El Mansur (Al MANZOR)

Endülüs Emevi halifelerinden II. Hişam döneminde vezirlik (hacip) makamını işgal
eden hacip El Mansur’un (d.938 Turtuş - ö.1002 Medinetüssalim) tam adı Muhammed Bin Ebu
Amir El-Mansur’dur. Ailesi ilk fetihlerle ile birlikte Endülüs’e gelip yerleşmiş Yemen asıllı
Araplardandır. Aileden birçok din ve devlet adamı çıkmıştır ve dedesi ve babasının çeşitli devlet
makamlarında bulunması hasebiyle El-Mansur’un devlet göreviyle tanışması zor olmamıştır.
Medrese eğitiminden sonra Kurtuba şehrinde kadı kâtibi ve Reyye şehrinde kadı olarak görevde
bulunmuştur.1
Gerek aileden gelen şöhret gerekse şahsi kabiliyetleri neticesinde 957 yılında II. Hakem
döneminde Emevi sarayına girmeyi başarmıştır. Saraydaki görevi II. Hakemin oğlu
Abdurrahman’ın mallarını yönetmek olan El-Mansur kısa sürede Halife’nin Subh isimli
İspanyol eşile tanışıp sayesinde darphaneye baş olmayı başlamıştır. Bu ilişki onu hazinenin
teftişine makamına yükseltmiştir fakat gerek Subhla olan ilişkisi gerekse terfileri nedeniyle
kıskançlıkla karşı karşıya kalıp çeşitli iddialarla dava edilmiş fakat bu sıkıntılı durumdan
kurtulmasını bilmiştir. Söz konusu dedikodu ve iddialar sebebiyle saraydan uzaklaştırılıp
İşbiliyye ve Sebte kadılıklarına tayin edilmiştir. 972 yılında Kurtuba’nın asayişinden mes’ul
tutularak Sahibü’ş Şürtati’l Vusta vazifesine getirilmiştir.2
Bu sırada Mağripte Galib b. Adurrahman hakkında ki şikayetler üzerine orduyu teftiş
için görevlendirildi. Görev sırasında komutan Galib ve diğer komutan ve askerler ile dostluk
kurup onlarla rabıtasını güçlendirdi. Bulunan ordu komutanı 976 yılında halife II. Hakem vefat
edince sarayda görevlisi Saklebilerin ile halife tayin meselesinde başvezir Cafer El-Mushafi’nin
yanında yer alıp çocuk yaştaki II. Hişamı tahta geçirmekte önemli rol oynamıştır.
Yeni halifenin küçük olmasından ötürü doğan boşluğu vezir Mushafi ile birlikte
doldurup yönetimi ele geçirmişlerdir. Başvezir Mushafi’nin çekingen karakterine karşı El-
Mansur kıvrak zekâya ve insanlarla iyi iletişim kurabilme kabiliyetine sahipdi. Burada Subh
yeni halife çocuk II. Hişam’ın annesi olduğunu belirtmekte fayda bulunmaktadır. Bu sayede
vezir oldu. Aynı yıllar da Leon kontluğunun Müslüman topraklarına saldırıları üzerine başvezir
Mushafi sefer düzenlemem kararı alıp komutanlığına El-Mansur’u getirmiştir.3
El-Mansur daha önce çeşitli şehirlerde katiplik kadılık ve sarayda idari makamları işgal
ve idare etmesine rağmen askeri bir vazifede bulunmamıştır. Fakat bu tecrübesizliğine rağmen
ordusu ile savaştan galip çıkmayı başarabilmiştir. Sonrasında askerlere gösterdiği cömertlik ve
alaka sayesinde sevilip devlet yönetimindeki etkisini artırmıştır. Leon zaferinden aldığı güvenle
birlikte teker teker önemli Saklebi yöneticileri bertaraf edip kalanları kendisine bağlamayı
bilmiştir.4 El-Mansur 977 yılında Kastilya kontluğunun önemli şehirleri tedirgin eden akınları
sebebiyle tekrar sefere çıkmıştır. Leon zaferinde olduğu gibi Kastilya’dan da zafer ve ganimet
