Uvod

Ova će vas knjig a naučit i podešavanj u jedr a i oprem e na najbolj i moguć i način . Knjig e o jedrenju , u ve-
ćini slučajeva , "teroriziraju " čitatelj a komplicirani m podacim a i teorijam a aerodinamike . Nemojt e se
obeshrabriti , za postizanj e dobri h rezultat a nije potrebn o detaljn o poznavati ovu materiju .
Nema puno skiper a koji su stvarn i stručnjac i na teško m polj u aerodinamike , ali zato ima veoma mnog o
"stručnjaka " koji pokušavaj u objasnit i funkcioniranj e jedr a i oprem e na temelj u pomodni h teorija . Vrlo
često te su teorij e aproksimativn e i ne ostavljaj u za sobo m traga . Možd a ih se može primijenit i u po-
sebnim slučajevima , ali ne vrijed e kao opć e pravilo . Najčešć e na mor u doslovn a primjen a sofisticira -
nih znanstvenih teorij a manj e je korisn a od postupak a koji se temelj e na iskustv u i zapažanjima.
U ovoj smo knjizi pokušal i sažeti praktičn a pravil a i teorij e koji su općeprihvaćen i međ u jedriličarima .
Međutim , ta pravil a ne mog u nadomjestit i pažljivo zapažanje i zdrav razum , koji su najbolj i drugov i u plo-
vidbi.
Ono što razlikuj e ovu knjig u od većin e izdanja na tu tem u jest sintetičk i tekst , praće n ilustracijam a kao
objašnjenjem . Mo j je cil j bio da pronađete , shvatit e i zapamtit e tražen e informacije .

Čitatelj u i pomorc u želim doba r vjetar i mirn o more !

Ivar Dedeka m

Sadrža j
I. Upravljanj e genovo m i glavni m jedro m II . Jedr a za plovidb u niz vjeta r - Spinake r III . Podešavanj e jarbol a 63
i genake r '45
Vjetar i jedr o 5 Različit i tipov i snast i 64
Vrste spinaker a 46
Prividni vjetar 7 Pripinjanj e jarbol a p o bok u 64
Dijelov i i oput a spinaker a 47
Smjer jedrenj a 8 Pripinjanj e jarbol a p o uzdužnic i 65
Pripremanj e spinaker a 48
Profil jedr a 10 Zatezanj e zaputk e 66
Podizanj e spinaker a 49
Glavni dijelov i oput e 12 N a p e t o s t užadi 67
Kut t a n g u n a 50
Kroj jedr a i pokazivač i vjetr a 14 Zatezanj e gornji h (križnih )
Dubin a spinaker a 51
Upravljanje genovo m 15 pripon a 68
Položaj t r b u h a 52
Stabilite t 22 P r e t h o d n o savijanje jarbol a 69
Spinake r s vjetro m po krm i 53
Uravnoteženos t kormil a 23 J a r b o l i s peto m na kobilic i 70
Širok o u vjeta r i s b o č n i m
Podešavanje glavno g jedr a 25 M a k s i m a l n o savijanje jarbol a 71
vjetro m 54
Uzajamno djelovanj e genov e Dijeljen a snas t
Štraorc a i štrapoj a 55
i glavnog jedr a 30 (niže hvatišt e leta ) 71
S jaki m vjetro m u k r m u 56
S vjetro m u bo k i u krm u 32 Podešavanj a po d jedrim a 73
P r e b a c i v a n j e spinaker a
Oznake olakšavaj u trimanj e 34 B o č n o ravnanj e jarbol a 74
ko d kruženj a 57
Profil jedar a za razne Kruženj e p o m o ć u dva t a n g u n a 58 Podešavanj e donji h pripon a 75

uvjete (primjeri ) 38 Kruženj e s p r e b a c i v a n j e m Snast s više križeva 76

Kraćenj e glavno g jedr a 40 t a n g u n a ispo d let a 59 Podešavanj e jarbola : Podsjetni k 78

Problem i i rješenj a 41 Spuštanj e spinaker a 60 Nekolik o savjet a 79

Kratak pregle d 42 Genake r 61 Jo š o gornji m priponam a 80

Vjeta r i j e d r o
Ljudi čest o pitaj u kak o se mož e jedrit i proti v vjetra ? Pa,
izravno proti v vjetr a se ne mož e j e d r i t i , ali mož e već na
30-45 ° s p r a m c e m u vjetar . P r i m a k n i t e t r a k u papir a
(naprimje r r a č u n za struju ) d o n j o j usni , držit e za kraje -
ve bliže seb i i p u h n i t e p r e k o njen e p o v r š i n e . Razlika u
brzini zraka na d v j e m a s t r a n a m a t r a k e proizvod i "isisa -
vanje" koj e je podiž e (slik a 1).
Isto se d o g a đ a kad a zrak struj i p r e k o j e d r a (ili a v i o n -
skog krila) . Z b o g oblik a j e d r a zrak koj i struj i sa zavje-
trinsk e stran e m o r a za ist o v r i j e m e p r o ć i dulj i pu t o d
zraka koj i prolaz i s p r i v j e t r i n s k e s t r a n e (slik a 2) . Poslje -
dica je tog a d a na zavjetrinsko j stran i brzin a zrak a bi -
va veća, a tla k manj i u o d n o s u na p r i v j e t r i n s k u s t r a n u .
Prema Bernoullijev u z a k o n u , p o v e ć a n j e brzin e p r o t o k a
dovod i d o pad a t l a k a . U praks i t o znač i d a j e d r i l i c a plo -
vi zahvaljujuć i razlic i izmeđ u podtlak a koj i se stvar a na
zavjetrinsko j stran i i nešt o v e ć e g tlak a na privjetrinsko j
stran i jedra .
Aerodinamičk a sila koj a p r i t o m djeluj e na j e d r o mož e
se rastavit i u dvij e k o m p o n e n t e : d i n a m i č k i uzgo n i ot -
por (slik a 3). Uzgon je u o d n o s u na p r a v a c vjetr a o k o -
mit, a otpo r im a s m j e r vjetra . Oboj e se p o v e ć a v a s br -
zinom vjetra , ali o t p o r rast e brže . Kaka v ć e bit i o d n o s
uzgona i o t p o r a ovisi o brzin i vjetr a i o k u r s u j e d r i l i c e .
Kod jedrenj a u vjetar težim o n a j v e ć e m m o g u ć e m uzgo -
nu i najmanje m m o g u ć e m o t p o r u , t o j e s t n a j p o v o l j n i -
jem odnos u dvij u k o m p o n e n t i . U j e d r e n j u niz vjeta r (s
povoljni m v j e t r o m , o d n o s n o v j e t r o m u pol a k r m e , i s
vjetro m u k r m u ) , o t p o r je najslabiji , št o im a povolja n
učina k na brzin u b r o d a .
Na slic i 4 a e r o d i n a m i č k a sila r a s t a v l j e n a je d r u k č i j e -
na porivn u k o m p o n e n t u , u s m j e r u kretanj a j e d r i l i c e , i
komponent u z a n o š e n j a , koj a g u r a j e d r i l i c u b o č n o .

Kod jedrenja u vjetar najbolji se rezultati postižu kada

je porivna komponenta najveća, a komponenta zano-
šenja najmanja što može biti.

Sposobnos t j e d r i l i c e da plov i u vjeta r uvelik e ovisi o

sposobnost i k o b i l i c e d a drž i kurs . Kobilic a je t a koj a se
suprotstavlj a o t p a d a n j u o d k u r s a , o d n o s n o b o č n o m
zanošenju plovila . Ust o balas t k o b i l i c e daj e o t p o r n a g i -
njanju.
Kobilic a (i kormilo ) djeluj u u v o d i ka o jedrilj e u zraku .
Voda koj a zbo g o t p a d a n j a brod a t e č e du ž k o b i l i c e po d
određeni m k u t e m , stvar a s v o j e v r s t a n u z g o n , koj i se s u -
protstavlj a z a n o š e n j u . U plovidb i s p o v o l j n i m v j e t r o m
(vjetro m u pol a k r m e ) i v j e t r o m u k r m u , s m a l o ili be z
ikakva o p a d a n j a , s p o m e n u t i uzgo n k o b i l i c e se s m a n j u -
je, a može i nestati .
 Vjetar b i t r e b a o ulazit i u j e d r o g o t o v o u linij i s r u b o m
ulaza, po d vrl o m a l i m u p a d n i m k u t e m . A ko j e ku t ulaza
prevelik , zrak se odvaj a o d j e d r a i stvar a velik e v r t l o g e ,
a ak o v j e t a r dolaz i isuviše s p r i j e d a , j e d r o u p o t p u n o s t i
g u b i nosivost , prazn i se , a bark a gub i brzinu . Vr t lož en j e
zrak a s m a n j u j e zalet i d o v o d i d o z a n o š e n j a .
Kad a plovil o previš e s t i š ć e u vjeta r (t e se u p a d n i ku t
s m a n j u j e ili č a k p o s t a n e n e g a t i v a n ) , j e d r o tež i p u n j e n j u
sa s u p r o t n e s t r a n e i mož e se p o č e t i t r e s t i blizu p o r u b a .
Tada se kaže d a se j e d r o prazn i (slik a 5).
Da b i se provjeril o kak o je j e d r o z a t e g n u t o , valja g a po -
pustit i d a se zatrese , a n a k o n t o g a natezat i d o k se ne
p r e s t a n e t r e s t i . Puno j e lakše , n a i m e , p r e p o z n a t i o d n o s
j e d r a i vjetr a kad a se j e d r o t r e s e n e g o l i kad a je prazno .
U o v o m p o s l j e d n j e m s l u č a j u izgle d se j e d r a ne m i j e n j a ,
ali je ku t loš . To je t i p i č n a p o č e t n i č k a p o g r e š k a (vid i sli -
ku 27) .

Jedra su općenito najdjelotvornija netom prije točke u

kojoj bi se počela tresti, kada se pozitivan upadni kut
vjetra gotovo približio nuli.

Slika 6 pokazuj e kak o svaka sila mož e bit i p o d i j e l j e n a u

dvij e k o m p o n e n t e u n u t a r p a r a l e l o g r a m a , o d n o s n o ka -
ko k o m p o n e n t e d a j u r e z u l t a n t u . Taj p r i n c i p vrijed i i za
brzin u vjetr a (slik a 7).
Silu (ili brzinu ) m o ž e m o r a s p o d i j e l i t i u razn e p r a v c e
d j e l o v a n j a , bitn o je d a se p o š t u j e p r i n c i p p a r a l e l o g r a -
ma . To mož e bit i v e o m a k o r i s n o d a s h v a t i m o k a k o sile
djeluj u u o d r e đ e n i m p r a v c i m a . N a p r i m j e r , na slic i 4 vi-
dim o p o d j e l u na pori v i z a n o š e n j e .
Ploveć i p o utih i na m o t o r b r z i n o m od 10 č v o r o v a osjećam o
s t r u j a n j e zrak a od 10 č v o r o v a (približn o 5 m/s) .
Taj prividni vjeta r j e d n a k je brzin i plovila , ali im a s u p r o -
t a n smjer , do k je brzin a " s t v a r n o g v j e t r a " 0 č v o r o v a .
Prividn i vjeta r j e k o m b i n a c i j a (zbro j v e k t o r a ) s t v a r n o g
vjetr a i brzin e plovila . Kolik a je brzin a p r i v i d n o g vjetr a
utvrdi t ć e m o n a s l j e d e ć i n a č i n : n a c r t a t ć e m o v e k t o r e
s t v a r n o g vjetr a i brzin e plovila , p o š t u j u ć i p r a v a c i s n a -
gu (npr . 1 c m na c r t e ž u p r e d s t a v l j a t ć e 1 m/s) , a zatim
ć e m o p o v u ć i paralel e (slik a 7) . Prividn i v j e t a r bi t ć e is-
t o v j e t a n dijagonal i p a r a l e l o g r a m a .

U odnosu na stvarni vjetar, prividni vjetar zbog brzine

plovila dolazi više po pramcu.

Izuzetak je kad a se plov i ravn o proti v s t v a r n o g vjetr a

( m o t o r o m ) ili ravn o niz vjetar . Slika 8 prikazuj e v e l i k u
razlik u u snazi p r i v i d n o g vjetr a i z m e đ u p l o v i d b e u vje-
ta r i niz vjetar . Zat o ć e m o n e r i j e t k o , d o k m i p l o v i m o niz
vjeta r l a g a n o o d j e v e n i , n a b r o d i c a m a koj e plov e n a m a
ususre t vidjet i t o p l o o d j e v e n e ili p r o m r z l e p o s a d e .
 S t v a r n i vjetar , brzin a plovila i prividn i vjeta r u j e d r e n j u

Napomena : Vjetar koj i je posljedic a brzin e plovil a ima smje r s u p r o t a n kretanj u plovila .

Stvarni vjetar (5 m/s) Prividni vjetar (10 m/s)

Plovilo A plov i na m o t o r ravn o u vjeta r

brzino m od 5 m/s . Brzin a plovil a i stvarn i
vjeta r se zbrajaju , št o daj e prividn i vjeta r
od 10 m/s .
Brzina plovila (5 m/s)

Brzin a plovil a E i stvarn i vjetar , b u d u ć i

d a im je vrijednos t j e d n a k a , a smje r
s u p r o t a n , uzajamn o se p o n i š t a v a j u , p a
je v r i j e d n o s t prividno g vjetr a jednak a
nuli . Ovo se d o g a đ a sam o zakratko ,
naprimje r priliko m klizanja na valu ili u
vožnji m o t o r o m .

Vidimo da su slučajev i H, G i F zrcaln a slik a slučajev a B, C i D. Takođe r vidim o da prividn i vjeta r koj i posad a osjeć a
poprim a vrijednost i od 0 do 10 m/s , ovisn o o smjer u plovidbe , do k je brzin a plovil a u svim slučajevim a ista .
 Smje r jedrenj a

Vjetar

S bočnim S bočnim
vjetrom, vjetrom,
u bok u bok
(mezanave) (mezanan

Prividni vjeta r Stvarn i vjeta r

U vjeta r 20-40 ° 35-55 °
S b o č n i m vjetro m 40-135 ° 55-150 °
U krm u 135-150 ° 150-180 °

0
Radi održavanj a p o v o l j n o g u p a d n o g kuta , j e d r a valja s t a l -
no korigirat i kak o j e d r i l i c a mijenj a p r a v a c ili vjeta r mijenj a
smjer . Ako n i s m o s i g u r n i kak o j e d r o hvat a vjetar , m a l o
ćem o popustit i Škot e d a se z a t r e s u i zati m ih p r i t e g n u t i .
Otpadanje m od položaj a s v j e t r o m u bok , j e d r i l i c a s k r e ć e
u pola krm e i zatim r a v n o u k r m u . Škot e se p o p u š t a j u sve
dok glavno j e d r o ne p o k r i j e flo k ( p r e č k u ) . Tad a se f l o k ili
spušt a ili t a n g u n o m p r e b a c u j e n a d r u g u s t r a n u .
Kaže se d a b a r k a o t p a d a (poja ) kad a se p r a m a c udaljav a
o d v j e t r a , a n a s u p r o t t o m e p r i h v a ć a (id e u o r c u ) kad a
s k r e ć e u vjetar . S p o j a n j e m se prelaz i od p l o v i d b e u vjeta r
na s m j e r š i r o k o u vjetar , zati m na j e d r e n j e s v j e t r o m u bok ,
u pol a k r m e i r a v n o u k r m u .
U p l o v i d b i s v j e t r o m r a v n o u k r m u g l a v n o j e d r o je m a k s i -
m a l n o o t v o r e n o . A k o j e d r i l i c a n a s t a v i kružit i ( p o j l a b a n d a -
vati) , v j e t a r ć e zahvatit i z a v j e t r i n s k u s t r a n u g l a v n o g j e d r a i
s n a ž n o g a g u r n u t i n a d r u g i bok . Ta m a n o v r a , koj u je t e š k o
n a p r a v i t i p o j a k o m v j e t r u , zahtijev a i s k u s t v o .
9
Profi l jedr a

Teško je opisat i pravila n profi l jedra , ali najvažnije št o

treb a regulirat i je sljedeće :
• Dubina (popunjenost) jedra
• Položaj trbuha
• Profil jedra (pomoću vanga i ventama)
Dubin a jedr a ukazuj e na količin u punjenja . Zamislim o
li na presjek u jedr a tetiv u izmeđ u vanjsko g i stražnje g
porub a (ventama) , dubin u (d ) m o ž e m o mjerit i u o d n o -
su prem a duljin i tetiv e (c) , izraženo u p o s t o c i m a . U
stvarnost i dubin a je t e š k o mjerljiva , procjenjuj e se o d
ok a na temelj u iskustva , p o g l e d o m na šavove.

Položa j trbuh a
Pod položaje m t r b u h a podrazumijev a se udaljenos t (I)
izmeđ u porub a jedr a i t o č k e n a j v e ć e g udubljenj a (sli -
ka 15). P o m i c a n j e m t r b u h a naprije d smanjuj e se o m -
jer uzgon a i otpora , manj e se mož e ić i u vjeta r negol i
kad je t r b u h p o m a k n u t n a t r a g , ali lakš e je manevrira -
t i , je r jedr o " o p r a š t a " , vjeta r im a v e ć i upadn i kut . Tr-
bu h naprije d odgovar a teže m m o r u i kormilarim a koj i
nemaj u dovoljn o iskustv a za fin e poteze .
Trbu h koj i je više otrag a poboljšav a o d n o s uzgon/
otpo r i m o g u ć n o s t o r c e (slik e 14 i 15) , ali j e d r o se lakš e
prazn i ako se njim e ne upravlj a ispravno . P o m i c a n j e m
trbuh a unazad bark a bolj e plov i u d o b r i m uvjetima , sa
srednji m vjetro m i mirni m m o r e m .

• Trbuh naprijed: za teže more

• Trbuh nazad: za srednji vjetar i tiho more

Profi l genov e

Ulazni profi l jedr a mož e bit i k l j u č a n , p o g o t o v o za genov u

(flok) , gdj e ispre d nem a jarbol a d a djeluj e na
proto k vjetra . Zaobljen i ru b slabij e se ponaš a u vjetar ,
ali bolj e podnos i p r o m j e n e smjer a bark e ili vjetr a i
o m o g u ć a v a lakš e vođenje . Zaoštren i je ru b bolj i u vje-
tar , ali lošij e podnos i p r o m j e n e smjer a vjetr a t e zahti -
jeva v e ć u preciznos t (slik a 16) .
Na ulazni profi l utječ e i n a p e t o s t let a o d n o s n o zaputk e
( p r a m č a n o g o d n o s n o k r m e n o g štraja ) t e p o d i g a č a
(vidi slik u 17) .

• Zaobljen ulaz: jedrilicom je lakše upravljati

• Oštar ulaz: jedrilicom je teže upravljati
Upadn i kut po visini
Od razin e m o r a n a v i še s n a g a s t v a r n o g vjetr a r a s t e , p a
nam je v j e t a r u g o r n j e m dijel u j e d a r a snažnij i (slik a
17). B u d u ć i d a je brzin a plovil a u o d n o s u na visin u
k o n s t a n t n a , p r i v i d n i ć e v j e t a r ka o r e z u l t a n t a dvij e ve-
ličin e s v i s i n o m t a k o đ e r j a č a t i , ali i širit i ku t p r e m a kr -
mi . Da b i u p a d n i ku t vjetr a bi o j e d n a k p o c i j e l o j visini ,
gornj i di o j e d r a m o r a bit i o t v o r e n i j i . Profi l g l a v n o g j e d -
r a p o d e š a v a se p o m o ć u v a n g a , Škot e i klizač a Škot e
(slik a 21) . O t v o r e n o s t f l o k a ( g e n o v e ) k o n t r o l i r a se
takođe r p o m i c a n j e m Škot e (slik a 24) ,
a p o n e k a d i promjeno m njezin e z a t e g n u t o s t i .
( N a p o m e n a : o t v o r e n o s t jedr a t r a ž e i n e k e s l o ž e n e
prilik e koj e nis u o b r a đ e n e u ovoj knjizi. )

Vertikaln i profi l jedr a

Da b i bil o št o d j e l o t v o r n i j e , j e d r o b i t r e b a l o imat i v e ć i
t r b u h u g o r n j e m d j e l u . Ovo je t e š k o p o s t i ć i , p r e m d a je
korisno , p o g o t o v o o n i m a koj i id u n a r e g a t e . V e ć i n a
j e d r i l i č a r a i n e p o k u š a v a p o d e š a v a t i v e r t i k a l n i profi l
j e d r a , z a d o v o l j a v a j u ć i s e j e d r o m k a k v o i m a j u . Ko d j a -
ko g vjetr a g o r n j i b i di o t r e b a l o stanjit i d a se izbjegn e
p r e t j e r a n o z a n o š e n j e , ali u m j e s t o t o g a v e ć i n a j e d r i l i -
čar a o p r e d j e l j u j e se za o t v a r a n j e j e d r a .

Trbu h i visina jedr a

Ovdje n e ć e m o p o t a n k o r a z m a t r a t i k o n s t r u k c i j u j e d r a ,
već ć e m o se o s v r n u t i s a m o n a obli k i d u b i n u . J e d r a r
p r e d n j e m p o r u b u daj e z a o b l j e n i obli k š i v a n j e m ili li -
j e p l j e n j e m krojk i z a o b l j e n o g r u b a . Kad a s e j e d r o p o -
dign e n a j a r b o l , n a n j e m u s e s t v o r i t r b u h koj i m o r a m o
sam i p r a v i l n o p o d e s i t i . S t r a n i c e j e d r a zovu s e p r e d n j i
p o r u b , stražnj i p o r u b ( v e n t a m ) i o s n o v i c a , baza. P o r u b
g e n o v e (floka ) p o v e z a n je s l e t o m ( p r a m č a n i m štrajem) ,
do k p o r u b g l a v n o g j e d r a id e u u t o r j a r b o l a .
Baza glavno g j e d r a o b i č n o j e p o s t a v l j e n a u v o d i l i c u
deblenjak a ( b u m a ) . M o ž e bit i i s l o b o d n a , t o j e s t p o v e z a n a
sam o u z d a m a i o g l a v o m .

Flok i glavn o jedr o pričvršćen i su na tr i kuta , i to :

• na gornji rogalj (za podigač)
• na oglavni odnosno prednji rogalj (za bum odn. palubu)
• na uzdeni rogalj (za Škote ili nategač po bumu}

Napomena : Nautičk i termin i mog u čest o dovodit i u

zabunu , n e r i j e t k o ih im a dva i više za ist u stvar .
Naprimjer , b o r d i ž a v a t i ili plovit i u vjeta r z n a č i isto ,
letn o jedr o mož e bit i g e n o v a ili f l o k , o v i s n o o d i m e n z i j i ,
f l o k je manj i itd .
Na slic i 2 0 p r i k a z a n i su g l a v n i dijelov i
o p u t e , a na i d u ć o j s t r a n i c i o p i s a n o je
kak o se njim a r u k u j e .

Glavno jedr o
1 . Škot a g l a v n o g j e d r a
2. Klizač Škot e g l a v n o g j e d r a
3 . V a ng (prite g d e b l e n j a k a )
4 . N a t e g a č baze g l a v n o g j e d r a
5. Zaputk a (krmen i štraj , patarac )
6 . Podiga č ( g i n d a c ) g l a v n o g j e d r a

Prečn o jedr o (genova/flok )

7. Podiga č (gindac ) genove/flok a
8 . Š k o t i c a (škotina ) g e n o v e / f l o k a
9. Klizač hvatišt a g e n o v e / f l o k a
10. Leto ( p r a m č a n i štraj )
Škot a g l a v n o g j e d r a (1) z a j e d n o sa s v o j i m k l i z a č e m (2)
kontrolir a položa j b u m a u o d n o s u na u z d u ž n i c u b a r k e , a
takođe r o d r e đ u j e profi l j e d r a . Ko d j e d r e n j a š i r o k o (laško )
u krmu , ulazni ku t j e d r a bolj e se r e g u l i r a p o m o ć u v a n g a
(3) , koji m se b u m podiž e o d n o s n o s p u š t a .
Podigač i ( g i n d a c i ) g l a v n o g j e d r a (6) i flok a (7) služe za
podizanje , za d r ž a n j e na položaj u i za s p u š t a n j e j e d r a .
Zatezanje p o d i g a č a o d r e đ u j e i položa j n a j v e ć e d u b i n e
jedr a (slik a 15) . Št o se j e d r o više n a t e g n e , t o se t r b u h
jedr a p o m i č e p r e m a p r a m c u .
N a t e g a č baz e jedr a (4 ) u p r a v l j a m o d e b l j i n o m g l a v n o g
j e d r a u d o n j e m d i j e l u . Št o je više n a t e g n u t , t o je donj i di o
j e d r a više s p l j o š t e n . Z a p u t k a / p a t a r a c (5, slik a 22) svija jar -
bo l p r e m a k r m i , d a j u ć i više ili m a n j e t r b u h a s r e d n j e m i
g o r n j e m dijel u j e d r a .
Škotic a i kliza č hvatišt a genove/flok a
Š k o t i c a (škotina ) r e g u l i r a ku t j e d r a u o d n o s u n a uzdužn u
o s plovil a t e z a o b l j e n o s t i profi l j e d r a ( o t v o r e n o s t ) . Položaj
klizač a (9) djeluj e prij e s v e g a na profi l f l o k a . Obli k j e d r a je
i n a č e o d r e đ e n n a p e t o š ć u leta , koj a s e r e g u l i r a p o m o ć u
z a p u t k e (10 i 5 na slic i 22) .
13
 Kro j j e d r a

Osnovn i obli k j e d r a o d r e đ u j e j e d r a r . N a c r t p o r u b a i
krojki , ploh a o d koji h j e k r o j e n o j e d r o , p l o d j e s l o ž e n i h
i z r a č u n a . Kad a se p o d i g n e i n a t e g n e , j e d r o se zaobli ,
a obli k i položa j n a j v e ć e g z a o b l j e n j a , t r b u h a , p r i l a g o -
đ a v a m o s t a n j u vjetr a i m o r a .

