim f(x) =   lim (f(x0)+h) = 

x x 0 h0
lim f(x) =   lim (f(x0)+h)= lim (f(x0)+h) = 

x x 0 h 0 h 0
lim f(x) = 0  lim |f(x)| = 0

x x 0 x x 0
lim f(x) =   lim [–f(x)] = – 

x x 0 x x 0
Όλες οι παραπάνω σχέσεις προκύπτουν από τον ορισμό του ορίου.
[47]
Όρια και πράξεις
Αν τα όρια των συναρτήσεων f και g στο x0 υπάρχουν, τότε:

● lim f (x)  g(x)  lim f (x)  lim g(x)
x x 0 x x 0 x x 0
● lim f (x)  g(x)  lim f (x)  lim g(x)

x x 0 x x 0 x x 0
lim f ( x )
f (x) xx 0
● lim = , εφόσον lim g(x)0
x x 0 g ( x ) lim g( x ) x x 0
xx 0
● lim f ( x )  lim f ( x )
x x 0 x x 0
● lim ν f ( x )  ν lim f ( x ) εφόσον f ( x )  0 κοντά στο x0

x x 0 x x 0
ν
lim f ( x )   lim f ( x ) , νIN*
ν
●
x x 0  x x 0 
● lim λf (x)  λ lim f (x) με λIR
x x 0 x x 0
ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν P(x) και Q(x) είναι πολυώνυμα τότε:

● lim P(x )  P( x 0 )
x x 0
P( x ) P ( x 0 )
● lim = , για κάθε x0 IR με Q(x0)  0.
x x 0 Q( x ) Q( x 0 )
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Έστω το πολυώνυμο
Σύμφωνα με τις παραπάνω ιδιότητες έχουμε:
[48]
P( x )
Θεωρούμε τη συνάρτηση f ( x )  όπου P(x), Q(x) πολυώνυμα του x και x0 IR με Q(x0)0.
Q( x )
Τότε:
    
Παρατήρηση : Αν αναζητούμε το όριο μιας συνάρτησης f στο x0 και η f(x) είναι όρος σε κάποια
συνάρτηση της οποίας όμως γνωρίζουμε το όριο στο x0, τότε θέτουμε τη
συνάρτηση αυτή ως g(x) και λύνουμε τη σχέση που προκύπτει ως προς f(x). Στη
συνέχεια υπολογίζουμε το lim f(x) με τη βοήθεια των ιδιοτήτων των ορίων.
x x 0
Όριο και διάταξη
Για το όριο και τη διάταξη ισχύουν οι εξής ιδιότητες:

α) Αν lim f(x) > 0, τότε f(x) > 0 κοντά στο x0.
x x 0
β) Αν lim f(x) < 0, τότε f(x) < 0 κοντά στο x0.

x x 0
γ) Αν οι συναρτήσεις f και g έχουν όριο στο x0 και f(x)  g(x) κοντά στο x0, τότε ισχύει:
lim f(x)  lim g(x)
x x 0 x x 0
δ) Αν οι συναρτήσεις f και g έχουν όριο στο x0 και f(x) < g(x) κοντά στο x0, τότε ισχύει:
lim f(x)  lim g(x)
x x 0 x x 0
[49]
Κριτήριο παρεμβολής
ΟΡΙΣΜΟΣ Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g, h. Αν:

 h(x)  f(x)  g(x) κοντά στο x0
 lim h(x)  lim g(x)  
x x 0 x x 0
τότε υπάρχει το lim f(x) και ισχύει lim f(x) = .

x x 0 x x 0
Τριγωνομετρικά όρια
Το κριτήριο παρεμβολής είναι πολύ χρήσιμο για τον υπολογισμό ορισμένων τριγωνομετρικών ορίων.
Αποδεικνύεται ότι για κάθε x IR :
ημx  x
Επίσης ισχύουν:
α) lim ημx  ημx 0 , β) lim συνx  συνx 0

x x 0 x x 0
Ισχύουν επιπλέον οι σχέσεις:
[50]
ημx
lim =1
x0 x
συνx - 1
lim =0
x0 x
Παρατηρήσεις : Για τον υπολογισμό τριγωνομετρικών ορίων χρησιμοποιούμε τους τύπους:

αβ αβ
 ημα+ημβ = 2ημ συν
2 2
αβ αβ
 ημαημβ = 2ημ συν
2 2
αβ αβ
 συνα+συνβ = 2συν συν
2 2
αβ αβ
 συνασυνβ = 2ημ ημ
2 2
 1+συν2α = 2συν2α
 1συν2α=2ημ2α
Όριο σύνθετης συνάρτησης
Αν θέλουμε να υπολογίσουμε το lim f  g (x) της σύνθετης συνάρτησης f  g στο σημείο x0, εργα-
x x 0
ζόμαστε ως εξής:
α) Θέτουμε u = g(x)
β) Υπολογίζουμε (αν υπάρχει) το u0 = lim g(x)
x x 0
γ) Υπολογίζουμε (αν υπάρχει) το = lim f(u)

u u 0
Αποδεικνύεται ότι αν g(x)  u0 κοντά στο x0 τότε το ζητούμενο όριο είναι ίσο με , δηλαδή ισχύει:
lim f g(x)  lim f (u) .
x x 0 u u 0
[51]
Ασκήσεις
Εύρεση ορίου από τη γραφική παράσταση της συνάρτησης
1. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική πα-

ράσταση της συνάρτησης f. Να προσδιο-
ρίσετε (αν υπάρχουν) τα παρακάτω όρια:
α) lim f ( x )
x  2
β) lim f ( x )
x  1
γ) lim f ( x )
x 0
δ) lim f ( x )
x 2
ε) lim f ( x )
x 4
2. Στο διπλανό σχήμα δίνεται

η γραφική παράσταση της
συνάρτησης f. Να προσδι-
ορίσετε (αν υπάρχουν) τα
παρακάτω όρια:
α) lim  f ( x )
x  3
β) lim  f ( x )
x  2
γ) lim f ( x )
x  1
δ) lim f ( x )
x 0
ε) lim f ( x )
x 3
ημx  1 , x0

3. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  2 , x0
συν x , x0

α) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της f.
β) Να προσδιορίσετε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
x 0
[52]
x 3 , x 1

4. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x , 1 x 1
 2
 x , x  1
α) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της f.
β) Να προσδιορίσετε τα όρια lim f ( x ) και lim f ( x ) .
x  1 x1
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1, 4 (§1.4 - Α΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίου ρητών συναρτήσεων
5. Να υπολογίσετε τα παρακάτω όρια:

2x 2  11x  5 x 3  2x  4
α) lim β) lim
x 5 x 2  25 x 2 x3  8
81  x 4 2x 2  3 3x  3
γ) lim δ) lim
x 3 x 3  2x 2  x  6 x 3 x2  3
6. Να υπολογίσετε τα όρια:
x3  x2  x 1 x 4  2x  3
α) lim β) lim
x 1 x 3  2 x 2  2 x  1 x 1 x 2  2x  3
γ) lim
x  23  8 δ) lim
x 4  81
x 0 x x 3 x 3  27

x 4  4x 2  x  2 x4  x3  8
α) lim β) lim
x 1 2x 2  3x  1 x 2 x 4  16
xν  x  2 x 2ν  x
γ) lim δ) lim
x 1 x 1 x  1 x 2  x

 1  2x 6x   x 3  12 x 
α) lim   2  β) lim  2  
x 1  x  1 x  4x  3  x 3 2 x  7 x  3
 x  3 
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 3 (§1.5 - Α΄ Ομάδας), 1 (§1.5 - Β΄ Ομάδας)
[53]
Εύρεση ορίου άρρητων συναρτήσεων
x2  x  3  3 x2  x 1 1
α) lim β) lim
x  3 x2  9 x  1 x 2  3x  2
2 x 2  5x  2 3x 2  7 x  2
γ) lim δ) lim
x 2 x  2
x2  x  2  2 x2  x  7  3

2x  3  x  1 6x x
α) lim β) lim
x 2 x2  4 x  3 4x x2
x3 2 x2  x3  x  3
γ) lim δ) lim
x 1
2x 2  x  2x  1 x  1 7  3x  2

x  2  2x  4 x  6  x 1  5
α) lim β) lim
x 2 x2 x 3 x 3
x  5  3x  4  1 x  3  x2  5  4
γ) lim δ) lim
x 1 x2 1 x 2 x2

x2  x x x
α) lim β) lim
x 1 x 1 x 1 x x 2
x 2  x  18 x 1  x  5
γ) lim δ) lim
x 4 x 2 x 3 x 1  2

3
x 2 3
x x
α) lim β) lim
x 8 2x  4 x 1 x 1
3
2x  1  1 2 3 x
γ) lim δ) lim
x 0 x4 2 x  1 3 x  2 1

3
3x  2  2 3
x  1  2x  3
α) lim β) lim
x 2 x2 x 2 x 2  3x  2
[54]
x2  5  3 x32
α) lim  β) lim
x 2
2 x2
x 1 5x  4 x  1
2
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 4 (§1.5 - Α΄ Ομάδας), 2i, iv (§1.5 - Β΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίου συναρτήσεων με απόλυτες τιμές

x  2 1 x 1 1
α) lim β) lim
x 2 2x  1 x 1 x

x2 x x2  7  x  5
α) lim β) lim
x 1 x 1 x 3 x  3  2x
x 2  2x  3  x 2  1 4 x  x 2  2 x  24
γ) lim δ) lim
x 2 3 x 5 x  4 5  x 1
18. Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια:

x 1  x2 1 x 2  2x  x  2
α) lim β) lim
x  1 x 2  3x  2 x 2 x2  x  2
x  4  x 2  3x  4  16  x 2 x 2  3x  x 2  9
γ) lim δ) lim
x 4 x4 x  3 x  4 1

x  1  x 2  5x  4 x  ημx  x  ημx
α) lim β) lim
x 1 x 1 x 0 x 1 1

x 2  6x  9 4x 4  4x 2  1
α) lim β) lim
x 3 x 3 x
2 2x 2  1
2
[55]
x 2  4 x  4  x 2  5x  6 x 2  2x  1  x 2  1
α) lim β) lim
x 2 x2  4 x  1 3 x 2
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 2 (§1.5 - B΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίου τριγωνομετρικών συναρτήσεων

ημx ημ 4 x
α) lim β) lim
x 0 4 x x0 x

εφ 2 x εφ 2x
α) lim β) lim
x 0 x x0 ημx
α) lim

ημ x 2  1  β) lim
ημx  συν x
x 1 x 1 x
π 4x  π
4

3x 2  x  ημx ημ 2x
α) lim β) lim
x 0 x2  x x 0 x 2  2x

x  1  ημ x  1 2  x  ημ( x  2)
α) lim β) lim
x 1 1 x x 2 4  x2
27. Να υπολογιστούν τα όρια:

ημx συν x
α) lim β) lim
x  π xπ x
π 2x  π
2
εφ x
γ) lim δ) lim x  π  σφx
x  π xπ x  π
[56]
xημx ημ 2 x
α) lim β) lim
x 0 1  συν 2 x x  0 1  συν x
1  ημ 2 x ημ 2x
γ) lim δ) lim
x
π ημ 2 x x0 ημ 4x
2

εφ5x ημ3x
α) lim β) lim
x 0 10 x  1  1 x 0 ημ 2 x  ημx

συν 2 x  1 ημx  4  ημx  2
α) lim β) lim
x  0 2 x  ημx x 0 x
x  2  1  συν 2 x ημ x  1  x  2  1
γ) lim δ) lim
x 0 ημx x  1 x2  x

x 4  ημ 2x  4  ημ 2x
α) lim β) lim
x 0 εφx  ημx x 0 x
συν x  1  ημx
32. Να βρεθεί το lim .
x 0 x 1 1

ημ ( πx ) 4  x2
α) lim β) lim
x 1 x  1 x  2 ημ ( πx )
ημ (2πx ) συν x  1  1
γ) lim δ) lim
x1 ημ ( πx ) x 1 ημ( πx )
ημ( πx )
34. Να υπολογίσετε το όριο: lim .
x 4 3
x x  6x  12 x  8  4

x ημx  2  x 2  2
α) lim β) lim
x0 ημx x 0 x
[57]
ημx  ημx ημx  6 συν x  2 x  π
γ) lim δ) lim
x 0 x x
π ημ 2 x
2

ημ 4 x x  π  ημx
α) lim β) lim
x
π 4x  π x π ημx
4
37. Να βρείτε τα όρια:

συν x  συν 3x εφx  x
α) lim , β) lim
x0 ημx  ημ3x x0
1 x 1
συν 3x  συν x 3  συν 4x  2
γ) lim δ) lim
x0 συν 6 x  συν 2 x x0
1  ημ 2 x  1
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 6, 7 (§1.5 - A΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίου συναρτήσεων πολλαπλού τύπου
 x 1 1
 , x3

38. Αν f ( x )   x να βρείτε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
x 1  9, x  3
2 x 3
 x  4
 x  2  3x  2
 , x2
 x2  4
39. Αν f ( x )   να βρείτε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
 8x  33 x  34
2 x 2
 , x  2
8x  16
 3ημx  2συν 2 x  2
 , x0
 
40. Αν f ( x )   x x να βρείτε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
 ημ x
2 x 0
 , x  0
 x
[58]
 x 2  3x  2
 , x 1
 x  1

41. Αν f ( x )  x  1 , 0  x  1 να βρείτε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) και το lim f ( x ) .
 x  ημx x 0 x1
 , x0
 x   x
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 5 (§1.5 - A΄ Ομάδας)
Εύρεση παραμέτρου
 x4 2
24  2β , x  0
 x

42. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  2αx 2  x  β , 0  x 1


x 2  x  α , x 1
Nα προσδιορίσετε τους πραγματικούς αριθμούς α, β ώστε να υπάρχουν τα όρια lim f ( x ) και
x 0
lim f ( x ) .
x1
3x 2  x  β, x2  ημ (βx )

  , x0
43. Αν f(x)=  x2  4 και g(x)=  x , να βρείτε τους
 2  1, x  2 x 2  3β  α, x0
 x 2 
α, β IR, έτσι ώστε να υπάρχουν τα όρια lim f ( x ) και lim g ( x ) .
x 2 x 0
44. Να βρεθούν τα α, β IR έτσι ώστε να ισχύει:
α) lim
α x 3  4x 2  x  β
 1 β) lim
α  1 x 2  β  2 x  14  3
x 1 x2 1 x 2 x2  4
α x 4 β x 2 3 1 x 2  5  αx  β 5
γ) lim  δ) lim 
x 3 x2  9 6 x 2 x2 3
45. Να βρεθούν τα α, β IR έτσι ώστε να ισχύει:

x 2  (α  β ) x  β  6 x 2  3  αx  β
α) lim  8 β) lim 3
x 2 x2 2 x 2 x2
[59]
x  α ημx
46. Να βρεθεί ο αIR ώστε να υπάρχει το όριο lim .
x 0 x 1 1
Κριτήριο παρεμβολής
47. Αν lim f ( x )  0 να αποδείξετε ότι lim f (x )  0 .

x x 0 x x 0
x 1
ημ
x3 2
48. Δίνεται η συνάρτηση f:(1, +)  IR για την οποία ισχύει  f (x)  3 για
x2  x  2 4x  4
κάθε x  1,    . Να υπολογίσετε το lim f ( x ) .
x1
49. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με x 2  4  x  2 f ( x )  x 2 ημx  2 για κάθε xIR. Να

υπολογίσετε το lim f ( x ) .
x 2
50. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με  x 2  8x  12  f (x)  x  2  x 2  4 για κάθε xIR.

Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
x 2
51. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με x f (x)  ημx  x 2018 για κάθε xIR. Να υπολογίσετε το
lim f ( x ) .
x 0
 1 
52. Να υπολογίσετε το lim  ημx  ημ .
x π  x π
 1
53. Να υπολογίσετε το lim  x 3  xσυν  .
x 0  x
54. Θεωρούμε την συνάρτηση f που είναι ορισμένη στο IR με xf ( x )  ημx  x 2  4  2 για
κάθε xIR*. Να αποδείξετε ότι lim f ( x )  1 .
x 0
[60]
f 2 ( x )  10 f ( x )
55. Για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει  x  5 για κάθε x(5, +∞). Να προσδιορί-
x5
σετε το lim f ( x ) .
x 0
56. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR με την ιδιότητα 4xf ( x )  f 2 ( x )  ημ 2 x  4xf ( x )  ημ 2 x

για κάθε xIR. Να αποδείξετε ότι lim f ( x )  f (0)  0 .
x 0
57. Για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει 5x  x 2  f ( x )  5x  x 2 για κάθε x IR. Να αποδείξετε ότι
f ( x )  f (0)
lim 5.
x 0 x2  x
58. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με 4x 2  x 4  f ( x )  x 4  4x 2 για κάθε xIR. Να

f ( x )  f (0)
υπολογίσετε το lim .
x 0 xημx
59. Για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει 6x  x 2  4  f ( x )  x 2  2x  2 για κάθε x IR. Να βρείτε

τα όρια:
f (x)  1 f (x)  2  1
α) lim f ( x ) β) lim γ) lim
x1 x 1 x  1 x 1 x 8 3
60. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει ότι f (x)ημx  x  x 4 για κάθε xIR. Να
βρείτε τα όρια:
x  ημx
α) lim f ( x ) β) lim .
x 0 x 0 xf ( x )  ημx
61. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f(x)  0  g(x) για κάθε xIR. Αν lim (f(x)–g(x)) = 0, να
xα
αποδείξετε ότι lim f(x) = lim g(x) = 0.

xα xα
62. Αν f 2 ( x )  2f ( x )  συν 2 x  0 για κάθε xIR, να βρείτε το lim f ( x ) .

x 0
[61]
63. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR IR . Αν x0IR και lim f (x)  lim g(x)  0 , να δείξετε ότι
x x 0 x x 0
f 3 ( x )  g 3 ( x )ημx
lim 0.
x x 0 f 2 (x)  g 2 (x)
Εύρεση ορίου με χρήση βοηθητικής συνάρτησης
f (x)  x
64. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim  1 , να βρείτε lim f ( x ) .
x 1 x2 1 x1
xf ( x )  ημx
65. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim  0 , να βρείτε lim f ( x ) .
x 0 x 2  2x x 0
f (x)  x
66. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim IR , να προσδιορίσετε το lim f ( x ) .
x 1 x3 2 x1
f (α  h )  f (α )
67. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR είναι lim
h 0
 5 , να βρείτε το lim f(x).
xα
h
f (x)  x 2 x  f (x)
68. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim  2 , να βρείτε lim .
x  1 x 1 x  1 x  2 1
f (x)  6  x
69. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim  6 , να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:
x 5 x 4 3
f (x)  1 f 2 ( x )  4f ( x )  5
α) lim f ( x ) , β) lim , γ) lim .
x 5 x 5 x  5 x 5 x 2  7 x  10
ημ(2  x)
70.
f (x)
Αν lim  1 , να υπολογίσετε το όριο lim .
x2 x  2 x 2 f (x)
71.  
Αν lim f ( x )  x 2  x  7  1 , να βρείτε το lim
x 3 x 3
1  f ( x )  ημ ( x  3)  f ( x )  1
x 3
.
[62]
72.  
Για τη μη σταθερή συνάρτηση f: IR IR ισχύει ότι lim f ( x )  2x 2  5x  0 . Να προσδιορίσετε
x 2
τα όρια:
2f ( x )  2 ημ f ( x  1)  2 
α) lim β) lim
x 2 f (x)  4
2 x 1 2f ( x  1)  2
73.
f (x)
Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει ότι lim  4 , να προσδιορίσετε τα όρια:
x 0 x
x 2 f ( x )  f ( x )ημx f ( 4 x 2 )  f (  x )ημ 2 x
α) lim β) lim
x 0 x 2  ημ 3 x x 0 4 x 2  ημ 2 2x
74. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR με 2 x  1 f (x)  f 2 (x)  2x  1  2 x  1 f (x)  x για

κάθε xIR. Να αποδείξετε ότι lim f ( x )  1  f (0) .
x 0
75. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR με 12 xf ( x )  17 x 2  2f 2 ( x )  12 xf ( x )  14 x 2 για κάθε

xIR. Να βρείτε το lim f ( x ) .
x 0
76. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει f 2 ( x )  6f ( x )  x 4  9 για κάθε xIR.
Να βρείτε το lim f ( x ) .
x 0
77. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει xf ( x )  x 4  x 2  ημx για κάθε xIR.
Να βρείτε το lim f ( x ) , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει και είναι πραγματικός αριθμός.
x 0
78. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει x  2 f ( x )  x  2  x  7  5 για

κάθε xIR. Να βρείτε το lim f ( x ) , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει και είναι πραγματικός αριθμός.
x 2
79. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει f (x) ημx  x για κάθε xIR. Να βρείτε
το lim f ( x ) , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει και είναι πραγματικός αριθμός.
x 0
80. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει x  3 f ( x )  ημ x  3 για κάθε xIR.
Να βρείτε το lim f ( x ) , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει και είναι πραγματικός αριθμός.
x  3
[63]
81. α) Αν για τη συνάρτηση f: IR IR ισχύει lim f 2 ( x )  0 , να αποδείξετε ότι lim f (x)  0 .
xx 0 x x 0

β) Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR IR για τις οποίες ισχύει lim f 2 ( x )  g 2 ( x )  0 . Να
xx 0

βρείτε τα όρια lim f ( x ) και lim g( x ) .
x x 0 x x 0
Εύρεση ορίου με αλλαγή μεταβλητής
82. Αν lim f ( x )  5 να προσδιορίσετε το lim f (3x  2)

x 1 x 1
f (x)  1 f (5x )  1
83. Αν lim
x 0
 1 να προσδιορίσετε το lim

x x 0 x
ημ(2x 2  x ) ημ( x  5)
84. Να υπολογίσετε τα όρια: α) lim , β) lim
x 0 2x 2  x x 5 x 2  6x  5
85. Δίνεται η συνάρτηση f: (0, +)  (, 0) με f 2 ( x )  ημ 2 x  xf ( x )  7 x 2 για κάθε x  0 . Να
f (x)
προσδιορίσετε το lim , αν γνωρίζετε ότι υπάρχει.
x 0 x
Γενικές ασκήσεις
86. Δίνεται η συνάρτηση f:(, 0){1} IR με τύπο f ( x )  x  1 . Να εξετάσετε αν υπάρχει το

lim f ( x ) και να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
x1
87. Δίνεται συνάρτηση f: (0, +∞)  IR , με σύνολο τιμών το (0, +∞) τέτοια ώστε να ισχύει η σχέση
f 2 ( x )  2f ( x )  ln x  1 .
α) Να δείξετε ότι η f είναι 1-1.
β) Να βρείτε την αντίστροφη συνάρτηση της f.
γ) Να υπολογίσετε το όριο lim f 1 ( x ) .
x 0
 π
88. Δίνεται η συνάρτηση f: 0 ,   IR , με τύπο f (x)  ημx  συν x  x .
 2
β) Να υπολογίσετε το lim f 1 ( x ) .
x  1
[64]
 π π   π π
89. Δίνεται η συνάρτηση f:   ,  2   IR με σύνολο τιμών το   ,  και
 2 2   2 2
ημf (x)  f (x)  x  1 για κάθε xIR.
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
β) Να ορίσετε την f 1 .
 π π
γ) Αν f 1 ( x )  ημx  x  1 για κάθε x   ,  , να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της
 2 2
 π π
f 1 είναι πάνω από τη γραφική παράσταση της f για κάθε x   ,  .
 2 2
δ) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g με τύπο g( x )  x  1 . Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1  g .
ε) Να υπολογίσετε το όριο lim

f 1

 g (x)  1
.
x 1 x32
e ημx
90. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f ( x )  e x  x και e g ( x )  g ( x )   ημx  1 για
e
κάθε xIR.
β) Να δείξετε ότι g(x)  ημx  1
1
γ) Να προσδιορίσετε το lim xg   .
x 0 x
91. Δίνονται οι συναρτήσεις f:[0, 2π]  IR με f (x)  συν x και g:[1, 1]  IR με g( x )  1  x 2 .

α) Να ορίσετε τη συνάρτηση g  f .
β) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της g  f και να τη μελετήσετε ως προς τη μονοτονία
της.
γ) Να βρείτε (αν υπάρχει) το lim

g  f ( x ) .
x 0
1 x2  x 1
[65]
§ 1.6 ΜΗ ΠΕΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΟΡΙΟ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΣΤΟ X0
Μη πεπερασμένο όριο στο x0IR
Στο διπλανό σχήμα παριστάνεται η γραφική παράσταση

μιας συνάρτησης που έχει όριο το + όταν το x τείνει
στο x0. Δηλαδή lim f(x) = +.
x x 0
Παρατηρούμε ότι, καθώς το x κινούμενο με οποιονδήπο-

τε τρόπο πάνω στον άξονα xʹx πλησιάζει τον πραγματικό
αριθμό x0, οι τιμές f(x) αυξάνονται απεριόριστα και γίνο-
νται μεγαλύτερες από οποιονδήποτε θετικό αριθμό Μ.
Στο διπλανό σχήμα παριστάνεται η γραφική παράσταση

μιας συνάρτησης που έχει όριο το − όταν το x τείνει
στο x0. Δηλαδή lim f(x) = −.
x x 0
Παρατηρούμε ότι, καθώς το x κινούμενο με οποιονδήπο-

τε τρόπο πάνω στον άξονα xʹx πλησιάζει τον πραγματικό
αριθμό x0, οι τιμές f(x) μειώνονται απεριόριστα και γίνο-
νται μικρότερες από οποιονδήποτε αρνητικό αριθμό Μ
(Μ > 0).
Ανάλογοι ορισμοί μπορούν να δοθούν και όταν x  x 0 και x  x 0 .
[66]
Όπως και στην περίπτωση των πεπερασμένων ορίων, έτσι και για τα μη πεπερασμένα όρια συναρτή-
σεων που ορίζονται σε σύνολο της μορφής α , x 0   x 0 , β  , ισχύουν οι παρακάτω ισοδυναμίες:
lim f ( x )    lim  f ( x )  lim  f ( x )  
x x 0 x x 0 x x 0
lim f ( x )    lim  f ( x )  lim  f ( x )  

x x 0 x x 0 x x 0
Ιδιότητες
Ισχύουν οι ακόλουθες ιδιότητες:

 αν lim f(x) = + τότε f(x) > 0 κοντά στο x0
x x 0
 αν lim f(x) = – τότε f(x) < 0 κοντά στο x0

x x 0
 αν lim f(x) = + τότε lim [–f(x)] = –

x x 0 x x 0
 αν lim f(x) = – τότε lim [–f(x)] = +

x x 0 x x 0
1
 αν lim f(x) =  τότε lim =0
x x 0 x x 0 f (x)
1
 αν lim f(x) = 0 και f(x)>0 κοντά στο x0 τότε lim = +
x x 0 x x 0 f (x)
1
 αν lim f(x) = 0 και f(x)<0 κοντά στο x0 τότε lim = –
x x 0 x x 0 f (x)
 αν lim f(x) =  τότε lim |f(x)| = +
x x 0 x x 0
 αν lim f(x) = + τότε lim κ f ( x ) = +

x x 0 x x 0
[67]
Παρατήρηση : Με βάση τις παραπάνω ιδιότητες ισχύουν:
1 1
i. lim 2   και γενικά lim 2 ν = + (νΝ*)
x 0 x x0 x
1 1
ii. lim   και γενικά lim 2 ν 1 = + (νΝ)
x 0 x x 0 x
1 1
iii. lim    και γενικά lim 2 ν 1 = – (νΝ)
x 0 x x 0 x
1
iv. Προφανώς το lim 2 ν 1 (νΝ) δεν υπάρχει.
x 0 x
Όρια αθροίσματος συναρτήσεων
lim f(x) α IR α IR + – + –
x x 0
lim g(x) + – + – – +
x x 0
lim (f+g)(x) + – + – ; ;
x x 0
Όρια γινομένου συναρτήσεων
lim f(x) α>0 α>0 α<0 α<0 0 0 + – + –

x x 0
lim g(x) + – + – + – + + – –
x x 0
lim (fg)(x) + – – + ; ; + – – +
x x 0
0   0 
Παρατηρήσεις : α) Οι μορφές (+)–(+), (–)–(–), , , 0 , 1 , 0 λέγονται απροσδιόρι-
0 
στες μορφές
α
β) Τα όρια που οδηγούν στη μορφή με α  0 είτε δεν υπάρχουν είτε είναι ίσα με
0
f (x)
+ ή –. Αν λοιπόν το lim οδηγεί στην παραπάνω μορφή, τότε κατα-
x x 0 g( x )
σκευάζουμε ένα βοηθητικό πίνακα προσήμου για τον παρονομαστή g(x). Τότε:
 αν η g(x) διατηρεί σταθερό πρόσημο δεξιά κι αριστερά από το x0, αλλά
[68]
κοντά στο x0, τότε το όριο είναι + ή – ανάλογα και με το πρόσημο του α.
 αν η g(x) δε διατηρεί σταθερό πρόσημο δεξιά κι αριστερά από το x0, τότε ερ-
γαζόμαστε με πλευρικά όρια και διαπιστώνουμε ότι το όριο δεν υπάρχει.
γ) Αν f (x)  g(x) κοντά στο x0 και lim f (x)   τότε lim g( x )  
x x 0 x x 0
δ) Αν f (x)  g(x) κοντά στο x0 και lim g( x )   τότε lim f (x)  

x x 0 x x 0
Ασκήσεις
1. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική

παράσταση της συνάρτησης f. Να
προσδιορίσετε (αν υπάρχουν) τα
παρακάτω όρια: Στο διπλανό σχήμα δίνεται η γραφική παράσταση της συνάρτησ
α) lim  f ( x )
x  2
β) lim  f ( x )
x  2
γ) lim f ( x )
x  2
δ) lim  f ( x )
x 2
ε) lim  f ( x )
x 2
στ) lim f ( x )
x 2
[69]
2. Στο διπλανό σχήμα δίνεται η
γραφική παράσταση της συ-
νάρτησης f. Να προσδιορίσετε
(αν υπάρχουν) τα παρακάτω
όρια:
α) lim f ( x )
x  1
β) lim  f ( x )
x 2
γ) lim  f ( x )
x 2
δ) lim f ( x )
x 2
ε) lim f ( x )
x 3
στ) lim f ( x )
x 3
ζ) lim f ( x )
x 3
Εύρεση ορίου
3. Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα παρακάτω όρια

x2 4x
α) lim β) lim
x 0 x  2 x 2
6 x 0 x  3 x
2
x x 2  3x
γ) lim δ) lim
x  2 x 3  3x 2  4 x 1 x 3  x 2  x  1
4. Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα παρακάτω όρια

4x  1 x3
α) lim β) lim
x  2 x2 x 3 x  6x  9
2
x 2  x 5 1  2x
γ) lim δ) lim
x 4 16  x 2 x  1 x  12

x2 x x 1
α) lim β) lim
x 2 x  1
x  4x  4
2
x  2x  1
2
[70]
6. Να βρείτε (αν υπάρχει) το όριο της f στο x 0 , όταν:
3x  1 2x  3
α) f ( x )  , x0  0 β) f ( x )  , x0  3
x2  | x | x  32
1 2 x 1 2
γ) f ( x )   , x0  0 δ) f ( x )   2 , x0  0
x x2 |x| x

x2  3 x 3
α) lim β) lim
x 3 x  3 x 2 4  x 2
x2  5 3x  1
γ) lim δ) lim
x 1 x 2  x  2 x 0 x 2  x

x 1 2x  9
α) lim β) lim
x 1
 x 1  3 x 4
 x 2 
5

1  ln x ln x  1
α) lim β) lim
3  x  e  x  ex  2e 2
x 3 x e 2
x 3
1
e x 1  2 2  e x2
γ) lim δ) lim
x 1
e x

 1 ln x
x  2
ln x  3

 1 1   x 1 x 
α) lim  2   β) lim   
x 1  x  2x  1 x  1 x  2  x  2 x  22 
 

1 x2   2x  1 1 
α) lim   2  β) lim   2 
x 0  x x x x 1  x  1 x  x  2
 x x 2  1 4x  3 
γ) lim    δ) lim  2  
x 2  4  x 2 x  2 x   2 x  3x  1
1 2x  1 
2
12. Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:

1  2x x
α) lim β) lim
x 1 x x  x  x 1 x 9 x x  3x  9 x  27
[71]
γ) lim
2x  10
δ) lim
 
συν π x
x 4 2x  x x  4 x  8 x 16 4x  x x  16 x  64

x 1 x
α) lim β) lim
x  π συν x  1 π ημx  1
x
2
x  π2 4x
γ) lim δ) lim
x  2 π συν 2 x  1 π ημ 6x  1
x 
4

x 1 8x
α) lim β) lim
x 0 ημ ( π  x ) x
1 συνπ x
2
xπ συν x
γ) lim δ) lim
x 3 ημ πx  π  x 0
π 
2συν   x   1
 3 

x 1 x 1
α) lim β) lim
x 0 ημx  x x 0 ημx  x

ημ 4x ημ 4 x
α) lim β) lim
x0 x x x0 x x
ημx  4 x4
γ) lim δ) lim
x 4
x  4 x4
x 4
x  4 ημ x4

 3π 
α) lim εφ 2x β) lim σφ  x  
x
π
x
π
 4 
4 4
x 1
18. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  .
x  4x 2  3x  18
3
α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f.

β) Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια lim f ( x ) και lim f ( x ) .
x 3 x  2
[72]
x 2

 4 ημ2  x 
.
x  6x  12 x 2  8x
4 3

β) Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .
x 2
20. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f: IR  IR με lim f ( x )   . Να εξετάσετε αν υπάρχει το

x 0
lim f ( x ) .
x 0
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1, 2 ( Α΄ Ομάδας), 1, 2 ( Β΄ Ομάδας)
Παραμετρικά όρια
x 2  αx  β
21. Αν lim IR , να προσδιορίσετε τα α, βIR.
x 3 x 3
(α  1) x 2  4 x  β
22. Αν lim IR , να προσδιορίσετε τα α, βIR.
x 2 x  2 3x  2 
x 2  αx  β
23. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  . Να προσδιορίσετε τις τιμές των α, βIR
2x 2  3x  1
ώστε lim f ( x )  4 .
x  1

α  1 x 3  α  2 x 2  18 x  9β . Να προσδιορίσετε τις
2x 2  9x  9
τιμές των α, βIR ώστε lim f ( x )  4 .
x 3
 x 2  α  1 x  β
 , x2
 
25.
2
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x 4
 x  2  2x  4
 , x2
x2
Να βρεθούν τα α, βIR ώστε να υπάρχει το lim f ( x ) και να είναι πραγματικός αριθμός.
x 2
[73]
 λ2  4
 , x0
26. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x . Να βρείτε για ποιες τιμές του λ IR, υπάρχει το
λ, x0
 x
lim f ( x ) .
x 0
27. Να υπολογίσετε τα παρακάτω όρια για τις διάφορες τιμές του λIR :
x 2  6x  λ 3x  λ
α) lim β) lim
x 3 x3 x 1 x  12
x 2  λ  2 x  λ  2 8x 2  2 1  λ  x  2
α) lim β) lim
x 2 x 2  4x  4 x 
1 4x 2  4x  1
2
2x 3  λ  2 x 2  λ  4 x  2λ 2x 2  x  λ
α) lim β) lim
x 2 x2  4 x 1 3x 2  2x  1
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 3 ( Β΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίου με χρήση βοηθητικής συνάρτησης
30. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim x 2 f ( x )  5 , να βρεθεί το lim f(x).
x 0 x0
31. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim x  1 f ( x )  1 . Να βρείτε τα όρια:
x  1
2
f 3 ( x )  2f ( x ) f 2 (x)  f (x)  1
x  1 x  1 f 2 (x)  1 x 1 f (x)  2
32. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim x  3 f ( x )  1. Να βρείτε τα όρια:
x 3
2f 2 ( x )  f ( x )  2017 f 2 (x)  1  f (x)

x 3 x 3 f 2 (x)  3 x 3 f (x)  1
[74]
2x
33. Να βρείτε το lim f ( x ) όταν lim
x  2
  .
x 2 f (x)
x 3
34. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim   . Να βρείτε τα όρια:
x 2 f ( x )
f 2 (x) ημf ( x )
x 2
x 2
f (x)  1  1
4 x2 f (x)
2017 ημ 2x  3
35. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim
π
  . Να βρείτε τα
x f (x)
4
όρια:
ημf ( x )
α) lim f ( x ) β) lim
π π f (x)
x x
4 4
f ( x ) ημx  2
36. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim   . Να βρείτε το
x 2 x2 2
lim f ( x ) .
x 2
37.
f (x)
Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim   . Να βρείτε τα όρια:
x 0 4x
f 2 (x)  1  f (x)  1 
α) lim f ( x ) β) lim γ) lim  f ( x )ημ 
x 0 x 0 x 2 x 0
 f ( x ) 
x5
38.
g(x )
Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR τέτοιες ώστε lim   και lim   . Να
x 5 f ( x ) x  5 4x
βρείτε τα όρια:
g( x )
α) lim f ( x ) β) lim g ( x ) γ) lim
x 5 x5 x5 f ( x )
39.  
Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με lim f ( x ) x 2  1   και f (x)  g(x) για κάθε xIR.
x 1
Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:

α) lim f ( x ) β) lim g ( x )
x1 x 1
[75]
40. Θεωρούμε την άρτια συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim f ( x )   . Να αποδείξετε
x 0
ότι lim f ( x )   .
x 0
41. Θεωρούμε την περιττή συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει lim f ( x )   . Να αποδεί-
x 0
ξετε ότι lim f ( x )   .

x 0
Μηδενική επί φραγμένη

 1  1 
α) lim  xημ  β) lim  x  2 συν 
x 0  x x 2  x  2

 x 2  2x  2  1 1   x 2  4x  4  ημx  22 x 
α) lim  συν β) lim   ημ
x 1  x 1 x 1 x 2  x2 x  2 
  

 x2 
α) lim  x  2  ημ
x
 2  x συν 2 
x 2
 x2 x  4 x  4 
 4x 
β) lim  xσυν 3  x 2017  2017 
x 0  x 
45. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με x  1 f ( x )  x  1 και 1  x  g( x )  x  2 για κάθε

2
x IR. Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα όρια:

 1 1 
α) lim f ( x ) β) lim g ( x ) γ) lim  ημ  xg ( x ) 
x1 x1 x 1 f ( x )
 x 1 
[76]
46. Στα παρακάτω σχήματα δίνονται οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g.
α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της g  f .

β) Να υπολογίσετε το lim g f ( x ) 
x 0
x 2  2x  1
47.
1
Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  και g( x )  .
x2 x
α) Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) το lim f ( x )
x  2
β) Να ορίσετε τη συνάρτηση g  f .
γ) Να υπολογίσετε το lim gf ( x )  .
x1
48. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln x  x  1 και η συνάρτηση g: IR  IR για την οποία
ισχύει x 2  x  1  g( x )  4x 2  e x για κάθε x IR .

β) Να υπολογίσετε το lim g ( x ) .
x 0
γ) Να προσδιορίσετε το όριο lim gf ( x )  .

x1
x 1
49. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f ( x )  e x  2 και g ( x )  .
2
α) Να ορίσετε τη συνάρτηση f  g .
β) Να αποδείξετε ότι η f  g αντιστρέφεται και στη συνέχεια να βρείτε την αντίστροφή της.
[77]
γ) Να υπολογίσετε το όριο lim f  g  ( x ) .
1
x 2
ex  1
50. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  και g( x )  x  1 .
1  ex
α) Να ορίσετε τη συνάρτηση f  g .
β) Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) το lim f g( x )  .
x1
γ) Να αποδείξετε ότι η f  g αντιστρέφεται και να ορίσετε τη συνάρτηση f  g  .

1
 x2 , x  0
51. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   .
 x , x  0
α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε την αντίστροφή της.
1
β) Να βρείτε (αν υπάρχει) το lim 1
.
x 0 f (x)
 x 2 , x  0
52. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   2 .
 x , x  0
α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε την αντίστροφή της.
1
β) Να βρείτε (αν υπάρχει) το lim 1
.
x 0 f (x)
f 1 ( x )
γ) Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) το lim .
x 0 f ( x )
[78]
§ 1.7 ΟΡΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΣΤΟ ΑΠΕΙΡΟ
Τα όρια των συναρτήσεων στο 
Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g και h που είναι ορισμένες σε διάστημα της μορφής (α, +)
Στο διπλανό σχήμα παρατηρούμε πως η συνάρτηση f(x) προ-

σεγγίζει όσο θέλουμε τον πραγματικό αριθμό  , καθώς το x
αυξάνεται απεριόριστα.
Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η f έχει όριο στο +, τον πραγ-
ματικό αριθμό  και γράφουμε:
lim f ( x )  
x  
Στο διπλανό σχήμα παρατηρούμε πως η συνάρτηση g(x) αυξά-

νεται απεριόριστα, καθώς το x αυξάνεται επίσης απεριόριστα .
Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η g έχει όριο στο +, το + και
γράφουμε:
lim g ( x )  
x  
Στο διπλανό σχήμα παρατηρούμε πως η συνάρτηση h(x) μειώ-

νεται απεριόριστα, καθώς το x αυξάνεται απεριόριστα .
Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η h έχει όριο στο +, το 
και γράφουμε:
lim h ( x )  
x  
Ομοίως, για τις συναρτήσεις f, g και h που ορίζονται σε διάστημα της μορφής (, β) μπορούν να
διατυπωθούν ανάλογα συμπεράσματα όταν το x μειώνεται απεριόριστα, δηλ. όταν τείνει στο .
[79]
Για τα όρια των συναρτήσεων στο + ή στο – ισχύουν οι γνωστές ιδιότητες των ορίων στο x0 με την
προϋπόθεση ότι:
● οι συναρτήσεις είναι ορισμένες σε κατάλληλα σύνολα
● δεν προκύπτει απροσδιόριστη μορφή
Παρατήρηση : Για τον υπολογισμό του ορίου στο + ή στο – ενός μεγάλου αριθμού
συναρτήσεων χρειαζόμαστε τα παρακάτω βασικά όρια:
1 1
lim xν = +, lim ν
= 0, lim = 0, lim x2ν = +, lim x2ν+1 = – με νΝ*
x   x   x x   x ν x   x  
Όριο πολυωνυμικής και ρητής συνάρτησης
Αν P(x)=ανxν+αν–1xν–1+…+α1x+α0 και Q(x)=βκxκ+βκ–1xκ–1+…+β1x+β0 με ανβκ0 τότε:

● lim P(x) = lim (ανxν)
x   x  
● lim P(x) = lim (ανxν)

x   x  
P( x ) α xν
● lim = lim ν κ
x   Q( x ) x   β κ x
P( x ) α xν
● lim = lim ν κ
x   Q( x ) x   β κ x
Παρατηρήσεις : α) Αν lim f(x) =  > 0 ή +, τότε υπάρχει x1 < 0 έτσι ώστε f(x1) > 0
x  
β) Αν lim f(x) =  < 0 ή –, τότε υπάρχει x1< 0 έτσι ώστε f(x1) < 0
x  
γ) Αν lim f(x) =  > 0 ή +, τότε υπάρχει x1> 0 έτσι ώστε f(x1) > 0
x  
δ) Αν lim f(x) =  < 0 ή –, τότε υπάρχει x1> 0 έτσι ώστε f(x1) < 0
x  
[80]
Όριο εκθετικής – λογαριθμικής συνάρτησης
Για την εκθετική συνάρτηση f(x)=αx ισχύει:

● αν α > 1 τότε lim αx = 0 και lim αx = +
x   x  
● αν 0 < α < 1 τότε lim αx = + και lim αx = 0

x   x  
Για την λογαριθμική συνάρτηση f(x) = logx ή g(x) = lnx ισχύουν:

● lim logx = – και lim lnx = –
x0 x0
● lim logx = + και lim lnx = +

x   x  
[81]
Όριο τριγωνομετρικής συνάρτησης
Τα όρια lim ημx και lim συνx δεν υπάρχουν. Σε περίπτωση που τα συναντάμε σε κάποια παρά-
x   x  
σταση, χρησιμοποιούμε το κριτήριο παρεμβολής.
Πεπερασμένο όριο ακολουθίας
Γνωρίζουμε από προηγούμενες τάξεις ότι ακολουθία ονομάζεται κάθε πραγματική συνάρτηση με
πεδίο ορισμού το σύνολο των θετικών ακεραίων, δηλ. α: ΙΝ*  IR
Ο ορισμός του ορίου της ακολουθίας διατυπώνεται ως εξής:
ΟΡΙΣΜΟΣ Η ακολουθία (αν) έχει όριο ℓ IR και θα γράφουμε lim α ν   , όταν για
ν 
κάθε ε  0 , υπάρχει ν0 ΙΝ τέτοιο ώστε για κάθε ν  ν 0 να ισχύει

*
αν    ε
Όλες οι ιδιότητες των ορίων συναρτήσεων όταν x   , ισχύουν και για τις ακολουθίες.
[82]
Ασκήσεις

νάρτησης f. Να βρείτε (αν υ-
πάρχουν) τα παρακάτω όρια:
α) lim f ( x )
x  
β) lim f ( x )
x  
1
γ) lim
x  f (x)  1
1
δ) lim
x  f ( x )  1

νάρτησης f. Να βρείτε (αν υ-
πάρχουν) τα παρακάτω όρια:
α) lim f ( x )
x  
β) lim f ( x )
x  
1
γ) lim
x  f ( x )
1
δ) lim
x   f (x)
[83]
3. Στα παρακάτω σχήματα δίνονται οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g.
Να υπολογίσετε τα όρια:
α) lim f  g ( x ) β) lim f  g ( x )
x   x 1
γ) lim g  f ( x ) δ) lim g  f ( x )
x   x 1
[84]
Όριο πολυωνυμικής – ρητής συνάρτησης

α) lim 8x 3  5x 2  x  11
x  
 
β) lim  2x 2  8x  1
x 

γ) lim 6x 6
 4x 4  3x 3  x  2  δ) lim  x 3
x5 
x  x 
 5π   1 
α) lim  2x 4 ημ  x 3  2x  1 β) lim  x 3 ln 2  ln x  1
x   4  x   2 

γ) lim e 2 x 5  ex 3  2x 2  7 x  
δ) lim  x 3 συν
x  
2π 
 6x 2  3 
x   3 
4x 2  3x  1 x 3  2x 2  x  1
α) lim β) lim
x  2x 4  x 2  3 x   x 12  x  1
2x  5  4x 4  x 3  2x  1
γ) lim δ) lim
x   x 2  3x  2 x  x 2018  2018
12 x 3  2x 2  1 6x 5  x 4  x 3  3
α) lim β) lim
x  3x 3  x 2  1 x   3x 5  12 x 2  2
2x 2  x  3  x 2017  12 x  1
γ) lim δ) lim
x  2x 2  5x  2 x  2x 2017  1
4 x 3  5x  1  7 x 4  2x 3  3
α) lim β) lim
x  2x 2  6x  1 x  3x 3  4 x 2  x  4
10 x 4  5x 3  2x  4  x 3  2x 2  x  2017
γ) lim δ) lim
x  5x 4  x  4 x   7 x 4  x 3  2x 2  1
x 4  x 3  2x  1 2 x 7  8x 4  x  8
α) lim β) lim
x  4x 3  6x 2  3x  2 x  x 3  5x 2  9
 5x 5  x 2  5x  1 x 5  2x 3  3x 2  4x  10
γ) lim δ) lim
x  x 2  3x  2 x   x 3  10 x 2  2x  3
[85]
8x 3  3x 2  x  1 x 2  3x  3
ε) lim στ) lim
x  2 x 3  x 2  x  6 x  4x 6  6x 2  5

 2 1   x 4x 2 
α) lim    β) lim  3  
x   x  1 x  3 x   2 x  1
 2 x 2  1 
 4x 3  1 2x 3x  1    x 4  2x  1 x2 4x 
γ) lim  2  2   δ) lim  2  2  2 
x   5x  11
 x  1 x  2  x  
 x  x 1 x  3 x  2016 

 x 2  1 3x 3  x  1   x3  x x 2  x  1
α) lim    β) lim   
x   x  3
 x 2  1  x   x  2
 x  1 
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1 ( Α΄ Ομάδας)
Όριο άρρητης συνάρτησης

α) lim 8x 3  x  1 β) lim 2x 4  x  1
x  x 
γ) lim  x5  x 1 δ) lim 3x 2  x  2
x  x 
α) lim  x 4  3x 3  2  x 3  x  7  β) lim   2x 3  x  3  3x 
x    x   
α) lim  16 x 2  x  2  4x  β) lim  x 2  3x  4  x  1

x    x   
γ) lim  2x 2  3  4x 4  x  3  δ) lim  5x  25 x 2  2x  1 
x    x   
α) lim  3x 2  x 2  1  β) lim  x 4  x  1  2x 
x    x   
[86]
x 2  2x  3  1 x2  x 1  x 1
α) lim β) lim
x  x 
x2 1  x2 x4 1  x 1
x  3 1 3  x  x 1
γ) lim δ) lim
x   x  
x2 1 1 x  3x  1  x  1
2

x2  x 1  x2 x4  x 1  x  2
α) lim β) lim
x  x 
x2 1  x 1 x2  4  x
x2  3 1 1 x  x 1
γ) lim δ) lim
x   x 1 1 x   1  9x  1

x2  x 1  x2 1 4x 2  x  1  9x 2  1
α) lim β) lim
x  x  
x2 1  x2  x 1 4x 2  5x  1  64 x 2  2x  2018
x4 1  x2 1 x2 1  x 1
γ) lim δ) lim
x  x  
x4  x 1  x 1 x 2  3x  2  x  1

x2 2 3 x 3
α) lim β) lim
x   x 5 3 x   1 x 1
4x  1  3 1  81x  5
γ) lim δ) lim
x   x 1 1 x   5  9x  1

2x  4x 2  x  3 x 2  3x  1  x  1
α) lim β) lim
x   x 
9x 2  2x  1  3x 2x  1  4x 2  1

3x  4x 2  x  3 x 2  4x  1  2x
α) lim β) lim
x   x  
x  4x 2  3x  1 5x  1  16 x 4  1
α) lim  x 2  3x  11  4x 2  x  2  9x 2  2x  1 
x   
[87]
β) lim  x 2  x  x 2  x  3  4x 2  7x  1 
x   
γ) lim  9x 2  5x  11  16 x 2  3x  1  49 x 2  11x  1 
x   
δ) lim  9x 2  5x  1  x 2  3x  4  16 x 2  5x  13 
x   
23. Δίνεται συνάρτηση f: IR  IR με lim  3x  9x 2  12 x  1  f ( x )   3 . Να βρείτε το

x   
lim f ( x )
x  
2x  1
24. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  .
x2  x
α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης.
β) Να προσδιορίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια:
i. lim f ( x ) ii. lim f ( x ) ,
x   x  
iii. lim f ( x ) iv. lim f ( x )

x 0 x1
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 2, 3 ( Α΄ Ομάδας)
Όριο με απόλυτες τιμές

3x  2018  1926  x 2  x 3x  ημx  x 2  συν x
α) lim β) lim
x  5x x   ημx  x
x3  x 1  4  x 7  x  ex  x 2
γ) lim δ) lim
x   x  x2 x  x 1

2 x  x 2  2017  x 2  x 3x 3  ημx  3x 2  συν x
α) lim β) lim
x   5  x2 x   ημx  x 3
4x 3  x 2  1  1  x  x 3 x 5  e  x  2x  x 2  e  x
γ) lim δ) lim
x   3x 3  x 2 x   x5 1
[88]
x 3  x  2x 4  1 4x  1  x 4
α) lim β) lim
x   2x  x 2  1 x  x 2  3x  2  3x
x  x  6x 2  2x 4x  3  x 3  x  x
γ) lim δ) lim
x  2x 2  x  1 x   x 4  2x 2  2  2x