ile dönmesi şöhreti ve gücünü artırırken başveziri tedirgin etmiştir. Mansur ordu komutanı
Galib ve başvezir Mushafi arasında cereyan eden şahsi temelli ve iktidar hedefli mücadelede
Galib’i tutmanın yanı sıra onun kızı ile evlenerek şahsi muhabbetini güçlendirmiştir.5
Üst üste aldığı askeri galibiyetler onun halife II. Hişam tarafından Zü’l Vezireteyn
makamı ile taltif edilmesini sağlamıştır. Mansur kendisine muhalif davranan başvezir
Mushafi’yi makamı ve şahsi rabıtlarına dayanarak malını müsadere ederek ortadan kaldırmıştır,
bu tür emirleri şahsına muhalif kişileri de yok etmesi ona şairler tarafından kurnaz tilki lakabını
getirmiştir. Zikredilen tasviyeler neticesinde rakipsiz kalan Mansur hızlıca orduyu yeni bir

1
Mehmet Özdemir, “Mansu, İbn Ebû Âmir”, DİA, c.28, s.6-8
2
Mehmet Özdemir, “Mansu, İbn Ebû Âmir”, DİA, c.28, s.6-8
3
Ed: Hakkı Dursun Yıldır, Doğuştan Günümüze İslam Tarihi, İstanbul, Çağ Yayınları, 1988, c.4, s.340
4
Mehmet Özdemir, “Mansu, İbn Ebû Âmir”, DİA, c.28, s.6-8
5
Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanlarının Siyasi Tarihi, Ankara, TDV Yayınları, 2017, s.147
nizama tabii tutup başta şahsına bağlı Saklebiler ve Berberileri öne çıkarıp kabile esasına göre
yerleşmiş Suriyeli ve çeşitli kabilelerden Arap askerleri geri plana almıştır.6
Aynı şekilde kuzeyli Hristiyanlardan da orduya asker almış ve askeri ikta sisteminin
yanında maaş sistemini getirerek orduyu tamamen kendisine bağımlı hale getirmiştir. Diğer
yandan Mansur, halife Hişam’ın devlet işlerine karışmasını önlemek adına onu
Medinettüzehra’da yaşamaya mecbur etmiştir.
Mansur devlet yönetimine el koyduktan sonra bunu fiiliyatta çeşitli vesilelerle
uygulamıştır. Bütün bu tasviye ve tasarruflar şahsına karşı başta destek gördüğü Subh ve
komutan Galib ve Ümeyye oğulları nezdinde olmak üzere büyük bir muhalif cephe oluşmasına
neden olmuştur. Hatta muhalifler II.Hişam’ı saray darbesile indirip ondan kurtulmaya
çalışmışlar, fakat Mansur buna imkan vermemiştir. Birçok tanınmış kişinin şahsında bulunduğu
muhalifler bu sefer hakkında “felsefi sapıklık” içerisinde olduğunu yaymaları üzerine Mansur
saray kütüphanesini bir kısmını yaktırarak iddiaların üstesinden gelmesini bilmiştir. Söz konusu
muhalif tarafa güvenen komutan ve kayınpederi Galibin 981 yılındaki kıyamını bastırarak onu
da eski vezir Mushafi gibi sindirmiştir. Diğer yandan halifeyi Medinetüzzehra’da ikame etmeye
mecbur tutmakla birlikte devlet işlerini idare etmek için Medinetüzzahire adında bir şehir
kurmuştur. Vilayetlere gönderdiği emirlerle durumu onlara bildirerek devleti buradan idare
etmeye başlamıştır.
981 yılında çıktığın Leon seferinden de galip olarak dönemsi ile El Mansur Billah sıfatı
anılmaya başlanmıştır. Adına para bastırma ve hutbede halife ile birlikte zikrettirme gibi
hususlardan sonra bizzat halifeliğini ilan etme fikrinden önde gelen çeşitli şahısların tavsiyesi
üzerine vazgeçmiştir.
