TV Teknoloji Rapor 93 PDF

leri Televizyon Teknolojileri ve Türkiye 1993 2
Dikkat
leri Televizyon Teknolojilerinde gözlenen 1993 Yl Gelimeleri ile o tarihte geçerli olan
gelecee yönelik beklentilere ait 31/1/1994 tarihli bu dönem raporum, TÜBTAK tarafndan
baslarak, ayn dönemde hazrlanm bulunan ulusal veri tabannda adlar yer alan kii ve
kurumlara 1994 ilkbaharnda datlmtr. lk datmda ad yer almayan kiilerden gelen
talepleri karlamak üzere 2. bask gerekmi, fakat 1994 yl mali krizi nedeniyle, fotokopi ve
posta giderleri karlanamad için ikinci bir datm yaplamamtr. Bu raporun yazld
tarihten beri geçen uzun süre zarfnda, raporda gelecek zamanda yazlm birçok beklenti
bugün itibaryle geçmi zamanda olaylar haline gelmitir. Buna ramen, son birkaç yldr bu
raporun kopyalarna olan ilgi sürmekte olduundan, gelen talepler üzerine, ubat 1999'da
rapor sadece yeniden formatlanarak Adobe Acrobat pdf formatna aktarlm ve bu kopyas
TÜ Elektrik-Elektronik Fakültesi, Elektronik ve Haberleme Bölümü sunucu bilgisayar web
alanna (http://www.ehb.itu.edu.tr/~eepazarc/TV_Teknoloji_Rapor_93.pdf) yerletirilmitir.
Formatlama srasnda indeks ve içindekiler bölümlerinde belirtilen sayfa numaralar +1 sayfa
deimi olabilir.
20 ubat 1999
Melih PAZARCI
e-posta: eepazarc@ieee.org
web sitesi: http://www.ehb.itu.edu.tr/~eepazarc/
Doç. Dr. Melih PAZARCI

İleri Televizyon Teknolojileri ve Türkiye 1993 i
ÖNSÖZ
Bu rapor, İleri Televizyon Teknolojileri ile ilgisi olan kişilere konunun kapsamını, önemini,
yakın geçmişini, en son gelişmeleri ve gelecekten beklentileri, ülkemize özel durumu, vb. noktaları
olabildiğince derli toplu bir şekilde anlatma gayreti içinde, İleri Televizyon Teknolojileri Koordinatörü
olarak hazırladığım 1993 yılı dönem raporudur. Rapor, 1993 yılı sonuna kadar olan önemli gelişmeleri
içermektedir. Konunun genişliği nedeni ile, tek bir rapor ile böyle bir konuyu derinlemesine kapsamak
mümkün değildir. Fakat, biraz önemi olan her noktayı okuyucunun dikkatine sunmak amacıyla
yüzeysel bile olsa değinmeye çalışmış bulunuyorum. Bu rapor, konuya yeni giren okuyucu için bir
başlangıç noktası, konunun zaten içinde olan okuyucu için ise yazılı bir özet olacaktır. Rapor içinde
yer alan her bilginin herkesi ilgilendirmeyeceği açıktır. Bununla beraber, ülkemizde konu ile ilgili bir
veri tabanı ve ilgi kesit verileri olmadığından, farklı çevreler için dar kapsamlı, daha kısa ve etkili
olabilecek kısa raporlar yerine, herkese yönelik tek ve geniş bir rapor hazırlamayı şimdilik daha uygun
görmüş bulunuyorum. Raporun hedeflediği esas kitle, tüketici elektroniği sektörü başta olmak üzere
elektronik sektörü firmaları, sektörde parlak bir gelecek gördüğü için girmeye hazırlanan yeni firmalar,
PTT, TRT, ve konu ile ilgili plan ve düzenlemelere yetkili devlet kuruluşlarıdır. Rapor bu kitleye ek
olarak ilgi gösteren veya ilgisi beklenen üniversitelere, derneklere ve diğer kuruluşlara da
gönderilecektir.
İleri Televizyon Teknolojilerinde yaşanmakta olan hızlı gelişmeler nedeniyle, bu raporun 1994
yılı ortalarından sonra elden geçirilip güncelleştirilmesi gerekecektir. 1995 Ocak ayında yeni bir rapor
hazırlanacaktır. Ayrıca, oluşturmaya çalıştığım veri tabanına kayıtlı kişilere sadece son gelişmeleri
içeren bir ek raporu 1994 ortalarında hazırlamayı planlamaktayım. Acil gelişmeler olduğu takdirde,
herhangibir takvime bağlı kalmaksızın en kısa sürede kısa bir rapor ile durumu sizlere bildirmeye
çalışacağım.
Rapor içinde yer alan kısaltmaların yazı içinde ilk geçişlerinde uzun halleri verilmiş olmakla
beraber, rapor sonunda hepsinin yer aldığı bir Kısaltmalar Tablosu verilmiştir. Yine rapor sonunda,
bir indeks de yer almaktadır. Kaynaklarda yer alan numaralı referanslar yazı içinde atıf yapılmış
olanlardır. Numarasız olanlar ise, belli bir kısmına atıf yapılmamış fakat rapora yardımcı olan ve/veya
takip etmekte olduğum diğer bazı yayınları ve kongreleri göstermektedir.
Bu rapor, bir yayın tarama raporu değildir. Bu rapor, konuya 1981 yılında ilk girişimden
günümüze kadar yapmış olduğum çeşitli araştırmalar ve çalışmalar, aldığım görevler, katıldığım
kongre/seminer/toplantı/resmi geziler, konu ile ilgili çeşitli yetkililer ile yapmış olduğum
konuşmalardan kaynaklanan bir birikime dayanmaktadır. Kanımca, konunun özellikle 21. yüzyıl için
stratejik önemi vardır.
Bu raporun içinde yer alan bazı yorumlar ve sonunda yer alan düşünceler ve görüşler tamamen
bana ait olup, İTÜ, İTÜ Elektrik-Elektronik Fakültesi veya TBTAK'a ait resmi görüşler değildir.
Bu rapor içinde yer alan konular ile ilgili ek bilgiler ve bazı kaynaklar için çekinmeden beni
arayabilirsiniz. Fakat, bu görevi (bu raporun bilgisayarda yazılması ve basılması dahil) hiçbir
yardımcım olmadan ve İTÜ'deki akademik ve diğer görevlerime ek olarak yürütmem nedeni ile

