Discografie van uitvoeringsversies van Mahler’s Tiende symfonie

Voor hen die van mening zijn dat van Mahler’s Tiende symfonie uitsluitend het Adagio
gespeeld mag worden, is deze tekst vrijwel overbodig. Er zijn er velen die uw mening delen,
onder hen grote namen: van Adorno en Walter, via Barbirolli, Kubelik en Horenstein, tot
Bernstein, Haitink en Abbado. Natuurlijk heb ik niet de bedoeling om u een andere visie op
te dringen. Echter, zoals Jack Diether (in 1976 mede-oprichter van de Gustav Mahler Society
of New York) ooit opmerkte: “het is veel belangrijker dat de muziek die Mahler wél schreef
gehoord kan worden, dan dat wat hij niet schreef níet gehoord mag worden”.1 Omdat in
Mahler’s handschrift al ontzettend veel muziek zit ,waarvan ik er niet aan moet denken dat ik
deze nooit zou hebben kunnen beluisteren, deel ik Diethers opvatting volledig. In deze tekst
probeer ik de lezer enigszins wegwijs te maken in de vele bestaande versies en de
verschillende beschikbare opnamen daarvan.

Een toelichting op de geschiedenis van dit werk zou vele bladzijden vergen, en dit artikel is
daar niet voor bedoeld. Er is voldoende literatuur over dit onderwerp beschikbaar, en na dit
artikel treft u een korte opgave van enkele aanbevolen teksten aan. Daarnaast beveel ik u
van harte aan om de tekst die Aart van der Wal in 2003 schreef te lezen op:
www.opusklassiek.nl/componisten/mahler_symfonie_10.htm
Een kort overzicht, ter verduidelijking bij de discografie die volgt, is hier echter op z’n plaats.

Facsimile In 1924 verschijnt een facsimile van Mahler’s manuscript, bij Paul Szolnay Verlag
te Wenen.
In 1967 publiceren Walter Ricke en Erwin Ratz een nieuw facsimile, waar
aanvullend materiaal uit Alma’s nalatenschap in te vinden is.
Ernst Krenek Het Adagio en Purgatorio worden in oktober 1924 in Wenen uitgevoerd, eerst
Otto Jokl onder leiding van Franz Schalk en kort daarna onder Alexander von Zemlinsky.
Het materiaal was voorbereid door Ernst Krenek en de beide dirigenten
(opmerkingen van Alban Berg, die de partituur op verzoek van Krenek proeflas,
zouden niet verwerkt zijn).
In 1951 publiceert Otto Jokl, leerling van Alban Berg, de partituur van het
Adagio en Purgatorio in de versie van Krenek.
Willem Iets meer dan een maand na de uitvoeringen in Wenen leidt Willem
Mengelberg Mengelberg de Nederlandse première van dezelfde twee delen in Amsterdam.
Cornelis Dopper Mengelberg bereidde het materiaal voor in samenwerking met Cornelis Dopper.
Clinton Tussen 1949 en 1966 werkt Carpenter aan wat hij een “completion”, een
Carpenter voltooiing, van Mahler’s Tiende noemt.
Joseph H. (Joe) Joe Wheeler werkt van 1953 tot 1965 aan zijn 4 versies. In 1998 verzorgen de
Wheeler Nederlandse musicoloog Frans Bouwman, Remo Mazzetti jr. en dirigent Robert
Olson correcties in de vierde editie.
Hans In 1959 voltooit Hans Wollschläger zijn versie van de Tiende, maar hij besluit
Wollschläger deze later terug te trekken. Het werk is nooit uitgevoerd of opgenomen.
Erwin Ratz Erwin Ratz, voorzitter van de Internationale Gustav Mahler Gesellschaft te
Wenen, publiceert in 1964 de partituur van het Adagio als deel van de Kritische
Gesamtausgabe. Ratz is fel tegenstander van alle vormen van voltooiingen of
uitvoeringsversies van deze symfonie.

