6 18 TO BHMA science
Ανθρωπολογία
Του Πάνου Τσιμπούκη Από πού ξεκίνησε το ταξίδι
panagiotix@gmail.com
του ο Homo sapiens; Ποι-
οι είναι οι πρόγονοί του και
πότε ξεκίνησαν να περπα-
τούν; Οι διακεκριμένοι πα-
λαιοντολόγοι Ιβ Κοπέν και
Μισέλ Μπρουνέ, οι οποίοι
ανακάλυψαν δύο κομβικούς
προγόνους μας (τη Λούσι
και τον Τουμάι αντίστοιχα),
διασταύρωσαν να ξίφη τους
στην Γκρενόμπλ της Γαλλί-
ας. Παρευρεθήκαμε στην
κοινή διάλεξή τους και σας
προσκαλούμε σε ένα συναρ-
παστικό ταξίδι στο απώτερο
παρελθόν μας. Επίσης μιλή-
σαμε με τον Ιβ Κοπέν για το
παρελθόν αλλά και για το
μέλλον του ανθρώπου.
Η όρθια Λούσι
Το 1974 ο ερευνητής πα-
λαιοανθρωπολογίας Ιβ Κο-
πέν, μαζί με τους παλαιο-
ανθρωπολόγους Ντόναλντ
Τζόανσον και Μόρις Τάι-
εμπ ανακαλύπτουν το 40%
των οστών ενός σκελετού
Ο Ιβ Κοπέν
στο Χαντάρ της Αιθιοπίας.
Επειτα από αναλύσεις που
πραγματοποιεί η ερευνητι-
κή ομάδα διαπιστώνεται ότι
ο σκελετός ανήκει σε ένα
είδος αυστραλοπίθηκου
το οποίο μέχρι εκείνη την
εποχή δεν είχε περιγραφεί.
Ανάμεσα στα οστά που ξε-
θάβουν οι ερευνητές βρί-
σκουν και ένα μηριαίο οστό,
το οστό δηλαδή το οποίο
ενώνει το γόνατο με τη λε-
κάνη των Πρωτευόντων. Η
ανάλυση του κρανίου, του
μηριαίου οστού και της
λεκάνης του αυστραλοπί-
θηκου καταδεικνύει ότι το
συγκεκριμένο είδος ήταν
Ο Μισέλ Μπρουνέ ικανό να περπατάει χρησι-
μοποιώντας τα δύο σκέλη
του. Εμπνευσμένοι από το
μουσικό κομμάτι Lucy in
the Sky with Diamonds
των Beatles, το οποίο άκου-
γαν οι επιστήμονες κατά τη
διάρκεια των ανασκαφών,
δίνουν το όνομα Λούσι
στον σκελετό. Η Λούσι γί-
νεται το πρώτο μέλος του
είδους Australopithecus
100.000.000
μπορεί να φτάσει ο αριθμός των ανθρώπων που θα αναγκαστούν να μετακινηθούν από τις
παράκτιες περιοχές καθώς από την κλιματική αλλαγή οι πάγοι στη Γροιλανδία λιώνουν, κάτι που
θα επιφέρει μεγάλη αύξηση στη στάθμη της θάλασσας, λέει ο ερευνητής Ιβ Κοπέν.
Ταξίδι
στις ρίζες
του
ανθρώπου
Οι κορυφαίοι γάλλοι
παλαιοντολόγοι Ιβ Κοπέν
και Μισέλ Μπρουνέ φώτισαν
με τις ανακαλύψεις τους την
εξέλιξη του ανθρώπινου είδους.
Τι και αν ακόμη ερίζουν;
Η παλαιοανθρωπολογία είναι
ένα πολύ δυναμικό πεδίο
afarensis, το οποίο περπά-
τησε στη Γη πριν από 3,2
εκατομμύρια χρόνια. Η Λού-
σι περιγράφηκε από τους
παλαιοανθρωπολόγους ως
η αρχαιότερη συγγενής του
ανθρώπινου είδους που είχε
βρεθεί έως τότε.