Št o na m govor e pokazivač i vjetr a

Pokazivač i vjetr a s u o b o j e n e v r p c e o d l a g a n o g m a t e -
rijala , a p o s t a v l j e n e n a o d r e đ e n i m m j e s t i m a p o j e d r u
omogućuj u nam d a pratim o proto k vjetra . Dugačk e su
10-2 0 c m ili više, k u p u j u se v eć g o t o v e , n o u m j e s t o
nji h m o g u n a m poslužit i i v u n e n e niti , a d a se ne iz-
v u k u , s obj e s t r a n e platn a svezat ć e m o čvor . Do k je
p r o t o k zrak a n o r m a l a n , p o k a z i v a č i o s t a j u u v o d o r a v -
n o m p o l o ž a j u , ali kad a p o g r e š n a r e g u l a c i j a j e d r a
o m e t a p r o t o k z r a k a , t a d a t r e p e r e , št o n a m kazuje d a
moram o nešt o poduzeti .
A ko t r e p e r e p r i v j e t r i n s k i p o k a z i v a č i , t o z n a č i d a s e id e
previš e u vjetar . P o t r e b n o je m a l o o t p a s t i ili ć e m o u m -
j e s t o t o g a , ak o n e želim o m i j e n j a t i k u r s , d o d a t n o n a t e -
g n u t i Škot u (slik a 27) .
A ko t r e p e r e zavjetrinsk i p o k a z i v a č i , z n a č i d a j e j e d r o
prazn o i d a se na z a v j e t r i n s k o j s t r a n i s t v a r a v r t l o ž e -
nje . Ž e l i m o li o s t a t i n a k u r s u , m a l o ć e m o p o p u s t i t i Ško -
t e , ili ć e m o ostavit i škot e i s k r e n u t i u v j e t a r (slik a 27) .
Št o ć e m o u č i n i t i , o d r e đ u j u prilike . U s v a k o m s l u č a j u ,
d a b i m a n o v r e i n a m j e š t a n j e j e d r i l j a bil i d j e l o t v o r n i ,
p o t r e b n o je d a se s k i p e r i p o s a d a r a z u m i j u .
Pokazivač i vjetr a p r i p a d a j u m e đ u n a j p o u z d a n i j e i naj -
jeftinij e b r o d s k e " i n s t r u m e n t e " . Uz v j e t r o k a z n a v r h u
j a r b o l a lijep o n a m g o v o r e št o m o r a m o činit i s j e d r i m a .
Vrpc e i tamn e kontroln e trak e na jedr u omogućavaj u
jednostavn u kontrol u trbuha . N e m a m o li trake , može -
m o tražit i o d j e d r a r a d a ih s t a v i , a u m e đ u v r e m e n u ć e -
m o s e ravnat i p r e m a š a v o v i m a .
»Ako započnu treperiti zavjetrinski pokazivači (A),
znači da je jedro prazno (struja zraka se odvaja i
stvara vrtlog). Tada moramo ili skrenuti više u vjetar
ili lagano popuštati škot u sve dok pokazivači na ob-
je strane ne počnu "teći" vodoravno (B), što nam ka-
zuje da se zračna struja primakla jedru.
• Kada trepere privjetrinski pokazivači (C), treba po-
jati ili malo nategnuti škotu .

N a p o m e n a : Pokazivač i v j e t r a m o g u bit i u s m j e r e n i na -
više, p o g o t o v o u z jak vjetar , ali t o nij e bitn o ak o n e t r e -
per e (vid i i slik u 68) .

14
Regulacij a genov e

Kaže se d a je g e n o v a " m o t o r " j e d r i l i c e , p a b i se za

glavn o j e d r o m o g l o r e ć i d a služi d r ž a n j u kurs a i urav -
noteženj u k o r m i l a . Ovo se , n a r a v n o , n e s m i j e uzet i
doslovno , j e r se u l o g e d v a j u j e d a r a n a d o p u n j a v a j u i
dijelo m p o d u d a r a j u .

Zbo g čeg a je genov a tak o važna ?

Genova i s p r e d s e b e n e m a j a r b o l koj i s t v a r a o t p o r i
vrtloge . Osim t o g a mož e se o t v o r i t i više n e g o št o b i se
očekival o i t o z a h v a l j u j u ć i č i n j e n i c i d a hvat a di o z r a č -
n e struj e koj u r a z m i č e g l a v n o j e d r o . H v a t a j u ć i vjeta r
po d povoljniji m k u t e m , g e n o v a bolj e n o s i , iak o j e o t v o -
renij a u o d n o s u na o s b a r k e . Glavno j e d r o d o b i v a ,
može s e r e ć i , " o s t a t k e " g e n o v e , t a k o d a g a t r e b a na -
tegnut i više n e g o kad a b i se koristil o s a m o za s e b e .
Genova se stog a podešav a t a k o da št o bolj e nosi , a glav-
no jedr o na nači n da u suradnj i s kormilo m drži kurs .
Ukupn u p o v r š i n u s v a k o g j e d r a , p a i g e n o v e , u a p s o -
lutno m iznos u i z r a ž a v a mo u č e t v o r n i m m e t r i m a ili č e -
tvorni m s t o p a m a , št o j e , ak o z a n e m a r i m o z a k r i v l j e n j a ,
jednostavn o izračunati : u nepravokutno m trokut u ge -
nove t r e b a s a m o o d r e d i t i dva p r a v o k u t n a t r o k u t a t e
zbrojit i njihov e p o v r š i n e .
Nazivi g e n o v a 1, g e n o v a 2 i g e n o v a 3, pr i č e m u je g e -
nova 3 u s t v a r i o b i č a n flok , o d n o s e se pa k na t a k o z v a -
n o p r e k l a p a n j e , n a t o kolik i di o p o v r š i n e g e n o v e p r e -
lazi iza j a r b o l a (slik a 29) . Ili, za kolik o je p o s t o n j e n a
ukupn a p o v r š i n a v e ć a ak o di o p o v r š i n e i s p r e d j a r b o l a
uzmem o ka o 100 p o s t o (slik a 29) .
Genovom 1 n a z i v a mo g e n o v u koj a t r e ć i n o m površin e
prelaz i j a r b o l , dakl e o n u o d 150% , za g e n o v e u r a s p o n u
130-140 % kažem o g e n o v a 2, a g e n o v a 3, koj a se jo š na-
ziva olimpijsk i flok , ostaj e na 100 % (n e prelaz i jarbol) .
Ovdje t r e b a n a p o m e n u t i d a i m a n j e p r e č k e ili f l o k o v i
dolaze d o v r h a j a r b o l a , ali i m a j u usk u ili p o d i g n u t u os -
novic u (n e o d n o s i s e n a o l u j n u p r e č k u , t j . olujn i flok ,
jer ne dosiž e v i s i n u j a r b o l a ) . Profi l t i h d u g i h i u s k i h j e -
dar a j e efikasnij i ("hig h a s p e c t r a t i o " ) . Kad v j e t a r p o -
jača , d a b i se m o g l o u p r a v l j a t i b r o d o m , t r e b a se r i j e š i -
t i prevelik e sile z a n o š e n j a . To se čin i u p o t r e b o m m a -
njih flokov a i ak o t r e b a k r a ć e n j e m g l a v n o g j e d r a (vid i
slike 49 i 50) .
U tablic i je p r i k a z a n o koj e su g e n o v e p r i m j e r e n e p o j e -
dini m s n a g a m a v j e t r a , ali t o su o p ć e n a z n a k e , a za
određen u j e d r i l i c u s t v a r n e o d n o s e t r e b a p r o v j e r i t i s
jedrarom .

15
 Oblik genov e

Oblik genove određuju:

1. punoća jedra
2. položaj trbuha
3. otvorenost jedra

Genovu podešavamo pomoću:

4. škotice
5. klizača hvatišta
6. leta i
7. podigača

Škotic a je glavn o sredstv o upravljanj a genovom . Njo -

m e se prij e s v e g a o d r e đ u j e ku t j e d r a u o d n o s u na o s
b r o d a , a djeluj e i na z a o b l j e n o s t t e profi l j e d r a .
N a p o m e n a : Št o su j e d r a n a p e t i j a i bliže o s i , t o plovil o
više id e u o r c u . P o r e d g l a v n e z a d a ć e , s v a k o p o d e š a -
v a n je djeluj e i n a d r u g e f a k t o r e koj i o d r e đ u j u obli k
jedra .

Natezanjem škote :
• smanjuje se kut između jedra i osi barke
• u pravilu se smanjuje i otvorenost
• jedro postaje pliće

Da b i s m o utvrdil i k a d a j e p o t r e b n o n a t e g n u t i š k o t u ,
m o ž e m o ka o p o k a z a t e l j uzet i u d a l j e n o s t o d kraj a križa
d o j e d r a . N e t k o broj i š a k e (slik a 31) , d o k d r u g i ka o oz-
n a k u lijep e izolir-trak u na križev e (slik a 32) . U s v a k o m
s l u č a j u , valja znat i št o t e u d a l j e n o s t i z n a č e za j e d r i l i -
c u n a kojo j j e d r i t e , je r je ko d s v a k e d r u k č i j e .
Po s r e d n j e m v j e t r u i m i r n o m m o r u za o š t r u je o r c u na
m n o g i m b a r k a m a p o t r e b n o z a t e g n u t i g e n o v u sve d o k
n e d o d i r n e križ. A k o pa k p o vrl o l a g a n o m v j e t r u u m -
j e s t o o š t r e o r c e želim o više brzine , š k o t i c u ć e m o po -
pustit i d a se j e d r o o d m a k n e o d križa . Da b i s m o za raz-
n e s i t u a c i j e našl i p r a v u m j e r u , n e m a n a m d r u g e n e g o
sve t o više put a p o n a v l j a t i i p r o m a t r a t i št o se d o g a đ a .
Gor e n a v e d e n o v r i j e d i za p l o v i d b u u vjetar . Kad a ot -
p a d a m o ( p o j a m o ) , š k o t i c a s e p o l a k o p o p u š t a d o želje -
no g kut a izmeđ u j e d r a i os i b a r k e . Do k o t p a d a m o i ok o
položaj a s v j e t r o m u bok , p o k a z i v a č i vjetr a o z n a č a v a -
ju j e s u li j e d r a u d o b r o m p o l o ž a j u , ali s t v a r se k o m p l i -
cir a kad a se j e d r i s v j e t r o m p o k r m i ili u č i s t u k r m u , o
č e m u više u n a s t a v k u .

Razmaci između genove i križa za jedrenje u vjetar:

• U pravilu jedna šaka za obično jedrenje u normalnim
uvjetima vjetra i mora.
• Dvije šake za veću brzinu i manje orcanja.
• Dvije-tri šake po jačem vjetru i uzburkanom moru.
*Za oštru orcu u dobrim uvjetima genova dodiruje
križ.

14 16
Kak o odredit i p r a v i l a n profi l j e d r a

Potrebn o j e prij e s v e g a p o s t a v i t i klizač t a k o d a z a m i š -

ljena crt a p o p r a v c u š k o t i c e podijel i p r e d n j i p o r u b g e -
nove n a dva p o d j e d n a k a dijel a (slik a 33) . N a k o n t o g a
u z p o m o ć p o k a z i v a č a vjetr a t r e b a o t k r i t i najbolj i p o l o -
žaj klizača .
Jedr u t r e b a m i j e n j a t i profi l kak o b i pratil o razlik e u
smjer u p r i v i d n o g v j e t r a p o visini . A k o j e profi l d o b a r ,
genov a ć e pr i b l a g o m s k r e t a n j u u o r c u p o d r h t a v a t i is-
todobn o o d dn a d o v r h a . P o k u š a j t e p o s t i ć i d a svi p r i -
vjetrinsk i p o k a z i v a č i vjetr a i s t o d o b n o t r e p e r e .

Profil genove je dobar:

• ako se jedro pri laganom okretanju u vjetar puni
u isto vrijeme od vrha do dna i
• ako svi pokazivači trepere istodobno.

Ako se j e d r o pun i n a j p r i j e pr i v r h u , g e n o v a je p r e v i š e
otvorena . T a d a prv i z a t r e p e r i najviši p r i v j e t r i n s k i po -
kazivač. Da b i se j e d r o z a t e g l o i t a k o s m a n j i l a o t v o r e -
nos t u g o r n j e m d i j e l u , p o t r e b n o je p o m a k n u t i klizač
prem a p r a m c u (slik a 34) . N a t a j se n a č i n n a p i n j e
stražnj i p o r u b i p o b o l j š a v a profi l j e d r a . I s t o d o b n o ,
škotic a m a n j e zateže j e d r o p o h o r i z o n t a l i , p a m u se
dubin a u d o n j e m dijel u p o v e ć a v a .

Genova je previše otvorena:

• ako drhti pri vrhu i
• ako prvo zatreperi najviši privjetrinski pokazivač
vjetra.

Kada g e n o v a p o č n e d r h t a t i n a j p r i j e u d o n j e m d i j e l u ,
znači d a nij e d o v o l j n o o t v o r e n a . Pri s k r e t a n j u u o r c u
prvo ć e z a t r e p e r i t i najniži p r i v j e t r i n s k i p o k a z i v a č vje-
tra . U t o m s l u č a j u valja p o m a k n u t i klizač p r e m a k r m i .
Time se s m a n j u j u zatezn e sil e š k o t i c e p o v e r t i k a l i (sli -
ka 35) , rogal j š k o t i c e se diže i g o r n j i di o g e n o v e se ot -
vara. I s t o v r e m e n o , z a h v a l j u j u ć i v e ć o j n a t e g n u t o s t i
škotic e p o v e r t i k a l i , s m a n j u j e se d e b l j i n a u d o n j e m d i -
jelu jedra .

Otvorenost genove je nedovoljna:

• ako drhti najprije u donjem dijelu i
• kad prvo zatreperi najniži privjetrinski pokazivač
vjetra.
• Pomicanjem klizača prema pramcu smanjuje se ot-
vorenost jedra i povećava se trbuh u donjem dijelu.
• Pomicanjem klizača prema krmi povećava se otvo-
renost jedra, a donji se dio izravnava.

Napomena : Uvijek j e bolj e imat i m a l o o t v o r e n i j a , n e -

gol i premal o o t v o r e n a j e d r a . O t v o r e n i j a j e d r a o m o g u -
ćavaju lakš e v o đ e n j e plovil a ( u p a d n i ku t je širi) .

17
 Regulacij a Škot e

J e d n o m kad a p o s t i g n e m o d o b a r p r o f i l j e d r a , p o t r e b n o
je Škoto m p o d e s i t i ku t j e d r a ( o d m a k u o d n o s u na
u z d u ž n i c u berke) . U o v o m s l u č a j u p o k a z i v a č i v j e t r a su
j o š korisniji . Ko d p l o v i d b e o š t r o u v j e t a r v r i j e d e ova
pravila :

• Trepere li privjetrinski pokazivači - pojati.

• Trepere li zavjetrinski pokazivači - orcati.

A ko se ne plov i o š t r o u vjetar , n a j b o l j e je držat i r a v a n

kur s p o d e š a v a j u ć i j e d r a . U o v o m s l u č a j u m o ž e m o bi -
rati :

• Trepere li privjetrinski pokazivači - pojati ili zategnu-

ti jedra (slika 36).
• Trepere li zavjetrinski pokazivači - orcati ili popusti-
ti jedra (slika 37).

N a p r i m j e r , u plovidb i s b o č n i m v j e t r o m od t o č k e A d o
t o č k e B, uz uvjet d a je vjeta r stabila n (tj . d a ne mijenj a
snag u i smjer) , m o ž e m o držat i kur s p o d e š a v a j u ć i j e d r a .
N a p o m e n a : Pod u d a r i m a v j e t r a , ak o ovaj n e mijenj a
smjer , prividn i vjeta r se uvije k p o m i č e p r e m a k r m i
(stvarn i vjeta r j a č a , ali j e d r i l i c a n e ubrzava) . Takvo sta -
nje traj e sve do k j e d r i l i c a ne uhvat i brzin u i prividn i vje-
t a r se ne usklad i s novi m uvjetima . Pod r e f u l o m valja
popustit i škot u i z a t e g n u t i kad refu l p r o đ e . A ko se pa k
želi ić i št o više u vjetar , p o t r e b n o je o r c a t i po d r e f u l o m
i pojat i kad a p o p u s t i .
Treb a znati d a ć e po d u d a r o m vjetr a ak o stvarn i vjeta r
o k r e ć e u prov u t o ist o učinit i i prividn i vjetar . To je tzv.
vjeta r u nos . U t o m s l u č a j u t r e b a pojat i ili lagan o zate -
gnut i j e d r o . J e d r i l i č a r i n a r e g a t a m a , kad a im se d o g o d i
vjeta r u no s po d o r c o m , p o k u š a v a j u uvije k ić i u manovr u
(letanje) . A ko vjeta r t i j e k o m reful a o k r e ć e p r e m a kr -
mi , diže nas p r e m a bov i (cilju) .
Pod r e f u l o m , o k r e t a n j e s t v a r n o g vjetr a p r e m a krm i
s k r e ć e prividn i vjeta r ka krm i više neg o u reful u be z
promjen e smjera .

U regat i t r e b a p o d e š a v a t i g e n o v u i pr i n a j m a n j o j p r o -
mjen i prividno g vjetra . S o b z i r o m na t o d a svaka p r o -
mjen a p r a v c a zahtijev a s t a n o v i t o v r i j e m e (inač e b i na-
gl o o k r e t a n j e kormil a djeloval o ka o k o č n i c a ) , p o t r e b n o
j e hitr o regulirat i š k o t i c u priliko m svake p r o m j e n e uvje-
t a i staln o namještat i j e d r o u s k l a d u s potezim a k o r m i -
lara .
Naravno , tijeko m krstarenj a jedr a se ne podešavaj u
nako n svako g refula , već se ka d naiđ e refu l s k r e ć e u
vjetar , a nako n t o g a o t p a d a . Prito m se mal o gub i na br -
zini, ali manj e je zanošenj a i n a g i n j a n j a , a i posla , lak o
u krstarenj u ne m o r a m o n a p e t o pratit i p r o m j e n e uvjet a
kao na regati , korisn o je znat i kak o se j e d r a p o d e š a v a -
ju i na koj i nači n njiho v obli k djeluj e na p o n a š a n j e bar -
ke. Dobr o p o d e š e n o j e d r o mož e uštedjet i m n o g e milj e i
sat e ili, ako h o ć e t e , m i n u t e p l o v i d b e . T a m a n onolik o
kolik o je p o n e k a d p o t r e b n o d a se izbjegn u n e v r i j e m e ili
drug e p o t e š k o ć e koj e nas m o g u s n a ć i u plovidbi .
18
 Regulacij a trbuh a jedr a

Napetos t let a o d r e đ u j e k a k a v je t r b u h s r e d n j e g i višeg

dijel a g e n o v e . Pritisa k v j e t r a svija let o p r e m a k r m i i na
stran u niz vjetar . To se naziva o t k l o n leta . P o p u š t e n o
leto p o v e ć a v a o t k l o n i t r b u h j e d r a . P r i t o m se t r b u h p o -
većava p o g o t o v o u g o r n j e m d i j e l u , g d j e je o t k l o n u o d -
nosu n a duljin u užet a v e ć i . D o d a t n i m p o v e ć a n j e m ot -
klon a zaobljuj e se ulazni ru b j e d r a , u p a d n i ku t se šir i i
omogućav a s t a n o v i t a o d s t u p a n j a o d p r a v c a be z p o -
treb e za p o d e š a v a n j e m j e d r a , ali n e ć e m o m o ć i u v j e-
tar onolik o ka o s o š t r i j i m u p a d n i m k u t e m .

•Zategnut o leto : manj i trbu h jedr a i ošta r ulazn i rub .

• Popušten o leto : već i trbu h jedr a i zaoblje n ulazn i
rub.

Kada nem a v a l o v a, let o t r e b a bit i n a t e g n u t o , o s i m k o d

lagano g v j e t r a , k a d a j e d r o m o r a bit i t r b u š a s t i j e . U t o m
slučaj u let o se n a t e g n e najviš e za neki h 2 5 p o s t o .
Po valovim a isplativij e je p o p u s t i t i let o d a b i se zaobli o
ulazni ru b j e d r a . T a ko j e lakš e plovit i m e d u v a l o v i m a ,
jer s e j e d r o n e " p r a z n i " k o d s v a k e p r o m j e n e p r a v c a .
Ako se p o p u s t i leto , d a b i se izbjegl o p r e t j e r a n o n a d i -
manj e t r b u h a p o t r e b n o je p o p u s t i t i i p o d i g a č g e n o v e .
Kako o d r e d i t i m a k s i m a l n u n a t e g n u t o s t leta ?
Jedn a o d m e t o d a je t a d a se p r o m a t r a o t k l o n let a u
plovidb i u v j e t a r g e n o v o m 1 pr i brzin i p r i v i d n o g vjetr a
o d 20 č v o r o v a (10 m/s) . Z a p o č i n j e se s p o p u š t e n i m letom .
Treb a g a p r o m a t r a t i , d o k g a n e t k o iz p o s a d e p o s -
tepen o zateže. Let o ć e bit i m a k s i m a l n o n a t e g n u t o ka -
d a se otklo n u n a t o č zatezanj u više ne s m a n j u j e .
Kod hvatišt a let a na v r h u , a u n e k i m s l u č a j e v i m a i is-
po d vrha (7/8) , let o se zateže p o m o ć u z a p u t k e
(krmeno g štraja ; slik a 41) . P o t r e b n o je o z n a č i t i t o č k u zate -
zanja na vitl u ili na h i d r a u l i č n o m s i s t e m u . A k o je t e š -
k o regulirat i z a p u t k u t i j e k o m p l o v i d b e , t r e b a z a t e g n u -
ti let o do 2/ 3 m a k s i m u m a (vid i str . 35 i 66) . Ko d plovil a
gdj e j e hvatišt e let a i s p o d v r h a j a r b o l a , z a t e g n u t o s t
leta dobiv a se z a t e z a n j e m z a p u t k e ili križni h p r i p o n a
(vidi str . 71-72) .

Napomena : Nikad a ne mijenjajt e duljinu leta , je r mo -

žet e izgubit i praviln u zategnutos t jarbol a po uzdužnic i
(vidi str. 65) .

Nategnuto leto (manji trbuh) ima prednost

• po mirnom moru, uz srednji i jači vjetar,
• ako je brzina manje važna od kuta plovidbe u orcu.

Popuštenije leto (veći trbuh) ima prednost

• po uzburkanom moru,
• uz lagan vjetar,
• kada je brzina važnija od kuta plovidbe u orcu.
 M i j e n j a n j e položaj a trbuh a pomoć u
podigač a

Ko d g e n o v e položa j t r b u h a ovisi prij e s v e g a o zategnutost i

p o d i g a č a (št o s e m a n j e - v i š e p o d u d a r a s a zategnutošć u
prednje g poruba) . Zatezanje m podigač a trbu h se pomič e
prem a p r a m c u , a popuštanje m podi gač a prem a krm i

(slik a 42) .

• Zategnuti podigač: trbuh prema pramcu.

• Popušteni podigač: trbuh prema krmi.

Z a t e g n u t o s t p o d i g a č a , št o v r i j e d i i za leto , o d r e đ u j e
ulazni ku t g e n o v e . Z a t e g n u t i p o d i g a č zaobljuj e ulazni
ru b v j e t r a . B a r k a m a n j e o r c a , ali s e n j o m e lakš e
upravlja .
Sa z a o b l j e n i m ulazni m r u b o m g e n o v a p o s t a j e m a n j e
osjetljiv a na p r o m j e n e k u r s a . To je k o r i s n o s v j e t r o m
p r o m j e n l j i v a s m j e r a i p o u z b u r k a n o m m o r u t e ak o kor -
mila r nij e ba š i s k u s a n .
P o p u š t a n j e m p o d i g a č a izoštrav a se ulazni r u b . To je
n a r o č i t o k o r i s n o ak o u i d e a l n i m u v j e t i m a , p o m i r n o m
m o r u i v j e t r u s r e d n j e j a č i n e , želim o j e d r i t i št o više u
vjetar .

N a p o m e n a : M y l a r i k e v l a r m a n j e su e l a s t i č n i o d dacrona ,
p a se položa j t r b u h a o d r e đ u j e p r v e n s t v e n o ot k l o n o m leta .

Zategnuti podigač (prednji porub):

»Zaobljen ulazni rub genove.
• Slabija orca, lakše kormilarenje.

Popušteni podigač (prednji porub)

• Oštriji ulazni rub genove.
• Bolji kut u orcu, teže kormilarenje.

P o v e z a n o s t z a t e g n u t o s t i let a i p o d i g a č a nij e lak o

shvatiti . D o v o l j n o j e u p a m t i t i d a z a t e g n u t o s t let a o d r e -
đuj e t r b u h i ulazni ru b j e d r a , d o k p o d i g a č p o m i č e
m j e s t o t r b u h a . Slijed i p r i m j e r u z a j a m n o g u t j e c a j a :

20
Razn i s a v j e t i

•Ka d se t e š k o k o r m i l a r i , a p r i v j e t r i n s k i i z a v j e t r i n s k i
pokazivač i n a i z m j e n c e t r e p e r e , t o z n a č i d a j e ulazni
rub g e n o v e p r e v i š e oštar . Let o t r e b a m a l o p o p u s t i t i Imajte na umu
d a b i se zaobli o ulazni ru b ili z a t e g n u t i p o d i g a č d a b i
se trbu h pomaknu o prem a p r a m c u . Navedeni načini podešavanja jedrilja nisu nešto što
•Križev i nis u uvije k u p o t r e b l j i v i za o d r e đ i v a n j e o t v o - vrijedi u svim prilikama. Ponekad ih je čak bolje i pre-
renost i g e n o v e (vid i slik u 31) . P o n e k a d se služim o kršiti. Jedrenje je složena forma umjetnosti, s puno
drugi m d i j e l o v i m a s n a s t i . varijacija. Nije moguće svesti ga na nekoliko nepro-
• Podiga č t r e b a z a t e g n u t i o n o l i k o kolik o je d o v o l j n o d a
mjenljivih pravila. Na primjer, kao što smo već nave-
nestan u v o d o r a v n i n a b o r i (slik e 79 i 80) . P o d s j e ć a m o
li, brzina jedrilice može se i povećati uslijed "pogreš-
d a b i se myla r m o g a o r a z v u ć i ak o se p o d i g a č p r e v i -
še n a t e g n e . nog" profila genove.
Podešavati opremu znači tražiti kompromis u kojem
•Izbjegavajm o zatezanj e p o d i g a č a ak o j e j e d r o
prenategnuto . P o p u s t i m o m a l o š k o t i c u i s a č e k a j m o d a razni elementi opreme i jedra djeluju u harmoniji. Is-
se jedr o r a s t e r e t i (npr . k o d o k r e t a ) . Sa s n a ž n i m v j e- ti način podešavanja daje različite rezultate čak i na
trom , na plovilim a s nižim p o l o ž a j e m l e t n o g p o d i g a - barkama koje su veoma slične te prema tome savje-
č a i be z p o m i č n e z a p u t k e (štraja) , k o n t r o l a o t k l o n a te poput ovih treba prilagoditi jedrilici.
p r a m č a n o g let a je tež a (vid i str . 72) ; z a p u t k u nij e m o -
Najbolje je poći od osnovnih pravila, a onda postup-
guć e koristit i za n a t e z a n j e let a a d a se ne savije jar -
bol . Kod p o v r a t a vjetr a d o b r o z a t e g n u t o g l a v n o j e d - no istraživati druge načine podešavanja. Tome treba
r o pomaž e o d r ž a v a n j u z a t e g n u t o s t i leta . Pod u d a r o m pristupiti sustavno, a mnogo je lakše ako uz vas plo-
vjetr a p o p u s t i t i klizač Škot e g l a v n o g j e d r a u m j e s t o vi druga jedrilica s kojom se možete uspoređivati.
Škote .