İleri Televizyon Teknolojileri ve Türkiye 1993 ii
sekreterlik hizmetleri gerektiren taleplerde bulunmamanızı rica ederim.

Eğer bu rapor size ulaştığında, İleri Televizyon Teknolojileri Veri Tabanı bilgi formunu hala
doldurmamış bulunuyorsanız ve konu sizi profesyonel seviyede ilgilendiriyorsa, lütfen ekli formu
doldurarak belirtilen adres veya faksa gönderiniz. Boş veri tabanı formları, gerekirse 0212-285-3679
faks veya Dr. Melih PAZARCI, İTÜ-EEF Ayazağa 80626 İstanbul adresinden istenebilir.
Rapordaki bilgilerin, kaynak gösterilerek kullanılmasında hiçbir sakınca yoktur. Rapor olduğu
hali ile tamamen ve hiçbir değişiklik yapılmaksızın istendiği kadar çoğaltılabilir ve kopya edilebilir.
Bu raporun içinde yer alan bilgilerin kısmen veya tamamen satışı, veya içeriğinin herhangibir şekilde
değiştirilmesi yasaktır.
Bu raporun hazırlanmasında, TBTAK tarafından iki yıl boyunca bana verilmekte olan destek
çerçevesinde yaptığım teknik geziler ve edindiğim dokümanlar çok önemli yer tutmaktadır. Bu ve
konuya verdikleri önem nedeniyle eski TBTAK Başkanı Prof. Kemal Gürüz, ve şimdiki Başkan Prof.
Tosun Terzioğlu'na teşekkür ederim.
Doç. Dr. Melih PAZARCI, 31 Ocak 1994, İstanbul.

leri Televizyon Teknolojileri ve Türkiye 1993 iii
ÇNDEKLER
GR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Tarih, Genel Durum ve Ön Bilgiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Yeni Yayn Hizmetlerinin Balamasna Yönelik Bilgiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
DONANIMDA GELMELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Kameralar: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Ekranlar: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Video Kayt: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
SAYISAL SIKITIRMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Genel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Saysal Sktrma Teknikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
MPEG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
SAYISAL TRANSMSYON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Genel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
OFDM/COFDM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Tek Frekans Alar (SFN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Saysal Sktrma ve Uydu Yayncl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Saysal Ses Yayn (DAB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
ABD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
AVRUPA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
EU95: Avrupa HDTV Projesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Dier Projeler ve Haberler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Özel Sorunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
JAPONYA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
KORE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
ÇN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
GÖRSEL TEKNOLOJDE BASKIN ELMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
GELECEKTEN BEKLENTLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
TÜRKYE ve LER TELEVZYON TEKNOLOJLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Türkiye ve Informasyon Teknolojileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
leri Televizyon Teknolojileri ve HDTV Konusuna Ülke Olarak Yaklammz . . . . . . . . . . . . . . 33
Yaplmas Gerekenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
a- Genel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
b- leri Televizyon Teknolojilerine Özel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
NOTLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
I- Geni Ekran Tüketici Eilimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
II- ABD-ATV Yarnda, Büyük ttifak Öncesi HDTV Sistemi Adaylar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
III- EU-95 Proje Organizasyonu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
IV- Mac Directive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
V- leri Televizyon Teknolojileri Üzerine Avrupa'da Yürütülmekte Olan Baz Projeler . . . . . . . . 39
KAYNAKLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
INDEKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
KISALTMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