Υπόθεση
«East side story»
Η ανακάλυψη της Λούσι εί-
χε μεγάλο αντίκτυπο στους
κόλπους της Παλαιοαν-
θρωπολογίας. Ως τότε οι
ερευνητές αυτού του κλά-
δου πίστευαν ότι ναι μεν το
ανθρώπινο είδος είχε μα-
κρινούς προγόνους στην
Αφρική, αλλά ένα από τα
σημαντικότερα χαρακτηρι-
στικά του, η διποδία (δηλα-
δή η ικανότητά του να περ-
πατάει), δεν εμφανίστηκε
παρά μόνο αφού πέρασε
από την Αφρική στην Ευρα-
σία. Επιπλέον, η ανακάλυψη
αυτή έδωσε πολύτιμα στοι-
χεία στους επιστήμονες σχε-
τικά με το ερώτημα γιατί τα
προγονικά είδη του ανθρώ-
που εξελίχθηκαν με τέτοιον
τρόπο ώστε να βαδίζουν στα
δύο πόδια. Με αφορμή την
ανακάλυψη της Λούσι και
έπειτα από μελέτη και άλ-
λων ευρημάτων στην περιο-
χή της Ανατολικής Αφρικής
ο Ιβ Κοπέν διατυπώνει μια
υπόθεση την οποία ονόμα-
σε «Ιστορία της Ανατολικής
Πλευράς» (East Side Story),
η οποία επιχειρεί να χαρτο-
γραφήσει τη διαδρομή των
προγόνων του ανθρώπου
στην Αφρική και υποδεικνύ-
ει την Ανατολική Αφρική ως
την κοιτίδα του ανθρώπινου
είδους. Μετά τη διατύπωση
της υπόθεσης αυτής η πλει-
οψηφία των παλαιοανθρω-
πολόγων επικεντρώνει τις
έρευνές της στην ανατολική
πλευρά της Αφρικής ώστε
να διερευνήσει εάν αυτή ευ-
σταθεί. Πράγματι, η υπόθε-
ση φάνηκε να επιβεβαιώ-
νεται από τις καινούργιες
ανασκαφές. Η θεμελίωση
ωστόσο της υπόθεσης, η
οποία φάνηκε να «δένει»
μια ιστορία της προέλευσης
του ανθρώπου, θα δεχθεί
έπειτα από κάποια χρόνια
τις πρώτες ρωγμές.
Ρωγμές στην υπόθεση
Ενώ οι περισσότεροι ερευ-
νητές έχουν επικεντρώσει
το ενδιαφέρον τους στην
Ανατολική Αφρική, ο πα-
λαιοανθρωπολόγος Μισέλ
Μπρουνέ έχει άλλα σχέ-
δια. Γνωρίζοντας ότι στην
περιοχή όπου βρίσκεται το
Τσαντ της Κεντρικής Αφρι-
κής, 2.500 χιλιόμετρα μα-
κριά από το σημείο όπου
είχε βρεθεί η Λούσι, υπάρ-
χει ένα γεωλογικό ρήγμα
το οποίο είναι πιθανό να
έχει φέρει στην επιφάνεια
στρώματα εδάφους υπό άλ-
λες συνθήκες απροσπέλα-
στα, αποφασίζει να επικε-
ντρώσει σε αυτό το σημείο
τις έρευνές του. Το 1995,
δύο χρόνια μετά την έναρ-
ξη των ανασκαφών της στο
Τσαντ, η ερευνητική ομάδα
του Μισέλ Μπρουνέ ανακα-
λύπτει τμήματα της γνάθου
της Αμπέλ, η οποία κατα-
τάσσεται σε ένα είδος αυ-
στραλοπίθηκου το οποίο
δεν ήταν γνωστό ως εκεί-
νη την εποχή. Η Αμπέλ δί-
νει το πρώτο χτύπημα στην
υπόθεση την οποία είχε δι-
ατυπώσει ο Ιβ Κοπέν, σύμ-
φωνα με την οποία το γένος
των αυστραλοπιθήκων ήταν
απομονωμένο στην ανατο-
λική πλευρά της Αφρικής.
«Η ανακάλυψη της Αμπέλ
έδειξε ότι οι αυστραλοπί-
θηκοι ήταν στην πραγματι-
κότητα καταμερισμένοι σε
μια έκταση πολύ μεγαλύτε-
ρη από αυτή που υπέθεταν
μέχρι τότε οι επιστήμονες»
σημείωσε ο Μισέλ Μπρουνέ
στην ομιλία του.