•Ak o g e n o v a im a p r a v i l a n p r o f i l , p o d o r c o m ć e isto -
v r e m e n o d r h t a t i cijel i p o r u b , a m o r a j u t r e p e r i t i i svi
privjetrinsk i p o k a z i v a č i (vid i str . 17) . K a t k a d j e d r i l i c a
ubrzav a ak o najviši p o k a z i v a č v j e t r a p o č i n j e t r e p e r i -
t i prvi , št o z n a č i d a j e o t v o r e n o s t j e d r a p r e t j e r a n a .
• Kut š k o t i c e je ku t i z m e đ u os i b a r k e i c r t e koj a p o v e -
zuje p r e d n j i i stražnj i r o g a l j . T r e b a l o b i g a p o v e ć a t i
kad a b a r k a poj a ili kad a se prividn i v j e t a r o k r e ć e
prem a k r m i (vid i str . 9) .

Kut š k o t i c e u v j e t u j e o r c u . Uski ku t zahtijev a d o b r o za-

tegnut o let o i z a t e g n u t o g l a v n o j e d r o u s r e d i n i . M a l i
kut daj e v e ć e m o g u ć n o s t i u vjetar . M i n i m a l n i ku t š k o -
tic e varir a o d 7 ° ( r e g a t n a o p r e m a ) d o 20° ( n a u t i č k a
oprema) . P r i p o n e (sartije ) znaju o g r a n i č a v a t i m o g u ć -
nos t sužavanja k u t a . M i n i m a l n i ku t je u izravno j vezi s
aerodinamični m otporo m opreme . Veći otpo r zahtije -
va v e ć u n a p e t o s t , d a k l e šir e k u t o v e .
Što je uži ku t š k o t i c e t o se mož e više u vjetar , ali t o v r i -
jed i za uvjet e m i r n o g m o r a i u m j e r e n o g v j e t r a . Po uz-
burkano m m o r u i j a č e m v j e t r u bolj i je šir i kut , koj i d a -
je manj u o r c u , ali više p o r i v a .
M i n i m a l n i ku t š k o t i c e mož e s e r e g u l i r a t i t i j e k o m p l o -
vidb e ako u o p r e m i p o s t o j i b a r b e r - h a u l e r š k o t i c a (sli -
k a 69) ili d r u g i klizač p o p r e č n e Škote , koj i č e š ć e nala -
zimo na r e g a t n i m j e d r i l i c a m a .
 Stabilitet

Nakon prethodnih objašnjenja, vrijeme je da se posve-

timo stabilitetu, uravnoteženosti i "osjećaju na kormi-
lu". Sve te stvari ovise o izboru i podešavanju jedra.
Sjetimo se: genova daje poriv, a glavno jedro
zajedno s kormilom drži smjer.
To je naročito važno kod jedrilica gdje oba jedra dosi-
žu do vrha jarbola, pa je genova veća od glavnog jed-
ra, ali vrijedi i za jedrilice s nižim hvatištem leta, gdje
glavno jedro koristi struju vjetra koju mu skreće pred-
nje jedro (vidi str. 30).

Težište jedrilja
Zamislimo sile vjetra koje djeluju na pojedinim jedrima
kao jedan jedini veliki pritisak usmjeren na jednu toč-
ku. Tu točku nazivamo težištem jedrilja (S).

Težište lateralnog plana

Sile koje se u vodi opiru zanošenju sabiru se u težištu
lateralnog plana (L). Ono se nalazi otprilike u geome-
trijskom središtu uronjenog dijela barke (trupa,
kobilic e i kormila) kada se gleda sa strane .

Težište istisnine
Analogno tome, uronjeni dio barke u poprečnom pres-
jeku ima težište istisnine (F), ustvari težište
hidrodinamičkog otpora (slike 49 i 50).
Lateralna stabilnos t (slika 47)
Ukupna snaga vjetra djeluje na točku u kojoj se sabi-
ru sile vjetra (S) . Jedna je njihova komponenta
zanošenje (Z), a druga poriv (P) (si. 46).
Zanošenju se u vo di suprotstavlja jednaka sila protivnog
smjera koju nazivamo otpor zanošenju (Rz).
Riječ je o sili kojom se trup, kobilica i kormilo odupiru
skretanju u zavjetrinu.
Taj otpor omogućava barki da plovi u vjetar.
"Par" sila koje djeluju na točkama S i L odlučuje i o
momentu naginjanja (Mn). Težina jedrilice i hidrostatski
uzgon (Uhs) tome se suprotstavljaju momen tom
stabilnosti (Mst). Dok su spomenuti momenti u
ravnoteži, jedrilica stabilno plovi držeći jednak nagib 2 2
Uravnoteženj e kormilo m
Ovdje nas z a n i m a j u prij e s v e g a l a t e r a l n e k o m p o n e n t e
sila koj e d j e l u j u iznad i i s p o d v o d e . Sila vjetr a koj a se
prenos i n a sve d i j e l o v e b r o d a iznad v o d n e c r t e s a b i r e
se u t o č k i S, a sile koj e d j e l u j u na u r o n j e n i di o b r o d a u
točk i L. Odno s t i h težišt a b i t n o u t j e č e na p l o v i d b u .
Zamislim o d a plovil o rotir a ok o os i koj a prolaz i kro z
točk u L. A ko p o d i g n e m o s a m o flok , b a r k a ć e o t p a d a t i ,
jer ć e je sila v j e t r a r o t i r a t i ok o os i koj a prolaz i t o č k o m
L. P o d i g n e m o li s a m o g l a v n o j e d r o , b a r k a ć e p r i h v a -
ćati . Da b i se z a d r ž a o p r a v a c , p o t r e b n o je d j e l o v a t i
kormilom . D a k l e , p o s t o j e t r i m o g u ć e s i t u a c i j e :

A - bark a otpada : ak o se S nalazi i s p r e d L, j e d r i l i c a će

odmicat i p r a m a c o d v j e t r a , t a k o d a ć e k o r m i l a r m o r a -
t i skretat i p r e m a v j e t r u d a b i zadrža o p r a v a c .

B - uravnotežen a barka : s u s t a v je u r a v n o t e ž i kad a se

S i L nalaze u isto j liniji . B a r k a ć e držat i p r a v a c ,
zahtijevajuć i s a m o m i n i m a l n e k o r e k c i j e k o r m i l o m .

C - bark a prihvaća : ak o se pa k S nalazi iza L, j e d r i l c a

ć e skretat i u vjetar , t a k o d a ć e k o r m i l a r m o r a t i pojat i
ako želi zadržat i p r a v a c .

Općenit o g o v o r e ć i , poželjn a j e zadnj a v a r i j a n t a , ali

ako j e d r i l i c a s k r e ć e p r e v i š e u vjetar , t a d a ć e na s is-
pravljanj e kurs a k o r m i l o m j a k o u s p o r a v a t i .
Lagano s k r e t a n j e b a r k e u v j e t a r o m o g u ć a v a n a m d a
"osjećamo " kormil o i olakšav a nam o r c u . Time se do -
biva i na s i g u r n o s t i : ak o k o r m i l a r iz bil o k o j e g razlog a
prestan e i s p r a v l j a t i k u r s ( n a p r i m j e r , d a m u pozli) ,
bark a ć e s k r e t a t i u v j e t a r d o k s a s v im n e s t a n e , št o ć e svi
na brod u p r i m i j e t i t i , a i m a t ć e v r e m e n a d a n e š t o p o -
duzmu .

U pravilu, najbolji je kut kormila između 3 i 5 stupnjeva.

N a p o m e n a : Kad a plovil o s t o j i , t o č k a S je o b i č n o na 5
d o 15 % i s p r e d t o č k e L. Kad a b a r k a u b r z a v a , n a g i n j e
se i s k r e ć e u v j e t a r t e traž i položa j k o r m i l a za privjetrinu ,
kao št o p r i k a z u j u slik e 49 i 50.
 Naginjanj e vuče u vjeta r

Do k j e j a r b o l u s p r a v a n , pla n u r o n j e n o g dijel a t r u p a j e
s i m e t r i č a n i j e d r i l i c a drž i p r a v a c , ali ka d se j e d r i po d
n a g i b o m , pla n u r o n j e n o g dijel a p o s t a j e a s i m e t r i č a n
(slik a 49) , a bark a tež i s k r e t a n j u . Otpo r v o d e je na j e d -
no j stran i p r a m c a po d n a g i b o m v e ć i , a ust o se g r a d i i
val koj i j e d r i l i c u d o d a t n o o d b a c u j e n a s u p r o t n u s t r a -
n u . I s p r o b a j t e t o n a d i n g h y j u , j e d r i l i c i s p o m i č n o m kobilicom .

Naginjanje okreće jedrilicu u vjetar

Porivn a k o m p o n e n t a sile v j e t r a (P ) j e d r i l i c u p o k r e ć e
n a p r i j e d . A ko j e brzin a s t a l n a , bi t ć e j e d n a k a protiv -
n o m jo j l o n g i t u d i n a l n o m o t p o r u (Rp) . L o n g i t u d i n a l n i
o t p o r koj i pružaj u val i t r e n j e j e d n a je o d komponenat a
h i d r o d i n a m i č k o g o t p o r a i o s j e ć a se na težišt u istisnin e (F) .

Kad a se bark a n a g i n j e , težišt e j e d r i l j a (S ) p o m i č e se

niz vjetar . To ist o d o g a đ a se i s t e ž i š t e m istisnin e (F) ,
ali u m a n j o j m j e r i . Sad a dva težišt a nis u više u isto j
r a v n i n i , a ka o p o s l j e d i c a t o g a , p o r i v (P ) i o t p o r p o r i v u
(Rp ) t v o r e pa r sila koj e tež e s k r e t a n j u j e d r i l i c e u vje-
tar .
Z a k l j u č a k : Kad a plov i p o d n a g i b o m , j e d r i l i c a z b o g a s i -
m e t r i č n o s t i u r o n j e n o g dijel a i p o m i c a n j a težišt a sile
vjetr a ka k r m i tež i s k r e t a n j u u vjetar .

Da bi se umanjil o skretanj e jedrilic e u vjeta r potrebn o je :

1 . ili pomaknut i težišt e sile vjetr a (S ) prem a p r a m c u

• pomicanje m jarbol a prem a pramcu ,
• s m a n j i v a n j e m n a k o š e n o s t i j a r b o l a (vid i str . 65) ,
• kraćenje m glavno g jedra ;

2 . ili pomaknut i težišt e lateralno g plan a (L) prem a krm i

• povećanje m površin e genove , *
• p o m i c a n j e m težin e ka k r m i ,
• pomicanje m kobilic e ka krm i (djelomični m podiza -
njem) ;
( * P o v e ć a n j e p o v r š i n e g e n o v e č e s t o p o v e ć a v a na -
ginjanj e i t a k o p r i d o n o s i o k r e t a n j u u vjetar . )

3 . ili smanjit i naginjanj e

• pomicanje m težin e na privjetrinsk u stranu ,
• izravnanjem i popuštanje m glavno g jedra ,
• otvaranje m stražnje g porub a glavno g jedr a (šireć i
otvor) .

Da b i plovil o više s k r e t a l o u vjetar , p o t r e b n o je činit i

o b r a t n o o d o n o g a št o je g o r e o p i s a n o . U n o r m a l n i m
prilikam a bark a im a t e n d e n c i j u o k r e t a n j a u vjetar , po -
gotov o p o j a k o m v j e t r u .

24
 Podešavanj e glavno g jedr a

Glavno j e d r o korist i se g o t o v o u svim u v j e t i m a vjetr a i

mor a t e se o b i č n o n e m i j e n j a , o s i m p o vrl o s n a ž n o m
vjetru , kad a g a z a m j e n j u j e olujn o g l a v n o j e d r o .
Glavno j e d r o se s m a n j u j e p o m o ć u krat a ( t e r c a r o l a ) i
regulir a se o v i s n o o u v j e t i m a m o r a i v j e t r a . M n o g i
misle d a je lakš e r e g u l i r a t i g l a v n o j e d r o n e g o l i genovu .
No , t u nij e u p i t a n j u s a m o k o r e k t n o z a t e z a n j e Ško -
te . To je z a h t j e v a n p o s a o , iz koje g proizlaz i niz s r o d n i h
djelovanja . Da b i n a m j e š t a n j e bil o u s p j e š n o , p o t r e b n o
je mnog o pažnje . V e ć i n a k o r m i l a r a nij e t o l i k o s a v j e s -
na. Iznimk u č i n e s u d i o n i c i r e g a t a , j e r se na njim a traž i
brzina .

Podešavanj e glavno g jedr a obuhvać a u osnovi četir i

radnje , i to :
1. podešavanj e otvorenost i jedr a pomoć u Škot e i vanga ,

2 . podešavanj e trbuh a svijanje m jarbol a i n a t e g a č e m

donje g porub a (osnovice) ,
3 . podešavanj e položaj a trbuh a podigačem ,
4 . podešavanj e uravnoteženost i kormil a klizačem .

Glavno j e d r o o d l u č n o djeluj e n a r a v n o t e ž u plovila , d a -

kle p o t r e b n o g a je cijel o v r i j e m e u s k l a đ i v a t i s r a d o m
kormila , p a z e ć i n a r o č i t o n a n a p e t o s t s t r a ž n j e g p o r u b a
(ventama) .
Zatezanje s t r a ž n j e g p o r u b a o m o g u ć a v a v j e t r u d a
snažnijim d j e l o v a n j e m n a k r m e n i di o g l a v n o g j e d r a j a -
č e naginj e j e d r i l i c u , koj a s t o g a tež i o k r e t a n j u u vjetar .
Popuštanje m n a p e t o s t i s t r a ž n j e g p o r u b a p o s t i ž e m o
suprota n u č i n a k , a u r a v n o t e ž e n o k o r m i l o pruža t ć e
manj i otpo r p l o v i d b i . Kolik o j e stražnj i p o r u b z a t e g n u t
možem o p r o v j e r i t i ak o s t o j e ć i i s p o d s t r a ž n j e g roglj a
pogledam o du ž r u b a j e d r a .

•Ak o je stražnj i poru b zatvoren , jedrilic a zanos i u vjetar .

•Ak o je stražnj i porub otvoren , zanošenj e u vjeta r je ma -
nje.

Kada je stražnj i otvo r p r e v i š e p o p u š t e n , s n a g a glav -

nog jedr a se s m a n j u j e , a i o r c a je slabija . Uzmit e u o b -
zir d a položa j klizač a u t j e č e kak o na z a t e g n u t o s t
stražnje g p o r u b a t a k o i na profi l g l a v n o g j e d r a .
Oblik g l a v n o g j e d r a djeluj e i na u r a v n o t e ž e n o s t j e d r i -
lic e i na m o g u ć n o s t s k r e t a n j a u vjetar . Z a t e g n u t o s t
Škote izravno u t j e č e na profi l j e d r a ( z a t e g n u t i j a Škot a
zatvara o t v o r ) , a je li o n p r a v i l a n , p o k a z a t ć e n a m p o -
kazivači vjetr a na p r e d n j e m i s t r a ž n j e m p o r u b u .

25
1 . Podešavanj e profil a jedr a Škoto m i v a n g o m

Kad a s e p o m o ć u Škot e d o b i j e p r a v i l a n p r o f i l , p o t r e b -
n o j e p o m a k n u t i klizač rad i postizanj a i s p r a v n o g kut a
u o d n o s u na u z d u ž n i c u b a r k e , osi m ko d p l o v i d b e u kr -
m u . (Ko d p l o v i d b e u k r m u , za d o b i v a n j e i s p r a v n o g k u -
t a služi n a m v a n g ; vid i str . 29. )
Stražnj i p o r u b n a j b o l j e p o k a z u j e k a k a v j e profi l j e d r a .
Ovdje je k o r i s n o p o s l u š a t i s a v j et d a se j e d r o zateže
sve do k se g o r n j a l e t v i c a (šteka ) n e p o r a v n a s deblenjakom .
(Ko d d u g a č k i h l e t v i c a p r o m a t r a j t e stražnji h 50-6 0 c m . )

Št o se više Škot a p o p u š t a , t o g o r n j i di o j e d r a sve više

o k r e ć e u z a v j e t r i n u (slik a 52) . Z a t e z a n j e m Škot e profi l
j e d r a s e p o s t e p e n o s m a n j u j e sve d o k s e stražnj i p o -
ru b ne zatvor i i g o r n j a l e t v i c a ne u s m j e r i u vjetar . Ta-
d a ć e se g o r n j i di o j e d r a izravnati . Pokazivač vjetr a n a
g o r n j o j letvic i ć e s a d a t r e p e r i t i i zavijati ok o s t r a ž n j e g
p o r u b a u z a v j e t r i n u (slik a 55) . P o p u š t a n j e m Škot e
stražnj i se p o r u b o t v a r a , a p o k a z i v a č v j e t r a o p e t let i
ka k r m i (slik a 56) .

Profil jedra je dobar kada:

• gornja letvica postane paralelna s deblenjakom i
• najviši pokazivač vjetra u više od 50% vremena struji
ka krmi.

Iznimke :
S m i r n i m m o r e m i s r e d n j i m v j e t r o m Škot a se mož e za-
t e g n u t i sve do k se g o r n j a l e t v i c a n e o k r e n e m a l o u
vjetar . T a ko se m o ž e o š t r i j e u v j e t a r n e g u b e ć i brzinu .
Ovo se o d n o s i na j e d r i l i c e s g e n o v o m / f l o k o m d o v r h a
j a r b o l a . N a t a j n a č i n d o p u š t a m o p r o t o k u zrak a d a p r a -
t i z a o b l j e n j e z a v j e t r i n s k e s t r a n e g o r n j e g dijel a glav -
no g j e d r a i t a k o j e d r o n e g u b i s n a g u .
S l a g a n i m v j e t r o m i p o u z b u r k a n o m m o r u d o b r o je p o -
pustit i Škot u sve d o k se g o r n j a l e t v i c a n e o k r e n e niz
vjetar . Stražnj i se p o r u b o t v a r a n a v r h u ( p o v e ć a v a se
profil ) i izbjegav a se g u b l j e n j e n a p e t o s t i j e d r a .

Gornja letvica se može lagano okrenuti u privjetrinsku

stranu:
• po srednjem vjetru i mirnom moru (samo jedrilje jed-
nake visine).

Gornja letvica se može lagano okrenuti u zavjetrinsku

stranu:
• po laganom vjetrovu (2-6 čvorova = 1-3 m/s),
• uzburkanom moru,
• odmah nakon okreta.

Da d o b i j e m o d o b a r profi l g l a v n o g j e d r a p o t r e b n o j e
namjestit i ku t p r e m a u z d u ž n i c i b a r k e (vid i str . 29) . Uvi-
je k imajt e n a u m u d a n a profi l g l a v n o g j e d r a u t j e č e
o d n o s izmeđ u n a p e t o s t i Škot e i položaj a k l i z a č a . To ne
vrijed i za p l o v i d b u u k r m u , k a d a se profi l r e g u l i r a v a n -
go m (pritego m deblenjaka) .
2. Podešavanj e trbuh a jedr a

Savijanjem j a r b o l a s r e d n j i i viši di o j e d r a p o s t a j u ravniji .

Ovo je v e o m a k o r i s n o ak o se želi o r c a t i p o j a č e m
vjetru , ali m i r n o m e m o r u , kad a n a m nij e p o t r e b n a v e-
ć a snag a d a s v l a d a v a m o v a l o v e , n a p r i m j e r u z a š t i ć e -
nim u v a l a m a .

Nači n s a v i j a n j a j a r b o l a ovisi o s n a s t i . Pun o je lakš e

saviti j a r b o l kad a je let o niže o d v r h a j a r b o l a . Ko d d r u -
gih j e d r i l i c a s a v i j a n j e j a r b o l a p o m o ć u z a p u t k e , p a m a -
kar te k i za n e k o l i k o s t u p n j e v a , v e o m a je t e š k o . A ko
postoj i b a b y - s t a y , mož e se u p o t r i j e b i t i za d o d a t n o svi-
janje j a r b o l a . Kad a j e d r i l i c a im a d v o s t r u k e u n u t a r n j e
pripon e (sartije ) p o t r e b n o je prij e svijanj a p o p u s t i t i kr -
menu , a n a k o n t o g a z a t e g n u t i p r a m č a n u (t o je k o m p l i -
cira n p o s t u p a k i rijetk o k a d a se p r i m j e n j u j e ) .
Svijanjem j a r b o l a prednj i i stražnj i p o r u b se r a z m i č u ,
platn o se zateže i j e d r o postaj e pliće , d o k se t r b u h po -
mič e p r e m a k r m i (slik a 57) . Da b i se z a o b l j e n o s t vratila ,
valja zategnut i p o d i g a č ili c u n n i n g h a m (slik a 62) . Kad a
se jedr o z a t e g n e i t r b u h p o m a k n e unazad na o d g o v a r a -
juć i položaj , stražnj i p o r u b se o t v a r a . Da b i se zadržao
doba r profi l j e d r a , p o t r e b n o je z a t e g n u t i Škotu .

Trbuh srednje g i gornje g dijel a glavno g jedr a smanju -

je se:
• po jako m vjetr u i relativn o mirno m moru ,
•ak o je umjest o v e ć e g pogon a na jedr u važnij e ići u
orcu ,
• ako previš e s k r e ć e m o u vjetar , a ne možem o ili ne
želim o kratit i jedra .

Natega č donje g porub a

Pomoć u n a t e g a č a d o n j e g p o r u b a p o d e š a v a s e d u b i -
na na nižem d i j e l u j e d r a . Št o je n a t e g a č z a t e g n u t i j i , t o
donj i di o g l a v n o g j e d r a im a m a n j i t r b u h . To je k o r i s n o
učinit i ko d j a k o g v j e t r a i r e l a t i v n o m i r n o g m o r a , je r se
tak o otvar a stražnj i p o r u b , p a se s m a n j u j e s k r e t a n j e
jedrilic e u vjetar .
Po u z b u r k a n o m m o r u , zato d a se p o v e ć a sila na j e d r u ,
potrebn o je l a g a n o p o p u s t i t i n a t e g a č kak o b i donj i di o
jedr a posta o d e b l j i .

• Lagan vjetar: popustiti nategač baze jedra.

• Srednji vjetar: zategnuti nategač.
• Jak vjetar: maksimalno zategnuti nategač.
• Jači vjetar od mora: zategnuti nategač.
•Jače more od vjetra: lagano popustiti nategač.

Napomena : Po v e o m a l a g a n o m v j e t r u j e d r o n e b i t r e -
balo imat i velik t r b u h , i n a č e s t r u j a zrak a s a zavjetrinsk e
stran e n e ć e lijep o klizit i p r e k o j e d r a . To se , d o d u -
še, ne poklap a s o n i m št o je r e č e n o na s t r a n i c i 38 (sli -
ka 90) , ali t a m o g o v o r i m o o t e ž o j j e d r i l i c i , k o d koj e
snaga suviše s t a n j e n o g j e d r a ne b i bil a d o v o l j n a d a je
pokreće .

27
 U prošlost i je za i z r a v n a v a n je d o n j e g dijel a g l a v n o g
j e d r a služila i z r a v n a v a j u ć a k r a t i c a koj a je prolazil a
kro z m e t a l n u o č i c u n a s t r a ž n j e m p o r u b u 25-3 0 c m iz-
n a d o s n o v i c e i k o l o t u r n i k na o b u j m i c i d e b l e n j a k a , a u
današnj e vrijem e zahvaljujuć i moderni m krojevim a
j e d a r a t o m e služi n a t e g a č s a s u s t a v o m s m j e š t e n i m
veći m dijelo m u samom e deblenjaku .

3 . Podešavanj e položaj a trbuh a podigače m i

cunninghamo m

Kad a o d r e d i m o z a o b l j e n o s t g l a v n o g j e d r a , valja n a m
ispravit i položa j t r b u h a . Št o se t i č e stanj a m o r a i v j e-
t r a , t r b u h se u v e ć i n i s l u č a j e v a p o s t a v l j a n a 45-50 %
o d p r e d n j e g p o r u b a , a t o se postiž e z a t e z a n j e m i ot -
puštanje m podigača .
Št o se više zatežu p o d i g a č ili c u n n i n g h a m , t o se t r b u h
p o m i č e više p r e m a p r a m c u . N a r a b l j e n i m j e d r i m a tr -
bu h se nalazi više u n a z a d , p a j e p o t r e b n o z a t e g n u t i
nešt o više.
Po l a g a n o m v j e t r u p o d i g a č se mož e p o p u s t i t i i t r b u h
p o m a k n u t i d o 55-65% . U t a k v i m s i t u a c i j a m a mal i nabor i
p o r e d p r e d n j e g p o r u b a m o g u s e z a n e m a r i t i , po -
g o t o v o kad a se j e d r i u k r m u ili r a v n o niz vjetar . B u d u -
ć i d a se s j a č a n j e m v j e t r a t r b u h p o m i č e u n a z a d , m o -
r a m o g a p o d i g a č e m v r a t i t i u prav i položaj .

• U normalni m prilikam a trbu h bi t r e b a o bit i na 45 -

50% .
• Po lagano m vjetr u trbu h treb a pomaknut i unaza d do
5 5 - 6 5 % , osobit o ak o jedrim o u krm u ili sasvim u krmu .

C u n n i n g h a m j e k o n o p koj i prolaz i kro z m e t a l n u o č i c u

n a p r e d n j e m p o r u b u iznad p r e d n j e g roglj a j e d r a (slik a
62) , z a t e ž u ć i p r e d n j i p o r u b j e d r a n a d o l j e . Efikasnij i j e
o d p o d i g a č a , koj i zateže s a m r o g a l j . P o r e d t o g a , kad a
s e zateže p o d i g a č , g o r n j i di o s t r a ž n j e g p o r u b a tež i
zatvaranju .
Z a t e z a n j e m c u n n i n g h a m a g o r n j i di o s t r a ž n j e g p o r u b a
se otvar a (št o j e k o r i s n o kad a v j e t a r p o j a č a v a ) . N a -
posljetku , dajuć i jednak i poma k trbuha , cunningha m
iziskuj e m a n j i n a p o r . N e k i n a b o r p o r e d p r s t e n a ili
" d ž e p " p o r e d d e b l e n j a k a c i j e n a s u koj u v r i j e d i platit i
za bolj u i s k o r i š t e n o s t j e d r a .

