KAVRAMALAR

Kavramanın tanımı: Kavrama-debriyaj, dönen milin hareketini aynı doğrultuda diğer bir
mile iletmek veya hareketi kesmek için kullanılan bir mekanizmadır. Diğer bir deyişle aynı
eksende bulunan iki milden birinde olan hareketi diğerine iletmekte veya iletilen hareketi
kesmekte kullanılan makine elemanlarıdır.
Kavramanın Görevleri:
Kalkışlarda motorun hareketini şanzımana tedricen ileterek sarsıntısız tatlı bir kavraşma
sağlamak. Taşıt dururken veya hareket halinde iken motorun hareketini şanzımandan keserek
vites değişimini sağlamak. Gerekli hallerde motor ile aktarma organlarının ilgisini kesmek.
Taşıtlarda kullanılacak kavramanın tipi taşıt motorunun üreteceği güce, iletilecek torkun
miktarına ve taşıtın kapasitesi ile vites kutusu durumuna göre uygun olarak seçilir.
Günümüzde en çok kullanılan kavrama tipi ; tek, kuru diskli ve mekanik olanlarıdır.
Mükemmel Bir Kavramada Aranan Özellikler:
1. Sarsıntısız tatlı bir kavraşma sağlamalı
2. Kavranmış durumda kaymamalı
3. Kısmi kaymalarda doğan ısıya dayanıklı olmalı ve bu ısıyı kolayca iletebilmelidir
4. Kolay ve sessiz vites değişimi için disk atalet momentinin küçük olması gerekir
5. Ayrışma için pedala uygulanan kuvvet az olmalıdır
6. Krank milindeki burulma titreşimlerini vites kutusuna iletmemelidir
7. Ekonomik ve bakımı kolay olmalıdır
Çalışma Prensibi: Kavramada hareket iletimi, döndüren elemanı teşkil eden düzgün işlenmiş
iki madeni yüzeyle, (volan-baskı plakası) bunların arasına sıkışmış olan döndürülen disk
arasındaki sıkışma kuvveti ile olur. Motor çalışır ve kavrama pedalı serbest durumda iken
baskı yayları baskı plakasını volana doğru büyük bir hızla iter. Bu kuvvetin kavrama diski ile
volan ve diskle baskı plakası arasında meydana getirdiği sürtünme kuvveti, kavrama diskinin
volan ve baskı plakası ile tek parça halinde dönmesini sağlar. Kavrama diski göbeği kavrama
miline kamalı olarak takılı olduğundan mili de birlikte döndürür. Kavrama mili yani priz
direkt mili de hareketi vites kutusuna iletir. Pedala basıldığı taktirde baskı bilyası ileri
sürülerek yay basıncını yener ve baskı plakası üzerindeki kuvveti kaldırır. Dolayısı ile
kavrama diskine etki eden kuvvet ortadan kalkar ve diskle dönen elemanların bağlantısı
kalmaz. Bu durumda motor ile güç aktarma organlarının bağlantısı kesilmiş olur.
Kavramanın çeşitleri:
A. Disk tipine göre:
1. Kuru diskli kavramalar: Tek diskli kuru tip kavramaların görevleri şunlardır:
a. İlk hareketin yumuşak olmasını sağlarlar.
b. Dönme momentini kaçırmadan aktarırlar.
c. Güç aktarma organlarını aşırı yüklenmeden korurlar.
d. Vites değişimi sırasında motor ve vites kutusu arasındaki irtibatı keserler.
e. Burulma titreşimlerini azaltırlar.
2. Yağlı kavramalar:
B. Disk sayısına göre:
1. Tek diskli kavramalar ve
2. Çok diskli kavramalar vardır. Değişik disk yapıları şunlardır:
Kavrama diskleri: Kavrama diski, göbek yastık disk ve perçinlenmiş veya yapıştırılmış
balatalardan oluşur. Çelikten veya pirinçten yapılmış asbestteki suni reçine ve dolgu
maddesinden yapılır.
Balata yayı olmayan diskler: Debriyaj balatası doğrudan saç plaka üzerine perçinlenmiştir.