LER TELEVZYON TEKNOLOJLER

ve
TÜRKYE - 1993

leri Televizyon Teknolojileri Koordinatörü
GR
Tarih, Genel Durum ve Ön Bilgiler
leri televizyon teknolojilerinin gündeme girmesi HDTV ile balar. HDTV, yani yüksek
çözünürlüklü veya yüksek ayrma duyarlkl televizyon diyebileceimiz kavram, ilk defa 1970'lerde
ortaya çkm, 1980-90 arasnda önemli gelimeler göstermi ve son be yldr günlük yaammzda sk
sk sözü edilir olmutur. Basn ve yayn organlarnda artan bir oranda yer alan bu kavramn neleri
içerdii ve neler getirecei ülkemizde hala netlik kazanmamtr.
1970'li yllardan itibaren üzerine oldukça bol miktarda yayn yaplan HDTV'nin tek ve kesin
bir tanm yoktur. Halen, dünyada sadece Japonya'da resmen bir HDTV yayn uygulamas var olup,
Avrupa'da uygulamaya hazr fakat belki de hiçbir zaman uygulanamayacak bir HDTV sistemi
belirlenmitir. Amerika'da ise Japon standard HDTV prodüksiyon format olarak benimsenmi fakat
datm konusunda henüz bir sonuca varlmamtr. Durum, tek bir dünya HDTV standardnn
olamayaca, ve büyük olaslkla klasik sistemlerde de olduu gibi birden fazla ve farkl HDTV sistemi
olaca dorultusundadr. Fakat, son yllarda saysal teknolojide salanan gelimeler, dünyamz entegre
bir bilgi ortamna götürmekte, ve deiik nitelik, format ve seviyelerdeki çeitli iaretler arasndaki
farkllklar, saysal paket yaplar nedeniyle gittikçe önemsizlemektedir. Artk, bir televizyon
formatndaki satr adedi veya resim frekansnn farkl olmas, konvansiyonel sistemlerdeki gibi duvarlar
oluturmamaktadr. Geçtiimiz yllarda bir sorun olarak görülen, farkl HDTV sistemleri için üretilmi
programlarn datm ve deiimini bir ölçüde engelleyecei düünülen standart dönüümü (standards
conversion) problemi1, gelien saysal teknoloji ve iaret ileme algoritmalar ile artk bir sorun
olmaktan çkm saylabilir. Bunlarn sonucunda, çeitli ülkelerin farkl yayn standartlar benimsemi
olmalarndan dolay karlatklar program al-veri sorunlar artk olmayacak, ve dolaysyla, bir
ülkenin belli bir yayn standardn tercih unsurlar arasnda standart dönüümü sorunu önemli bir yer
tutmayacaktr. Saysal yöntemlerin sunduu en büyük avantajlardan biri, sistemlerde iletim, gösterim,
ve çözünürlük kavramlarn birbirlerinden ayrm olmasdr. Dolaysyla, saysal görsel sistemlerde,
görüntünün kaynak çözünürlüü, transmisyon kanalndaki format, ve ekrandaki tarama format
birbirlerinden çok farkl olabilmektedir. Konvansiyonel yöntemlerde, bu üç kavram birbirlerine
1
Bu problem PAL, NTSC gibi klasik sistemler için de esas olarak aynen geçerli olmakla beraber, onlar için sorun yllar
önce çözülmütür. Gelien teknoloji ile klasik sistemler için dönütürücü maliyetleri çok dümü ve küçük iletmelerin
alabilecei düzeye inmitir ($9000 ve yukars). HDTV sistemleri arasnda dönüüm çok daha zor bir problemdir.

dorudan bal ve e parametrelidirler2.