• Cunningham efikasnije pomiče trbuh.

»Zatezanjem cunninghama stražnji porub se otvara
više negoli zatezanjem podigača.

28
4 . Uravnoteženj e kormil a klizače m Škot e

Kut glavno g j e d r a u o d n o s u na uzdužn u os plovil a i u

odnos u na v j e t a r o d r e đ u j e o s i m s a m e Škot e i položa j
klizača Škote . 0 n j e m u u z n a t n o j m j e r i ovisi h o ć e li
bark a bit i u r a v n o t e ž e n a , h o ć e li s k r e t a t i u v j e t a r ili ć e
pojati . Odno s položaj a klizač a i z a t e g n u t o s t i Škot e u
namještanj u j e d r a p r i l i č n o j e složen a stvar . P o k u š a j -
mo to razjasniti .
Zamislit e di o k r u ž n i c e o p i s a n e n a p a l u b i sa s r e d i š t e m
na mjest u j a r b o l a . N a j p r i j e z a t e z a n j e m Škot e o b l i k u j t e
profi l j e d r a , a n a k o n t o g a p o m i č i t e klizač o n o l i k o k o l i -
ko se mož e d a ne p r o m i j e n i t e profi l j e d r a (slik a 64) .
Naravno , p u t klizač a u t o m ć e s l u č a j u bit i j a k o kratak .
( U neki m s l u č a j e v i m a klizač a u o p ć e n e m a : Škot a j e d -
nostavn o prolaz i kro z k o l o t u r n i k p r i č v r š ć e n n a p a l u -
bi). Vidimo , d a k l e , d a se j e d r o n a m j e š t a n e s a m o zate -
zanjem i o t p u š t a n j e m Škot e n e g o i p o l o ž a j e m k l i z a č a ,
a u j e d r e n j u s v j e t r o m po k r m i i r a v n o u k r m u j o š i uz
pomo ć v a n g a ( p r i t e g a ) .

Preporučljivo je:
'najprije podesiti otvorenost glavnog jedra putem
Škote, držeći klizač u sredini, 'jedreći u vjetar i oštro
u vjetar, klizačem namjestiti kut glavnog jedra,
• a jedreći u krmu i niz vjetar namjestiti vang u odgo-
varajući položaj prije nego se popusti Škota; klizač bi
sada  trebalo  pomaknuti  sasvim do kraja na zavjetrinsku strani.

Općenito , kad a v j e t a r p o j a č a v a , t r e b a p o m a k n u t i kli -

zač iz s r e d i n e na z a v j e t r i n s k u s t r a n u d o t o č k e u kojo j
dio g l a v n o g j e d r a d o j a r b o l a p o č i n j e m a l o d r h t a t i . Po
lagano m v j e t r u h v a t i š t e Škot e t r e b a p o m a k n u t i u vje-
tar , ali n e t o l i k o d a d a b l e n j a k p r o đ e s r e d i n u ( u o v o m e
ima iznimaka , p o g o t o v o na r e g a t a m a ) . Pazite na p o k a -
zivače vjetr a n a s t r a ž n j e m p o r u b u , o s o b i t o n a najviši .
Trebal i b i letjet i v o d o r a v n o ka k r m i , a ne zavijati ok o
poruba ; t o b i z n a č i l o d a je j e d r o prazno .

• Po lagano m vjetr u kliza č t r e b a bit i na privjetrinsko j

strani .
• Po j a č e m vjetr u t r e b a ga pomaknut i u zavjetrinu , ali
na nači n da se glavn o jedr o ne puni previše .

Težnja plovil a k a p r i h v a ć a n j u s m a n j u j e se p o m i c a -
njem klizač a niz vjetar . T a ko se k u r s ne m o r a j a k o is-
pravljat i k o r m i l o m i j e d r i l i c a ć e bit i brža . T r e b a znat i
d a kormil o po d k u t e m v e ć i m o d 5 ° d j e l u j e ka o d a p l o -
vimo s " p o d i g n u t o m r u č n o m k o č n i c o m " . Z a t o j e p o -
trebn o držat i klizač št o je više m o g u ć e niz vjetar , n o
pazeć i d a g l a v n o j e d r o n e t r e s e p r e v i š e . A ko se nala -
zimo po d p r i t i s k o m , a n i s m o u s t a n j u k r a t i t i , rad i odr -
žavanja k o n t r o l e na d j e d r i m a m o ž e m o pustit i g l a v n o m
jedr u nešt o vjetr a "iz a l e d a " , ali s a m o z a k r a t k o , j e r ć e
g a lepetanj e i n a č e o š t e t i t i .

29
 Uzajaamn o djelovanj e genov e i glavno g j e d r a

Na stranic i 15 (slik a 28) vidjel i sm o kak o p r e d n j e j e d r o

utječ e na proto k vjetr a ka glavno m j e d r u .

Glavno jedro i genova mogu se smatrati dijelovima

jednog krila; stražnji porub glavnog jedra služi kao
krilce za podešavanje.

Područj e izmeđ u glavno g jedr a i g e n o v e u k o j e m se

jedr a preklapaj u bitn o je za d o b r o i s k o r i š t a v a n j e vje-
tra . Širin a protok a u t o m p r o s t o r u ovisi o n a č i n u k a k o
su jedr a postavljena .
Po lagano m i s r e d n j e m vjetr u p o t r e b n o je p o d e s i t i
glavn o jedr o tak o d a se pr i s k r e t a n j u više u v j e t a r t r e -
se jednolik o du ž cijelo g s t r a ž n j e g p o r u b a i s t o v r e m e n o
s genovo m (svi privjetrinsk i p o k a z i v a č i p o č i n j u isto -
dobn o treperiti) .

Po j a č e m vjetr u m o ž e m o g l a v n o m j e d r u sa zavjetrinsk e
stran e pustit i m a l o vjetr a d a b i j e d r i l i c a zadržal a
ravnotežu . A ko v i d i m o d a z a v j e t r i n s k i v j e t a r p r i t i š ć e
glavn o j e d r o n a v e ć e m dijel u p o v r š i n e , z n a č i d a j e
razma k m e đ u j e d r i m a p r e u z a k . Da se n e b i m o r a l o
kratiti , mož e se:

• popustiti malo škoticu genove,

• povećati profil jedra (klizač u vjetar i popuštena Škota),
• poravnati glavno jedro.

N a p o m e n a : A ko se u g l a v n o m j e d r u sa z a v j e t r i n s k e
s t r a n e stvar a u d u b i n a , t o mož e bit i zbo g p o v r a t n e
s t r u j e vjetr a u p r o t o k u koj u p r o i z v o d i p r e v i š e z a t v o r e n
stražnj i p o r u b g e n o v e . Taj s e p r o b l e m ispravlj a p o m i -
canje m trbuh a genov e prem a p r a m c u (zatezanje m
p o d i g a č a ) i/il i z a t e z a n j e m š k o t i c e g e n o v e .
Kad a s u j e d r a s u v i š e r a z m a k n u t a , g l a v n o j e d r o g u b i
d o d a t n u s n a g u koj u m u i n a č e daj e d o b r o p r e k l a p a n j e
j e d a r a . U t o m se s l u č a j u m o ž e :

• popustiti Škota glavnog jedra (veća snaga i brzina),

• zategnuti škotica genove (oštrije u vjetar),
• dati glavnom jedru veći trbuh (veća snaga i brzina).

N a p o m e n a : Sva ova p r a v i l a t r e b a u s p o r e d i t i s o n i m
št o s m o prij e navel i za g e n o v u i za g l a v n o j e d r o . M o ž e
s e d o i m a t i z a m r š e n o , ali o p ć e n i t o s e mož e r e ć i ovo :

• Jedro je najdjelotvornije blizu točke kolapsa.

• Jedro je to djelotvornije što ga više možemo otvoriti.

Pravilan r a z m a k m e đ u j e d r i m a u p u n o j m j e r i p o k a z u j e
svoj u v r i j e d n o s t kad a s t r u j a zrak a s a z a v j e t r i n s k e
s t r a n e g e n o v e d o b i v a " p o m o ć " s t r u j e zrak a s a zavje-
t r i n s k e s t r a n e g l a v n o g j e d r a . N a i m e , z r a č n a struj a s a
z a v j e t r i n s k e s t r a n e g e n o v e g u b i brzin u ka d se primakn e
s t r a ž n j e m p o r u b u i s t o g a j e j a k o važno d a p r i k u p i
n o v u s n a g u i d o b i j e u b r z a n j e o d brž e z r a č n e s t r u j e ko -
j a prolaz i o k o t r b u h a g l a v n o g j e d r a .
Širin a p r o t o k a j e o p t i m a l n a kad a s e n a g l a v n o m j e d r u
pokaž u prv i z n a k o v i z r a č n e s t r u j e koj a m u n a zavjetrinsko j
s t r a n i klizi p r e k o t r b u h a .
 Kad a s e t r e s e s t r a ž n j i p o r u b

Pokatka d stražnj i p o r u b p o d r h t a v a na v j e t r u ( i p r i t o m
neugodni m z v u k o m pil i živce) . Da t o p r e s t a n e p o t r e b -
no je zategnut i n a t e g a č s t r a ž n j e g p o r u b a ( m a j o l u ) ,
ako postoji . Tada s e , m e đ u t i m , č e s t o d o g a đ a d a straž -
nji dio jedr a du ž p o r u b a z a v r ne u vjetar , št o se uglav -
nom ne d a s p r i j e č i t i , ali b a r e m ne u t j e č e na u č i n k o v i -
tos t jedra . Valja s v a k a k o v o d i t i r a č u n a o t o m e d a j a k o
lepetanj e kvar i j e d r o .
I mnog e g e n o v e i m a j u pr i o s n o v i c i n a t e g a č d o n j e g
poruba .
Oblik jedr a d a j e j e d r i l i c i različit e brzin e i u t o m s m i s l u
možem o g a s h v a t i t i ka o m j e n j a č a u t o m o b i l a .
"Prva brzina " d a j e s n a g u za u b r z a v a n j e ili za p l o v i d b u
p o valovima . A k o n a m je s n a g a bitnij a o d kut a u vje-
tar, p o t r e b a n n a m je p u n t r b u h i d o b a r p r o f i l j e d r a . U
prvu " u b a c u j e m o " p o s l a b i j e m v j e t r u d a d o b i j e m o br -
zinu (naprimjer , na r e g a t a m a n a k o n o k r e t a ) , p o uzbur -
kanom m o r u ili p o n e s t a b i l n o m v j e t r u .

U "prvoj brzini":
'imamo jedra punog trbuha, dobrog profila, sa zaob-
ljenim upadnim kutem,
'široki protok; dobivamo na snazi, ali gubimo kut u
vjetar.

"Drug a brzina " korist i se k a d a v j e t a r p o j a č a v a , a j o š

se nisu podigl i velik i v a l o v i. A ko želim o bit i d o v o l j n o
brzi i jedrit i u v j e t a r , z a t e g n u t ć e m o Škot e i izravnat i
jedra , ali z a d r ž a v a m o z a o b l j e n o s t k o d p r e d n j e g p o r u -
b a kak o b i u p a d n i ku t o s t a o širok .

U "drugoj brzini":
* imamo zategnutija jedra (manji trbuh), ali sa zaoblje-
nim upadnim kutem,
' dobivamo srednju snagu jedra te lijepu sposobnost
jedrenja u vjetar.

"Treć a brzina " je za j e d r e n j e u i d e a l n i m u v j e t i m a , p o

srednje m v j e t r u i m i r n o m m o r u . O m o g u ć a v a n a m d a
idem o o š t r o u v j e t a r be z g u b i t k a brzine . Za t o t r e b a
smanjit i t r b u h i z a t e g n u t i j e d r a . U p a d n i ku t g e n o v e
mor a bit i o š t a r ( d o b r o z a t e g n u t i leto) , a t r b u h g e n o v e
i glavno g j e d r a p o m i č e m o u n a z a d .

U "trećoj brzini":
'imamo dobro zategnuta jedra, oštar upadni kut i tr-
buh pomaknut unazad,
'možemo oštro u vjetar, ali je snaga jedara manja.

Tako jedr a n a m j e š t a m o i k a d a je v j e t a r v e o m a jak , a

ne želim o k r a t i t i . Da o s l a b i m o p r i t i s a k v j e t r a , Škot e ć e -
m o mal o p o p u s t i t i i o t v o r i t i p r o f i l .
 S vjetro m u bok i u krm u
Doba r di o o n o g a št o s m o d o s a d a navel i mož e se p r i -
mijenit i i u j e d r e n j u s p r i v i d n i m v j e t r o m dalj e od 35° po
p r a m c u p a skro z d o u k r m u . B i t n o je d a v j e t a r uvije k
hvat a št o v e ć u p o v r š i n u j e d a r a , ali p o s t o j e o d r e đ e n a
o g r a n i č e n j a koj a t r e b a uzet i u obzir .

1 . Genov a
Kad a prividn i v j e t a r s k r e n e dalj e o d 35° p o p r o v i , ula -
zi se u p o d r u č j e gdj e je t e š k o držat i g e n o v u p u n o m .
Idealn o b i bil o d a se klizač s a d a nalazi izvan b r o d a
(slik a 69) .
U t r e n u t k u ka d p o p u s t i m o š k o t i c u d a g e n o v u p r i l a g o -
d i m o n o v o m s m j e r u v j e t r a , on a ć e s e p r e v i š e zaobliti .
Nažalost , ak o klizač u želji d a se z a o b l j e n o s t s m a n j i
p o m a k n e m o n a p r i j e d , t o ć e izazvati s a m o v e ć u d u b i -
n u u d o n j e m d i j e l u . Istina , p o m o ć u b a r b e r - h a u l e r a
m o g l i b i s m o hvatišt e š k o t i c e p o m a k n u t i p r e m a pramc u
i razmi , ali b a r b e r e ć e m o rijetk o n a ć i n a k r s t a š i m a .
Bez b a r b e r a n e m o g u ć e j e p o s t i ć i d a i s t o v r e m e n o t r e -
per e svi p o k a z i v a č i v j e t r a . U t o m s l u č a j u t r e b a p o k u -
šat i d o b r o z a t e g n u t i donj i di o j e d r a , z a n e m a r u j u ć i
pretjeran u zaobljenos t u gornje m dijelu , pa ćem o u
s r e d n j e m dijel u dobit i o d g o v a r a j u ć u d u b i n u i t i m e o d
j e d r a izvući poriv a kolik o je m o g u ć e , a p o k a z i v a č i vje-
t r a u s r e d n j e m dijel u j e d r a p o m o ć i ć e n a m d a t o na -
p r a v i m o št o bolj e (slik a 70) .

Kak o vjeta r o k r e ć e dalj e u k r m u , d o l a z i m o d o t o č k e u

kojo j s e g e n o v a više n e p u n i , je r j e p o k r i v a g l a v n o j e d -
ro . U t o m s l u č a j u m o ž e m o je p o m a k n u t i u v j e t a r p o -
m o ć u t a n g u n a (vid i slik e 12 i 13) .
N a p o m e n a : Kad a p r i v i d n i vjeta r dolaz i p o k r m i , m o g u
se p o d i ć i p o s e b n a j e d r a , ka o g e n a k e r ili s p i n a k e r , o
kojim a se g o v o r i u n a s t a v k u .

Kada vjetar skreće prema krmi:

»pomičemo klizač što više prema pramcu i škoticu
što više prema razmi,
»u nedostatku barbera smanjujemo dubinu jedra u
donjem dijelu, puštajući da u gornjem dijelu bude za-
obljeno.

S vjetrom u krmu:
»okrećemo genovu ako treba pomoću tanguna na
drugu stranu kako bi dobila vjetar i ako je potrebno
otpadamo,
» a ako ih imamo, možemo podići spinaker ili genaker.

32
 2 . Glavno jedr o
Kada s e o t p a d a p r e m a b o č n o m v j e t r u , t r e b a m o t r i t i
gornj e p o k a z i v a č e vjetr a na g l a v n o m j e d r u t e nastojat i
d a on i ( a i d r u g i ) " t e k u " št o v o d o r a v n i j e .
Škota
S vjetro m u bo k i u k r m u profi l g l a v n o g jedr a više ne
možem o n a m j e š t a t i Škotom . Kak o se j e d r o o t v a r a , t a k o
se vertikaln a n a t e g n u t o s t s m a n j u j e , a Škot a služi s a m o
za podešavanj e kut a jedr a p r e m a uzdužnic i barke .
Treba p o p u s t i t i Škot u d o k se di o j e d r a du ž p r e d n j e g
porub a n e p o č n e t r e s t i , a n a k o n t o g a ć e m o je l a g a n o
zategnuti . M n o g i p o s t a v l j a j u d o d a t n e p o k a z i v a č e vje-
tr a u s r e d i n i j e d r a na 60 d o 90 c m o d j a r b o l a . Kad a t i
pokazivač i p o č n u t r e p e r i t i n a z a v j e t r i n s k o j s t r a n i , zna-
č i d a je j e d r o p r a z n o . T a d a m o r a m o p o p u š t a t i Škot u
dok se ne v r a t e u v o d o r a v a n položaj .
Kada n a m prividn i v j e t a r o k r e n e više u k r m u , t i ć e p o -
kazivači s t a l n o t r e p e r i t i . Glavno j e d r o j e m a k s i m a l n o
otvoren o i o b i č n o je n a j v e ć i di o v r e m e n a prazno .

Vang
Profi l j e d r a s v j e t r o m u k r m u n a m j e š t a se p o m o ć u
vanga. Prije n e g o št o o t v o r i m o j e d r o , m o r a m o p r i t e -
gnut i v a n g . P o k a z i v a č i ( p o g o t o v o g o r n j i ) t r e b a l i b i " t e -
ći " v o d o r a v n o n a j v e ć i di o v r e m e n a . U s u p r o t n o m , p o -
trebn o j e p r i t e g n u t i j e d r o p a p o m o ć u v a n g a p o n o v o
podesit i profi l i o n d a j e d r o m o ž e m o o p e t o t v o r i t i .
(Nek e j e d r i l i c e i m a j u d o v o l j n o jak v a n g d a j e d r o nij e
potrebn o p r e t h o d n o p r i t e z a t i . )
Po l a g a n o m v j e t r u t r e b a i z b j e g a v a t i p r e j a k o p r i t e z a n j e
vanga. Čest o je težin a d e b l e n j a k a i više n e g o d o v o l j -
na d a s m a n j i z a o b l j e n o s t . Kad v j e t a r p o j a č a v a , valja
nategnut i v a n g sve d o k se g o r n j a l e t v i c a ne p o r a v n a s
deblenjako m (slik a 54) . Na t a j n a č i n ( b a r e m u t e o r i j i )
svi pokazivač i v j e t r a drž e u g l a v n o m v o d o r a v n i p o l o -
žaj.

Trbuh jedr a
S vjetro m u b o k i u k r m u j e d r o s v a k a k o t r e b a imat i ve-
ć u dubin u n e g o ka d j e d r i m o u vjetar . Kak o b i s m o d o -
bili v e ć u d u b i n u u d o n j e m dijel u j e d r a , m o r a m o p o -
pustit i n a t e g a č baze j e d r a , a rad i i s p r a v l j a n j a g o r n j e g
dijel a j a r b o l a i d o d a v a n j a d u b i n e g o r n j e m dijel u j e d r a
potrebn o je pa k p o p u s t i t i z a p u t k u . N a k r a j u , d a b i se
trbu h p o m a k n u o p r e m a k r m i , p o p u š t a m o p o d i g a č ili
cunningham .

• Podesiti profil jedra putem vanga.

• Pokazivač vjetra na gornjoj letvici morao bi biti vo-
doravan više od 50% vremena.
• Dodati jedru trbuh popuštanjem nategača baze i po-
ravnavanjem jarbola.

33
 Oznak e olakšavaj u trimanj e

Korisn a j e n a v a d a o z n a č i t i d o b r a p o d e š a v a n j a d a i h
lakš e p r i m i j e n i m o kad a n a m z a t r e b a . N a k r s t a š i m a
s k i p e r i o b i č n o n e o z n a č a v a j u ništ a ili m a l o t o g a ,
pouzdavajuć i se u p a m ć e n j e i i s k u s t v o p o d e š a v a n j a j e d r a
u razni m u v j e t i m a . Ipak , o z n a k e d o n o s e n e o s p o r n e
prednosti .

1 . Označavanj e kormil a (slik a 73 )

Uravnotežen a bark a najbolj e nam pokazuj e d a sm o
p r a v i l n o p o d e s i l i j e d r a , ali č a k n i " n e u t r a l n o " k o r m i l o
nij e s t o p o s t o t n o j a m s t v o d a su n a m j e š t e n a ba š kak o
treba .

Ako je radi održavanja kursa kormilo potrebno držati

pod kutem većim od 8 stupnjeva, to znači da se jedra
(ili cijela snast) mogu bolje podesiti.

Dakle , bitn o j e t o č n o znat i s t u p a n j u r a v n o t e ž e n o s t i

kormila . Kad a b a r k a im a r u d o , ku t je lak o vidljiv. Bez
obzir a n a t o , isplat i se o z n a č i t i s t u p n j e v e kut a (slik a
73) . Stvar i p o s t a j u k o m p l i c i r a n i j e kad a k o r m i l o im a ko -
lo . Tu su p o t r e b n e oznak e koj e o d r a ž a v a j u ku t k o r m i l a .
Slika 7 3 p o k a z u j e kak o ć e m o n a kol u o z n a č i t i položa j
lista . Prito m b i rad i p r e c i z n o s t i bil o bolj e d a je b a r k a
na suhom .
N e k a v a m n e t k o p o m i č e list n a z a d a n e kuteve , a vi ih o n d a
n a kol u o z n a č i t e . A k o znat e koj i je n a j v e ć i o t k l o n lista ,
t a d a k u t e v e o t k l o n a m o ž e t e ozna čit i i do k je b a r k a
u v o d i . N a k o n t o g a lak o je o č i t a v a t i kolik o j e k o r m i l o
z a k r e n u t o . Ž b i c e kol a m o g u poslužit i kao o r i j e n t i r i .

N a p o m e n a : Da b i o z n a k e bil e p r e c i z n i j e , p o t r e b n o je
na minimu m smanjit i mrtv i ho d kormila .

2 . Označavanj e podigač a (slik a 74 )

Označit e li p o d i g a č e na izlazu u d o n j e m dijel u j a r b o l a ,
lakš e ć e t e o d r e đ i v a t i s t u p a n j zatezanja . Oznaka n a
t o č k i u kojo j j e d r o d o s e g n e p u n u v i s i n u i s t o v j e t n a j e
n a j v e ć o j z a t e g n u t o s t i p o r u b a ( p o d p r e t p o s t a v k o m da ,
u slučaj u glavno g jedra , ne koristit e cunningham) .
N a p o m e n a : N a p o d i g a č u g l a v n o g j e d r a isplat i s e oz-
n a č i t i i visin e s v a k o g krat a d a b i se brz o p r o n a š l a is-
p r a v n a dužin a g l a v n o g j e d r a .
Skalu s b r o j e v i m a , koj u v i d i m o n a s l i c i , n a ć i ć e m o
u g l a v n o m na r e g a t n i m j e d r i l i c a m a , a na k r s t a š i m a su
uobičajen e običn e oznake .

3 . Označavanj e klizač a genov e (slik a 74 )

Položaji klizač a g e n o v e m o g u bit i o z n a č e n i ka o n a sli -
ci . D o v o l j n o je obilježit i t o č k e 1, 2 i 3 za razn e p o l o ž a -
j e j e d r a . Obilježen a t r a č n i c a o m o g u ć a v a p r e c i z n i j a
podešavanja .

34
 4 . Označavanj e Škot a (slik a 75 )
Označavanje š k o t i c e ( g e n o v e ) m a l o j e k o m p l i c i r a n i j e ,
jer kad a se mijenj a j e d r o r a d e se nov i č v o r o v i . To je
jednostavnij e sa Škoto m ( g l a v n o g j e d r a ) , ali v e ć i n a
skiper a s m a t r a sav t a j p o s a o n e p o t r e b n i m . T r a d i c i o -
nalan n a č i n m j e r e n j a z a t e g n u t o s t i Škot e b r o j a n j e m
šaka o d j e d r a d o kraj a križa v r i j e d i s a m o k a d a g e n o v a
preklap a g l a v n o j e d r o . Kao o r i j e n t i r m o g u poslužit i i
pripone . Da b i se v i d j e l o kolik o je g e n o v a z a t e g n u t a ,
na križevim a se , b o j o m ili i z o l i r - t r a k o m , m o g u p o s t a v i -
t i orijentir i na razdaljin i od 5 c m

5 . Označavanj e n a t e g a č a baz e (slik a 75 )

Natega č baze g l a v n o g j e d r a mož e bit i o z n a č e n ka o n a
slici . Skiper i o b i č n o o z n a č a v a j u s a m o m a k s i m a l n u za-
tegnutost , ali k o r i s n o je imat i p r e c i z n i j e o r i j e n t i r e .

6 . Označavanj e zaputk e (slik a 76 )

Ovo je v e o m a b i t n o o z n a č a v a n j e . Ko d j e d r i l i c a gdj e su
glavno j e d r o i g e n o v a s p o j e n i n a v r h u j a r b o l a , zputk a
kontrolir a z a t e g n u t o s t leta . P o d e š a v a n j e ko d t a k v i h
jedrilic a o p i s a n o je na s t r a n i c a m a 19 i 66.
Napomena : N a j e d r i l i c a m a ko d koji h let o n e id e d o vr-
ha jarbol a o z n a č a v a n j e je m a l o k o m p l i c i r a n i j e i ovisi o
konfiguraciji . M n o g i krstaš i i m a j u t a k v u snast , s križe -
vima o k r e n u t i m u n a z ad i be z p o m i č n i h z a p u t k i , a let o
natežu s a r t i j e , ne z a p u t k a , koj a u t o m s l u č a j u služi pr -
venstven o za s a v i j a n j e j a r b o l a i i z r a v n a v a n je g l a v n o g
jedra . (Za p o j e d i n o s t i o n a č i n u zatezanj a let a vid i str .
71 i 72. )

Za o z n a č a v a n j e z a t e g n u t o s t i z a p u t k e d o v o l j n a je
izolir-trak a n a vijk u s t e z a l i c e ili n a s a m o j z a p u t k i (slik a
76). Postoj e t a k o đ e r m j e r a č i n a p e t o s t i koj i se m o g u
postavit i izravno n a z a p u t k u .