Βόμβα στα θεμέλια
Ωστόσο αυτό δεν ήταν παρά
το πρώτο χτύπημα στην υπό-
θεση του Ιβ Κοπέν. Το 2001
η ομάδα του Μισέλ Μπρου-
νέ ξεθάβει από το έδαφος
του Τσαντ ένα κρανίο, τμή-
ματα μιας γνάθου και ένα
μηριαίο οστό των οποίων η
ηλικία εκτιμάται να είναι 7
εκατομμύρια έτη. H ομάδα
του γάλλου ερευνητή έχει
μόλις ανακαλύψει το κρανίο
του Τουμάι, ενός κρανίου το
οποίο «έβαλε μια πυρηνική
βόμβα στην έρευνα της πα-
λαιοντολογίας», όπως διαπί-
στωνε γνωστός παλαιοντο-
λόγος σε άρθρο του στην
επιστημονική επιθεώρηση
«Nature» εκείνη την εποχή.
Πράγματι, η αντιπαράθεση
γύρω από τον Τουμάι μαί-
νεται μέχρι σήμερα, 18 χρό-
νια μετά την ανακάλυψη.
Και αυτό επειδή η ανάλυ-
ση του κρανίου κατέδειξε
ότι ο Τουμάι ήταν δίπο-

δος. Ταυτόχρονα, το κρα-
νίο του είχε χαρακτηριστι-
κά τα οποία παρέπεμπαν
τόσο στον εξελικτικό κλά-
δο ο οποίος οδήγησε στην
εμφάνιση των χιμπατζήδων
όσο και στον κλάδο ο οποί-
ος οδήγησε στην εμφάνιση
του σύγχρονου ανθρώπου.
Τουμάι, ο «πατέρας»
του Homo sapiens;
Είναι λοιπόν ο Τουμάι ο
πατέρας του ανθρώπου ή
όχι; Σύμφωνα με τον Μισέλ
Μπρουνέ, το κρανίο βρίσκε-
ται πολύ κοντά στον κοινό
πρόγονο των ανθρώπων και
των χιμπατζήδων, στη «δι-
ασταύρωση» δηλαδή όπου
κάθε εξελικτικός κλάδος
πήρε τον δρόμο του. Πα-
ράλληλα, το γεγονός ότι ο
Τουμάι ήταν δίποδος κατα-
δεικνύει ότι ανήκε στον κλά-
δο ο οποίος οδήγησε στην
εμφάνιση του ανθρώπου.
Ωστόσο, μερίδα επιστημό-
νων αμφισβητεί ότι τα χα-
ρακτηριστικά του κρανίου
είναι επαρκή για να κρίνει
κανείς εάν ο Τουμάι ήταν
δίποδος ή όχι. Πόσω μάλ-
λον που, σύμφωνα με τους
ίδιους, ο Μισέλ Μπρουνέ
δεν συμπεριέλαβε στην
επιστημονική δημοσίευ-
ση η οποία αφορούσε τον
Τουμάι το μηριαίο οστό το
οποίο είχε βρεθεί κοντά στο
κρανίο, η μελέτη του οποίου
θα μπορούσε να αποσαφη-
νίσει εάν ο Τουμάι ήταν δί-
ποδος ή όχι. Ωστόσο, όπως
Κυριακή 6 Οκτωβρίου 2019 science TO BHMA 19 7
Η κλιματική
αλλαγή Είμαστε όλοι Αφρικανοί...
φέρνει νέες «Είμαστε όλοι Αφρικανοί και έξω από την Αφρική όλοι μετανάστες» δήλωσε ο
μετακινήσεις παλαιοντολόγος Μισέλ Μπρουνέ κατά τη διάρκεια της ομιλίας του. Ο ερευνητής
πληθυσμών συνεχίζει να ψάχνει τη διαδρομή των προγόνων του ανθρωπίνου είδους στην Κεντρική
Αφρική, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα δύσκολο, αφού οι κλιματικές συνθήκες της
περιοχής δεν ευνοούν τη διατήρηση των οστών.