Bu noktada, artk HDTV'ye konvansiyonel sistemlerin sadece daha gelimii ve yeni baka bir
sistem olarak bakmak yanltr. Zaten günümüzde HDTV'den deil, daha geni anlamda ileri televizyon
teknolojilerinden konuulmakta olduunu görmekteyiz. Artk HDTV, saysal transmisyon, sktrlm
konvansiyonel sistemler, multimedya, UDTV vb. kavramlarn yer ald ileri televizyon teknolojileri
kümesindeki kavramlardan biridir. HDTV kavramna baz çevreler gelecein audiovisual ortam olarak
bakmakla beraber, HDTV için geçtiimiz yllarda yaplm baz tanmlarn varl, bu yeni ve çok geni
anlam ile çelikilere yol açmaktadr. leri televizyon teknolojileri içinde yer alan HDTV snf sistemler
için nitelikler kesin ve belirli deildir. Bu belirsizliklere ramen, baz parametrelerin tüm çalmalarda
ve mevcut proto-sistemlerde ortak olduunu görebilmekteyiz. Temel ortak faktörler, HDTV'de
çözünürlüün yatay ve dikey boyutlarda ikier defa arttrlmas, görüntü veya bak oran (aspect ratio)
dediimiz resmin en:boy orannn mevcut 4:3 deerinden 16:9 oranna çkarlmas, ve ses kalitesinin
yüksek kalite stereo (Hi-Fi Stereo) seviyesine eritirilebilmesidir. Çözünürlük art ile amaç, TV
seyircilerinin ev, iyeri vb. seyir bölgelerindeki mevcut klasik TV ve seyir pozisyonlarn koruyup, eski
alclarn, yatay ve dikey boyutlarda ikier kat daha büyük ekranl bir HDTV alc ile deitirip, ayn
bak noktasndan, ve eski birim açsal çözünürlükte seyredebilmelerine imkan vermektir. Böylece,
seyircide sinemadaki gibi bir izleme etkisi salanacaktr.
HDTV için belirtilen bu faktörlere ek olarak, mevcut klasik sistemlerdeki gerek tarama, ve
gerekse kodlamadan oluan sorunlarn giderilmeleri gibi ilk etapta salanmasna çallan faktörler,
arttrlm veya gelitirilmi çözünürlüklü (IDTV, EDTV) sistemler diyebileceimiz geçi dönemi
sistemleri snfnn esas unsurlardr.
leri televizyon teknolojilerinin ilk kavram olan HDTV, bugün itibaryla tüketici elektronii
tarihindeki en kompleks kavram, ve belki de en büyük projedir diyebiliriz. HDTV olay, sadece bir
tüketici sistemi olmaktan öte, gerek yan sanayide yol açmakta olduu geliim, ve gerekse yüksek adet
üretimden kaynaklanacak olumlu maliyet faktörleri düünüldüünde, tüm elektronik sanayi, ve ülke
ekonomilerini etkileyebilecek düzeyde olacaktr. Ekonomik boyutlar nedeniyle, birçok ülke, ekonomik
gelecekleri için HDTV konusunda gelecek yllarda bireyler yapmalar gerektiinin farknda olarak en
azndan alt yap oluumlarn tamamlamaya çalmaktadrlar.
leri televizyon teknolojilerinin deerlendirmesinde, içinde bulunduumuz bilgi toplumu olma
yolundaki geliim sürecinin tüm faktörlerini de göz önüne almal, ve bu teknolojilerin sadece yeni
televizyon sistemleri olmaktan öte informasyon teknolojilerinin görsel baca olduunu unutmamalyz.
leri televizyon teknolojileri olgusu sadece, tüketici cihazlar tasarm ve üretimi ile snrl
deildir. Tüm sistem, tüketici ve profesyonel cihazlar üretimi ve pazarlamas, program/yazlm yapm
(yani, software, prodüksiyon, stüdyolar), ve datm/iletiim/depolama gibi üç ana ksm altnda
toplanabilir. Birinci ksm, cihazlar üreten sanayi sektörü, ikinci ksm, TRT gibi yayn kurulular ve
bamsz prodüksiyon ve yazlm firmalar, üçüncü ksm ise PTT gibi telekom hizmet ve uydu/kablo
yayn kurulular tarafndan yürütülecektir. Bütün bunlarn yannda, bu üç ksmda faaliyet gösteren
firmalarn cihaz, parça ve dier yazlm gereksinimlerini salayacak dev bir yan sanayi olaca da
açktr.
leri televizyon teknolojileri, teknolojik boyutlar itibaryla, askeri elektronik sektörünü de uzun
vadede dolayl olarak etkileyecektir. leri sistemlerin ekonomik ekilde ve arzulanan teknik kalitede
2
Bir sisteme ait balca parametreler: piksel yaplar (satr adedi ve satrda piksel adedi), hzlar (resim/yar resim
hzlar), geçmeli/geçmesiz yap, kalorimetri (iletim için geçerli deil), transfer fonksiyonlar (yatay, dikey ve zaman
boyutlar için; düzlemsel ve uzaysal).