7 . Označavanj e jedar a
Označavanje v eć iskušani h p o d e š a v a n j a n a plovil u po -
jednostavi t ć e v am rad . N a ta j n a č i n možet e brz o p o n o -
viti sve on o št o se d o b r o pokazal o u s l i č n i m uvjetim a
plovidb e i ostaj u v am možd a s a m o fin e p r i l a g o d b e .
To je doist a d r a g o c j e n o , p o g o t o v o u p l o v i d b i n o ć u , u
teški m u v j e t i m a ili n a k o n p r o m j e n a u p o s a d i . Važno je
takođe r o z n a č i t i j e d r a . V o d o o t p o r n i m f l o m a s t e r i m a
možem o na j e d r u ispisat i o kojo j je vrst i j e d r a r i j e č , a
da b i se u k r i t i č n i m s i t u a c i j a m a izbjegl i n e s p o r a z u m i ,
dobr o je o z n a č i t i koj i je koj i r o g a l j , p a i krat .

35
N a j č e š ć a t k a n i n a za j e d r a je t e r y l e n e ( d a c r o n ) , ali i f i l m o v i
ka o myla r i nit i p o p u t k e v l a r a sve č e š ć e se k o r i s t e , do k se
p o n e k o j o š služi s t a r i m p l a t n e n i m j e d r i m a . Uzmit e u obzi r
d a se različit e t k a n i n e različit o r a s t e ž u u o d n o s u na s m j e r
natezanja . T r a d i c i o n a l n e t k a n i n e d e f o r m i r a j u s e najviš e
kad a se istež u d i j a g o n a l n o .
Zatezanj e p o d i g a č a g e n o v e g u r a t r b u h n a p r i j e d . U p a d n i
ku t se zaobljuje , a u p r a v l j a n j e p o s t a j e j e d n o s t a v n i j e , iak o
se gub i p o n e k i s t u p a n j o r c e (str . 44-46) . Kad a se p o d i g a č
previš e z a t e g n e , s t v a r a j u s e n a b o r i du ž p o r u b a .
N a p o m e n a : Pripazit e ka d n a m o d e r n i m j e d r i m a zatežet e
p o d i g a č ; slijedit e u p u t e j e d r a r a !
36
Da b i m o g l a p o d n i j e t i velik a o p t e r e ć e n j a , j e d r a s u , narav
no , s a s t a v l j e n a od više s l o j e v a . Kad a se t k a n i n a istež e po :
d i j a g o n a l i , o n d a ć e se stezat i o k o m i t o u o d n o s u na silu . To
se d o g a đ a npr . du ž p r e d n j e g p o r u b a k a d a se zateže podigač .
T k a n i n a , a o n d a i t r b u h , p o m i č e se p r e m a pramc u
M o d e r n a j e d r a bolj e z a d r ž a v a ju oblik .
P o p u š t a n j e m p o d i g a č a g e n o v e t r b u h s e p o m i č e unazad
u p a d n i ku t p o s t a j e oštrij i i o m o g u ć a v a o š t r i j u o r c u , al
u p r a v l j a n j e je t e ž e . Kad a se p r e v i š e p o p u s t i p o d i g a č ,
s t varaj u se n a b o r i o k o m i t o n a p o r u b .
To se j o š smij e p o lagano m v j e t r u i u z b u r k a n o m m o r u ,
ali i n a č e ne .
 Po srednje jakom i slabom vjetru glavno jedro
Zatezanje podigača glavnog jedra (ili pak
bi trebalo zate­gnuti sve dok pored prednjeg
cunninghama) služi nam da pomaknemo trbuh
poruba ne postane glatko, bez nabora. Po veoma
prema pramcu i spljoštimo stražnji rub jedra.
laganom vjetru treba popustiti podigač (ili
To je korisno po jakom vjetru da barka manje
cunningham) dok se duž prednjeg poruba ne
zanosi i da se ne mora previše ispravljati
pojave mali vo­doravni nabori. Trbuh će se
kormilom. Kada se prezategne podigač
pomaknuti unazad. Ako previše popustimo podigač,
glavnog jedra (ili cunningham)
vodoravni nabori će postati veći.

a i glavno jedr o spo -
jeni n a v r h u j a r b o l a , t o j e v e o m a t e š k o . Kad a se j a r b o l p r e -
više savije, p o j a v l j u j u se d u g a č k i z r a k a s t i n a b o r i o d kraj a
deblenjak a p r e m a p r e d n j e m p o r u b u . Š t o v i š e , ak o j e j a r b o l
previš e n a t e g n u t , j e d r o b i se č a k m o g l o i o k r e n u t i !
Z a t e z a n j e m n a t e g a č a o s n o v i c e izravnava s e donj i di o
g l a v n o g j e d r a . To je k o r i s n o kad a v j e t a r p o j a č a v a d a b i se
s m a n j i l i n a g i n j a n j e i poriv . Z a t e g n u t i n a t e g a č stvar a o č i t e
n a b o r e du ž d e b l e n j a k a . To je n o r m a l n o i n e s m e t a efikas -
nost i j e d r a .

37
Jedr a za orc u ( u vjetar )

Napomena: Navedene vrijednosti služe samo kao primjeri da bi

se lakše shvatilo kako u raznim situacijama treba podesiti jedra.
Naravno, postotke dubine i položaja trbuha nije potrebno znati
napamet

S lagani m vjetro m potrebn a je sva m o g u ć a snag a d a b i bark a do -

bila brzin u te da bi se tak o p o v e ć a o i prividn i vjetar . U takvo j situa -
cij i neć e na m bit i glavn o d a idem o oštr o u o r c u . Dakle , jedr a mo -
raj u bit i puna , sa zaobljeni m u p a d n i m kute m i puno g profila , d a ne
b i gubil a snag u na v r h u . Treb a ić i manj e oštr o u vjeta r neg o obič -
no . Popustit i genov u do k se j e d r o ne o d m a k n e o d križa (bare m dvi -
je šake) . Popustit i zaputk u i eventualn e p o m i č n e zaputk e d a b i se
smanjil a napetos t leta , poveća o t r b u h genov e i zaobli o upadn i kut .
Podiga č genov e zategnut i kolik o je p o t r e b n o d a b i se t r b u h pomak -
nu o na ok o 40 %.
Ispravit i jarbo l i popustit i natega č baze d a se dobij e t r b u h na glav-
no m j e d r u . Pomaknut i klizač u privjetrin u sve do k deblenja k ne
dođ e na sredinu . Pomaknut i težin u (posadu ) u zavjetrin u d a b i se
bark a nagnula . J e d r a b i sad a trebal a zahvaljujuć i vlastito j težin i
dobit i o d g o v a r a j u ć i oblik . H i d r o d i n a m i č k i otpo r bi t ć e manj i kad
dobijem o lagan o nagnut u barku , s jedrim a za blažu o r c u .
Dajt e dovoljno vremen a jedrilic i da dobij e ubrzanje . Bilo koja ne -
potrebn a promjen a povećav a mogućnos t da prestanem o hvatat i
vjetar . Nek a jedr a budu zaobljen a i puna , da "dišu" .

Leto Zategnuto oko 40-50% s prilično punom genovom oštra ruba. Leto Zategnuto oko 30-40%, radi veće dubine i zaobljenog ruba
Podigač Popušten, ali ne previše, da bi trbuh bio na oko 45%. Podigač Zategnut, da trbuh bude na 40%, a rub zaobljen.
Škotica Zategnuta na način da jedro dotiče križ. Škotica Relativno popuštena (jedna šaka između križa i jedra).
Za orc u po jako m vjetr u i jak o valovito m mor u
Ja k vjeta r

Više od 10 m/ s
Jako valovito more

Po vjetr u jače m od 20 čvorov a (10 m/s ) mor e je uvijek valovito. To je go -

tovo 6 bofor a i bit će čest o problem a s težnjo m bark e da skreć e u vje-
tar . Potrebn o je, dakle , izravnati jedr a i držat i klizač dalek o na zavjetrin -
skoj strani . Ako to ne pomaže , da bism o vratil i ravnotež u potrebn o je
skinut i genov u i podić i manj e prednj e jedr o ili kratit i glavno jedro . Ka-
da ni to nije dovoljn o ili iz bilo koje g razlog a nije moguć e smanjit i povr -
šinu jedrilja , poduze t ćem o sljedeće :

Vodeć i račun a o naginjanju , najprij e se ćem o okrenut i u vjetar više

negol i bi bilo "normalno" . Bark a će se manj e naginjati , privjetrinsk i
poka zivači na genov i će treperiti , a možd a će se lagan o trest i i samo
jedro , ali to nije bitno , jer u takvim uvjetim a imam o ionak o odviše
poriva . Kada se čin i da se bark a previš e uspravil a i da gub i brzinu ,
treb a pojat i sve do k ne počn e ponov o ubrzavati , a nako n tog a
ope t orcat i da se smanj i naginjanje .
Potrebn o je vježbati da bi se naučil o vodit i jedrilic u
tak o da nagi b iznosi poželjni h 20-25°. Ova se tehnik a čest o primjenjuj e
tijeko m regata , kada se ne želi ili se ne može kratiti .
Kao alternativa , kraćenj e se može izbjeć i pomicanje m klizača glavno g
jedr a u vjetar i popuštanje m škote . Vrh glavno g jedr a dodatn o se otva-
ra, smanjujuć i snag u i naginjanje .

To isto se može napravit i i s genovom . Pomicanje m klizača prem a kr-

mi prek o "normale " povećav a se otvaranj e jedra .
Napomena : Ako smatrat e da vjeta r neć e brzo popustiti , bolje je što prije
smanjit i površinu jedrilja . Imajt e na umu da ćet e s manjim jedrim a u tak -
vim uvjetima biti jednak o brzi kao s jedrim a u normalno j postav i po ideal -
nim vremenski m uvjetima , a s velikim jedrim a na kraju puno sporiji!

39
 Kraćenj e glavno g jedr a

Ako unatoč svim podešavanjima naginjanje prelazi 25", a odmak

kormila je veći od 8°, tada moramo kratiti glavno jedro.

Kod kraćenj a m o r a m o prij e sveg a mislit i na uravnoteženos t
barke . Običn o prij e kraćenj a glavno g jedr a s k i d a m o velik u i
podižem o manj u g e n o v u , ali ko d jedrilic a na kojim a ob a jedr a
sežu d o vrh a jarbol a isplativij e je posegnut i za k r a ć e n j e m pri -
je promjen e g e n o v e , jer se tak o zadržava pori v p o t r e b a n za
svladavanj e valova.
Ovdje opisa n nači n kraćenj a je i n a j č e š ć i . Na neki m j e d r i l i c a -
m a glavn o se jedr o krat i t a k o št o se omot a ok o deblenjaka , ali
na ta j nači n se priličn o brz o razvuče . Kod modernij e snast i j e d -
r o se skuplj a unuta r jarbol a ili unuta r deblenjaka , zadržavajuć i
doba r oblik .

Popustit i vang (A) i Škot u (B) , nako n tog a zategnut i (C) d e b l e n j a č u (gondolijeru ) d a deblenja k stoj i mirno .
Popustit i podiga č (Dl d a se prste n krat a (E) mož e zakvačit i za kuk u (F) pore d jarbola .
Ponovo zategnut i podigač . Podiga č mor a bit i dobr o zategnut , jer je vjeta r u o v o m t r e n u t k u priličn o jak.
Zategnut i kratn i prite g (G) d a se stražnj i prste n krat a privuč e bliže d e b l e n j a k u . Provjerit i ujedn o mož e li se deblenja k
slobodn o dizati , a d a prito m ne poder e stražnj i poru b (dobr o popustit i Škot u i vang) .
Popustit i d e b l e n j a č u (ak o ostan e zategnuta , jedr o se previš e otvara) .
Zategnut i vang i Škotu . Od ovo g t r e n u t k a plovidb a se nastavlj a sa s k r a ć e n i m j e d r o m .
Vezati za deblenja k višak platn a koristeć i kratic e (H).

40
Krata k pregle d

1 . Kak o počet i podešavanj e jedr a 3 . Podešavanj e glavno g jedr a

N a j j e d n o s t a v n i j e j e z a p o č e t i t a k o d a Škoto m n a m j e š t a -
• Popustiti Škotu dok jedro ne osjeti vjetar u zavjetrini
m o g l a v n o j e d r o s o b z i r o m na s m j e r o d a k l e se čin i d a
• Primaknuti jedro uz jarbol dok ne počne puniti pore
dolaz i prividn i vjetar . (Kad a se id e u v j e t a r g l a v n o j e d r o
jarbola. Tada će protok u prostoru među jedrima bi
se više pritež e uzdužnic i b a r k e n e g o s b o č n i m v j e t r o m i
optimalan.
v j e t r o m po krm i ili u krmu. )
• Podesiti profil jedra pomoću škot e i klizača škote sve
N a k o n t o g a se ist o t o rad i s g e n o v o m . Prvo t r e b a provje -
dok gornja letvica ne bude paralelna s deblenjakom
rit i i namjestit i o d g o v a r a j u ć i profi l g e n o v e (položa j kliza-
• Podesiti dubinu jedra pomoću nategača i nagiba jarbola.
ča ) i ku t škote , p r o m a t r a j u ć i p o k a z i v a č e vjetr a (str . 17-18) .
Zati m t r e b a podesit i d u b i n u i položa j t r b u h a (str . 19-20) .
• Podesiti položaj trbuha pomoću podigača ili cunning,
Poto m s e v r a ć a m o g l a v n o m j e d r u d a št o p r e c i z n i j e p o -
hama.
d e s i m o kut , d u b i n u , položa j t r b u h a i profi l (str . 26-28) .
Provjerit e je li j e d r i l i c a u r a v n o t e ž e n a . Čest o se d o g a đ a N a k o n t o g a t r e b a s e p o s v e t i t i s t r a ž n j e m p o r u b u . (Sjetit
d a v u č e previš e u vjetar . Da se kur s ne b i m o r a o p r e v i - se , ko d g e n o v e j e važniji p r e d n j i porub. )
š e ispravljat i k o r m i l o m , p o k u š a j t e u r a v n o t e ž i t i b a r k u p o -
Sa zatvorenim (zategnutim) stražnjim porubom imamo:
d e š a v a n j e m j e d a r a (str . 23 i 29) . Posvetit e n a r o č i t u paž-
• veće naginjanje,
nju s t r a ž n j e m p o r u b u g l a v n o g j e d r a , a ak o b a r k a i dalj e
• veće nošenje u orcu i
zanos i u vjetar , t r e b a p r o m i j e n i t i g e n o v u i stavit i m a n j u
• bolji kut prema vjetru, ali brzina je manja.
ili kratiti .
Sad a se t r e b a vratit i g e n o v i i k r e n u t i i s p o č e t k a . P o s t u -
S otvorenim (popuštenim) stražnjim porubom dobivaju
pa k ć e m o p o n a v l j a t i do k n e d o b i j e m o d o b r o p o d e š e n a
• manje naginjanje,
jedra .
• manje skretanje u orcu i
Na krstarenju se obično zadovoljavamo i s jedrima koja • veća brzina, ali manji je kut prema vjetru.
mogu proći kao manje-više uredno podešena, ali koris-
Ravnoteža na k o r m i l u pokazuj e n a m je li stražnj i poru b
no je znati kako od jedara dobiti što više.
o t v o r e n ili z a t v o r e n . Kad a bark a p r e v i š e zanos i u vjetar
Čest a je m a n a d a se j e d r i s j e d r i l j e m p o s t a v l j e n i m t a k o t r e b a ili s m a n j i t i d u b i n u j e d r a i p o m a k n u t i t r b u h prem a
d a previš e nos i u o r c u , št o z n a č i ne s a m o plovit i po d p r a m c u ili o t v o r i t i p r o f i l .
" z a t e g n u t o m r u č n o m k o č n i c o m " , v eć j e tež e i vodit i j e d - T r e b a p o s t i ć i d a p o k a z i v a č i vjetr a n a s t r a ž n j e m p o r u b u
r i l i c u , p o g o t o v o kad a v j e t a r p o j a č a v a . B l a g o z a n o š e n j e " t e k u " v o d o r a v n o k a krm i viši o d 5 0 % v r e m e n a .
u o r c u je poželjno , a i d e a l n o je ka d se kur s ispravlj a kor - A k o n a s t r a ž n j e m p o r u b u n e m a pokazivač a v j e t r a ,
m i l o m s 3° o t k l o n a u z a v j e t r i n u . m o r a m o g l e d a t i d a g o r n j a l e t v i c a b u d e paraleln a
s d e b l e n j a k o m , št o j e p o k a z a t e l j i s p r a v n e otvorenost i
Svrha podešavanja je da se poveća poriv, smanji nagi-
p r o f i l a . Poželjn o j e , ka o št o j e r e č e n o , d a barak a
njanje i da se uravnoteže sve sile koje djeluju na opre-
l a g a n o nos i u vjetar .
mu i na trup (pogotovo na uronjeni dio barke).
Napomena : č e s t o je bolj e da je profi l previš e negol i da je
Genovu t r e b a p o d e s i t i t a k o d a nos i št o mož e bolje . N a - p r e m a l o o t v o r e n . Klizač stog a p o s r e d n j e m i l a g a n o m
ko n t o g a g l a v n o j e d r o t r e b a p o d e s i t i i p r i l a g o d i t i g e n o v i vjetr u g o t o v o uvijek t r e b a bit i na privjetrinsko j s t r a n i ,
n a n a č i n d a j e d r a št o više p o m a ž u j e d n o d r u g o m e . Ge- premd a g a m n o g i na krstarenj u drž e u g l a v n o m p o s r e d i n i .
nova i glavn o j e d r o m o g u se p r o m a t r a t i ka o j e d n o velik o Kak o v j e t a r p o j a č a v a , t a k o klizač t r e b a m i c a t i u zavjetrinu ,
kril o koj e s e p r o s t i r e o d p r e d n j e g p o r u b a g e n o v e d o o s i m u s l u č a j u kad a se n a đ e m o p o d v r l o j a k i m vjetrom ,
stražnje g p o r u b a g l a v n o g j e d r a . a ne m o ž e m o ili ne želim o kratit i j e d r o . T a d a je bolj e
Sasvim p o j e d n o s t a v l j e n o m o g l o b i se r e ć i d a se sve svo - p o m a k n u t i klizač u v j e t a r i p o p u s t i t i škot u kak o b i
di na podešavanj e ulazno g profil a genov e i stražnjeg a g l a v n o j e d r o dobil o o t v o r e n i j i profil , št o ć e s m a n j i t i n a g i n j a n j e .
porub a glavno g jedra . Upoznal i st e p o d o s t a " t a j n i z a n a t a " št o se t i č e podešavanj a
j e d a r a , ali n a p o n a š a n j e j e d a r a i j e d r i l i c e utječ e
2 . Podešavanj e genov e isuviše m n o g o č i m b e n i k a kojim a se u p r a k s i moram o
Posvetit e se najprij e o b l i k u j e d r a du ž p r e d n j e g p o r u b a . prilagođavati .
Pokazivač i vjetr a ć e v am r e ć i :

• je li škotica ispravno zategnuta, Vlastit o iskustv o ( i i s k u s t v o d r u g i h n a j e d n a k o m t i p u barke )

• je li ispravan položaj klizača i p o k a z a t ć e v am koj i su p o s t u p c i n a j d j e l o t v o r n i j i . Dobr o je
• je li ispravan profil jedra s t o g a bilježit i kak o s m o p o s t u p a l i i št o s m o dobivali .
T a ko je lakš e u o č i t i št o v a š o j j e d r i l i c i t r e b a d a plovi
Dubin a j e d r a i položa j t r b u h a n a m j e š t a j u se p r v e n s t v e - u r a v n o t e ž e n o i j e d r i brže .
no p o d i g a č e m i d j e l o m i č n o Š k o t o m .

42
II. Jedr a za plovidbu niz vjeta r
Spinake r i genake r
Kada prividni vjetar dobivamo po boku ili po krmi, tada genovu
pokriva glavno jedro i zato se ne može puniti ako je tangunom
ne prebacimo na privjetrinsku stranu.

U takvim su prilikama, pogotovo po laganom vjetru, puno

djelotvorniji spinaker i genaker, posebna jedra za plovidbu s
vjetrom u krmu.

Spinaker je takvo jedro za koje je teško dati općenite upute kako se podešava, pa je to bolje objasniti
na primjerima koji pokazuju što se radi u određenoj situaciji.
 Vrs t e s pi na ker a

Cro ss-cu t je bio p rv i mo del m odernog s im et ri č no g

sp ina kera. No , k od n je ga s e plat no jak o na p r ež e bu d uć i d a
vjetar iza z iv a s na ž n o dijagonalno opt ereć e nj e
pri vrhu je dr a. Zb og t oga s e po jak om v jetru jed r o d e-
formira. Ta v r s ta je dr a p o godna je z a plov idbu s v j e -
trom ravno u k r mu , a li ne i z a plov idbu s v jetrom po k r -
m i više isko s a .

Radi ja ln i s pi na ker i ̀ u g ornjem dijelu im a j u o k om it o p ol o ž e n e

krojke, što u n e k olik o o nem oguć uje def orm i r a nj e pl at na
po jakom v je t ru . Ta j tip s pinak era preds tav l ja o j e z n at a n
pom ak u o d nos u n a c r os s -c ut v erz iju, ali
ni on n ije u pot p uno s t i od gov arao plov idbi s v j et r om
iskosa po k rm i.

T ro radi jaln i s pi na ker i im aju k rojk e polož ene t a k o da

se su protst a v ljaju t rim a g lav nim linijam a najv e ć ih o p-
terećenja. O blik je d ra je s t abilniji i odgov ara z a ht j e v i-
m a p lovidb e g oto v o na s v im jedrilic am a.
Danas, zah v a ljujuć i p os eb nim rač unalnim progr a mi -
m a, je drari s u u s ta n ju p ro iz v es ti s pinak ere č ij i o bl i k ,
kroj i m ater ijal m og u od g ov orit i s v im z aht jev im a.

M ater ij al i

Sp ina ker i i ge n ak er i n a prav ljeni s u od la gan o g ny l ona ,

koji se p un i i p o s as v im s labom v jetru. N y l on i m a
veom a viso k om jer o t por a i t ež ine t e v eom a do br o
amo rtizira s ilu k oju pr oiz v ode udari v jetra. G la v no j e d-
ro i g en ova s u n apr av lje n i od m at erijala k oji s u ma n je
elastični, d a s e n e b i def o rm irali pod refulim a.
P od utjeca jem ultr alju b ič as tih z rak a, ny lon s v r e me nom
gubi osobin e. Zb og t oga je s pinak er i genak er k ad a
se n e korist e po t re bno s pr em it i u v reć u. J edra s e,
dakako, spr em aju k ada s e o s uš e, a da bi im s e pr o -
dužio vijek, tr eba ih d o br o o prat i s latk om v odo m b a-
rem jed nom g o diš nje .

46
 Dijelov i i oput a spinaker a

Škotica i brac spinakera

Spinaker se kontrolira pomoću dviju škota. Ona koja
prolazi kroz vrh tanguna i zakvačena je za privjetrinski
rogalj je brac spinakera (u jedriličarskom žargonu,
gornja škotina ili gornja braca). Druga, zakvačena za
zavjetrinski rogalj, je škotica spinakera (donja škotina
ili donja braca). Kod kruženja "donja škotina" postaje
"gornja" i obratno.
Tangun je povezan za spinaker bracem, a vodoravno
ga drže podigač tanguna (klobučnica, gindac tangu-
na) i priteg tanguna (karikabaso), koji ga poteže dolje.
Napomena: S obzirom na golemu silu vjetra, priteg je
podvrgnut puno većem naporu nego podigač. Prije
nego što dođu do vinča, brac i škotica prolaze kroz
koloturnike na krmi i na sredini barke. Njihovi vinčevi
obično su manji od onih za genovu.
Kod jedrilica većih dimenzija koristi se i izbacivač,
koji poboljšava upadni kut braca i izmješta
ga podalje od pripona.

Poseban sigurnosni zadržač onemogućava nekontro-

lirano odvajanje deblenjaka (buma), što je možda naj-
opasniji incident koji se može dogoditi na jedrilici.
Obično je zadržač pričvršćen za deblenjak manje-više
na istom mjestu gdje i Škota. Da bi se postigao koris-
tan upadni kut tanguna u odnosu na deblenjak, za-
držač ide prema pramcu, odakle se putem koloturnika
vraća na kokpit, gdje je učvršćen.
Napomena: Zadržač mora imati uređaj za brzo i jed-
nostavno otkvačivanje. Zadržač se koristi kada se
plovi s vjetrom oštro u krmu ili sasvim u krmu, s genovom
kao pramčanim jedrom. Kao alternativa, umjesto
zadržača može se upotrijebiti škota glavnog jedra ta-
ko da se koloturnikom pričvrsti za razmu (slika 4) . U
svakom slučaju, bolje je imati zaseban zadržač, čak i
ako se ne pruža do pramca i nazad, no uvijek treba
osigurati da se može brzo otpustiti iz kokpita.
Barber je konop s koloturnikom kroz koji prolaze
škotica ili brac, a preko koloturnika na razmi ide na krmu
iza pripona (vidi str. 32, sliku 69). Barber premješta
škoticu naprijed i prema vani. Ako još jedan koloturnik
(s otvorenom stranicom) pričvrstimo na razmu ili
palubu dobit ćemo dodatno hvatište škote glavnog
jedra prema pramcu.

Zavjetrinskom stranom smatramo uvijek onu stranu

na koju je okrenut deblenjak (osim kod kruženja, kada
se deblenjak pomoću zadržača zadržava da ne prele-
ti).
Nekontrolirano naglo skretanje u vjetar ili niz vjetar
(štraorca i štrapoja) znači da su djelovanje kormila
nadvladale sile vjetra, između ostaloga i zbog velikog
naginjanja.
 Priprem a spinaker a

• Pričvrstiti vreću za ogradu na pramčanoj palubi sa zavjetrinske stra-

ne (1).
• Provući škoticu spinakera (2) ispod ograde s vanjske strane, pa na
koloturnik na krmenoj palubi i na kraju na vinč.
< Povući škoticu na pramac, ali s vanjske strane pripona (3) i škotice
genove, te nakon toga zakvačiti je za škotni rogalj spinakera (4).
• Postaviti brac na isti način, s time da prođe kroz zatvarač tanguna (5)
ispred leta, na privjetrinski rogalj (6).
'Zakvačiti podigač spinakera za vrh spinakera (7). Pripaziti da se
podigač slobodno kreće ispred leta, tj. da ne prolazi ispod njega!