Balatadaki kanallar yüksek sürtünme ısısından dolayı eğilmeyi önlemek amacıyla yapılmıştır.
Ucuzdur fakat kavrama silkelenmemelidir.
Balata yayı olan diskler: balata yastık disk üstüne perçinlenmiştir.Debriyaj kavramasında
yastık disk baskı kuvveti aracılığı ile alın yüzeyine oturuncaya kadar yaylanarak basılır.
Yumuşak darbesiz kalkış ve daha az aşınma olur.
Burulma yayı olmayan diskler: Motorun dengesiz hareketi nedeniyle şanzımana iletilen ve
orada çok şiddetli gürültülere yol açan dönme titreşimleri meydana gelir.
Burulma yayı olan diskler: Göbek parçası ve balatayı taşıyıcı disk ayrı olarak yapılmıştır.
Sadece helisel yaylar aracılığı ile bağlanmışlardır. Her iki parçanın arasında hafif bir dönme
mümkündür. Yaylar titreşimleri üzerine alır. Göbek kısmındaki sürtünme disk dönüş
titreşimlerini üzerine alır. Hareket iletimi yumuşaktır.
Kavrama boşluğu: Debriyaj kavramış durumda iken debriyaj bilyası ile geriye alma plakası
arasında ve debriyaj bilyası ve diyafram parmakları arasında 2-3 mm’lik boşluk olması
zorunludur. Balatanın kullanılarak aşınması nedeniyle baskı plakası volan yönünde kayar
böylece diyafram yayı parmakları ve baskı plakası debriyaj bilyasına yapışır ve boşluk azalır.
C. Ayırma parmakları düzenine göre:
1. Long tipi kavramalar
2. Yarı santrifüj long kavramalar
3. Borg-Berk kavramaları
4. Diyafram yaylı kavramalar: Baskı kuvveti diyafram yay üzerine uygulanır.
Diyafram yayın bir ucu baskı plakasına diğer ucu baskı bilyasına bağlanan
yaylardan oluşur. Debriyaja basıldığında debriyaj bilyası diyafram yay dillerine
baskı uygular. Belirli bir noktaya kadar pedal kuvveti artar ondan sonra
diyaframlı yay tekrar eski konumuna gelir. Pedalın uyguladığı tepki kuvveti
düşer. Bu tip kavramaların avantajları şöyle sıralanabilir:
b. Yüksek devirden etkilenmez.
c. Daha az yer kaplar.
d. Geri alma yolunun sonuna doğru daha az pedal kuvvetine ihtiyaç duyar.
e. Basit yapılıdırlar.
D. Hareket iletim şekline göre:
1. Mekanik kavramalar
2. Hidrolik kavramalar: Vites değiştirme kavramaları ağır taşıtlara monte edilir.
Senkroniye bir vites kutusu ile bağlantılı olarak yarı otomatik bir vites kutusunu
meydana getirir. Motor ile vites kutusu arasında hidrolik bir yapı ünitesi olan tork
konvertörü önemli bir taşıt elemanıdır.
3. Elektrikli kavramalar
E. Pedal kumanda sistemine göre:
1. Mekanik kumandalı kavramalar
2. Hidrolik kumandalı kavramalar
Kavrama parçalarının kontrolü ve bakımı: Kavrama, revizyon edilmek Üzere araçtan
söküldükten sonra parçalarının ayrıntılı kontrol ve muayene edilmesi için daha da ayrıntılı
olarak sökülür, parçaları dağıtılır. Kontrol ve muayeneleri aşağıdaki gibi yapmak gerekir:
Kavrama baskı düzeninde ve özellikle muhafaza içinde bulunan toz ve Pisliklerin atılması
için basınçlı hava tutun. Kavrama yerinden alındıktan sonra motorun arka boğaz keçesini
kontrol edin; yağ kaçağı varsa değiştirin. Diğer taraftan transmisyon giriş milinin (priz direkt)
üzerinden yağ kaçağı olup olmadığına bakın; gerekiyorsa keçeyi değiştirin. Volanın debriyaj
diskine bakan yüzünü kontrol edin. Yüzeyde çizik, Çatlak aşınma ve çarpıklık olup
olmadığına bakın. Yüzey düzgün değilse bir komparatörle daha hassas bir kontrolü
gerçekleştirin. Hasar görmüş yada çarpık durumda olan bir volan değiştirilmelidir. Krank
milinin arka ucunun içinde bulunan debriyaj kılavuz bilyasını kontrol edin. Aşınmışsa
değiştirin. Kılavuz yatağın sökülmesi için içini gresle doldurun, ya özel debriyaj merkezleme
malafasını yada priz direkt milini kullanarak yerinden alın. Priz direkt milinin üzerini kısmen
örten kovanı ve muyluyu kontrol edin aşınıp aşınmadığına bakın. Aşınmışsa değiştirin.