 2   3 5  x  x2 4  x  x 2  x 
2x  1 x  3x  1 
2
 
α) lim    β) lim   
x   x x 1 x   x2 2x  1
   
g(x )
29. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με f ( x )  για κάθε x IR. Αν lim g ( x )   και
g(x ) x 0
lim g ( x )   , να βρείτε (αν υπάρχει) το lim f ( x ) .

x 0  x 0
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 4 ( B΄ Ομάδας)
Τριγωνομετρικά όρια


 1
α) lim  3x 3  1 συν 
x   x
 
 1 
β) lim  2x 5  x  1 συν 2 
x  

x 
 x 1 
γ) lim  x συν 2 


δ) lim  3x 4  x συν 4 
x 1 
x   x  1 x   x  1

 1  1
α) lim   x  2 ημ  β) lim  x 4 ημ 
x   x x   x
 x 1 
γ) lim  x  1 ημ 3


δ) lim  x 2  1 ημ 2 
x 
x   x  1  x   x  1

 1
α) lim   x  1 εφ 

 1 x 
β) lim  x 2  x  1 εφ 2 
x   x x   x  x 
[89]

α) lim x 2  x  ημx
x 
 
β) lim  2x 3  x  συν x
x 


ημ3x ημ5x
α) lim β) lim
x   x x  4  5x  2
ημx 2 x  ημx
γ) lim δ) lim
x   x3  x x   x
α) lim
ημ x 2  1   β) lim

συν x 2  1 
x  x2 1 x  x 1
2
x 1 3 x
γ) lim δ) lim
x   x  ημx
2 x   συν x  x

2
x 2 ημ
x2 xσυν x
α) lim β) lim
x   x 1 x   x  3x  1
2
3x 2  1 πx 2  x
γ) lim εφ δ) lim σφ
x  2x 3  1 x  4x 2  x

 x4  x 1   x 3  2x 
α) lim   ημx  β) lim   συν x 
 x 1  4x
x   2 x   2
 
x  ημx x 3  x 2  συν x
γ) lim δ) lim
x  x 2  συν x x   x 2  ημx

x 3  xημx 2x 4  xσυν 3x  1
α) lim β) lim
x   x 
x x2 1 x x4 1  x x2 1
x 2 ημx  x 3 συν x 3 xημ 2x  συν 4x
γ) lim δ) lim
x  x4  x 1 x  x2  2
[90]
xημx  x 5  1 xημx  x 5  1
α) lim , β) lim
x  x 
xσυν x  x 4  2 xσυν x  x 5  2
xσυν x  x 2  1 x 2 συν x  x 6  3
γ) lim δ) lim
x   x  
xημx  x 4  2 x 2 ημx  x 6  3
Όριο εκθετικών και λογαριθμικών συναρτήσεων

3  4 x  4  3x 3  3x  6  2 x
α) lim β) lim
x  2  3 x  3  2 2 x x  2  3 x  3  2 x
3  5 x  2 x 1  3 e  x  21 x  4
γ) lim δ) lim
32x  2 x  6 32xx  2
2 3
x   x  

4x  5x 3x  2  4 x  1
α) lim β) lim
x  3 x  4 x x  2 x  4  3 x  1
4e x  2  3  4 x 2 2 x  52x
γ) lim δ) lim
x  3  5 x  5  3 x 1 x  2 x  4 x

2x  5x 2 3x  3 2 x
α) lim β) lim
x  3 x  4 x x   2 x  3 x
2 x  4 x e x  4 x
γ) lim δ) lim
x  3  x  5  x x  2  x  3  x
e x  2 x 5 2 x  3  x
ε) lim στ) lim
x  4  x  3  x x  5  x  3  2 x

2 x  3x 2 3x  3 2 x
α) lim β) lim
x  3 x  4 x x   2 x  3 x
3 x  6  x 3 x  5  x
γ) lim δ) lim
x  e  x  4  x x  5  x  7  x
[91]
e  x  e 2 x 16  x  5  x
ε) lim στ) lim
x  4  x  2  x x  5  2 x  2  2 x

x 2
e 2x  1
α) lim 2
β) lim e x  ημx
x   x  
ex 1
x 2 x x 2
 x  συν x
γ) lim e δ) lim e x
x   x  
β) lim ln(1  x )  ln( 2  x ) 

ln x
α) lim
x   ln x  1
2 x  
1
ln x 2  ln
γ) lim  ln( ex  1)  ln x 2  1  δ) lim x
x    x 0 ln x  1


α) lim ln 3 x  ln 5 x  1
x 
  
β) lim ln 2 x  ln 5 x  1
x 
 
e 2x  e x
47. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ln .
ex  e x

β) Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια:
i. lim f ( x ) ii. lim f ( x )
x   x1
x 2  x  2  ημx
48. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ln .
x 1
i. lim f ( x ) ii. lim f ( x )
x   x  1
[92]
Παραμετρικά όρια
49. Για τις διάφορες τιμές του λIR, να βρείτε τα όρια:
α) lim
λ  3 x 4  x  3 β) lim
λ  4x  λx  2
2 4 2
x   1  λ  x 3  2 x 2  1 x  
 λ  λ  2 x  2
2
γ) lim
λx 3  x 2  λ
δ) lim
λ  2 x 3  x  1
x   λ  1 x 4  x  2 x 
λ3

 8 x2  x  2
α) lim
x 
 λ
2

 5λ  6 x 3  2x 2  1  β) lim
x 
 4  λ  x
2 2
x2 
γ) lim
x 
 2λ 2
 
 λ  1 x 4  λx 3  1 δ) lim
x 
 3  λ 2
 
 2λ x 3  3x 2  x  2

λx  5 x 1  1 3 x  2  3λx  10
α) lim β) lim
x   2 λx  5 x  1 x  3 x  12 λx  1
52. Να βρεθούν οι α, β IR ώστε lim  x 2  6x  1  αx  β   5

x   
 x 4  αx 3  βx  1 
53. Να βρεθούν οι α, β IR ώστε lim   αx  β   3
x  
 x 1
3

λx  2 x
54. Να βρείτε για ποια τιμή του λIR, ισχύει ότι lim  1 .
x  2 x  3λx
55. Δίνεται συνάρτηση f: IR  IR με x  2 f ( x )  x 2  συν x για κάθε x IR. Να βρείτε τα όρια:

α) lim f ( x ) β) lim f ( x )
x   x  
[93]
56. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: 1,     IR με f (x)  x  x και g( x )  x  1 για κάθε
f (x)
x  1 . Να βρείτε το lim .
x  g ( x )
x 3 f (x)  x 3  1
57. Δίνεται συνάρτηση f: (0, +)  IR με lim  2 . Να βρείτε (αν υπάρχουν) τα
x  x3 1
όρια:
α) lim f ( x )
x  
x 4 f (x)  x  1
β) lim
x  3x 4  1
xf ( x )  ημx
γ) lim
x  x2 1
58. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR* με lim f ( x )  lim g ( x )  0 . Να δείξετε ότι:

x   x  
f 2 (x)  g 2 (x) 1
α)  2
f (x)  g (x) f (x)  g 2 (x)
4 4
f 2 (x)  g 2 (x)
β) lim  
x   f 4 (x)  g 4 (x)
(ψηφιακά εκπαιδευτικά βοηθήματα - www.study4exams.gr)
59.
f (3x )
Δίνεται η γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: (0, +)  (0, +) με lim  1 . Να δείξετε ότι
x  f (x)
f (8x )
lim 1.
x  f (x)
60. Δίνεται συνάρτηση f: IR  IR με 4x 2  1  f ( x ) x  1  4x 2  ημx για κάθε x IR. Να βρείτε

τα όρια:
α) lim f ( x ) β) lim f ( x )  4 x 
x   x  
f (x) 3xf ( x )  12 x 2  ημx

γ) lim δ) lim
x   x x   f (x)  x
61. Δίνεται συνάρτηση f: IR  IR με 3x 3  x  1  f ( x )  3x 3  x  1 για κάθε x IR. Να βρείτε τα

όρια:
f (x) f (x)
α) lim f ( x ) β) lim 3
και lim
x   x   x x   x 3
[94]
2
x 5 f    8ημx 2
x 2
3
x
γ) lim f  δ) lim
x 0 8 x x 0 xημ 4x
 1 
62. Δίνεται συνάρτηση f: (0, +)  IR με f ( x )  2x  4x 2  1  4x  2xf    4x  1 για κά-
 4x 
θε x  0 .
α) Να δείξετε ότι f ( x )  4x 2  1  2x , για κάθε x  0 .

β) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση.
γ) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  3  2 2 .
δ) Να προσδιορίσετε τα όρια:
 1 
 xf ( x )  4 x  x ημ x
2 2
 1 
ii. lim  
f (x)
i. lim  xημ 
x  
 f ( x )  x    συν x  1  x 
 
 
63. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f  g ( x )  x 3  x , για κάθε x IR .

α) Να μελετήσετε την f  g ως προς την μονοτονία της.
β) Να αποδείξετε ότι η g αντιστρέφεται.
γ) Να λύσετε την εξίσωση g 3 ( x )  g 3 (1  e x )  g(1  e x )  g( x ) .
δ) Να προσδιορίσετε τo όριο lim

f  g 1 ( x ) .
x 0 x
64. Δίνεται συνάρτηση f: IR IR με f 3 ( x )  2xf ( x )  3e x 1 , για κάθε x IR και lim f 2 ( x )  α  IR

x 1
α) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 είναι αδύνατη.

β) Να δείξετε ότι η f δεν είναι γνησίως αύξουσα.
γ) Να αποδείξετε ότι υπάρχει το lim f ( x ) και να το υπολογίσετε.
x1
65. Δίνεται μια συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε f ( x )  2x  2018 για κάθε x IR .

f (x)
α) Να αποδείξετε ότι lim  2.
x   x
β) Να υπολογίσετε τα όρια:
f (x)  1
i. lim , ν IN ii. lim  xf   
x   xν x 0  x
[95]
  1  x2  x 1  x2  
iii. lim   xf     iv. lim  f  

x 0   x x  
 x  2 x  1  
66. Θεωρούμε συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε να ισχύει  x 2  3x  f ( x )  x 2  x  2 για κάθε

xIR .
α) Να προσδιορίσετε το lim f ( x ) .
x 1
β) Να βρείτε τα όρια:
f ( x )  f (1) ημ f ( x )  2 
i. lim ii. lim
x 1 x 1 x 1 2f ( x )  2
 f (x) 
γ) Να βρεθούν οι α, β IR ώστε να ισχύει lim  3  x 2  2x  4  αx  β  =7
x   x 
π
67. Δίνονται οι συναρτήσεις f,g: IR IR με xf ( x )  (1  x )f ( x )  x 2  συν 2 x και g ( x )  x
2
για κάθε x IR .
α) Να δείξετε ότι η f είναι άρτια και να προσδιορίσετε τον τύπο της.
β) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  1 .
γ) Θεωρούμε επιπλέον τη συνάρτηση h: IR IR με h  g ( x )  f ( x ) . Να προσδιορίσετε τον
τύπο της h.
δ) Να υπολογίσετε τα όρια:
h(x) h(x)
i. lim ii. lim
x  x2 x   f (x)
68. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln  x 2  1  x  .

 
1
γ) Να βρείτε το lim f  
x 0 x
69.
1
Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln x2.
x
α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της και να αποδείξετε ότι είναι αντιστρέψιμη.
β) Να λύσετε την ανίσωση f ( x )  x .
γ) Να υπολογίσετε τα όρια lim f ( x ) και lim f 1 ( x ) .

x   x  
[96]
70. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f (x)  ln x και η γνησίως μονότονη συνάρτηση g:(0, +)  IR
με g(1)  0  g(2) .
α) Να μελετήσετε την g ως προς τη μονοτονία της.
β) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f  g .
γ) Να δείξετε ότι η f  g αντιστρέφεται.
δ) Αν g( x )  x για κάθε x  1 , να βρείτε το lim f  g  ( x ) .

1
x  
71. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με τύπο f (x)  ln  x 2  1  x 2  .

 
α) Να μελετηθεί η f ως προς τη μονοτονία.
β) Να βρεθεί το σύνολο τιμών της f.
γ) Να λυθεί η ανίσωση f ( x 2 )  f (3x 4 )  f ( x 4 )  f (3x 2 ) .
1   1 
δ) Να υπολογίσετε τα όρια: (i) lim f   , (ii) lim f ( x )  συν f    .
x 0  x  x 0  x 

[97]
§ 1.8A ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
Συνέχεια συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f λέγεται συνεχής στο σημείο x0 του πεδίου ορισμού της,
όταν lim f ( x )  f ( x 0 ) .
x x 0
Στο προηγούμενο σχήμα παρατηρούμε ότι:

 Η f είναι συνεχής στο x0 διότι lim f ( x )  f ( x 0 )
x x 0
 Η g δεν είναι συνεχής στο x0 διότι lim g(x)  g(x 0 )

x x 0
 Η h δεν είναι συνεχής στο x0 διότι lim h ( x )  lim  h ( x ) , οπότε δεν υπάρχει το lim h ( x ) .
x x 0  x x 0 x x 0
Μια συνάρτηση που είναι συνεχής σε όλα τα σημεία του πεδίου ορισμού της, λέγεται συνεχής
συνάρτηση.
Παρατηρήσεις : α) Μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής σε ένα σημείο του πεδίου ορισμού της
όταν:
 Δεν υπάρχει το όριο στο x0
 Υπάρχει το όριο στο x0, αλλά είναι διαφορετικό από την τιμή της f(x0).
β) Τη συνέχεια μιας συνάρτησης τη μελετάμε μόνο στα σημεία του πεδίου

ορισμού της.
γ) Η f είναι συνεχής στο x0Df αν και μόνο αν lim  f(x)= lim f(x)=f(x0) με την
xx 0 x0
προϋπόθεση ότι έχουν νόημα τα πλευρικά όρια της f στο x0

δ) Οι πολυωνυμικές συναρτήσεις, οι ρητές , οι τριγωνομετρικές, οι εκθετικές
και οι λογαριθμικές αποδεικνύεται ότι είναι συνεχείς συναρτήσεις.
[98]
Πράξεις με συνεχείς συναρτήσεις
Από τον ορισμό της συνέχειας στο x0 και τις ιδιότητες των ορίων αποδεικνύεται ότι ισχύει το θεώ-
ρημα:
Αν οι συναρτήσεις f και g είναι συνεχείς στο x0, τότε είναι συνεχείς στο x0 και οι συναρτήσεις:
f
f  g , c  f όπου cIR, f  g , , f και ν
f
g
με την προϋπόθεση ότι ορίζονται σε ένα διάστημα που περιέχει το x0.
Για τη σύνθεση των συνεχών συναρτήσεων ισχύει το ακόλουθο θεώρημα:
Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x0 και η συνάρτηση g είναι συνεχής στο f(x0), τότε η σύν-
θεσή τους g  f είναι συνεχής στο x0.
Παρατηρήσεις : α) Οι πολυωνυμικές συναρτήσεις, οι ρητές , οι τριγωνομετρικές, οι εκθετικές, οι

λογαριθμικές και όσες προκύπτουν από αυτές με πρόσθεση, αφαίρεση, πολλα-
πλασιασμό , διαίρεση, απόλυτη τιμή, ρίζα και σύνθεση, είναι συνεχείς συναρτή-
σεις στο πεδίο ορισμού τους.
f ν
β) Αν οι f, g είναι συνεχείς στο x0, τότε και οι fg, λf, fg, , |f|, f είναι συνεχείς
g
στο x0.
γ) Αν η f είναι συνεχής στο x0 και η g στο f(x0) τότε η gof είναι συνεχής στο x0.
δ) Μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής σε σημείο x0 του πεδίου ορισμού της αν:
 δεν υπάρχει το όριό της στο x0
 υπάρχει το όριό της στο x0 αλλά είναι διαφορετικό από την τιμή f(x0)
 ένα από τα όρια lim  f(x), lim  f(x), lim f(x) είναι το + ή το −
xx 0 xx 0 x x 0
[99]
Ασκήσεις
Εύρεση συνέχειας από τη γραφική παράσταση της συνάρτησης

γραξφική παράσταση της συνάρ-
τησης f. Να βρείτε:
α) το πεδίο ορισμού της f
β) το σύνολο τιμών της f
γ) τα όρια lim f ( x ) , lim f ( x )
x  1 x1
και lim f ( x ) (αν υπάρχουν)

x 2
δ) τα σημεία στα οποία η f δεν

είναι συνεχής
Συνέχεια συνάρτησης στο x0
2. Να εξετάσετε ως προς τη συνέχεια στο x0 τις παρακάτω συναρτήσεις:

x 3  5x  1, x 1
α) f ( x )   2 x0 1
x  3x  συν x  1, x  1
e x 3  ln x  2  , 2x3
β) g ( x )   x0  3
 x  2  x  3, x3

 x 2  10 x  25
 , x5
α) f ( x )   x 5 x0  5
1, x 5

x2  x
 , x 1
 x 1
β) g( x )   x0 1
 1 x , x 1
1  x
[100]
 x 2  x  2  2x
 , x  1
 x 1
α) f ( x )   x 0  1
 e  x  6
x 1
 , x  1
 4
 x 1
 , x  1
β) g( x )    x  1 x 0  1
 x2 x
e  3συν x  1, x  1

 συν (ημx )  1
 , x0
 ημx
α) f ( x )   x0  0
συν  π  x  , x  0
 2 
 1
xημ x , x0

β) g( x )  0 , x0 x0  0
 1
ln(1  x )  συν , x0
 x

 ημx 2
 , x0
 x
α) f ( x )  0, x0 x0  0

 3  συν x  2 , x  0
 x
 x 2  8x  7
 , x 1
β) g( x )   x 1 x0 1
ln 2  x   12 x, x 1


 4 ln x  e 
x ημ , ex0
α) f ( x )   x4 x0  0
0, x0

[101]
 x 1  2
 ,  1 x  3
 x 3
β) g( x )   x0  3
1
 4 , x 3
8. Αν η συνάρτηση f: IR  IR είναι συνεχής στο 0 με f (0)  0 , να αποδείξετε ότι και η συνάρτηση
 1
 f ( x ) ημ , x0
g( x )   f (x) είναι συνεχής στο 0.
0 , x0

9. Δίνεται μια συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει ημx  xf ( x )  x για κάθε x IR. Nα
εξετάσετε αν η f είναι συνεχής στο x 0  0 .
10. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με f 2 ( x )  g 2 ( x )  2f ( x )  10  6g( x )  ημ 2 x για κάθε

x IR. Να αποδείξετε ότι οι f, g είναι συνεχείς στο x 0  0 .
Συνέχεια συνάρτησης στο πεδίο ορισμού της
11. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τις συναρτήσεις:

 x4 1
 x 3  1, x  0  , x 1
α) f ( x )   β) f ( x )   x  1
1  x , x0  3, x 1

12. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τις παρακάτω συναρτήσεις και στη συνέχεια να χαράξετε
τις γραφικές τους παραστάσεις:
 x 2 , x 2  e x  1, x0
α) f ( x )   2 β) g ( x )  
 x  8, x 2 ln( x  1), x0
13. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τις παρακάτω συναρτήσεις και στη συνέχεια να χαράξετε
τις γραφικές τους παραστάσεις:
[102]

  x 2  2x  1, x  1
  x  1, x 1
α) f ( x )  x 2  1, 1 x  2 β) g ( x )  
 1 ln( x  1), x 1
 , x2
x  2

 ημx
 x 1  x2 , x  0
 , x 1
 x 1 
α) f ( x )   β) g ( x )   0 , x0
 x 1 , x 1  συν x
 5  x  2  , x0
 x
 ημ συν x  1 e x ln x 1  2, 0  x 1
 , x0 
α) f ( x )   x β) g ( x )   2 x  1  1  2 x
0, x0  , x 1
 2x  1  1

 ημ x  1
 x2 1 , x 1

 x 2  x  συν x  1  1
α) f ( x )   , x 1
 2x  2
1
2 , x 1


 ημ x 2  1


, x 1
β) g( x )   x  1
3x  1, x 1

 1
 2h  xh 2 ημ
h , x2
 lim
h   h x  2  hx

 4
17. Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τη συνάρτηση f ( x )   , x2
3
 x 4 ημ x  2 
x2

 3 x 4
2
 ,


[103]
α) f ( x )  5x  2 β) g( x )  xσυν x
γ) h ( x )  σφ 2 x  εφ 3 x 
δ) φ( x )  συν x 2  x  1 
19. Nα αποδείξετε ότι οι παρακάτω συναρτήσεις είναι συνεχείς στο πεδίο ορισμού τους:
 συν x 
α) f ( x )  ημ 




β) g( x )  ln e x  x 2  1
 x 1 
2
20. Δίνεται η συνάρτηση f: 0 ,     IR τέτοια ώστε f ( x ) 

1
για κάθε x 0 ,    . Να
x  ημx
αποδείξετε ότι η f δεν είναι συνεχής.
x 1
21. Έστω συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε f ( x )  για κάθε x IR* . Να αποδείξετε ότι η f
x
δεν είναι συνεχής.
f ( x ) ημx
22. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε lim
x 0
  . Να αποδείξετε ότι η f δεν
x
είναι συνεχής στο x 0  0 .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 3, 4, 5 ( Α΄ Ομάδας)
 x 3  2α , x0

23. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   ημx
 , x0
 x
Να προσδιορίσετε τον πραγματικό αριθμό α ώστε η f να είναι συνεχής.
 α x 2  βx  1
 x  1
24.
,
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x 1
x 2  α  β , x  1

Να προσδιορίσετε τους πραγματικούς αριθμούς α, β ώστε η f να είναι συνεχής.
[104]
 2 x 2  5x  3
 , x  1
 x 1
25. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  λ , x  1
 ημ ( x  1)
 , x  1
 x  κ
Να προσδιορίσετε τους πραγματικούς αριθμούς κ, λ ώστε η f να είναι συνεχής.
x3  x  6
 2 , x2
 x 4
 3γ  1
26. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   , x2
 4
 4 x 2  αx  β
 , 0x2
 x  4x
3
Να προσδιορίσετε τους πραγματικούς αριθμούς α, β και γ ώστε η f να είναι συνεχής.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1, 2 ( Β΄ Ομάδας)
Προσδιορισμός αριθμητικής τιμής συνάρτησης
27. Αν μια συνάρτηση f: IR IR είναι συνεχής στο x 0  0 και για κάθε xIR ισχύει
xf ( x )  ημx 2  x , να βρείτε το f(0).
28.  
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με x  1f ( x )  ημ x 2  1 για κάθε xIR. Να βρείτε
το f (1) .
f (x)  x 2  1
29. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με lim  4 . Να βρείτε το f (1) .
x  1 x 1
30. Αν για τη συνεχή συνάρτηση f: IR  IR ισχύει xf (x)  ημ2x  x για κάθε xIR, να βρείτε το
f(0).
31.  
Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με x 2  1 f ( x )  1  2ημx  1  x 2 για κάθε x IR. Αν η f
είναι συνεχής στο x 0  1 , να αποδειχθεί ότι f (1)  2
[105]
32. Αν x 3 f ( x)   x 2  1  1  ημ 2x για κάθε xIR και η f είναι συνεχής στο x 0  0 , να υπολογί-
 
σετε το f(0).
33. Δίνεται η συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής στο x 0  0 και για κάθε xIR ισχύει η σχέση
ημx 2  x 2  x  xf ( x )  x 2  ημx . Να βρείτε το f (0) .
34. Δίνεται η συνεχής στο x 0  2 συνάρτηση f με x  2f (x)  ημx  2  x  22 για κάθε
xIR . Να βρείτε το f (2) .
35. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με ημx  f (x)  συνx  1  x 2 για κάθε xIR . Να
βρείτε το f (0) .
36. Δίνεται η συνεχής στο x 0  1 συνάρτηση f με f ( x ) ημx  1   x 2  4x  3 για κάθε xIR .

Να βρείτε το f (1) .
37. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με x f ( x )  4ημx  x 2  4x για κάθε xIR . Να βρείτε
τον τύπο της f.
38.  
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με x  1 f ( x )  ημ x 2  1 για κάθε xIR .
α) Να βρείτε τον τύπο της f.
β) Να βρείτε το όριο lim f ( x ) .
x  
39.
1
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  e x  x 2  x ημ για κάθε x  0 . Να βρείτε
x
το f (0) .
[106]
Συναρτησιακές σχέσεις
f ( x  3)
40. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  3 και lim
x 0
 3 , να προσδιορίσετε το όριο
x
f ( x )  f (3)
lim .
x 3 x 3
41.
f (x)
Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  1 και lim  2018 , να βρείτε το όριο
x 1 x 1
f (1  h )  f (1)
lim .
h 0 h
42.
f (x)
Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  5 και lim  1 , να προσδιορίσετε το όριο
x 5 x  5
f (5  2h )  f (5)
lim .
h 0 h
f (x)  x 2
43. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  2 και ισχύει lim  1 , να υπολογίσετε το
x 2 x 2  4
x 2 f ( x )  4f ( 2)
όριο lim .
x2 x2 2
44.
f (x)
Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR η οποία είναι συνεχής στο x 0  1 . Αν lim  1 και
x 1 x 1
f (x  1)  f (x)  2x για κάθε xIR , τότε:
α) να βρείτε το f (1)
β) να βρείτε το f (2)
γ) να αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο x 0  2
45. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR για τις οποίες ισχύει f 2 ( x )  2xf ( x )g( x )  x 4 για κάθε
xIR . Αν η g είναι συνεχής στο x 0  0 , να αποδείξετε ότι και η f είναι συνεχής στο x 0  0 .
[107]
 π
 συν x  ημx  x  , x  0
46. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f ( x )   4
e x 1  x , x0

α) Να εξετάσετε αν η f είναι συνεχής.
 π
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της στο    ,  .
 2
γ) Να υπολογίσετε τα όρια:
i. lim f ( x )
x  
 1 
ii. lim ln   
x 
 f (x) 
  1 
iii. lim f ( x )  ημ  
x 
  f ( x ) 
47.  
Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με f ( x )  e x  x  1 και xe x  x 2  xσυν x g( x )  ημx
για κάθε xIR .
α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
β) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  f 1 ( x ) .
γ) Να εξετάσετε αν η g είναι συνεχής στο x 0  0 .
48. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f 3 ( x )  3f ( x )  x  1 για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι:

α) η f αντιστρέφεται
β) η f είναι συνεχής στο IR
f (x)  f (x 0 )
γ) υπάρχει το lim και είναι πραγματικός αριθμός.
x x 0 x  x0
49. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f 3 ( x )  4f ( x )  x για κάθε xIR και σύνολο τιμών το IR .
α) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται
β) Να ορίσετε την f 1
γ) Να αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο IR.
 π π
50. Δίνεται η συνάρτηση f:  ,   IR με f (x)  x  ημx .
 2 2
[108]
 π π
γ) Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση g:  ,   IR για την οποία ισχύει η σχέση
 2 2
 π π
f ( x )  g( x )  x 2  ημ 2x για κάθε x  ,  . Να βρείτε τον τύπο της g.
 2 2
51. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει f f ( x )   2 x  1 για κάθε x IR .
α) Να δείξετε ότι f (2x  1)  2f (x)  1 για κάθε x IR .
β) Να αποδείξετε ότι η f είναι 11.
γ) Να λυθεί η εξίσωση f ( x )  1 .

α  x f (f ( x ))  1 , x 1
 x 1

δ) Δίνεται η συνάρτηση g ( x )  3 , x 1.

 1 β
3   3, x  1
 x  1 2
x 1

Να προσδιορίσετε τα α, β IR ώστε η g να είναι συνεχής στο x 0  1 .
f ( x  3)
52. Δίνεται η συνεχής και γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR IR . Αν lim
x  3 x  3
 2 και
f (1)  0 τότε:
α) να βρείτε το f (0)
xf ( x )  ημ 2 x
β) να προσδιορίσετε το lim
x  0 x 3  x 2 f ( x )  1
γ) να δείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα

δ) να λύσετε την ανίσωση: f  ημx   f  x   0 .

 x  1  x, x  0
2
53. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  

 x  1  x, x  0
2
α) Να δείξετε ότι η f είναι συνεχής.

β) Να αποδείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε x IR.
γ) Να δείξετε ότι η f είναι άρτια.
δ) Να μελετήσετε τη συνάρτηση f ως προς τη μονοτονία της.
ε) Να αποδείξετε ότι f ( x )  1 για κάθε x IR.
[109]
54. Δίνεται συνάρτηση f: IR IR με 3f (x)  ημf ( x)  x για κάθε x IR και σύνολο τιμών το IR.
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη συνάρτηση.
β) Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1 .
γ) Να δείξετε ότι f (0)  0 .
δ) Να αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο x 0  0 .
f (x)
ε) Να προσδιορίσετε το lim .
x 0 x
3
 x ,
2
x0

 x ,
3 2
x0
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της και να αποδείξετε ότι είναι αντιστρέψιμη.
γ) Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1 .
δ) Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια:
f (x) f 1 ( x )
i. lim ii. lim
x 0 x x 0 x
[110]
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΣΕ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ
§ 1.8Β
ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΩΡΗΜΑΤΑ
Συνέχεια συνάρτησης σε διαστήματα
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση θα λέμε ότι είναι συνεχής σε ένα ανοιχτό διάστημα (α, β),
όταν είναι συνεχής σε κάθε σημείο του (α, β).
Μια συνάρτηση θα λέμε ότι είναι συνεχής σε ένα κλειστό διάστημα [α, β],
όταν είναι συνεχής σε κάθε σημείο του (α, β) κι επιπλέον
lim f ( x )  f (α) και lim f ( x )  f (β)
x α  x β 
Ανάλογοι ορισμοί διατυπώνονται και για τα διαστήματα της μορφής (α, β] και [α, β).
Θεώρημα Bolzano
Θεωρούμε μια συνάρτηση f ορισμένη στο κλειστό διάστημα [α, β]. Αν:
 η f είναι συνεχής στο [α, β]
 f(α)f(β) < 0
τότε υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(α, β) τέτοιο ώστε f(x0)=0.
Υπάρχει δηλαδή τουλάχιστον μία ρίζα της εξίσωσης f(x)=0 στο ανοιχτό διάστημα (α, β).
[111]
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ :
Παρατηρούμε στο παραπάνω σχήμα ότι έχουμε μια συνεχή συνάρτηση ορισμένη στο διάστημα [α, β].
Επειδή τα σημεία Α(α, f(α)) και Β(β, f(β)) βρίσκονται εκατέρωθεν του άξονα xx΄, η γραφική
παράσταση της f τέμνει τον άξονα σε ένα τουλάχιστον σημείο.
Παρατηρήσεις : α) Το αντίστροφο του θεωρήματος Bolzano δεν ισχύει.

β) Όταν σε ένα θέμα ζητείται η απόδειξη ύπαρξης ενός x0(α, β) ώστε να ισχύει
μια ιδιότητα, είναι αυτονόητο ότι θα επικαλεστούμε σε πρώτη φάση το θεώ-
ρημα Bolzano για μια κατάλληλη βοηθητική συνάρτηση στο διάστημα [α, β].
Για την εύρεση της βοηθητικής συνάρτησης ακολουθείται η εξής πορεία:
 θέτουμε στη ζητούμενη σχέση όπου x0 το x και φέρνουμε όλους τους
όρους στο πρώτο μέλος

 θεωρούμε το α΄ μέλος ως συνάρτηση του x και το θέτουμε g(x), x[α, β]
 εφαρμόζουμε στη g(x) το θεώρημα Bolzano, αφού διαπιστώσουμε ότι
πληρούνται οι προϋποθέσεις του.
γ) Αν κατά την εφαρμογή του θεωρήματος Bolzano για μια συνάρτηση f σε
διάστημα [α, β] προκύψει ότι f(α)f(β)0, τότε διακρίνουμε τις περιπτώσεις:
 αν f(α)f(β) = 0  f(α) = 0 ή f(β) = 0 τότε επιλέγουμε x0=α ή x0=β (x0 είναι
το ζητούμενο)
 αν f(α)f(β) < 0, τότε από το θεώρημα Bolzano υπάρχει x0(α, β) ώστε
f(x0)=0.
Συνεπώς αν αντί του f(α)f(β) < 0 προκύψει f(α)f(β)0, το ζητούμενο x0 θα
ανήκει στο κλειστό διάστημα [α, β] κι όχι υποχρεωτικά στο ανοικτό (α, β).
δ) Από το θεώρημα Bolzano προκύπτει ότι αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής σε
ένα διάστημα Δ και δεν μηδενίζεται σ’ αυτό, τότε η f διατηρεί σταθερό πρό-
σημο στο Δ. Το πρόσημό της μπορούμε να το προσδιορίσουμε αν γνωρίζουμε
[112]
ή αν μπορούμε να βρούμε κάποια τιμή της συνάρτησης στο Δ.
ε) Από το θεώρημα Bolzano προκύπτει ότι μια συνεχής συνάρτηση διατηρεί

σταθερό πρόσημο σε καθένα από τα ανοιχτά διαστήματα στα οποία οι
διαδοχικές ρίζες της χωρίζουν το πεδίο ορισμού της.
Θεώρημα ενδιαμέσων τιμών
Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη στο κλειστό διάστημα [α, β]. Αν:
 η f είναι συνεχής στο [α, β]
 f(α)  f(β)
τότε για κάθε αριθμό η μεταξύ των f(α) και f(β) υπάρχει ένας τουλάχιστον x0(α, β) τέτοιος
ώστε f(x0) = η.
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Ας υποθέσουμε χωρίς βλάβη της γενικότητας, ότι f(α) < f(β).

Προφανώς θα ισχύει: f(α) < η < f(β).
Θεωρούμε τη συνάρτηση g(x) = f(x) − η με x[α, β] για την
οποία έχουμε:
● είναι συνεχής στο [α, β]
● g(α)g(β) < 0
[113]
διότι g(α)=f(α)−η < 0 και g(β) = f(β) − η > 0
Άρα με βάση το θεώρημα Bolzano προκύπτει ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(α, β) τέτοιο ώστε g(x0)
= 0  f(x0) − η = 0  f(x0) = η
    
Παρατηρήσεις : α) Αν μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής στο [α, β], τότε δεν παίρνει υποχρεωτικά
όλες τις ενδιάμεσες τιμές.
β) Αν Δ είναι ένα διάστημα και υποσύνολο του πεδίου ορισμού μιας συνεχούς και
μη σταθερής συνάρτησης f, τότε με τη βοήθεια του θεωρήματος ενδιαμέσων
τιμών αποδεικνύεται ότι το f(Δ) είναι διάστημα.
[114]
Θεώρημα μέγιστης – ελάχιστης τιμής
Αν f είναι συνεχής συνάρτηση στο [α, β], τότε η f παίρνει στο [α, β] μια μέγιστη τιμή Μ και μια
ελάχιστη τιμή m. Υπάρχουν δηλαδή x1, x2[α, β] τέτοιοι ώστε f(x1) = m  f(x)  M = f(x2) για
κάθε x[α, β].
Παρατηρήσεις : α) Από το θεώρημα ενδιάμεσης τιμής και το θεώρημα μέγιστης - ελάχιστης

τιμής προκύπτει ότι αν Δ=[α, β] και η f είναι συνεχής αλλά όχι σταθερή στο
Δ τότε f(Δ)=[m, M], όπου m η ελάχιστη και Μ η μέγιστη τιμή της f.
β) Έστω η f είναι συνεχής και γνησίως μονότονη συνάρτηση στο Δ= (α, β) και
Α= lim  f ( x ) και Β= lim  f ( x ) . Το σύνολο τιμών της f είναι:
x α x β
 f(Δ) = (Α, Β), αν η f είναι γνησίως αύξουσα στο Δ

 f(Δ) = (Β, Α), αν η f είναι γνησίως φθίνουσα στο Δ
Ασκήσεις
Ύπαρξη μιας τουλάχιστον ρίζας σε διάστημα (α, β)
1. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση x 3  x 2  5  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 2).
2. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση e 2 x  ln( x  2)  x 2 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (1, 0).
[115]
3. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ln x 2  e 2  x 2 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (1, e).
4. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ημx  συν x   2συν x  1  ημx έχει τουλάχιστον μια λύση στο
 π
0,  .
 2
5.
1
Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ημx  2   e x 1 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, π).
x 1
6. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ημ( π  συν x )  e ημx  2  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο
π 
 , 2π  .
2 
x 1 x  3
7. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση  έχει τουλάχιστον μια λύση στο (3, 4).
x3 x4
x 1 x2 1
8. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση   0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 1).
x x 1
x 2017  1 x 2018  1
9. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση   0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (1, 1).
x 1 x 1
ημx συν x  π π
10. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση   0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο  ,  .
4x  π 4x  π  4 4
11.
1 1
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:[α, β]  IR . Να δείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  
x α x β
έχει τουλάχιστον μια ρίζα στο (α, β).
12. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g:[α, β]  IR με f (α) g(β)  0 . Να δείξετε ότι η εξίσωση
f ( x ) g( x )
  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (α, β).
x α x β
13. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση e x  x 3  x  2e έχει τουλάχιστον μια λύση στο IR .
14. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:[0, 1]  IR με 0  f (x)  1 για κάθε x[0, 1], καθώς και οι ευ-
θείες (ε1): y  x και (ε2): y  x  1 . Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f τέμνει τις
[116]
ευθείες (ε1) και (ε2).
15. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g:[α, β]  IR με f (α)  g(α) και f (β)  g(β) . Να αποδεί-
ξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν τουλάχιστον ένα κοινό σημείο.
16. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:(0, +)  IR με ln x  x  1  f ( x )  x 2  e ln x για κάθε
x  0 . Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  1  e  ln x  x 2  1 έχει τουλάχιστον μια λύση στο

(1, e).
17. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  x 2  x για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι η
εξίσωση xf ( x )  x 2  e x 1 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 1).
18. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με 0  f ( x )  5 για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι
υπάρχει τουλάχιστον ένα ξ  0, 4 τέτοιο ώστε f 2 (ξ )  2ξ  5f (ξ ) .
19. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g:[α, β]  IR με g( x )  0 για κάθε x[α, β]. Να αποδείξε-
f (x 0 ) 1 1
τε ότι υπάρχει x0(α, β) έτσι ώστε να ισχύει   .
g( x 0 ) x 0  α x 0  β
20. Δίνεται η συνάρτηση f, η οποία είναι συνεχής στο διάστημα [α, β] με α > 0. Να αποδείξετε ότι
f (x 0 ) α2 β2
υπάρχει x0(α, β) τέτοιο ώστε   .
x0 α  x0 β  x0
21. Για κάθε α(0, 2) να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(0, 3) ώστε να ισχύει
3  x 0 α  2 ln x 2  e   αx 0 ημ
πx 0
.
2
22. Έστω f: IR  IR συνεχής συνάρτηση με f(α)+f(β)+f(γ) = 0 ( α  β  γ ). Να αποδείξετε ότι η εξί-

σωση f(x) = 0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα.
 π π π
23. Δίνεται η συνεχής και γνησίως φθίνουσα συνάρτηση f: 0 ,   IR με f     . Να απο-
 2 2 2
 π  π
δείξετε ότι υπάρχει x 0   0,  ώστε να ισχύει f ( x 0 )   x 0   συν x 0 .
 2  2
[117]
f (x)  x  1
24. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR η οποία είναι περιττή και συνεχής. Αν lim  IR , να
x 1 x32
αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  1 έχει τουλάχιστον μια λύση.
25. Δίνεται η περιττή και συνεχής συνάρτηση f: IR  IR. Αν ημx  3  f ( x )  x 2  9 για κάθε x  0
να δείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(0, 3) έτσι ώστε f x 0   x 0  2 .
26.
f (x)
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f : IR  IR , με f ( x )  0 για κάθε xIR . Αν lim   , να
x   x
αποδείξετε ότι η εξίσωση xf 3 ( x )  ( x  2) f 2 ( x )  2x  x 2 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 2).
27. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f : IR  IR , με f (1)  4 . Αν η εξίσωση f ( x )  x 2  x  3 είναι

αδύνατη, τότε:
α) να προσδιορίσετε το f(0)
β) να αποδείξετε ότι η f δεν είναι συνεχής.
28. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f : IR  IR , με f (1)  0 . Αν η εξίσωση f ( x )  x  1 είναι αδύνα-

τη, τότε:
α) να προσδιορίσετε το f(0).
β) να αποδείξετε ότι η f δεν είναι συνεχής.
29. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g οι οποίες είναι συνεχείς στο IR . Η γραφική παράσταση της f βρί-
σκεται κάτω από την ευθεία y  2 ενώ η γραφική παράσταση της g βρίσκεται πάνω από την ευ-
θεία y  2 . Η ευθεία y  x τέμνει τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g στα ση-
μεία με τετμημένες x1, x2 αντίστοιχα με 0  x 1  x 2 . Να δείξετε ότι η εξίσωση f (x ) g(x )  2x
έχει μια τουλάχιστον ρίζα στο (x1, x2).
ημ ( x  1)
30. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  xe x   ln(ln x ) .
x 1
α) Να βρείτε τα όρια lim f ( x ) και lim f ( x ) .
x 1 x  
β) Να δείξετε ότι η γραφική παράσταση της f τέμνει τον οριζόντιο άξονα xx  σε ένα τουλάχι-
στον σημείο.
31. 1
2
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f : IR  IR με f 3 (x)  3f 2 (x)  4f (x)  e x  2x για κάθε
xIR. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 1).
[118]
32. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ με Α(0, 4), Β(5, 1) και Γ(0, 1). Να αποδείξετε ότι υπάρχει εσωτερικό
σημείο Ε του ύψους ΒΔ έτσι ώστε να ισχύει ΑΕ   ΒΕ   3 ΓΕ  .
33. Δίνεται μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο IR . Αν α  β  γ και f (α)  1 , f (β)  1 , f (γ)  1 , για
να αποδείξετε ότι η f δεν είναι αντιστρέψιμη.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 6, 7 ( Α΄ Ομάδας), 4, 5 (B΄ Ομάδας)
Ύπαρξη δύο τουλάχιστον ριζών
34.  
Αν α  β  0 να αποδείξετε ότι η εξίσωση x 2  x ημx  1  αx 2  β  0 έχει τουλάχιστον
δυο λύσεις στο (1, 1).
35. Να αποδείξετε ότι οι παρακάτω εξισώσεις έχουν τουλάχιστον δύο λύσεις:

2
α) x 6  2x 5  5  0 β) e x  x  2  0
36.
1 1 1
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f ( x )    έχει τουλάχιστον δύο ρίζες στο
x2 x x2
(2, 2).
37. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  x 4  2x 2  2 και g( x )  x 3  5x  1 . Να δείξετε ότι οι

γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν τουλάχιστον δύο κοινά σημεία.
38. Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο IR με f (0)  2 , f (1)  1 και f (2)  1 , να αποδείξετε
ότι δεν είναι αντιστρέψιμη.
39. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR . Αν για α  β  γ ισχύει ότι f (α)  0 , f (β)  0 και
f (γ)  0 , να αποδείξετε ότι η f δεν είναι αντιστρέψιμη.
[119]
Ύπαρξη μοναδικής ρίζας
40. Να δείξετε ότι υπάρχει μοναδική ρίζα σε καθεμιά από τις παρακάτω εξισώσεις:
α) συν x  π  x  0 στο (0, π) β) ln x  x  2 στο (1, e)
α) x 2  x  1 στο (1, 0) β) x 3  2x 2  x  1 στο (0, 1)
1
α) e 2 x  2x  3 στο (0, 1) β) ln  10  x  x στο (1, e)
x
43. Να δείξετε ότι οι παρακάτω εξισώσεις έχουν μοναδική ρίζα:

2
α) 2 x  x  2  5 β)  ln( 4  x )  4  x 3  x
ln( x  1)
44. Να δείξετε ότι υπάρχει μοναδικό x 0  0 , 1 ώστε να ισχύει x 0 e x 0  x 0  1  0 .

3
45. Θεωρούμε τις γνησίως μονότονες και συνεχείς συναρτήσεις f, g: IRIR με f (α)  g(α) και
f (β)  g(β) . Αν οι f, g δεν έχουν το ίδιο είδος μονοτονίας, να αποδείξετε ότι οι γραφικές τους
παραστάσεις έχουν μοναδικό κοινό σημείο με τετμημένη x0 (α, β).
46. Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f ( x )  x 3  ln x και

g( x )  8  x  e x έχουν ένα ακριβώς κοινό σημείο.
Ύπαρξη ρίζας σε κλειστό διάστημα
47. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR . Αν για α  β ισχύει f (α)  f (β)  0 , να δείξετε ότι
υπάρχει τουλάχιστον ένα ξ[α, β] ώστε f (ξ)  0 .
[120]
48. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [α, α+2] IR (αΙR) με f (α)  f (α  2) . Να δείξετε ότι η
εξίσωση f (x )  f (x  1) έχει μια τουλάχιστον λύση στο [α, α+1] .
f (α ) f (β)
49. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [α, β] IR . Αν  2  0 , να δείξετε ότι η εξίσωση
α 1 β 1
2
f ( x )  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο [α, β].
1 
50. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [0, 3 ]   , 1 . Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον
2 
 π
ένα x0 0 , ώστε f (εφ x 0 )  συν x 0 .
 3 
51. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [0, 3]  [4, 0] . Να αποδείξετε ότι στο διάστημα 0 , 3 η
εξίσωση f 2 ( x )  4f ( x )  9  x 2 τουλάχιστον μια λύση.
Πρόσημο συνάρτησης
52. Να βρείτε το πρόσημο των συναρτήσεων:

α) f ( x )  συν x  ημx , με x  0, 2 π  β) g(x)  συν x  ημx , με x  0, 2 π 
 π
γ) h ( x )  ημx  3 συν x δ) φ(x)  εφx  σφx , με x   0 , 
 2
53. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR με f 2 ( x )  4xf ( x )  x 2  4x για κάθε xIR . Να

αποδείξετε ότι η f διατηρεί σταθερό πρόσημο στο [1, 3].
54. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR με f 3 ( x )  x 2 f 2 ( x )  ημf ( x )  e x  x 2  1 για κάθε

xIR . Να αποδείξετε ότι η f διατηρεί σταθερό πρόσημο στο IR.
55. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR με f 3 ( x )  x 4 f ( x )  2x 4  3x 2  1 για κάθε xIR .

Να αποδείξετε ότι η f ( x )  0 για κάθε xIR .
56. Να βρεθούν οι συνεχείς συναρτήσεις f: IRIR για τις οποίες ισχύει f 2 ( x )  6f ( x )  5  0 για
κάθε xIR .
[121]
57. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR με f 2 ( x )  6f ( x )  e 2 x  6e x και f (x )  1 για κάθε
xIR . Να βρείτε:
α) το f (0) β) τον τύπο της f
58. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IRIR με f 2 ( x )  ( x  4) f ( x )  4e 3x  8e x f ( x ) για κάθε

xIR .
1
α) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση x 2
 f (0)  ln( x  1)  x έχει μοναδική λύση.
e
β) Να δείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε xIR .
59. Θεωρούμε τις συνεχείς συναρτήσεις f, g, h:[α, β] IR με f (x)  g(x)  h(x) για κάθε x[α, β].
Αν γ(α, β), δίνεται ότι η g είναι γνησίως φθίνουσα στο [α, γ] και γνησίως αύξουσα στο [γ, β],
με g(α)  0 , g(γ)  0 και g(β)  0 .
α) Να δείξετε ότι η g(x) έχει δύο ακριβώς ρίζες.
β) Έστω x1, x2 οι ρίζες της g με x 1  x 2 . Αν οι x1, x2 είναι διαδοχικές ρίζες της f(x), να δείξετε
ότι h ( x 1 ) h ( x 2 )  0 .
60. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR  IR με f 2 ( x )  x 4 για κάθε xIR.

61.  
Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR  IR με f 2 ( x )  ln 2 x 2  1 για κάθε xIR.
62. Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση f:[2, 2] IR με x 4  f 2 ( x )  16 για κάθε x[2, 2].
β) Να δείξετε ότι η f διατηρεί σταθερό πρόσημο στο διάστημα (2, 2).
γ) Αν f (0)  4 , να βρείτε τον τύπο της f.
63. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g: IRIR με f 2 ( x )  2xf ( x )  e 2 x και g( x)  f (x)  x

για κάθε xIR . Αν f (0)  1 τότε:
α) να αποδείξετε ότι g( x )  0 για κάθε xIR
β) να βρείτε τον τύπο της f
[122]
γ) να προσδιορίσετε το όριο lim f ( x ) .
x  
64. Αν η συνάρτηση f: IR  IR είναι συνεχής, f ( x )  0 και f (3)  0 , να βρείτε το όριο

f ( 2) x 4  x  2
lim .
x   3x  ημx
65. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:[α, β] IR και γ(α, β). Αν f (α) f (β) f ( γ)  8 και f ( x )  0
για κάθε x(α, β) τότε:
α) να δείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε x[α, β]
β) να αποδείξετε ότι η εξίσωση f (x)  2  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (α, β).
66. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:AIR με f (1)  f (1)  1  0 και f ( x )  0 για κάθε xA.
α) Να αποδείξετε ότι το σύνολο Α δεν είναι διάστημα.
β) Αν A= IR* και f (1)  f (1) , να βρείτε το πρόσημο της f.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 9 ( A΄ Ομάδας), 7 ( B΄ Ομάδας)
Θεώρημα ενδιαμέσων τιμών – Μέγιστη - ελάχιστη τιμή
67. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο [α, β] και x1, x2[α, β] να αποδείξετε ότι υπάρχει
x0[α, β] τέτοιος ώστε 4f ( x 0 )  f ( x 1 )  3f ( x 2 ) .
68. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο [0, 10] και α, β, γ[0, 10] να αποδείξετε ότι υπάρχει
ξ[0, 10] τέτοιος ώστε 9f (ξ)  f (α)  3f (β)  5f (γ) .
69. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής και γνησίως μονότονη στο [α, β] και επιπλέον γ(α, β), να
f (α )  f (β )  f ( γ )
αποδείξετε ότι υπάρχει x0(α, β) τέτοιος ώστε f ( x 0 )  .
3
70. Έστω η συνεχής συνάρτηση f: IR  IR . Αν x1, x2IR είναι διαδοχικές ρίζες της f, α, β(x1, x2)
 
 f (α ) x 
 x1  x 2  
2
x x
και f    0 , να βρείτε το όριο lim   
x    β  
 2  1 f ( ) x 2
 ln 
 x 
[123]
71. Δίνεται μια συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε f (α)  α και f (β)  β ( α  β ). Αν η εξίσωση
αβ
f (x)  είναι αδύνατη στο IR , να αποδείξετε ότι η f δεν είναι συνεχής.
2
Σύνολο τιμών συνάρτησης
72. Να βρείτε το σύνολο τιμών των συναρτήσεων:

1
α) f ( x )  ln x  1  x β) g ( x )  x
x 1
x2
γ) h ( x )  x 2  2x  4 δ) φ( x ) 
x2 1

α) f ( x )  x 3  x  2 , x   1 ,    β) g( x )  x x , x    1 ,   
γ) h ( x )  e  x  x , x    , 0  
δ) φ( x )  ln x 2  1  x 2 , x    , 1

x2  x  2 π 
α) f ( x )  , x    1, 2  β) g(x)  ημx  συν x , x   , π 
x2 2 
π   π
γ) h ( x )  ημ  συν x  , x   0 ,  
δ) φ( x )  ln ln x  , x  e , e e 
2   2
75. Να αποδείξετε ότι οι παρακάτω εξισώσεις έχουν τουλάχιστον μια λύση:

1 8  x3
α) ln  e 2x  x β) ln x
x x2 1
76.
1
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e x 1   ln x .
x
α) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
β) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  0
77. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e  x  e x  x  1 .