Zavjetrinska Privjetrinska
strana strana

48
 Podizanj e spinaker a

1. Podizanj e spinaker a s vjetro m ravn o u krm u

Sigurnije je podizati i spuštati spinaker genovi sa
zavjetrinske strane. U protivnom je prije podizanja
spinakera potrebno privjetrinski rogalj spinakera
(A) pri-
maknuti vrhu tanguna.

•Postaviti tangun na pravilnu visinu i nakon toga

zategnuti priteg tanguna.
• Brzo podići spinaker i pričvrstiti podigač.
'Zategnuti brac da tangun dođe u ispravan položaj,
tako da privjetrinski rogalj bude blizu vrha tanguna.
•Zategnuti škoticu sve dok se spinaker ne napuni.
•Spustiti genovu. Napomena: Često, s vjetrom u kr-
mu, spinaker se ne puni sve dok se ne spusti ge-
nova.

2 . Podizanj e spinaker a s vjetro m više p o stran i

• Tangun namjestiti pod kutem od 15° u odnosu na
uzdužnicu barke i nešto niže nego za vjetar
ravno u krmu.
•Zategnuti priteg i nastaviti kako je opisano gore.

3. Općenit o o rukovanj u spinakero m

• Veoma pažljivo spremajte spinaker. Držeći vrh jedra,
savijte porube (obično je jedan crveni, a drugi zele-
ni) do rogljeva. Stavite spinaker u vreću držeći vrh i
rogljeve. (To je posao koji je bolje da obavljaju dvije
osobe.) Na velikim jedrilicama spinakeri se spremaju

na poseban način.

• Vodite računa da vreća spinakera bude čvrsto zak-

vačena za ogradu.
•Provjerite uvijek jesu li škotica i brac ispravno pos-
tavljeni.
•Neka tangun uvijek bude na ispravnoj visini i pod is-
pravnim kutem prema uzdužnici barke.
•Zategnite brac tako da rogalj bude blizu tanguna.
(Ova radnja nije nužna ako se spinaker podiže u za-
vjetrini od genove.)
•Priteg tanguna mora biti zategnut, inače će tangun
kada se jedro napuni "odletjeti" prema gore.
•Zbog sigurnosti brac, škoticu i podigač uvijek treba
jedanput provući oko vinča. Tako ga je, ako se naglo
napuni, moguće kontrolirati.
•Po vjetru ravno u krmu, osim ako je veoma lagan ili
pak jak, bolje je lagano popustiti podigač da se spi-
naker odmakne od glavnog jedra.
 Pri

i
Tangun je prenizak. Tangun na ispravnoj visini. Tangun je previsok.

50
Dubina spinakera
1. Dubina u gornjem dijelu jedra Dubinu spinakera
određuje prije svega kroj. No, na dubinu gornjeg
dijela utječe i visina rogljeva.
Ako se ovi podignu, privjetrinski i zavjetrinski porub
se otvaraju, a gornji dio se širi, što će, nasuprot
rasprostranjenom vjerovanju, smanjiti trbuh u
gornjem dijelu jedra.
Spuštanjem rogljeva, porubi se primiču jedan drugome,
omogućujući veću dubinu. Prema tome:
• Tangun više: gornji dio spinakera ima manju dubinu.
• Tangun niže: donji dio spinakera dobiva veći trbuh.2.
Dubina u donjem dijelu spinakera Dubina u donjem
dijelu spinakera ovisi prije svega o položaju škotice,
vrlo slično kao kod genove.
Obično je hvatište škotice na koloturniku pričvršćenom
na palubi prilično otraga, ali ako je montiran barber
odmah iza pripona, škotica spinakera može se
potegnuti naprijed. Kada je izlaz škotice bliži krmi,
spinaker ima manji trbuh i više se otvara zavjetrinski
porub.
Naginjanje će tako biti manje, jer će zrak lakše napuštati
trbuh spinakera.
Pored toga spinaker se udaljava od glavnog jedra,
pa oba jedra dobivaju više vjetra. Nasuprot tome,
pomicanjem izlaza škotice prema pramcu spinaker
dobiva veći trbuh, a zavjetrinski porub se zatvara,
zato što škotica na taj način vuče jedro naniže.
Prema tome:
• Izlaz škotice više ka krmi: manji trbuh u donjem
dijelu spinakera -> otvoreniji zavjetrinski porub.
• Izlaz škotice više ka pramcu: veći trbuh u donjem
dijelu -> zatvoreniji zavjetrinski porub.
 Pol oža j trb u h a

Položaj trbuha o v is i o v is in i rogljev a. P rav ilo da t r e ba

držati oba rogl ja n a is to j v is ini ne v rijedi uv ijek . S v j e-
t rom više u bok , s pu š t anje m t anguna t rbuh s e pom ič e
naprijed, a pod iz a njem ta n gun a pom ič e s e prem a k r m i.

Na krstarenju r o gljev i s p inak e ra t rebali bi biti na is t o j

visi ni ili bi privjet rin s k i ro galj t rebao biti neš t o niž i od
škotnog roglja. P o got o v o je po jak om boč nom v jetr u
važno spu stit i t an g un d a s e tr buh pom ak ne naprije d i
ti me izbjegne š tr aor c a.
(Kada postoji o pas n o s t o d na g log s k retanja u orc u ,
treba popustiti š k o t u g la v nog jedra i v ang da s e s m a-
nji sila na vrhu je d ra .)

Vi sina baz e
• B olje je p odiz a ti (i sp ušt at i) spinaker u z avj et ri n i g e-
no ve (slike 6 i 27 ).

• S p rividn im v j et rom i z me đu 120 i 180° (mez ana ve/ kr m a) ,

tangu n se po s ta v lja ok omi to na vjetar (sli ka 9).

• S pr ivid nim v jet r om p od k utem manji m od 120° p o t r e bn o

je dr žati tan gun o t vor en ij i m (sl i ka 18).

• Ta ngu n m o r a uvi j ek s ta jal i okomi to u odnosu n a j ar -

bol (slika 8).
• Sp us titi tangun, ak o vje ta r slabi (sli ka 10).
• P o jakom vje tr u u kr mu i z l az Š kote tr ebal o bi p o m o -
ću barb er a poma knut i k a pr amcu (sli ka 16).
• S vjetro m u kr mu roglj e vi bi tr ebal i bi ti na i sto j v is in i
izn ad p alu be ( sli k a 1 0 ).

N ap om en a : Ov a o pć a p ra v ila n e v rijede uv ijek . P o j a-

kom vje tru kad a p o s toji o pas n os t od bac anja u v je ta r
il i niz vjet ar po t re bno je p rije s v ega s t abiliz irati s pi na-
ker (i cijel u ba rk u ), a n a k o n t oga s e podeš av aju j ed r a
za brzinu .
Podiza nje m tan gu n a s ma njuje s e dubina u gornje m
dijelu spinakera , š tu je p o jak o m e v jetru pož eljno .

Rad i v eć e djelo t vor nost i s pi naker a, škoti cu tr eb a p o -

p uštati sv e dok se pr i vje tr i nski por ub ne počne u v rt a t i ,
a nako n tog a t r e ba je z at egnuti tol i ko da uvr tanj e
nestane . T ako ćemo b it i s igur ni da nam spinaker n i j e
p retjer an o zate gnut i z bog t oga manje dj elotvora n .

Napo me na : Na k r s tar en ju s pin ak er s e got ov o nik a da

ne podešava ta k o p om n o, v e ć je š k otic a m alo jač e
nategnuta kako b i plo v id ba b ila m irnija.

52
 Spinake r s vjetro m po krm i

• Tangun na 90" prema prividnom vjetru; spuštati ga

kako vjetar slabi. Roglji moraju biti jednako visoko
nad palubom.
• Izlaz škotice na krmi.

Po lagano m vjetr u i uzburkano m mor u mož e se ić i na

p o p u š t a n j e t a n g u n a ( b r a c a ) , št o z n a č i d a m u j e ku t
prem a p r i v i d n o m v j e t r u v e ć i o d 90°. N a k o n t o g a t r e b a
d o d a t n o p o p u s t i t i š k o t i c u d a s e s p i n a k e r udalj i o d
pramca . Na ta j nači n se povećav a t r b u h u donje m di -
jelu s p i n a k e r a , o l a k š a v a j u ć i p l o v i d b u kro z v a l o v e .
(Ako s e izlaz š k o t i c e p o m a k n e b a r b e r o m p r e m a p r a m -
c u , s p i n a k e r ć e bit i stabilnij i n a u z b u r k a n o m m o r u . )
Po jako m vjetr u u k r m u u p r a v l j a n j e b a r k o m p o s t a j e
otežano . N a j v a ž n i je j e s p r i j e č i t i v a l j a n j e d a se izbjeg -
ne š t r a o r c a , n e k o n t r o l i r a n o u p a d a n j e u v j e t a r .

S vjetro m po krm i
»Zategnuti tangun (brac) više nego što je normalno i
spustiti ga da se stabilizira porub spinakera.
• Pomaknuti izlaz škotice barberom prema pramcu i
zategnuti je nešto više od normalnog. Na taj način
spinaker će biti otvoreniji, neće ići s jedne na drugu
stranu i ljuljati barku, što bi po velikim valovima bilo
nepodnošljivo.

S vjetro m ravn o u krm u ( i z b j e g a v a t i ! )

• Kao gore, ali lagano popustiti brac (tangun) da spi-
naker ne vuče previše u vjetar. (Barka bi se tada
nagnula u vjetar i zaljuljala.)

Stabilite t s vjetro m u krm u

Da b i se izbjegl o ljuljanj e k a d a v j e t a r p o j a č a , bitn o je
s p i n a k e r pustit i št o više n a p r i j e d . K a m o j e z a p r a v o us -
m j e r e n vid i se p o p o d i g a č u n a v r h u j a r b o l a (slik a 17) .
A ko nos i p r e v i š e u s t r a n u o d u z d u ž n i c e b a r k e , nij e d o -
br o p o d e š e n . B u d u ć i d a nij e ba š j e d n o s t a v n o pazit i n a
p o d i g a č v i s o k o gore.. .

• kada se barka počne ljuljati u vjetar, zatežemo malo

škoticu,
• kada se barka počne ljuljati niz vjetar, popuštamo
malo škoticu.

K o r m i l a r m o r a o s j e ć a t i p o k r e t e b a r k e i m a l o o r c a t i ka -
d a se b a r k a n a g i n j e u v j e t a r , o d n o s n o pojat i k a d a se
naginj e niz vjetar .

• Pratiti jarbol kormilom ! (str . 56)

Važno je d a j e d r i l i c a plov i št o r a v n i j e . Da se i z b j e g n e
u r a n j a n j e p r a m c a i d a k o r m i l o b u d e št o d j e l o t v o r n i j e ,
p o s a d a b i se t r e b a l a nalazit i n a k r m i .

53
 Širok o u vjeta r i s bočni m vjetro m (laška orc a
i mezanave )

• Jače zategnuti tangun, održavati pun spinaker.

• Pomaknuti izlaz škotice prema krmi.

N a p o m e n a : Št o vrijed i za bočn i vjetar , vrijed i i za sve

smjerov e vjetr a izmeđ u 5 0 i 120° .
Kad a je ku t p r i v i d n o g vjetr a m a n j i o d 120°, mož e se
j a č e z a t e g n u t i t a n g u n sve d o k s e s p i n a k e r pun i zato
d a se o t v o r i zavjetrinsk i p o r u b i t a k o s p i n a k e r p o m a k -
n e o d g l a v n o g j e d r a . To ć e t a k o đ e r p o v e ć a t i s n a g u
spinaker a prem a pramc u i smanjit i naginjanje .
N a p o m e n a : T a n g u n se n i k a d a n e s m i j e n a s l a n j a t i n a
leto .

Koliko visoko možem o spinakero m u vjetar ? To ovisi

prij e s v e g a o g r a đ i s p i n a k e r a , ali o p ć e n i t o se mož e r e -
ć i ovo :

Ako kut spinakera prelazi 45° (slika 17), bolje je podi-

ći genovu. Prije toga pokušajte ipak malo popustiti
škoticu i zategnuti brac da vidite koliko će se stvar po-
praviti.

S p i n a k e r i n a j e d r i l i c a m a o p r e m l j e n i m za k r s t a r e n j e
o b i č n o nis u d o v o l j n o d o b r i za p l o v i d b u s v j e t r o m bok ,
jo š m a n j e za l a g a n u o r c u . U t a k v i m je s l u č a j e v i m a b o -
lje s p u s t i t i s p i n a k e r i p o d i ć i g e n o v u .

S jaki m vjetro m po bok u

• S jakim bočnim vjetrom potrebno je podesiti tangun
kako je gore opisano, ali držeći ga malo niže da se
stabilizira privjetrinski porub spinakera. Na taj način
trbuh se proteže naprijed, što pomaže da izbjegne-
mo nekontrolirano skretanje u vjetar.
• Izlaz škotice treba pomaknuti ka krmi da se otvori
zavjetrinski porub i smanji naginjanje.
*Ako se barka naginje ili je otežano upravljanje, treba
otpasti ili spustiti spinaker!

Usklađivanj e glavno g jedr a sa spinakero m

S p i n a k e r s k r e ć e p r o t o k zrak a u v e ć o j m j e r i n e g o g e -
nova . Z b o g t o g a j e p o t r e b n o d o d a t n o z a t e g n u t i g l a v n o
jedro .
Što se o s t a l o g t i č e , g l a v n o j e d r o se p o d e š a v a ka o i
o b i č n o . Da d o b i j e d u b i n u , p o p u š t a m o n a t e g a č baze i
ravnam o jarbol , a takođe r popuštam o podigač .
S vjetro m uz bok g l a v n o j e d r o m o ž d a t r e b a bit i p l i ć e
kak o b i se s m a n j i l o n a g i n j a n j e .
Po jako m vjetr u u krmu , d a b i se s m a n j i l a težnj a ka
valjaju d o b r o j e s m a n j i t i profi l g l a v n o g j e d r a . Gornj i
di o j e d r a mož e zanosit i j e d r i l i c u u vjetar , p a je p o t r e b -
n o p r i t e g n u t i v a n g , ali i s t o v r e m e n o i m a t i m o g u ć n o s t
brzo g o t p u š t a n j a i v a n g a i z a d r ž a č a d e b e l n j a k a .
P o lagano m vjetru , n a p r o t i v , m o ž d a ć e m o m o r a t i p o -
m o ć u d e b l e n j a č e ( g o n d o l i j e r e ) ili v a n g a m a l o p o d i ć i
d e b l e n j a k d a b i se j e d r o o t v o r i l o .

54
Štraorc a i štrapoj a

Ako se u n a t o č j a k o m v j e t r u j e d r i l i c a n e n a g i n j e , z n a č i
d a su p r o t i v n e sile , z a h v a l j u j u ć i d o b r o p o d e š e n o m
spinaker u i g l a v n o m j e d r u , u r a v n o t e ž i . Da b i se odr -
žao kur s d o v o l j n a su m a l a brz a i s p r a v l j a n j a k o r m i l o m .
Nagl o b a c a n j e jedrilic e u orcu , štraorca , ipa k nije d a -
leko . D o v o l j a n je refu l ili val d a se p o r e m e t i s t a b i l n o s t .
Odjedno m sile s p i n a k e r a i g l a v n o g j e d r a d j e l u j u na is-
to j stran i i p o k u š a v a j u s k r e n u t i j e d r i l i c u u o r c u . A k o se
kormil o n e u z m o g n e t o m e s u p r o t s t a v i t i , k o r m i l a r g u b i
k o n t r o l u . N a g i n j a n j e se p o j a č a v a , ka o i s k r e t a n j e u or -
c u , koj e p o s t a j e n e k o n t r o l i r a n o . Sile koj e d j e l u j u n a
razne d i j e l o v e j e d r i l i c e d o d a t n o j e n a g i n j u , slijed i div-
lja o r c a , d e b l e n j a k z a v r š a va u v o d i i j e d r i l i c a mož e le -
ći na more . Ukratko , štraorcal i smo !
M o g u ć e je i nagl o okretanj e niz vjetar , štrapoja . Ono
nam prijet i kad a se k o r i s t i z a d r ž a č d e b l e n j a k a ili ak o
n j e g o v u u l o g u im a škot a g l a v n o g j e d r a p r i č v r š ć e n a za
razmu . T a d a s e d e b l e n j a k podiž e g o r e , g l a v n o j e d r o
dobij e v j e t a r s a s u p r o t n e s t r a n e , j e d r i l i c a s e o p a s n o
n a g n e i o d j e d n o m , ak o su p a l u b n i o t v o r i o t v o r e n i ,
hvatam o hektolitr e vode .

Kak o izbjeć i nekontroliran a skretanja ?

Izbjegavat i bil o k a k v o v a l j a n j e o n e m o g u ć a v a j u ć i nji -
hanj e s p i n a k e r a (str . 53) i p o d r e f u l o m m a l o o t p a d a t i .
Okrenut i b a r k u više niz vjetar , ali i z b j e g a v a t i v j e t a r u
čist u k r m u , p o g o t o v o ak o j e s n a ž a n .

Što učinit i kad a počn e štraorca :

• Popustiti glavno jedro (ovo ne pomaže puno s vjetrom po krmi).

• Popustiti vang da se smanji sila na glavnom jedru.

• Popustiti škoticu spinakera ako je potrebno.

Š t o u čini t i kad a počn e š tr a poj a :

Vi knuti: DOLJ E G LA VU ! Ud aljiti pos adu od Š k ote
glavno g jedra i p ut a nje d eble n jak a (bum a).
Ako nem a zadrž ač a ili ak o mu s e s lom i k olot urnik ,
debl en jak na glo p re lijeć e na s uprotnu s t ranu
i "m et e sve pred s ob o m" .

• P opu stiti ili o dr ez a ti z adr ž ač tako da bum slob o d n o

pr ođ e n a n ovu z a v jet r in sk u str anu.
• P opu stiti van g da se gl avn o j edr o i spr az ni .
•A ko je p otreb no p opust it i br ac
(koji je sad a na z a vje tr i ns koj str ani !).
Napo m en a : Ako s e tije k o m š tr apoje brz o os lobodi
priteg ta ng un a ( k a rik a bas o ), moguć e je iz bjeć i da s p in a -
ker i tangun zav r š e u mo ru .
S jaki m vjetro m u krm u

Sa j a k i m v j e t r o m u k r m u v a l j a n j e s t v a r a ozbiljn e p r o b -
lem e t e g a t r e b a izbjeći . K o r i s n o j e " s m i r i t i " s p i n a k e r
b a r b e r o m te podesit i škotic u i bra c kao št o je
prikazan o na s t r a n i c i 53.

Bilo kakv o valjanj e zaustavit i pravilni m upravljanjem :

»Ako nas počne valjati u zavjetrinu, potrebno je
lagano pojati.
»Ako se počene valjati u privjetrinu, potrebno je
lagano orcati.

Treb a k o r m i l o m pratit i j a r b o l ! N a g o n na s č e s t o t j e r a
n a s u p r o t a n potez , št o s a m o p o g o r š a v a p r o b l e m .

N a r a v n o , n e smij e s e o t p a d a t i ak o prijet i k r u ž e n j e
( p o j l a b a n d a ) . Bolj e je m a l o o r c a t i i izbjeć i p l o v i d b u s
v j e t r o m u č i s t u k r m u . N a t a j n a č i n , ak o j e p o t r e b n o ,
mož e se m a l o o t p a s t i be z rizik a o d k r u ž e n j a .
S d o b r i m z a d r ž a č e m ova se t e h n i k a mož e p r i m i j e n i t i
p r i l i č n o s i g u r n o . Tada ka d p r i m i j e t i t e d a v j e t a r dolaz i
na glavn o jedr o sa suprotn e strane , možet e ispravljat i
kurs , a zadrža č ć e s p r i j e č i t i d e b l e n j a k d a p r e l e t i na
drug u stranu .

Potrebno je uvijek preduhitriti pokrete barke. Što je

brža reakcija, to ćete imati bolju kontrolu.

Napomena : Štraorc a je manj e neugodn a o d štrapoje .

Osim velik e konfuzije , š t r a p o j a j e u z r o č n i k kruženj a
( p o j l a b a n d e ) , a uz vrl o v j e r o j a t n u š t e t u na o p r e m i
mož e bit i i p o život o p a s n a .
 K ru žen j e sp i na ker o m

P ost oje t ri način a ok r et a nja n iz v jetar pod s pinake -

rom. Ve like jaht e i r eg a tne jedr ilic e obič no k oris te do -
datn i b rac i ško t ic u ( " du p le b ra c e" ; nis u prik az ane n a
sli ci). Najčešće s e p o s tup a na s ljedeć i nač in:

• Otp ada s e do vje tr a r av no u kr mu.

• Sp ina ke r se s ta bi liz i r a .
• Tan gun se p r e ba cuje na z av j etr insku str anu i z a k ra j
mu se pr ikva č i š k oti c a. (D r uga mogućnost Tang un
se odv aj a od jar bol a i hv at a na z avj etr insku š ko t i c u. )
• Glavn o jed r o s e pr eb ac uj e, okr eće se u vjetar
i spi naker se podeš a va z a novi kur s.
Na reg at am a v je š ta p os ad a ob ič no ok reć e s pinak e r i
glavno jedro is to v re m en o . P o s ade na k rs t arenju o bi č -
no okreću prije glav n o jed ro . N o k ad god s e s pina k er
i glavno jedro n a đu n a is t o j s tr ani,
javlja ju se t urb u lenc ije k oje m og u x g i " z aples ti"
spinaker (to se u ž ar gon u na z iv a k aram elom ).
Na t ežim i stabiln im je d rilic a ma m ož em o s i doz v olit i
da gl avn o jed ro z at e gne m o n a s redinu dok ne preb ac i mo
spinake r. Kru že nj e o d kr aj a d o kr aj a
(na barkam a m anjim o d 30 s top a) najjednos t av nij i
je način okretan ja i t ra ž i na jm an je oprem e.
Okretanje m ože b it i ot e ž ano po jak om v jetru
i uzburkanom m o ru , p o got o v o n a bark am a v eć im
od 30 stopa, jer je tijek o m m an ov re t angun u pot pu no s t i
otpušten od jar bo la .
• Otpasti d o čis te kr me i z ad r ž ati kur s.
• Po pu stiti ško t icu i z at egnut i br ac da tangun d o đ e
pod k ut od 90 " pr ema ba rci s puni m spinaker om .
• Po pu stiti ma lo p r it eg t an guna dok ga j edan član p o -
sad e otp ušta s j ar bola i n a nj stavlj a škoti cu. ( U t o m
tr enutku mo že se pr e ba cit i gl avno j edr o, ali j e b o l j e
pr ije os ig u ra ti ta ngun. )
• Skin uti star i br a c s ta nguna , pr i čvr stiti tangun n a
jarb ol i po n ov o z at egnut i p r it eg.
• Pr ebaciti gl a vno j e dr o, okr e nuti u vjetar i pod es i t i
sp inaker p rema novo m k ur s u.

S taviti ško ticu na tan g un m ož e biti jednos t av nije s a

zategnutim b ar ber om . Ne k i k or milari hv at aju š k otic u i
pokušavaju je p ov uć i p re ma pa lubi. V až nije je, m eđu -
tim , kontrolirati k o rm ilo d a s e iz bjegnu k aot ič ne s it u a-
cije i nekontrol ira no p re bac iv a n je glav nog jedra.
Ako je u posadi p re ma lo lju d i ili je pak v jetar jak , u mj e-
sto da prebacuje mo s pin a k er , m ož em o ga s pus t it i, p a
prebaciti gla vno je dr o t e ta d a p onov o podić i s pinak er
na drug oj strani.

57
O k r e t a n j e p o m o ć u dva tangun a

Kad a j e d r i l i c a im a dva t a n g u n a , ali s a m o j e d a n pa r

š k o t i c a (tj . b r a c i š k o t i c u ) , o k r e t a n j e se mož e p r o v e s t i
na sljedeć i način :

• Pojati do kursa u čistu krmu i namjestiti tangun na

45°. *
• Pričvrstiti drugi tangun za jarbol, zakopčati ga za
podigač (klobučnicu, gindac) i zakopčati škoticu za
vrh. **
»Zakvačiti drugi priteg (karikabaso) te podesiti visinu
tanguna pomoću i podigača i pritega. Ponovno
postaviti tangun pod kutem od 45".
» Prebaciti glavno jedro i skinuti prvi tangun.
»Postepeno orcati i podesiti spinaker prema novom
kursu.

• u odnosu na uzdužnicu barke.

** Ovisno o dimenzijama jedrilice, može biti teško
zakopčati slobodni vrh tanguna na škoticu ako je tan-
gun pričvršćen za jarbol. Ponekad je potrebno prije
zakopčati škoticu, a nakon toga pričvrstiti tangun za
jarbol.

Bark a s dvostruki m škotam a spinaker a

Kad a postoj e dvij e š k o t i c e i dva b r a c a , d r u g i se t a n -
g u n mož e z a k o p č a t i n a s l o b o d n u š k o t i c u i ond a je
koristit i ka o nov i b r a c . Prije kruženj a p r o v j e r i t i d a li
p o d i g a č i prite g t a n g u n a e f i k a s n o d j e l u j u n a d r u g i
t a n g u n . N a k o n t o g a mož e s e p r e b a c i t i g l a v n o j e d r o .
Nako n prebacivanj a glavno g jedr a treb a podesit i
nov u š k o t i c u (bivš i s l o b o d n i b r a c ) i p o p u s t i t i bra c
kak o b i p o s a d a p o m o ć u p r i t e g a približil a t a n g u n i
o s l o b o d i l a star i b r a c . Na kraj u se id e l a g a n o u v j e t a r i
spinake r se podešav a prem a novo m kursu .
Kr užen j e s pr eb ac i van je m t angun a ispo d let a i je dn i m
p ar o m š ko tic a z a htije v a m a lo v iš e paž nje, a prije v al ja
ukloniti bilo ka k v a un u tar nja leta (baby š t rajev e).

• Pojati do vje tr a u k r mu i s ta bi l i z i r ati spinaker.