devreye girebilmesi elektronik sanayinde önemli admlar atlmasn gerektirmektedir. Örnek olarak,
büyük tüplerin gereken kalitede ve ucuz üretilebilmesi, uzun vadede düz panel ekranlarn yaplabilmesi,
VLSI devrelerin üretim veriminin arttrlmas, maliyetlerinin daha da azaltlmas, daha gelimi iaret
ileme algoritmalar ve bunlar uygulayabilecek yüksek ilem güçlü çok hzl ilemcilerin tasarm ve
üretimi saylabilir.
HDTV'nin, kesin bir tarih ile belirlenememekle beraber önümüzdeki on yl içinde tüketici
piyasasna arz olunaca kesindir. Japonya, Avrupa, ve geç balam olmakla beraber ABD, bu konuda
büyük aratrma ve gelitirme projeleri yürütmektedir. Bugüne kadar bu 3 odak grup tarafndan HDTV
aratrma ve gelitirmesi için $5,000,000,000 üzerinde harcanmtr. Durum ve gelimeler, üç tarafça
yürütülen faaliyetler, ve taraflarn ekonomik felsefeleri sonucunda büyük olaslkla üç veya daha fazla
farkl dünya sistemi3 ortaya çkacan göstermektedir. Japonya devrimsel, tüketici çkarlar 2. planda
tutulan, merkezden koordine ve düzenli, analog bir yaklam içindedir. Avrupa, evrimsel, tüketici
çkarlar 2. planda tutulan, sanayi güdümlü fakat ülkelerin devletçi yaps nedeniyle biraz kaotik, analog
uydu yayn amaçlayan bir yaklam göstermektedir. ABD ise, tüketici çkarlar üzerine kurulu, ticari
görülü, çkar birliine dayanan bir fiili birlik yapsnda, devletin sadece ilk koordinasyon seviyesinde
ilgilendii, saysal yer yayn amaçlayan bir yaklam içindedir. Bu 3 taraf içinde, tüketici elektronik
sanayi çok zayf olan ABD'de, devlet, sistemin ülke çkarlarna uygun ekilde belirlenmesinden baka
konunun dier yanlaryla ilgilenmemektedir. Daha sonra üretimi gerekecek her tür ATV (Advanced
Television) ile ilgili tüketici donanmnn arlkl olarak Japonlar tarafndan yaplacan batan
varsaymaktadr. Buna karn, Japonya'da toplumda her seviyede dalm bir milli korumaclk etkin
iken, Avrupa'da devletçe tepeden zorlanmakta olan merkezi bir korumaclk etkindir.
Konvansiyonel sistemlerin sktrlm, ve mevcut kanal ve ortamlar üzerinden çoullanm
saysal transmisyonu birçok ülkede uygulanmaya balam veya balamak üzeredir. 1992-93 yllarnda
saysal teknolojilerde salanan gelimeler entegre iletiim hizmetlerine bizi hzla yaklatrmaktadr.
Halen, geçen her 3 ylda donanm fiyat/performans indeksi 10 defa iyilemektedir. Teknik çevrelerde,
en yüksek teknoloji deiim hzna 1995 civarnda ulalmas beklenmektedir. Uydu yaynlarnda ülke
snrlarnn elektromanyetik dalgalarca tannmamasnn getirdii snr ötesi yaynclk kavram, saysal
çoullanm yayn uygulamalar ile çok yeni bir boyut kazanmak üzeredir.
Entegre iletiim hizmetleri kavram ile birlikte gündeme gelen dier bir alt unsur
multimedyadr. Multimedya, elence (home-entertainment)/iletiim/bilgi al-verii sektörleri için yakn
gelecein çok önemli bir kavram olarak görülmektedir. Saysal TV alclar ile, bilgisayarlar ve klasik
anlamda televizyonlar arasndaki farklar ortadan kalkmaktadr. Yakn gelecein akll televizyon
cihazlar görüntü, ses, grafik ve yaz uygulamalarnn kaynamasna yol açacaktr. Etkileimli
(interactive) televizyonlarn yayn-i-eitim-ev uygulamalar pazar hacmnn bilgisayar ve tüketici
elektronii firmalar için 2000 ylna kadar $200,000,000,000 olmas beklenmektedir.
Yeni Yayn Hizmetlerinin Balamasna Yönelik Bilgiler
Günümüze kadarki HDTV stratejisi ile, HDTV, tüketici için yeni ve farkl bir hizmet
getirmemekte gözükmektedir; sadece daha iyi resim ve ses vadetmektedir ve dolaysyla yaync için
de ek bir getiri potansiyeli yoktur. Çeitli firmalarn yaptklar aratrma ve anket sonuçlarndan,
HDTV'nin en önemli uygulamasnn eitim, tp ve sosyal hizmetlerde olaca anlalmaktadr.
3
Halen dünyada 11 belirli ve birbirleri ile uyumsuz konvansiyonel analog TV sistemi bulunmaktadr.