α) Να μελετηθεί η f ως προς τη μονοτονία της.
β) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
γ) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει μία μοναδική ρίζα.
[124]
78. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  4e x  x  1 και g( x )   x 3  x .
α) Να μελετήσετε τις f και g ως προς τη μονοτονία τους.
β) Να βρείτε τα σύνολα τιμών των f και g.
γ) Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των f και g έχουν ένα μοναδικό κοινό σημείο.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 10 ( A΄ Ομάδας)
79. Δίνεται η συνεχής και γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: IR  IR με xf ( x )  ημx  x 4 για κάθε
xIR .
α) Να βρείτε το f (0) .
β) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f (x)  x έχει μοναδική λύση στο (1, 1).
 π
80. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ημx  συν x , με x  0 ,  .
 2
α) Να δείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη και να βρείτε το πεδίο ορισμού της f 1 .
πx
β) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f 1 ( x )  ημ  0 έχει τουλάχιστον μια λύση.
2
81. Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση f:IR  IR για την οποία γνωρίζουμε ότι f (1)  1 , f (2)  8 και
f (0)  0 .
α) Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  (1, 2) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  x 0  x 0 .
2
β) Θεωρούμε επιπλέον τη συνάρτηση g:IR  IR με g( x )  f ( x )  x 2  x  2018 . Να δείξετε ότι

η συνάρτηση g δεν αντιστρέφεται.
82. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f (x )  2 ln x  x  1 .

β) Να ορίσετε τη συνάρτηση f  f .
γ) Να λύσετε την εξίσωση f  f ( x )  ln(1  e) 2  e .
83. Δίνεται η συνεχής και γνησίως μονότονη συνάρτηση f:(1, +)  IR για την οποία ισχύει ότι
f (x)  2 1 x2 x2
lim  και  f (x)  για κάθε x  1 .
x 3 x  3 2 1 x 1 x2
α) Να προσδιορίσετε το είδος μονοτονίας της f.
[125]
γ) Να δείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  f 1 ( x ) είναι αδύνατη.
84. Δίνονται οι συνεχής συναρτήσεις f, g: IR  IR έτσι ώστε να ισχύουν οι σχέσεις:

g(x )  3 1
lim  IR , lim   και f (x)  g(x)  x 3  x  1 για κάθε xIR .
x 1 x  1 x  x
g (e )  1
α) Να δείξετε ότι υπάρχει x0(0, 1) στο οποίο η f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο, το οποίο και να
βρείτε.
συν x
β) Να προσδιορίσετε το όριο lim
x  xf ( x )
f (x)  2
85. Δίνεται η συνεχής και περιττή συνάρτηση f: IR  IR τέτοια ώστε lim  4 . Δίνεται
x 1 ημ( x  1)
επίσης και η συνάρτηση g: IR  IR με g( x )  x  x  2 ημx  e x x  1 .
α) Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των f και g έχουν τουλάχιστον ένα κοινό σημείο.
f (x)  2
β) Να προσδιορίσετε το όριο lim
x 1 x 2  1
86. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x  e  x με xIR .

α) Να αποδείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη.
β) Να δείξετε ότι για κάθε λIR υπάρχει μοναδικό xoIR ώστε να ισχύει e  x 0  λ  x 0 .
γ) Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f 1 βρίσκεται πάνω από τη γραφική παράσταση
της f.
δ) Να υπολογίσετε τα όρια:
x  f (x)  3x  1
i. lim
x   x  f (x)  2 x  1
x  f (x)  2  x  1
ii. lim
x   x  f (x)  3x  1
f 1 ( x )
iii. lim
x   x
ε) Να λύσετε την ανίσωση f ( x )  f ( x 3 )  f ( x 2 )  f ( x 4 ) .
87. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln( x  1)  x  e 2 x .

α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της.
β) Να βρείτε το σύνολο τιμών της.
γ) Να προσδιορίσετε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x )  α , για τις διάφορες τιμές του
αIR .
[126]
x2 1 1 1
δ) Να λύσετε την εξίσωση: ln  x 3 x   18 x
9x  1
2
e 2x e
88. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f: IR IR και g: IR IR* . H f είναι 11 και ισχύει η σχέση
f (e x )  f ( x  2)  2 f g( x )  για κάθε x IR.
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως μονότονη.
β) Να δείξετε ότι υπάρχει x0(2, 0) έτσι ώστε να ισχύει e x 0  x 0  2
γ) Να βρείτε το πρόσημο της g.
δ) Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία της.
89. Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση f: IR  IR για την οποία για κάθε x IR ισχύει η σχέση
x2
 1  f ( x )  x 4  x 2  1 . Η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (∞, 0] και γνησίως αύξουσα στο
2
[0, +∞).
α) Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f και η ευθεία y  3x έχουν τουλάχιστον ένα
κοινό σημείο με τετμημένη x 0  0 , 1 .
 1
f  x   x , x  0
  
β) Δίνεται η συνάρτηση g με g( x )   . Να βρείτε το σύνολο τιμών της g.
 
f    x , x  0
1

 x
γ) Να προσδιορίσετε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης g( x )  3 .
δ) Αν x 1  0 είναι μια λύση της εξίσωσης g( x )  3 , να δείξετε ότι x 0 x 1  1 .
90. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει f 3 ( x )  f ( x )  e1 x  x  3 για
κάθε x IR.
α) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει μοναδική λύση στο IR.
β) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
γ) Να βρείτε τα διαστήματα στα οποία η γραφική παράσταση της f είναι πάνω από τη γραφική
παράσταση της f 1 .
δ) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
f (1)  f (2)  f (3)
ε) Να αποδείξετε ότι υπάρχει μοναδικό x0(0, 4) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  .
3
[127]
91. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g: ΙR  IR για τις οποίες γνωρίζουμε ότι:
● lim
x  1 f (x)  12
x 1 x  10  3
x4 1
● ( x  1) f ( x )   x 2 για κάθε x IR {1}
2
● f (f (x))  g(x)  x για κάθε x IR
Αν η f είναι γνησίως μονότονη στο IR τότε:
α) Να δείξετε ότι f (1)  2 .
β) Να δείξετε ότι f (1)  0 .
γ) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα συνάρτηση και η g γνησίως αύξουσα.
δ) Να αποδείξετε ότι υπάρχει ακριβώς ένα x0(1, 1) ώστε f ( x 0 )  1 .
ε) Να λύσετε την ανίσωση f (f ( x  x 0 ))  x  0 .
92. Δίνεται η συνεχής και γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: IR  (0, +) με f (0)  1 , σύνολο τιμών
το (0, +) και f ( x )  x για κάθε x IR. Δίνεται επίσης ότι η f 1 είναι συνεχής συνάρτηση.
α) Να δείξετε ότι η f 1 είναι γνησίως αύξουσα.
f ( x 0 ) f 1 ( x 0 )
β) Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  1 , 2  ώστε  0.
x0 1 x0  2
1
γ) Θεωρούμε επιπλέον τη συνάρτηση g:(0, +)  IR με g( x )   f 1 ( x ) .
f (x)
i. Να αποδείξετε ότι το σύνολο τιμών της g είναι το ΙR .
ii. Να δείξετε ότι η γραφική παράσταση της g τέμνει τον xx΄ σε μοναδικό σημείο A(x1, 0).
iii. Να αποδείξετε ότι x 0 f 1 ( x 1 )  x 1f ( x 0 ) .
 
93. Δίνεται ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ ( Α  90 ο ) με ΑΒ  γ  1 , ΑΓ  β , ΒΓ  α και Γ  θ .
α) Να δείξετε ότι:
1 1  ημθ  συνθ
i. α  β   σφθ ii. α  β  γ 
ημθ ημθ
i. lim α  β 
θ 0
ii. lim
θ 0
 α  β  γ θ
π π
γ) Να αποδείξετε ότι υπάρχει γωνία θ   ,  τέτοια ώστε να ισχύει α  β  4συνθ .
6 3
[128]
§ 2.1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ
Παραγωγίσιμη συνάρτηση σε σημείο
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f λέμε ότι είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πε-
f (x)  f (x 0 )
δίου ορισμού της αν υπάρχει το lim και είναι πραγματικός
x x 0 x  x0
αριθμός.
Το όριο αυτό ονομάζεται παράγωγος της f στο x0 και συμβολίζεται με
f ( x 0 ) . Δηλαδή:
f (x)  f (x 0 )
f ( x 0 ) = lim
x x 0 x  x0
Παρατηρήσεις : α) Αν θέσουμε x  x 0  h , τότε ο τύπος του ορισμού γίνεται:

f (x 0  h)  f (x 0 )
f ( x 0 ) = lim
h 0 h
Ειδικότερα αν x 0  0 και θέσουμε x  x 0  h , τότε ο τύπος του ορισμού
1 f (x 0 h)  f (x 0 )
γίνεται: f ( x 0 ) = lim
x0 h 1 h 1
β) Με τη βοήθεια των πλευρικών ορίων μπορούμε να πούμε ότι η f είναι
παραγωγίσιμη στο x0 αν και μόνο αν:
f (x)  f (x 0 ) f (x)  f (x 0 )
lim  = lim   IR.
x x 0 x  x0 x x 0 x  x0
f (x 0  h)  f (x 0 ) f (x 0  h)  f (x 0 )
lim = lim  IR.
h 0 h h 0 h
1 f (x 0 h)  f (x 0 ) 1 f (x 0 h)  f (x 0 )
lim = lim  IR.
x0 h 1 h 1 x0 h 1 h 1
[129]
df ( x 0 )
γ) Η παράγωγος f ( x 0 ) της f στο x0 συμβολίζεται ακόμη και με ή
dx
df ( x ) Δf ( x 0 )
ή lim
dx xx0
Δx  0 Δx
Παράγωγος και συνέχεια
ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου ορισμού της, τότε είναι
και συνεχής στο σημείο αυτό.
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Γνωρίζουμε ότι η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x0.

f (x)  f (x 0 )
Για x≠x0 έχουμε: f ( x )  f ( x 0 )   x  x 0  επομένως:
x  x0
 f (x)  f (x 0 )  f (x)  f (x 0 )
lim f ( x )  f ( x 0 )   lim   x  x 0   lim  lim x  x 0   f ( x 0 )  0  0
x x 0 x x 0
 x  x0  x x 0 x  x 0 x x 0
Άρα lim f ( x )  f ( x 0 ) που σημαίνει ότι η f είναι συνεχής στο x0.

x x 0
    
Παρατηρήσεις : α) Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα σημείο x0, τότε δεν είναι αναγκαστικά
και παραγωγίσιμη στο σημείο αυτό. Δηλαδή δεν ισχύει το αντίστροφο του
παραπάνω θεωρήματος.
π.χ. η συνάρτηση f (x)  | x | είναι συνεχής στο 0, αλλά δεν είναι παραγωγίσιμη
σε αυτό, διότι
f ( x )  f ( 0) x f ( x )  f ( 0) x
lim  lim  1 ενώ lim   lim   1
x 0 x x 0 x x 0 x x 0 x
β) Αν μια συνάρτηση f δεν είναι συνεχής στο x0, τότε δεν είναι ούτε παραγωγίσιμη
στο σημείο αυτό.
γ) Αν ζητούνται οι τιμές παραμέτρων έτσι ώστε η f να είναι παραγωγίσιμη σε
κάποιο σημείο x0 (στο οποίο συνήθως αλλάζει ο τύπος της f), τότε ισχύουν:
 η f είναι συνεχής στο x0
f (x)  f (x 0 ) f (x)  f (x 0 )
 lim  = lim   IR.
x x 0 x  x0 x x 0 x  x0
[130]
Εφαπτομένη γραφικής παράστασης συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Έστω f μια συνάρτηση και Α(x0, f(x0)) ένα σημείο της Cf. Αν υπάρχει το
f (x)  f (x 0 )
lim και είναι ένας πραγματικός αριθμός λ, τότε ορίζουμε ως
x x 0 x  x0
εφαπτομένη της Cf στο σημείο της Α, την ευθεία ε που διέρχεται από το Α
και έχει συντελεστή διεύθυνσης λ.
Δηλαδή αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x0, τότε ορίζεται η εφαπτομένη της Cf στο
Α(x0, f(x0)) και έχει εξίσωση:
y–f(x0) = f ( x 0 )  (x–x0)
Ισχύει συνεπώς ότι: λ  f ( x 0 )  εφω
Θεωρούμε μια συνάρτηση f και Α(x0, f(x0)) ένα σημείο της γραφικής παράστασης. Αν πάρουμε ένα
ακόμα σημείο Μ(x, f(x)) της γραφικής παράστασης της f με x ≠ x0, και την ευθεία ΑΜ που ορίζουν τα
σημεία Α και Μ, παρατηρούμε ότι:
Καθώς το x τείνει στο x0 με x  x 0 , η τέμνουσα ΑΜ φαίνεται να παίρνει μια οριακή θέση ε. Την ίδια
οριακή θέση φαίνεται να παίρνει και όταν το x τείνει στο x0 με x  x 0 . Την οριακή θέση της ΑΜ θα
μπορούσαμε να την ονομάσουμε εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f στο Α. Επειδή η κλίση
[131]
f (x)  f (x 0 )
της τέμνουσας ΑΜ είναι ίση με , προκύπτει ότι η εφαπτομένη της Cf στο σημείο
x  x0
f (x)  f (x 0 )
Α(x0, f(x0)) θα έχει κλίση το lim .
x x 0 x  x0
Παρατήρηση : Ο συντελεστής διεύθυνσης της εφαπτομένης της Cf στο σημείο

Μ(x0, f(x0)) λέγεται και κλίση της Cf στο Μ ή κλίση της f(x0).
Στιγμιαία ταχύτητα – Στιγμιαία επιτάχυνση σώματος
Θεωρούμε ένα σώμα που κινείται κατά μήκος ενός άξονα (οριζόντια κίνηση) και η τετμημένη του
τη χρονική στιγμή t είναι S  S( t ) .
Η συνάρτηση S καθορίζει τη θέση του σώματος τη χρονική στιγμή t και ονομάζεται συνάρτηση
θέσης του κινητού. Υποθέτουμε πως το κινητό τη χρονική στιγμή t0 βρίσκεται στη θέση M0 και μετά
από παρέλευση χρόνου h, δηλ. τη χρονική στιγμή t  t 0  h βρίσκεται στη θέση Μ (όπως φαίνεται
στο παραπάνω σχήμα). Η μέση ταχύτητα του κινητού σε αυτό το χρονικό διάστημα είναι:
ΔS S( t )  S( t 0 )
u 
Δt t  t0
Η στιγμιαία ταχύτητα του κινητού τη χρονική στιγμή t0, δηλ το όριο της μέσης ταχύτητας καθώς το t
τείνει στο t0, είναι:
S( t )  S( t 0 )
u ( t 0 )  lim
t t 0 t  t0
Δηλαδή η στιγμιαία ταχύτητα του κινητού τη χρονική στιγμή t0, είναι η παράγωγος της συνάρτηση
θέσης του. Άρα:
S( t )  S( t 0 )
u ( t 0 )  S( t 0 )  lim
t t 0 t  t0
Η στιγμιαία επιτάχυνση του σώματος τη χρονική στιγμή t0 είναι:
u(t )  u(t 0 )
α( t 0 )  u ( t 0 )  lim
t t 0 t  t0
[132]
Παρατήρηση : Όταν ένα κινητό κινείται προς τα δεξιά (δηλ. προς τη θετική φορά) τότε κοντά στο t0
S( t )  S( t 0 )
ισχύει  0 , επομένως u ( t 0 )  0 . Αντιστοίχως, όταν ένα κινητό κινείται
t  t0
προς τα αριστερά (δηλ. προς την αρνητική φορά) τότε κοντά στο t0 ισχύει
S( t )  S( t 0 )
 0 , επομένως u ( t 0 )  0 .
t  t0
Ασκήσεις
Εύρεση παραγώγου σε σημείο x0 με χρήση του ορισμού
1. Να βρείτε την παράγωγο των συναρτήσεων στο σημείο x0 :

1
α) f ( x )  x 2  1 , x0  0 β) g ( x )  , x0 1
x 1

α) f ( x )  x  x , x 0  2 β) g( x )  x 2  3x  1 , x 0  1

1
α) f ( x )  x 3  1 , x 0  0 β) g( x )  , x0 1
x3

α) f (x)  ημx , x0  0 β) g( x )  συν 2 x , x0  0
γ) h(x)  εφx , x0  0 δ) φ( x )  εφ 2 x , x0  0
5. Να βρείτε (αν υπάρχει) την παράγωγο των συναρτήσεων στο σημείο x0 :

α) f ( x )  x 2  ημ | x | 1 , x0  0 
β) g( x )  συν x 2  1 , x0 1
6. Να βρείτε (αν υπάρχει) την παράγωγο των συναρτήσεων στο x 0  0 :

 x 2 , x0   x , x0
α) f ( x )   2 β) g ( x )  
 x , x0  x , x0
[133]
7. Να βρείτε την παράγωγο των συναρτήσεων στο x 0  0 :
x 4  2 x 2  1 , x  0 x 3  2x 2  x , x  0
α) f ( x )   β) g ( x )  
συν x , x0 ημx , x0
8. Να βρείτε την παράγωγο των συναρτήσεων x 0  0 :

 4 1  3 1
x ημ  x , x0 x συν  x , x  0
α) f ( x )   x β) g( x )   x
0 , x0 0 , x0
9. Να βρείτε (αν υπάρχει) την παράγωγο της συνάρτησης f (x)  | x | στο x 0  0 .
α) f ( x )  3 x 2 , x 0  0 β) g( x )  3 x 4 , x 0  0
11. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  x | x  2 | .

α) Να υπολογίσετε (αν υπάρχει) την παράγωγο της f στο x 0  1 .
β) Να εξετάσετε αν είναι παραγωγίσιμη η f στο x 1  2 .
α) f ( x )  x  1 x , x0  0 β) g( x )  x x  1 , x0 1
γ) h (x )  x 2  2x , x0  0 δ) φ(x)  x 2  2x , x0  2
13. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0  2 , να αποδείξετε ότι η συνάρτηση g με τύπο

g(x )  ημ(x  2)  f (x) είναι παραγωγίσιμη στο x 0  2 .
14. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f 3 ( x )  xf 2 ( x )  x 2 f ( x )  2x 3 για κάθε xIR .

Να αποδείξετε ότι f (0)  2 .
15. Αν η συνάρτηση f: IR IR είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 και για κάθε xIR. ισχύει η σχέση
f 3 ( x )  xf 2 ( x )  x 2 f ( x )  2x 2 ημx , να υπολογίσετε το f (0) .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1, 2, 4 (Α΄ Ομάδας), 1, 3, 4 (Β΄ Ομάδας)
[134]
Εύρεση f΄(x0) από ανισοτική σχέση
16. Δίνεται η συνάρτηση f με | f ( x ) |  x 2  x  ημx για κάθε xIR. Να αποδείξετε ότι η f είναι
παραγωγίσιμη στο x 0  0 .
17. Δίνεται η συνάρτηση f που ικανοποιεί τη σχέση (e  2) x  e  f ( x )  e x ημ( x  1)  2x για

κάθε x(0, 2). Να αποδείξετε ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  1 .
18. Αν για τη συνάρτηση f: IR IR, ισχύει f (x)  x 2  2x  1  x 2 για κάθε x IR, να δείξετε ότι η
f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 .
19. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f που ικανοποιεί τη σχέση xf (x)  ημ 2 x  ημ 4 x για κάθε
x IR. Να αποδείξετε ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 .
20. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει ημ | x |  xf ( x )  ημ | x |  x 2 για κάθε
x  0.
α) Να εξετάσετε αν η f είναι συνεχής στο 0.
β) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g: IR IR με g( x )  x 2 f ( x ) για κάθε xIR. Να αποδείξετε ότι
η g είναι συνεχής και στη συνέχεια να υπολογίσετε το g (0) .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 5, 6 (Β΄ Ομάδας)
Εξίσωση εφαπτομένης γραφικής παράστασης συνάρτησης
21. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 3  2x 2  1 . Να βρεθεί η εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής

παράστασης της f στο σημείο Α(2, f(2)).
22. Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης καθεμιάς από τις παρακάτω
συναρτήσεις στο σημείο Α(x0, f(x0)).
 x 2  x , x0
α) f ( x )  ημ( x  1) , x0 1 β) f ( x )   , x0  0
  x 2  x , x0
[135]
23. Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης καθεμιάς από τις παρακάτω
συναρτήσεις στο σημείο Α(x0, f(x0)).
1  x 2  x  1, x  0
α) f ( x )  , x0 1 β) f ( x )   3 , x0  0
x  2x
2
 x  x  1, x  0
24. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με x  ημ 2 x  x 4  xf ( x )  x  ημ 2 x  x 4 για κάθε

xIR. Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο Α(0, f(0)).
f (x)
25. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f για την οποία ισχύει ότι lim  1 . Να βρείτε την εξίσωση
x 0 ημx
της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της συνάρτησης g(x)  xσυν f (x) στο σημείο
Α(0, g(0)).
26. Να βρείτε (αν υπάρχει) την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της συνάρτη-
 3 1
 x ημ 2 , x  0
σης f ( x )   x στο σημείο Α(0, f(0)).
 0, 
 x 0
1  συν x
27. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  για κάθε xIR *. Να βρείτε την εξί-
x
σωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(0, f(0)).
ημ 2 x
28. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  για κάθε xIR *. Να βρείτε την εξίσω-
x
ση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(0, f(0)).
29. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR τέτοιες ώστε να ισχύει g( x )  f ( x )  g( x )  x 4 για κάθε

x IR. Αν η συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 να αποδείξετε ότι οι γραφικές παρα-
στάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν κοινή εφαπτομένη στο σημείο με τετμημένη x 0  0 .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 5 (Α΄ Ομάδας)
[136]
 x 2  ημx , x  0
30. Να προσδιορίσετε τις τιμές των α, βIR ώστε η συνάρτηση f ( x )   να
αx  β , x0
είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 .
 αx 2  β
 , 0  x 1
31. Να προσδιορίσετε τις τιμές των α, βIR ώστε η συνάρτηση f ( x )   x

 4x  3  5 , x  1
2
να είναι παραγωγίσιμη στο x 0  1 .
32. Να προσδιορίσετε τις τιμές των α, βIR ώστε να είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 η συνάρτηση
x 2  (α  β) x  1  1 , x  0
f (x)   .
x 3  αx  3συν x , x0
f (x)  x 2
33. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει ότι lim  1 . Να δείξετε
x 2 x2
ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  2 .
34. Αν οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες στο x 0  1 με f (1)  g(1)  0 και g (1)  0 , να δεί-
f ( x ) f (1)
ξετε ότι lim  .
x 1 g ( x ) g (1)
35. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR που είναι παραγωγίσιμη στο x 0  0 . Αν η συνάρτηση g με τύ-
 f ( 2 x ), x  0
πο g ( x )   είναι επίσης παραγωγίσιμη στο x 0  0 , να υπολογίσετε το f (0) .
 f (  x ), x  0
f (x)  x
36. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει ότι lim  1.
x 1 x 1
α) Να προσδιορίσετε το f(1).
β) Να αποδείξετε ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  1 και να βρείτε το f (1) .
[137]
2f ( x )  x  3
γ) Να υπολογίσετε το όριο lim .
x 1 x 1
f (x)  x 2
37. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει ότι lim 1.
x 2 x 2  4
α) Να προσδιορίσετε το f(2).
β) Να αποδείξετε ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο x 0  2 και να βρείτε το f ( 2) .
f 2 ( x )  16
γ) Να υπολογίσετε το όριο lim .
x 2 x2  4
38. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει f (h  2)  h 2  4h  ημh για κάθε hIR.
α) Να υπολογίσετε το f (2) .
β) Να υπολογίσετε το f ( 2) .
γ) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο
Α(2, f(2)).
f ( x 0  3h )  f ( x 0  h )
39. Αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη, να αποδείξετε ότι lim
h 0
 4f ( x 0 ) .
h
40. Δίνεται η συνάρτηση f: IRIR η οποία είναι παραγωγίσιμη στο x0 IR. Να αποδείξετε ότι
f ( x )συν x  f ( x 0 )συν x 0
lim  f ( x 0 )ημx 0  f ( x 0 )συν x 0 .
x x 0 x  x0
41. Αν οι συναρτήσεις f, g: IR IR είναι παραγωγίσιμες στο x 0  1 , f (1)  g(1)  1 και για κάθε
xIR ισχύει f ( x )  g( x )  x 2  2x , να αποδειχθεί ότι f (1)  g (1) .
42. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f 3 ( x )  f ( x )  2  x για κάθε xIR . Να δείξετε ότι:

α) f (2)  0
β) η f είναι συνεχής στο x 0  2
γ) η f είναι παραγωγίσιμη και f ( 2)  1 .
f (x)  1
43. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f, για την οποία ισχύει ότι lim IR .
x 1 x 1
β) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση g(x)  (1  x) f (x) είναι παραγωγίσιμη στο x 0  1 .
γ) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της g στο Α(1, g(1)).
[138]
f ( x )  xημ ( x  1)
44. Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση f: IR IR με lim  2 . Να βρείτε την
x 1 x 1
εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(1, f(1)).
45. Η θέση ενός κινητού που κινείται σε ευθεία δίνεται κάθε χρονική στιγμή από τη συνάρτηση
x ( t )  t 3  9t 2  24 t  3 με t[0, 8] (t σε min)
α) Να βρείτε την ταχύτητα και την επιτάχυνση του κινητού σε κάθε χρονική στιγμή.
β) Σε ποιες χρονικές στιγμές το σώμα παραμένει ακίνητο;
γ) Ποια χρονικά διαστήματα το σώμα κινείται προς τα δεξιά και ποια προς τα αριστερά;
δ) Να βρείτε το συνολικό διάστημα που διένυσε το σώμα κατά τα πρώτα 8 min της κίνησής του.
ε) Τι εκφράζει το αποτέλεσμα της παράστασης x (8)  x (0) ;
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 2, 3, 4, 7, 8, 9 (Β΄ Ομάδας)
ΠΑΡΑΓΩΓΙΣΙΜΕΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
§ 2.2
ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
Παραγωγίσιμη συνάρτηση
ΟΡΙΣΜΟΣ Έστω f μια συνάρτηση με πεδίο ορισμού ένα σύνολο Α . Η f λέγεται παρα-
γωγίσιμη στο Α ή απλά παραγωγίσιμη, όταν είναι παραγωγίσιμη σε κάθε
σημείο x0A.
γωγίσιμη στο ανοιχτό διάστημα (α, β) όταν είναι παραγωγίσιμη σε κάθε
x0(α, β).
[139]
γωγίσιμη στο κλειστό διάστημα [α, β] όταν παραγωγίζεται στο (α, β) κι
f ( x )  f (α ) f ( x )  f (β)
επιπλέον: lim  IR και lim IR..
x α xα x β x β
ΟΡΙΣΜΟΣ Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα υποσύνολο Α1 του πεδίου

ορισμού της, τότε η συνάρτηση f  :Α1IR, η οποία σε κάθε xA1 αντιστοι-
χεί τον αριθμό f ( x ) , λέγεται παράγωγος της f.
ή με f ( x )   .
df
H παράγωγος της f συμβολίζεται και με
dx
Παρατήρηση : Η παράγωγος της f  , αν υπάρχει, λέγεται δεύτερη παράγωγος της f και συμβολί-
ζεται με f  . Ομοίως ορίζεται η νιοστή παράγωγος της f που συμβολίζεται με
 
f ( ν ) και είναι: f ( ν )  f ν 1 με ν  3
Πρέπει να προσέξουμε ότι κατά την εύρεση της παραγώγου δεν αρκεί μόνο η
εύρεση του τύπου αλλά είναι αναγκαίο να προσδιορίσουμε και το πεδίο
ορισμού της.
Παράγωγος βασικών συναρτήσεων
c   0
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Έστω η σταθερή συνάρτηση f ( x )  c , cIR.

Για κάθε x0IR και x  x 0 ισχύει:
f (x)  f (x 0 ) cc
f ( x 0 ) = lim = lim = lim 0=0
x x 0 x  x0 x x 0 x  x
0
x x 0
Συνεπώς f (x)  c   0 .


[140]
x    1
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Έστω η συνάρτηση f ( x )  x , με Df = IR.

f (x)  f (x 0 ) x  x0
f ( x 0 ) = lim = lim = lim 1=1
x x 0 x  x0 x  x 0 x  x
0
x x 0
Συνεπώς f (x)  x    1 .

x   ν  x
ν ν 1
με νIΝ −{0, 1}
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Έστω η συνάρτηση f ( x )  x ν , με Df = IR και νIΝ −{0, 1}.

f (x)  f (x 0 ) x ν  x 0ν ( x  x 0 ) ( x ν 1  x ν  2 x 0  ...  x  x 0ν  2  x 0ν 1 )
f ( x 0 ) = lim = lim = lim =
x x 0 x  x0 x x 0 x  x
0
x x 0 x  x0
= lim (xν−1+xν−2x0+…+xx0ν−2+x0ν−1) = νx0ν−1
x x 0
 
Συνεπώς f ( x)  x ν   ν  x ν 1 .

 x  = 1
2 x
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Έστω η συνάρτηση f(x)= x , με Df=[0, +).

Για κάθε x0(0, +) και x  x 0 ισχύει:
f (x)  f (x 0 ) x  x0 ( x  x0 )( x  x0 )
f ( x 0 ) = lim = lim = lim =
x x 0 x  x0 x x 0 x  x0 x x 0 (x  x 0 ) ( x  x 0 )
x  x0 1 1
= lim = lim =
x x 0 (x  x 0 ) ( x  x 0 ) x x 0 x  x0 2 x0
[141]
Συνεπώς f ( x ) =  x  = 1
.
2 x

Συνοπτικά έχουμε:
c  0 x   1 x   νx
ν ν 1
, νΙΝ*
ημx   συν x συν x   ημx εφx    1

συν 2 x
σφx    1
e   e ln x    1 ,
x x
ημ 2 x x>0
x
α   α
x x
 ln α
 x   1
, x>0
2 x
 
Παρατηρήσεις : α) Ο τύπος x ν   ν  x ν 1 ισχύει για οποιονδήποτε εκθέτη, αρκεί να ορίζεται η
δύναμη.
β) Για να υπολογίσουμε τις παραγώγους ριζών, μπορούμε να τις γράψουμε με μορ-
 
φή δύναμης και να εφαρμόσουμε τον τύπο x ν   ν  x ν 1 , αρκεί η βάση της
δύναμης να είναι θετικός αριθμός.
ημx συν x  1
γ) Τα όρια lim  1 και lim  0 τα οποία χρησιμοποιήσαμε για να
x 0 x x 0 x
υπολογίσουμε την παράγωγο των συναρτήσεων f(x) = ημx, g(x) = συνx, είναι η
παράγωγοι στο x0 = 0 των συναρτήσεων f, g αντιστοίχως, αφού
f ( x )  f ( 0) ημx
f (0)  lim  lim 1
x 0 x x  0 x
g ( x )  g ( 0) συν x  1
g (0)  lim  lim 0
x 0 x x 0 x
[142]
Ασκήσεις
Εύρεση παραγώγου συνάρτησης
1. Να βρείτε την παράγωγο της συνάρτησης f στο σημείο x0:

α) f ( x )  x 3 , x 0  2 β) f ( x )  x , x0  4
2π 5π
β) f (x)  ημx , x0  δ) f (x)  συν x , x0 
3 6
ε) f ( x )  e x , x0  0 στ) f (x)  ln x , x0 1
2. Να προσδιορίσετε τις παραγώγους των συναρτήσεων:

x 3 , x0  ημx , x  0
α) f ( x )   2 β) g ( x )  
x , x0  x, x0

e x , x0  x , x  0
α) f ( x )   β) g ( x )   2
συν x , x  0 x , x  0

e x , x0  ln x , x  1
α) f ( x )   δ) g ( x )   2
ημx , x0  x , x 1
5. Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(x0 , f(x0))
σε καθεμιά από τις παρακάτω περιπτώσεις:
α) f ( x )  x 4 με x0 = 1, β) f (x)  ln x με x0 = e,
γ) f ( x )  | x 5 | με x0 = 0, δ) f ( x )  x ν με x 0  1 και νIN*
x 2  1, x  1
6. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   .
ln x , x 1
α) Να βρεθεί η f΄.
[143]
β) Να βρεθεί η εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο Α(–2, f(–2)).
7. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 3 . Να βρείτε τις εφαπτομένες της γραφικής παράστασης της f οι

οποίες είναι κάθετες στην ευθεία (ε): x  3y  16  0 .
8. Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχουν διαφορετικά σημεία της γραφικής παράστασης της συνάρτησης
f ( x )  x 2 ν (νIN*) στα οποία οι εφαπτομένες της γραφικής παράστασης να είναι μεταξύ τους πα-
ράλληλες.
9. Να εξετάσετε αν υπάρχουν σημεία της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f ( x )  x 2 ν 1

(νIN*) στα οποία οι εφαπτομένες της γραφικής παράστασης να είναι μεταξύ τους παράλληλες.
10. Να βρείτε το σημείο της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f ( x )  e x , στο οποίο η εφα-
πτομένη διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
11. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 2 . Να βρεθούν οι εξισώσεις των εφαπτομένων της γραφικής πα-
ράστασης της f οι οποίες διέρχονται από το σημείο A(–1, –3). Ποια είναι τα σημεία επαφής στην
κάθε περίπτωση;
12. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  ln x και το σημείο Α(x0, f(x0)) με x 0  0 , της γραφικής παράστα-
σης της f. Να αποδείξετε ότι η ευθεία που διέρχεται από τα σημεία Α και Β 0 , ln x 0  1 , εφά-
πτεται στη Cf.
13. Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f ( x )  x 3
η οποία διέρχεται από το σημείο Α(–1, 4).
14. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  x . Να βρείτε τις εξισώσεις των εφαπτομένων της γρα-
φικής παράστασης της f που διέρχονται από το σημείο Α(7, 4).
15. Να εξετάσετε αν υπάρχει σημείο της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f ( x )  x , στο
οποίο η εφαπτομένη να διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
16. Να αποδείξετε ότι η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f ( x )  x 5 σε οποιοδήποτε ση-
μείο της Μ(x0, f(x0)) με x 0  0 , τέμνει τη Cf και σε άλλο σημείο εκτός του Μ.
[144]
17. Να αποδείξετε ότι η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f ( x )  x 2 σε οποιοδήποτε ση-
μείο της Μ(x0, f(x0)), δεν έχει με τη Cf άλλο κοινό σημείο εκτός του Μ.
18. Να βρείτε τις εφαπτομένες των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f ( x )  e x και
g(x)   ln x που τέμνονται κάθετα σε σημείο του άξονα yy  .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 3 (A΄ Ομάδας), 2, 3 (B΄ Ομάδας)
Γραφικές παραστάσεις
19. Να παραστήσετε γραφικά την παράγωγο της συνάρτησης του παρακάτω σχήματος.
[145]
20.Θεωρούμε συνάρτηση f της οποίας η γραφική παράσταση δίνεται στο παρακάτω σχήμα. Να
ορίσετε την f  .
21. Αν f (0)  1 , να παραστήσετε γραφικά τη συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής και της οποίας η
παράγωγος παριστάνεται γραφικά στο παρακάτω σχήμα.
[146]
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 4, 5 (A΄ Ομάδας)
Υπολογισμός ορίων με χρήση παραγώγου
22. Να προσδιορίσετε τα όρια:

5x  5 συν x  1
α) lim β) lim
x 1 x  1 x  3 π x  3π
ln x ex 1
γ) lim δ) lim
x 1 x  1 x 0 x

ex  3 ln x  2
α) lim β) lim2
x ln 3 x  ln 3 x e x  e2
x 2 1  ημx
γ) lim δ) lim
x 4 4x x
π 2x  π
2

2 ln x 2x  4
α) lim β) lim
x 1 x 2  1 x 2 x 2  3x  2
e 2x  1 ημx  συν x  1
γ) lim δ) lim
x 0 x 2  2 x x 2 π x 3  8π 3
25. Αν η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο x0, να προσδιορίσετε το όρια :

xf ( x 0 )  x 0 f ( x ) x 2 f (x 0 )  x 0 f (x)
2
α) lim β) lim
x x 0 x  x0 x x 0 x  x0
Εύρεση παραμέτρων
αx 2  β, x 1

26. Δίνεται η συνάρτηση f(x)=  γ . Να βρείτε τους α, β, γ έτσι ώστε η Cf να έχει
 , x 1
x
στο σημείο Α(1, f(1)) εφαπτομένη παράλληλη στην ευθεία (ε): 4x  y  1  0 .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1 (Β΄ Ομάδας)
[147]
27. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με την ιδιότητα f ( x )  x  x 2  f ( x  1)  x για κάθε xIR .

α) Να βρεθεί ο τύπος της f.
 1
β) Να αποδειχθεί ότι από το σημείο  0 ,   άγονται κάθετες εφαπτομένες προς τη γραφική πα-
 2
ράσταση της f.
28. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  συν x .

α) Να βρείτε τις εξισώσεις των εφαπτομένων της γραφικής παράστασης της f στα σημεία
 π  π   π  π 
Α   , f     και Β  , f    .
 2  2   2  2 
β) Αν Γ είναι το σημείο τομής των ευθειών του προηγούμενου ερωτήματος, να βρείτε το
εμβαδόν του τριγώνου ΑΒΓ.
γ) Αν (ε1) είναι η εφαπτομένη της Cf στο σημείο Α και Μ x 0 , f ( x 0 )  ένα τυχαίο σημείο της
 π 3π 
γραφικής παράστασης της f με x 0    ,  , να αποδείξετε ότι η εφαπτομένη της Cf στο Μ
 2 2 
τέμνει την (ε1) σε ένα ακριβώς σημείο.
[148]
§ 2.3 ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΣΗΣ
Κανόνες παραγώγισης
ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες στο x0 τότε η συνάρτηση f  g είναι παραγωγίσιμη
στο x0 και ισχύει: f  g   ( x 0 )  f ( x 0 )  g ( x 0 )
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Για κάθε x  x 0 έχουμε:

(f  g)( x )  (f  g)( x 0 ) f ( x )  g( x )  f ( x 0 )  g( x 0 ) f ( x )  f ( x 0 ) g( x )  g( x 0 )
  
x  x0 x  x0 x  x0 x  x0
Επειδή οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες στο x0 τότε
(f  g)( x )  (f  g)( x 0 ) f (x)  f (x 0 ) g( x )  g( x 0 )
lim = lim + lim = f ( x 0 )  g ( x 0 )
x x 0 x  x0 x x 0 x  x0 x x 0 x  x0
Δηλαδή: f  g   ( x 0 )  f ( x 0 )  g ( x 0 )
    
Αν οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες σε ένα διάστημα Δ, τότε για κάθε xΔ ισχύει:
f  g (x)  f (x)  g(x)
Παρατήρηση : Το παραπάνω θεώρημα ισχύει και για περισσότερες από δύο συναρτήσεις.
Δηλαδή, αν f 1 ,f 2 ,.......,f k , είναι παραγωγίσιμες στο Δ, τότε
(f 1  f 2    f κ ) ( x )  f 1 ( x )  f 2 ( x )    f κ ( x )
ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες στο x0 τότε η συνάρτηση f  g είναι παραγωγίσιμη
στο x0 και ισχύει: f  g (x 0 )  f (x 0 ) g(x 0 )  f (x 0 ) g(x 0 )
[149]
Αν οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες σε ένα διάστημα Δ, τότε για κάθε xΔ ισχύει:
f  g (x)  f (x) g(x)  f (x) g (x)
Το παραπάνω θεώρημα επεκτείνεται και για περισσότερες από δύο συναρτήσεις. Ειδικότερα:
Για τρεις παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g, h σε διάστημα Δ ισχύει:

f  g  h (x)  f (x) g(x) h(x)  f (x) g(x) h(x)  f (x) g(x) h (x)
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
f (x)  g(x)  h(x)  f (x)  g(x)  h(x)  f (x)  g(x) h(x)  f (x)  g(x)  h (x) 
 f ( x ) g( x )  f ( x ) g ( x )   h ( x )  f ( x )g( x ) h ( x ) 
 f ( x ) g( x ) h ( x )  f ( x ) g ( x ) h ( x )  f ( x )g ( x ) h ( x )
    
Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Δ και c IR τότε:

c  f (x)  cf (x)  cf (x)  0  f (x)  cf (x)  cf (x)
Άρα:
c  f (x)  c f (x)
ΘΕΩΡΗΜΑ
f
Αν οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες στο x0 κι επιπλέον g( x 0 )  0 , τότε η συνάρτηση
g

f  f ( x 0 )g( x 0 )  f ( x 0 )g ( x 0 )
είναι παραγωγίσιμη στο x0 και ισχύει:   ( x 0 ) = .
g g 2 (x 0 )
Αν οι συναρτήσεις f, g είναι παραγωγίσιμες σε ένα διάστημα Δ και για κάθε xΔ ισχύει g( x )  0 ,
τότε για κάθε xΔ έχουμε:

f  f ( x )g( x )  f ( x )g ( x )
  ( x ) 
g g 2 (x)
[150]
Συνοψίζοντας, αν οι f, g είναι παραγωγίσιμες σε ένα διάστημα Δ τότε ισχύουν οι σχέσεις:
● f (x)  g(x)  f (x)  g(x)
● cf (x)  cf (x)
● f (x)  g(x)  f (x) g(x)  f (x) g (x)

 f ( x )  f ( x )g( x )  f ( x )g ( x )
●   
 g( x )  g 2 (x)

 1  g ( x )
●     2
 g( x )  g (x)
Χρησιμοποιώντας τους προηγούμενους τύπους μπορούμε να αποδείξουμε τις παραγώγους μερικών

ακόμα βασικών συναρτήσεων. Ειδικότερα:
x   ν x
ν  ν 1
, νIN *
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Θεωρούμε τη συνάρτηση f ( x )  x  ν με Df = IR* και νIΝ*.
 

f ( x )  x  ν    ν  
 ν
 1  1 x  1  x
ν 

 
 νx ν 1
  νx ν 1 2 ν   νx  ν 1
 x  x ν 2
  x 2ν
 
Δηλαδή: f ( x )  x  ν    ν x  ν 1
    
εφx    1
συν 2 x
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Θεωρούμε τη συνάρτηση f (x)  εφx με Df ={xIR /συνx≠0}.

  
  ημx  ημx  συν x  ημx συν x  συν x  ημ x
2 2
1
f ( x ) = εφx  =   = 2
= 2
=
 συν x  συν x συν x συν 2 x
Δηλαδή: f ( x )  εφx   
1
συν 2 x
    
[151]
σφx    1
ημ 2 x
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Θεωρούμε τη συνάρτηση f(x) = σφx με Df = {xIR / ημx≠0}.

  
  συν x  συν x  ημx  συν x ημx   ημ 2 x  συν 2 x
f ( x ) = σφx  = 
1
 = 2
= 2
=− 2
 ημx  ημ x ημ x ημ x
Δηλαδή: f ( x )  σφx    
1
ημ 2 x
    
Παράγωγος σύνθετης συνάρτησης
Αν η συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη στο x0 και η f είναι παραγωγίσιμη στο g(x0), τότε η συ-
νάρτηση fog είναι παραγωγίσιμη στο x0 και ισχύει:
f  g (x )  f g(x   g(x )
0 0 0
Γενικά αν μια συνάρτηση g είναι παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Δ και η f είναι παραγωγίσιμη στο
g(Δ), τότε η συνάρτηση fog είναι παραγωγίσιμη στο Δ και ισχύει:
f  g (x)  f g(x   g (x)
Δηλαδή για να παραγωγίσουμε την (fog)(x), σε πρώτη φάση παραγωγίζουμε την f σαν να έχει
ανεξάρτητη μεταβλητή την g(x) και στη συνέχεια πολλαπλασιάζουμε με την παράγωγο της g.
Άμεση συνέπεια του παραπάνω θεωρήματος είναι οι εξής προτάσεις:
x   α  x
α α 1
, α IR −Ζ
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Θεωρούμε τη συνάρτηση f ( x )  x α με α IR −Ζ.

α
y  f (x)  x α  e ln x  e α ln x
Θέτουμε u  α ln x κι έχουμε y  e u οπότε:
[152]
 
y   e u   e u  u   e α ln x  α ln x    x α  α   α x α 1 .
1
x
 
Άρα: f ( x)  x α   α  x α 1 .
    
α   α
x x
 ln α , α > 0
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Θεωρούμε τη συνάρτηση f ( x )  α x με Df = IR και α > 0

x
y  f (x)  α x  e ln α  e x ln α
Θέτουμε u  x ln α κι έχουμε y  e u οπότε:
 
y  e u   e u  u   e x ln α  x ln α    α x  ln α
 
Άρα: f ( x )  α x   α x  ln α
    
ln | x |    1 , x0
x
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Θεωρούμε τη συνάρτηση f (x)  ln | x | με Df = IR*
● αν x  0 τότε: f ( x )  ln x   
1
x
● αν x  0 τότε: f ( x)  ln( x )
Θέτουμε u  x κι έχουμε y  ln u οπότε:
y   ln u   
1 1 1 1
 u   ( x )   ( 1) 
u x x x
Άρα: f ( x )  ln | x |   
1
x
    
[153]
Γενικά ισχύουν οι παρακάτω σχέσεις:
 f (x)   νf (x)

ν ν 1
 f ( x )
 
f (x)  
f΄( x)
, f(x)>0
ημf (x)  συν f (x)  f (x)
2 f(x)
συν f (x)  ημf (x)  f (x) εφf (x)  1

 f ( x ) σφf (x)   1
 f ( x )
συν f ( x )
2
ημ f ( x )
2
ln f (x)  1
f (x)
 f ( x ) , f(x) > 0 e   e
f (x) f (x)
 f ( x ) α   α
f (x) f (x)
ln α  f ( x )
Κανόνας της αλυσίδας
Με το συμβολισμό του Leibniz, αν y = f(u) και u = g(x) τότε η παράγωγος της σύνθετης συνάρτησης
dy dy du
δίνεται και από τον τύπο   , ο οποίος είναι γνωστός και ως κανόνας της αλυσίδας.
dx du dx
dy
Παρατηρήσεις : α) Το δεν είναι πηλίκο. Στον κανόνα της αλυσίδας απλά έχει τη μορφή πηλίκου,
dx
γεγονός που διευκολύνει την απομνημόνευση του κανόνα.
β) Η γραφική παράσταση Cf μιας συνάρτησης f έχει εφαπτομένη σε ένα σημείο της
Α(x0, f(x0)) αν είναι παραγωγίσιμη στο x0, με συντελεστής διεύθυνσης
λ  f ( x 0 )  εφω και εξίσωση y  f ( x 0 )  f ( x 0 )  x  x 0 
[154]
Ασκήσεις
Κανόνες παραγώγισης
1. Να βρείτε τις παραγώγους των συναρτήσεων:

x4 x3
α) f ( x )  4x 3  5x 2  ημx  συν x β) g( x )  3 2  2x  ln 4
4 3
 π
γ) h ( x )  2εφx  σφx  εφ  σφ  δ) φ( x )  4 x  x 4  e x  x e  e 4  4 e
 8

α) f (x)  x ln x  
β) g( x )  x 3  x  ln x
γ) h ( x )  e x ln x δ) φ( x )  ημx  συν x   ln x


α) f ( x )  4x 2  x ημx  β) g( x )  3e x συν x
γ) h ( x )  x 2
 ex  εφx δ) φ( x )  ημx  συν x 1  συν x 

α) f ( x )  e x x συν x β) g( x )  x 2 ημx ln x

α) f ( x )  e x ln x  εφx  σφx   
β) g( x )  x x 2  x  1  ημx , x  0

x2  x 1 ln x  x
α) f ( x )  β) g( x ) 
x2  x 1 ex  x
x ln x x  1  ln x
γ) h ( x )  δ) φ( x ) 
x2 1 x 1

x3  x 1 ημx  συν x
α) f ( x )  β) g( x ) 
x 2  ex ημx  συν x
[155]
x x 2 x  ln 2017
γ) h ( x )  δ) φ( x ) 
x x 5
x

| x | 3 | x | 3 x
α) f ( x )   β) g ( x ) 
| x | 3 | x | 3 |x|

e x x 2  ημx , x0
 3  2x  e x , x 1
α) f ( x )   συν x  e x β) g( x )  
 , x0 x  1 e  2e x  3e , x  1
x
 1 x

x 2  x  1, x2 ln x  x , x 1
α) f ( x )   2 β) g ( x )   2
3x  9x , x2 x  x  1 , x 1
11. Να βρείτε τη δεύτερη παράγωγο των συναρτήσεων:

x  ημx
α) f ( x )  x 2  x 3 ln x β) g ( x ) 
συν x  2
 ημx
 , x0
12. Να βρείτε τη δεύτερη παράγωγο της συνάρτησης f ( x )   x
x 2  1 , x0

x 2  x  1 , x  0
13. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   . Να ορίσετε τις συναρτήσεις:
1  ημx , x0
α) f  β) f 
 x 2  ημx , x0
14. Να βρεθεί η δεύτερη παράγωγος της συνάρτησης f ( x )  
 συν x  x  1 , x  0
1
15. Δίνεται η συνάρτηση f:IR IR με f ( x )  3x 2  2 x  1 . Να αποδείξετε ότι για κάθε x   , 1
3
f ( x ) 3 1
ισχύει η σχέση:  
f ( x ) 3x  1 x  1
[156]
16. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  ln x 2  x και g(x)  2 ln x  x . Να εξετάσετε αν:
α) f  g β) f   g 
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1, 2, 3, 4 (A΄ Ομάδας)
Παράγωγος σύνθετης συνάρτησης


α) f ( x )  x 2  3x  1  5
β) g ( x )  e 2 x
2
 x 1
1
γ) h ( x )  ln x 2  x  1 δ) φ( x )  3 x

α) f ( x )  x  x  2
 
β) g( x )  e x  ημx
3
δ) φ( x )  2x  x  ln x 
3 2
γ) h ( x )  2
x 2
 ex 1  3

α) f (x)  2  ημx β) g( x )  x 2  e x

γ) h ( x )  ημ 3x 2  1  δ) φ( x )  2ημ 2 1  συν x 

α) f ( x )  συν 3 x  1 β) g( x )  συν x  1
3
γ) h ( x )  συν 3 x  1
3

δ) φ( x )  εφ e 2 x  x 

2
 5 ημx 2
 x ln x
α) f ( x )  e x β) g ( x )  e x

γ) h ( x )  ln 2x 4  x 2  1  δ) φ( x )  3 ln 4 x 2  1  
α) f ( x )  e x 2  x 1

β) g ( x )  3 x 2  3x  4 
2

γ) h ( x )  ln e συνx  ημx  1  δ) φ( x )  συν 2 (ημ 2x )
[157]
α) f ( x )  x x β) g( x )  x ln x
γ) h ( x )  ln x  δ) φ( x )  ln x x
x

α) f ( x )  2  ημx  x β) g( x )  x  1
x
α) f ( x )   x
5
4
β) g ( x )   x
5
3

α) f ( x )  5 x 4 β) g( x )  5 x 3
γ) h ( x )  3 x 2 δ) φ( x )  3 x

α) f ( x )  ημ 3 x  συν 2 x  x 2  1  ln 2 β) g(x)  2 x 3  ln x 2  1
     
2
γ) h ( x )  συν x 2  x  ημ x 2  x δ) φ( x )  x  12  x 4  3x 2  1 3
28. Αν f:IR IR είναι παραγωγίσιμη συνάρτηση, να προσδιορίσετε τις παραγώγους των συναρτή-
σεων:
 ημx 
α) g( x )  f (ημx  1) β) h ( x )  f ( x )  f  
 2 
γ) φ( x )  e f ( x ) εφf ( x ) , με συν f (x)  0 
δ) k ( x )  ln 1  x 2  f 2 ( x ) 
29. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IR IR με f (e x )  3x 2  x για κάθε x IR. Να βρείτε το

f (1) και το f (e) .
30. ( x )1
2
Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IR IR με f (x  1)  eg για κάθε x IR. Αν
g(2)  1 , να αποδείξετε ότι f (1)  2g (2) .
31. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f:IR IR και g: IR (0, +), με f ( x )  ln g (2 x  1) 

για κάθε x IR. Να αποδείξετε ότι f (0)  g (1)  2g (1) .
[158]
32. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IR IR . Να αποδείξετε ότι:
α) Αν η f είναι άρτια, τότε η f  είναι περιττή.
β) Αν η f είναι περιττή, τότε η f  είναι άρτια.
33. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IR IR . Να αποδείξετε ότι:

α) Αν η f είναι άρτια, τότε η f  είναι άρτια.
β) Αν η f είναι περιττή, τότε η f  είναι περιττή.
  1 1

34. Να βρείτε το όριο: lim  x e
x    
x  2  ex  .