Izb jeći va lj anj e .
• Po pus titi ma lo p odig ač ta nguna i otkvači ti br ac .
• Po pu stiti p ri te g ta nguna i pr ovući tangun i spo d l et a
(po d ig n uti g a po j a rbolu , a ko j e potr ebno),
nakon tog a z akv a čit i ta ngun z a škoti cu.
• Z ategn u ti podig ač ta nguna i pr i teg.
»Pr eb aciti gl a vno j e dr o. Lag ano or cati dok se sp in a-
ker p o dešav a pr e ma n ovo m kur su.

Glavno je dro t r eba lo bi p re bac i ti u t renutk u k ada s e

prebacuje tan gun niz v je t ar , a li ak o je u pos adi p r e-
m al o ljudi ili ne m aju is k us tv a , s igurnije je k ruž iti k ak o
je opisano.

Kr uženj e s pr eb ac i van je m tangun a i spo d l et a

i dva pa r a š kot ic a (dupl i m br aci ma ) pos t upa k
je koji traži do b ro uig ra n u p o s adu:

• P ojati d o vje tr a u č i st u kr mu i stabi l i z i r ati sp in ak e r.

Izb je ći valja nj e.
» Pod ići jar boln i k raj ta nguna da vr h mož e pr i j e ći i s-
po d leta na dr ugu s tr a nu.
• P opu stiti p odig ač ta nguna i otkvači ti br ac tan gu na .
» Spu stiti vrh i spod i pr e ko l eta, nakon toga st avi t i sl o -
bo d nu škoti c u (nov i b r ac ) na vr h tanguna.
»Isto vre men o s e mož e pr e ba citi gl avno j edr o.
»Vr atiti jar boln i k raj ta nguna na mj esto i z ateg n u t i
po d ig ač tanguna, kao i nov i br ac.
»Laga no o rc at i i pode sit i s pi naker pr ema novom k ur -
su.

Jedan od čla no v a p o s ade mo ž e s jedit i na pram c u ok -

renut ka krm i. K a da t ang u n p ro laz i is pod leta m or a od -
m ah za kvačit i n o v i br ac z a v r h t anguna.
Važno je d a korm ilar k o n tr olir a j edrilic u t ak o da s p in a -
ker drži stabiln im i p unim .

Kada se tan gun otk v ači s b r ac a, spinaker kontro li r aj u

samo d vi je "š k oti c e" . K or mil ar mor a odr ž avati sp in a-
ker p u nim s ve dok se ta ngun ne z akopča na no vi b r ac
i glavn o jed ro n e pr e let i.

Napo m en a : A k o s e glav n o jed ro pritegne na s red i n u,

spinake r se m ož e odr ž at i pun im t ijek om k ruž enja, p a
čak i kada, po pr eb a c iv anju i pr ič v rš ć enju t anguna n a
novi brac, prvo pr eb a c ite g lav no jedro.
 Spuštanj e spinaker a

Opć e je uvjerenj e da je spuštanj e spinaker a tešk a

r a d n j a , ali ak o g a s p u š t a m o u zavjetrin i o d g e n o v e , uz
p r i m j e n u niže o p i s a n e m e t o d e n e b i s m j e l o bit i p r o b -
lema :

• Treba podići genovu niz vjetar i pojati do vjetra u

čistu krmu.
• Popustiti brac da tangun dođe do leta.
•Pritegnuti škoticu. Provjeriti je li priteg tanguna
zategnut
• Otpustiti spinaker s braca. Spustiti tangun ako treba
da dohvatimo vrh. (A)
• Povući brzo škoticu u trenutku kada je spinaker slo-
bodan i trese niz vjetar kao velika zastava.
•Popustiti podigač, brzo, ali pažljivo. Istodobno
pokupiti spinaker ispod deblenjaka u potpalublje.
Složiti spinaker za sljedeću upotrebu.

N a p o m e n a : H v a t a t i š k o t i c u š t o j e m o g u ć e bliž e
spinaker u i vuć i je široki m pokretim a prateć i porub .
Kad a s e d o đ e d o v r h a j e d r a , m o ž e s e h v a t a t i p l a t n o
bliže s r e d i n i s p i n a k e r a .

Podigač se ne popušta prije negoli se spinaker ne

otkvači od braca, a netko spremno čeka da ga doh-
vati.

Postoj e i d r u g i n a č i n i s p u š t a n j a s p i n a k e r a , ali ovaj je

n a j s i g u r n i j i , a mož e se p r i m i j e n i t i i p o v j e t r u s b o k a .

N a p o m e n a : Kad je s p i n a k e r u t r e n u t k u d o k se b r a c
o s l o b a đ a j o š p u n , t a n g u n b i m o g a o ak o g a b r a c
p o v u č e poletjet i u n a z a d . Kevlar u m a n j u j e t a j u č i n a k .
Kad a se o s l o b a đ a bra c s p i n a k e r a , uvije k b u d i t e n a
z a v j e t r i n s k o j s t r a n i ili i s p o d t a n g u n a !

A ko s p u š t a n j e ne uspij e i s p i n a k e r završi u m o r u ,
p o t r e b n o j e o s l o b o d i t i p o d i g a č . Prerežit e s i g u r n o s n i
č v o r i pustit e p o d i g a č n e k a se izvuč e s j a r b o l a i sleti .
S p i n a k e r ć e se t a d a , v e z an za š k o t u , v u ć i p o k r m i .
P o d i g n u t e sve n a p a l u b u . V j e r o j a t n o ć e t e m o r a t i
usporit i b a r k u o k r e t a n j e m u vjetar .

60
Gen ake r

Genaker (ili asim et rič n i s pina k er) prak t ič na je alt e r nat i v a

spin ake ru. P ost a v lja s e na k ljun, baš t un pram c a
il i na kosn ik. Ka d a s e plov i b oč no, a v jetar je na
pram cu, po deša v a s e k a o g e nov a. S v jetrom u k rm u
može se koristit i k ao s pina k e r, s t angunom , brac em i
škot icom td. M ož e s e t a k ođe r pom oć u t anguna pos t a -
viti u vje ta r kao g eno v a .

Genake r je veći o d ge n ov e, ali m anji od s pinak era. T o

je jed ro s visokim ro gljem , p ogo dno z a plov idbu laš k o
u orcu i s bočnim v je t ro m od o rc e do u k rm u, s v e do k
na zatreba tang un.

Napo me na : Kada s e p lo v i laš k o u orc u, k oris teć i g e-

naker kao sp ina k e r, na jb olji s e rez ult ati pos t iž u

posta vljan jem ta ngu n a i š k o tic e.

Po dizanj e gen ak e r a
• V eza ti vre ću na pr ama c .
• V eza ti r ogalj na kl j un, baš tu n i l i kosni k konopo m o d
50 cm.
• P odi ći j ed ro š to j e br ž e moguće,
s po p ušten om š k oti c om.
• Z ategn u ti škot icu d ok s e g enaker ne napuni.
Kru ženj e gen ak e rom
• P ojati d o ravno u kr mu.
• P opu stiti ško ti c u dok se genaker ne i spr az ni .
• P ro vu ći škoti c u ok o let a na dr ugu str anu do
krm en o g ko lotu r ni ka i vi nč a.
• Z ategn u ti škot icu d ok s e j edr o ne napuni.
Sp ustit i ge nake r ( be z t an guna )
• Oslo bod iti p r e dnj i r oga lj.
• B rzo p ri vu ći šk oti c u.
• P ojati d o sas v im u k r mu. Lagano z ategnuti gl a vn o
jedr o.
• P opu stiti p odig ač br z o, al i paž l j i vo.
• I sto vr em en o sku pit i ge na ker pod deblenjak i u p o t -
p alu blje. P r ip r emi ti ga z a s ljedeću upotr ebu.

Napo m en a : Kao i k od s pina k e ra, t reba dohv at it i š k ot u

što bliže je dru i b rz o v uć i š iro k im pok retim a, prat eć i
porub. K ad a se d ođe do v rh a jedra, m ož e s e uhv ati t i
za platno na sre dini.

P o b o čn i m smj e rovi m a v jet r a rogalj genak era t r e ba

držati d ost a bliz u p alub i.
S vjetro m u kr m u gen a k er tr eb a podes it i k ao bloop er

il i big-boy (drugi s p inak e r) , t o jes t lagano popus t it i

uzde i podigač da ga š t o m an je pok riv a glav no jedro.

61
III. Podešavanje jarbola

63 I
 Različit i ti pov i snas t i

Snast b ermu ds k og tipa je n ajras pros t ranjeniji t i p

snast i. P osto je dv ij e v rs t e, a raz lik uju s e po t o me j e l i
gornje h vatiš t e let a ( pr am č anog š t raja) na v rhu j ar b o -
la ili n iže od v r ha ja rb ola.

Hvatišt e n a vr h u j a rbol a
• Stab il no jed r il j e, r e lat iv no l ako se podešav a.
• Manj e moguć nos ti podeš avanja.
• Sn as t mo ž e ima ti viš e pr ečki (pr ednji h j ed ar a ) , m o g u
b iti ve će, a gl avn o j e dr o je r az mjer no malo.

Hvatišt e ni ž e o d vr h a j a rbol a
• Ve će m o gućn ost i pode šavanj a.
• Nos i ve će gla v no jed r o, a pr ednja j edr a su m a nj e i
m an je ih j e.
• T eže za pode šav a nj e i odr ž avanje u pol ož a ju .

T r i vr st e podeš a van j a
• Tr im anj e jar bol a p o b oku .
• Tr im anj e jar bol a p o u z duž nici.
»Zavr šn o p ode šav a nj e p od j edr ima.

Tr ima nj e j a rbol a p o bok u

Jarbol se u o s nov n i polo ž a j nam ješ ta k ad v jetra n em a
il i je veo ma s lab. Da bi je dr ilic a bila us prav na, mo r a ju
se ukloniti s v a b o č na o pte re ć enja. P otom s e lag a no
ruko m pritegn u pr ipo n e ( s ar tije) t e z aputk a i let o
(pa ta rac i š tr aj) .
Nap ome na : Ak o s e jar bo l os lanja na k obilic u, t r eb a
pre th od no po s t av iti k lin ov e (s lik e 10-12).
Ako je de bl e nja k (b um ) p rič v rš ć en, nas lonit ć em o g a
na palubu s p o puš t e nom d e blenjač om (gondolije r o m) .
Za sa da d on je p rip o ne i unu t arnje, donje leto (ba b y s t ay )
m oraju b iti po p uš te n i.Po m oć u s lobodnog podiga č a
treba n a razm i p ro n ać i
točan po loža j s im e tr ič nih h v atiš t a pripona.
Nisu li lije va i d es na s tr ana rav nom jerne, ujednač i t ć e mo
ih stezalicama . N a k ra ju jar bo l ne bi s m io im at i ni k ak av
lateralni ot klo n. M no g i lat e ra lni polož aj jarbola
provje ravaju od o k a. To m ož e proć i ak o je bark a s a v r š eno
ravna , ali je p uno
bolja kontrola po m oć u pod ig ač a, uz uv jet da je b ar k a
sim etrična.
Na kraju zatež e m o k riž n e pr ipone jednak im brojem
okret aja na s tez a lic i i s v e s k upa ponov o prov jera v a -
m o podigače m .
 Trimanj e jarbol a po uzdužnic i

Jedrilic a u p r a v i l u bolj e id e u o r c u s j a r b o l o m n a g n u -
tim 1 do 3 s t u p n j a p r e m a k r m i :

• Barka mora biti savršeno ravna.

• Izmjeriti razmak od jarbola do viska (b), kako pokazuje slika 3.

• Podesiti nagib zatežući leto i zaputku.

Napomena : Na j e d r i l i c a m a s h v a t i š t e m let a niže o d

vrha j a r b o l a bolj e j e u p o t r i j e b i t i p o m i č n e z a p u t k e
umjest o z a p u t k e .

Tipsk a podešavanj a
• S letom do vrha 0,5-1° b = 0,9-1,75 cm/m
»S nižim letom 2-3° b = 3,5 - 5,25 cm/m

Primjer : Visina j a r b o l a d o d e b l e n j a k a iznos i 12 m ,

i m a m o d i j e l j e n u s n a s t (niže leto ) i u z i m a m o k o e f i c i -
jen t 5,25 . P r e m a t o m e j e : b = 1 2 x 5,2 5 = 6 3 cm . Tolik i
b i u visin i d e b l e n j a k a t r e b a o bit i o t k l o n visk a u h v a ć e -
no g n a v r h u j a r b o l a . Taj p o d a t a k m o ž e t e n a ć i u dija -
gramu .

Udaljenost b u funkciji P za razne nagibe.

N a p o m e n a : N a g i b j a r b o l a o d r e đ e n j e d u l j i n o m leta .
Na jedrilicam a s hvatište m na vrhu jarbol a zaputk a
o d r e đ u j e n a p e t o s t let a i t i m e u t j e č e n a n a g i b j a r b o l a .
Ko d j e d r i l i c a s nižim h v a t i š t e m let a t u z a d a ć u i m a j u
p o m i č n e z a p u t k e ( p a t a r a c i ) , a ak o ih n e m a o n d a pripone .

Što je veći nagib jarbola, to barka više okreće u vjetar!

 Zatezanj e zap ut k e

Kol ik a s mij e bi t i n aj v eć a z at eg nutos t z aputk e

(kr men o g š tr aj a) ?
Prema onome š to k až u p ro iz v ođač i, z aputk u s m ije mo
nategnuti n ajv iš e n a 3 0 do 40% , rač u-
najući 1 00 % ka o m o me nt k id anja (lom a), i t o bi t r e bal a
biti dovo ljna s ig ur nos n a gr an ic a z a nagla opt ereć e nj a .
Nakon što sm o o dr edili n agib jarbola, m oram o ručn o
zategnuti zap utk u , a p oto m je pos t upk om opis anim n a
sl jedećoj stran ic i z ate ž e mo na 30% m om enta k ida n ja
(što odgovara r as te z a nju f = 6 mm ).
To neka bude ma k s ima lna z a teg nut os t, a oz nač av a mo
je na stezalici z a p utk e .
P ot om ćem o p opu š t ati z a teg n uto s t s v e do f = 4 mm ,
da bude 2/3 m ak s im um a.
Provjeravam o nag ib jar bo la i p odeš av am o s t ez ali c e
leta i za pu tke s v e do k jar bol n e pos t igne ž eljeni na g ib ,
uz zat eg nu to s t z a p utk e na 2 /3 od m ak s im um a.
Na jedrilicam a s niž im h v a tiš te m leta,
da se dobije p o ž eljan nag ib jar bola z atež u s e pom ič n e
zaputke (patara c i) u mje s to z a put k e (k rm enog š t raj a) ,
a maksim aln o z at e z anje je o dr eđeno m oguć noš ć u
naginj an ja jarb ola , k oja pak o v is i
o obliku glavnog jedr a (v id i s tr . 7 3).
Ako zaputka n e ma po d es iv p rih v at na palubu ili je n e
želite p od eša v at i tije k o m plov id be, z ategnite je na 2/ 3
maksi mum a, a n ak on š to s t e f in o podeš av anje jarb o -
la već ranije o b av ili. Na k o n t o ga z aputk a i leto m o gu
ostati stalno n ape t i.

Dok j e ba rka n a v e z u bo lje je p opus tit i z ategnut ost

opute, iako trup o v i do b re k on s t ruk c ije m ogu dos t a du g o
podnositi taka v nap o r.
Kada stezalic e popuš ta ju i mor amo i h stal no pr i t e z at i ,
razlo g mo že b i ti u d ef or mac i ji tr upa z bog pr eve li k ih
o pterećenj a. U t om s l uč aju t r eba sve popustiti
i ob ratiti se st r učn ja k u.
Maksi malnu za te gnu t os t z a put k e m ož em o otk rit i i p lo v e ć i
u vjetar s podign u tom n a jv eć om genov om i t o po
vjetru koji nagi nje b ar k u z a 20- 25 ° .
Treba stati na pr am ac , ok r enu t i s e k a k rm i i prom a t r at i
leto. Dok netko p o puš t a z ap u tk u, v i prom at rate otk l o n
leta. N ako n to ga tr eb a z at e z ati z aputk u
sve do trenutka u k ojem s e leto pres t ane z atez at i.
To je točka m ak s im aln e z at e gnu t os ti z aputk e.
Taj je način ma nje pr ec iz a n od pret hodnog,
ali je pu no je dno s t av niji.

6
Napetos t užad i (sajli , tondina )

Da b i se i s p r a v n o p o d e š a v a l a snast , p o t r e b n o je znat i
kolik a je n a p e t o s t užad i (sajli , t o n d i n a ) . U t o m e n a m
mog u p o m o ć i n e k e p r i r u č n e m e t o d e ili j o š bolj e niže
o p i s a n t e h n i č k i p o s t u p a k . Riječ j e o m j e r e n j u
rastezanj a užad i u p o s t o t k u d o m o m e n t a k i d a n j a . Radi
lakše g s n a l a ž e n j a , p o g l e d a j m o t o n a p r i m j e r u .
M o ž e m o m j e r i t i r a s t e z a n j e c i j e l o g užet a ili j e d n o g a
dijela , d u g a č k o g npr . 2 m . Št o je v e ć i di o koj i se m j e r i ,
t o ć e m j e r e n j e bit i p r e c i z n i j e . P o č i n j e m o s m i n i m a l n i m
z a t e z a n j e m užeta , n a p r i m j e r križn e p r i p o n e .
• O z n a č i m o na p r i p o n i j e d a n di o d u g a č a k 2 m , uzima -
j u ć i j e d a n kra j ka o polazn u t o č k u .
• Z a k r e ć e m o p o l a k o s t e z a l i c e na j e d n o j i na d r u g o j
s t r a n i , m j e r e ć i r a s t e z a n j e o z n a č e n o g dijela . S t a n e m o
kad a d o đ e m o do f = 3 mm (4 mm u s l u č a j u s n a s t i s
nižim l e t o m ) .
N a p o m e n a : Za v i š e s t r u k u užad ( p l e t e n e s a j l e , k a b e -
le) , be z obzir a na p r o m j e r , r a s t e z a n j e f = 1 mm na 2 m
duljin e p r e d s t a v l j a 5 % o d m o m e n t a k i d a n j a . Za j e d -
n o s t r u k u užad ( t o n d i n e ) r a s t e z a n j e f = 1 mm na 2 m
duljin e p r e d s t a v l j a 7,5 % o d m o m e n t a k i d a n j a .

N a ist i n a č i n mož e se mjerit i r a s t e z a n j e z a p u t k e . Pod

isti m n a p o n o m u z o r c i različit e duljin e i m a j u različit o
rastezanje .

Kad a j e p r o m j e r isti , t o n d i n j e j a č i o d sajl e za ok o 2 0 % .

Sajla, m e đ u t i m , prij e lomljenj a daj e z n a k o v e n e s t a b i l -
n o s t i ( p o č i n j u s e lomit i niti) . T o n d i n p u c a be z n a j a v e ,
a n j e g o v lo m mož e bit i t r e n u t a n i k a t a s t r o f a l a n .

• Uzorak tondina od 1 m
1,0 mm rastezanja = 7,5% momenta kidanja.
2,0 mm rastezanja = 15% momenta kidanja.

M j e r i t i r a s t e z a n j e n a n a č i n d a se uže z a t e g n e r u č n o
( m i n i m a l n o zatezanje) .
 Zateza nj e kr i ž ni h pr i pon a

Nakon što sm o p odig n uli ja rb o l i podes ili nagib,

možemo se po s v e titi k riž n im ( go rnjim ) priponam a
(sarti jam a). Tr eba ih z a t egn u ti n a ok o 15% od m ome n ta
kidanj a, o dn os n o n a r as te z a nje (f ) od 3 m m na dul j i ni
od 200 cm, ka o š to je o b jaš nje n o na pret hodnoj s t r an i c i .
Kod jed rilica s n iž im h v a tiš te m le t a s k riž ev im a
okrenutim m alo k a k rm i g o rn je p ripone t reba
zategnu ti na 20 % m o me nta k idan ja,
što je rastezanje f = 4 mm .
S takvom sna sti , d a bi s e m o glo z ategnut i leto,
potrebno je dob ro z ate g nut i pr ipone. To je v až no i da
bi se i zbje ga o pre t jer an o tk lon leta u orc i. A k o z ate g-
nutost p ripona n a 20 % mo me nta k idanja nije dov olj na
da se otklo n let a z adr ž i u odg o v arajuć im granic am a ,
m ogu se zat eg nut i do 2 5%, a li ne v iš e od t oga.

Nezategn u ta ja r bol na oput a p odvr gnuta j e već em

str esu , a ve ći j e i r i z ik gubl jen ja j ar bola i dr uge št e t e .

Napo m en a : Ne m a op a s nos t i da ć em o ruč nim alat om

dulj ine 40 -50 cm p re v iš e z at e gnu t i už ad (s lik a 8), no t o
ne vri jed i za m a nje je dr ilic e, s k ojim a t reba biti opr ez n i j i !

Za sada srednje i d o nje p rip one moraju os tati

popušt en e. A ko s e g o lim ok om v id i da je jarbol
previše sa vijen , p ok uš a jt e g a is pr av it i ruč nim z ateza n je m.
M nogi jedriličar i s am o o v laš p o deš av aju jarbolnu o put u,
da bi kasnije na mo ru pr is tu p ili de t aljnijem
podešavanju. Taj n ač in m ož e dat i prihv atljiv e rez ul t a te ,
do nekog kritičn o g t re n utk a . O pis a ne m et ode
zahtij evaju više v re m en a ,

ali zauzvrat jam č e v e ć u p re c iz n os t i pouz danos t.

Nap omen a: U ve z i s ov o m t e mo m obratit e paž nju n a

str. 80.
 Prilagođavanje jarbola prije jedrenja

U plovidbi se glavno jedro može prilagoditi pravcu i snazi

vjetra promjenom uzdužnog nagiba jarbola. Prethodno
možemo već prije (tvornički) određenu savijenost jarbola
promijeniti u skladu sa svojim potrebama. Kao što smo
već rekli, savijanje jabola omogućava izravnavanje
gornjeg dijela glavnog jedra, a u svakom slučaju jarbol
treba biti ugođen prema obliku jedra. Jarboli s letom do
vrha Jarbole koji se oslanjaju na kobilicu moguće je
nagnuti pomicanjem pete jarbola, obično pomoću klinova
(si. 10-12). To se mora učiniti prije pričvršćenja malog
leta (baby stava) ili donjih pramčanih pripona. Jarbol
ćemo učvrstiti kada se nagne za 15-20 mm. Upotrijebite
za provjeru podigač glavnog jedra.

Napomena: Ako su predviđene donje pramčane pripone,

provjerite da se jarbol nije slučajno pomaknuo lijevo ili
desno; do tada spomenute pripone moraju biti
popuštene.
Jarboli s kraćim letom Postoje dvije verzije takvih
jarbola: jedno su jarboli s krajevima križa previjenima
pod 30° u krmu (delta križevima) i ti nemaju pomične
zaputke (patarace), a drugo su jarboli s križem ravnih
krajeva, koji moraju imati pomične zaputke da bi mogli
stajati. (Takva snast s kraćim letom naziva se i
dijeljenom snasti, engl. fractional rig,prema omjerima
visine podigača prečke i glavnog jedra, te imamo 3/4-
ske, 7/8-ske ili 9/10-ske jarbole. Ur.)

JJarb ol i s k rać i m let o m i k os i m kr i ž e m be z

p omi čn i h za putk i
Kada su gornje p rip one z ate g nut e do 20% m om enta k i d anj a
(vidi str. 72), jar bol ć e bit i z aob ljen prem a pram c u
u visini križa, a z a tim s e p o deš a v aju donje pripone do k
se ne postigne ž eljen o s av ija n je. Jar bol i s kr aći m le t om ,

ravni m kri že m s p omič ni m z a putkam a

Dubi na savijanja pod e š av a s e k ao k od jarbola s letom

do vrha. P om ičn e z a p utk e (p ata ra c i) s e ruč no z atež u
dok se podešava s av ijan je jar bo la.

Teško je pon u di ti pr ec i z ne vr i jed nosti savij anja j a rb ol a,

jer o vise u po tpu nos ti o o bli k u gl avnog j edr a, a na ro či t o
o zao bljen ost! pr ed nje g por uba . D akle, te vr ij edno st i su
p ribl ižn e. Kon zu lt ir a jt e j e dr a ra i li gr aditelj a bar ke .
 U čv ršćivanj e j a rbol a os lonjeno g n a kobil i c u

Dok jarbo l ra v nam o o k om it o u odnos u na popreč n i

presje k b arke i o dr eđu je mo k olik o ć e biti nagnut po
uzdužnici, u ot v o ru u p alub i (u š k ac i) i u lež iš tu u d nu
barke ne smije bit i nik ak v ih k linov a. Nak on t oga s a v ij am o
l agano ja rbol pom ic an je m pet e prem a k rm i ili
postavljajući u otv o r n a p a lubi s k rm ene s t rane d ebl ji
klin . Po p ot re b i pr im je njuje m o k om binac iju oba
načina .

Kl ino vi on em og u ć av aju pom ic anje jarbola u otv oru

palub e (škaci) . A k o je jar bol drv en, upotrijebit ć e mo
drvene klin ov e da ne b i do š lo do oš teć enja,
a a ko je od a lum in ija, g um e ne k linov e.
Prvo se uvij ek p o s tav lja k rm eni k lin. Zatim priv ez uj em o
uže oko jarbo la n a 5 0 -6 0 c m iz nad palube i pomo ć u
škot no g vinča ( s lik a 1 0 ) pr itež em o jarbol prem a
postavljenom k linu da o lak š am o pos t av ljanje drug og,
pramčanog. U p otr eb a ne k o g p odm az iv ač a (npr. d et er d ž e nt a
za p osu đe ) ola k š at ć e ov u ra dnju.
Jarbol t reba po s ta v it i ta k o da is pod palube bude n agn u t
prema p ramcu k ak o bi s e dob ila rav nom jerna k riv ul ja p o
cijel oj visini. Ku t o d 1 s t upn ja je dov oljan.
Peta jarbola mor a s e na la z iti v iš e prem a k rm i u od no s u n a
lini ju koja , s ma k s ima lno z a teg nut om z aputk om , pr o l az i
od vrha jarbola pr ek o s re d ine otv ora u palubi do r a v ni n e
pete (slika 12 ). U dalje n os t (a ) m ora biti duga ok o 1 5 m m
za svaki meta r v is ine ja rb ola iz m eđu donjeg lež aj a i
otvora u palu bi ( h) . L inija m ak s im alnog s av ijanja o d v r ha
do dna (b) ne s m ije pr ijeć i d uljinu H ili I z a v iš e od 2 % .