IBM tarafndan yaplan aratrmalara göre, alglanan bir bilginin hatrlanma oran, alglama:
-sadece görsel ise, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . %20
-görsel + iitsel ise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . %40
-görsel + iitsel ve uygulamal ise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . %75
olmaktadr. Bu nedenle, etkili bir eitim için görsel, iitsel ve uygulama faktörlerinin hepsinden
yararlanmak çok önemlidir. Oranlardan görülebilecei üzere, örencinin pasif izlemeden (%40) aktif
izlemeye geçii (örnein klasik eitimde laboratuvar deneyleri ve tasarm projeleri gibi), örenme
etkinliini yaklak 2 defa arttrmaktadr. Bilgisayar platformunda interaktif eitim programlar ile,
örencinin aktif katlm gerçek laboratuvar deneylerinden çok daha ekonomik bir ekilde
salanabilmektedir. Gerekli tesis ve iletme masraflarnn etkileimli bilgisayar eitiminde çok daha
az olaca aikardr.
HDTV gibi ileri televizyon yayn hizmetlerinin balamas için önemli faktörler: piyasann
olumas için gerekli kritik (minimum) yayn süreleri (yani izlenebilecek yeteri kadar kanal ve program
olmas), yayna balayabilmek için yayncnn yapmas gerekli yatrm (ek bir getiri beklentisi
olmadan), bir HDTV yayn düzeninin kurulabilmesi için gerekli bilgi birikimi ve uzman personelin
ktl, tüketicinin programlara kolay ve ekonomik bir ekilde ulaabilmesi (ucuz ve kullanm kolay
donanm ve servisler) olarak saylabilir. Bu faktörlerden ilki için yeterli bir program arivinin veya
program yetitirebilecek derecede aktif bir yapm sektörünün varl gereklidir. 35mm filmin HDTV
için imdilik tamamen yeterli bir kaynak ortam oluturmas, ek bir tesis yatrm gerektirmemesi, ve
tüm yayn sistemlerine kolaylkla dönütürülebilmesi nedeniyle HDTV arivlerinin oluturulmas
açsndan yapm çevrelerinde 35mm'ye yeni bir ilgi domutur. Ayrca, filmden filme saysal montaj
tekniklerini ve efektleri kullanmaya çok yüksek çözünürlüklü bir ekilde olanak veren yeni saysal
görüntü ileme düzenlerinin ortaya çkmas, her iki (film ve video) ortamn en üstün yönlerinin
birlemesini salamtr (örnein: Kodak Cineon4 ve Quantel Domino). HDTV yapm giderleri5, dier
yapm giderleri ile karlatrldnda:
- saysal HD yapm: 35mm. film yapmdan %20 daha fazla
- analog HD yapm: 35mm. film yapmdan %35 daha az.
- analog HD yapm: NTSC yapmdan %30 daha fazla olduu görülmektedir.
Yapm giderleri itibaryla, HD yapm çok farkl bir maliyet getirmemekle beraber, HD yapm
için gerekli donanm ciddi boyutlardadr. HD hizmetlerinin balamam olduu bir dönemde (daha HD
program talebi olumamken), yapmclar için gerekli HD donanm yatrm çekici deildir. Bu durum
ise, HD hizmetlerinin balamasn etkileyerek ortaya bir ksr döngü çkmaktadr. Ayn durum, yeni
yapm gerektiren tüm dier benzer yayn (broadcast) uygulamalar için geçerlidir. Bu bakmdan, 35mm
film için aktif bir yapm sektörünün varl, ilk etapta HD ve benzeri yüksek kalite yayn hizmetleri için
program malzemesinin büyük ölçüde 35mm ariv ve yapm sektöründen salanabileceini
göstermektedir.
Konvansiyonel yayn kalitesinde fakat yeni imkanlar sunan dier ileri teknoloji
uygulamalarnda, HDTV yayn hizmetleri için geçerli olan yapm sorunu önemli deildir. Uydu veya
kablo üzerinden yüzlerce adet programn datmn amaçlayan sktrlm saysal yayn hizmetleri
bu nedenle 1994 yl içinde balayarak 1995 yl içinde yaygn bir seviyeye ulaabileceklerdir. Çok
kanall ve etkileimli de olabilen bu tür sistemler için, tüketicinin bu hizmetleri kullanabilmesini,
yararlanabilmesini ve memnun kalmasn salayabilecek uygun kullanc (tüketici) arabirimlerinin (user
4
Saysal format: 4000x4000 RGB, 10-bit, 40MB/resim; 1 resim kare tarama süresi halen 3s.
5
Örnein, Avrupa'da 90' bir film için HD yapm giderleri $150,000 mertebesindedir.