  
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 12, 13, 14 (A΄ Ομάδας), 9, 11 (B΄ Ομάδας)
35. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 2  2x  3 . Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf (αν
υπάρχει) σε καθεμιά από τις παρακάτω περιπτώσεις:
α) έχει συντελεστή διεύθυνσης λ  2
β) σχηματίζει με τον οριζόντιο άξονα γωνία 450
γ) είναι παράλληλη στον οριζόντιο άξονα
δ) είναι παράλληλη στην ευθεία y  4x  1
ε) είναι κάθετη στην ευθεία x  4y  1  0
36. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ln( 2x  1)  x 2  ημ( x  1) . Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομέ-
νης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(1, f(1)).
37. Να βρείτε την εξίσωση του μοναδιαίου κύκλου στο σημείο του Μ(x1, y1) με x 1  1 .
2
ex  1
38. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  . Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφι-
ημx  συν x
κής παράστασης της f στο σημείο Α(0, f(0)).
39. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 2 ln x  αx (α IR). Να αποδείξετε ότι η εφαπτομένη της γραφι-
κής παράστασης της f στο σημείο Α(1, f(1)), διέρχεται από σταθερό σημείο για κάθε α IR.
[159]
40.  
Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f x 2  e x  e x  ημx για κάθε x IR . Να
βρείτε το εμβαδόν του τριγώνου που σχηματίζει η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f
στο σημείο Μ(1, f(1)) με τους άξονες.
41. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR με f (4x 2  συν x  e x )  e συνx  x 3  2x για

κάθε xIR. Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο
Μ(2, f(2)).
42. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  x 3  3x 2  2x  2 . Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτο-

μένης της γραφικής παράστασης της f που σχηματίζει με τον οριζόντιο άξονα γωνία 1350.
2
43. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x  . Να εξετάσετε αν υπάρχει σημείο της γραφικής παράστασης
x
της f στο οποίο η εφαπτομένη της Cf σχηματίζει με τον οριζόντιο άξονα γωνία 450.
44. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ημ 2 x  x 2 . Να αποδείξετε ότι η εφαπτομένη της γραφικής παρά-

στασης της f σε οποιοδήποτε σημείο της Μ(x0, f(x0)) με x 0  0 , σχηματίζει με τον άξονα xx 
αμβλεία γωνία.
45. Θεωρούμε παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  (1, +) . Η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης
της f σε οποιοδήποτε σημείο της, σχηματίζει με τον οριζόντιο άξονα οξεία γωνία. Να βρείτε τι εί-
δους γωνία σχηματίζει με τον οριζόντιο άξονα η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της συ-
νάρτησης g( x )  2f ( x ) ln f ( x )  f 2 ( x ) σε οποιοδήποτε σημείο της Cg.
x 2  4x  4
46. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ln 
6
.
x 1 x 1
α) Να βρείτε τις ρίζες και το πρόσημο της f  .
β) Πόσες οριζόντιες εφαπτομένες έχει η γραφική παράσταση της f;
47. 3 x  2
2
Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  e x . Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της
γραφικής παράστασης της f που είναι παράλληλη στην ευθεία y   x  e .
x2  4
48. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  . Να δείξετε ότι δεν υπάρχει εφαπτομένης της
x
γραφικής παράστασης της f που να είναι κάθετη στην ευθεία y  x  1 .
[160]
e
49. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln. Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της
1 x2
γραφικής παράστασης της f που είναι παράλληλη στον άξονα xx  .
x
50. Θεωρούμε τη συνάρτηση f ( x )  x
 ημ 2 x , x  0 , π  . Να δείξετε ότι η γραφική παράσταση
e
της f έχει μια τουλάχιστον οριζόντια εφαπτομένη.
x2  8
51. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  . Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της
x
γραφικής παράστασης της f που είναι κάθετη στην ευθεία y  x  ln 2 .
52. Να αποδείξετε ότι η ευθεία y  x  2 εφάπτεται στη γραφική παράσταση της συνάρτησης
f ( x )  x 3  2x .
53. Δίνονται οι συναρτήσεις f: (0, +)  IR με f (x)  x ln x και g: [0, +)  IR με

g( x )  x  ημx  e x . Να αποδείξετε ότι εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f στο σημείο
Α(1, f(1)) εφάπτεται και στη γραφική παράσταση της g.
 π
54. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g:  1,  IR με f ( x )  x  1 και g(x)  1  2ημx . Να αποδεί-
 2 
ξετε ότι οι εφαπτομένες των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και g στο κοινό τους
σημείο, είναι κάθετες.
1  3x
55. Δίνονται οι συναρτήσεις f (x)  ln x  x  1 και g ( x )  . Να αποδείξετε ότι οι γραφικές
2x
παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν ένα μόνο κοινό σημείο, στο οποίο οι εφαπτομένες
τους είναι κάθετες.
56. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: [0, π] IR με f ( x ) 

1
x  π 2  π και g(x)  συν x . Να από-
π 4
δείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν ένα μόνο κοινό σημείο, στο
οποίο οι εφαπτομένες τους είναι κάθετες.
 π 1 2 π2 π
57. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: 0 ,   I
R με f ( x )   ημ x 
   και
 2 2 16 x 4 
1 π
g( x )   συν 2 x  x   .
2 4
α) Να βρείτε το κοινό σημείο των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και g.
[161]
β) Να υπολογίσετε την γωνία που σχηματίζουν οι εφαπτομένες των Cf και Cg στο κοινό τους
σημείο.
x3 1 2
58. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   . Να δείξετε ότι η ευθεία (ε): y   x τέμνει τη γραφική
3 x 3
παράσταση της f σε δύο ακριβώς σημεία στα οποία οι εφαπτομένες της Cf είναι μεταξύ τους πα-
ράλληλες.
59. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  x ln x . Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής πα-
ράστασης της f, η οποία άγεται από το σημείο Α(1, 2).
x 1
60. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  . Να βρείτε τις εξισώσεις των εφαπτομένων της γραφικής πα-
x 1
ράστασης της f οι οποίες διέρχονται από το σημείο Α(3, 5).
61. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR για την οποία για κάθε x  1 ισχύει η σχέση
 
f ln( x  1)  f x 2  ln( x  1)  e x  x 2  x  1 . Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της
2
γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(0, f(0)).
62. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f (1)  1 καθώς και η συνάρτηση g που ορί-
ζεται από την ισότητα g(x)  f (συν x)  ημx  1 . Να αποδείξετε ότι η εφαπτομένη της Cf στο
Α(1, f(1)) εφάπτεται της Cg στο Β(0, g(0)).
63. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f 2 ( x )  6xf ( x )  x 4  9x 2 για κάθε x IR .

Να αποδείξετε ότι η ευθεία y  x  1 εφάπτεται στη γραφική παράσταση της f.
64. Να βρεθούν οι κοινές εφαπτομένες των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων

f ( x )  1  x 2 και g( x )  x 2  3 .
1
65. Να βρεθούν οι κοινές εφαπτομένες των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f ( x ) 
x
και g( x )  x 2 .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 5, 6, 7, 9, 11 (A΄ Ομάδας),

1, 2, 3, 4, 8, 10, 11 (B΄ Ομάδας)
[162]
66. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  αx 3  β  1 x 2  3γx  1 . Να βρείτε τα α, β, γIR αν

γνωρίζετε ότι η γραφική παράσταση της f  τέμνει τον οριζόντιο άξονα στα σημεία με τετμημένη
x 1  1 και x 2  2 ενώ η γραφική παράσταση της f  τέμνει τον κατακόρυφο άξονα σε σημείο
με τεταγμένη y 0  12 .
67. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 2 α  x 3 με α  0 . Να προσδιορίσετε το α, αν η εφαπτομένη

της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(2, f(2)) έχει συντελεστή διεύθυνσης λ  20 .
68. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  2 αx β . Αν η ευθεία y  6 (x  1) ln 2  2 εφάπτεται στη γραφική

παράσταση της f στο σημείο Α(1, f(1)), να προσδιορίσετε τα α, β IR .
69. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  αx ln(x β ) με α  0 . Αν η ευθεία y  2x  e εφάπτεται στη γραφική

παράσταση της f στο σημείο Α(e, f(e)), να αποδείξετε ότι α  1 και β  0 .
70. Να βρεθεί η τιμή του αIR, έτσι ώστε η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της συνάρτησης
f ( x )  x 2  αx ln x στο σημείο A(1, f(1)) να διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
71. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  αx 2  βx  γ με α, β, γ IR . Να βρείτε τις τιμές των α, β, γ IR για

τις οποίες η γραφική παράσταση της f διέρχεται από το σημείο Α(1, 4) και εφάπτεται της ευθείας
y  3x  1 στην αρχή των αξόνων.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 8, 10 (A΄ Ομάδας), 3 (B΄ Ομάδας)
72. Θεωρούμε τη συνάρτηση f ( x )  xe x  συν 4x  2x , x  0 , π  . Να δείξετε ότι η γραφική πα-

ράσταση της f έχει μια τουλάχιστον οριζόντια εφαπτομένη.
73. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  e x 1  x   x  1 .

α) Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f τέμνει τον xx  σε τουλάχιστον ένα σημείο με
τετμημένη x0(0, 2).
β) Να δείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων g ( x )  e x και h(x)  ln x έχουν
κοινή εφαπτομένη.
[163]
2 x  ημx  συν x    συν x  
74. α) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση  1    x  1  ln 1    έχει μια του-
2  2   2  
λάχιστον λύση στο (0, π).
2 x  ημx
β) Να δείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f ( x )  και g ( x )  e x
2
έχουν κοινή εφαπτομένη.
75.
3
Δίνεται η συνάρτηση f:IR IR με f (x)  e x  x 3  x  1 .
α) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο
Α(0, f(0))
β) Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχει άλλη εφαπτομένη της Cf που να είναι κάθετη στην ευθεία που
βρήκατε στο α΄ ερώτημα.
ln f ( x )
76. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f με lim
x e x  e
 1 . Αν η f είναι 11 τότε:
α) Να βρεθεί το f 1 (1) .
β) Αν η f 1 είναι παραγωγίσιμη, να βρεθεί η εφαπτομένη της f 1 στο σημείο Α 1, f 1 (1) .  
e f (x)  1
77. Αν lim =1, όπου f(x) παραγωγίσιμη και 1-1.
x  2 x2
α) Να προσδιορίσετε το f 1 (0) .
β) Αν η f 1 είναι παραγωγίσιμη, να βρεθεί η εφαπτομένη της f 1 στο σημείο Α(0, f 1 (0) ).
78. Δίνεται η συνάρτηση g:IR IR η οποία είναι παραγωγίσιμη στο x 0  1 καθώς και η συνάρτηση
 g (9  4 x ) , x  2
f:IR IR με f ( x )  
 g (5  x ) , x  2
2
α) Να αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο 2.

β) Να δείξετε ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο 2.
γ) Αν g (1)  2g(1)  2 , να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f
στο σημείο Α(2, f(2)).
f (2  h )  4
79. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:IR IR με lim  2 .
h 0 ημ 2h
α) Να προσδιορίσετε το f (2) .
β) Να αποδείξετε ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο 2 και να βρείτε το f ( 2) .
γ) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο Α(2, f(2)).
[164]
f ( x )  2x
δ) Να προσδιορίσετε το όριο lim .
x 2 x2 2
80. Δίνεται η συνάρτηση f:IR IR με f (x)  x  συν x .

γ) Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα σημείο Α(x0, f(x0)) με x 0  0, π  ώστε η εφα-
πτομένη της γραφικής παράστασης της f στο Α, να διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
81. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  ln( x  e)  x  e .

γ) Θεωρούμε τη γνησίως μονότονη και συνεχή συνάρτηση g: IR  (e, +∞) για την οποία ισχύει
ln( x  1)
f (g ( x ))  1  για κάθε x(1, +∞). Να δείξετε ότι η g είναι γνησίως αύξουσα συνάρτη-
x 1
ση.
δ) Να λυθεί η ανίσωση: 2 f (g(x))  f (0)  g(0)
ε) Να προσδιορίσετε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο
Μ(1e, f(1e)).
στ) Αν g(7)  7e , τότε να αποδείξετε η γραφική παράσταση της g και η εφαπτομένη της γραφι-
κής παράστασης της f που βρήκατε στο ερώτημα (ε΄), έχουν τουλάχιστον ένα κοινό σημείο.
[165]
§ 2.4 ΡΥΘΜΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ
Ρυθμός μεταβολής
ΟΡΙΣΜΟΣ Αν δυο μεταβλητά μεγέθη x, y συνδέονται με τη σχέση y  f ( x ) , όταν η f

είναι μια συνάρτηση παραγωγίσιμη στο x0, τότε ονομάζουμε ρυθμό μεταβο-
λής του y ως προς το x στο σημείο x0 την παράγωγο f ( x 0 )
Δηλαδή, όταν δυο μεγέθη x, y συνδέονται με τον τύπο y  f ( x ) και το x μεταβάλλεται, τότε προφανώς
μεταβάλλεται και το y. Το πόσο γρήγορα αυξάνεται ή μειώνεται το y όταν το x μεταβάλλεται, το
εκφράζει ο ρυθμός μεταβολής του y συναρτήσει του x που δεν είναι τίποτε άλλο από την πρώτη
παράγωγο του y, δηλ. την f ( x ) .
Παρατηρήσεις : α) Για να εκφράσουμε το ρυθμό μεταβολής του y ως προς x όταν x=x0 με το συμβο-
dy
λισμό του Leibniz, γράφουμε:
dx xx0
β) Ο ρυθμός μεταβολής της θέσης s(t) ενός κινητού ως προς το χρόνο t τη χρονική
στιγμή t  t 0 είναι η στιγμιαία ταχύτητα του κινητού u(t0), ενώ ο ρυθμός μεταβο-
λής της στιγμιαίας ταχύτητας u(t) ως προς το χρόνο t τη χρονική στιγμή t  t 0
δίνει την επιτάχυνση του κινητού α(t0).
ds du
Δηλαδή: u(t0)= = s ( t 0 ) και α(t0)= = u ( t 0 )  s ( t 0 )
dt tt0 dt t t0
γ) Στην οικονομία, το κόστος παραγωγής Κ, η είσπραξη Ε και το κέρδος Ρ εκφρά-

ζονται συναρτήσει της ποσότητας x του παραγόμενου προϊόντος. Άρα ο ρυθμός
μεταβολής του κόστους Κ ως προς την ποσότητα x ( K ( x ) ) λέγεται οριακό κό-
στος. Ομοίως η παράγωγος E ( x ) λέγεται οριακή είσπραξη και η παράγωγος
P ( x ) λέγεται οριακό κέρδος.
[166]
Ασκήσεις
Ασκήσεις στο ρυθμό μεταβολής
1. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 4  2x 2 .
α) Να βρεθεί ο ρυθμός μεταβολής της f ως προς x στο σημείο x 0  1
β) Για ποιες τιμές του x ο ρυθμός μεταβολής της f είναι θετικός;
γ) Να βρείτε το ρυθμό μεταβολής του συντελεστή διεύθυνσης της εφαπτομένης της Cf στο ση-
μείο Μ(x, f(x)) ως προς x.
2. Μια βιομηχανία που κατασκευάζει είδη γεωργικής χρήσης, εκτιμά ότι το ημερήσιο κόστος της
x3
παραγωγής x μονάδων δίνεται από τη σχέση K ( x )   25 x 2  600 €. Αν οι ημερήσιες εισπρά-
3
ξεις ανά μονάδα προϊόντος είναι 50 x €, να προσδιορίσετε το ημερήσιο οριακό κέρδος της βιομη-
χανίας για πώληση 25 μονάδων προϊόντος.
3. H θέση ενός κινητού, το οποίο κινείται κατά μήκος του άξονα xx΄, τη χρονική στιγμή t sec δίνε-
ται από τον τύπο s( t )  t 3  12 t 2  45 t  34 με t  0 .
α) Ποια χρονική στιγμή το κινητό βρίσκεται στην αρχή των αξόνων;
β) Να βρεθεί η ταχύτητα του κινητού τη χρονική στιγμή t  1 sec.
γ) Να βρεθούν οι θέσεις του κινητού στις οποίες αυτό ηρεμεί.
δ) Πόσο είναι το συνολικό διάστημα που διένυσε το κινητό από την αρχή της κίνησής του μέχρι
τη χρονική στιγμή t  10 sec;
ε) Να βρεθεί η επιτάχυνση του κινητού τη χρονική στιγμή t  3 .
4. Ένα κινητό κινείται κατά μήκος της καμπύλης y  x x , με x  0 . Τη χρονική στιγμή t0 το κινη-
τό βρίσκεται σε θέση που ισχύει x ( t 0 )  4 . Να αποδείξετε ότι ο ρυθμός μεταβολής της τεταγμέ-
νης του κινητού τη χρονική στιγμή t0 είναι τριπλάσιος του ρυθμού μεταβολής της τετμημένης του
κατά τη χρονική στιγμή t0.
5. Αν η επιφάνεια μιας σφαίρας αυξάνεται με ρυθμό 80 cm2/sec, να βρείτε το ρυθμό μεταβολής του
όγκου της σφαίρας τη χρονική στιγμή t0 κατά την οποία η ακτίνα της σφαίρας είναι R ( t 0 )  10
cm.
[167]
6. Θεωρούμε τη συνάρτηση f (x)  ln x .
α) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Μ ώστε
να διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
β) Ένα σημείο N κινείται πάνω στη γραφική παράσταση της f και καθώς περνάει από το Μ, η
τετμημένη του αυξάνεται με ρυθμό 2e μονάδες/sec. Να βρείτε το ρυθμό μεταβολής της
τεταγμένης του Ν τη χρονική στιγμή που περνάει από το Μ.
7. Σε ορθοκανονικό σύστημα συντεταγμένων, ένας πεζός Α ξεκινάει να κινείται από την αρχή των
αξόνων κατά μήκος του θετικού ημιάξονα Οx, με ρυθμό 10m/sec. Ένας σταθερός παρατηρητής
βρίσκεται στο σημείο Β(0, 3). Να βρείτε το ρυθμό μεταβολής της απόστασης πεζού –
παρατηρητή κατά τη χρονική στιγμή που η απόστασή τους είναι 5 m.
f ( x  3)  8
8. Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση f: IRIR για την οποία ισχύει lim  1.
x 1 x 1
α) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης (ε) της Cf στο σημείο Μ(4, f(4)).
β) Ένα σημείο Ν, που έχει τετμημένη μεγαλύτερη του 4, κινείται στην ευθεία (ε). Αν ο ρυθμός
μεταβολής της τετμημένης του είναι 2 μονάδες/sec, να βρείτε το ρυθμό μεταβολής του εμβαδού
του τριγώνου ΟΜΝ.
9. Ένα μπαλόνι Μ με ήλιο αφήνει το έδαφος σε απόσταση 5 m από έναν σταθερό παρατηρητή Π.
Αν η ταχύτητα με την οποία ανεβαίνει το μπαλόνι είναι 20 m/min, να προσδιορίσετε το ρυθμό
που μεταβάλλεται η γωνία θ που σχηματίζει η ευθεία ΜΠ με το έδαφος, τη χρονική στιγμή που
το μπαλόνι βρίσκεται σε ύψος 5 3 m από το έδαφος.
10. Δίνονται οι συναρτήσεις f: IR IR και g: [0, +∞) IR με g ( x )  e f ( x ) για κάθε x[0, +∞) και
f (0)  1 . Θεωρούμε επίσης ένα υλικό σημείο Α, που κινείται πάνω στη γραφική παράσταση της
συνάρτησης g. H τετμημένη του Α αυξάνεται με ρυθμό 2 cm/sec. Αν τη χρονική στιγμή t0 το
σημείο Α βρίσκεται στον άξονα yy΄, να βρείτε το ρυθμό που μεταβάλλεται η τεταγμένη του Α
κατά τη χρονική στιγμή t0.
[168]
§ 2.5 ΤΟ ΘΕΩΡΗΜΑ ΜΕΣΗΣ ΤΙΜΗΣ
Το θεώρημα Rolle
ΘΕΩΡΗΜΑ ROLLE
Αν μια συνάρτηση f είναι

 συνεχής στο κλειστό διάστημα [α, β]
 παραγωγίσιμη στο ανοιχτό διάστημα (α, β)
 f (α)  f (β)
τότε υπάρχει ένα τουλάχιστον ξ(α, β) τέτοιο ώστε f (ξ )  0
Γεωμετρικά το θεώρημα Rolle σημαίνει ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα ξ(α, β) τέτοιο ώστε η εφαπτο-
μένη της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Μ(ξ, f(ξ)) να είναι παράλληλη στον οριζόντιο άξονα
xx  .
ΦΥΣΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ :
Αν ένα σώμα κινούμενο πάνω σε έναν άξονα, διέρχεται από σημείο Α τη χρονική στιγμή t1 και επι-
στρέφει στο σημείο Α τη χρονική στιγμή t2, τότε υπάρχει χρονική στιγμή t0, με t 1  t 0  t 2 , κατά την
οποία η ταχύτητα του κινητού είναι μηδέν (δηλ. το κινητό είναι σταματημένο).
[169]
Παρατηρήσεις : α) Αν μια συνάρτηση είναι γνησίως μονότονη σε ένα διάστημα [α, β], τότε δεν
ισχύει το θεώρημα Rolle στο διάστημα αυτό.
β) Αν για τη συνάρτηση f ισχύουν οι προϋποθέσεις του θεωρήματος Rolle στο διά-

στημα [α, β] τότε το συμπέρασμά του μπορεί να διατυπωθεί στην άσκηση με έ-
ναν από τους παρακάτω τρόπους
 υπάρχει ένα τουλάχιστον x0(α, β) έτσι ώστε να ισχύει f ( x 0 )  0
 η εξίσωση f ( x )  0 έχει μια τουλάχιστον λύση στο (α, β)
 υπάρχει ένα τουλάχιστον x0(α, β) έτσι ώστε η εφαπτομένη της γραφικής
παράστασης της f στο σημείο (x0, f(x0)) να είναι παράλληλη στον άξονα xx΄
 η γραφική παράσταση της f  τέμνει τον άξονα xx΄ σε ένα τουλάχιστον ση-
μείο με τετμημένη x0(α, β).
γ) Αν θέλουμε να δείξουμε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει μία τουλάχιστον λύση στο

(α, β) τότε ακολουθούμε έναν από τους παρακάτω τρόπους:
 βρίσκουμε για την f ( x )  0 μια προφανή λύση
 εφαρμόζουμε θεώρημα Bolzano για την f στο [α, β]
 εφαρμόζουμε θεώρημα Rolle για μια αρχική της f στο [α, β]
 δείχνουμε ότι το 0 ανήκει στο σύνολο τιμών της f.
δ) Αν θέλουμε να δείξουμε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει μία το πολύ λύση στο (α, β)
τότε ακολουθούμε έναν από τους παρακάτω τρόπους:
 βρίσκουμε τη μονοτονία της f
 απαγωγή σε άτοπο, υποθέτοντας ότι η εξίσωση έχει τουλάχιστον δύο λύσεις
και κατόπιν με χρήση του θεωρήματος Rolle καταλήγουμε σε άτοπο.
ε) Αν θέλουμε να δείξουμε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει μοναδική λύση στο (α, β)

τότε δείχνουμε πρώτα ότι έχει μία τουλάχιστον λύση στο (α, β) και στη συνέχεια
δείχνουμε ότι έχει το πολύ μία λύση στο (α, β).
στ)Σε ασκήσεις με εξισώσεις παρουσιάζονται συχνά τριών ειδών ερωτήματα:

 Να αποδειχθεί ότι μια εξίσωση f(x)=0 έχει τουλάχιστον κ ρίζες
Στην περίπτωση αυτή είτε εφαρμόζουμε για την f το θεώρημα Bolzano σε κ
κατάλληλα διαστήματα είτε εφαρμόζουμε το θεώρημα Rolle σε κ κατάλληλα
διαστήματα για τη συνάρτηση F η οποία είναι αρχική της f (δηλ. F( x )  f ( x ) )
 Να αποδειχθεί ότι μια εξίσωση f(x)=0 έχει το πολύ κ ρίζες
Στην περίπτωση αυτή δουλεύουμε ως εξής:
Υποθέτουμε ότι υπάρχουν κ+1 τουλάχιστον ρίζες ρ1<ρ2<…<ρκ<ρκ+1. Τότε το
θεώρημα Rolle για την f στα διαστήματα [ρ1, ρ2], [ρ2, ρ3], …, [ρκ, ρκ+1] δίνει για
την f κ ρίζες τις ξ1(ρ1, ρ2), ξ2(ρ2, ρ3), …, ξκ(ρκ, ρκ+1). Αν το αποτέλεσμα
αυτό δεν οδηγεί σε άτοπο, τότε συνεχίζουμε με το θεώρημα Rolle για την f΄ στα
διαστήματα [ξ1, ξ2], [ξ2, ξ3], …, [ξκ–1, ξκ]. Έτσι η f΄΄ θα έχει κ–1 τουλάχιστον ρί-
[170]
ζες στα προηγούμενα ανοικτά διαστήματα. Συνεχίζουμε με τον ίδιο τρόπο, αν
χρειαστεί, μέχρι να καταλήξουμε σε άτοπο.
 Να αποδειχθεί ότι μια εξίσωση f(x)=0 έχει ακριβώς κ ρίζες
Στην περίπτωση αυτή συνδυάζουμε τις δύο προηγούμενες περιπτώσεις. Δεί-
χνουμε δηλαδή την ύπαρξη κ ριζών και στη συνέχεια ότι δεν μπορεί να υπάρ-
χουν κ+1 ρίζες.
ζ) Όταν θέλουμε να αποδείξουμε την ύπαρξη τουλάχιστον ενός αριθμού σε ένα

ανοιχτό διάστημα έτσι ώστε να ισχύει μια σχέση της μορφής
f (ξ )  g(ξ )  f (ξ )  0 τότε βρίσκουμε μια αρχική συνάρτηση G(x) για την g κι
εξετάζουμε την ισχύ του θεωρήματος Rolle στο διάστημα αυτό για τη συνάρ-
τηση w ( x )  e G ( x )  f ( x ) .
η) Αν θέλουμε να δείξουμε μια σχέση της μορφής x 1f (ξ )  x 2 f (ξ )  0 με x1, x2≠0

x2
x
και ξ(α, β) τότε θεωρούμε τη συνάρτηση w ( x )  e x1
f ( x ) και εφαρμόζουμε
το θεώρημα Rolle στο [α, β].
Το θεώρημα μέσης τιμής (Θ.Μ.Τ.)
Αν μια συνάρτηση f είναι

 συνεχής στο κλειστό διάστημα [α, β]
 παραγωγίσιμη στο ανοιχτό διάστημα (α, β)
f (β)  f (α)
τότε υπάρχει ένα τουλάχιστον ξ(α, β) τέτοιο ώστε f (ξ) 
βα
f (β)  f (α)
Θεωρούμε τα σημεία Α(α, f(α)) και Β(β, f(β)). Επειδή λΑΒ= , γεωμετρικά το Θεώρημα
βα
Μέσης Τιμής σημαίνει ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα ξ(α, β) τέτοιο ώστε η εφαπτομένη της γραφικής
παράστασης της f στο σημείο Μ(ξ, f(ξ)) να είναι παράλληλη στην ευθεία ΑΒ.
[171]
ΦΥΣΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ :
Αν ένα σώμα κινείται ευθύγραμμα πάνω σε έναν άξονα το χρονικό διάστημα [t1, t2], τότε υπάρχει μία
τουλάχιστον χρονική στιγμή t0, με t 1  t 0  t 2 , κατά την οποία η στιγμιαία ταχύτητα του κινητού
ισούται με τη μέση ταχύτητά του.
Παρατηρήσεις : α) Αν για τη συνάρτηση f ισχύουν οι προϋποθέσεις του θεωρήματος Μέσης Τιμής

στο [α, β] τότε το συμπέρασμά του μπορεί να διατυπωθεί στην άσκηση με έναν
από τους παρακάτω τρόπους
 υπάρχει ένα τουλάχιστον x0(α, β) στο οποίο η εφαπτομένη της γραφικής
παράστασης της f είναι παράλληλη στην ευθεία ΑΒ όπου Α(α, f(α)), Β(β, f(β))
 αν ισχύει f (α)  f (β) , τότε υπάρχει ένα τουλάχιστον x0(α, β) στο οποίο η
εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f σχηματίζει με τον xx  οξεία γωνία
(δηλαδή f ( x 0 )  0 )
 αν ισχύει f (α)  f (β) , τότε υπάρχει ένα τουλάχιστον x0(α, β) στο οποίο η
εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f σχηματίζει με τον xx  αμβλεία γω-
νία (δηλαδή f ( x 0 )  0 ).
β) Το θεώρημα Rolle είναι ειδική περίπτωση του θεωρήματος Μέσης Τιμής, για
f (α)  f (β)
γ) Με τη βοήθεια του ΘΜΤ είναι δυνατή η απόδειξη ανισοτήτων ως εξής:

 Θεωρούμε κατάλληλη συνάρτηση f σε κατάλληλο διάστημα [α, β]. Η εύρε-
ση της συνάρτησης αυτής καθώς και του διαστήματος γίνεται ύστερα από
προσεκτική μελέτη της ζητούμενης ανισότητας ή κάποιας ισοδύναμής της.
 Εφαρμόζουμε για την f το ΘΜΤ, οπότε υπάρχει ξ(α, β) τέτοιο ώστε
f (β)  f (α)
f (ξ)  .
βα
 Από τη σχέση α  ξ  β δημιουργούμε μια ανισότητα για το f (ξ ) , δηλαδή
[172]
f (β)  f (α)
μια σχέση της μορφής Α< <Β. Η τελευταία ανισότητα πιθανόν
βα
ύστερα από κάποιες απλοποιήσεις, να μας δίνει τη ζητούμενη.
δ) Αν στο πρώτο ερώτημα μιας άσκησης ζητείται να δειχθεί ότι μια εξίσωση που
περιέχει συνάρτηση f (της οποίας τον τύπο δε γνωρίζουμε) έχει μια τουλάχιστον
λύση x0(α, β) και στο δεύτερο ερώτημα ζητείται να δειχθεί ότι υπάρχουν
x1, x2(α, β) ώστε να ισχύει μια σχέση για τις f ( x 1 ) , f ( x 2 ) τότε στα
διαστήματα [α, x0] και [x0, β] (όπου x0 η ρίζα του πρώτου ερωτήματος)
εφαρμόζουμε για την f θεώρημα Μέσης Τιμής.
Ασκήσεις
Προϋποθέσεις για την εφαρμογή του θεωρήματος Rolle
1. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω συναρτήσεις ικανοποιούν τις υποθέσεις του θεωρήματος Rolle στο
διάστημα που αναφέρεται και στη συνέχεια βρείτε όλα τα ξ(α, β) για τα οποία ισχύει f (ξ )  0 .
α) f ( x )  x 2  6x  5 , x[0, 6] β) g( x )   x 2  3x  2 , x[1, 2]
γ) h ( x )  ημx 
1  π 5π 
, x ,   
δ) φ( x )  ln x 2  3x  3 , x[1, 2]
2 6 6 
2. Να εξετάσετε αν ισχύουν οι προϋποθέσεις του θεωρήματος Rolle στο διάστημα [2, 2] για τη
συνάρτηση f ( x )  3 x 2 .
 ημ ( x  1)  1 , x  1
3. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   2 .
 x  x  1 , x 1
Να εξετάσετε αν εφαρμόζεται το θεώρημα Rolle στο διάστημα [0, 2] για τη συνάρτηση f.
4. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω συναρτήσεις ικανοποιούν τις προϋποθέσεις του θεωρήματος Rolle

στο διάστημα που αναφέρεται.
x 2  5x , x  0  1  x  2 , x  1
α) f ( x )   3 , x[1, 1] β) g ( x )   2 , x[3, 3]
x  5 , x  0 x  3x , x 1
[173]
x 3  αx  β , x  2
5. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   2 με α, β, γIR . Να βρείτε τα α, β, γ ώστε να
x  γx  4 , x  2
εφαρμόζεται το θεώρημα Rolle για τη συνάρτηση f στο διάστημα [0, 6].
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1 (A΄ Ομάδας)
Ύπαρξη ρίζας με εφαρμογή θεωρήματος Rolle
6. Να αποδείξετε ότι κάθε παραγωγίσιμη συνάρτηση που δεν είναι 11, δέχεται σε κάποιο σημείο
της οριζόντια εφαπτομένη.
7. Αν η f είναι δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση στο πεδίο ορισμού της και έχει τρεις ρίζες, τότε
η f  έχει δυο τουλάχιστον ρίζες και η f  έχει τουλάχιστον μία.
8. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  x 3  λx 2  2 λ  2 x , λ IR . Να αποδείξετε ότι η εξί-

σωση 3x 2  2λx  2λ  4 έχει μια τουλάχιστον λύση στο διάστημα (0, 2).
9. Αν α, βIR, να αποδείξετε ότι η εξίσωση 4x 3  3 α  β  x 2  2 αβ  1 x  α  β έχει τουλάχι-

στον μια λύση στο (α, β).
10.  
Να αποδείξετε ότι η εξίσωση e x  συν x  x  1 e x  ημx  0 έχει τουλάχιστον μια λύση
στο (0, 1).
11. Δίνεται η συνάρτηση f που είναι συνεχής στο [0, α] και παραγωγίσιμη στο (0, α). Να
αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  f (α  x ) έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, α).
12. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  (x  1) συν x . Να αποδείξετε ότι:

 π
α) η εξίσωση f ( x )  0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο 1 ,  .
 2
 π
β) η εξίσωση σφx  x  1 έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο 1 ,  .
 2
[174]
13. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [α, β]  (1, +) καθώς και η συνάρτηση g με τύπο
g(x)  (x  α) (x  β) ln f (x) . Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(α, β) έτσι ώστε να
f ( x 0 ) 1 1
ισχύει   .
f ( x 0 ) ln f (x 0 ) α  x 0 β  x 0
14. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR. Αν ισχύει ότι f (συνα )  f (ημα)  συν 2 α  ημ 2 α
 π
για α  0 ,  , να αποδείξετε ότι υπάρχει γ(ημα, συνα) ώστε να ισχύει f ( γ)  4γ 3 .
 4
15. x
2
Δίνεται η συνάρτηση f: (1, +)  IR, με f (x)  (x  1) ln( x  1)  e x  αx 2  αx (α IR).
Να αποδείξετε ότι η f ( x ) έχει τουλάχιστον μια ρίζα στο διάστημα (0, 1).
16. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR, με f ( x )  x 4  α  β  x 3  α  β  1 x 2  xημ1  ημx . Να απο-

δείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα σημείο Μ(x0, f(x0)) της γραφικής παράστασης της f με
x0(0, 1), στο οποίο η εφαπτομένη της Cf είναι παράλληλη στον xx  .
17. Αν η f είναι παραγωγίσιμη στο IR και ισχύει 3f (x)  2f (2017 )  f (2018 ) για κάθε x IR, να
δείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  (2017 , 2018 ) ώστε η γραφική παράσταση της f να
έχει οριζόντια εφαπτομένη στο σημείο M ( x 0 , f ( x 0 )) .
18. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [1, 2]  IR με f (1)  3 και f (2)  6 . Να αποδείξετε ότι
υπάρχει εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f που διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
19. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [α, β]  IR ( α  0 ) με βf (α)  αf (β) . Να αποδείξετε ότι

υπάρχει εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f που διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
20. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [–2, –1]  IR με f (1)  1 και f (2)  2 . Να αποδεί-
ξετε ότι υπάρχει εφαπτομένη της Cf που διέρχεται από το σημείο Α(1, 1).
21. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [α, β]  IR, με α  0 . Αν f (α)  f (β)  1 , να αποδείξετε

ότι υπάρχει εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f σε σημείο με τετμημένη x0(α, β), η
οποία τέμνει τον άξονα yy  στο σημείο Α(0, 1).
22. Δίνεται η άρτια και παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [1, 1]  IR . Να δείξετε ότι υπάρχει x0(1, 1)
ώστε να ισχύει 2x 0 f ( x 0 )  x 0 f ( x 0 )  ημx 0 .
2
[175]
23. Δίνεται η περιττή και παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [α, α] IR. Να αποδείξετε ότι υπάρχει
2
x0(α, α) ώστε να ισχύει f (x 0 )  x 0 f (x 0 )  2x 0 e x 0 .
1
24. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f: IR  IR, με f (1)  1  e καθώς και η g με τύπο g( x )   . Να
ex
δείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(0, 1), στο οποίο οι εφαπτομένες των Cf και Cg στα ση-
μεία Α(x0, f(x0)) και Β(x0, g(x0)) είναι κάθετες.
25. Δίνονται οι άρτιες και παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g, h: [α, α] IR*, με α  0 . Να αποδείξετε
f (ξ) g (ξ) h (ξ)
ότι υπάρχει ξ(α, α) έτσι ώστε να ισχύει    0.
f (ξ ) g (ξ ) h (ξ )
26. Θεωρούμε την παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR . Αν f (e)  0 , να αποδείξετε ότι η εξίσωση

f ( x ) x ln x  f ( x ) ln x  f ( x )  0 έχει μία τουλάχιστον λύση.
27. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: [α, β]  IR, με f (α)  f (β)  0 . Αν g( x )  0 για

κάθε x[α, β], να δείξετε ότι υπάρχει ξ(α, β) ώστε να ισχύει f (ξ ) g (ξ )  f (ξ ) g (ξ ) .
28. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [1, 1]  IR, με f (1)  f (1)  0 . Να δείξετε ότι υπάρχει
τουλάχιστον ένα x0(α, β) ώστε να ισχύει f ( x 0 ) x 0  f ( x 0 )  0 .
29. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:[1, 2]  IR. Αν η f είναι παραγωγίσιμη στο (1, 2) με f (2)  0
f (x 0 )
να δείξετε ότι υπάρχει x 0  1 , 2  έτσι ώστε να ισχύει f ( x 0 )  .
1 x0
 π  π
30. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:  0 ,   IR. Αν υπάρχουν α, β  0 ,  με α  β και
 2  2
f (α)  f (β)  0 , να δείξετε ότι υπάρχει ξ(α, β) τέτοιο ώστε να ισχύει f (ξ )  f (ξ )  σφξ .
π
31. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [α, β]  IR, με 0  α  β  . Αν η f είναι παραγωγίσιμη στο
2
(α, β), f (α)  συνα και f (β)  συνβ , να αποδείξετε ότι υπάρχει x0(α, β) ώστε να ισχύει
f ( x 0 ) σφx 0  f ( x 0 )  0 .
[176]
 π π  π π
32. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:  ,   IR με f     f   . Να αποδείξετε ότι
 4 4  4 4
 π π
υπάρχει x 0    ,  ώστε να ισχύει f ( x 0 )  f ( x 0 ) εφx 0  0 .
 4 4
33. Δίνεται η συνάρτηση f που είναι συνεχής στο [0, 1] και παραγωγίσιμη στο (0, 1), με f (0)  f (1) .
Να αποδείξετε ότι υπάρχει x0(0, 1) ώστε να ισχύει f ( x 0 ) f 2 ( x 0 )  2x 0  5x 0  4x 0  x 0 .
5 4 3 2
34. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: [α, β]  IR, με g(α)  β και g(β)  α . Να δείξετε
ότι υπάρχει ξ(α, β) ώστε να ισχύει f g(ξ )  g (ξ )  f α  β  ξ   0 .
35. Δίνεται η συνάρτηση f που είναι παραγωγίσιμη στο [0, 2]. Αν f (2)  f (0)  8 , να δείξετε ότι:
α) υπάρχει x1(0, 2) ώστε να ισχύει f ( x 1 )  3x 1
2
β) υπάρχει x2(0, 2) ώστε να ισχύει 2  x 2  f ( x 2 )  8  f ( x 2 )  f (2)
36. Δίνεται η συνάρτηση f που είναι παραγωγίσιμη στο IR . Να αποδειχθεί ότι μεταξύ δύο ριζών της
εξίσωσης f ( x )  5 x  1 , υπάρχει μια τουλάχιστον ρίζα της εξίσωσης f ( x )  5 x  ln 5 .
37. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:[2017, 2018]  IR *, η οποία είναι δυο φορές παραγωγίσιμη στο
(2017, 2018) κι επιπλέον ισχύει f (2017 ) f (2018 )  f (2018 ) f (2017 ) . Να αποδείξετε ότι υπάρ-
χει τουλάχιστον ένα ξ(2017, 2018) ώστε να ισχύει f (ξ )  f (ξ ) f (ξ )
2
38. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β]  IR. Αν α  γ  β και ισχύει ότι
f (α)  f (β)  f (γ) , να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει τουλάχιστον μια λύση.
39. Δίνεται η συνάρτηση f:[α, β]  IR. Αν η f είναι τρεις φορές παραγωγίσιμη κι επιπλέον ισχύει
ότι f (α)  f (β)  f (α)  f (β)  0 , να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει τουλάχιστον μια
λύση.
40. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR. Αν η f είναι δυο φορές παραγωγίσιμη, f (α)  α 4 , f (β)  β 4
και f ( γ)  γ 4 ( α  β  γ ), να αποδείξετε ότι υπάρχει x0(α, γ) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  12 x 0 .
2
41. Θεωρούμε τη συνάρτηση f που είναι παραγωγίσιμη στο IR και τέτοια ώστε f (α)  f (β)  f (γ)
με γ(α, β). Να αποδείξετε ότι:
α) η f δεν αντιστρέφεται
[177]
β) υπάρχει x0 IR τέτοιο ώστε f ( x 0 )  0 .
42. Δίνονται οι πραγματικοί αριθμοί α, β, γ, δ με α  β  γ  δ και η παραγωγίσιμη συνάρτηση

f: [α, δ]  IR με f (α)  f (β)  f (γ)  f (δ) . Να δείξετε ότι υπάρχει σημείο της γραφικής παράστα-
σης της f στο οποίο η εφαπτομένη της είναι παράλληλη στον οριζόντιο άξονα.
43. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[0, 4]  IR με f (0) f (1)  f (3) f (4) και f ( x )  0 για κάθε
x[0, 4] και. Να δείξετε ότι:
α) υπάρχει x0[0, 1] ώστε να ισχύει f ( x 0 )  f ( x 0  3)
β) η γραφική παράσταση της f δέχεται οριζόντια εφαπτομένη.
44. Θεωρούμε την παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β]  IR με α  0 και β  1 . Αν f (α)  f (β)  2

f ( x )  2x  1
κι επιπλέον ισχύει ότι x 2   2x  x 2 για κάθε x  0 , 1 τότε να αποδείξετε ότι:
xx 2
α) υπάρχει x0(0, 1) ώστε f ( x 0 )  2

β) η εξίσωση f ( x )  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (α, β)
45. Δίνεται η συνάρτηση f: (1, 1)  IR με f ( x )  x  1 e x 1  x  1 e x 1 . Να δείξετε ότι υπάρχει

ξ(1, 1) έτσι ώστε να ισχύει f (ξ )  0 .
46. Δίνεται η συνάρτηση f: (1, 3)  IR με f ( x )  x  3 ln x  x  1 ln 4  x  . Να δείξετε ότι

υπάρχει ξ(1, 3) έτσι ώστε να ισχύει f (ξ )  0 .
47. Δίνεται η συνάρτηση f συνεχής στο [α, β] και παραγωγίσιμη στο (α, β). Αν η f  είναι συνεχής
και f ( x )  0 για κάθε x(α, β), να δείξετε ότι f (α)  f (β) .
48. Δίνεται η συνάρτηση f, συνεχής στο [α, β] και παραγωγίσιμη στο (α, β). Αν η f  είναι συνεχής
και f ( x )  0 για κάθε x(α, β), τότε να δείξετε ότι:
α) η f είναι 11
β) η f είναι γνησίως μονότονη.
49. Θεωρούμε τη συνάρτηση f ορισμένη στο διάστημα [α, β] με f (α)  f (β) . Αν η f είναι παραγω-
γίσιμη στο (α, β) με f ( x )  0 για κάθε x(α, β), να αποδείξετε ότι η f δεν είναι συνεχής σε ένα
τουλάχιστον από τα σημεία α, β.
[178]
Εύρεση αρχικής συνάρτησης πολλαπλασιάζοντας με eF(x)
f (β)
50. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β]  (0, +) με ln  β  α . Να δείξετε ότι
f (α )
υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(α, β) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  f ( x 0 ) .
51. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR, με f (0)  e και f (1)  1 . Να αποδείξετε ότι η
εξίσωση f ( x )  3x 2 f ( x )  0 έχει τουλάχιστον μια λύση στο (0, 1).
π
52. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR, με e f (0)  f   . Να αποδείξετε ότι η εξίσωση
2
 π
f ( x )  ημxf ( x ) έχει τουλάχιστον μια λύση στο  0 , .
 2
53. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR με f (α)  f (β)  0 . Να δείξετε ότι υπάρχει
ξ(α, β) τέτοιο ώστε να ισχύει f (ξ )  2ξf (ξ ) .
54. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IR IR με f (α)  f (β)  0 . Να δείξετε ότι υπάρχει
ξ(α, β) τέτοιο ώστε να ισχύει f (ξ )  f (ξ )  g (ξ ) .
55. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR. Αν η f είναι άρτια να αποδείξετε ότι η εξίσωση
xf ( x )
f ( x )  , έχει τουλάχιστον μια λύση.
x2 1
56. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g οι οποίες είναι συνεχείς στο [α, β] και παραγωγίσιμες στο (α, β).
Αν f ( x )  0 για κάθε xIR, g(α)  g(β)  f (α)  1 και f (β)  e , να αποδείξετε ότι υπάρχει του-
λάχιστον ένα x0(α, β) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  f ( x 0 ) g ( x 0 )  0 .
57. Θεωρούμε τις παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: [1, 1]  IR. H g είναι γνησίως αύξουσα στο
[1, 0] και γνησίως φθίνουσα στο [0, 1], με g(1)  g(1)  0 και g(0)  0 .
α) Να αποδείξετε ότι η g(x) έχει δυο ακριβώς ρίζες.
β) Αν x1, x2 οι ρίζες της g με x 1  x 2 και f ( x 1 )  f ( x 2 ) , να δείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα
x0(x1, x2) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  g ( x 0 )  f ( x 0 ) .
[179]
Ύπαρξη το πολύ ν ριζών – Χρήση της απαγωγής σε άτοπο
58. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση x 3  7 x 2  8x  α  0 έχει το πολύ μια ρίζα στο (1, 2) για κάθε
αIR.
59. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση 2x  ημx  2 έχει το πολύ μια πραγματική λύση.
60. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση x 3  6 x 2  15 x  α  0 έχει το πολύ μια ρίζα για κάθε αIR.
61. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ln( 3x  1)  x  1 έχει το πολύ μια ρίζα.
62. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση x 4  16 x 3  42 x 2  αx  β  0 έχει το πολύ 2 λύσεις στο (2, 6),
για κάθε α, βIR.
63. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση e 2 x  3x 2  x  1 έχει το πολύ 3 λύσεις.
64. Να δείξετε ότι ανάμεσα σε δυο διαδοχικές ρίζες της f ( x ) , βρίσκεται μια το πολύ λύση της εξί-
σωσης f ( x )  0 .
65. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR δυο φορές παραγωγίσιμη στο IR με f ( x )  0 για κάθε x IR.
Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει το πολύ δυο ρίζες.
66. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f ( x )  4x 2  ημx και g( x )  x 2  συν x . Να δείξετε ότι οι γραφι-
κές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν δυο το πολύ κοινά σημεία .
Ύπαρξη ακριβώς ν ριζών
67. Να αποδείξετε ότι οι παρακάτω εξισώσεις έχουν μια ακριβώς λύση στο (1, 3):
α) x 4  10  ln x β) e x  2  8  x 3
[180]
68. Να αποδείξετε ότι οι παρακάτω εξισώσεις έχουν μια ακριβώς λύση:
3
α) x 3  ημx  6x  2 β) e x  x 3  ln x  1
 π π
69. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση xημx  συν x  x 2  2 έχει ακριβώς δύο λύσεις στο   ,  .
 2 2
70. Να δείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f ( x )  2 x 1  1 και g( x )  8x  2x 2

τέμνονται σε δυο ακριβώς σημεία.
71. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 2  2x  1 . Να αποδείξετε ότι οποιαδήποτε εφαπτομένη της γρα-

φικής παράστασης της f, έχει ένα μοναδικό κοινό σημείο με τη Cf.
72. Θεωρούμε την παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR . Αν η f  είναι 11, να αποδείξετε ότι κάθε
εφαπτομένη της Cf δεν έχει με αυτήν άλλο κοινό σημείο εκτός από το σημείο επαφής.
Προϋποθέσεις για την εφαρμογή του Θ.Μ.Τ.
73. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω συναρτήσεις ικανοποιούν τις υποθέσεις του Θ.Μ.Τ. στο διάστη-
μα που αναφέρεται και στη συνέχεια βρείτε όλα τα ξ(α, β) για τα οποία ισχύει το θεώρημα.
α) f ( x )  x 3  12 x , x[0, 3] β) g( x )  2x  1 , x[5, 13]
74. Να εξετάσετε αν οι παρακάτω συναρτήσεις ικανοποιούν τις υποθέσεις του Θ.Μ.Τ. στο διάστη-
μα που αναφέρεται.
 x  3 , x3 e x  1 , x  0
α) f ( x )   , x[1, 4] β) g ( x )   , x[1, 1]
ln( 4  x ) , x3  x  1 ,  1  x  0
[181]
Εφαρμογή του Θ.Μ.Τ.
75. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β]  IR με f (α)  α και f (β)  β . Να δείξετε ότι υ-
πάρχει x0(α, β) ώστε η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(x0, f(x0)) να
σχηματίζει με τον οριζόντιο άξονα γωνία 450.
76. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β]  IR με f (α)  β και f (β)  α . Να δείξετε ότι υ-
πάρχει x0(α, β) ώστε η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(x0, f(x0)) να
σχηματίζει με τον οριζόντιο άξονα γωνία 1350.
1 1
77. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο [α, β], παραγωγίσιμη στο (α, β), f (α)  και f (β)  , να
α β
1
αποδείξετε ότι υπάρχει ξ(α, β) ώστε να ισχύει f (ξ )   .
αβ
78. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR . Αν 2f (1)  f (4)  0 , να αποδείξετε ότι υπάρχει

x0(1, 4) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  f (1)  0
79. Δίνεται παραγωγίσιμη συνάρτηση f στο [2, 2], με f (2)  3 και f (2)  1 . Αν f ( x )  1 για
κάθε x(2, 2) να αποδείξετε ότι f (0)  1 .
80. Δίνεται μια συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής στο [α1, α+1], παραγωγίσιμη στο (α1, α+1)
και ισχύει f ( x )  1 για κάθε x(α1, α+1), με α IR. Αν f (α  1)  α  1 και f (α  1)  α  1 , να
αποδείξετε ότι f (α)  α .
81. Δίνεται η συνάρτηση f που είναι συνεχής στο [α, β] και παραγωγίσιμη στο (α, β). Αν f (α)  3α ,
f (β)  3β και f ( x )  3 για κάθε x(α, β), να αποδείξετε ότι f (x )  3x για κάθε x[α, β].
82. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [α, β]  IR με f (α)  2α και f (β)  2β . Να αποδείξετε