Και ενώ η εξέλι-
ξη του ανθρώπι-
νου είδους συνε-
χίζεται αθόρυβα
σύμφωνα με τον ανέφερε ο Μισέλ Μπρουνέ κοινότητα ότι απαιτείται για
Τι αναφέρει η «Ιστορία
διακεκριμένο στην ομιλία του, «το κρα- ένα ον το οποίο είναι ικανό
ερευνητή, ίσως νίο ανήκει ξεκάθαρα σε δί- να περπατάει. Σύμφωνα με
της Ανατολικής Πλευράς»
δούμε σύντομα
ποδο. Εάν η ανάλυση του τις εκτιμήσεις των επιστημό-
ξανά μαζικές με-
τακινήσεις πλη-
μηριαίου οστού δείξει ότι νων, η ανάπτυξη του όγκου
θυσμών όπως στο το οστό αυτό ανήκει σε μη του εγκεφάλου επήλθε αρ- Σύμφωνα με την «Ιστορία της Ανατολικής Πλευ-
μακρινό παρελ- δίποδο, αυτό θα σημαίνει γότερα λόγω της ανάγκης ράς» την οποία διατύπωσε ο παλαιοανθρωπο-
θόν. Κι αυτό λόγω απλώς ότι το συγκεκριμένο για χρήση εργαλείων, ανά- λόγος Ιβ Κοπέν, τα πρώτα ανθρωποειδή κατοι-
της κλιματικής αλ- οστό δεν ανήκει στον Του- πτυξη η οποία, όπως σημει- κούσαν στην ανατολική πλευρά της Αφρικής.
λαγής. «Θα έλεγα μάι». Και αυτό επειδή, όπως ώνει ο ερευνητής Ιβ Κοπέν Ωστόσο, εξαιτίας γεωλογικών αναταράξεων
ότι για έναν γεω- σημείωσε ο ερευνητής, δε- στο «Βήμα», συνεχίζει να σχηματίστηκε στον άξονα Βορρά - Νότου της
λόγο δεν υπάρ- δομένου ότι δεν μπορεί να πραγματοποιείται αθόρυ- ηπείρου η Κοιλάδα του Μεγάλου Ρήγματος. Το
χει τίποτα πιο τε- γίνει ανάλυση DNA στα βα: «Τα εργαλεία σηματο- ρήγμα αυτό χώρισε τον πληθυσμό σε δύο μέρη,
τριμμένο από την
οστά λόγω της παλαιότητάς δοτούν την κουλτούρα, και των οποίων η μείξη ήταν πλέον αδύνατη λόγω
κλιματική αλλαγή. του γεωγραφικού φραγμού. Η ανατολική πλευρά
Ολη η ιστορία της
τους, «για να πούμε ότι δύο αυτή έρχεται να παρεμβλη-
ή περισσότερα οστά ανή- θεί ανάμεσα στη φύση και ερημοποιήθηκε, ενώ στη δυτική πλευρά συνέχισε
Γης δεν είναι πα-
κουν στον ίδιο άνθρωπο, τον άνθρωπο. Παραδείγμα- να υπάρχει πλούσια βλάστηση. Το γεγονός ότι τα
ρά ιστορίες κλι-
πρέπει να τα βρούμε ανα- τος χάριν, όταν παίρνουμε ανθρωποειδή τα οποία είχαν απομονωθεί στην
ματικής αλλαγής»
τομικά συνδεδεμένα στο ένα φάρμακο αυτό παρεμ- ανατολική πλευρά δεν είχαν ανάγκη να σκαρ-
ανέφερε ο ερευ-
νητής Ιβ Κοπέν έδαφος». Πάντως, όπως βάλλεται ανάμεσα στο πα- φαλώνουν σε δέντρα ευνόησε την εμφάνιση
στο «Βήμα» με- της βάδισης στα δύο πόδια, έτσι ώστε αυτά να
συμπλήρωσε ο ερευνητής, ράσιτο και σε εμάς. Οσο η
τά το πέρας της μπορούν να διανύουν μεγαλύτερες αποστάσεις
ετοιμάζει τη νέα του δημο- τεχνική του ανθρώπου ανα-
ομιλίας του, εξη- για να αναζητήσουν τροφή. Αντίθετα, στη δυτική
σίευση η οποία, σύμφωνα πτύσσεται, είναι προφανές
γώντας ότι «δε- πλευρά της ηπείρου η χρήση τεσσάρων μελών
με τον ίδιο, θα δώσει εξή- ότι ο εγκέφαλος θα επιχει- για τη μετακίνηση διατηρήθηκε, αφού παρέμεινε
δομένου ότι τον
19ο αιώνα κατοι-
γηση για την προέλευση του ρήσει να προσαρμοστεί σε χρήσιμη για την αναζήτηση τροφής στα δέντρα.