Dnevni k p o deš av a nj a
Veo ma je kor is no oz na čit i i z abi l j ež iti obavl j ena
po d eš av an ja. Na t aj na čin i ma manje pogr ešaka , a
d ogo d in e ćem o potr oš it i ma nj e vr emena. P or ed t o g a
mo že se eksper i ment ir at i i dolaz iti do spoz naj a k ako
o dr eđ ena p o de šav a nj a u t ječ u na bar ku, a nećemo
izg ubi ti do b re r e z ul ta te .

70
 Maks im aln o sa v ija nj e jar bol a

Jar bo l s le to m d o v rh a
•M ak si malno z a te gnuti z aputku. S avi j anje j ar bo la
m ože dos tići 50 % pr omj er a j ar bola po uz duž ni ci
ba rke, a li nik a d ne smi j e p r ij eći 2% od H
(uku pna visina i z na d pa lube).
Na pom ena : O b ič no s e jar bo l na jedrilic am a z a
krstarenje drž i š t o r av nije , al i uv ijek s e is plat i da b ude
malo savijen.
Jarb o l s k rać i m l e to m i k os i m kr iž em , be z pomi č ni h
zapu tk i

• Z ategn u ti zap utk u i s a vit i j ar bol do 1,5 x D te

ozn ačiti o vu to čk u na st ez a l ici kao maksimum.
Napo m en a : Sa v ijanje ne b i nik ada s m jelo prelaz iti I z a
više od 2% (uda ljeno s t od palu be do hv at iš t a leta).
Jarb o l s kr aći m le to m , r av ni m kr iž e m i pomični m
zapu tkam a

• Z ate gnu ti po mi č nu z aput ku d o maksimuma.

Savijanje od 1,5 xD je u red u, a li ne smij e ni kada
pr ijeći 2% od i.

Naravn o , v rijednos t i koj e sm o ponudil i s u opć e ni t e

i mo žd a n e od g ova r a j u va š o j jedr il i ci !
Teško je davati pr ec iz ne v rije dno s t i s av ijanja jarbola ,
budući d a je to uv je t ov an o ob lik om glav nog jedra i o s ta le
opreme . Bo lje je k on z u ltir ati p rojek t ant a bark e, jedrar a i l i
nekog d rugog stru č n jak a.
Ponekad i udruge v la s n ik a t e k las e ras polaž u
informacijama . Tip ič n a s na s t jedr i l i c a s kr aći m le t o m
Ti pična sna st jed r ilic a s k ra ć im l et om i rav nim k riž em
podrazumije va ko r iš ten je po m ič nih z aputk i radi uč v ršć e n ja .
Donj e pomičn e za pu t k e, k o je s e upotrebljav aju najv iš e
na regat nim jedrilic a ma , s lu ž e z a s av ijanje
jarbol a u nje go vo m s re dnje m i d onjem dijelu.
Pom ične za pu tke im aju is tu u logu k ao obič na z aputk a
kod j ed rilica s leto m d o v r ha ja rbola.
Zatezanjem po mič nih z a put k i s manjuje s e otk lon leta i
savijanjem jarbola p ljo š ti s e glav no jedro.
Obi čna zaputka na ba rk a m a s niž im letom
im a prije svega si gur no s n u u lo gu u s luč aju oš teć enja
snasti tije kom kru ž enja (p ojlab a nde).
 Ova vrst a s n a s t i je v e o m a j e d n o s t a v n a i r a s p r o s t r a -
njena . P o m i č n e z a p u t k e s u n e p o t r e b n e z b o g križ a
n a g n u t o g k a k r m i . Kad a s u g o r n j e p r i p o n e z a t e g n u t e , j a č a v a , let o p o p u š t a i savija se , p o g o r š a v a j u ć i plovidb u u o r c u .
p r e k o križa g u r a j u j a r b o l p r e m a p r a m c u i savijaju g a Da b i se t o k o m p e n z i r a l o , p o t r e b n o je gornj e p r i p o n e z a t e g n u t i
uzdužno . Donj e p r i p o n e k o n t r o l i r a j u s a v i j a n j e u donje m jač e u odnos u na drug e vrst e snasti . Početn a zategnutos t
dijel u j a r b o l a i služe ka o b o č n i o s l o n a c j a r b o l a . t r e b a i m bit i n a 2 0 % o d m o m e n t a k i d a n j a .
Št o ih se više zateže, t o se j a r b o l više r a v n a . Da b i se
z a t e g n u l o leto , zatežu s e g o r n j e p r i p o n e .
Z a t e z a n j e m g o r n j i h p r i p o n a h v a t i š t e let a s e udaljav a
o d g l a v n o g j e d r a i p o v e ć a v a se z a t e g n u t o s t s a m o g le- (Vidi str . 21 s n a p o m e n a m a o jedrenj u u o r c u . )
ta . Rezultat t o g a j e s u s t a v p r e t h o d n o g zatezanj a gor -
nji h i donji h p r i p o n a t e leta . Iz t o g razlog a p o m i č n e su
zaputk e n e p o t r e b n e , a u o b i č a j e n a k r m e n a z a p u t k a ,
ak o p o s t o j i , služi s a v i j a n j u j a r b o l a u cjelin i t e ka o os - Iz gore navedenih razloga, fino podešavanje
lona c ko d j e d r e n j a s v j e t r o m p o k r m i i r a v n o u k r m u . ove vrste snasti teže je nego u drugim slučajevima.
S takvo m snasti , međutim , tešk o je kontrolirat i nape - To je jednostavna i rasprostranjena oprema, idealna za male
t o s t let a p o v j e t r u p r o m j e n l j i v e s n a g e . Kad a v j e t a r p o - jedrilice, ali manje primjerena za plovila duža od 35
stopa.
72
P od eša va nj a po d j e dr i m a

Pr ipr em a
Jarbol mora bit i bo č n o c e n tr ira n, im at i prav ilan na g ib
i savi janje, s p r av ilno z ate g nut im gornjim priponam a .

• U p očetku, do nje pr i pone se z atež u r učno.

Nap ome na: U slu ča j u da ima mo dvostr uke
do nje p ri pone, r a z lik a u nj ihovoj z ategnutos t i
izaziva savi jan je jar bol a: pr amca ne pr i pone
mo raju b iti z at egnut ije u odnosu na kr mene,
koje je b o lj e d r ž at i popuš te ne, a tek
po tom ih po de šav a ti , t ij e kom pl ovidbe.
• Z ategn u ti r uč no sr ed nje pr i pone, ako postoj e,
na na či n d a budu v i še z a te gnute u odnosu na
do n je pr ip one i man je u odnosu na gor nj e.
•Z ate gnu ti z ap ut ku d o 2 / 3 m aksi malne z ategn u t o s t i.
• P rije p ode šav a nj a u p lo vi dbi bl okir ati pr i vr e m en o
stezal ic e i z ol ir - tr a kom.

Sl jed eća p ode š a v anja ra dim o po v jetru k oji nagi nj e

barku izm eđ u 2 0 -2 5°, ali p rije nego š t o s e
more uzbu rk a !

• P ro vj er iti z at eg nut os t gor nj i h pr i pona pr omat r an j e m

on e na s tr ani z a vje tr i ne . T r eba j e z atez ati r učn o;
n e smi je bi ti popuš te na ( vidi si. 16).

• N ak on tog a z at egnut i d onje pr i pone, na nači n d a s e

jar bo l n ig d je ne s avi j a b očn o.

• Ako ba rka i ma d vo st r uke donj e pr i pone, potr eb no

ih je po d es it i t ak o da se već odr eđena savinu t o s t
jar bol a ne mi jen ja , uz i s tovr emeno odr ž avan je
o kom ito g boč nog pol ož a ja. P r amčane donj e
p ripo n e pov eća v aju s a vij anje i mor ale bi b i t i
za teg nuti j e u odnos u na kr mene.
V ažn a ulo ga k rmen ih d onji h pr i pona j e
da o gr anič a vaj u pr e tj er ano savij anje j ar b ol a p o d
jakim v jet r om i s toga bi tr ebal e bi ti l aba v e ka d a
je b rod v e z an.

• Sred nje p ri pone , a k o ih i ma, tr eba podesi ti n a ko n

d on jih.

Pr ovjer a zat eg nut os t i gor nj i h pr i pon a P retpo s t a v lj a

se da su g orn je pr ipo n e je d nak o m jerno z ategnut e na
obje strane. Pr ov jer iti z a teg n utos t one na z av jet r i ns k o j
stran i. Sada b i je t re b alo ru č n o z ategnut i da s e ne n ji š e.
A ko je previše pop u š ten a , z a t egnut i s t ez alic e z a na j v i š e
1-2 okreta. Na k on t oga ok r enu t i i z ategnut i s t ez a l i c u na
drugo j st rani br oda (o k re nut o j s ada u z av jet rinu)
u jed na koj mje r i. P o nav lja t i po s t upak s v e dok nist e
zadovoljni.
Gor nj a pr ip on a n a z a vje tr i ns ko j str an i n e smi j e b i t i
po tpu n o pop u š te na , ve ć z a te gnut a tak o d a s e vi še n e
savij a n i z vj eta r .
Napo m en a : Sa da k a da s u go rn je pripone podeš en e ,
post avit i rasc jep k e i o m ot a ti ih iz olir-trak om .
 Bočno ravnanje jarbola Stanite pod jedro na privjetrinskoj
strani i pogledajte duž utora (grativa) prednjega poruba.
Promatrajući dio između deblenjaka i vrha jarbola provjerite
da ne ma bočnog savijanja. Ako ima, potrebno je podesiti
donje i možda srednje pripone kako je objašnjeno na
sljedećim stranicama
. Daljnja podešavanja Ako barka nakon izvršenih podešavanja
previše zanosi u orcu, savijanje jarbola može se smanjiti
zatezanjem leta. Na jedrilicama s letom do vrha jarbola
potrebno je prema procjeni popustiti zaputku, čime će se
pomaknuti i točka maksimalnog zatezanja krmenog štraja.
Potrebno je provjeravati snast svako toliko, jer s vremenom
popušta. Potpuno novu snast treba provjeriti nakon nekoliko
sati plovidbe zbog općenito jačeg istezanja materijala u
početku korištenja. S podešavanjem jarbola i jarbolne opute
može se u bilo koje doba početi od nule, odnosno od
podešavanja koja se rade na vezu. Tada treba popustiti sva
leta, zaputke i pripone, izvući klinove i ponoviti cijeli postupak
opisan od slike 2 nadalje.

Napomena: Uvijek podešavati pripone u zavjetrini, dok nisu opterećene. Kada se želi podesiti privjetrinska pripona,
potrebno je napraviti manovru i nekoliko puta okrenuti stezalicu. Nakon toga slijedi ponovo okret u vjetar da bi se
provjerio rezultat.
74
Podešavanje donjih pripona Prije nego što krenemo podešavati
donje pripone, potrebno ih je znatno popustiti. U plovidbi
privjetrinska će pripona uvijek biti opterećena. Popuštanjem
privjetrinske pripone srednji se dio jarbola savija u zavjetrinu.
Ako je zategnemo, srednji dio jarbola vraća se u privjetrinu.
Moramo tako namjestiti oputu da jarbol može držati lateralnu
stabilnost i uz naginjanje od 20-25°.
Zategnuti za jedan okret stezalicu zavjetrinske donje pripone i zatim kružiti radi provjere je li jarbol ravan. Ponavljati postupak
sve dok jarbol ne postavimo u okomicu po laterali.
Na vezu, ispravno podešene donje pripone trebale bi biti puno
popuštenije od gornjih. Dvostruke donje pripone Kada snast
ima dvostruke donje pripone, one trebaju biti međusobno
podešene na način da se savijenost jarbola ne mijenja, kao što
je objašnjeno na str. 73. Postupak je jednak onome s
jednostrukim priponama, jedino je prije okretanja i provjere
jarbola potrebno zategnuti obje zavjetrinske donje pripone.
Pramčane donje pripone moraju biti zategnutije od krmenih.
75
 Snast s više križeva Neki stručnjaci tvrde da se nakon podešavanja gornjihpripona nastavlja s donjima, a zatim se prelazi na
srednje, drugi pak da je bolje krenuti odozgo i ići redom dolje, a najčešće se s podešavanjem ide od donjih prema gornjima.
U svakom slučaju pametno razmišljanje olakšava ispravno podešavanje jarbola. Kod jedrilice na lijevoj strani slike vidljivo je
da je privjetrinska donja pripona previše popuštena i da je treba zategnuti. Kod jedrilice desno, privjetrinska donja pripona je
previše zategnuta; da se jarbol izravna, treba je popustiti. Kao što smo već naveli, potrebno je podešavati uvijek zavjetrinske
pripone i svaki put najviše za okret ili dva. Nakon toga se ide u kruženje da bi se provjerilo što se postiglo. Nemojte nikada
podešavati stezalicu u privjetrini, jer bi se vrlo lako mogao oštetiti navoj.

Kojim god da se redom pripone podešavaju, odozgo do•lje ili obratno, jednom kad to učinimo ne treba više dirati gornje
pripone, inače moramo ponoviti cijeli proces po•dešavanja snasti. Ovo vrijedi bez obzira na broj križeva.

76
Na ovim slikama je očito da je gornji dio jarbola savijen, dok je donji dio ravan. Da bi se jarbol izravnao, potrebno je
podesiti
srednje pripone (intermedije). Kod jedrilice na lijevoj strani slike gornji se dio jarbola savija u zavjetrinu.
Privjetrinska srednja pripona je previše popuštena. Treba je postepeno zategnuti da se jarbol izravna. Kod jedrilice desno,
privjetrinska srednja pripona je previše zategnuta i povlači gornji dio jarbola u vjetar. Takvo stanje može nas zavesti na
pomisao da se gornji dio jarbola savija u zavjetrinu zbog toga što su, tobože, gornje pripone popuštene.
Budući da su gornje pripone već podešene i provjerene, očito je da je problem negdje drugdje. Dakle, potrebno je
popuštati
srednju priponu na privjetrinskoj strani dok se jarbol ne izravna.
Za neke srednje pripone mjesto podešavanja nalazi se na palubi; to su takozvane kontinuirane pripone (V1 i V2). Postoji i
vrsta
koja se zateže po dijagonali od kraja donjeg do sredine gornjeg križa (D1 i D2). Nazivaju se diskontinuiranima, a točka
podešavanja im je na donjem križu (A).
77
 Kak o natrimat i jarbo l

Jedrilic e s leto m do vrha jarbol a

1 . Ručn o zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a rad i
ravnanj a j a r b o l a (64 )
2. P o d e š a v a n j e n a g i b a j a r b o l a l e t o m i z a p u t k o m (65 )
3 . Zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a d o 15 % o d m o m e n t a
kidanj a (68 )
4. Podešavanj e savijenost i jarbol a (69 )
5 . P o d e š a v a n j e g r a n i c e savijanj a j a r b o l a (71 )
6. P r o v j e r a / p o d e š a v a n j e g o r n j i h p r i p o n a u p l o v i d b i (73 )
7. B o č n o r a v n a n j e j a r b o l a u p l o v i d b i (74-77 )
Napomena : Takva s n a s t im a d o n j e p r i p o n e p r e m a
p r a m c u ili m a l o let o ( b a b y - s t a y ) .

Jedrilic e s kraći m leto m I ( s pomični m z a p u t k a m a )

1 . Okomit o r a v n a n j e j a r b o l a r u č n i m z a t e z a n j e m
gornji h pripon a (64 )
2. Podešavanj e nagib a jarbol a leto m i pomični m
zaputkam a (65 )
3 . Zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a d o 15 % o d m o m e n t a
kidanj a (68 )
4. P o d e š a v a n j e savijanj a j a r b o l a (69 )
5. Podešavanj e granic a savijanja jarbol a (71 )
6. P r o v j e r a / p o d e š a v a n j e g o r n j i h p r i p o n a u p l o v i d b i (73 )
7. B o č n o r a v n a n j e j a r b o l a u p l o v i d b i (74-77 )

Jedrilic e s kraći m leto m II ( s delt a križem , be z pomični h

zaputki )
1 . Okomit o r a v n a n j e j a r b o l a r u č n i m z a t e z a n j e m
gornji h pripon a (64 )
2. P o d e š a v a n j e n a g i b a j a r b o l a s l e t o m i z a p u t k o m (65 )
3 . Zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a d o 15 % o d m o m e n t a
kidanj a (68 )
4 . P o d e š a v a n j e savijanj a j a r b o l a (69 )
5 . P o d e š a v a n j e g r a n i c e savijanj a j a r b o l a (71 )
6. P r o v j e r a / p o d e š a v a n j e g o r n j i h p r i p o n a u p l o v i d b i (73 )
7. B o č n o r a v n a n j e j a r b o l a u p l o v i d b i (74-77 )

Brojev i n a i l u s t r a c i j i o z n a č a v a j u p o j e d i n e r a d n j e koj e
t r e b a obavit i i njiho v r e d o s l i j e d , a brojev i u z a g r a d a m a s
d e s n e s t r a n e t e k s t a u p u ć u j u na s t r a n i c e u knjizi.

78
 Nešt o o stez ali c am a

Uvijek je dobro pos t a v iti s t e z alic e s des nim nav oje m

niže. Zn at ćete u k oje m p ra v c u ih t reb a ok ret ati da b i
ste za te gn ul i ili p o pus t ili z apu t k e i pripone č im s e s j et i t e
najo bičn ije ma tic e k o ju t re b a s t is nut i na palubi.
Klinove (pe rane ) t re b a m on t irati i os igurat i os igu r ač i ma
(slika 2 3). Rasc j epk e s e ta kođe r k oris te z a blok i r a nj e
stezalica n ako n k o n ač no g po deš av anja. P otom
ih treba om ota ti iz o lir-t ra k o m ili nek im pok riv ač em . N a
taj način se one m og u ć av a z a plitanje glav nog jedra i
gen ove u klino v e i o s ig ur ač e.
Postoje i druga jed n os ta v n a s reds t v a z a blok iranje
koja se mo gu k o ris t iti u m jes t o k linov a i k ojim a je
jedno sta vnije o s lob o diti/ b lok irat i s t ez alic e
kod podešavan ja .
Obl ikovno su p r ilago đ eni s t ez alic i i onem oguć av aj u
zaplita nje jedra , u ž adi i odje ć e.

Bočno učvršćenje jarbola Po jakom vjetru na jedrilicama

s letom do vrha jarbo•la jarbol se savija niz vjetar i
smanjuje se kut između jarbola i gornje pripone, čime se
povećava njezina za•tegnutost. Nakon stanovite granice
pripona može is•kočiti iz hvatišta ili razbiti križ, a onda
slijedi lomljenje jarbola. To je glavni razlog zbog kojeg je
potrebno is•pravno zategnuti gornje pripone. Kao što
smo već naveli, kada se vrh jarbola savija niz vjetar,
zategnutost leta se smanjuje, a s pojačava•njem vjetra
zatezanje zaputke dodatno savija vrh jar•bola, što znači
da se otklon leta i trbuh genove pove•ćavaju baš u
trenutku kada je treba prazniti. Međutim, kod dijeljene
snasti, kada se glava jarbola savije u zavjetrinu, kut
između gornjih pripona i jarbo•la mijenjat će se malo.
Naprotiv, pod udarom vjetra vrh jarbola djeluje kao neka
vrsta amortizera. Kad se savije u zavjetrinu, gurne
srednji dio jarbola u privje•trinu, izravnavajući glavno
jedro i otvarajući stražnji porub.
Slika prikazuje na pojednostavljen način međusobno djelovanje gornjih pripona i vrha jarbola. U ovom slučaju gornje
pripone
su prethodno zategnute na 150 kg. Vjetar djeluje bočno na jedrima silom od 200 kg.
Bez prethodnog zatezanja privjeatrinska bi pripona dobila cijelo opterećenje, dok bi zavjetrinska bila potpuno bez
opterećenja.
No, kada se vrh jarbola bočno savija, a pripona u zavjetrini je prethodno zategnuta na silu od 150 kg, ta se pripona skraćuje
u istoj mjeri u kojoj se privjetrinska proteže. Zategnutost pripone u privjetrini će se povećavati u jednakoj mjeri u kojoj se
rasterećuje ona niz vjetar, odnos no 100 kg. Zahvaljujući prethodnom zatezanju, kretanje vrha jarbola se smanjuje za
polovicu.
Zategnutost pripone u vjetar jednaka je prethodnom zatezanju plus pola snage vjetra, dakle 150 kg + 100 kg = 250 kg.
Zategnutost zavjetrinske pripone jednaka je prethodnom zatezanju minus pola snage vjetra, dakle 150 kg -100 kg = 50 kg.
Ako snaga vjetra naraste do 300 kg (3), zategnutost pripone niz vjetar se spušta na 0 kg.
Kompletna snaga prethodnog zatezanja je iskorištena, ali vrh jarbola se pomaknuo niz vjetar za polovicu u odnosu na isti
sustav,
ali bez prethodnog zatezanja. Kada snaga vjetra dodatno naraste, npr. na 350 kg (4) pripona u privjetrini podnosi dodatno
opterećenje od 50 kg i njena zategnutost raste sa 300 na 350 kg, dok istovremeno pripona u zavjetrini ostaje prazna.
Takva situacija uzrokuje dvostruko pomicanje vrha jarbola niz vjetar u odnosu na jednak sistem prethodnog zatezanja
od barem 175 kg. Slijedom toga 175 - 350/2 = 0. Iz tih razloga veoma je važno da prethodna zategnutost gornjih pripona
bude
takva da se zategnutost pripone u zavjetrini spusti na nulu samo tada kada je snaga vjetra ekstremna.
Prethodna zategnutost djeluje kao amortizer kod vjetra promjenljive snage i povećeva nadzor nad oscilacijama vrha jarbola.
80
 lndeks Letvlca na jedru 26
Aerodinamika 5 Metaln1 prsten za kracenJe 40
Barber 32, 47,53 Nategac osnov1ce gl. Jedra 12, 13, 35, 37
Bermudska snast 64 Nenam]erno kruienJe 47,55, 56
Brae 47, 48, 57-60 Nenam]erno otpadanJe/poJanJe 55
Brzina plovila 6, 7 OdbiJBnJe VJetra od gl. )edra u genovu 15
Cunntngham 28 Osnov1ca. baza Jedra 11, 37
OIJeljena snast (frakCIJSka snast) 19, 35 . 64, 71 -72 Ostro u VJetar, astra orca. pnhvacat1 8, 9, 11
DrianJe kursa korm1lom 23-24 Otpadatl, pojati 9
Oubtna Jedra 10, 13, 16, 19, 27, 33, 38-39, 51 Peta Jarbola 70
Flok, man1e prednJe 1edro 11, 17-20, 32 Pod1gac (gtndac) 13, 20, 28, 36-37
Genaker 44-62 Pod1gac genove 13, 20. 36
Genova 11, 17-20, 32 Pod1gac gl Jedra 13, 28. 37
Glavno jedro 9, 12, 13, 22-41, 54 Podigac sptnakera 48-49, 53, 60
Gorn1e pnpone (knzne PolozaJ korm1la za otpadanJe 23, 41
pnpone/sartiJe) 64, 67-68, 72-80 PoloiaJ kormlla za pnhvacan1e
GornJI rogaiJ 11 1takvo korm1laren]e 23-24. 41
Gubljenje snage u Jedru 6. 14, 26, 33 PolozaJ trbuha (na )edru) 10, 16, 20, 27, 28, 52
Gumen1 prsten (za Jarbol) 70 Pomicne zaputke (patarac1) 19, 71
H1drodmam1ck1 otpor 22. 24 Ponv 5, 22. 24
H1drodinam1cki uzgon 5 Povratn1 VJetar 6, 30
Hvataljka (zadrzac) na tangunu 47. 60 Prav1 VJetar 69
lst1snma 22 Precka, predn1e 1edro 11 , 17-20, 32
lzbac1vac (diO tanguna) 47 PrednJI porub 11, 14, 20
Jarbolni kriz 16, 35, 69, 72, 79 Predn11 porub glavnog Jedra 11
Jedrenina 36. 46 PrednJi rogal1 1edra 11 , 61
Jedren1e u krmu/s VJetrom Preklapan1e genove 1gl. Jedra,
po krm1 8, 9, 32-33, 41, 53, 56 ukanal" medu njlma 15, 16,35
Khzac skote 13, 17-18, 29, 32, 34 Prethodno saVIJanJe Jarbola 69
Klobucnica, podigac/gmdac tanguna 47, 54 Pnpona (sartiJB) 64, 67-68. 72- 80
Kolo kormlla 34 Pnteg tanguna 47, 49, 57
Komponenta zanosen]a 5, 6, 22 24 Priv1dn1 V)etar 6·9
Konop za natezanJe osnov1ce gl 1edra na Pnvjetnnskl rogaiJ 47
strainJem porubu 28 Profil 1edra 10, 11 17, 26, 29, 33
Kormllom ISpraviJall kurs 56 Protok stru1e zraka 12m. genove ' gl. Jedra 30
KracenJe Jedra 40 RasC)epka 73, 79
KnviJenJe ]arbola 65, 78 Ravno u krmu 9, 53, 56
Kruz1t1 9, 47, 57-59 RazdvaJanJe struJe zraka pnje
Kut u VJetar 6-9 dolaska na jedro 6. 18, 26
Lateralni otpor, otpor zanosenJu 22 24 Razmak. opustenost leta 19, 66, 68, 71, 72
Leto 12, 19, 65-66, 71 , 72, 78 Rogal! 11, 47

83
 Rudo kormila 34
Savl]enost jarbola 27, 37, 69-72, 78
Sigurnosni prsten 73, 79
Sk1dan1e jedra 60,61
Smjerov1 Jedrenja 8-9
Snast 63-81
Snast s letom do vrha Jarbola 19, 35, 64-80
Spinaker 45-62
Stab1htet u ]edren]u ravno n1z vjetar 53
Stabilnost 22
Strain11 porub (ventam) 11, 17, 25, 26, 30-31, 33
Skota 12-13, 18, 29, 35,48-51
Skota gl. jedra 12-13,29
Skot1ca (skotma) genove 13, 18,35
Skot1ca spmakera 47-55, 57-60
Tangun 9, 47-62
Teiiste jedriiJa 22-24
Trbuh na Jedru 10, 16, 20, 27, 28, 52
Ucvrscivan]e jarbola 70
Upadni kut v]etra 10
Valjanje plovila 55, 56
Vang (pnteg deblenjaka/buma) 12, 13, 25, 33
Vmc, motovllo 12, 48
Vodilica skate 13, 17-18,32,34, 47
Vrh Jedra 11
Za driac deblenjaka 47, 55
Zaputka (krmeni straj) 12, 13, 19, 35, 41 , 66
Zateg strain]eg poruba (ma]ola) 31
Zavjetnna 5, 22, 47

84