1
In de jaren ’40 van de vorige eeuw probeerde Diether eerst Sjostakovitsj en later Schönberg (samen met Alma,
die op haar beurt Benjamin Britten ook benaderde) te overtuigen om een uitvoerbare bewerking van Mahler’s
handschrift te maken. Al deze pogingen bleven zonder succes.
 Deryck Cooke Deryck Cooke vervaardigt de bekendste van alle ‘voltooiingen’. Hij noemde zijn
versie een ‘performing version’. Cooke begint aan zijn versie in 1959. In 1960
worden delen uit de eerste versie gespeeld voor BBC Radio, en in 1964 gaat de
hele symfonie in Cooke’s eerste versie (Cooke I) in première tijdens de BBC
Proms, onder leiding van Berthold Goldschmidt.
Tussen 1966 en 1974 herziet Cooke zijn versie, met behulp van de broers Colin
en David Matthews en de dirigent Goldschmidt. Dit leidt tot een tweede versie
(Cooke II), die in 1976 gepubliceerd wordt.
Een derde revisie (Cooke III), met vooral kleine correcties van de hand van de
Matthews-broers en Goldschmidt (Cooke overleed in 1976), wordt in 1989
gepubliceerd.
Remo Mazzetti Nadat Remo Mazzetti jr. in contact is gekomen met Clinton Carpenter en naast
jr. diens versie ook de versies van Wheeler en Cooke bestudeert, besluit hij zijn
eigen versie te maken. De eerste Mazzetti-versie dateert van 1985, en in 1997
komt Mazzetti met een herziene tweede versie.
Rudolf Barshai In 2000 gaat de versie van de bekende dirigent Rudolf Barshai in première.
Barshai had voor het vervaardigen van zijn versie, evenals Mazzetti, veelvuldig
contact met Frans Bouwman.
Giuseppe Samale en Mazzuca komen in 2001 met hun versie, waarvan de première (in
Mazzuca en Perugia) geleid wordt door Martin Sieghart, die het werk later ook zal uitvoeren
Nicola Samale en opnemen met Het Gelders Orkest.
Yoel Gamzou De jonge Israëlische dirigent Yoel Gamzou, oprichter van het International
Mahler Orchestra, leidt dit orkest in de première van zijn versie in 2010 in
Berlijn.

Discografie
Cooke’s tweede versie en de heruitgave daarvan, met correcties, worden het vaakst
uitgevoerd en opgenomen. Maar ook van de andere versies bestaan enkele opnamen, zoals
in onderstaande discografie is weergegeven:

Adagio-Purgatorio (Krenek/Jokl)
Charles Adler – Wiener Symphoniker – Conifer – 1952
Charles Adler – Wiener Symphoniker – Music & Arts – 1952 (live)
George Szell – Cleveland Orchestra – Sony – 1958

Uitvoeringsversie Deryck Cooke I (1960/64)

Berthold Goldschmidt – Philharmonia Orchestra – Testament – 1960 (live)
Berthold Goldschmidt – London Symphony Orchestra – Testament – 1964 (live)
Eugene Ormandy – Philharmonia Orchestra – Sony – 1965
Jean Martinon – Chicago Symphony Orchestra – CSO – 1966 (live)
Jean Martinon – Residentie Orkest – Philips – 1975 (live)

Uitvoeringsversie Deryck Cooke II (1976)

Vilem Sokol – Seattle Youth Symphony Orchestra – SYSO – 1972 (live)
Wyn Morris – New Philharmonia Orchestra – Philips – 1972
Kurt Sanderling – Berliner Sinfonie-Orchester – Ars Vivendi – 1979
James Levine – Philadelphia Orchestra – RCA – 1980
Simon Rattle – Bournemouth Symphony Orchestra – EMI – 1980
Kurt Sanderling – New York Philharmonic – Rare Moth – 1984 (live)
Riccardo Chailly – Radio Sinfonie Orchester Berlin – Decca – 1986
Eliahu Inbal – Radio Sinfonie Orchester Frankfurt – Denon – 1992
 Simon Rattle – Bournemouth Symphony Orchestra – Pandora's Box – 1992 (live)

Uitvoeringsversie Deryck Cooke III (1989)