veya consumer interface) hazrlanmas en önemli faktör olarak görülmektedir. Çok kanall bir saysal
TV sisteminin baarl olabilmesi için donanm, yazlm ve tüketici arabiriminin bir arada ve entegre
bir ekilde planlanmas ve tasarlanmas gerekli görülmektedir. Böyle sistemlerde, artk tüketici
arabirimlerinde karmak iletim sistemleri (operating system: OS) gerekmektedir. Yeterli bir iletim
sistemi ve uygulama katman (API layer) olmayan sistemlerde, donanm mükemmel dahi olsa bir baar
ans görülmemektedir.
Yeni teknoloji üzerine kurulu tüketici hizmetlerinin baarl olabilmeleri için tüketici
eilimlerinin önceden iyi deerlendirilmesi gerekli ve çok önemlidir. Örnein, Avrupa'da geni ekran
yayn hizmetleri için yaplm bir çalmada pazar balatmak için haftada minimum kaç saat geni
ekran program yayn olmal sorusuna cevaben: OSCREM (French TV Retailer's Association) 1993
aratrmasna göre sadece 1 adet kanal günde 4 saat düzenli geni ekran yayn yaparsa, ksa sürede satn
alnan yeni TV cihazlarnn %30'u 16:9 olacaktr. Tüketici sektörü, geni ekran yayn hizmetlerini
gerçekten arzuluyorsa, ve yapm/yayn/tüketici ksr döngüsü nedeniyle hizmetlerin balamas üpheli
ise, gerekli eik hizmet seviyesini bu sektörün gelecee dönük bir yatrm eklinde desteklemesi
gerekebilir. (Benzer bir çalma çerçevesinde tüketici eilimleri için bkz. Notlar I). Bu tür tüketici
istatistiklerinden, yanlma paylarn da göz önüne alarak baz pazar ön beklentilerine varmak mümkün
olabilmektedir.
HDTV ve ATV sistemlerinin uygulanmasna yönelik mali ve politik ek bilgiler için bkz. [R16].
DONANIMDA GELMELER
Kameralar:
Kamera teknolojisi gittikçe gelimektedir. Tüm yapm ve yayn alt sektörlerinde ve her kalite
(konvansiyonel veya HDTV) seviyesinde, tüplerden CCD sensörlere hzla geçilmektedir. 1,2 ve 3 adet
CCD sensörlü yüksek çözünürlüklü (2 milyon+ piksel matrisli) kameralar piyasaya sürülmütür (örnek:
BTS-LDK9000: 2.2Mpix/1250 satr format, 92 Yaz Olimpiyatlarnda baarl olarak kullanlmtr;
Toshiba HSC-100: 2Mpix/1125, sadece 10kg, Sony HDC-500: 2Mpix/1125).
Bu arada tüplü kameralar da gelimeye devam etmektedir. Çok gelien kamera k duyarlklar,
düük k seviyelerinde çok kaliteli (düük gürültülü) 2000+ çözünürlüklü HDTV çekimlerine imkan
tanmaktadr (örnek: NHK SuperHarp kameralar, konvansiyonel kamera tüplerinden 80 defa, bir önceki
nesil HARP tüplerden ise 8 defa daha duyarldr).
Gelecekte ksa saylamayacak bir süre boyunca, 4:3 klasik ve 16:9 geni ekran formatlar
birlikte varolacaklar için, yayn kurulularnn (gelecee yönelik iletme stratejileri çerçevesinde) orta
ve uzun vadeli kamera almlarnda piyasaya yeni sürülmeye balayan 16:9/4:3 çift formatl kameralar
düünülmelidir.
Ekranlar:
Düz panel ekran aratrmalar tüm dünyada devam etmektedir. 1997 ylnda ekran
(TV+bilgisayar+sair) piyasasnn $24,000,000,000 olmas ve bu miktarn %35'inin düz panel ekranlara
ait olmas beklenmektedir. 1987 itibaryla küresel ekran piyasas $10,000,000,000 (paylar: %8.5 LCD,
%5.5 PDP, %80 CRT) seviyesindedir.
NHK tarafndan gelitirilen kaln film teknii teknolojisi 40" 16:9 renkli plasma düz ekran
(Plasma Display Panel: PDP) prototipi ITS-93'te [R9] gösterilmitir. 8kg arlnda, 8cm kalnlnda,