ότι υπάρχει εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f που είναι κάθετη στην ευθεία με εξίσω-
ση x  2y  2  0 .
83. Δίνεται μια παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR . Αν η f  είναι συνάρτηση 1−1, να αποδείξετε

ότι η εφαπτομένη σε κάθε σημείο της γραφικής παράστασης της f δεν έχει άλλο κοινό σημείο με
αυτήν.
[182]
84.
2
Δίνεται η συνάρτηση f (x)  e x  ln( x  1)  x ln 2 . Να αποδείξετε ότι υπάρχει σημείο της
γραφικής παράστασης της f με τετμημένη x0(0, 1) στο οποίο η εφαπτομένη της Cf να είναι
παράλληλη στην ευθεία που διέρχεται από τα σημεία Α(3, 2) και Β(4, e+1).
85. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e x  x 2 . Να αποδείξετε ότι δεν υπάρχουν τρία σημεία της γραφι-
κής παράστασης της f που να είναι συνευθειακά.
86. Δίνεται η συνάρτηση f:[α, β]  IR με f (β)  f (α)  2β  2α . Αν η f είναι παραγωγίσιμη στο

(α, β) και f ( x )  2 για κάθε x(α, β) τότε να αποδείξετε ότι η f δεν είναι συνεχής στο [α, β].
87. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β]  (0, +). Να δείξετε ότι υπάρχει x0(α, β) έτσι
(β  α ) f  ( x 0 )
f (β)
ώστε να ισχύει e f (x0 )
.
f (α )
Διαίρεση διαστήματος
88. Δίνεται η συνάρτηση f που είναι συνεχής στο [0, 4], παραγωγίσιμη στο (0, 4) και ισχύει
f (4)  f (0)  4 . Να αποδείξετε ότι υπάρχουν x1, x2(0, 4) ώστε f ( x 1 )  f ( x 2 )  2 .
89. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR . Αν f (1)  2 και f (5)  10 , να αποδείξετε ότι

υπάρχουν ξ1, ξ2(1, 5) ώστε α ισχύει f (ξ 1 )  f (ξ 2 )  4 .
90. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR . Αν f (1)  2 και f (10 )  10 , να αποδείξετε ότι

υπάρχουν ξ1, ξ2, ξ3(1, 10) ώστε α ισχύει f (ξ 1 )  f (ξ 2 )  f (ξ 3 )  4 .
91. Θεωρούμε τη συνάρτηση f που είναι συνεχής στο [α, β] και παραγωγίσιμη στο (α, β), με
f (α)  α και f (β)  β . Να αποδείξετε ότι υπάρχουν x0, x1, x2(α, β) ώστε να ισχύει η σχέση
f ( x 1 )  2f ( x 2 )  3f ( x 0 ) .
92. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [α, β]  IR. Αν η ευθεία που διέρχεται από τα σημεία
Α(α, f(α)) και Β(β, f(β)) είναι παράλληλη στην ευθεία (ε): x  5y  1  0 , να αποδείξετε ότι
[183]
υπάρχουν ξ1, ξ2(α, β) ώστε να ισχύει 2f (ξ 1 )  3f (ξ 2 )  1 .
93. Θεωρούμε την παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR , με f (α)  f (β) . Να αποδείξετε ότι υπάρ-
χουν x1, x2(α, β) ώστε να ισχύει η σχέση f ( x 1 )  3f ( x 2 )  0 .
94. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [0, 6]  IR , με f (0)  f (6)  0 και f (3)  0 .
Να αποδείξετε ότι:
α) υπάρχουν x1, x2(0, 6) με x 1  x 2 έτσι ώστε να ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 )  0
β) υπάρχει x0(0, 6) τέτοιο ώστε να ισχύει f ( x 0 )  0 .
Θ.Μ.Τ. και θεώρημα Rolle
95. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση στο [0, 4]. Αν 2f (2)  f (0)  f (4) , να αποδεί-
ξετε ότι υπάρχει ξ(0, 4) ώστε να ισχύει f (ξ )  0 .
96. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση στο [2, 2]. Αν f (1)  f (1)  f (2)  f (2) , να
αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει τουλάχιστον μια λύση.
 α  β  f (α)  f (β)
97. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση στο [α, β]. Αν f   , να
 2  2
αποδείξετε ότι υπάρχει x0(α, β) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  0 .
98. Δίνεται η τρεις φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση στο [1, 2] με f (2)  f (1)  f (1)  f (2) . Να
αποδείξετε ότι υπάρχει x0(α, β) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  0 .
99. Αν μια συνάρτηση f: IR  IR είναι περιττή και δυο φορές παραγωγίσιμη, τότε να αποδείξετε ότι
υπάρχει x0 IR ώστε να ισχύει f ( x 0 )  0 .
100. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει f ( x )  0 για
κάθε x IR .
α) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f  είναι 11.
β) Να λύσετε την εξίσωση 2f (3x)  f (5x)  f ( x) .
[184]
101. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR η οποία είναι δυο φορές παραγωγίσιμη. Αν x0 IR και τα
σημεία Α(x0 1, f(x0 1)), Β(x0 , f(x0)) και Γ(x0 +1, f(x0 +1)) είναι συνευθειακά, να αποδείξετε
ότι η γραφική παράσταση της f  δέχεται οριζόντια εφαπτομένη.
Ανισοτικές σχέσεις
102. Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο [α, β], παραγωγίσιμη στο (α, β) και γνησίως αύξουσα,
τότε να δείξετε ότι:
f (β)  f (α)  α  β  f (α)  f (β)
α) f (α)   f (β) β) f   .
βα  2  2
103. Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο [α, β], παραγωγίσιμη στο (α, β) και γνησίως φθίνουσα,
τότε να δείξετε ότι:
f (β)  f (α)  α  β  f (α)  f (β)
α) f (β)   f (α) β) f  
βα  2  2
104. Για κάθε α, β IR, να αποδείξετε ότι:

α) ημβ  ημα  β  α β) συνβ  συνα  β  α
105. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [2, 2]  IR, με 2  f ( x )  3 για κάθε x(2, 2) και
f (2)  2 . Να δείξετε ότι 6  f (2)  10 .
106. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  f (0) για κάθε xIR . Να αποδείξετε

ότι f (2)  3f (0) .
107. Δίνονται οι συνέχεις συναρτήσεις f: [0, 2]  IR , οι οποίες είναι και παραγωγίσιμες στο (0, 2).
Αν f (2)  g(0)  2  2 και για κάθε x[0, 2] ισχύουν οι σχέσεις 504  f ( x )  506 και
506  g ( x )  507 , να αποδείξετε ότι 2018  g(2)  f (0)  2024 .
108. Να αποδείξετε ότι για κάθε α, β(0, +) με α  β ισχύει:

βα βα β ln β  α ln α
α) 2 β 2 α  β) 1  ln α   1  ln β
β α βα
[185]
1 ln β  ln α 1
109. Να αποδείξετε ότι για κάθε α, β(0, +) με α  β ισχύει   .
β βα α
110. Αν η f: IR  IR είναι παραγωγίσιμη συνάρτηση με γνησίως αύξουσα παράγωγο, να αποδείξετε

ότι :
α) f (2)  f (3)  f (1)  f (4)
β) f (2)  f (1)  f (3)  f (5)  f (4)
γ) f (2)  f (3)  f (2)  f (3)
111. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με γνησίως φθίνουσα παράγωγο. Να

αποδείξετε ότι για κάθε xIR ισχύει 2f ( x  2)  f ( x  2)  f ( x )  2f ( x ) .
112. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με γνησίως αύξουσα παράγωγο. Να αποδείξετε

ότι για κάθε xIR ισχύει 2f (x)  f (x  2)  f (x  2) .
113. Να αποδείξετε ότι:

α) ln x  x  1 , για κάθε x  0 β) e x  x  1 , για κάθε xIR
xe xe
114. Να αποδείξετε ότι  1  ln x   1 , για κάθε x  0 .
x e

e x e 4
α) 2   ln x  , για κάθε x  0 β) 2   2 ln 2 
x e 4 e
2συν x π 
116. Να αποδείξετε ότι ημx   1 , για κάθε x   , π  .
π  2x 2 
x x 1
 1  1
117. Να αποδείξετε ότι για κάθε x(0, +) ισχύει η σχέση: 1    e  1   .
 x  x
118. Θεωρούμε την παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR , με f ( x )  θ , όπου θ  0 . Να

αποδείξετε ότι:
α) f ( x 1 )  f ( x 2 )  θ x 1  x 2 για κάθε x1, x2 IR.
β) ημx 1  ημx 2  x 1  x 2 για κάθε x1, x2 IR.
[186]
119. Δίνεται η συνάρτηση f που είναι δυο φορές παραγωγίσιμη στο [α, β], με f (α)  f (β) και
f (α)  0 . Να αποδείξετε ότι υπάρχει ξ(α, β) ώστε να ισχύει f (ξ )  0 .
120. Δίνεται συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής στο διάστημα [α, β] και παραγωγίσιμη στο (α, β)
με f (α)  f (β)  0 . Να αποδείξετε ότι υπάρχουν x1,x2(α, β) με x 1  x 2 τέτοια ώστε να ισχύει
f ( x 1 )  f ( x 2 )  0 .
ημx  π
121. α) Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  . Να δείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε x  0 ,  .
x  2
1  συν x  π
β) Δίνεται η συνάρτηση g ( x )  . Να δείξετε ότι g ( x )  0 για κάθε x  0 ,  .
x  2
Συνδυαστικές ασκήσεις
α) lim  ημ x 2  1  ημx  β) lim  ημ x 2  1  ημx 

x   x  
α) lim  συν x 2  1  συν x  β) lim  συν x 2  1  συν x 

x    x   
124. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: ΙR  IR, με f (1)  1 και f ( x )  2 για κάθε

3
x(1, +) . Να αποδείξετε ότι υπάρχει 1  x 0  ώστε να ισχύει f ( x 0 )  0 .
2
125. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e x


 e ln x .
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία.
γ) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
δ) Να δείξετε ότι υπάρχουν α, β IR με α  1  β ώστε να ισχύει f (α)  f (β) .
ε) Να εξετάσετε αν ισχύουν οι προϋποθέσεις του θεωρήματος Rolle στο [α, β].
[187]
126. Δίνεται η συνάρτηση f:(0, +) IR με f ( x )  e  x  e x  ln x και η συνεχής συνάρτηση
g:[0, +) IR με g ( x )  f ( x )  ln x  ημ

1
για κάθε x  0 .
x
α) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε τη μονοτονία της f 1 .
β) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f 1 .
 1
γ) Να αποδείξετε ότι υπάρχει x 0   0 ,  ώστε να ισχύει g x 0   0 .
 π
127. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f (x)  ημx  συν x  2 και η g με τύπο g(x)  ln x .
α) Να βρείτε το πρόσημο της f.
ημx
β) Να προσδιορίσετε το όριο: lim .
x 0 f ( x )  1
γ) Να δείξετε ότι η γραφική παράσταση της f και η ευθεία y  3x έχουν ένα μοναδικό κοινό
σημείο.
δ) Να βρείτε την εξίσωση της ευθεία (ε) η οποία εφάπτεται στη γραφική παράσταση της g και
διέρχεται από το σημείο (0, 1).
ε) Να δείξετε ότι για κάθε x 0 , 1  1,    , η γραφική παράσταση της g είναι κάτω από την
ευθεία (ε).
 f (x) 
στ) Να υπολογίσετε το όριο: lim ln  x f ( x ) 
x  e 
128. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ln  x 1 1  x .

α) Να δείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη.
xf 1 ( x )
β) Αν η f 1 είναι συνεχής, να βρείτε το lim .
x   ημx
γ) Να δείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 έχουν ένα μοναδικό κοι-
νό σημείο.
δ) Να δείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  xf 1 ( x ) έχει τουλάχιστον μία λύση στο (1, 0).
ε) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g( x )  ημx . Να δείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συ-
ναρτήσεων f και g έχουν ακριβώς ένα κοινό σημείο.
129. α) Αν μια συνεχής είναι συνεχής και 11, να αποδείξετε ότι είναι και γνησίως μονότονη.
β) Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: (, α]  IR με α IR. Αν η f  είναι συνεχής συνάρτη-
ση και f (α)  lim f ( x ) , να δείξετε ότι υπάρχει ξ  α ώστε να ισχύει f (ξ )  0 .
x  
[188]
130. Η συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη στο IR και ισχύει f ( x )  2 για κάθε x IR.
f ( x )  f ( 0)
α) Να δείξετε ότι  2 για κάθε x IR * .
x
γ) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει μία μοναδική λύση.
131. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [α, β] IR με f (α)  α και f (β)  β . Αν η f είναι παραγωγί-
σιμη με f ( x )  1 για κάθε x(α, β), τότε:
αβ αβ
α) να δείξετε ότι f  
 2  2
β) να αποδείξετε ότι f ( x )  x για κάθε x[α, β].
132. Δίνεται η συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής στο [α, β] και παραγωγίσιμη στο (α, β). Αν
f (α)  β και f (β)  α , να αποδείξετε ότι:
α) υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(α, β) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  x 0
β) υπάρχουν x1, x2(α, β) ώστε να ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 )  1 .
133. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [0, 2]  IR με f (0)  0 και f (2)  2 . Να αποδείξετε

ότι:
α) υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(0, 2) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  1
1 1
β) υπάρχουν x1, x2(0, 2) ώστε να ισχύει  2.
 
f (x 1 ) f (x 2 )
134. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [2, 2]  IR με f (2)  2 και f (2)  8 .

α) Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(2, 2) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  x 0  3
β) υπάρχουν x1, x2(2, 2) ώστε να ισχύει f ( x 1 )  x 0  2  f ( x 2 )  2  x 0   10 .
135. Δίνεται η συνάρτηση f: (0, +)  IR με f ( x )  (4  x ) ln x  x 2  3x  4 . Να δείξετε ότι:

α) η Cf τέμνει τον οριζόντιο άξονα σε ένα τουλάχιστον σημείο Α(x0, f(x0)) με x 0  0 , 1
4
β) η εξίσωση ln x  2 x   2 έχει τουλάχιστον μια λύση.
x
[189]
ex
136. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  .
ex  1
α) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να ορίσετε την f 1 .
β) Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f τέμνει την παραβολή y  x 2  1 σε δύο
ακριβώς σημεία.
f 2 ( x )  f ( x )  1 1
137. Θεωρούμε τη δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR με lim 
x 1 x 1
2
2
και f (1)  1. Δίνεται ότι η f είναι γνησίως αύξουσα στο [1, 2].
α) Να δείξετε ότι f (1)  0 .
β) Να αποδείξετε ότι f (1)  1 .
γ) Να δείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα ξ(1, 2) ώστε f (ξ )  0 .
δ) Αν η f  είναι συνεχής συνάρτηση, να δείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει τουλάχιστον μια
λύση.
138. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR με f (α)  α , f (β)  β και
f ( γ)   γ για α  β  γ . Να αποδείξετε ότι:
α) η εξίσωση f (x)  x  0 έχει τουλάχιστον δυο λύσεις
β) η εξίσωση f ( x )  x  f ( x )  1 έχει τουλάχιστον μια λύση
γ) υπάρχει ξ(α, γ) ώστε να ισχύει f (ξ )  0
139. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με συνεχή πρώτη παράγωγο, f (α)  f (β)  f (γ)  f (δ) όπου
α  β  γ  δ , f (α)  f (β) και f (γ)  f (δ) .
α) Να δείξετε ότι υπάρχει x0(α, β) ώστε να ισχύει 2f ( x 0 )  f (α)  f (β) .
β) Να αποδείξετε ότι η f δεν είναι 11.
γ) Να δείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει μια τουλάχιστον λύση.
δ) Δίνεται επιπλέον η παραγωγίσιμη συνάρτηση g: IR IR με g( x )  x  e  x  f ( x ) , συνεχή
πρώτη παράγωγο και g ( x )  0 για κάθε x ΙR .
i. Να βρείτε το πρόσημο της g  .
1
ii. Να αποδείξετε ότι υπάρχει ξ(0, 1) ώστε να ισχύει f (ξ )  2 
e
[190]
140. Δίνεται η συνάρτηση f:[α, β] IR, η οποία είναι συνεχής στο διάστημα [α, β] και
παραγωγίσιμη στο (α, β) με f (α)  3α και f (β)  3β . Να αποδείξετε ότι:
f (x 0 )
α) υπάρχει x0(α, β) τέτοιο ώστε  α  β  x0
3
β) υπάρχουν x1, x2(α, β) με x 1  x 2 έτσι ώστε f ( x 1 )  f ( x 2 )  9 .
141. Δίνεται η συνάρτηση f με συνεχή δεύτερη παράγωγο για την οποία ισχύει ότι f ( x )  0 για
κάθε xIR . Αν f (0)  0 και lim f ( x ) IR τότε να αποδείξετε ότι:
x  
α) η f  είναι γνησίως αύξουσα

β) f ( x )  f ( x  1)  f ( x )  f ( x  1)  f ( x ) για κάθε xIR
γ) lim f ( x )  0
x  
142. Δίνεται η δύο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f με Df = [α, β] και σύνολο τιμών [6, 6]. Αν
f (α)  5 και f (β)  1 να δείξετε ότι:
α) υπάρχει τουλάχιστον ένα ξ(α, β) τέτοιο ώστε f (ξ)  0
β) η γραφική παράσταση της f έχει τουλάχιστον δύο οριζόντιες εφαπτομένες
γ) υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(α, β) τέτοιο ώστε να ισχύει f ( x 0 )  f ( x )  0
2
5 1
δ) υπάρχουν x1, x2 (α, β) με x1 ≠ x2 έτσι ώστε να ισχύει  β α.
f ( x 1 ) f ( x 2 )
143. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με f 2 ( x )  2xf ( x )  9 για κάθε x IR και f (0)  3 .
α) Να δείξετε ότι ο τύπος της f είναι f ( x )  x  x 2  9

γ) Να προσδιορίσετε το σύνολο τιμών της f.
δ) Να ορίσετε την f 1.
ε) Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  (0 , 8) ώστε να ισχύει η σχέση
 
4f ( x 0 )  4( x 0  8) f (x 0 )  3f 1 ( x 0  1)  3x 0 f 1 ( x 0  1)  .
144. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IR IR με g( x)  f (x)  x και f ( x )  1 για

κάθε xIR. Η γραφική παράσταση της f διέρχεται από τα σημεία Α(1, 2) και Β(1, 6).
α) Να αποδείξετε ότι υπάρχει εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f που είναι παράλληλη
στην ευθεία y  2x  2018 .
β) Να δείξετε ότι η g είναι 11.

γ) Να λύσετε την εξίσωση g 1 g( x 2  5)  2  1 . 
[191]
145. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [0, +) IR με f (x)  x ln x  ημ(πx) για κάθε x  0 .
β) Να εξετάσετε αν η f είναι παραγωγίσιμη στο 0.
γ) Να δείξετε ότι η εξίσωση ln x  1  πσυν (πx)  0 έχει τουλάχιστον μια λύση .
146. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f στο διάστημα [0, 3]. Αν f (0)  0 , f (3)  3
και το σύνολο τιμών της f είναι το [–1, 4], να αποδείξετε ότι:
α) υπάρχουν τουλάχιστον δύο τιμές x1, x2(0, 3) με x 1  x 2 ώστε f ( x 1 )  f ( x 2 )  0
β) υπάρχει τουλάχιστον ένα x3(0, 3) ώστε f ( x 3 )  0
γ) η ευθεία y   x  3 τέμνει τη γραφική παράσταση της f σε ένα τουλάχιστον σημείο με τετμη-
μένη ξ(0, 3)
δ) υπάρχουν ξ1, ξ2(0, 3) με ξ 1  ξ 2 ώστε να ισχύει f (ξ 1 )  f (ξ 2 )  1 .
147. Δίνεται η γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: IR  (0, +) με σύνολο τιμών το (0, +) και
lim f (x)    0 (  θετικός πραγματικός αριθμός).
x x 0
α) Να δείξετε ότι η f είναι συνεχής συνάρτηση.

 f f ( x )  , x0

β) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g( x )    1  η οποία είναι συνεχής στο
 f  f ( x )  , x0
  
x0  0 .
i. Να δείξετε ότι f (0)  1
ii. Να βρείτε το σύνολο τιμών της g.
iii. Αν η g είναι παραγωγίσιμη, να αποδείξετε ότι υπάρχει ξ IR ώστε να ισχύει g (ξ )  0
148. Δίνονται οι δυο φορές παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IR IR , με συνεχή δεύτερη παράγωγο,
για τις οποίες ισχύει f ( x )  f (2) x  f (3)  x  3x g( x )  1  f (0) για κάθε x IR, f (0)  0 και
3g(2)  2g(3)  6 .
α) Να αποδείξετε ότι f (3)  f (2) .
β) Να δείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  0 έχει τουλάχιστον δυο λύσεις.
γ) Να δείξετε ότι υπάρχει σημείο Μ(x0, f(x0)) με x0(3, 2) ώστε η εφαπτομένη της Cf στο Μ
να είναι οριζόντια.
δ) Αν f ( x )  0 για κάθε x IR, να αποδείξετε ότι f ( x )  0 .
[192]
149. Δίνεται ορθογώνιο ΑΒΓΔ (όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα) με ΑΒ  10 cm και AΔ  5
cm. Το σημείο Ε κινείται στην πλευρά ΑΔ και το σημείο Ζ στην πλευρά ΓΔ. Η κίνηση των
σημείων Ε, Ζ γίνεται με τέτοιον τρόπο ώστε να ισχύει ΔΕ  x και ΓΖ  2x .
α) Να δείξετε ότι το εμβαδόν του τριγώνου ΔΕΖ δίνεται από τον τύπο E( x )  5x  x 2 .
β) Να δείξετε ότι η περίμετρος του τριγώνου ΔΕΖ είναι P(x )  10  x  5x 2 40 x  100 .
γ) Να βρείτε το ρυθμό μεταβολής της περιμέτρου του τριγώνου ΔΕΖ , τη χρονική στιγμή t0 κατά
την οποία είναι x  2 cm και το εμβαδόν του τριγώνου αυξάνεται με ρυθμό 2 cm2/sec.
δ) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση E 2 ( x )  P ( x ) έχει τουλάχιστον δυο λύσεις στο (0, 5).
ε) Να δείξετε ότι υπάρχει x0(0, 5) ώστε να ισχύει 4Ε(x 0 )  Ε(x 0 )  P(x 0 )  P(x 0 ) .
f (x)  1  x
150. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR με lim
3
  και
x 1 x 1 2
f ( x )  f ( x  2) για κάθε xIR . H f έχει συνεχή δεύτερη παράγωγο.
β) Να δείξετε ότι f (1)  1 .
γ) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Μ(3, f(3))
καθώς και τα σημεία Α, Β στα οποία αυτή τέμνει τους άξονες xx  και yy  αντίστοιχα.
δ) Να αποδείξετε πως υπάρχει οριζόντια εφαπτομένη της Cf σε σημείο με τετμημένη x0(1, 3).
ε) Να δείξετε πως υπάρχει x1(1, 3) ώστε να ισχύει f ( x 1 )  0 .
στ) Θεωρούμε πως ο άξονας yy  παριστάνει έναν κατακόρυφο τοίχο και ο xx  το έδαφος. Τοπο-
θετούμε μια σκάλα 2 μέτρων, με τη βάση της να βρίσκεται στο σημείο Α και την κορυφή της στο
σημείο Β, όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα. Η σκάλα σχηματίζει με το έδαφος γωνία θ.
Ένας άνθρωπος σπρώχνει τη σκάλα από το σημείο Α προς τον yy  με ρυθμό  2 m/sec. Τη
[193]
χρονική στιγμή t0 που η βάση της σκάλας απέχει από τον yy  απόσταση 2 m, να βρείτε:
i. Το ρυθμό μεταβολής της γωνίας θ
ii. Την ταχύτητα με την οποία ανεβαίνει η κορυφή Β της σκάλας.
[194]
§ 2.6 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ Θ.Μ.Τ
Συνέπειες του Θ.Μ.Τ.
ΘΕΩΡΗΜΑ
Θεωρούμε μια συνάρτηση f ορισμένη σε ένα διάστημα Δ. Αν

 η f είναι συνεχής στο Δ
 f ( x )  0 για κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ
τότε η f είναι σταθερή σε όλο το διάστημα Δ.
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Αρκεί να αποδείξουμε ότι για κάθε x1, x2Δ, ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 ) . Έχουμε λοιπόν:
 Αν x 1  x 2 τότε προφανώς ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 ) .
 Αν x 1  x 2 τότε η f είναι συνεχής στο [x1, x2] και παραγωγίσιμη στο (x1, x2) οπότε ισχύουν οι
προϋποθέσεις του θεωρήματος μέσης τιμής. Άρα υπάρχει ξ(x1, x2) τέτοιο ώστε
f (x 2 )  f (x 1 )
f (ξ)  (1).
x 2  x1
Επειδή το ξ είναι εσωτερικό σημείο του Δ, ισχύει f (ξ )  0 οπότε από την (1) έχουμε:
f (x 2 )  f (x 1 )
(1)   0  f (x 1 )  f (x 2 )  0  f (x 1 )  f (x 2 )
x 2  x1
 Αν x 1  x 2 τότε ομοίως αποδεικνύεται ότι f ( x 1 )  f ( x 2 ) .
Επομένως για κάθε x1, x2Δ ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 ) άρα η f είναι σταθερή σε όλο το Δ.
    
ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν δυο συναρτήσεις f και g είναι συνεχείς σε ένα διάστημα Δ και f ( x )  g ( x ) για κάθε
εσωτερικό σημείο του Δ, τότε υπάρχει σταθερά c τέτοια ώστε για κάθε xΔ να ισχύει
f ( x )  g( x )  c .
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
[195]
Θεωρούμε τη συνάρτηση h( x )  f ( x)  g( x ) . H
h είναι συνεχής στο Δ (ως διαφορά συνεχών
συναρτήσεων) και για κάθε εσωτερικό σημείο
xΔ ισχύει:
h (x)  f (x)  g(x)   f (x)  g (x )  0 .
Άρα σύμφωνα με το προηγούμενο θεώρημα η
συνάρτηση h είναι σταθερή στο Δ, οπότε υπάρ-
χει μια σταθερά c τέτοια ώστε για κάθε xΔ να
ισχύει:
h ( x )  c  f ( x )  g( x )  c  f ( x )  g( x )  c
    
Αν οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και g έχουν σε οποιοδήποτε x ενός διαστήματος Δ
παράλληλες εφαπτομένες, τότε η γραφική παράσταση της μιας συνάρτησης, προκύπτει από τη γραφι-
κή παράσταση της άλλης με την κατακόρυφη μετατόπισή της κατά | c | μονάδες προς τα πάνω (αν
c  0 ) ή προς τα κάτω (αν c  0 ).
Παρατηρήσεις : α) Τα παραπάνω συμπεράσματα ισχύουν μόνο για διάστημα κι όχι για ένωση
διαστημάτων.
 1, x0
π.χ. η συνάρτηση f ( x )  
1 , x0
Παρατηρούμε πως αν και f ( x )  0 για κάθε x(, 0)(0, +), παρόλα αυτά
δεν είναι σταθερή στο (, 0)(0, +).
β) Αν το πεδίο ορισμού της συνεχούς συνάρτησης f είναι το σύνολο Α=Δ1Δ2,
όπου Δ1 και Δ2 είναι διαστήματα, τότε από τη σχέση f ( x )  0 για κάθε xA,
c 1 , x  Δ 1
εκτός ίσως από τα άκρα των Δ1 και Δ2, προκύπτει ότι: f(x) =  .
c 2 , x  Δ 2
γ) Αν Α=Δ1Δ2, όπου Δ1 και Δ2 είναι διαστήματα, τότε από τη σχέση f ( x )  g ( x )
g( x )  c1 , x  Δ 1
παίρνουμε f(x)=  .
g( x )  c 2 , x  Δ 2
δ) Αν f ( x )  0 για xΔ, με εξαίρεση ενός πεπερασμένου πλήθους σημείων και η f
είναι συνεχής στο Δ, τότε η f είναι σταθερή στο Δ.
στ) Αν δυο συναρτήσεις είναι ίσες, τότε έχουν και ίσες παραγώγους. Το αντίστροφο
δεν ισχύει.
[196]
ζ) Υπάρχουν άπειρες συναρτήσεις με την ίδια παράγωγο. Όλες αυτές οι συναρτή-
σεις διαφέρουν κατά μία σταθερά c και οι γραφικές τους παραστάσεις στα σημεία
με την ίδια τετμημένη είναι παράλληλες.
η) Αν για μια συνάρτηση f:Δ  IR, ισχύει f ( x )  f ( x ) για κάθε xΔ (όπου Δ είναι
διάστημα) τότε προκύπτει ότι f ( x )  ce x για κάθε xΔ με cIR . Δηλαδή ισχύει η
ισοδυναμία: f ( x )  f ( x )  f ( x )  ce x .
θ) Οι συνέπειες του Θ.Μ.Τ. βρίσκουν μεγάλη εφαρμογή σε θέματα εύρεσης του τύ-
που συνάρτησης f, η οποία ικανοποιεί μία ή περισσότερες δοσμένες σχέσεις.
Δημιουργούμε με τη βοήθεια των δεδομένων μια συνάρτηση g στον τύπο της
οποίας να παρουσιάζεται και η συνάρτηση f και προσπαθούμε να αποδείξουμε
g ( x )  0 ή g ( x )  λg ( x ) για κάθε xΔ (λ IR). Ειδικότερα:
 Αν g ( x )  0 , xΔ προκύπτει ότι g( x )  c , από όπου προσδιορίζουμε τον
τύπο της f. H σταθερά c υπολογίζεται από την αξιοποίηση κάποιου στοιχείου
των δεδομένων.
 Αν g ( x )  λg ( x ) , xΔ, τότε πολλαπλασιάζουμε με e–λx και παίρνουμε:
g ( x )  λg( x )  g ( x )  λg( x )  0  g ( x ) e  λx  λg( x ) e  λx  0 
 g( x ) e  λx  c  g( x )  ce λx , xΔ.
 Αν η συνάρτηση h έχει τη μορφή h ( x )  f ( x )  f 1 ( x )   g( x )  g 1 ( x )  ,

2 2
xΔ όπου f1 και g1 είναι γνωστές συναρτήσεις, βρίσκοντας ότι h(x)=0, έχουμε
f(x) = f1(x) και g1(x) = g(x), xΔ.
ΘΕΩΡΗΜΑ
Έστω μια συνάρτηση f η οποία είναι συνεχής σε ένα διάστημα Δ.

 Αν f ( x )  0 σε κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ, τότε η f είναι γνησίως αύξουσα σε όλο το Δ.
 Αν f ( x )  0 σε κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ, τότε η f είναι γνησίως φθίνουσα σε όλο το Δ..
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Θα αποδείξουμε το θεώρημα μόνο στην περίπτωση που είναι f ( x )  0 .
Αρκεί να αποδείξουμε ότι για κάθε x1, x2Δ ισχύει: x1<x2  f(x1)<f(x2). Έχουμε λοιπόν:
H f είναι συνεχής στο [x1, x2] και παραγωγίσιμη στο (x1, x2) οπότε ισχύουν οι προϋποθέσεις του
θεωρήματος μέσης τιμής άρα υπάρχει ξ(x1, x2) έτσι ώστε:
[197]
f (x 2 )  f (x1 )
f (ξ ) =  f(x2)−f(x1)= f (ξ ) (x2−x1) (1)
x 2  x1
Επειδή f (ξ )  0 και x 2  x 1  0 , από την (1) προκύπτει: (1)  f ( x 2 )  f ( x 1 )  0  f ( x 1 )  f ( x 2 )
Συνεπώς η f είναι γνησίως αύξουσα στο Δ. Ομοίως εργαζόμαστε και όταν f ( x )  0 .
    
Παρατηρήσεις : α) Το αντίστροφο του προηγούμενου θεωρήματος δεν ισχύει. Δηλαδή αν η f είναι

γνησίως αύξουσα (αντιστοίχως γνησίως φθίνουσα) στο Δ, η παράγωγος της δεν
είναι υποχρεωτικά θετική (αντιστοίχως αρνητική) στο εσωτερικό του Δ.
π.χ. η f ( x )  x 3 , είναι γνησίως αύξουσα αλλά f ( x )  3x 2  0 για κάθε xIR.
β) Ο προηγούμενος κανόνας για τη μονοτονία μιας συνάρτησης εξακολουθεί να
ισχύει κι όταν η παράγωγος μηδενίζεται σε ένα ή περισσότερα σημεία του Δ,
αρκεί το πλήθος των σημείων αυτών να είναι αριθμήσιμο.
γ) Στα άκρα του Δ δεν μας ενδιαφέρει το πρόσημο της f  , ούτε καν η ύπαρξή της.
Το μόνο απαραίτητο είναι η συνέχεια της f στα άκρα του Δ, εφόσον φυσικά
κάποιο από αυτά είναι κλειστό.
δ) Αν αντί για διάστημα Δ έχουμε το σύνολο Α=Δ1Δ2 στο οποίο η f είναι συνεχής
και η f  διατηρεί πρόσημο στα εσωτερικά των Δ1 και Δ2, τότε δεν προκύπτει ότι
η f είναι γνησίως μονότονη στο Α, αλλά ότι είναι γνησίως μονότονη σε καθένα
από τα Δ1 και Δ2 και φυσικά με το ίδιο είδος μονοτονίας. Για το λόγο αυτό στον
πίνακα μονοτονίας της f βάζουμε:
- τις τιμές που δεν ορίζεται η f  αλλά ορίζεται η f
- τις τιμές όπου η f δεν ορίζεται
- τις ρίζες της f  (αν υπάρχουν)
- τα άκρα των διαστημάτων του πεδίου ορισμού της f
ε) Η μονοτονία μιας συνάρτησης f βρίσκει συχνά εφαρμογή στη λύση εξισώσεων ή
στην εύρεση του πλήθους των πραγματικών ριζών μιας εξίσωσης. Ειδικότερα:
 Αν μια συνάρτηση f είναι γνησίως μονότονη σε ένα διάστημα Δ και 0f(Δ)
τότε η εξίσωση f ( x )  0 έχει το πολύ μια ρίζα στο Δ. Αν λοιπόν f (α)  0 για
κάποιο αΔ, τότε το x  α είναι η μοναδική ρίζα της εξίσωσης f ( x )  0 στο
Δ.
 Αν η f είναι γνησίως φθίνουσα (αύξουσα) στο (α, β] και γνησίως αύξουσα
(φθίνουσα) στο [β, γ) και f (β)  0 , τότε το x  β είναι η μοναδική ρίζα της
εξίσωσης f ( x )  0 στο (α, γ) και το f (β)  0 είναι το ελάχιστο (μέγιστο) της f
στο (α, γ).
 Κάθε γνησίως μονότονη συνάρτηση σε ένα σύνολο είναι 1-1. Έτσι ορισμένες
φορές μια εξίσωση τη φέρνουμε στη μορφή f (g(x))  f (h(x)) , όπου f είναι
μια γνησίως μονότονη συνάρτηση, οπότε:
[198]
f 11
f (g(x))  f (h(x))  g( x )  h ( x ) . Η τελευταία εξίσωση μπορεί να είναι πιο
απλή στη λύση της.
στ) Η μονοτονία μιας συνάρτησης μας δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε ή να
αποδείξουμε ανισότητες. Ειδικότερα:
 Αν η f είναι γνησίως αύξουσα στο διάστημα Δ, τότε η σχέση x  α (ή x  α ),
όπου α, xΔ, δίνει την ανισότητα f (x )  f (α) (ή f (x )  f (α) ). Ανάλογα συ-
μπεράσματα ισχύουν κι όταν η f είναι γνησίως φθίνουσα στο Δ, μόνο που η
φορά της ανισότητας αλλάζει.
 Αν μια δοσμένη ανίσωση τη φέρουμε στη μορφή f (g(x ))  f (h( x )) , όπου η f
είναι γνησίως μονότονη συνάρτηση, τότε η ανίσωση ισοδύναμα δίνει:
- g( x )  h ( x ) αν η f είναι γνησίως αύξουσα
- g( x )  h ( x ) αν η f είναι γνησίως φθίνουσα
Η τελευταία ανίσωση πιθανόν να λύνεται ευκολότερα.
Ασκήσεις
Σταθερή συνάρτηση - Εύρεση τύπου συνάρτησης
1. Να βρείτε τη συνάρτηση για την οποία ισχύει:

1
α) f ( x )  ημ ( x  1)   4 x , f (1)  0 και x(0, +)
x
β) g ( x )  4ημ 3 xσυν x , g(0)  0 και xIR
3 ln 2 x
γ) h ( x )  , h (e)  0 και x(0, +)
x
δ) φ( x )  3x 2 ημ 2x  2x 3 συν 2x , φ( π)  2 και xIR
2. Να βρείτε τη συνάρτηση f για την οποία ισχύει:

α) f ( x )  e  x  4συν 2x για κάθε xIR , f (0)  2 και f (0)  2
1
β) f ( x )  για κάθε x  0 , f (1)  0 και f (1)  1
x
γ) f ( x )  ( x  2) e x για κάθε xIR , f (0)  0 και f (0)  1
δ) f ( x )  ημ (1  x )  συν ( x  1) για κάθε xIR , f (1)  1 και f (1)  1
[199]
1
3. Να βρεθεί η συνάρτηση f για την οποία ισχύει f ( x )  2
για κάθε x IR*. Aν f (1)  1 και
x
f (1)  1 να βρεθεί ο τύπος της f.
4. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IR  IR με f ( x )  g ν1 ( x ) και g ( x )  f ν1 ( x ) ,

ν IΝ και f (0)  g(0)  1 . Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης h ( x )  f ν ( x )  g ν ( x ) .
5. Δίνεται η περιττή συνάρτηση f: IR *  IR* με f ( x )  0 για κάθε x IR*. Να εξετάσετε αν η f είναι

σταθερή συνάρτηση στο πεδίο ορισμού της.
6. Δίνεται η άρτια συνάρτηση f: IR *  IR με f ( x )  0 για κάθε x IR*. Να εξετάσετε αν η f είναι

σταθερή συνάρτηση στο πεδίο ορισμού της.
7. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [0, 4]  IR με f ( x )  0 για κάθε x  0, 2  2, 4 . Να

αποδείξετε ότι η f είναι σταθερή στο [0, 4].
8. Δίνεται η συνάρτηση f: [α, α]  IR ( α  0 ) με f ( x )  0 για κάθε x   α, 0   0, α  . Αν η f

είναι συνεχής στο [α, α] , να αποδείξετε ότι η f είναι σταθερή στο [α, α].
f (x)
9. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  3x  για κάθε x  0 . Να βρείτε
x
τον τύπο της συνάρτησης f.
10. Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f: IR  IR για την οποία ισχύει f ( x 2  1)  2x 2  2 για
κάθε x IR και f (0)  0 .
11. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f ( x 2  x  1)  6x και f (1)  0 . Να βρείτε

την εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(3, f(3)).
12. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει f ( x )  12 x  6 για κάθε x IR. Αν η
γραφική παράσταση της f εφάπτεται στην ευθεία y  3x  2 στο σημείο Α(1, f(1)), να βρείτε
13. Δίνεται μια συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  f ( x ) για κάθε x IR. Να βρείτε τον τύπο της f αν
f (0)  2 .
[200]
14. Δίνεται μια συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  κ f ( x ) (κ IR) για κάθε x IR. Να βρείτε τον τύπο
της f αν f (0)  1 .
15. Η κλίση της παραγωγίσιμης συνάρτησης f: IR IR στο τυχαίο σημείο Μ(x, f(x)) είναι ίση με το
τριπλάσιο της τιμής της f στο x. Αν f (0)  2 , να βρείτε τον τύπο της f.
16. Δίνονται οι δυο φορές παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IR IR με f ( x )  f ( x )  g ( x )  g( x )

για κάθε xIR . Αν οι γραφικές παραστάσεις των f και g έχουν σε κοινό τους σημείο κοινή εφα-
πτομένη, να αποδείξετε ότι οι συναρτήσεις f και g είναι ίσες.
1
17. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR *  IR με f (1)  , f (1)  2e και x 2 f ( x )  f ( x )  1
e
για κάθε x IR*. Να βρεθεί ο τύπος της f.
18. Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f η οποία είναι παραγωγίσιμη στο (0, +) με f (1)  e  1
ex
και 2f ( x )  xf ( x )  για κάθε x(0, +).
x
19. Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f η οποία είναι παραγωγίσιμη στο (0, +) με f (1)  1 και
xf ( x )  f ( x )  x 2  x 2 ln x για κάθε x(0, +).
20. Nα βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f η οποία είναι παραγωγίσιμη στο (1, +) με
f (e)  e 2 συν e και xf ( x ) ln x  f ( x )  f ( x ) ln x  x 2 συν x  x 3 ημx για κάθε x(1, +).
21. Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f η οποία είναι παραγωγίσιμη στο IR με f (0)  0 και
f ( x )  2 x  1  e x  x f ( x )
2
για κάθε x IR.
22. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: (1, +)  (0, +) με xf ( x )  f 2 ( x )  0 για κάθε x  1
και f (e)  1 . Να βρείτε τον τύπο της f.
23. Δίνεται η συνάρτηση f δυο φορές παραγωγίσιμη στο IR με f (0)  1 , f (0)  0 και επιπλέον
f ( x )  f ( x )  e x για κάθε xIR . Να βρείτε τον τύπο της f.
24. Να βρείτε συνάρτηση f δυο φορές παραγωγίσιμη στο IR για την οποία γνωρίζουμε ότι
f (0)  0 , f (0)  1 κι επιπλέον ισχύει η σχέση f ( x )ημx  f ( x )συν x  f ( x )  0 για κάθε xIR .
[201]
25. Δίνεται η τρεις φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR για την οποία ισχύει η σχέση
f ( x )  f ( x )  2 x 1  f ( x )  f ( x )  για κάθε x IR με f (0)  f (0)  1 και f (0)  0 .
α) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση g ( x )  f ( x )  f ( x ) είναι σταθερή.
26. Θεωρούμε την παραγωγίσιμη συνάρτηση f: (1, +)  IR με xf ( x ) ln x  f ( x )  0 για κάθε

x  1. Αν f (e)  1 , να βρείτε τον τύπο της f.
27. Στο παρακάτω σχήμα παριστάνεται η γραφική παράσταση της συνάρτησης f  . Να μελετήσετε
την f ως προς τη μονοτονία της.
[202]
28.Στο παρακάτω σχήμα παριστάνεται η γραφική παράσταση της συνάρτησης f  . Να μελετήσετε
29.Στο παρακάτω σχήμα παριστάνεται η γραφική παράσταση της συνάρτησης f  . Να μελετήσετε

[203]
30. Να μελετηθούν ως προς τη μονοτονία οι συναρτήσεις:
α) f ( x )  3x 4  4x 3  6x 2  12 x  1 β) g( x )  x 3  x  ημx

α) f ( x )  2x 3  3x 2  12 x  1 β) g(x )  x 2  4x  8

α) f (x)  e x
2
6 x 1

β) g( x )  ln x 2  2x  4 

2
α) f (x)  e x  ln( x 2  1) β) g( x )  ln x 2  x

e 2 x 1
2
ex
α) f ( x )  2 β) g( x ) 
x 3 x

3x x
α) f ( x )  β) g ( x )  ln  x3
ln x  1 x 1

α) f ( x )  x  2x  4 ln x  x  8 β) g( x )  e  x 2x  1

ln x
α) f (x)  x ln x β) g ( x ) 
x

 x  3 , x3 x 2  2x  4, x  1
α) f ( x )   2 β) g( x )   3
x  6 x  3 , x3 x  3x  1, x  1

x  12 x  1,
3
x0 
 x  4x ,
2
x4
α) f ( x )   2 β) g( x )  
2x  4x  1 , x0 
 16  x , 4x4
2
[204]
α) f (x)  | x | β) g( x )  3 x 2 , x  0

α) f (x)  | ημx |  | συν x | , x[0, 2π] β) f (x)  | ημx |  | συν x | , x[0, 2π]
42. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  2x 3  3 λ  2 x 2  54 x  6λ , λ IR . Να βρείτε για

ποιες τιμές του λ η f είναι γνησίως αύξουσα στο IR .
1
43. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f ( x ) 
2 x 3 3 2 λ 1 x 2  6 x 1
, λ IR . Να βρείτε για ποιες τιμές
e
του λ η f είναι γνησίως φθίνουσα στο IR .
44. Να μελετηθεί ως προς τη μονοτονία η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR για την οποία ισχύει
f 5 ( x )  f 3 ( x )  f ( x )  x  συν x για κάθε xIR.
45. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f (x )  x  ln x καθώς και η παραγωγίσιμη συνάρτηση

g: IR  (0, +) με g ( x )  g( x )  0 για κάθε xIR , e x g( x )  g ( x )   ln g( x )  g ( x )   e x για
κάθε xIR και g(0)  2 .
β) Να βρείτε τον τύπο της g.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 2, 3, 4 (A΄ Ομάδας)
Εύρεση μονοτονίας με χρήση f΄΄, f΄΄΄

α) f ( x )  ημ 2 x  x 2 β) g( x )  συν 2 x  x 2

x3
α) f ( x )  συν x  e x   x2  x γ) g( x )  x  3 e x  2e x
6
[205]
ημx  π   π
α) f ( x )  , x   , 0    0 ,  γ) g( x )  2ημx  σφ 2 x  4 , x  0 , π 
x  2   2
49. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f (0)  0 , συνεχή δεύτερη παράγω-
γο και f ( x )  0 για κάθε x IR . Η f  είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση στο IR.
α) Να αποδείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε x IR.
f (x)
β) Δίνεται η συνάρτηση g: IR*  IR με g ( x )  . Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία
x
της.
Σύνολο τιμών συνάρτησης
50. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 3  2x 2  4e x  4  4x .

51. Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f με f ( x )  x 2  e x  ln( x  1) .
52. Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης f με f ( x )  8e x  2x 3  5x 2  8x  2συν x .
53. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  x  ln(1  e x ) για κάθε x IR. Να με-

λετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της.
54. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  e x 5  1 .

γ) Να ορίσετε την f 1 .
δ) Να αποδείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 έχουν δύο ακριβώς
κοινά σημεία.
55. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ln x  x 2  x  συν ( x  1)  3 , με x  0 .

γ) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  0 .
[206]
δ) Να δείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων g( x )  2x 3  3x 2  6ημ( x  1) και
h ( x )  6x  4  ln x   19 έχουν ένα μοναδικό κοινό σημείο, το οποίο και να βρείτε.
56. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  0 για κάθε x IR και η συ-
νάρτηση g με g(x)  ln x  x . Για κάθε x  0 ισχύει ότι f (ln x  x)  f (2x  c) , όπου c είναι
σταθερός πραγματικός αριθμός.
α) Να βρείτε το σύνολο τιμών της g.
γ) Να βρείτε την ελάχιστη τιμή που μπορεί να πάρει ο σταθερός αριθμός c.
δ) Αν επιπλέον ισχύει ότι f ( x )  f ( x ) για κάθε x IR, f (0)  2017 και f (0)  2017 , να βρείτε
(Πηγή: Μαθηματικό Εργαστήρι – Δημήτρης Ιωάννου)
Απόδειξη ανισοτήτων

 π π
α) ln( x  1)  x  2 για κάθε x  1 β) xημx  συν x  1 για κάθε x    , 
 2 2

α) e 2 x  x 2  2 x  1 για κάθε x IR*
π2 π  π
β)  1  x 2  xημx  συν x   για κάθε x   0, 
4 2  2
59. Δίνονται οι δυο φορές παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g:[α, β]  IR για τις οποίες ισχύει ότι
f (α)  g(α) , f (β)  g (β) και f ( x )  g ( x ) για κάθε x[α, β]. Να αποδείξετε ότι η γραφική
παράσταση της f βρίσκεται πάνω από τη γραφική παράσταση της g για κάθε x(α, β].
60. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  e1 x  3 για κάθε x IR. Να αποδείξε-

τε ότι υπάρχει ξ(0, 1) ώστε να ισχύει f (ξ )  e  4 .
61. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με 3x 2  f ( x )  3x 2  1  συν x για κάθε x  0 .

f (x)
Να βρείτε το όριο lim .
x   x 3
[207]
62. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f (0)  1 και f ( x )  f ( x )  x για κάθε x IR.
Να αποδείξετε ότι f ( x )  1  x  2e  x , για κάθε x  0 .
Επίλυση εξισώσεων και ανισώσεων

1
α) x 3  ln x  β) e x  ln( x  1)  e  x
x
x  π π
γ)  ln( x  2) δ) 1  συν x  ln( 2  συν x) , x  , 
x2  2 2

α) 3x 2  x ln x  4  7 x β) e1 x  x 2  ln x  2
γ) ημx  x 2  ln( x  1) δ) ln( x  2)  x 2  9

α) x 2  2x  ln( x  1)  0 β) e  x  συν x  2
x
γ) ln(ln x)  ln x  ln( x  1)  x  1
66. Να λυθούν οι ανισώσεις:

α) 8x  ln( x  1)  16 β) x 3  ημx  x  0
67. Να λυθούν οι ανισώσεις:

α) ημ3x  1  e x  6x β) 1  ln x  x  0
68. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  x 3  x  e x .

γ) Να λύσετε την ανίσωση x  1  ln x   x  1  ln x   xe x 1  1 .
3
[208]
Πλήθος λύσεων εξίσωσης
1
69. Να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης ln x  .
x
70. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση x 3  12 x  1  0 , έχει δύο αρνητικές και μία θετική λύση.
71. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  2x 3  3x 2  12 x  α , α IR.

α) Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης.
β) Αν  7  α  20 , να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x )  0 .
72. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln x 2  x

α) Να αποδείξετε ότι υπάρχει μοναδικό σημείο Α στο οποίο η Cf τέμνει τον οριζόντιο άξονα, με
τετμημένη x 0   1 , 0 .
f ( x )
β) Να υπολογίσετε το όριο lim .
x x 0 | f (x) |
x
73. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IR  IR με f ( x )  για κάθε x IR και
x 1 2
g( x )  x 2  1  1 . Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f και η γραφική παράσταση

της g έχουν το πολύ ένα κοινό σημείο.
74. Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  ημ 4x  4x  x 5  e x  4 .

β) Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ημ 4x  4  4x  x 5  e x έχει ακριβώς μία λύση στο (0, 1).
x 3  4x
x2 1
β) Να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης x 3  αx 2  4x  α  0 , για κάθε α IR .
  π
 2συν x  σφx  3x , x   0 , 2 
  
2ημx  εφx , π 
x   , π

 2 
α) Να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης.
[209]
β) Να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x )  α , για τις διάφορες τιμές του α IR .
77. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με f ( x )  x  5  e x  4 και g ( x )  xf ( x ) για κάθε x IR .

β) Να λύσετε την ανίσωση f ( x )  0 .
γ) Να μελετήσετε τη συνάρτηση g ως προς τη μονοτονία της.
1
δ) Να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης g( x )  α , αν α  
e4
78. Θεωρούμε τη συνάρτηση f: IR IR δυο φορές παραγωγίσιμη για την οποία ισχύει η σχέση
 x 2  2x  f ( x )  x 2  2x για κάθε xIR.
α) Να αποδείξετε ότι f (0)  0 .
β) Να αποδείξετε ότι f (0)  2 .
γ) Αν είναι f ( x )  0 για κάθε xIR, να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
79.
2
Δίνεται η συνάρτηση f με f ( x )  e x  1 .
γ) Θεωρούμε τη συνάρτηση g: [2, +)  IR με g(x)  f (x) . Να αποδείξετε ότι η g είναι αντι-
στρέψιμη και να βρείτε την g 1 .
δ) Να λύσετε την εξίσωση g 1 ( x 2  1)  x 2  1 .
80. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f (α)  f ( x )  f (α  1) για κάθε x IR και

α IR . Αν η γραφική παράσταση της f διέρχεται από την αρχή των αξόνων και f (1)  2 , τότε:
α) να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα

β) να λύσετε την εξίσωση f 1 f ( x  1)  2e  x  0 
 
γ) να δείξετε ότι f f 1 (ημx )  1  0 για κάθε x IR .
81. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[0, +)  IR με 12  f ( x )  12 x  24 για
κάθε x  0 και f (0)  f (0)  0 .
α) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
β) Να αποδείξετε ότι 6x 2  f ( x )  2x 3  12 x 2 για κάθε x  0 .
γ) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f
[210]
δ) Να λυθεί η εξίσωση f ( x )  f 1 ( x )  0
82. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με f ( x )  e x  6x  x 2 και g(0)  1 . Αν η g είναι γνησίως

φθίνουσα συνάρτηση τότε:
α) να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της
β) να λύσετε την εξίσωση f ( x )  1
γ) να βρείτε για ποιες τιμές του x η γραφική παράσταση της f είναι κάτω από τη γραφική παρά-
σταση της g.
83.
2
Δίνεται η συνάρτηση f: IR  IR με f (x)  x 2 e x  συνx .
2
β) Δίνονται επιπλέον οι συναρτήσεις g(x)  e x  2x και h(x)  συν x  2ημx . Να αποδείξετε
ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων g και h έχουν ένα μοναδικό κοινό σημείο και
κοινή εφαπτομένη στο σημείο αυτό.
84. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR που είναι παραγωγίσιμη στο IR και για την οποία ισχύει
f ( x )  e f ( x )  e  x για κάθε x IR .
γ) Να το f (0)
δ) Αν lim f ( x )   , να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
x  
85. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR  IR με f ( x )  0 για κάθε xIR και
f (x)  1
lim 0.
x 0 x
α) Να προσδιορίσετε το f (0) και το f (0) .
β) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g με τύπο g(x)  f (x)  1 .
i. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της g
ii. Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία της.
iii. Να λύσετε την εξίσωση g( x )  0 .
86. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IRIR . Αν f 5 ( x )  2f 3 ( x )  f ( x )  x  2017 για κάθε

xIR , τότε:
α) Να εξεταστεί η f ως προς τη μονοτονία.
β) Να βρεθούν οι τιμές του x IR ώστε f f ( x  2016 )  2017   0 .
[211]
87. Δίνεται η συνάρτηση f με f ( x )  x 3  e x 1  2 .
β) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g(x)  f (x) .
i. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της g.
ii. Να μελετήσετε την g ως προς τη μονοτονία της.
iii. Να βρείτε το σύνολο τιμών της g.
iv. Να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία την g 1 .
1
v. Να λύσετε την εξίσωση g( x )  1
 1.
g ( x  1)
88. Θεωρούμε την παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IRIR με f (1)  0 και ( x 2  3x  3) f ( x )  2x  3

για κάθε xIR .
α) Να γράψετε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο Α(1, f(1)).
γ) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία.
9
δ) Να λύσετε την εξίσωση: f ( x )  x 2  3x  ln 3  ln 4 
4
f 2 (x)
89. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IRIR με f ( x )  0 και g( x )  e f ( x )  για
2
κάθε xIR . Αν το σύνολο τιμών της f είναι το IR , τότε:
α) Να αποδείξετε ότι xe  x  1 για κάθε xIR
β) Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία της.
γ) Να βρείτε το σύνολο τιμών της g.
δ) Αν α, βIR με α  β , να αποδείξετε ότι υπάρχουν ξ1, ξ2(α, β) ώστε να ισχύει
2f (ξ 1 ) e f ( ξ1 )  f (ξ 2 )  f (α)  f (β)  .
[212]
§ 2.7 ΤΟΠΙΚΑ ΑΚΡΟΤΑΤΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
Η έννοια του τοπικού ακροτάτου
ΟΡΙΣΜΟΣ Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α, θα λέμε ότι παρουσιάζει στο x0A
τοπικό μέγιστο, όταν υπάρχει δ  0 , τέτοιο ώστε f ( x )  f ( x 0 ) για κάθε
xA(x0–δ, x0+δ). Το x0 λέγεται θέση ή σημείο, ενώ το f ( x 0 ) λέγεται
τοπικό μέγιστο της f.
Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α, θα λέμε ότι παρουσιάζει στο x0A
τοπικό ελάχιστο, όταν υπάρχει δ  0 , τέτοιο ώστε f ( x )  f ( x 0 ) για κάθε
xA(x0–δ, x0+δ). Το x0 λέγεται θέση ή σημείο τοπικού ελαχίστου, ενώ
το f ( x 0 ) λέγεται τοπικό ελάχιστοτηςf.
Στο παρακάτω σχήμα έχουμε τη γραφική παράσταση μιας συνάρτησης f σ' ένα διάστημα (α,β].
Παρατηρούμε ότι στο σημείο x = x0 η τιμή της συνάρτησης είναι μεγαλύτερη από την τιμή της σε
κάθε "γειτονικό" σημείο του x0. Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η f παρουσιάζει στο x0 τοπικό μέγιστο.
Το ίδιο συμβαίνει και στα σημεία x1 και x2.
Στο παρακάτω σχήμα παρατηρούμε ότι στο σημείο x = x0 η τιμή της συνάρτησης είναι μικρότερη από
την τιμή της σε κάθε "γειτονικό" σημείο του x0. Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η f παρουσιάζει στο
x0 τοπικό ελάχιστο. Το ίδιο συμβαίνει και στα σημεία x1 και β.
[213]
Παρατηρήσεις : α) Κάθε (ολικό) ακρότατο της f είναι και τοπικό ακρότατο της f. Το αντίστροφο
δεν ισχύει.
β) Ένα τοπικό μέγιστο μπορεί να είναι μικρότερο από ένα τοπικό ελάχιστο.
γ) Αν μια συνάρτηση f παρουσιάζει μέγιστο, τότε αυτό θα είναι το μεγαλύτερο από
τα τοπικά μέγιστα, ενώ αν παρουσιάζει, ελάχιστο, τότε αυτό θα είναι το μικρότερο
από τα τοπικά ελάχιστα. Το μεγαλύτερο όμως από τα τοπικά μέγιστα μίας συνάρτη-
σης δεν είναι πάντοτε μέγιστο αυτής. Επίσης το μικρότερο από τα τοπικά ελάχιστα
μίας συνάρτησης δεν είναι πάντοτε ελάχιστο της συνάρτησης.
Προσδιορισμός των τοπικών ακροτάτων
ΘΕΩΡΗΜΑ Fermat
Αν μια συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα διάστημα Δ και

 το x0 είναι εσωτερικό σημείο του Δ,
 το f(x0) είναι τοπικό ακρότατο,
 η f παραγωγίζεται στο x0
τότε f ( x )  0 .
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Ας υποθέσουμε ότι η f παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x0. Επειδή το x0 είναι εσωτερικό σημείο του
Δ και η f παρουσιάζει σε αυτό τοπικό μέγιστο, υπάρχει δ  0 τέτοιο ώστε (x0−δ, x0+δ)Δ και
f ( x )  f ( x 0 ) για κάθε x(x0−δ, x0+δ) (1).
Επιπλέον γνωρίζουμε ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο x0άρα ισχύει:
f (x)  f (x 0 ) f (x)  f (x 0 )
f ( x 0 ) = lim  = lim 
xx 0 x  x0 xx 0 x  x0
[214]
Επομένως:
f (x)  f (x 0 )
● αν x(x0−δ, x0) τότε λόγω της (1) θα είναι ≥0 οπότε θα έχουμε:
x  x0
f (x)  f (x 0 )
f ( x 0 ) = lim  ≥0 (2)
xx 0 x  x0
f (x)  f (x 0 )
● αν x(x0, x0+δ) τότε λόγω της (1) θα είναι ≤0 οπότε θα έχουμε:
x  x0
f (x)  f (x 0 )
f ( x 0 ) = lim  ≤0 (3)
xx 0 x  x0
Από (2) και (3) προκύπτει ότι f ( x 0 )  0
Αναλόγως γίνεται η απόδειξη και αν η f έχει τοπικό ελάχιστο στο x0.
    
y
Η γεωμετρική ερμηνεία του θεωρήματος Fermat δείχνει ότι αν
.
σε ένα εσωτερικό σημείο x0του πεδίου ορισμού μιας

συνάρτησης f, υπάρχει ακρότατο και επιπλέον η f είναι
παραγωγίσιμη στο σημείο αυτό, τότε η εφαπτομένη της
Cfστο σημείο Α(x0, f(x0)) είναι παράλληλη στον άξονα xx΄,
δηλ. f ( x 0 )  0 . x0
O .
Παρατηρήσεις : α) Το αντίστροφο του θεωρήματος Fermat δεν ισχύει. Δηλαδή υπάρχουν σημεία x0
του πεδίου ορισμού μιας συνάρτησης, στα οποία f ( x 0 )  0 , αλλά η f δεν πα-
ρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο x0.
β) Τα τοπικά ακρότατα μιας συνάρτησης τα αναζητούμε:
 στα κλειστά άκρα των διαστημάτων του πεδίου ορισμού της
 στα εσωτερικά σημεία του πεδίου ορισμού που η f δεν παραγωγίζεται
 στα εσωτερικά σημεία του πεδίου ορισμού που η f  μηδενίζεται
γ) Κρίσιμα σημεία μιας συνάρτησης f σε ένα διάστημα Δ λέγονται τα εσωτερικά

σημεία του Δ στα οποία
 η f δεν παραγωγίζεται
 η f  μηδενίζεται
δ) Όταν ζητείται η τιμή μιας παραμέτρου ώστε μια συνάρτηση f να παρουσιάζει α-

κρότατο σε μια θέση x0, τότε σύμφωνα με το θεώρημα του Fermat πρέπει να ι-
σχύει f ( x 0 )  0 . Από τη συνθήκη αυτή προσδιορίζουμε την τιμή της παραμέ-
τρου.
Επειδή η συνθήκη f ( x 0 )  0 είναι αναγκαία κι όχι ικανή πρέπει να γίνεται επα-
λήθευση με τον πίνακα μονοτονίας, δηλαδή να ελέγχουμε αν η παράγωγος αλ-
λάζει πρόσημο εκατέρωθεν του x0, οπότε το x0 είναι πράγματι θέση ακροτάτου.
[215]
Κριτήριο πρώτης παραγώγου για την εύρεση ακροτάτων
ΘΕΩΡΗΜΑ
Έστω μια συνάρτηση f παραγωγίσιμη σ' ένα διάστημα (α,β), με εξαίρεση ίσως ένα ση-
μείο του x0 , στο οποίο όμως η f είναι συνεχής.
α) Aν  f ( x )  0 στο (α, x0)
 f ( x )  0 στο (x0 , β)
τότε το f(x0) είναι τοπικό μέγιστο της f.
β) Aν  f ( x )  0 στο (α, x0)
 f ( x )  0 στο (x0 , β)
τότε το f(x0) είναι τοπικό ελάχιστο της f.
γ) Aν η f ʹ(x) διατηρεί πρόσημο στο (α, x0)∪(x0, β), τότε το f(x0) δεν είναι τοπικό ακρότατο
και η f είναι γνησίως μονότονη στο (α, β).
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
α) Eπειδή f ʹ(x) > 0 για κάθε x ϵ (α, x0) και η f είναι συνεχής στο x0, η f είναι γνησίως αύξουσα στο
(α,x0]. Έτσι έχουμε
f(x) ≤ f(x0), για κάθε x ϵ (α, x0]. (1)
Επειδή f ʹ(x) < 0 για κάθε x ϵ (x0, β) και η f είναι συνεχής στο x0, η f είναι γνησίως φθίνουσα στο
[x0,β). Έτσι έχουμε:
f(x) ≤ f(x0), για κάθε x ϵ [x0, β). (2)
Επομένως, λόγω των (1) και (2), ισχύει :

f(x) ≤ f(x0), για κάθε x ϵ (α, β)
που σημαίνει ότι το f(x0) είναι μέγιστο της f στο (α,β) και άρα τοπικό μέγιστο αυτής.
β) Εργαζόμαστε αναλόγως.
[216]
γ) Έστω ότι f ʹ(x) > 0 ,για κάθε (α, x0) ∪ (x0, β) .
Επειδή η f είναι συνεχής στο x0 θα είναι γνησίως αύξουσα σε κάθε ένα από τα διαστήματα (α, x0] και
[x0, β).
Επομένως, για x1< x0< x2 ισχύει f(x1) < f(x0) < f(x2).
Άρα f(x0) το δεν είναι τοπικό ακρότατο της f.
Θα δείξουμε, τώρα, ότι η f είναι γνησίως αύξουσα στο (α,β).
Πράγματι, έστω x1 , x2 ϵ (α,β) με x1< x2.
— Αν x1 , x2 ϵ (α, x0], επειδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο (α, x0], θα ισχύει f(x1) < f(x2).
— Αν x1 , x2 ϵ [x0, β), επειδή η f είναι γνησίως αύξουσα στο [x0, β), θα ισχύει f(x1) < f(x2).
— Τέλος, αν x1< x0< x2, τότε όπως είδαμε f(x1) < f(x0) < f(x2).
Επομένως, σε όλες τις περιπτώσεις ισχύει f(x1) < f(x2), οπότε η f είναι γνησίως αύξουσα στο (α,β).
Ομοίως, αν f ʹ(x) < 0 για κάθε x ϵ (α, x0) ∪ (x0, β).
    
Παρατηρήσεις: α) Το κριτήριο που προαναφέραμε ισχύει κι όταν α= ή β=+.

β) Μια συνάρτηση fπου είναι παραγωγίσιμη, δεν παρουσιάζει ακρότατο σε
εσωτερικό σημείο του πεδίου ορισμού της, αν η f  δεν αλλάζει πρόσημο.
[217]
Ασκήσεις
Κρίσιμα σημεία  Εύρεση ακροτάτου
1. Στα παρακάτω σχήματα δίνονται οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f  και g  . Να

μελετήσετε την f και την g ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
2. Στα παρακάτω σχήματα δίνεται η γραφική παράσταση της συνάρτησης f  . Να μελετήσετε την f
ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα:
[218]
3. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  4  x 2 , της οποίας η γραφική παράσταση δίνεται στο παρακάτω
σχήμα. Να βρείτε για ποιες τιμές του x(2, 2), το εμβαδόν του ορθογωνίου ΑΒΓΔ του μεγι-
στοποιείται.
4. Να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα τις συναρτήσεις:

α) f ( x )  x 3  2x 2  x  1 β) g( x )  x 4  3x 2  10 x  5

1  ln x
α) f ( x )  2x 3  3x 2  12 x  1 β) g ( x ) 
x

x2 2x
α) f ( x )  β) g( x ) 
x2 1 1 x2

3x 1 x
α) f ( x )  , αν x[2, 2] β) g ( x )  , αν x[0, 3]
x 1
2
1 x

1 2
α) f ( x )  x  β) g ( x )  2 x 
x x
[219]
α) f ( x )  x 2  4x  5 β) g(x )  x 2  3x  4

 π
α) f (x )  2συν x  x , x  0 ,  β) g( x )  2συν x  x 2  1
 2

α) f ( x )  e x 1  x  2 β) g( x )  x  4 e x  4

γ) h ( x )  e x x 2  x  19  δ) φ(x)  e x
3
 x 2  x 1

x 2 1 2
α) f ( x )  e β) g ( x )  e 3 x  3x 2

x
α) f (x)  x ln x β) g ( x ) 
ln x

x
α) f ( x )  ( x  1) x 1 με x  1 β) g ( x )  x με x  0

α) f ( x )  e 2 x  3x 2  2x  1 β) g( x )  3x 3 x  5x  x ln x

2 x  1 , x2  x 2  9 , x  3
α) f ( x )   2 β) g ( x )  
 x  6 x  3 , x  2 ln( x  2) , 2  x  3
17. Να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα τη συνάρτηση:

x 2  4x  4 , x3
g( x )   2
 x  2x  4 , x  3
[220]
18. Να μελετήσετε ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα τη συνάρτηση:
 x2
x ln x  , x0
f (x)   2
0 , x0

19. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β]IR με f (α)  f (β)  f (γ) και γ(α, β). Να αποδεί-
ξετε ότι η f έχει τουλάχιστον ένα κρίσιμο σημείο.
20. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με f ( x )  f ( x )  e x και f (0)  1 .

β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
21. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IR IR* με xf ( x )  x  1 f 4 ( x )  0 για κάθε x  0 .

Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
22. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με f 3 ( x )  2f 2 ( x )  5f ( x )  x 4  e 3x  3x για

κάθε xIR.
α) Να αποδείξετε ότι η f έχει ακριβώς ένα κρίσιμο σημείο.
23. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με 6f 3 ( x )  f ( x )  x 3  6e x  6x  3x 2 για κάθε

xIR. Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
24. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με f 3 ( x )  f ( x )  x 3  3x 2  4x  2 για κάθε

xIR. Να αποδείξετε ότι η f δεν έχει ακρότατα.
25. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με f 3 ( x )  f 2 ( x )  f ( x )  x 3  2x 2  6x  1 για

κάθε xIR.
α) Να αποδείξετε ότι η f δεν έχει ακρότατα.
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία.
[221]
Πλήθος ριζών εξίσωσης
26. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e x  x .

α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της.
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα..
γ) Να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x )  2 .
27. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 2 ln x .

α) Να μελετήσετε την fως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
β) Να προσδιορίσετε το σύνολο τιμών της f.
γ) Να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x )  0 .
28. Δίνεται η συνάρτηση f:(0, +)IRμε f (x)  (x  1) ln x  x .

α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
β) Να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x )  0 .
29. Δίνεται συνάρτηση f:[α, β]IR , δυο φορές παραγωγίσιμη, με f ( x )  0 και f (α)  f (β)  f (γ)
με γ(α, β).
α) Να αποδείξετε ότι η f δεν είναι 11.
β) Να δείξετε ότι υπάρχει x0(α, β) ώστε f ( x 0 )  0 .
γ) Να αποδείξετε ότι η fπαρουσιάζει ολικό μέγιστο.
δ) Αν f (α)  0  f (β) , να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x )  κ με κ  0 .
30. Δίνεται η συνάρτηση f με f ( x )  ln x  x 2  συν ( x  1)  x  3 .

β) Να λύσετε την ανίσωση f ( x )  0 .
γ) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση gμε g( x )  2x 3  3x 2  6x ln x  6ημ( x  1)  24 x .
i. Να μελετήσετε την g ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
ii. Να βρείτε το σύνολο τιμών της g.
ii. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση 2x 3  3x 2  6 4x  ημ( x  1)  x ln x  έχει μία μοναδική
λύση.
ex
x2 1
[222]

γ) Να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f e1 x ( x 2  1)   e3
10
.
Ανισοτικές σχέσεις
32. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  e x  2λx  1 με λ  0 .

β) Αν η f παρουσιάζει ακρότατο στο x0, να αποδείξετε ότι f ( x 0 )  2 .
33. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 2  1  2 ln x .

β) Να αποδείξετε ότι x 2  1  2 ln x .
34.
2
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e x  x 2  1 .
2
β) Να αποδείξετε ότι e x  x 2  1 .
35. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 2  3x  5 ln x . Να αποδείξετε ότι f ( x )  4 για κάθε xIR.
4
36. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:(0, +)IRμε 4f ( x )  xf ( x )  για κάθε x  0 και
x4
f (1)  0 .
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
4
γ) Να αποδείξετε ότι x 4e  e x για κάθε x  0 .
Επίλυση εξισώσεων  ανισώσεων

2
α) e x  x 2  1 β) x 2  ln x 2  x 4

α) x 2  2 ln x  1 β) x 2  x  ln x
[223]
39. Δίνεται η συνάρτηση f (x)  2x  συν (1  x) με x  1 .
α) Να δείξετε ότι η f έχει μοναδική ρίζα.
β) Να λύσετε την ανίσωση x 2  1  ημ1  x 
Θεώρημα Fermat
40. Έστω η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με f 3 ( x )  f (α) f 2 ( x )  f (β) f ( x )  x 3  x 2  x

για κάθε xIR, όπου α, βIR. Να αποδείξετε ότι η f δεν έχει ακρότατα.
41. Δίνεται η συνάρτηση f:IRIR με xf ( x )  e x  3x  1 για κάθε xIR. Αν η f είναι παραγωγίσιμη

στο x 0  0 , να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f τέμνει τον yy΄ στο σημείο (0, 2).
42. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με f ( x )  x 2  e x  συν x για κάθε για κάθε xIR
και f (0)  0 . Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο A(0, f(0)).
43. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με x 2


 1 f ( x )  1  x 2 για κάθε για κάθε xIR
και f (0)  1 . Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο A(0, 1).
44.  
Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με f ( x )  x ln x 2  2x  2  ημ x  1 για κάθε
xIR και f (1)  0 . Να δείξετε ότι η εφαπτομένη της Cf στο σημείο A(1, f(1)) είναι παράλληλη
στην ευθεία y  x  1 .
45. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g:IRIR με 2f ( x )  g( x )  ( x  1) ημ( xπ)  xe x 1 για

κάθε xIR και f (1)  1 . Αν η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της g στο Α(1, g(1)) είναι
η ευθεία με εξίσωση y  x  1 , τότε να βρείτε την εξίσωση της ευθείας της γραφικής παράστα-
σης της f στο σημείο Β(1, f(1)).
46. Δίνεται η τρεις φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IR IR με 2f (x)  f (α)  f (β) για κάθε
xIR και α  β . Να αποδείξετε ότι:
α) f (α)  f (β)
β) υπάρχει ξ(α, β) ώστε η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f  στο σημείο Μ(ξ, f(ξ))
να είναι παράλληλη στον xx  .
[224]
α x 3 βx 2
47. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )    γx  2017 με xIR. Αν η f έχει δύο διαφορετικά
3 2
ακρότατα, να αποδείξετε ότι β 2  4αγ .
48. Να βρείτε τις τιμές των α, βIR ώστε η συνάρτηση f ( x )  αx 3  βx 2  12 x  1 να παρουσιάζει

ακρότατα στα σημεία x 1  2 και x 2  1 . Στη συνέχεια να καθορίσετε το είδος των ακροτάτων.
49. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 3  2αx 2  βx  1 με α, βIR. Αν η f παρουσιάζει ακρότατα στα

5
σημεία x 1  1 και x 2  , να προσδιορίσετε τα α, β.Στη συνέχεια να καθορίσετε το είδος των
3
ακροτάτων.
50. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  αx 4  βx 3  γx 2  3x  1 με α, βIR. Αν η f παρουσιάζει ακρότατα

στα σημεία x 1  1 , x 2  1 και x 3  3 , να προσδιορίσετε τα α, β. Στη συνέχεια να καθορίσετε
το είδος των ακροτάτων.
51. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  α ln x  x 2  βx  1 με α, βIR. Αν η f παρουσιάζει ακρότατα στα

1
σημεία x 1  1 και x 2  , να προσδιορίσετε τα α, β. Στη συνέχεια να καθορίσετε το είδος των
2
ακροτάτων.
52.  
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 3  2x  α e βx με α, βIR. Αν η f παρουσιάζει ακρότατο στο
x 0  0 το f (0)  1 , να προσδιορίσετε τα α, β.
53. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  2x 2  8αx  16 α  1 με αIR . Να βρείτε για ποια τιμή του α, η
ελάχιστη τιμή της συνάρτησης f μεγιστοποιείται.
54. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x 2  6αx  18α  1 με αIR . Να βρείτε για ποια τιμή του α, η
μέγιστη τιμή της συνάρτησης f ελαχιστοποιείται.
55. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  αx 2  4x  α με α  0 . Να βρεθεί η τιμή του α, ώστε η ελάχιστη

τιμή της f να μεγιστοποιείται.
56. Αν για κάθε xIR ισχύει ότι 3α 2 x  4x 3  6x 2  6x  3 με α  0 , να αποδείξετε ότι α  e .
[225]
57. Αν για κάθε xIR ισχύει ότι α 2 x  β 2 x  2 με α, β  0 , να αποδείξετε ότι α  β  1 .
Προβλήματα
58. Η αξία των μετοχών μιας εταιρείας t μήνεςμετά την αγορά τους, δίνονται από την σχέση
Κ( t )  50  3
t  22. Να βρείτε πόσους μήνες μετά από την αγορά τους είναι η καταλληλό-
t 2  4t  5
τερη στιγμή να πουληθούν οι μετοχές.
59. Ένα κουτί κυλινδρικού σχήματος (ανοιχτό από πάνω), έχει ακτίνα βάσης x cm και όγκο 20π
cm3. Το υλικό των βάσεων κοστίζει 0,2 ευρώ ανά cm2 ενώ το υλικό της κυλινδρικής επιφάνειας
1,25 ευρώ ανά cm2.
α) Να εκφράσετε το συνολικό κόστος κατασκευής του κυλινδρικού κουτιού ως συνάρτηση του x.
β) Να βρείτε για ποια τιμή της ακτίνας x ελαχιστοποιείται το κόστος κατασκευής του κουτιού
και ποια είναι η ελάχιστη τιμή.
60.Μια γυναίκα ύψους 1,60 m απομακρύνεται από τη βάση ενός φανοστάτη ύψους 8m και
κατευθύνεται προς έναν τοίχο (όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα)
Η απόσταση του φανοστάτη από τον τοίχο είναι 12 m.

α) Να εκφράσετε το μήκος της σκιάς s (στο έδαφος ή στον τοίχο) ως συνάρτηση του x.
β) Να δείξετε ότι η συνάρτηση αυτή είναι συνεχής.
γ) Να εξετάσετε αν η συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη.
δ) Πότε η σκιά έχει μεγαλύτερο μήκος;
[226]
61. Ένα φορτηγό μιας μεταφορικής εταιρείας έχει διανύσει μια απόσταση 1000 kmμε σταθερή τα-
χύτητα υ  x km/h. Hμέγιστη ταχύτητα που μπορεί να αναπτύξει, σύμφωνα με τον κώδικα οδικής
κυκλοφορίας είναι 80 km/h. Το πετρέλαιο που χρησιμοποιεί ως καύσιμο το φορτηγό κοστίζει 1,5
x2
€ το λίτρο και η ωριαία κατανάλωση υπολογίζεται σε 2  λίτρα. Αν ο οδηγός πληρώνεται
500
7,8 € την ώρα, με ποια ταχύτητα πρέπει να κινείται το φορτηγό ώστε η εταιρεία να έχει τα λι-
γότερα δυνατά έξοδα και ποια είναι τα συνολικά έξοδα της διαδρομής;
62. Ένα κουτί κυλινδρικού σχήματος (ανοιχτό από πάνω), έχει ακτίνα βάσης x cm και όγκο 20π
cm3. Το υλικό των βάσεων κοστίζει 0,2 ευρώ ανά cm2 ενώ το υλικό της κυλινδρικής επιφάνειας
1,25 ευρώ ανά cm2.
α) Να εκφράσετε το συνολικό κόστος κατασκευής του κυλινδρικού κουτιού ως συνάρτηση του x.
β) Να βρείτε για ποια τιμή της ακτίνας x ελαχιστοποιείται το κόστος κατασκευής του κουτιού
και ποια είναι η ελάχιστη τιμή.
63.Το κόστος κατασκευής xτεμαχίων ενός προϊόντος ημερησίως δίνεται από τον τύπο
K(x)  10 x  350 ευρώ. Αν κάθε τεμάχιο πωλείται 700  3x ευρώ, πόσα τεμάχια πρέπει να παρά-
γονται ημερησίως ώστε να έχουμε το μέγιστο κέρδος και ποιο θα είναι αυτό;
64. α) Να αποδείξετε ότι υπάρχει μοναδικό x0(0, +) ώστε να ισχύει ln x 0  e x 0  1 .

β) Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  2x  x ln x  e x με x  0 . Να αποδείξετε ότι η f παρουσιάζει
ολικό μέγιστο.
 αx 2 , x0
65. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   , με α  0
4ημx 1  συν x  , 0  x  π
α) Να μελετήσετε την fως προς τη συνέχειά της.
β) Να βρείτε τα κρίσιμα σημεία της f.
γ) Να μελετήσετε την fως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα για τις διάφορες τιμές του α.
δ) Δίνεται η συνάρτηση g: (, 0)IR με g(x)  f (x) . Αν η f δεν έχει ολικό μέγιστο,
τότε:
i. να ορίσετε τη συνάρτηση g 1
ii. να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  g 1 ( x )  1 έχει τουλάχιστον μια λύση.
[227]
66. Δίνεται συνάρτηση fορισμένη στο [α, β] και δυο φορές παραγωγίσιμη. Αν το σύνολο τιμών της
fείναι το [α1, β+1], f (α)  α και f (β)  β , τότενα δείξετε ότι:
α) υπάρχουν x1, x2(α, β) με x 1  x 2 ώστε να ισχύει f ( x 1 )  f ( x 2 )  0
β) η γραφική παράσταση της f  δέχεται οριζόντια εφαπτομένη.
67. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  3x 5  x 3  3ημx , xIR.

α) Να αποδείξετε ότι η fαντιστρέφεται.
β) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f 1 .
γ) Να αποδείξετε ότι υπάρχει x 0  0, 1 ώστε να ισχύει f x 0   f (1)
δ) Να δείξετε ότι η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Μ(x0, f(x0)) δε διέρ-
χεται από την αρχή των αξόνων.
1
68. Θεωρούμε τη συνάρτηση f ( x )  ln( x  α  1)   ln α με x  0 και α  0 .Aν f ( x )  1 για
x
κάθε x  0 τότε:
α) να δείξετε ότι α  1
β) να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα
γ) να λύσετε την εξίσωση f ( x )  0
1 1
δ) να λύσετε την ανίσωση ln( x 2  5)   ln( 5x 2  1)  .
5x  1
2
x 5
2
69. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, δ]IR με α  β  γ  δ . Αν γνωρίζουμε ότι
f ( γ)  f (α)  f (β)  f (δ) , να αποδείξετε ότι:
α) η Cf δέχεται οριζόντια εφαπτομένη σε τουλάχιστον ένα σημείο Α(x0, f(x0)) , με x0(α, δ)
   
β) η εξίσωση f ( x ) ημ x 2  (α  δ) x  αδ  2x  α  δ  f ( x ) συν x 2  (α  δ) x  αδ  0 έχει
τουλάχιστον δύο λύσεις.
x 2 (2 ln x  1)  4e x (ln x  1)
70. Δίνεται συνάρτηση f ( x )  .
4
α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα τοπικά ακρότατα.
β) Να βρείτε τα lim  f ( x ) και lim f(x) καθώς και το σύνολο τιμών της f.
x 0 x  
γ) Να βρείτε το πλήθος των πραγματικών ριζών της εξίσωσης f ( x )  e .
71. Να βρεθεί το πλήθος των πραγματικών ριζών της εξίσωσης x 3  3x 2  9 x  α  0 όταν η πα-
ράμετρος α διατρέχει το IR.
[228]
72. Δίνεται η τρεις φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR για την οποία ισχύει
4f (1)  3f (5)
f (x)  για κάθε xIR . Να αποδείξετε ότι:
7
α) υπάρχει x0(1, 5) στο οποίο η f έχει οριζόντια εφαπτομένη
β) η f  δεν είναι αντιστρέψιμη
β) υπάρχει ξ(1, 5) ώστε να ισχύει f (ξ )  0 .
73. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g:IRIR οι οποίες είναι δυο φορές παραγωγίσιμες στο IR και ισχύει
g( x )  f ( x )  2x 3  5x 2  x  4 για κάθε xIR. Αν f(1)=2, f(1)=0και g( x )  0 για κάθε xIR τό-
τε να δείξετε ότι:
α) υπάρχει τουλάχιστον ένα x0(1, 1) τέτοιο ώστε f ( x 0 )  10 x 0  6x 0  1
2
γ) υπάρχουν x1, x2(1, 1) τέτοια ώστε g ( x 1 )  g ( x 2 )  0

δ) υπάρχει τουλάχιστον ένα σημείο Α(ξ, f(ξ)) της γραφικής παράστασης της f με ξ(1, 1),
στο οποίο η Cf δέχεται οριζόντια εφαπτομένη
ε) υπάρχουν ξ1, ξ2(1, 1) τέτοια ώστε f (ξ 1 )  f (ξ 2 )  0 .
74. α) Αν για μια συνάρτηση g:IRIR ισχύει lim | g(x) | 0 τότε να αποδείξετε ότι lim g( x)  0 .
x x 0 x x 0
β) Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με 2f ( x )  x 4  ημf ( x ) για κάθε xIR.

f (x)
i. Να βρείτε τα όρια lim f ( x ) και lim
x 0 x   x 4
ii. Να αποδείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε xIR.
75. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g, h:IRIR για τις οποίες ισχύουν:

f ( x )  2x e 2x  x 2
●  για κάθε xIR
e 2x  x 2 f (x )  2x
● f ( x)  2x  0 για κάθε xIR
f ( x ) , x0
● g( x )  
h ( x )  x  1 , x  0
h ( x )  2x xh ( x  1)  ημ5x  5x 1
● lim IR και lim  2
x 0 x  2 x
2 x 0 ημx  x 2e
α) Να δείξετε ότι f (0)  1
β) Να αποδείξετε ότι f ( x )  e 2 x  x 2  2x
γ) Να μελετήσετε τη συνάρτηση f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
δ) Να δείξετε ότι υπάρχουν x1, x2(1, 1) ώστε να ισχύει g ( x 1 )  g ( x 2 )  3
[229]
76. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  2e x  x 2  2x , xIRκαθώς και η συνάρτηση g:(0, +) IR η ο-
g ( x )  2g ( x )
ποία είναι δυο φορές παραγωγίσιμη και ισχύει lim 5.
x 1 x 1
α) Να μελετηθεί η f ως προς τη μονοτονία.
β) Να δείξετε ότι g (1)  2g (1)  5 .
γ) Αν επιπλέον ισχύει ότι g ( x )  xg ( x )  2 για κάθε x  0 , τότε:
i. Να βρείτε τον τύπο της g.
ii. Να δείξετε ότι για κάθε θ(0, 1) υπάρχει τουλάχιστον ένα ξ(1, e) τέτοιο ώστε να ισχύει
ότι g(ξ)  f (θ)
1
77. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e x  e  x  ln .
x
α) Να μελετήσετε την fως προς τη μονοτονία της.
β) Nα βρείτε το σύνολο τιμών της f και να δείξετε ότι υπάρχει μοναδικό x0IR ώστε f ( x 0 )  0 .
γ) Να αποδείξετε ότι η f  παρουσιάζει ολικό ελάχιστο σε σημείο x1(0, 1).
δ) Να δείξετε ότι x 0  x 1 .
ε) Να προσδιορίσετε το όριο: lim x f ( x )  ln x  f ( x 0 )  ημx 
x  
[230]
§ 2.8 ΚΥΡΤΟΤΗΤΑ - ΣΗΜΕΙΑ ΚΑΜΠΗΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
Κοίλα – κυρτά συνάρτησης
ΟΡΙΣΜΟΣ Θεωρούμε μια συνάρτηση f που είναι συνεχής σε ένα διάστημα Δ και πα-
ραγωγίσιμη στο εσωτερικό του Δ. Θα λέμε ότι:
 Η συνάρτηση f στρέφει τα κοίλα προς τα πάνω ή είναι κυρτή στο Δ, αν
η f  είναι γνησίως αύξουσα στο εσωτερικό του Δ.

 Η συνάρτηση f στρέφει τα κοίλα προς τα κάτω ή είναι κοίλη στο Δ, αν
η f  είναι γνησίως φθίνουσα στο εσωτερικό του Δ.
Δηλαδή, μία συνάρτηση f είναι κυρτή (αντιστοίχως κοίλη) σε ένα διάστημα Δ, όταν ένα κινητό, που
κινείται πάνω στη Cf , για να διαγράψει το τόξο που αντιστοιχεί στο διάστημα Δ πρέπει να στραφεί
κατά τη θετική (αντιστοίχως αρνητική) φορά.
Η μελέτη μιας συνάρτησης ως προς τα κοίλα ή τα κυρτά διευκολύνεται με τη βοήθεια του παρακάτω
θεωρήματος:
ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής σε ένα διάστημα Δ και δυο φορές παραγωγίσιμη στο εσωτε-
ρικό του Δ τότε:
 Αν f ( x )  0 για κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ, τότε η f είναι κυρτή στο Δ.
 Αν f ( x )  0 για κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ, τότε η f είναι κοίλη στο Δ.
[231]
Παρατηρήσεις : α) Το αντίστροφο του παραπάνω θεωρήματος δεν ισχύει
β) Αν δε γνωρίζουμε ότι μια συνάρτηση f είναι δυο φορές παραγωγίσιμη, τότε το
μόνο συμπέρασμα που προκύπτει όταν μας δίνουν ότι η f είναι κυρτή, είναι ότι η
f  είναι γνησίως αύξουσα.
Ομοίως, αν δε γνωρίζουμε ότι μια συνάρτηση f είναι δυο φορές παραγωγίσιμη,
τότε το μόνο συμπέρασμα που προκύπτει όταν μας δίνουν ότι η f είναι κοίλη,
είναι ότι η f  είναι γνησίως φθίνουσα.
γ) Θεωρούμε μια συνάρτηση f παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Δ και (ε) την
εφαπτομένη της σε τυχαίο σημείο (x0, f(x0)), όπου x0Δ.
 Αν η f είναι κυρτή στο Δ (δηλ. στρέφει τα κοίλα προς τα πάνω), τότε η Cf
είναι πάνω από την (ε).
 Αν η f είναι κοίλη στο Δ (δηλ. στρέφει τα κοίλα προς τα κάτω), τότε η Cf
είναι κάτω από την (ε).
δ) Πρέπει να δώσουμε πολύ προσοχή στις παρακάτω σχέσεις που ισχύουν μεταξύ
της f ( x ) , της f ΄(x) και της κυρτότητας της f.
 f ( x )  0  f    f κυρτή
 f ( x )  0  f    f κοίλη
Σημεία καμπής
ΟΡΙΣΜΟΣ Έστω μια συνάρτηση f παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα (α, β), με εξαίρεση
ίσως ένα σημείο του x0. Αν:
 η f είναι κυρτή στο (α, x0) και κοίλη στο (x0, β) ή αντιστρόφως
 η Cf έχει εφαπτομένη στο σημείο Α(x0, f(x0))
τότε το σημείο Α(x0, f(x0)) λέγεται σημείο καμπής της γραφικής παράστα-
σης της f.
Στα σημεία καμπής η εφαπτομένη της Cf «διαπερνά» την καμπύλη.
[232]
ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν το Α(x0, f(x0)) είναι σημείο καμπής της γραφικής παράστασης της f και η f είναι δυο φορές
παραγωγίσιμη, τότε f ( x )  0
ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν η συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα διάστημα (α, β), x0(α, β) κι επιπλέον:

 η f ( x ) αλλάζει πρόσημο εκατέρωθεν του x0
 ορίζεται η εφαπτομένη της Cf στο σημείο Μ(x0, f(x0))
τότε το σημείο Μ(x0, f(x0)) είναι σημείο καμπής της Cf.
Παρατηρήσεις : α) Αν το σημείο Μ(x0, f(x0)) είναι σημείο καμπής της Cf, τότε ισχύει f ( x )  0 ή
δεν υπάρχει η δεύτερη παράγωγος της f στο x0. Δηλαδή αν η f είναι δυο φορές
παραγωγίσιμη στο x0 και το x0 είναι θέση σημείου καμπής της Cf, τότε f ( x )  0
β) Τα σημεία καμπής μιας συνάρτησης τα αναζητούμε:
 στα σημεία που η f  ( x ) μηδενίζεται
 στα σημεία που δεν υπάρχει η f ( x )

γ) Σε συναρτήσεις πολλαπλού τύπου απαιτείται ο έλεγχος της συνέχειας στα σημεί-
α που αλλάζει ο τύπος, πριν την παραγώγιση. Για να έχουμε σημείο καμπής σε
κάποιο x0 απαιτείται η ύπαρξη της εφαπτομένης της Cf στο σημείο αυτό. Επειδή
[233]
όμως η έννοια της κατακόρυφης εφαπτομένης δεν είναι στην ύλη, το σημείο κα-
μπής θα το έχουμε ουσιαστικά μόνο σε σημεία x0 στα οποία ορίζεται η παράγω-
γος της συνάρτησης.
ε) Μια συνάρτηση f που είναι δυο φορές παραγωγίσιμη, δεν παρουσιάζει σημείο
καμπής όταν η f  δεν αλλάζει πρόσημο.
Ασκήσεις
Μελέτη συνάρτησης ως προς την κυρτότητα και τα σημεία καμπής
1. Στο παρακάτω σχήμα είναι η γραφική παράσταση μιας συνάρτησης f. Να μελετήσετε την fως
προς τη μονοτονία, τα ακρότατα, την κυρτότητα και τα σημεία καμπής.
[234]
2. Στο παρακάτω σχήμα είναι η γραφική παράσταση της παραγώγου μιας συνάρτησης f. Να μελε-
τήσετε την fως προς τη μονοτονία, τα ακρότατα, την κυρτότητα και τα σημεία καμπής.
3. Να βρείτε τα διαστήματα στα οποία οι παρακάτω συναρτήσεις είναι κυρτές ή κοίλες και να προσ-
διορίσετε (αν υπάρχουν) τα σημεία καμπής των γραφικών τους παραστάσεων:
x2 1
α) f ( x )  x 4  4x 3  18 x 2  5x  1 β) g ( x ) 
x
ex 1
γ) h ( x )  δ) φ( x )  x  1 e x 1
ex 1
x2
ε) q( x )  x 3 ln x  1 στ) p( x ) 
ln x
x 3  x  1, x 1
α) f ( x )   2 β) g ( x )  3x x  x 3
 x  6x  4, x  1
[235]
  x , x  0
α) f ( x )   β) g( x )  σφx , x  0 , π 
  x , x  0
 x | x |, x  1
6. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   3
 x , x  1
α) Να βρείτε τα κρίσιμα σημεία της f.
β) Να μελετήσετε την f ως προς την κυρτότητα και τα σημεία καμπής.
7. Θεωρούμε τη δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IR [0, +). Αν η f είναι κυρτή να αποδεί-
2
ξετε ότι η συνάρτηση g με τύπο g ( x )  e f (x)
στρέφει τα κοίλα πάνω.
8. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 3  6λx 2  x  4λ3 , με λIR. Να αποδείξετε ότι για κάθε λIR η
γραφική παράσταση της f παρουσιάζει ένα ακριβώς σημείο καμπής και να βρείτε το γεωμετρικό
τόπο του σημείου καμπής καθώς το λ διατρέχει το IR.
9. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e 2 x  λ  2x 2 , με λIR. Να αποδείξετε ότι για κάθε λIR η γραφική

παράσταση της f παρουσιάζει ένα ακριβώς σημείο καμπής και να βρείτε το γεωμετρικό τόπο του
σημείου καμπής καθώς το λ διατρέχει το IR.
10. Δίνεται η συνάρτηση f δυο φορές παραγωγίσιμη στο IR, με f 2 ( x )  4xf ( x )  8x 2  2 για κάθε
xIR. Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f δεν έχει σημεία καμπής.
11. Δίνεται η συνάρτηση f δυο φορές παραγωγίσιμη στο IR, με f ( x )  f ( x )  2f ( x ) για κάθε xIR.
f (x)
Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της συνάρτησης g( x )  δεν έχει σημεία καμπής.
ex
Απόδειξη ανισοτήτων
12. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e x  x 2  3x .

α) Να μελετήσετε την f ως προς την κυρτότητα.
β) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο Α(0, f(0)).
γ) Να αποδείξετε ότι e x  x 2  x  1 για κάθε xIR.
13. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ln( x  1)  x 2  συν x .

α) Να μελετήσετε την f ως προς την κυρτότητα.
[236]
β) Να αποδείξετε ότι ln( x  1)  συν x  x 2  x  1 για κάθε xIR.
f (x)  x 3  5
14. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με lim  8 .
x 2 ημ ( x  2)
α) Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας που εφάπτεται στη γραφική παράσταση της f στο σημείο
Α(2, f(2)).
β) Αν η f είναι κυρτή, να αποδείξετε ότι f (x)  4x  5 για κάθε xIR.
f ( x )  3x  4
15. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:IRIR με lim  3 .
x 3 e x 3  1
Α(3, f(3)).
β) Αν η f είναι κοίλη, να αποδείξετε ότι f ( x)  6x  13 για κάθε xIR.
16. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β] IR. Αν η f είναι κυρτή, να δείξετε ότι:
f (β)  f (α)
α) f (α)   f (β)
βα
β) f ( x  1)  f ( x )  f ( x  1)  f ( x ) για κάθε xIR
17. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β]IR. Αν η f είναι κοίλη, να δείξετε ότι:
f (β)  f (α)
α) f (β)   f (α)
βα
β) f ( x  1)  f ( x  1)  f ( x )  f ( x ) για κάθε xIR
18. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[0, 2]IR με f (1)  0 . Αν η f είναι κυρτή, να
δείξετε ότι f (0)  f (2)  0 .
19. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[0, 10]IR με f (8)  0 . Αν η f είναι κοίλη,
να δείξετε ότι f (0)  4f (10)  0 .
20. Να βρείτε τις τιμές του αIR ώστε η συνάρτηση f ( x )  x 4  2 α  1 x 3  6x 2  12 x  α να

είναι κυρτή στο IR.
[237]
21. Να βρείτε τις τιμές του αIR ώστε η συνάρτηση f ( x )   x 4  α x 3  6x 2  x  α 2 να είναι
κοίλη στο IR.
22. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 3  3 2λ  1 x 2  λ2 x  1 . Να προσδιορίσετε το λIR ώστε η

γραφική παράσταση της f να έχει σημείο καμπής το Α(5, f(5)).
23. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  αx 3  β x 2 x με x  0 . Να βρείτε τα α, βIR αν γνωρίζετε ότι η

γραφική παράσταση της f έχει σημείο καμπής το Α(1, 3).
24. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  αx 3  βx 2  10 x  γ . Να προσδιορίσετε τις τιμές των α, β, γIR

αν γνωρίζετε ότι η γραφική παράσταση της f έχει σημείο καμπής το Α(2, 9) και η εφαπτομένη
στο σημείο καμπής είναι η ευθεία με εξίσωση y  2x  13 .
25. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ln x  x  α , με x  0 και αIR .

α) Να μελετήσετε τη συνάρτηση ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
β) Να βρείτε τα διαστήματα στα οποία η γραφική παράσταση της συνάρτησης είναι κοίλη ή
κυρτή καθώς και τα σημεία καμπής της.
γ) Να προσδιορίσετε την τιμή του αIR , ώστε η εξίσωση f ( x )  0 να έχει ακριβώς δύο λύσεις.
f ( x )  ημ( x  1)  2x
26. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR με lim  1 και f (α)  2 με
x 1 x2 1
α  1 . Η fείναι κυρτή συνάρτηση.
Α(1, f(1)).
β) Να αποδείξετε ότι η υπάρχει μοναδικό x 0  α, 1 στο οποίο η f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο.
27. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β]IR με f (α)  f (β)  0 .

α) Αν η f είναι κυρτή στο [α, β], να αποδείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε x(α, β).
β) Αν η f είναι κοίλη στο [α, β], να αποδείξετε ότι f ( x )  0 για κάθε x(α, β).
28. Θεωρούμε συνάρτηση f παραγωγίσιμη και κυρτή στο διάστημα [α, β] τέτοια ώστε να ισχύει
f (β)  f (α)  2017 (β  α) . Αν γ(α, β) με f ( γ)  2017 να αποδείξετε ότι υπάρχει x0(α, γ)
[238]
τέτοιο ώστε f ( x 0 )  2017 .
29. Δίνεται η παραγωγίσιμη και κοίλη συνάρτηση f:IRIR για την οποία γνωρίζουμε ότι ισχύει
f (x)  x
lim  1 και f (1)  1 .
x  1 x  1
α) Να αποδείξετε ότι f (1)  1 .

β) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο
Α(1, f(1)).
γ) Να δείξετε ότι υπάρχει ακριβώς ένα ξ(1, 1) στο οποίο η f παρουσιάζει ολικό μέγιστο.
30. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IRIR* με f ( x )  2xf 2 ( x ) για κάθε xIR.
1 1
α) Να δείξετε ότι   α 2  β 2 για κάθε α, βIR.
f (β) f (α)
β) Αν α  β , να αποδείξετε ότι υπάρχει ξ(α, β) ώστε να ισχύει f (ξ )  (α  β)f (α)f (β) .
γ) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
δ) Αν το σημείο Α(1, f(1)) είναι σημείο καμπής της γραφικής παράσταση της f, να μελετήσετε
την f ως προς την κυρτότητά της και να εξετάσετε αν έχει κι άλλα σημεία καμπής.
31. Δίνεται η συνάρτηση f:IRIR με f ( x )  x | x | 3 .

β) Να μελετήσετε την f ως προς την κυρτότητα και τα σημεία καμπής.
γ) Να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
δ) Δίνεται η γνησίως μονότονη συνάρτηση g: IRIR με g  g ( x )  f ( x ) . Να βρείτε τα σημεία
τομής των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων g και g 1 .
x3
32. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ημx  x  , xIR.
6
α) Να μελετήσετε την fως προς τη μονοτονία, τα κοίλα και τα σημεία καμπής.
β) Να λύσετε την ανίσωση 6ημx  x 3  6x .
γ) Να βρείτε το σύνολο τιμών της fκαι να σχεδιάσετε τη γραφική της παράσταση.
δ) Να λύσετε την εξίσωση: f (x)  f (3x)  f (5x)  f (2x) .
ε) Να αποδείξετε ότι:
i. ορίζεται η αντίστροφη της συνάρτησης g:IRIR με g  f  f και να βρείτε το πεδίο
ορισμού της g 1
ii. ισχύει g 1  f 1  f 1
[239]
33. Θεωρούμε την παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [α, β]IR. Η f είναι κυρτή στο [α, β], f (α)  0 και
f (β)  f (γ)  0 με γ(α, β). Να αποδείξετε ότι:
α) f (γ)  f (α)  f (β)
β) η f παρουσιάζει ολικό ελάχιστο
γ) η εξίσωση f ( x )  0 έχει ακριβώς δύο λύσεις.
34. Δίνεται η συνάρτηση f: IRIR με f ( x )   ( x  1) e1 x .