Mansur’un devlet işleri ile ilgili hususlarda bu tür önemli ve kabiliyetli kişileri
görevlendirip tavsiyelerini dinlemesi şahsi kabiliyet ve tecrübesinin yanında önemli
etkenlerdendir. Gerçekleştirdiği yaklaşık elli sefer, Hıristiyan kontlukları üzerinedir ve hep
muzaffer olarak galibiyetle çıkmıştır. Hatta onların iç işlerine müdahil olup tahakkümü ve
tasallutu altında tutmuştur. Bu politikası neticesinde söz konusu kontluklar III. Abdurrahman
ve II. Hakem dönemlerinde olduğu gibi Endülüs’ün hakimiyetini tanımışlar ve genişleme fırsatı
bulamamışlardır. Müslüman toplum da istikrar ve emniyet içinde olmuştur. Kurtuba Ulu
Camiinin genişletilmesi gibi mimari hususlar onun döneminde yapılmıştır. Ölümü dahi bir sefer
dönüşü, 1002 yılında Medinetüssalim’de olan Mansur: 996 yılında oğlu Abdülmelik’e Hacip
makamını bırakmış idi. Kalem ehlini ihmal etmeyen Mansur seferlerden vakit buldukça onlara
eşlik ederdi.7
Endülüs tarihi içerisinde nevi şahsına münhasır bir kişilik ve yere sahip olan El-Mansur,
hayatını devlet görevleri ve başarıları ile geçirmiştir. Hakimiyet yılları Mansur dönemi olarak
anılmaktadır. Hıristiyanlar tarafından Al Manzor8 diye adlandırılmış olup ismi Günümüzde
İspanyollar tarafından Madrit yakınlarında bir dağ zirvesine verilmiştir.9 Ayrıca İspanyol
ressam Francisco de Zurbarán tarafından portesi yapılmıştır.10 Bununla birlikte Calatanazor’da
büstü bulunmaktadır.11 Son olarak İtalyan Laura Bariani ve İspanyol Ana Echevarría Arsuaga
tarafından adına çalışma yapılıp kitap yayınlanmıştır.12

6
Mehmet Özdemir, Endülüs, İstanbul, İSAM, 2017, s.85-86
7
Mehmet Özdemir, “Mansu, İbn Ebû Âmir”, DİA, c.28, s.6-8
8
E. Levi Provençal, “Al Mansur, İbn Abi Amir”, MEB İA, c.7, s.302
9
https://www.google.com.tr/maps/place/Pico+Almanzor
10
http://www.artnet.com/artists/francisco-de-zurbar%C3%A1n/portrait-of-king-almanzor-in-a-red-tunic-and-
fur-sxeQI-86kfltv0D_31VaAg2
11
https://www.dreamstime.com/stock-photo-statue-almanzor-bust-muslim-leader-calatanazor-spain
12
https://www.amazon.co.uk/Almanzor-califa-Ana-Echevarr%C3%ADa-Arsuaga/dp/8477374643
 Kaynakça:

1. E. Levi Provençal, “Al Mansur, İbn Abi Amir”, MEB İA, c.7
2. Mehmet Özdemir, “Mansu, İbn Ebû Âmir”, DİA, c.28
3. Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanlarının Siyasi Tarihi, Ankara, TDV Yayınları, 2017
4. Mehmet Özdemir, Endülüs, İstanbul, İSAM, 2017
5. Ed: Hakkı Dursun Yıldır, Doğuştan Günümüze İslam Tarihi, İstanbul, Çağ Yayınları, 1988,
c.4
6. https://www.google.com.tr/maps/place/Pico+Almanzor
7. http://www.artnet.com/artists/francisco-de-zurbar%C3%A1n/portrait-of-king-
almanzor-in-a-red-tunic-and-fur-sxeQI-86kfltv0D_31VaAg2
8. https://www.dreamstime.com/stock-photo-statue-almanzor-bust-muslim-leader-
calatanazor-spain
9. https://www.amazon.co.uk/Almanzor-califa-Ana-Echevarr%C3%ADa-
Arsuaga/dp/8477374643