κούσαν τη Γη ένα πολυσυζητημένου μηριαίου αυτή την ανάπτυξη και θα Ετσι, σύμφωνα με την υπόθεση αυτή, οι πρώτοι
δισεκατομμύριο οστού. υποστεί αλλαγές. Εδώ και πρόγονοι του ανθρώπου οι οποίοι περπάτησαν
άνθρωποι και σή- χιλιάδες χρόνια ο εγκέφα- στα δύο πόδια εμφανίστηκαν στην Ανατολική
Η εξέλιξη συνεχίζεται λος έχει εξελιχθεί με έναν
μερα, μετά από Αφρική. «Η βιολογική εξέλιξη συμβαίνει πάντα
δύο αιώνες, την Μεταξύ των κριτηρίων σύμ- καταπληκτικό τρόπο, εί- σε συνάρτηση με τις αλλαγές του περιβάλλο-
κατοικούν περί- φωνα με τα οποία τα είδη τα ναι το όργανο το οποίο έχει ντος» δήλωσε ο ερευνητής Ιβ Κοπέν στο «Βή-
που οκτώ δισε- οποία ανακαλύπτονται κα- εξελιχθεί περισσότερο από μα», συμπληρώνοντας ότι «εάν δεν υπάρξουν
κατομμύρια, είναι τατάσσονται στο εξελικτικό όλα τα υπόλοιπα. Μπορού-
περιβαλλοντικές αλλαγές, ένα έμβιο ον βρίσκε-
λογικό να διατα- δέντρο βρίσκεται το μέγε-
με λοιπόν να πούμε ότι η ται σε ισορροπία με το περιβάλλον του, άρα δεν
ραχθεί η ισορρο-
θος του κρανίου. Η ανακά- εξέλιξη αυτή θα συνεχιστεί, υπάρχει ανάγκη προσαρμογής. Αντίθετα, όταν
πία του κλίματος».
Η διαταραχή αυτή
λυψη της Λούσι αποτέλεσε τόσο από άποψη όγκου χαθεί η ισορροπία το έμβιο ον θα προσπαθήσει
θα φέρει σύμφω- τομή σε αυτό το πεδίο, αφού όσο και από άποψη πολυ- να προσαρμοστεί και ως εκ τούτου θα εξελιχθεί,
να με τον ερευ- οι επιστήμονες διαπίστω- πλοκότητας. Με λίγα λόγια, μία διαδικασία η οποία μπορεί να αποδειχθεί πε-
νητή καινούργιες σαν ότι, παρ’ όλο που αυτή η εξέλιξη συνεχίζει αθόρυ- τυχημένη για το είδος, μπορεί και όχι».
μετακινήσεις πλη- περπατούσε, ο εγκέφαλος βα το έργο της».
θυσμών. «Οι πάγοι δεν ήταν τόσο μεγάλος όσο
στη Γροιλανδία λι- εκτιμούσε η επιστημονική
ώνουν, κάτι που
θα επιφέρει με-
γάλη αύξηση στη
στάθμη της θά-
λασσας. Ως εκ
τούτου οι πλη-
θυσμοί οι οποίοι
βρίσκονται στις
παράκτιες πε-
ριοχές θα ανα-
γκαστούν να
μετακινηθούν,
και ο αριθμός αυ-
τών των ανθρώ-
πων ίσως φτάσει
τα 100.000.000»
σημειώνει ο καθη-
γητής, για να κα-
ταλήξει ότι «ίσως
να ακούγεται τε-
τριμμένο, αλλά πα-
ρότι οι ενέργειες
οι οποίες κάνουν
οι άνθρωποι για
να αντιμετωπί-
σουν αυτή την
κατάσταση είναι
στη σωστή κα-
τεύθυνση, σί-
γουρα δεν αρ-
κούν για την
αντιμετώπιση
του φαινομέ-
νου».