Mark Wigglesworth – BBC National Orchestra of Wales – BBC – 1993
Simon Rattle – Berliner Philharmoniker – EMI – 1999
Eliahu Inbal – Radio Sinfonie Orchester Frankfurt – En Larmes – 2003 (live)
Michael Gielen – SWR Sinfonieorchester Baden-Baden und Freiburg – Hänssler – 2005 (live)
Gianandrea Noseda – BBC Philharmonic Orchestra – Chandos – 2007
Daniel Harding – Wiener Philharmoniker – DGG – 2007
Mark Wigglesworth – Melbourne Symphony Orchestra – ABC Classics – 2008 (live)
Eliahu Inbal – Koninklijk Concertgebouworkest – RCO Live – 2011 (live, alleen op DVD)
Eliahu Inbal – Tokyo Metropolitan Symphony Orchestra – 2014 – Exton
Yannick Nézet-Séguin – Orchestre Métropolitain – ATMA Classique – 2015

Voltooiing Clinton Carpenter

Harold Farberman – Philharmonia Hungarica – Golden Strings – 1994
Andrew Litton – Dallas Symphony Orchestra – Delos – 2001 (live)
Lan Shui – Singapore Symphony Orchestra – Avie – 2009 (live, alleen op DVD)
David Zinman – Tonhalle Orchester Zürich – RCA – 2010

Uitvoeringsversie Remo Mazzetti jr.

Leonard Slatkin – Saint-Louis Symphony Orchestra – RCA – 1994 (eerste versie)
Jesús López-Cobos – Cincinatti Symphony Orchestra – Telarc – 2000 (herziene versie)

Uitvoeringsversie Joe (Joseph H.) Wheeler

Robert Olson – Colorado MahlerFest Orchestra – MF – 1997 (live)
Robert Olson – Pools Nationaal Radio Symfonie Orkest – Naxos – 2000

Uitvoeringsversie Nicola Samale en Giuseppe Mazzuca

Martin Sieghart – Het Gelders Orkest – Exton – 2007 (live)

Uitvoeringsversie Rudolf Barshai

Rudolf Barshai – Junge Deutsche Philharmonie – Brilliant – 2001 (live)
Vladimir Ashkenazy – Sydney Symphony Orchestra – SSO Live – 2011 (live)

Uitvoeringsversie Yoel Gamzou

Yoel Gamzou – International Mahler Orchestra – folipro – 2010 (live, alleen op DVD)

Krenek/Jokl
De opnamen van F. Charles Adler’s uitvoeringen van het Adagio en Purgatorio zijn
interessante geluidsdocumenten, maar de uitvoeringen (de studio-opname werd daags na de
live-opname gemaakt) zijn niet zo meeslepend als de Mahler-uitvoeringen die bijvoorbeeld
Bruno Walter in dezelfde periode maakte.
Szell’s opname van deze twee delen is echter zeer

Aanbevolen literatuur:
- Bloomfield, Theodore. "In Search of Mahler's Tenth: The Four Performing Versions as Seen by a
Conductor", The Musical Quarterly, Vol. 74, Nr. 2 (1990), pp. 175–196
- Bouwman, Frans. “Editing Mahler 10: Unfinished business”, The Musical Times, Vol. 142, Nr. 1877
(2001), pp. 43-51
- Chew, Teng-Leong. "Performing Versions of the Tenth Symphony." Naturlaut, Vol. 1, Nr. 2 (2002), pp. 7–
 10
- Op de Coul, Paul (ed.). “Fragment or Completion? Proceedings of the Mahler X Symposium, Utrecht
1986.” Rijswijk: Nijgh & Van Ditmar Universitair ,1991.
- Rothkamm, Jörg. "Gustav Mahlers Zehnte Symphonie. Entstehung, Analyse, Rezeption", Frankfurt:
Peter Lang, 2003
- Rothkamm, Jörg. "The Tenth Symphony: Analysis of its Composition and ‘Performing Versions’", The
Cambridge Companion to Mahler, ed. Jeremy Barham. Cambridge: University Press, 2007, pp. 150–161
- Rothkamm, Jörg. "Five-Movement Orchestral Versions of Gustav Mahler’s Tenth Symphony", News
about Mahler Research, Vol. 53 (2006), pp. 48–66
- Rothkamm, Jörg. "Berthold Goldschmidt und Gustav Mahler. Zur Entstehung von Deryck Cookes
Konzertfassung der X. Symphonie", Hamburg: von Bockel, 2000.
- Stam, Joop, 'Mengelberg/Doppers versie van Mahlers Tiende Symfonie', Dopper Journaal 2014, te
downloaden via www.cornelisdopper.nl