α) Να μελετήσετε την fως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
β) Να μελετήσετε την fως προς τα κοίλα – κυρτά και τα σημεία καμπής.
γ) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο καμπής
της.
δ) Να δείξετε ότι η ευθεία που βρήκατε στο (γ΄) ερώτημα και η γραφική παράσταση της f 
έχουν ακριβώς δύο κοινά σημεία.
1 x
35. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  e .
x
α) Να μελετήσετε την fως προς τη μονοτονία, τα ακρότατα, την κυρτότητα και τα σημεία καμπής.
β) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης (ε) της Cf στο σημείο Α(2, f(2)).
γ) Να δείξετε ότι η (ε) έχει ακριβώς δυο κοινά σημεία με την γραφική παράσταση της f.
δ) Αν Β(x1, f(x1)) με x 1  0 είναι το ένα από τα κοινά σημεία του γ΄ ερωτήματος, να λύσετε την
ανίσωση 4f ( x )  e 2 x .
36. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: (1, +) IR με f ( x )  0 , f (e)  0 και για κάθε x  1
1
ισχύει ln f ( x )  f ( x )  ln .
x
α) Να δείξετε ότι f ( x )  ln ln x  για κάθε x  1 .
β) Να αποδείξετε ότι για κάθε λIR υπάρχει κ  1 ώστε να ισχύει f ( κ )  λ .
γ) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cf στο σημείο Α(e, f(e)).
δ) Να δείξετε ότι για κάθε x  1 ισχύει ef (x)  x  e .
ε) Να ορίσετε τη συνάρτηση f 1 .
στ) Να δείξετε ότι η εξίσωση f 1 ( x )  ln x  0 έχει μοναδική λύση x0.
ln( x 0  e  x )
ζ) Να προσδιορίσετε το όριο lim .
x e f (x )2
[240]
§ 2.9 ΑΣΥΜΠΤΩΤΕΣ - ΚΑΝΟΝΕΣ DE L’ HOSPITAL
Ασύμπτωτες
ΟΡΙΣΜΟΣ Αν ένα τουλάχιστον από τα όρια lim  f ( x ) , lim  f ( x ) είναι + ή , τότε
xx 0 xx 0
η ευθεία x  x 0 λέγεται κατακόρυφη ασύμπτωτη της γραφικής παράστα-

σης της f.
Τονίζουμε ότι η Cf μπορεί να έχει πολλές κατακόρυφες ασύμπτωτες. Τις κατακόρυφες ασύμπτωτες
της Cf τις αναζητούμε στα άκρα των διαστημάτων του Df στα οποία η f δεν ορίζεται και στα σημεία
του Df στα οποία η f δεν είναι συνεχής.
ΟΡΙΣΜΟΣ Aν lim f ( x )   (αντίστοιχα lim f ( x )   ), τότε η ευθεία με εξίσωση y=

x   x  
λέγεται οριζόντια ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της f στο +

(αντίστοιχα στο –).
[241]
Παρατηρήσεις : α) Για να υπάρχει οριζόντια ασύμπτωτη της Cf, πρέπει η f να ορίζεται τουλάχιστον
σε διάστημα της μορφής (–, α) ή (α, +).
β) Η Cf μπορεί να έχει διαφορετική οριζόντια ασύμπτωτη στο + από ότι στο –.
γ) Η ύπαρξη κατακόρυφων ασύμπτωτων δε συνδέεται με την ύπαρξη οριζόντιων α-
σύμπτωτων.
δ) Η Cf μπορεί να έχει το πολύ δυο οριζόντιες ασύμπτωτες.
ΟΡΙΣΜΟΣ H ευθεία με εξίσωση y  λx  β λέγεται ασύμπτωτη (πλάγια) της γραφικής

παράστασης της f στο +, αν lim  f ( x )  λx  β    0 .
x  
Αντιστοίχως, θα λέγεται ασύμπτωτη (πλάγια) της γραφικής παράστασης

της f στο , αν lim  f ( x )  λx  β    0 .
x  
[242]
ΘΕΩΡΗΜΑ
H ευθεία με εξίσωση y  λx  β είναι ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της f στο +

f (x)
(αντίστοιχα στο –), αν και μόνο αν λ= lim και β= lim f ( x )  λx 
x   x x  
f (x)
(αντίστοιχα λ= lim και β= lim f ( x )  λx  )
x   x x  
Παρατηρήσεις : α) Η γραφική παράσταση μιας σταθερής συνάρτησης έχει οριζόντια ασύμπτωτη,

την ίδια στο + και στο –, ενώ δεν έχει άλλες ασύμπτωτες. Η γραφική παρά-
σταση της συνάρτησης της συνάρτησης f(x)=αx+β με α0 έχει πλάγια ασύμ-
πτωτη την ευθεία με εξίσωση y=αx+β και στο + και στο –. Αν ο βαθμός της
πολυωνυμικής συνάρτησης είναι μεγαλύτερος ή ίσος του 2, τότε η γραφική της
παράσταση δεν έχει ασύμπτωτες
P( x )
β) Έστω f(x)= μια ρητή συνάρτηση. Αν ο βαθμός του P(x) είναι μεγαλύτερος
Q( x )
από το βαθμό του Q(x) κατά ένα, τότε η Cf έχει πλάγια ασύμπτωτη, την ίδια στο
+ και στο –, ενώ αν είναι μεγαλύτερος κατά περισσότερο, τότε η Cf δεν έχει
πλάγια ασύμπτωτη. Αν ο βαθμός του P(x) είναι μικρότερος από τον βαθμό Q(x),
τότε η Cf έχει οριζόντια ασύμπτωτη την ευθεία με εξίσωση y=0, στο + και στο
–.
γ) Τις ασύμπτωτες της γραφικής παράστασης μιας συνάρτησης τις αναζητούμε
γενικά στα άκρα των διαστημάτων του πεδίου ορισμού της στα οποία αυτή δεν
ορίζεται, στα σημεία του πεδίου ορισμού της στα οποία αυτή δεν είναι συνεχής
και στα + και –, αν φυσικά η συνάρτηση ορίζεται σε διάστημα της μορφής
(α, +) ή (–, α) αντίστοιχα.
δ) Αν η Cf έχει στο + οριζόντια ασύμπτωτη, τότε στο + δεν έχει πλάγια ασύμ-
πτωτη και αντίστροφα. Ανάλογα συμπεράσματα ισχύουν και για το –.
ε) Η Cf έχει το πολύ δυο πλάγιες ή το πολύ δυο οριζόντιες ασύμπτωτες
στ)Η Cf μπορεί να έχει στο + οριζόντια και στο – πλάγια ασύμπτωτη κι αντί-
στροφα.
ζ) Οι τριγωνομετρικές συναρτήσεις δεν έχουν ούτε οριζόντιες ούτε πλάγιες ασύ-
μπτωτες.
[243]
Κανόνες De L’ Hospital
ΘΕΩΡΗΜΑ
f ( x )
Αν lim f (x )  0 και lim g( x )  0 όπου x0 IR {–, +} και υπάρχει το lim
x x 0 x x 0 x x 0 g ( x )
f (x) f ( x )
(πεπερασμένο ή άπειρο) τότε ισχύει: lim = lim .
x x 0 g( x ) x x 0 g ( x )
ΘΕΩΡΗΜΑ
f ( x )
Αν lim f (x)   και lim g( x )   όπου x0 IR {–, +} και υπάρχει το lim
x x 0 x x 0 x x 0 g ( x )
f (x) f ( x )
(πεπερασμένο ή άπειρο) τότε ισχύει: lim = lim .
x x 0 g( x ) x  x 0 g ( x )
0 
Παρατηρήσεις : α) Ο κανόνας του De L’ Hospital ισχύει αν έχουμε μορφή ή , οι f και g εί-
0 
f ' (x)
ναι παραγωγίσιμες κοντά στο x0 και υπάρχει το lim .
x x 0 g' (x )
β) Ο κανόνας του De L’ Hospital μπορεί να εφαρμοστεί περισσότερες από μία
φορές για την εύρεση του ορίου μιας συνάρτησης.
γ) Ο κανόνας του De L’ Hospital ισχύει και για πλευρικά όρια.
δ) Αν το ζητούμενο όριο οδηγεί στην απροσδιόριστη μορφή:
f g
 0, τότε γράφουμε: fg= ή fg=
1 1
g f
g f
 –, τότε γράφουμε: f–g = f(1– ) ή f–g = g( –1)
f g
 00, 1 ή 0, τότε γράφουμε: fg=eglnf και έτσι οδηγούμαστε στη μορφή 0.
0 0
   
f (x)  0  f ' (x)  0 
ε) Η ισοδυναμία lim  L  lim  L είναι λανθασμένη και
x x 0 g( x )    x x 0 g ' ( x )   
   
 
ισχύει μόνο από δεξιά προς τα αριστερά.
[244]
Ασκήσεις
Εύρεση ασύμπτωτων
1. Να βρεθούν οι ασύμπτωτες της γραφικής παράστασης της συνάρτησης:

2  π π
α) f ( x )  β) g( x )  σφx , x    , 
x3  2 2
ln x
γ) h(x)  x  ln x δ) φ( x ) 
ex

x 3 x  ημx
α) f ( x )  β) g ( x ) 
ex x
ln( x 2  x  3)
γ) h ( x )  xe x δ) φ( x ) 
x 1

3 x2 1
α) f ( x )  x  1 β) g( x ) 
x x 3  4x
x4 1  x2 x3 1
γ) h ( x )  δ) φ( x ) 
x2 1 x2  2

ex x 2  5x  2
α) f ( x )  x  β) g ( x )  
ex 1 x2
x 2  3x
γ) h ( x )  x 2  2x δ) φ( x ) 
x 1
5. Να αποδείξετε ότι η ευθεία y  x  2 είναι ασύμπτωτη στο  της γραφικής παράστασης της
x 2  3x  1
συνάρτησης f ( x )  .
x 1
ln x ex
6. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x x . Να αποδείξετε ότι η ευθεία y  x  1 είναι
x e 1
ασύμπτωτη στο + της γραφικής παράστασης της f.
[245]
7. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με g( x )  f ( x )  x  e  x . Αν η ευθεία y  x  3 είναι α-
σύμπτωτη της γραφικής παράστασης της f στο +, να βρείτε την ασύμπτωτη της γραφικής πα-
ράστασης της g στο +.
 x 2  1
8. Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g: IR  IR με f ( x )  g 
x2 
 . Αν g(0)  1 , να βρείτε την
 e 
ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της f στο +.
xσυν ( x  1)  ημ( x  1)
9. Έστω οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IR  IR με f ( x )  g ( x )  1 
x2
για κάθε x  0 . Αν f (1)  g(1) και η ευθεία y  2x  1 είναι ασύμπτωτη της Cg στο , να
βρείτε την ασύμπτωτη της Cf στο .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 1, 2, 3 (Α΄ Ομάδας), 1, 2 (B΄ Ομάδας)
Εύρεση ορίων
10. Αν η ευθεία y  4x  1 είναι ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f στο +,
f ( x )  5x
να υπολογίσετε το όριο lim .
x  xf ( x )  4x 2  2x  1
11. Αν η ευθεία y  5x  2 είναι ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f στο ,
( x  3) f ( x )  5x 2  18 x  1
x   5x  1
12. Αν η ευθεία y  2x  5 είναι ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f στο +,
x f ( x )  8x 2  10 x  ημx
x   x 2 f (x )  2x 3  1
αx 2  βx
13. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  με α, β IR. Να βρείτε τα α, β αν γνωρίζετε ότι η ευθεία
x 1
y  3x  1 είναι ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της f στο .
[246]
ln x 2  βx
14. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  με α, β IR. Να βρείτε τα α, β αν γνωρίζετε ότι οι ευ-
xα
θείες x  2 και y  2 είναι ασύμπτωτες της γραφικής παράστασης της f.
De L’ Hospital
15. Να βρεθούν τα όρια:

 π
συν  x  
α) lim  2
β) lim
ln 3 x
x 0 ln( x  1) x 1 ημ ( x  1)
 ημx
ημln x  1
2
ex 1
γ) lim δ) lim
x 0 ημ x x e 1  συν ( x  e)
16. Να βρεθούν τα όρια:

1
( x 1)
x e
α) lim β) lim
x   ln( x  5) x 1 ln( x  1)
x ln(1  x ) ln( x  3)
γ) lim δ) lim
x   e1 x x   3 x


α) lim e x  3x  x 3
x 
  
β) lim ln x 2  1  e  x
x 
 
γ) lim x  ln(  x )
x  

δ) lim e x  ln x
x  
2

18. Να υπολογίσετε τo όριο lim x  1 ln x  1

x 1
19. Αν η συνάρτηση f: IR IR είναι δυο φορές παραγωγίσιμη, να αποδείξετε ότι

f ( x  3h )  f ( x  h )  2f ( x  2h )
lim  f ( x ) .
h 0 h2
[247]
2x  1 2x 2  1
20. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR με 5x   f ( x )  5x  για κάθε x IR.
x x2
α) Να βρείτε τις ασύμπτωτες της γραφικής παράστασης της f.
( x  1) f ( x )  x (1  5x )  ημ 2x
β) Να υπολογίσετε το όριο lim .
x  x (f ( x )  2)  f ( x )  x (3  5x )
21. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR IR με g( x )  x 2  π ( x  1)  ημ( πx ) για κάθε x IR και
f ( x )  4x 1 g(1) x 2  x 2  1 f ( x )  x  2017
lim  . Αν lim  3 και η g είναι παραγωγίσι-
x  4e x  3 3 x   x 2 f ( x )  4 x 3  5x  4
μη στο IR , τότε:
α) να βρείτε την ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της f στο ∞
β) να δείξετε ότι g(1)  1
γ) να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της Cg στο σημείο A(1, g(1)).
22. Δίνεται η παραγωγίσιμη και κοίλη συνάρτηση f : (, α)  IR με α IR, καθώς και η ευθεία
y  2x  5 η οποία είναι ασύμπτωτη της γραφικής παράστασης της f στο .
α) Να βρείτε το όριο lim f ( x  1)  f ( x ) .
x  
β) Να αποδείξετε ότι: f ( x  1)  f ( x )  f ( x )  f ( x )  f ( x  1) για κάθε x  α  1 .

γ) Να προσδιορίσετε το όριο lim f ( x ) .
x  
δ) Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g : IR  IR με g( x )  2( x  3) e x  x 2  4x  2e 2  6 . Να δεί-

ξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f  και g δεν έχουν κανένα κοινό σημείο.
23. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g, h: [0, +∞)  IR με g(x)  f (x  1)  f (x) και

 1 
h ( x )  f ( x 2 )  f ( x 2  1) . Για τη συνάρτηση f ισχύει ότι f (1)  1 και f    f ( x )  0 για
 2f ( x ) 
κάθε x  0 .
α) Να δείξετε ότι f ( x )  x .
β) Να δείξετε ότι η g είναι αντιστρέψιμη και να προσδιορίσετε το σύνολο τιμών της.
γ) Να βρείτε τις ασύμπτωτες της γραφικής παράστασης της συνάρτησης h.
δ) Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της g και η ασύμπτωτη της h έχουν ένα μοναδικό
κοινό σημείο.
[248]
f (x)
24. α) Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:(0, +∞)  IR για την οποία ισχύει ότι lim   IR ,
x 0 x
f ( x )  f ( κx ) f (u )
lim  0 με κ  1 και f ( x )  x 2 lim . Να αποδείξετε ότι η f είναι σταθερή
x 0 x u 0 u
συνάρτηση.
1
β) Δίνεται επιπλέον η παραγωγίσιμη συνάρτηση g:(0, +∞)  IR με g ( x )  x f ( x )  3  και
x
1
g( x )  x   3 για κάθε x  0 , g(1)  2  f (1) και g (1)  0 . Να βρείτε:
x2
i. τον τύπο της f
ii. τις πλάγιες ασύμπτωτες της γραφικής παράστασης της g
2g( x )  ln x  5x
iii. το όριο lim
x  xg ( x )  x 2  ημ 2x
25. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR με f (0)  0 και 3f 2 ( x )f ( x )  f ( x )  1 για κάθε

x IR .
α) Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα συνάρτηση.
γ) Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f έχει ένα μόνο σημείο καμπής.
δ) Να ορίσετε την f 1 .
ε) Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  f ( x )  f 1 ( x ) .
f 1 ( x 0 )
στ) Να αποδείξετε ότι υπάρχει x0(0, 2) ώστε να ισχύει  2.
f (x 0 )
[249]
§ 2.10 ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
Μελέτη συνάρτησης
Με τον όρο μελέτη συνάρτησης εννοούμε:

 την εύρεση του πεδίου ορισμού της
 τη μελέτη της συνάρτησης ως προς τη συνέχεια
 την εύρεση της παραγώγου, όπου ορίζεται
 τη μελέτη της συνάρτησης ως προς τη μονοτονία
 την εύρεση των τοπικών ακροτάτων
 την εύρεση της δεύτερης παραγώγου, όπου ορίζεται
 τη μελέτη της συνάρτησης ως προς τα κοίλα
 την εύρεση των σημείων καμπής
 την εύρεση του πίνακα μεταβολών της συνάρτησης
 την εύρεση του συνόλου τιμών της συνάρτησης
 την εύρεση των ασύμπτωτων (αν υπάρχουν)
 την εύρεση πιθανών συμμετριών (άρτια - περιττή ή περιοδική)
Μετά τη μελέτη της συνάρτησης συνήθως γίνεται η γραφική παράσταση της συνάρτησης.
Ασκήσεις
1. Να γίνει η μελέτη των συναρτήσεων:

x2  x  2
α) f ( x )  β) g( x )  x 4  4x 3  11
x 1
x 2  4x  5
γ) h ( x )  δ) φ( x )  2e x  2  2x  x 2
x2
[250]
§ 3.1 ΑΡΧΙΚΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
Αρχική συνάρτηση
ΟΡΙΣΜΟΣ Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη σε ένα διάστημα Δ. Αρχική συνάρτηση ή

παράγουσα της f στο Δ ονομάζεται κάθε συνάρτηση F που είναι παραγωγί-
σιμη στο Δ και ισχύει:
F( x )  f ( x ) για κάθε xΔ
ΘΕΩΡΗΜΑ
Αν μια συνάρτηση f είναι ορισμένη σε ένα διάστημα Δ και F είναι μια παράγουσα της f στο Δ
τότε:
 όλες οι συναρτήσεις της μορφής G(x)  F(x)  c , cIR είναι παράγουσες της f στο Δ και
 κάθε άλλη παράγουσα G της f στο Δ παίρνει τη μορφή G(x)  F(x)  c , cIR .
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
● Κάθε συνάρτηση της μορφής G(x)  F(x)  c , όπου cIR, είναι μια παράγουσα της f στο Δ, διότι:

G (x )  F(x )  c  F(x )  f (x ) για κάθε xΔ.
● Έστω G μια άλλη παράγουσα της f στο Δ. Τότε για κάθε xΔ ισχύουν F( x )  f ( x ) και
G ( x )  f ( x ) , οπότε G ( x )  F( x ) για κάθε xΔ. Συνεπώς υπάρχει σταθερά c τέτοια ώστε
G(x)  F(x)  c .
    
Παρατήρηση : Αποδεικνύεται ότι κάθε συνεχής συνάρτηση σε διάστημα Δ έχει παράγουσα στο
διάστημα αυτό.
[251]
ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΡΧΙΚΩΝ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ
Οι τύποι του παραπάνω πίνακα ισχύουν σε κάθε διάστημα όπου οι συναρτήσεις έχουν νόημα.
Ιδιότητες : Αν οι συναρτήσεις F και G είναι παράγουσες των συναρτήσεων f και g αντιστοίχως

και ο λ είναι ένας πραγματικός αριθμός τότε:
 η συνάρτηση F  G είναι μια παράγουσα της f  g
 η συνάρτηση λ  F είναι μια παράγουσα της λ  f
[252]
Ασκήσεις
Παράγουσες
1. Να βρεθούν οι παράγουσες των συναρτήσεων:
β) g(x)  σφx  2x , x  0 , π 
1
α) f ( x )  4x 3  συν x  , x0
x2
 π π
γ) h ( x )  5 x  εφx , x    ,  δ) φ( x )  e x συν x  ημx 
 2 2
2. Να βρείτε τη συνάρτηση f για την οποία ισχύει:

 
α) f ( x )  4 x  2 x 2  4x  1 και f (1)  4
 
β) f (x )  6 e 2 x  x e 2 x  x 2  1 
2
και f (0)  1
2x  e x
γ) f ( x )  και f (0)  0
ex  x 2
1
δ) f ( x )  με x  e και f (e 2 )  0
x ln x  1
3. Να βρεθεί η συνάρτηση f αν ισχύει:

α) f ( x )  ημx  f ( x ) για κάθε x IR και f (0)  2
1 3 
β) f ( x )  f ( x )   x  2x  για κάθε x[0, +∞) και f (0)  0
e 2
x

γ) xf ( x )  x 3  3f ( x ) για κάθε x (0, +∞) και f (1)  0
 π π
δ) ημ 2x  f ( x )  2 συν 2x  f ( x )  1 για κάθε x  0 ,  και f    2
 2 4
4. Δίνεται η συνάρτηση f: IR IR . Αν η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο x 0  1 με τιμή 2
και f ( x )  12 x 2  6x  2 , να βρείτε τον τύπο της f.
5. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:(0, +) IR με f (1)  0 . Αν η εφαπτομένη της γραφικής
1  ln x
παράστασης της f σε κάθε σημείο της Α(x, f(x)) έχει κλίση , να βρείτε τον τύπο της f.
x2
[253]
6. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:(0, +) IR της οποίας η γραφική παράσταση διέρχεται
3
από το σημείο Α(1, 5) και έχει εφαπτομένη με κλίση 6x 2   ln x  1 σε κάθε σημείο της
x2
Α(x, f(x)). Να βρείτε τον τύπο της f.
7. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR και F η παράγουσά της με F(0)  0 .

α) Να δείξετε ότι αν η f είναι περιττή τότε η F είναι άρτια.
β) Να δείξετε ότι αν η f είναι άρτια τότε η F είναι περιττή.
8. Μια νέα γεώτρηση εξώρυξης πετρελαίου έχει ρυθμό άντλησης 3x 2  6 x  30 χιλιάδες βαρέλια
στους x πρώτους μήνες λειτουργίας της. Να βρείτε πόσα βαρέλια θα έχουν αντληθεί στον 1ο χρό-
νο λειτουργίας της.
9. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR και μια παράγουσα της F, με F(0)  1 και f ( x )  3x 2 F( x )
για κάθε xIR. Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατά της.
1
10. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR και F μια αρχική της συνάρτηση με f (0)  και
2
2f ( x )F( x )
 e x  x για κάθε xIR. Να βρεθεί ο τύπος της f.
3
3x  1
2
11. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR . Αν F(1  x )  F( x 2 )  1  2x για κάθε xIR , όπου F
είναι μια αρχική συνάρτηση της f, τότε να δείξετε ότι:
α) υπάρχει x0(0, 1) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  0
1 1 1
β) υπάρχουν x1, x2(0, 1) ώστε να ισχύει  
f ( x 1 ) f ( x 2 ) 2
12. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  e x 1  1  λx για κάθε xIR , λIR και
f (x)  x
lim  1 . Αν η f  είναι συνεχής συνάρτηση, τότε:
x 1 x 1
α) να προσδιορίσετε το λ
β) να βρείτε τον τύπο της f.
[254]
ΟΡΙΣΜΕΝΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑ
§ 3.4 – 3.5
ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΣ ΘΕΩΡΗΜΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΜΟΥ
Εμβαδόν παραβολικού χωρίου
Έστω f μια συνεχής συνάρτηση σε ένα διάστημα

[α,β] , με f(x) ≥ 0 για κάθε x ϵ [α,β] και Ω το χωρίο
που ορίζεται από τη γραφική παράσταση της f, τον
άξονα των x και τις ευθείες x = α, x = β.
Για να ορίσουμε το εμβαδόν του χωρίου Ω
εργαζόμαστε ως εξής
● Χωρίζουμε το διάστημα [α, β] σε ν ισομήκη
βα
υποδιαστήματα, μήκους Δx= με τα σημεία
ν
α  x 0  x1  x 2    x ν  β
● Σε κάθε υποδιάστημα [xκ−1 , xκ ] επιλέγουμε αυθαί-
ρετα ένα σημείο ξκ και σχηματίζουμε τα ορθογώνια
που έχουν βάση Δx και ύψη τα f(ξκ). Το άθροισμα των εμβαδών των ορθογωνίων αυτών είναι:
● Yπολογίζουμε το lim S ν .
ν 
Αποδεικνύεται ότι το lim S ν υπάρχει στο IR και είναι ανεξάρτητο από την επιλογή των σημείων ξκ .
ν 
Το όριο αυτό ονομάζεται εμβαδόν του επιπέδου χωρίου Ω και συμβολίζεται με Ε(Ω). Είναι φανερό
ότι Ε(Ω) ≥ 0.
[255]
Η έννοια του ορισμένου ολοκληρώματος
Έστω μια συνάρτηση f συνεχής στο

[α,β].
Με τα σημεία α=x0<x1<x2<…<xν=β
χωρίζουμε το διάστημα [α,β] σε ν
ισομήκη υποδιαστήματα μήκους
βα
Δx= . Στη συνέχεια επιλέγουμε
ν
αυθαίρετα ένα ξκ ϵ [xκ−1 , xκ ] , για κάθε κ ϵ {1,2,...,ν}, και σχηματίζουμε το άθροισμα
ν
το οποίο συμβολίζεται, σύντομα, ως εξής : S ν   f(ξ k ) Δx
κ 1
 ν

Αποδεικνύεται ότι, το lim 
ν  

 f(ξ
κ 1
k ) Δx  (1) υπάρχει στο R και είναι ανεξάρτητο από την επιλογή

των ενδιάμεσων σημείων ξκ.
Το παραπάνω όριο (1) ονομάζεται ορισμένο ολοκλήρωμα της συνεχούς συνάρτησης f από το α στο
β
β, συμβολίζεται με  f(x)dx και διαβάζεται "ολοκλήρωμα της f από το α στο β". Δηλαδή:
α
 ν 
  f(ξ k ) Δx 
β
α f(x)dx = lim
ν  
 κ 1 
Οι αριθμοί α και β ονομάζονται όρια της ολοκλήρωσης. Η έννοια "όρια" εδώ δεν έχει την ίδια έννοια
β
του ορίου του 2ου κεφαλαίου. Στην έκφραση  f(x)dx το γράμμα x είναι μια μεταβλητή και μπορεί
α
β
να αντικατασταθεί με οποιοδήποτε άλλο γράμμα. Έτσι, για παράδειγμα, οι εκφράσεις  f(x)dx ,
α
β
 f(t)dt , συμβολίζουν το ίδιο ορισμένο ολοκλήρωμα και είναι πραγματικός αριθμός, σε αντίθεση με
α
το  f (x)dx που είναι ένα σύνολο συναρτήσεων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι:
β
Αν f(x)0 για κάθε x[α, β], το ολοκλήρωμα  α
f ( x )dx εκφράζει γεωμετρικά το εμβαδόν του
χωρίου που περικλείεται από τη Cf, τον άξονα xx΄ και τις ευθείες x=α και x=β.
[256]
Αν οι συναρτήσεις f, g είναι συνεχείς στο [α, β] και λ, μIR τότε ισχύουν οι παρακάτω ιδιότητες:
β β
●  α
λf ( x )dx =λ  α
f ( x )dx
β β β
●  α
[f ( x )  g( x )]dx =  α
f ( x )dx +  α
g( x )dx
β β β
●  α
[λf ( x )  μg( x )] dx =λ  α
f ( x )dx +μ  α
g( x )dx
Επίσης αν f είναι συνεχής σε διάστημα Δ και α, β, γΔ, τότε ισχύει

β γ β
●  α
f ( x )dx =  α
f ( x )dx +  f (x)dx
γ
Παρατηρήσεις : α) Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο [α, β] και δεν αλλάζει πρόσημο σε αυτό,
β
τότε:  α
f ( x )dx =0  f(x)=0, x[α, β]
α β α
β) Ισχύουν οι σχέσεις:  α
f ( x )dx =0 και  α
f ( x )dx = –  f (x)dx
β
γ) Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής και f(x)0 για κάθε x[α, β], τότε
β β
 f (x)dx 0. Επίσης αν f(x)0 για κάθε x[α, β], τότε 
α α
f ( x )dx 0.
δ) Έστω μια συνάρτηση f είναι συνεχής. Αν f(x)0 για κάθε x[α, β] και η
β
συνάρτηση f δεν είναι παντού μηδέν στο διάστημα αυτό, τότε  α
f ( x )dx >0.
ε) Αν f, g είναι συνεχείς συναρτήσεις στο [α, β] τότε:

β β
f(x)g(x)  α
f ( x )dx   g(x)dx
α
στ) Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο διάστημα [α, β], τότε από το θεώρημα
μέγιστης και ελάχιστης τιμής παρουσιάζει ακρότατα. Έστω m και M αντίστοιχα
η ελάχιστη και η μέγιστη τιμή αντίστοιχα στο [α, β], τότε:
β β β β
m ≤ f(x) ≤M   α
mdx ≤  α
f ( x )dx ≤  α
Mdx  m(β–α) ≤  α
f ( x )dx ≤ Μ(β–α)
[257]
Θεμελιώδες θεώρημα του ολοκληρωτικού λογισμού
ΘΕΩΡΗΜΑ
x
Αν f είναι μια συνεχής συνάρτηση στο Δ και αΔ, τότε η συνάρτηση F(x)=  α
f ( t )dt είναι
παράγουσα της f στο Δ, δηλαδή ισχύει: F( x )  f ( x ) .

g(x)
Αν όμως έχουμε τη συνάρτηση F(x)= 
α
f ( t )dt τότε F( x )  f (g ( x ))  g ( x ) .
ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΣ ΘΕΩΡΗΜΑ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΜΟΥ
Έστω f μια συνεχής συνάρτηση σε ένα διάστημα [α, β]. Αν G είναι μια παράγουσα της f στο
β
[α, β], τότε:  f (x)dx =G(β)–G(α)
α
ΑΠΟΔΕΙΞΗ
x
Σύμφωνα με το προηγούμενο θεώρημα η F(x)=  f (t )dt
α
είναι μια παράγουσα της f στο [α, β]. Επειδή
και η G είναι μια παράγουσα της f στο [α, β], θα υπάρχει cIR τέτοιο ώστε G(x)=F(x)+c (1).
α
Από την (1) για x=α προκύπτει ότι: G(α)=F(α)+c=  f (t )dt +c=c,
α
οπότε c=G(α).
Επομένως G(x)=F(x)+G(α).
β
Για x=β έχουμε: G(β)=F(β)+G(α)=  f (t )dt +G(α)
α
β β
Δηλαδή: G(β)=  f (t )dt +G(α)   f (t )dt =G(β)−G(α)
α α
    
[258]
Μέθοδοι ολοκλήρωσης
 Κατά παράγοντες ολοκλήρωση:
 f (x)g (x)dx = f (x)g(x) α –  f (x)g(x)dx

β β β
όπου f΄, g΄ είναι συνεχείς συναρτήσεις στο [α, β]
α α
Παρατήρηση: Η ολοκλήρωση κατά παράγοντες μία ή περισσότερες φορές στον υπολογισμό ενός
ολοκληρώματος Ι εμφανίζει σε ορισμένες περιπτώσεις ξανά το ολοκλήρωμα Ι. Προκύπτει έτσι μια
σχέση της μορφής Ι=Α(x)+λΙ με λ1. Λύνοντας ως προς Ι, υπολογίζουμε το ζητούμενο ολοκλήρωμα,
χωρίς βέβαια να παραλείπουμε τη σταθερά c.
Με τον παραπάνω τρόπο υπολογίζονται ολοκληρώματα της μορφής:
λ λ λ
 Ι=  κ
P( x )e αx dx  Ι=  κ
P( x )ημ (αx  β)dx  Ι=  κ
P( x )συν (αx  β)dx
λ λ λ
 Ι=  κ
P( x ) ln( αx  β)dx  Ι=  κ
e αx β ημ ( γx  δ)dx  Ι=  κ
e αx β συν ( γx  δ)dx
λ P( x ) λ P( x )
● Ι=  κ ημ (αx  β)
2
● Ι=  κ συν (αx  β)
2
 Ολοκλήρωση με αντικατάσταση:
β u2
 α
f (g( x )) g ( x )dx  
u1
f (u )du
όπου f, g  είναι συνεχείς συναρτήσεις, u=g(x), du  g ( x )dx και u1=g(α), u2=g(β)
Παρατηρήσεις : α) Αν θέλουμε να υπολογίσουμε ένα ολοκλήρωμα που περιέχει κάποιον

τριγωνομετρικό αριθμό τότε:
 αν στο ολοκλήρωμα υπάρχει το ημx υψωμένο σε περιττό εκθέτη, θέτουμε
u=συνx
 αν στο ολοκλήρωμα υπάρχει το συνx υψωμένο σε περιττό εκθέτη, θέτουμε
u=ημx
 αν στο ολοκλήρωμα υπάρχουν και το ημx και το συνx υψωμένα σε άρτιους
εκθέτες, θέτουμε u=εφx ή χρησιμοποιούμε τύπους αποτετραγωνισμού.
β) Αν σε ένα ολοκλήρωμα υπάρχει ρίζα της μορφής αx  β τότε θέτουμε u=
αx  β . Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η αντικατάσταση μας βοηθάει όταν το

υπόριζο είναι πολυώνυμο 1ου βαθμού.
γ) Αν σε ένα ολοκλήρωμα υπάρχει συνάρτηση f(ex), τότε θέτουμε u=ex. Ομοίως
αν έχουμε σε ένα ολοκλήρωμα συνάρτηση f(lnx), θέτουμε u=lnx.
λ P( x )
δ) Αν θέλουμε να υπολογίσουμε ένα ολοκλήρωμα της μορφής Ι=  κ Q( x )
dx ,
δηλαδή μιας ρητής συνάρτησης, τότε διακρίνουμε τις περιπτώσεις:
[259]
 Ο βαθμός του P(x) είναι μικρότερος του βαθμού του Q(x)
i. Αν το P(x) μπορεί να πάρει τη μορφή P(x)=γQ΄(x), τότε
λ Q( x )
Ι= α  κ Q( x )
dx = α ln|Q(x)|+c
ii. Αν το P(x) δεν παίρνει την παραπάνω μορφή, τότε αναλύουμε το Q(x) σε
γινόμενο παραγόντων της μορφής αx+β ή (x–ρ)ν ή αx2+βx+γ ή
P( x )
(αx2+βx+γ)μ με Δ=β2–4αγ<0 (μ, νΝ*). Στη συνέχεια το κλάσμα
Q( x )
αναλύεται σε άθροισμα κλασμάτων με βάση τα παρακάτω:
A
 σε κάθε παράγοντα της μορφής αx+β αντιστοιχεί ένα κλάσμα
αx  β
 σε κάθε παράγοντα της μορφής (x–ρ)ν αντιστοιχεί το άθροισμα
A1 A2 Aν
 
x  ρ ( x  ρ) 2
( x  ρ) ν
 σε κάθε παράγοντα της μορφής αx2+βx+γ αντιστοιχεί ένα κλάσμα
Αx  B
αx 2  βx  γ
 σε κάθε παράγοντα της μορφής (αx2+βx+γ)μ αντιστοιχεί το άθροισμα
Α 1 x  B1 Α 2 x  B2 Α μ x  Bμ
 
αx 2  βx  γ (αx 2  βx  γ) 2 (αx 2  βx  γ) μ
 Ο βαθμός του P(x) είναι μεγαλύτερος ή ίσος του βαθμού του Q(x)
Σε αυτήν την περίπτωση εκτελούμε τη διαίρεση και ακολουθούμε τις
διαδικασίες που περιγράψαμε παραπάνω.
ε) Αν θέλουμε να δείξουμε μια ισότητα μεταξύ δυο ολοκληρωμάτων Ι1 και Ι2 τότε:

 Αν στο Ι1 έχουμε f(ημx) και στο Ι2 g(ημx), θα θέτουμε u=π–x.
 Αν στο Ι1 έχουμε f(συνx) και στο Ι2 g(συνx), θα θέτουμε u=2π–x.

π
 Αν στο Ι1 έχουμε f(ημx) και στο Ι2 g(συνx), θα θέτουμε u= –x.
2
 Αν στο Ι1 έχουμε f(x) και στο Ι2 f(x–κ), θα θέτουμε u=κ–x.
 Αν στα Ι1, Ι2 έχουμε την ίδια συνάρτηση f(x), τότε η άσκηση θα μας δίνει μια
σχέση που θα συνδέει f(x) και f(κ–x), οπότε θα θέσουμε u=κ–x.
στ) Μια σημαντική αντικατάσταση που πολλές φορές διευκολύνει τον υπολογι-
β
σμό του ολοκληρώματος Ι=  f (x)dx
α
είναι η x=α+β–u. Όταν τα όρια α και β εί-
ναι αντίθετοι αριθμοί, βοηθάει στον υπολογισμό η αντικατάσταση x=–u. Επειδή

x=α+β–u, προκύπτει ότι dx=–du. Αν x=α τότε u=β κι αν x=β τότε u=α οπότε:
β α β β
Ι=  f (x)dx =  f (α  β  u)  (du )   f (α  β  u) du   f (α  β  x) dx
α β α α
[260]
h(x)
ζ) Τα όρια lim
x   
g(x)
f ( t )dt για να υπολογιστούν χρειάζεται η μονοτονία της f και
κριτήριο παρεμβολής.
Ασκήσεις
Εύρεση ορισμένου ολοκληρώματος με αρχική συνάρτηση
β β δ
1. Αν  α
f ( x )dx  1 ,  γ
f ( x )dx  3 και  α
f ( x )dx  2 με α, β, γ, δ IR, να υπολογίσετε τα ολο-
κληρώματα:
γ γ
α) 
β
f ( x )dx β)  α
f ( x )dx
δ δ
γ)  f (x)dx
β
δ)  f (x)dx
γ
2. Να υπολογίσετε τα ολοκληρώματα:
π π
 1 1
 3συν x  ημx dx
1
α)
0
2 β)  π
6
3 


 συν 2 x  ημ 2 x  π  dx

α) 
1  x
 1 x 
 e 1  ημe  x  dx
x

0  e 
1  x 1  π 
β)  0
 3 ln 3  συν  π  2 x    π ln 2  2 x  dx
  2 
 4 3x  
4 4 

1 3
α)  3x  2  dx β) 2
e  e x x 3e  e x dx
2  x  0
e 1 2x π ημx  e x
γ)  0 x 1
2
dx δ)  e0 x
 συν x  1 
2
dx
[261]
 12  dx
2 2
α)  0
3x x  1 dx β)
0
x 2  3x  2  2 x  3
6. Να προσδιορίσετε την τιμή του πραγματικού αριθμού α, έτσι ώστε να ισχύει η σχέση:
0 3x 2  5  ημ 2 x α συν 2 x
α x2  2
dx  0 x2  2
dx  6 .
 1) 2
α (x
7. Να βρείτε το αIR αν γνωρίζετε ότι  dx  1  ln 2 .
0 x2 1
8.
β γ β
 γ
f ( t )g( x ) dx  dt .
Αν  α
f ( x ) dx  2 και  β
g( x ) dx  3 , να υπολογίσετε το   α

 β 
f ( x )  f ( t ) dt  dx  4
β β β
9. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:IR IR με    f ( x ) dx  4 . Να υπολογί-
α  α  α
β
σετε το ολοκλήρωμα  α
f ( x ) dx .
π π
ημx συν x
10. Δίνονται τα ολοκληρώματα Ι1   3 dx και Ι 2   3 dx .
0 ημx  συν x 0 ημx  συν x
Να υπολογίσετε τα ολοκληρώματα:
α) I1  I 2 β) I 2  I1
γ) I1 δ) I 2
11. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β]IR με f ( x )  f 2 ( x )  4 για κάθε x[α, β]. Αν
β
f (α)  f (β)  0 , να υπολογίσετε το ολοκλήρωμα  α
f ( x ) dx .
β
12. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:[α, β]IR . Αν  α
f 2 ν ( x ) dx  0 τότε να δείξετε ότι f ( x )  0
για κάθε x[α, β].
β
13. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  0 για κάθε x IR. Αν  α
f 2 ν ( x ) dx  0 τότε
να δείξετε ότι α  β .
[262]
14. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής με f ( x )  0 για κάθε xIR και α, β, γ, δ IR με α  β  γ  δ ,
να αποδείξετε ότι:
δ γ α δ
α)  α
f ( x )dx  
β
f ( x )dx β)  β
f ( x )dx   γ
f ( x )dx
Εύρεση ορισμένου ολοκληρώματος με ολοκλήρωση κατά παράγοντες

π
π
α)  0
8 16 x ημ 4x dx β)  0
x 2 συν 2x dx

π
1 x
1
α)  π
4
3
ημ 2 x
dx β)  0
2 ln( 2x  4x 2  1) dx
α) 
1
0

e 2 x x 2  x  1 dx  β) 
0
1
e  x x  1 dx
 9x 
e 2
ln x  2 dx
e
  1 ln x dx
2
α) β)
3 1
 4x 
e x2 1 x e
  1 ln x dx
3
γ) ln x dx δ)
1 x 1
19.
e
Να υπολογίσετε τα ολοκλήρωμα 1
συν (ln x ) dx .
20. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f με 4f 3 ( x )  2f ( x )  6x για κάθε xIR . Να υπολογίσετε

1
το ολοκλήρωμα  0
f ( x ) dx
21. Δίνεται συνάρτηση f με συνεχή δεύτερη παράγωγο, για την οποία ισχύει ότι f ( π)  3 και
π
 f (x)  f (x)συν x dx  2 .
π
2
Nα βρείτε το f ( π) .
[263]
22. Δίνεται συνάρτηση f με συνεχή δεύτερη παράγωγο, για την οποία ισχύει ότι f (1)  f (1) και
1
 0
xf ( x ) dx  1 . Nα δείξετε ότι το f (0)  1 .
23. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: [α, β] IR με f (α)  f (β)  g (α)  g (β)  1 και συνεχή δεύτερη
παράγωγο. Να δείξετε ότι υπάρχουν ξ1, ξ2(α, β) ώστε να ισχύει η σχέση
 f (x)g(x)  f (x)g(x) dx  (β  α)   f (ξ )  g(ξ )  .

β
1 2
α
Εύρεση ορισμένου ολοκληρώματος με αντικατάσταση

x 1
3 e 1

3
α)
1 x 1
dx β)  0
x2 x  1 dx
6 x 1 6
γ) 1 x3
dx δ) 
1
x x 2  3 dx

e3 ln x 1 2e x
α) 
1
x ln 2 x  1
dx β)  0
2e x  1
dx
e2 ln( x  2) eπ συν (ln x )

γ)  1 ( x  2) 2
dx δ) 
1 x
dx

π π
α)  ημ xdx β)  (ημx  ημ 2 x ) συν x dx
3 5 2
0 0
π
2π 2ημx συν x
γ)  (συν x  ημ x ) ημxdx δ) 
2 4 6 dx
π 0 1  ημ 2 x

π π
α)  εφ x dx β)  εφ 3 x dx
4 2 6
0 0
π π
γ)  ημ x dx δ)  ημ 5 xσυν 3 x dx
2 4 2
0 0
[264]
π π
ε)  εφx  εφ x dx στ)  σφ x  σφ 4 x dx 
4 3 2 2
π
0
4

π π
1 1
α)  0
4
συν 4 x
dx β)  π
2
ημ 6 x
dx
4
29. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [α, α] IR .

α
α) Αν η f είναι περιττή, να δείξετε ότι  α
f ( x ) dx  0 .
α α
β) Αν η f είναι άρτια, να δείξετε ότι  α 
f ( x ) dx  2 f ( x ) dx .
0
30. Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής και άρτια στο [–α, α], να δείξετε ότι :
αf (x) 1 α
α e  x  1
dx 
2 α
f ( x )dx .
31. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: IR IR με f (x  1)  f (x  1)  4x για κάθε xIR . Να

2 0
αποδείξετε ότι  1
f ( x ) dx  2  
1
f ( x ) dx .
7x 6  1
32. Δίνεται η συνάρτηση f(x)= .
6x  1
α) Να αποδείξετε ότι f ( x )  f ( x )  7 x 6  1 για κάθε xIR.
1
β) Να υπολογίσετε το ολοκλήρωμα Ι=  1
f ( x )dx .
β β
33. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [α, β] IR . Να δείξετε ότι α
f (α  β  x ) dx   f (x) dx .
α
Ολοκληρώματα ρητών συναρτήσεων

2 3x 5  2x 3  4 e 2x 3  3x 2  x
α) 
1 x3
dx β)  1 x2
dx
[265]
35. Να προσδιορίσετε τα ολοκληρώματα:
2 3x  10 10 2  4x
α)  1 x  6x  8
2
β)  3 x  2x 2  x  2
3
dx

0 2x 3  4x 2  26 x  4 2 x2  5
α)  2 x 2  2x  11
dx β)  0 x2  4
dx
4 2 x 3  6 x 2  5x  3 0 x4  x2 1
γ)  3 x 2  3x  2
dx δ)  1 x2  x  2
dx
37. Να υπολογίσετε το ολοκληρώματα:

π
6 2

1
α)  0 e 3
x
dx β) π
3
ημx
dx
6
Ολοκλήρωμα συνάρτησης πολλαπλού τύπου
4x 3  x  1, x0
38.
1
Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x
e  ln(1  x ) , x  0
. Να υπολογίσετε το  1
f ( x ) dx .
e x ημx , x0 π

39. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   2 . Να υπολογίσετε το  2 f ( x ) dx .
3x  2x , x0 1
Ολοκλήρωμα αντίστροφης συνάρτησης
40. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  x 3  2x  1 .

2
β) Να υπολογίσετε το ολοκλήρωμα  1
f 1 ( x ) dx .
41. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln x  x  x 3  1 .

α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε το σύνολο τιμών της.
e e3
β) Να υπολογίσετε το ολοκλήρωμα 
1
f 1 ( x ) dx .
[266]
42. Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  e  x  συνπ x  πx  π .
2 π
β) Να υπολογίσετε το ολοκλήρωμα  1
e
1
f 1 ( x ) dx .
43. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f με f 3 ( x )  f ( x )  2x για κάθε xIR .

γ) Να ορίσετε την f 1 .
1
δ) Να υπολογίσετε το ολοκλήρωμα  0
f ( x ) dx .
Ανισότητες
44. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 2  16

3
β) Να αποδείξετε ότι 12   0
f ( x )dx  15 .
45. Δίνεται η συνάρτηση f (x )  x  1  x ln x

3 1 1
β) Να αποδείξετε ότι 1 x x
dx  1  2 .
e
46. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  ημ 3 x  3ημx με x(0, π)

β) Για κάθε α(0, π1), να αποδείξετε ότι υπάρχει ξ(α, α+1) ώστε να ισχύει η σχέση:
α 1
 α
ημ 3 x dx  3ημξ  2 .
47. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [0, 2] IR με f (0)  f (2)  2 . H f είναι κυρτή.
α) Να αποδείξετε ότι υπάρχει x0(0, 2) ώστε το f ( x 0 )  0 .
β) Αν f x 0   1 , να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
2 2 1
γ) Να αποδείξετε ότι 2  0
f ( x ) dx  0 f (x)
dx  8 .
[267]
48. Δίνεται η συνάρτηση παραγωγίσιμη συνάρτηση f: [0, +∞)IR με lim f ( x )   και

x  
e 2f ( x )  f ( x )  e 2 x για κάθε x[0, +∞). Δίνεται επίσης η συνάρτηση g με τύπο g( x )  e 2 x  x .

α) Να μελετήσετε την g ως προς τη μονοτονία.
4
δ) Να αποδείξετε ότι f ( x )  x για κάθε x  0 και στη συνέχεια να δείξετε ότι  f (x)dx  6 .
2
ε) Να βρείτε την αντίστροφη συνάρτηση της f.