Balatalı diski kontrol ederken, balatalara yağlı ellerle dokunmayın. Gres yada yağ balatalı
diskin çalışma sırasında kaymasına kaçırmasına sebep olur. Balata takriben 0,4 mm kadar
aşınmışsa veya yağ ve gres ile yağlanmışsa değiştirin. Perçin başları görünmeye başlamışsa
yada perçinler gevşemişse diski değiştirin Balatalı diskte hasar, çarpıklık ve hararet görmüş
görüntüsü varsa değiştirin. Baskı plâkasının yüzeyini bir solvent ile silin. Yüzeyin
düzgünlüğünü ve çarpıklığını kontrol edin. Doğruluk kontrolü için çelik doğruluk mastarı
yada kalın çelik cetvel kullanılır. Yüzeyde yanmalar, çizikler, kazınmalar, çatlaklar
bulunabilir. Bunlar düzeltilemeyecek derecede ilerlemişse baskı plâkası değiştirilmelidir:
Fazla olmamak kaydı ile yüzey kısmen tornalanabilir.
Ayırma parmaklarının durumunu gözden geçirin. İç uçlar, daha doğrusu parmakların baskı
bilyası ile temasa gelen uçlarında eşit aşınmalar olmalıdır. Kapakta düzgünlük kontrolünü,
kapağı düz bir pleyt üzerine yerleştirmek suretiyle yapınız. Baskı plakasının herhangi bir
parçası, verilen ölçü ve değerlerin dışında ise tertibatın tümünü değiştirin; aynı zamanda
balatalı diski de değiştirin. Baskı bilyasını kontrol edin. Bilyayı elinize alıp hafifçe bastırarak
döndürün. Bu kuvvet altında serbestçe dönebilmelidir. Ayrıca ses çıkarmadan rahatlıkla
dönüş görülmelidir. Dönme sırasında herhangi bir tutukluk yada düzensizlik
hissedilmemelidir. Ayırma parmaklarına dokunan kısmı gözden geçirin. İyi durumda
görülmeyen baskı bilyasını değiştirin. Baskı bilyasını çalıştıran ayıcıca çatalını kontrol edin.
Buna bağlı olarak diğer bütün bağlantı çubuklarını ve bağlantı yerlerini gözden geçirin.
Kavramayı yerine takarken dışardan toz vb, girmesini' önleyen toz kapağının iyi durumda
olmasına dikkat ediniz.Motorun ve araç aksamının buharla temizlenmesi durumunda dikkatli
olmak lâzımdır. Bu bakımdan buharlı yıkamadan sonra derhal motor çalıştırılmalıdır ve sık
sık debriyaj kullanılarak sürtünme yüzeylerinin kuruması sağlanmalıdır. Kavramanın eksen
kaçıklığını kontrol edin.
Standart Kavrama Arızaları:
1.Kayma: Yağlama, camlaşma, baskı yayı zayıf, pedal ayarı bozuk
2.Ani Kavraşma: Parmak ayarı bozuk, yastık disk özelliğini kaybetmiş
3.Pedalda Titreşim: Eksen kaçıklığı, disk eğik, parmak ayarı bozuk, volan burcu aşınmış
4.Sesli Çalışma: Kırık yay, pedal boşluğu az, mekanik sistemde bozukluk
5.Tam Ayırmama: Pedalda boşluk, mekanik sistemde hata, parmak ayarı bozuk, disk eğik
6.Diskte Çabuk Aşınma: Kayma arızaları, sürücü hatası

Geri Dönüş