στ) Να μελετήσετε την f 1 ως προς τη μονοτονία της.
2
ζ) Να δείξετε ότι:  0
f 1 ( x )dx  ln( e 2  1) .
2x
49. Δίνεται η συνάρτηση f(x)= , x[2, 2].
x  2x  4
2

β) Να δείξετε ότι για κάθε x[2, 2] η f αντιστρέφεται.
1
2 4
γ) Αν η f 1 είναι συνεχής, να δείξετε ότι  2
f ( x )dx   3 f 1 ( x )dx
1
 .
3
2 ημx 7
δ) Να δείξετε ότι 1 f (x)
dx   2 ln 2 .
4
50. Δίνεται μια κυρτή συνάρτηση f:[0, π] IR με f  συνεχή, για την οποία ισχύει ότι f ( π)  1 και
π
 f (x)  f (x) ημxdx  2 .
0
β) Να δείξετε ότι υπάρχει ξ(0, π) ώστε f (ξ )  0 .
1
γ) Αν f (ξ )  , να βρείτε το σύνολο τιμών της f.
2
π2 π π 1
δ) Να αποδείξετε ότι
2
  0
f ( x ) dx   0 f (x)
dx  8 .
ε) Να δείξετε ότι υπάρχει x0(0, π) ώστε να ισχύει f ( x 0 )  f ( x 0 )  1 .
[268]
§ 3.7 ΕΜΒΑΔΟΝ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Εμβαδόν επίπεδου χωρίου
Έστω f συνεχής συνάρτηση στο διάστημα [α, β]. Από τη γεωμετρική ερμηνεία του ορισμένου ολο-
κληρώματος προκύπτει ότι το εμβαδόν που περικλείεται μεταξύ της Cf, του άξονα xx΄ και των ευ-
β
θειών με εξισώσεις x=α και x=β δίνεται από τη σχέση Ε=  α
| f ( x ) | dx .
Εμβαδόν χωρίου που περικλείεται από τη Cf, τον xx΄ και τις
ευθείες x=α, x=β
Για τον υπολογισμό του χωρίου που περικλείεται μεταξύ της Cf, του άξονα xx΄ και των ευθειών με
εξισώσεις x=α και x=β ακολουθούμε τα παρακάτω βήματα:
 Λύνουμε την εξίσωση f(x) = 0, x(α, β). Ας υποθέσουμε ότι x1, x2, …, xν είναι οι ρίζες της.
 Κατασκευάζουμε τον πίνακα προσήμων της f.
x1 x2 β
 Υπολογίζουμε τα ολοκληρώματα: Ι1= α
f ( x )dx , Ι2=  x1
f ( x )dx , …, Ιν+1=  xν
f ( x )dx
 Βρίσκουμε το εμβαδόν του χωρίου: Ε=|Ι1|+|Ι2|+…+|Ιν|
Εμβαδόν χωρίου που περικλείεται από τη Cf και τον xx΄
Για τον υπολογισμό του χωρίου που περικλείεται μεταξύ της Cf και του άξονα xx΄ ακολουθούμε τα
παρακάτω βήματα:
 Λύνουμε την εξίσωση f(x)=0, x(α, β). Ας υποθέσουμε ότι x1, x2, …, xν είναι οι ρίζες της.
 Κατασκευάζουμε τον πίνακα προσήμων της f.
x2 x3 xν
 Υπολογίζουμε τα ολοκληρώματα: Ι1=  x1
f ( x )dx , Ι2=  x2
f ( x )dx , …, Ιν–1= 
x ν 1
f ( x )dx
 Βρίσκουμε το εμβαδόν του χωρίου: Ε=|Ι1|+|Ι2|+…+|Ιν–1|
[269]
Εμβαδόν χωρίου μεταξύ της Cf, της Cg και των ευθείών x=α, x=β
Έστω δυο συναρτήσεις f και g, συνεχείς στο διάστημα [α,β] με f(x) ≥ g(x) ≥ 0 για κάθε x ϵ [α,β] και
Ω το χωρίο που περικλείεται από τις γραφικές παραστάσεις των f, g και τις ευθείες x = α και x = β .
Παρατηρούμε ότι
Επομένως,
Η προηγούμενη σχέση βρέθηκε με την προϋπόθεση ότι :

(i) f(x) ≥ g(x) για κάθε x ϵ [α,β] και
(ii) οι f, g είναι μη αρνητικές στο [α,β].
Θα αποδείξουμε, τώρα, ότι η σχέση για το εμβαδόν του χωρίου μεταξύ των γραφικών παραστάσεων
των συναρτήσεων f και g ισχύει και χωρίς την υπόθεση (ii). Πράγματι, επειδή οι συναρτήσεις f , g
είναι συνεχείς στο [α,β] , θα υπάρχει αριθμός c ϵ R τέτοιος ώστε f(x) + c ≥ g(x) + c ≥ 0, για κάθε
x[α,β]. Είναι φανερό ότι το χωρίο Ω έχει το ίδιο εμβαδόν με το χωρίο Ωʹ .
[270]
Επομένως, σύμφωνα με τον τύπο (1), έχουμε :
Άρα,
Συνεπώς για τον υπολογισμό του χωρίου που περικλείεται μεταξύ της Cf , της Cg και των ευθειών
x=α και x=β ακολουθούμε τα παρακάτω βήματα:
 Λύνουμε την εξίσωση f(x)=g(x), x(α, β). Ας υποθέσουμε ότι x1, x2, …, xν είναι ρίζες της.
 Κατασκευάζουμε τον πίνακα προσήμων της h(x)=f(x)–g(x).
x1 x2 β
 Υπολογίζουμε τα ολοκληρώματα: Ι1= 
α
h ( x )dx , Ι2= 
x1
h ( x )dx , …, Ιν+1= 
xν
h ( x )dx
 Βρίσκουμε το εμβαδόν του χωρίου: Ε=|Ι1|+|Ι2|+…+|Ιν–1|
Παρατήρηση : Αν δίνεται η εξίσωση μιας μόνο από τις κατακόρυφες ευθείες που σχηματίζουν το
χωρίο που θέλουμε να υπολογίσουμε το εμβαδόν του, έστω η x=α, τότε η άλλη είναι
x=ρ (όπου ρ είναι η μοναδική ρίζα της εξίσωσης f(x)=g(x) με xDfDg). Δηλαδή:
ρ
Ε= 
α
h ( x )dx .
Ασκήσεις
Υπολογισμός εμβαδού χωρίου μεταξύ Cf και xx΄
1. Να υπολογιστεί το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται μεταξύ της γραφικής παράστασης της
συνάρτησης f, τον άξονα xx΄ και τις ευθείες x = α και x = β όταν:
α) f ( x )  3x 2  4x  1 , α  2 , β  3
β) f ( x )  e x  x  1 , α  1 , β  1
γ) f ( x )  ln x  4x 3 , α  1 , β  e
x
δ) f (x)   1 , α  1 , β  1
ex
ε) f (x)  x  x x , α  1 , β  9
[271]
2. Να βρείτε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση της συνάρτησης
f, τον άξονα xx  και τις ευθείες x  α και x  β σε καθεμιά από τις παρακάτω περιπτώσεις:
α) f ( x )  x 3  x , α  0 , β  2
β) f ( x )  x 2  5x  4 , α  2 , β  1
γ) f ( x)  xσυν x , α  0 , β  π
π π
δ) f ( x )  συν 2 x ημx , α   , β
2 3
x 1
ε) f (x)  e  e , α  1, β  3
3. Να υπολογίσετε το εμβαδόν που περικλείεται μεταξύ της γραφικής παράστασης της συνάρτησης
f, του άξονα xx  και της ευθείας x  α σε καθεμιά από τις παρακάτω περιπτώσεις:
α) f ( x )  x  1 e x  ln x , α2
β) f ( x )  x 2 ln x , α2
γ) f ( x )  ( x  2) e x και α  0
δ) f ( x )  ln( x 2  1) και α  1
4. Να υπολογιστεί το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από την γραφική παράσταση της
συνάρτησης f και τον άξονα xx΄, όταν:
α) f ( x )  x 4  6x 3  13 x 2  12 x  4
β) f ( x )   x 2  2x  3
γ) f ( x )  x 3  x
5. Να υπολογίσετε το εμβαδόν που περικλείεται μεταξύ της γραφικής παράστασης της συνάρτησης
f και του άξονα xx  σε καθεμιά από τις παρακάτω περιπτώσεις:
x2 1
α) f ( x )  x 2  4x  3 β) f ( x ) 
ex
γ) f ( x )  x  3 ln x
2
δ) f ( x ) 
2x  3 ln( x 2  3x  3)
x 2  3x  3
6. Να βρείτε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση της συνάρτησης
f ( x )  e x 1  x 3  2 και τους άξονες xx  και yy  .
ln x  x , x 1
( x  1)  x , x 1
2
[272]
β) Να βρεθεί το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται μεταξύ της γραφικής παράστασης της f,
του άξονα xx  καθώς και τις ευθείες x  0 και x  2 .
9 x 2 ln x , x  0
8. Δίνεται η συνάρτηση f(x)= 
0, x0
β) Να βρεθεί το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται μεταξύ της γραφικής παράστασης της f
και του άξονα xx  .
Υπολογισμός εμβαδού χωρίου μεταξύ Cf και Cg
9. Να βρείτε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τις γραφικές παραστάσεις των συναρτή-
σεων f και g, τον άξονα xx  και τις ευθείες x  α και x  β σε καθεμιά από τις παρακάτω περι-
πτώσεις:
α) f ( x )  x ln x  x 2 , g(x)  1  ln x , α  1 , β  e
β) f ( x )  x 2 e x , g( x )  ημx , α   π , β  0
10. Να βρείτε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τις γραφικές παραστάσεις των
συναρτήσεων f, g σε καθεμιά από τις παρακάτω περιπτώσεις:
α) f ( x )  x 3  x και g( x )  x 2  1
β) f ( x )  ln 2 x και g(x)  ln x
11. Να βρείτε το εμβαδόν του χωρίου που σχηματίζεται από τη γραφική παράσταση της συνάρτη-
σης f ( x )  x 3  2x  1 και την ευθεία y  2x  1 .
12. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  3  2x  x 2 .

α) Να δείξετε ότι η f είναι κοίλη.
β) Να βρείτε την εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της f στο σημείο Α(2, f(2)).
γ) Να υπολογίσετε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση της f,
την εφαπτομένη που βρήκατε στο β΄ ερώτημα και τον άξονα xx  .
13. Δίνονται οι συναρτήσεις f ( x )  9  x 2 και g( x )   x 2  8x  15 .

α) Να βρείτε την κοινή εφαπτομένη των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και g.
β) Να υπολογίσετε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται μεταξύ των γραφικών παραστάσεων
[273]
των συναρτήσεων f, g και της κοινής τους εφαπτομένης.
14. Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με f ( x )  x  2 e x  x  2 και g( x )  x 2  3x .

α) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και να υπολογίσετε το f (0) .
β) Να μελετήσετε την g ως προς τη μονοτονία, τα ακρότατα και την κυρτότητά της.
γ) Να υπολογίσετε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τις γραφικές παραστάσεις των
συναρτήσεων f, g και την ευθεία y  4 .
15. Το χωρίο που περικλείεται μεταξύ της γραφικής παράστασης της συνάρτησης f ( x )  5x 4  1
και της ευθείας με εξίσωση y  6 , χωρίζεται από την ευθεία y  5α 4  1 , σε δυο ισοδύναμα χω-
ρία. Να υπολογίσετε το α.
16. Να υπολογίσετε το εμβαδόν του γραμμοσκιασμένου χωρίου του παρακάτω σχήματος.
Εμβαδόν αντίστροφης συνάρτησης
17. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x  e x 1 .

α) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε το πεδίο ορισμού της f 1 .
β) Να υπολογίσετε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται μεταξύ των γραφικών παραστάσεων
των συναρτήσεων f και f 1 καθώς και τις ευθείες x  0 και x  e .
[274]
18. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )  x 3  x 2  x .
β) Να βρείτε τα σημεία τομής της γραφικής παράστασης της f με την ευθεία y  x
γ) Να υπολογίσετε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται μεταξύ των γραφικών παραστάσεων
των συναρτήσεων f και f 1 .
19. Δίνεται η συνάρτηση f:IR  IR με f ( x )  x  ln( x 2  1) .

β) Να βρείτε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση της f, τον xx 
και τις ευθείες x  1 , x  1 .
20. Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IR IR για τις οποίες γνωρίζουμε ότι:
 f (1)  0  f (1)
 lim

f (x) x   x
 IR

x 0 x
 η εξίσωση f ( x )  0 έχει μοναδική λύση
 g ( x )  f ( x ) για κάθε x IR
 x 2

 1 g( x )  0 για κάθε x IR
β) Να μελετήσετε την g ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατά της.
γ) Να λύσετε την εξίσωση g( x )  0 .
δ) Αν x1, x2 είναι οι λύσεις της εξίσωσης g( x )  0 , να βρείτε τις εξισώσεις των ευθειών ε1 και ε2
που εφάπτονται στη γραφική παράστασης της g στα σημεία Α(x1, g(x1)) και Β(x2, g(x2)) αντι-
στοιχα, αν γνωρίζετε ότι τέμνονται κάθετα σε σημείο του άξονα yy  .
1 1
ε) Αν συνάρτηση f είναι περιττή, η g κυρτή και ισχύει ότι  0
xf ( x ) dx 
5
, να προσδιορίσετε
το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση της g και τις ευθείες ε1 και
ε2.
21. Δίνεται η δυο φορές παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR με f ( x )  f ( x )  2e x για κάθε xIR,
f (0)  0 και f (0)  1 .
α) Να αποδείξετε ότι f ( x )  xe x .
β) Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία, τα ακρότατα, την κυρτότητα και τα σημεία
[275]
καμπής.
γ) Να βρείτε το πλήθος των λύσεων της εξίσωσης f ( x )  α , για τις διάφορες τιμές του αIR.
δ) Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο σημείο
Α(1, f(1)).
ε) Για τις τιμές του α που η εξίσωση f ( x )  α έχει μοναδική λύση, να αποδείξετε ότι ισχύει η
α 1
σχέση:  α
f ( x )dx  α  e α
στ) Να υπολογίσετε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση της f,
την εφαπτομένη της f στο σημείο Α(1, f(1)) και τον άξονα yy  .
 x
 e x 1 , x 1
22. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   2
 ln x  1 , x  1
 x
β) Να βρείτε την παράγωγο της f.
δ) Να βρείτε τις ασύμπτωτες της γραφικής παράστασης της f.
ε) Να υπολογίσετε το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται μεταξύ της γραφικής παράστασης
της f, της οριζόντιας ασύμπτωτης της f και των ευθειών με εξισώσεις x= 1 και x=e.
23. Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f: IR IR με f 3 ( x )  2017 e  f ( x )  x 3  x  2017 για κάθε

x IR και f (0)  0 . Η f είναι κυρτή.
x
β) Να αποδείξετε ότι  f ( x )  x f ( x ) για κάθε x  0 .
2017
γ) Αν Ε είναι το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση της f, τον
1 2 f ( 2)
οριζόντιο άξονα και τις ευθείες x  0 και x  2 , να αποδείξετε ότι E .
2017 2
[276]
[277]
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΗ ΥΛΗ: § 1.1 – § 1.3
ΔΙΑΡΚΕΙΑ 45 min
ΘΕΜΑ Α : Δίνεται η συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α= (0, +) και σύνολο τιμών το
f (A)  0 ,    . Αν ισχύει η σχέση 2f 5 ( x )  ln f ( x )  2  x για κάθε x (0, +)
τότε:
Α1. να δείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (0, +) Μονάδες 20
1
Α2. να ορίσετε την f Μονάδες 15
Α3. να λύσετε την εξίσωση: f 2  ln x   f 2x 5   Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β : Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: IR  IR με gg( x )   4x και f g ( x )   8f ( x ) για κάθε

x IR. Δίνεται επιπλέον ότι η f είναι γνησίως μονότονη συνάρτηση και f (1)  1 .
Β1. Να δείξετε ότι f (0)  0 . Μονάδες 15
Β2. Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία της. Μονάδες 10
Β3. Να δείξετε ότι η f  f γνησίως αύξουσα συνάρτηση. Μονάδες 10
1
Β4. Να λύσετε την ανίσωση: f ( x )  f ( x ) . Μονάδες 15
[278]
ΘΕΜΑ Α : Να εξετάσετε αν είναι σωστή ή λάθος καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:
α) Ισχύει gof = fog για τυχαίες συναρτήσεις f και g Σωστό  Λάθος 
β) Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 είναι συμμετρικές ως προς τον
άξονα xx΄. Σωστό  Λάθος 
γ) Αν η συνάρτηση f είναι 1-1 στο IR, τότε κάθε οριζόντια ευθεία τέμνει τη γραφική
της παράσταση το πολύ σε ένα σημείο. Σωστό  Λάθος 
δ) Αν η f+g είναι γνησίως αύξουσα τότε και οι f, g είναι επίσης γνησίως αύξουσες.
Σωστό  Λάθος 
ε) Αν μια συνάρτηση f: IR  IR είναι γνησίως μονότονη και ισχύει ότι f(3)>f(2), τότε η
f είναι γνησίως αύξουσα. Σωστό  Λάθος 
Μονάδες 5x5=25
ΘΕΜΑ Β : Έστω f:IR  IR γνησίως μονότονη συνάρτηση στο IR της οποίας η γραφική παράσταση
διέρχεται από τα σημεία Α(4, 2) και Β(5, 10).
Β1. Δείξτε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα στο IR . Μονάδες 10
–1
Β2. Λύστε την ανίσωση f(1+f (x +x))<10, xIR .
2
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Γ : Θεωρούμε τις συναρτήσεις f, g: (0, + ∞)  IR με g(x)  ln x  x  1 . Αν για κάθε

x(0, + ∞) ισχύει ότι f 5 ( x )  f 3 ( x )  f ( x )  g( x ) , τότε:
Γ1. Να μελετήσετε τη g ως προς τη μονοτονία. Μονάδες 10
Γ2. Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα. Μονάδες 10
Γ3. Να αποδείξετε ότι f (1) = 0. Μονάδες 10
Γ4. Να προσδιορίσετε για ποιες τιμές του x(0, + ∞) η γραφική παράσταση της f
είναι πάνω από τον άξονα xx΄. Μονάδες 10
Γ5. Να λύσετε την εξίσωση f f g ( x )  1  1  0 . Μονάδες 10
[279]
ΘΕΜΑ Α : A1. Πότε μια συνάρτηση λέγεται 11;
Α2. Θεωρήστε τον παρακάτω ισχυρισμό:

« Αν μια συνάρτηση f είναι 11, τότε είναι και γνησίως μονότονη. »
α) Να εξετάσετε αν είναι αληθής ή ψευδής η παραπάνω πρόταση.
β) Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας στο ερώτημα α.
Α3. Να εξετάσετε αν είναι σωστή ή λάθος καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:
α) Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 είναι συμμετρικές ως
προς την ευθεία με εξίσωση y  x .
β) H πρόταση «αν x 1  x 2 τότε f ( x 1 )  f ( x 2 ) » , ισχύει μόνο αν η f είναι 11.
ΘΕΜΑ B : Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln( e x  1)  1 καθώς και η γνησίως αύξουσα

συνάρτηση g: (1, +)  (0, +) με g(2)  ln 2 .
B1. Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
B2. Να ορίσετε την f 1 .
B3. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f  g και να τη μελετήσετε ως προς τη μονοτο-
νία της.
Β4. Να λύσετε την εξίσωση: f  g x  2  f  g x   f  g(4)   f  g(2)  .
 1 
Β5. Να λύσετε την ανίσωση: g( x )  f 1   2
 x 1 
[280]
Διάρκεια: 2 ώρες
Εξεταζόμενη ύλη : 1ο Κεφάλαιο
ΘΕΜΑ Α : Να εξετάσετε αν είναι σωστή ή λάθος καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:
α) Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής σε διάστημα [α, β] και f ( x )  0 για κάθε
x[α, β], τότε η f διατηρεί σταθερό πρόσημο για κάθε x[α, β].
β) Αν για μια συνάρτηση f: IR  IR ισχύει ότι f (1)  1 και f (1)  1 , τότε θα υπάρ-
χει τουλάχιστον ένα x 0  ( 1 , 1) ώστε f ( x 0 )  0 Σωστό  Λάθος 
γ) Αν οι συναρτήσεις f και g έχουν όριο στο x0 και f(x) < g(x) κοντά στο x0, τότε ισχύει
lim f(x)  lim g(x) Σωστό  Λάθος 
x x 0 x x 0
δ) Αν lim | f ( x ) |  τότε lim f ( x )   Σωστό  Λάθος 

x   x  
ε) Αν μια συνάρτηση είναι γνησίως μονότονη στο πεδίο ορισμού της, τότε είναι και
συνεχής. Σωστό  Λάθος 
ΘΕΜΑ Β : Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση f:IR  IR για την οποία γνωρίζουμε ότι f (1)  1 ,
f (2)  8 και f (0)  0 .
Β1. Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  (1, 2) ώστε να ισχύει
f (x 0 )  x 0  x 0
2
Μονάδες 13
Β2. Θεωρούμε επιπλέον τη συνάρτηση g:IR  IR με g( x )  f ( x )  x 2  x  2016 . Να
δείξετε ότι η συνάρτηση g δεν αντιστρέφεται. Μονάδες 12
[281]
ΘΕΜΑ Γ : Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g: ΙR  IR για τις οποίες γνωρίζουμε ότι:
● lim
x  1 f (x)  12
x 1 x  10  3
x4 1
● ( x  1) f ( x )   x 2 για κάθε x IR {1}
2
● f (f (x))  g(x)  x για κάθε x IR
Αν η f είναι γνησίως μονότονη στο IR τότε:
Γ1. Να δείξετε ότι f (1)  2 . Μονάδες 12
Γ2. Να δείξετε ότι f (1)  0 . Μονάδες 13
Γ3. Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως φθίνουσα συνάρτηση και η g γνησίως
αύξουσα. Μονάδες 3+7=10
Γ4. Να αποδείξετε ότι υπάρχει ακριβώς ένα x0(1, 1) ώστε f ( x 0 )  1 .
Μονάδες 10
Γ5. Να λύσετε την ανίσωση f (f ( x  x 0 ))  x  0 . Μονάδες 5
[282]
ΘΕΜΑ Α : A1. Πότε μια συνάρτηση λέγεται γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου
ορισμού της;
Μονάδες 5
Α2. Πότε μια συνάρτηση λέγεται 11;

Μονάδες 5
A3. Θεωρήστε τον παρακάτω ισχυρισμό:

« Αν μια συνάρτηση f είναι 11, τότε είναι και γνησίως μονότονη. »
α) Να εξετάσετε αν είναι αληθής ή ψευδής η παρακάτω πρόταση. Μονάδες 1
β) Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας στο ερώτημα α. Μονάδες 4
α) Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α παρουσιάζει (ολικό ) μέγιστο στο
x0A, το f ( x 0 ) , όταν ισχύει f ( x )  f ( x 0 ) για κάθε xΑ
β) Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 είναι συμμετρικές ως
προς την ευθεία με εξίσωση y  x .
γ) Η γραφική παράσταση της f αποτελείται μόνο από τα τμήματα της Cf που
βρίσκονται πάνω από τον άξονα xx  .
δ) Ο κύκλος δεν αποτελεί γραφική παράσταση συνάρτησης
ε) Η σύνθεση της f με τη g συμβολίζεται f  g
[283]
 x 2  4x  5 , x  2

ΘΕΜΑ B : Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   1
 , x2
x  2
B1. Να μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία.

Μονάδες 9
B2. Να δείξετε ότι η f είναι 11.
Μονάδες 8
B3.  
Να λύσετε την εξίσωση f f 1 ( x )  1  1 .
Μονάδες 8
ΘΕΜΑ Γ : Δίνονται οι συναρτήσεις f (x)  ln x και g( x )  e x  1 .
Γ1. Να ορίσετε τη συνάρτηση f  g .

Μονάδες 6
Γ2. Να μελετήσετε την f  g ως προς τη μονοτονία της.
Μονάδες 6
Γ3. Στο παρακάτω σχήμα δίνεται η γραφική παράσταση της f  g .
Να βρείτε το σύνολο τιμών της f  g και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 3
[284]
Γ4. Να ορίσετε την f  g  1
Μονάδες 5
Γ5. Να αποδείξετε ότι f  g  ( x )  f  g ( x ) για κάθε x  0
1
Μονάδες 5
ΘΕΜΑ Δ : Δίνονται οι συναρτήσεις f, g: IR  IR με f 3 ( x )  f ( x )  g( x )  x για κάθε x IR και

g(1)  1 . Αν η g είναι περιττή και γνησίως αύξουσα συνάρτηση, τότε:
Δ1. Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα
Μονάδες 8
Δ2. Να βρείτε για ποιες τιμές του x η γραφική παράσταση της f είναι πάνω από τον
άξονα xx  .
Μονάδες 5
Δ3. Να δείξετε ότι η f είναι περιττή
Μονάδες 5
Δ4. Να λυθεί η ανίσωση f g( x )  

1
για x  0 .
f (x)
Μονάδες 7
[285]
ΘΕΜΑ Α : A1. Έστω μια συνεχής συνάρτηση f στο κλειστό διάστημα [α, β] και f (α)  f (β) . Να
αποδείξετε ότι για κάθε αριθμό η μεταξύ των f (α) και f (β) υπάρχει ένα τουλάχι-
στον x 0  α, β  , τέτοιο ώστε f x 0   η . Μονάδες 16
α) Αν οι συναρτήσεις f, g έχουν όριο στο x0 και ισχύει f (x)  g(x) κοντά στο x0,
τότε lim f ( x )  lim g(x ) .
x x 0 x x 0
β) Μια συνάρτηση f :Α IR λέγεται 11, όταν υπάρχουν x1, x2A ώστε να
ισχύει η συνεπαγωγή: x 1  x 2  f ( x 1 )  f ( x 2 )
γ) Αν f μια συνάρτηση ορισμένη στο [α, β], τότε η f παίρνει στο [α, β] μια με-
γιστη τιμή Μ και μια ελάχιστη τιμή m.
ΘΕΜΑ Β : Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )  ln x  x  1 και η συνάρτηση g: IR  IR για την

οποία ισχύει x 2  x  1  g( x )  4x 2  e x για κάθε x IR .
B1. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f. Μονάδες 5
B2. Να υπολογίσετε το lim g ( x ) . Μονάδες 10
x 0
B3. Να προσδιορίσετε το όριο lim gf ( x )  . Μονάδες 10

x1
[286]
 π π
ΘΕΜΑ Γ : Δίνεται η συνάρτηση f:  ,   IR με f (x)  x  ημx .
 2 2
Γ1. Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται. Μονάδες 9
Γ2. Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  0 . Μονάδες 6
 π π
Γ3. Θεωρούμε τη συνεχή συνάρτηση g:  ,   IR για την οποία ισχύει η σχέση
 2 2
 π π
f ( x )  g( x )  x 2  ημ 2x για κάθε x  ,  . Να βρείτε τον τύπο της g.
 2 2
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Δ : Δίνεται η συνεχής και γνησίως αύξουσα συνάρτηση f: IR  (0, +) με f (0)  1 , σύνο-
λο τιμών το (0, +) και f ( x )  x για κάθε x IR. Δίνεται επίσης ότι η f 1 είναι συνε-
χής συνάρτηση.
Δ1. Να δείξετε ότι η f 1 είναι γνησίως αύξουσα. Μονάδες 5
Δ2. Να αποδείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  1 , 2  ώστε
f ( x 0 ) f 1 ( x 0 )
 0. Μονάδες 7
x0 1 x0  2
1
Δ3. Θεωρούμε επιπλέον τη συνάρτηση g:(0, +)  IR με g( x )   f 1 ( x ) .
f (x)
α) Να αποδείξετε ότι το σύνολο τιμών της g είναι το ΙR . Μονάδες 6
β) Να δείξετε ότι η γραφική παράσταση της g τέμνει τον xx΄ σε μοναδικό ση-
μείο A(x1, 0). Μονάδες 2
γ) Να αποδείξετε ότι x 0 f 1 ( x 1 )  x 1f ( x 0 ) . Μονάδες 5
[287]
ΘΕΜΑ Α : A1. Δίνεται μια συνάρτηση f, η οποία είναι ορισμένη σε ένα κλειστό διάστημα [α, β].
Αν η f είναι συνεχής στο [α, β] και f (α)  f (β) τότε να αποδείξετε ότι για κάθε η
μεταξύ των f(α) και f(β) υπάρχει ένας τουλάχιστον x 0  (α, β ) τέτοιος ώστε
f (x 0 )  η . Μονάδες 7
Α2. Πότε μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως φθίνουσα σε ένα διάστημα Δ του πεδίου
ορισμού της; Μονάδες 4
Α3. Θεωρήστε την πρόταση:

«Αν f, g είναι δυο συναρτήσεις και ορίζονται οι f  g και g  f , τότε ισχύει
f ggf »
Μονάδες 1+3 = 4
α) Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο [α, β] τότε έχει ελάχιστο το f(α) και
μέγιστο το f(β).
β) Αν α  0 τότε lim α x   .
x  
γ) Κάθε ρητή συνάρτηση είναι συνεχής στο IR.

δ) Η εικόνα ενός διαστήματος Δ μέσω μιας συνεχούς και μη σταθερής
συνάρτησης f είναι διάστημα.
ε) Κάθε γνησίως μονότονη συνάρτηση είναι αντιστρέψιμη.
[288]
f (x)
ΘΕΜΑ Β : Δίνεται η συνεχής και γνησίως μονότονη συνάρτηση f: IR  IR με lim  3 και
x 1 x 1
f (0)  1 .
B1. Να δείξετε ότι f (1)  0 και να βρείτε το είδος μονοτονίας της f.

Μονάδες 8
B2. Να υπολογίσετε (αν υπάρχουν) τα όρια:

x  f (x)  1
α) lim
x 1 x  13
 1 
β) lim  ημf ( x )  ημ 
x 1
 f ( x ) 
Μονάδες 5+5=10

B3. Να λύσετε την εξίσωση f f 1 (ημx  x )  1  1 
Μονάδες 7
ΘΕΜΑ Γ : Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g των οποίων οι γραφικές παραστάσεις φαίνονται

στα παρακάτω σχήματα.
Γ1. Με τη βοήθεια των γραφικών παραστάσεων των συναρτήσεων f και g, να βρείτε

τα πεδία ορισμού τους και το είδος της μονοτονίας τους.
[289]
Μονάδες 5
Γ2. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f  g .
Μονάδες 5
 π 
Γ3. Δίνεται ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ ( Α  rad) με ΑΓΒ  x rad, β  ΑΓ  1 και
2
π   π
γ  ΑΒ  f   x  για κάθε x  0 ,  .
2   2
 π 
Να προσδιορίσετε το lim   α  f   x  
x 
π 2 
2
Μονάδες 6
Γ4. Να λύσετε την ανίσωση f ( x )  0 .

Μονάδες 9
[290]
 x 5  2x  1, x  0
 π 
ΘΕΜΑ Δ : Δίνεται η συνάρτηση f:   ,   IR με f ( x )   π
 2 1  ημx  x , 0  x 
 2
Δ1. Να δείξετε ότι η f είναι συνεχής.
Μονάδες 4
Δ2. Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της f τέμνει τον xx  σε δύο ακριβώς
σημεία
Μονάδες 7
Δ3. Αν Α(x1, 0) και B(x2, 0) είναι τα σημεία τομής της γραφικής παράστασης της f με
τον xx  με x 1  x 2 , τότε:
α) Να δείξετε ότι υπάρχουν α, β(x1, x2) με α  0  β ώστε να ισχύει
f (α)  f (β) .
Μονάδες 4
β) Να υπολογίσετε το lim
f (α)  f (β)
x
x   f (β)x  f (α)
Μονάδες 3
x
Δ4. Δίνεται επιπλέον η συνάρτηση g:(x1, x2)  IR με g( x )  . Να δείξετε ότι η
f (x)
g είναι αντιστρέψιμη και να βρείτε το πεδίο ορισμού της g 1
Μονάδες 7
[291]
Εξεταζόμενη ύλη : 1ο και 2ο Κεφάλαιο (ΜΕΧΡΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΘΜΤ)
ΘΕΜΑ Α : A1. Δίνεται μια συνάρτηση f ορισμένη στο κλειστό διάστημα [α, β]. Αν η f είναι
συνεχής στο [α, β] και f(α)f(β) τότε να αποδείξετε ότι για κάθε αριθμό η μεταξύ των
f(α) και f(β) υπάρχει ένας τουλάχιστον x0(α, β) τέτοιος ώστε f(x0) = η.
Μονάδες 15
A2. Να εξετάσετε αν είναι σωστή ή λάθος καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:
α) Αν μια συνάρτηση f είναι ορισμένη σε διάστημα Δ και για x1, x2Δ ισχύει ότι
x 1  x 2  f ( x 1 )  f ( x 2 ) τότε η f είναι γνησίως αύξουσα.
β) Αν η f είναι συνεχής και γνησίως αύξουσα συνάρτηση στο Δ=(α, β) και επιπλέον
Α= lim  f ( x ) και Β= lim  f ( x ) τότε το σύνολο τιμών της f είναι f(Δ)=(Α, Β)
x α x β
γ) Αν οι συναρτήσεις f και g έχουν όριο στο x0 και f(x) < g(x) κοντά στο x0, τότε
ισχύει lim f(x) < lim g(x) Σωστό  Λάθος 
x x 0 x x 0
δ) Αν f, g είναι παραγωγίσιμες συναρτήσεις σε διάστημα Δ, τότε για κάθε xΔ


ισχύει η σχέση: f (x)  g(x )  f (x)  g ( x) Σωστό  Λάθος 
ε) Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο [α, β], παραγωγίσιμη στο (α, β) και
f (α)  f (β) τότε υπάρχει σημείο Μ(x0, f(x0)) με x0(α, β) ώστε η εφαπτομένη της
γραφικής παράστασης της f να είναι οριζόντια ευθεία.
[292]
ΘΕΜΑ Β : Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g:IR  IR με f (f (x))  f (x)  2x για κάθε x IR
x 2  g( x )  ημx
και lim  1 . Η g είναι συνάρτηση 11 .
x 0 x
Β1. Να αποδείξετε η f είναι αντιστρέψιμη. Μονάδες 10
Β2. Να δείξετε ότι f (0)  0 Μονάδες 7
Β3. Να λύσετε την εξίσωση f (g(x )  1)  0 . Μονάδες 8
ΘΕΜΑ Γ : Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[α, β] IR με f (α)  α και f (β)  β . Η f  είναι
συνεχής συνάρτηση με f ( x )  0 για κάθε x[α, β]. Να αποδείξετε ότι:
Γ1. f ( x )  0 για κάθε x[α, β]
Μονάδες 9
Γ2. Η εξίσωση 2f ( x )  α  β έχει μία μοναδική λύση στο (α, β)
Μονάδες 8
1 1
Γ3. Υπάρχουν x1, x2(α, β) τέτοια ώστε να ισχύει  2 .
f ( x 1 ) f ( x 2 )
Μονάδες 8
ΘΕΜΑ Δ : Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f: (3, 9)  IR και g:IR  IR . Η f είναι γνησίως

μονότονη και επιπλέον ισχύουν οι σχέσεις:
g(9)  lim  f ( x )  1 και g(3)  lim f ( x )  1
x  3 x 9
Δ1. Να δείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα x 0  (3, 9) ώστε να ισχύει g ( x 0 )  0 .

Μονάδες 7
Δ2. Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
Μονάδες 10
Δ3. Να δείξετε ότι υπάρχει μοναδικό ξ  (3, 9) ώστε να ισχύει 6f (ξ )  x 0  3 .
Μονάδες 8
[293]
Εξεταζόμενη ύλη : 1ο και 2ο Κεφάλαιο (ΜΕΧΡΙ ΑΚΡΟΤΑΤΑ)
ΘΕΜΑ Α : A1. Έστω μια συνάρτηση fορισμένη σε ένα διάστημα Δ και x0 ένα εσωτερικό σημείο
του Δ. Αν η fπαρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο x0και είναι παραγωγίσιμη στο σημείο
αυτό, τότε να αποδείξετε ότι f ( x 0 )  0 Μονάδες 10
Α2. Δίνεται συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α. Πότε θα λέμε ότι η f παρουσιάζει τοπι-
κό ελάχιστο στο x0; Μονάδες 5
α) Αν lim f (x)  0 , τότε f ( x )  0 κοντά στο x0.
x x 0
β) Αν μια συνάρτηση fείναι συνεχής και γνησίως αύξουσα σε ένα διάστημα Δ,

τότε f ( x )  0 σε κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ.
γ) Αν f ( x )  0 για κάθε x(, 0)(0, +) τότε η f είναι σταθερή συνάρτηση
στο (, 0)(0, +).
δ) Αν μια συνάρτηση fγνησίως μονότονη, τότε είναι και 11.
ε) Αν fείναι μια συνεχής συνάρτηση στο (α, β), τότε η fπαίρνειπάντοτε στο
(α, β)μια μέγιστη τιμή Μ και μια ελάχιστη τιμή m.
ΘΕΜΑ Β : Δίνεται η συνάρτηση fμε τύπο f ( x )  e x  x  ημx .

B1. Να δείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα. Μονάδες 6
B2. Να αποδείξετε ότι υπάρχει μοναδικό x 0  0 ώστε να ισχύει f ( x 0 )  0 .
Μονάδες 9
f 1 ( x )  f ( x  x 0 )
B3. Αν η f 1 είναι συνεχής, να υπολογίσετε το όριο lim .
x 0 |x|
Μονάδες 10
[294]
f ( x  2)
ΘΕΜΑ Γ : Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f:(α, β)IR με α, βIR και lim   IR.
x 0 2ημx
Το σύνολο τιμών της fείναι το γ , δ με γ, δIR και γ  δ .
Γ1. Να δείξετε ότι f (2)  0 . Μονάδες 6
Γ2. Να αποδείξετε ότι η fείναι παραγωγίσιμη στο x 0  2 . Μονάδες 6
Γ3. Αν η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της fστο Α(2, f(2)) διέρχεται από το
σημείο Β(1, 2), να προσδιορίσετε το  . Μονάδες 6
Γ4. Αν η f είναι δυο φορές παραγωγίσιμη στο (α, β), να δείξετε ότι η γραφική παρά-
σταση της f  δέχεται οριζόντια εφαπτομένη. Μονάδες 7
ΘΕΜΑ Δ : Θεωρούμε την παραγωγίσιμη συνάρτηση f:[1, 1]IR και τη δυο φορές παραγωγίσιμη
συνάρτηση g που είναι ορισμένη στο [α, β] ( α  1 και β  1 ), με σύνολο τιμών το
[1, 1] και g(0)  0  g(β) . Για κάθε x[α, β] ισχύουν οι σχέσεις:
g ( x )  0 , g ( x )  g( x ) , f g( x )   e x g ( x )

Δ1. Να δείξετε ότι η g είναι γνησίως αύξουσα. Μονάδες 5
Δ2. Να αποδείξετε ότι f (0)  1 Μονάδες 4
Δ3. Δίνεται επιπλέον ότι g (0)  1 , α  β  0 καθώς και η συνάρτηση h με τύπο
 x
 , x  α, 0  0, β
h ( x )   g( x )
1 , x0

α) Να αποδείξετε ότι η h είναι συνεχής στο [α, β] Μονάδες 5
β) Να μελετήσετε την h ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατά της.
Μονάδες 6
γ) Να δείξετε ότι υπάρχουν ξ1, ξ2(α, β) με ξ 1  ξ 2 ώστε να ισχύει:
β h (ξ 2 )  α h (ξ 1 )
. Μονάδες 5
[295]
Εξεταζόμενη ύλη : 1ο και 2ο Κεφάλαιο (ΜΕΧΡΙ ΑΚΡΟΤΑΤΑ)
ΘΕΜΑ Α : A1. Να αποδείξετε ότι αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 τότε
είναι και συνεχής στο σημείο αυτό Μονάδες 7
Α2. Να εξηγήσετε γεωμετρικά, τι εκφράζει το θεώρημα μέσης τιμής του διαφορικού

λογισμού. Μονάδες 4
Α3. Θεωρήστε την πρόταση:

«Δίνεται η συνάρτηση f που είναι ορισμένη στο σύνολο Α  Δ 1  Δ 2 , όπου Δ1,
Δ2 είναι διαστήματα με Δ 1  Δ 2  . Αν:
 η f είναι συνεχής στο Α
 f ( x )  0 για κάθε εσωτερικό σημείο x του Α
τότε η f είναι σταθερή σε όλο το Α.»
Μονάδες 1+3 = 4
A4. Να εξετάσετε αν είναι σωστή ή λάθος καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:
α) Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο [α, β] τότε είναι και παραγωγίσιμη στο
(α, β), όπου α, β πραγματικοί αριθμοί με α  β .
β) Μια συνάρτηση f λέμε ότι είναι παραγωγίσιμη σε ένα σημείο x0 του πεδίου
f (x)  f (x 0 )
ορισμού της, αν υπάρχει το lim .
x x 0 x  x0
γ) Το σύνολο τιμών μιας συνάρτησης f με πεδίο ορισμού το [α, β], είναι κλειστό
διάστημα.
δ) Αν lim f (x)  0 , τότε f ( x )  0 κοντά στο x0.
x x 0
ε) Για κάθε x  0 ισχύει:  ln | x |    1 .

x
[296]
ΘΕΜΑ Β : Δίνονται οι συνεχείς συναρτήσεις f, g: IR IR με g( x )  f 3 ( x )  f ( x ) για κάθε x IR.
H g είναι γνησίως αύξουσα με σύνολο τιμών το IR και η γραφική της παράσταση
διέρχεται από την αρχή των αξόνων.
B1. Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα. Μονάδες 8
B2. Να λύσετε την εξίσωση f ( x )  0 . Μονάδες 7
B3. Να δείξετε ότι lim g ( x )   και lim g ( x )   Μονάδες 3
x   x  
 1 
Β4. Να εξετάσετε αν υπάρχει το όριο lim g   . Μονάδες 7
x 0
 f (x) 
ΘΕΜΑ Γ : Γ1. Να δείξετε ότι xσυν x  ημx , για κάθε x  0 , π  . Μονάδες 5

 3ημx
 , x  0, π 
Γ2. Δίνεται η συνάρτηση f ( x )   x
 3 , x0
Να εξετάσετε αν η f είναι συνεχής στο πεδίο ορισμού της και στη συνέχεια να
μελετήσετε την f ως προς τη μονοτονία και τα ακρότατα.
Μονάδες 8
Γ3. Να δείξετε ότι υπάρχει x 1  0, π  τέτοιο ώστε να ισχύει f ( x 1 )  1 .
Μονάδες 5
Γ4. Στο παρακάτω σχήμα δίνεται το ορθογώνιο τραπέζιο ΑΓΔΕ, τα τμήματα ΗΜ, ΕΒ
που είναι κάθετα στην ΑΓ και ισχύει ότι ΑΒ  1 , ΑΓ  3 , ΓΔ  2 .
Να εκφράσετε το εμβαδόν του γραμμοσκιασμένου χωρίου ως συνάρτηση του x,

όταν AM  f ( x ) και το Μ διαγράφει το ευθύγραμμο τμήμα ΑΓ.
Μονάδες 7
[297]
ΘΕΜΑ Δ : Δ1. Αν για μια συνάρτηση f που είναι ορισμένη σε όλο το IR ισχύει
f (x)ex  f (y)e y   x  y  για όλα τα x, yIR
2
να αποδείξετε ότι f (x)  ce x για κάθε xIR, όπου c είναι πραγματικός σταθερός
αριθμός. Μονάδες 5
 x , x 1
2
Δ2. Δίνεται επιπλέον η συνεχής συνάρτηση g(x)   .
  2  συν(1  x)  f (x), x 1
Να αποδείξετε ότι c  e .
Μονάδες 4
Δ3. Να βρείτε το σύνολο τιμών της g.
Μονάδες 6
Δ4. Να λύσετε την ανίσωση f (g(x ))  1 .
Μονάδες 5
Δ5. Θεωρούμε σημείο Β(β, g(β)) με β  1 . Να αποδείξετε ότι υπάρχει σημείο
Α(x0,g(x0)) με x 0  0 , στο οποίο η εφαπτομένη της γραφικής παράστασης της g
να είναι παράλληλη στην ευθεία ΟΒ (όπου Ο είναι η αρχή των αξόνων).
Μονάδες 5
[298]
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΥΛΗ
ΘΕΜΑ Α : A1. Δίνεται η συνάρτηση f: [0, +)  IR με f ( x )  x . Να αποδείξετε ότι η f είναι

1
παραγωγίσιμη στο (0, +) και ισχύει f ( x )  Μονάδες 10
2 x
Α2. Θεωρούμε μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α. Πότε η f θα λέμε ότι παρουσιάζει
στο x0Α ολικό μέγιστο; Μονάδες 5
α) Αν μια συνάρτηση είναι γνησίως μονότονη τότε είναι και 11.
β) Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f 1 είναι συμμετρικές ως
 
προς την ευθεία y  x που διχοτομεί τις γωνίες xOy και x Oy  .
γ) Για τις συναρτήσεις f, g ισχύει πάντοτε η σχέση:
lim f (x)  g(x)  lim f (x)  lim g(x)
x x 0 x x 0 x x 0
δ) Αν μια συνάρτηση f είναι παραγωγίσιμη σε διάστημα Δ και γνησίως αύξουσα

σε όλο το Δ, τότε ισχύει f ( x )  0 για κάθε εσωτερικό σημείο x του Δ.
ε) Αν η f είναι συνεχής συνάρτηση σε διάστημα Δ και α, β, γΔ, τότε ισχύει
β γ β
 α
f ( x )dx   α
f ( x )dx   γ
f ( x )dx
[299]
 ln( x  1)  1 , x0

ΘΕΜΑ Β : Δίνεται η συνάρτηση f με τύπο f ( x )   x 2 .
2 x  ημx   1, x  0
 2
B1. Να δείξετε ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο πεδίο ορισμού της και να βρείτε τον
τύπο της f ( x ) .
Μονάδες 8
B2. Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
Μονάδες 6
B3. Να βρείτε την εξίσωση της εφαπτομένης της γραφικής παράστασης της f στο ση-
μείο Α(0, f(0)).
Μονάδες 4
B4. Δίνεται ότι η f είναι κοίλη στο πεδίο ορισμού της. Να υπολογίσετε το εμβαδόν του
χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση της f και τις ευθείες με εξι-
σώσεις y  x  1 και x  2
Μονάδες 7
ΘΕΜΑ Γ : Δίνονται οι παραγωγίσιμες συναρτήσεις f, g: IR  IR με g( x)  f (x)  x για κάθε xIR ,

f (x)  1
lim  4 , f (1)  2 και f ( x )  1 για κάθε xIR
x 0 x
. Γ1. Να δείξετε ότι f (0)  1 και f (0)  4 .
Μονάδες 5
Γ2. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση f ( x )  x έχει μία μοναδική ρίζα.
Μονάδες 8
Γ3. Δίνεται επιπλέον ότι η f είναι δυο φορές παραγωγίσιμη, με f ( x )  0 για κάθε
xIR .
α) Να δείξετε ότι η g είναι γνησίως αύξουσα στο IR.
Μονάδες 4
β) Να λύσετε την ανίσωση: g(f (x )  2)  1
Μονάδες 4
γ) Ένα σημείο Α(x, y) κινείται κατά μήκος της γραφικής παράστασης της συνάρ-
τησης g. Σε ποιο σημείο της γραφικής παράστασης της g, ο ρυθμός μεταβολής
της τεταγμένης y του σημείου Α είναι τριπλάσιος του ρυθμού μεταβολής της
τετμημένης x, αν υποτεθεί ότι x ( t )  0 για κάθε t  0 ;
Μονάδες 4
[300]
3x  3
ΘΕΜΑ Δ : Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f: [0, +)  IR με f ( x )  για κάθε x  0 και
2 x
f (0)  0 . Η f έχει σύνολο τιμών το [2, +).
Δ1. Να δείξετε ότι f (1)  2 και στη συνέχεια να αποδείξετε ότι f ( x )  x  3 x .
Μονάδες 8
Δ2. Να αποδείξετε ότι η f είναι κυρτή στο πεδίο ορισμού της.
Μονάδες 4
Δ3. Να δείξετε ότι f (4  α)  f (4  α)  4 για κάθε α(0, 4)
Μονάδες 6
 1  1
Δ4. Θεωρούμε τη συνάρτηση g: [4, +)  IR με g(x )  f  4    f  4    4x
 x  x
και G μια παράγουσα της g. Η G είναι γνησίως μονότονη συνάρτηση.
α) Να βρείτε τις ασύμπτωτες της γραφικής παράστασης της g.
Μονάδες 3
β) Έστω E το εμβαδόν του χωρίου που περικλείεται από τη γραφική παράσταση
της g και τις ευθείες y  4x  4 , x  4 , x  5 . Αν Ε  1 , να βρείτε το είδος
μονοτονίας της G.
Μονάδες 4
[301]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΜΕΡΟΣ Α΄
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
1.1 – 1.2 Πραγματικοί αριθμοί  Συναρτήσεις …………………………………………………. 3

1.3 Μονότονες συναρτήσεις  Αντίστροφη συνάρτηση ………………………………….. 25
1.4  1.5 Όριο συνάρτησης στο x0  Ιδιότητες ορίων …………………………………………… 45
1.6 Μη πεπερασμένο όριο συνάρτησης στο x0 ……………………………………………. 66
1.7 Όριο συνάρτησης στο άπειρο …………………………………………………………. 79
1.8Α Συνέχεια συνάρτησης …………………………………………………………………. 98
1.8Β Συνέχεια συνάρτησης σε διαστήματα και βασικά θεωρήματα………………………… 111
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 - ΔΙΑΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΙΣΜΟΣ
2.1 Η έννοια της παραγώγου ……………………………………………………………… 129

2.2 Παραγωγίσιμες συναρτήσης  Παράγωγος συνάρτηση………………………………. 139
2.3 Κανόνες παραγώγισης ………………………………………………………………… 149
2.4 Ρυθμός μεταβολής …………………………………………………………………….. 166
2.5 Το Θεώρημα Μέσης Τιμής ……………………………………………………………. 169
2.6 Συνέπεις του Θ.Μ.Τ. …………………………………………………………………… 195
2.7 Τοπικά ακρότατα συνάρτησης ………………………………………………………… 213
2.8 Κυρτότητα – Σημεία καμπής συνάρτησης …………………………………………….. 231
2.9 Ασύμπτωτες  Κανόνες De L’ Hospital ……………………………………………… 241
2.10 Μελέτη συνάρτησης …………………………………………………………………… 250
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 - ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΛΟΓΙΣΜΟΣ
3.1 Αρχική συνάρτηση…….. ……………………………………………………………… 251

3.4  3.5 Ορισμένο ολοκλήρωμα  Θεμελιώδες θεώρημα ολοκληρωτικού λογισμού………….. 255
3.7 Εμβαδόν επίπεδου χωρίου …………………………………………………………….. 269
ΜΕΡΟΣ Β΄
Προτεινόμενα διαγωνίσματα……………………………………………………………………… 277
[302]

Μαθηματικά Γ Λυκείου

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Μαθηματικά Γ Λυκείου

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Παπαδόπουλος Παναγιώτης

Στο συγκεκριμένο τεύχος περιέχεται

όλη η θεωρία και μια συλλογή ασκήσεων

για τα Μαθηματικά προσανατολισμού της Γ΄ Λυκείου.

Δεν αντικαθιστά το σχολικό βιβλίο

αλλά λειτουργεί ως συμπλήρωμά του

για την καλύτερη κατανόηση

και εμβάθυνση των μαθηματικών εννοιών

που διαπραγματεύεται το σχολικό βιβλίο.

Το σύνολο των πραγματικών αριθμών

Το σύνολο των φυσικών αριθμών είναι: ΙΝ={0, 1, 2, 3, …}

Για τα σύνολα ΙΝ, Ζ, Q και IR ισχύει: ΙΝ  Ζ  Q  IR .

Παρατήρηση : Τα σύνολα ΙΝ −{0}, Ζ−{0}, Q−{0}, IR −{0} τα συμβολίζουμε συντομότερα με

Επίσης χρήσιμες είναι οι ταυτότητες:

Απόλυτη τιμή πραγματικού αριθμού

ΟΡΙΣΜΟΣ Η απόλυτη τιμή ενός πραγματικού αριθμού α, συμβολίζεται με α και

Η έννοια της πραγματικής συνάρτησης

και για τις συναρτήσεις ημx, συνx και αx

 όπου παρουσιάζονται λογάριθμοι logf(x) ή lnf(x) πρέπει να ισχύει f(x)>0.

Γραφική παράσταση συνάρτησης

ΟΡΙΣΜΟΣ Θεωρούμε τη συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α. Το σύνολο των σημείων

γ) Το σύνολο τιμών της f είναι το σύνολο των τεταγμένων της Cf.

ε) Τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων δύο συναρτήσεων f και g βρί-

ι) Η γραφική παράσταση της f είναι συμμετρική της γραφικής παράστασης της

ια) Κατακόρυφη μετατόπιση γραφική παράστασης:

κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα πάνω.

κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα κάτω.

κατακόρυφη μετατόπιση της Cf κατά c μονάδες προς τα δεξιά.

Γραφικές παραστάσεις βασικών συναρτήσεων

 Εκθετική συνάρτηση f(x) = αx

 Λογαριθμική συνάρτηση f(x) = logαx

Παρατήρηση : Αν f είναι περιττή συνάρτηση με πεδίο ορισμού Α και 0Α, τότε:

ΟΡΙΣΜΟΣ Δυο συναρτήσεις f και g λέγονται ίσες όταν:

Παρατήρηση : Θεωρούμε δυο συναρτήσεις f, g και τα πεδία ορισμού τους Α, Β με Α≠Β. Αν

Παρατηρήσεις : α) Γενικά ισχύει fοg  gοf

Πεδίο ορισμού συνάρτησης

1. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

 π Η εύρεση του πεδίου ορισμού μιας

2. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

3. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

4. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

5. Να βρεθεί το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

6. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

7. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

8. Να βρείτε το πεδίο ορισμού των συναρτήσεων:

9. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

ε) φ(x )  ln  x 2  2x  2  x  1 στ) q( x )  e x  e  2  ln x

10. Να βρείτε τα πεδία ορισμού των συναρτήσεων:

13. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

14. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

15. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

16. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

17. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

18. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

19. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:

20. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων:

22. Να παραστήσετε γραφικά τις συναρτήσεις:

α) Να χαράξετε τη γραφική παράσταση της συνάρτησης f.

24. Αν η γραφική παράσταση της συνάρτησης f ( x )  αx 2  βx  3 διέρχεται από τα σημεία

25. Να ορίσετε τη συνάρτηση f της οποίας η γραφική παράσταση είναι:

Στη συνέχεια να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης.

Στη συνέχεια να βρείτε το σύνολο τιμών της συνάρτησης.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ : 6 (Α΄ Ομάδας), 1, 5 (B΄ Ομάδας)

Εύρεση τύπου συνάρτησης