874x520mm boyutlarnda, 1344x800=1,075,200 adet renkli piksel yapda panelin piksel adm (pitch)
0.65mm, ömrü ise 7-8000 saat olarak verilmektedir. Panelin HDTV kaynak ile yaplan gösteriminde,
sadece ekranda birkaç adet (<10) bozuk piksel haricinde hiçbir ciddi kusur görememi bulunuyorum.
Kaln film teknolojisi ile verimin çok daha yüksek olduu belirtilmitir (LCD'ler de IC teknolojisi
kullanlmaktadr; aktif matris LCD'ler için üretim verimi ilk defa 1993 sonlarnda %50-60 mertebesine
ulaabilmitir). NHK, amaçlarnn 55" ekran boyu olduunu belirtmektedir. Bu tür matris yapl (LCD
dahil) düz panel ekranlar ile ilgili yaplan gerekli performans aratrmalarnda, ekranda kusurlu piksel
elemanlarnn %0.01 (1/10,000) altnda olmas gerekli bulunmutur. Dolaysyla, üretim hattndan çkan
panellerde kusursuz piksel oran %99.95 bile olsa (bu genelde oldukça yüksek bir verim deeridir),
panel ie yaramayacaktr. Düz panel ekranlarn ekonomik olmalar için almas gereken en ciddi
sorunlardan biri, gerekli üretim verimin salanmasdr.
Bu arada, Matsushita firmas 14" ekran boyunda ve 98mm derinlikte FlatVisionTV ekranlar
Japonya'da piyasaya sürmek üzeredir. Hybrid CRT yaps olarak adlandrlan bu yapda, tüm ekran,
herbirinin elektrostatik saptrmal ayr bir elektron demeti olan 10,000 adet alt ekran parçasna
bölünmü bulunmaktadr.
Televizyon ve bilgisayarlarn entegrasyonu, bu iki cihaza ait ekranlarn da birbirlerine
uygunluunu gerektirmektedir. Halen, bir bilgisayar monitorü tipik olarak 9000K beyaz, 100:1 kontrast,
gamma(std)=1.7 ve 8-bit LUT nitelikleri ile fotografik kaliteye uygun deildir.
Video Kayt:
Video kayt cihazlar alannda da ilginç gelimeler izlenmektedir. ITS-93'te [R9] Thomson
firmasnca gösterilen lineer (yani helical deil) saysal VTR sisteminde, manyetik kayt (write) ve optik
okuma (read) kullanlarak, bir Hi-8 bant üzerine 384 adet paralel yol (track) kaydedilebilmektedir. Kerr
olayna (manyetik alan ile laser nn polarizasyon düzleminin deimesi) dayanan bu sistemde,
2.6cm/s bant hz ile 1bit/µm2 kayt younluu salanabilmektedir. ITS-93 [R9] demonstrasyonunda,
video iaret bana 40 kanal kullanlarak, 3 adet MPEG-1 saysal sktrlm TV iaret ile (video
12Mpbs, toplam 20Mbps) Hi-8 banda 70 dakika kayt yaplm olduu izlenmitir. Görüntü SNR halen
20dB olup, kayt kafas yaps 12x32 satrlar kaydrlm (staggered) düzende olup, okuma lineer CCD
sensör ile elde edilmektedir. Sistemin prensip olarak 1000 kanala kadar çkabilecei tahmin
edilmektedir. Halen, ticari kullanma uzak olmakla beraber sistem prensip olarak gelecek için ümit
vadetmektedir (bir Hi-8 bant ile 70 dakika x 384 program, yani bir kasette 448 saat ! kayt kapasitesi).
Halen, yeni saysal HD VTR cihazlarnda, çok adet (>30) kayt kafas kullanan helikal yaplar
ile 1Gbps üzerinde (örnek: Toshiba/BTS D-6 VTR, 1125/1250, 1.2Gbps, 34 kafa, 13µm bant
kalnlnda D-2 kasede 20µm track aral ile 1 saat) kayt olanana ulalmtr. Saysal HD video
kayt cihazlar için 9/93'te balayan standardizasyon çalmalarnn 1994 sonuna kadar tamamlanmas
beklenmektedir. Saysal yap sayesinde, bu tür cihazlar farkl video formatlar kolaylkla
kaydedebilmektedir.
Saysal sktrma yöntemleri ile yüksek sktrma oranlarnn elde edilmesi ve bilgisayar
disklerindeki gelimeler sonucunda, geçtiimiz yllarda gittikçe artan oranlarda videonun diske
sktrlarak yazlmas kullanm balamtr. Teknoloji, ilk önceleri sadece non-linear (off-line) post-
production kurgu sistemlerinde edit-listlerin (EDL) elde edilmesi amacyla diske düük çözünürlüklü
video kayt/okuma sistemlerine olanak tanmakta iken, günümüzde yapm kalitesinde video ile
dorudan diske/diskten gerçek ksa süreli (<30, genelde birkaç dakika) montaj yapm oldukça pahal
donanm ile (birkaç GB disk dizileri ve özel donanm) mümkündür. Non-linear düük çözünürlüklü
sistemlerin maliyetleri ise hzla dümekte olup, standart IBM-PC veya Mac bilgisayar platformlar için

gerekli yazlm ve genileme kartlar satlmaktadr. Genileme kartna dorudan giren video iaret
burada yüksek performansl ilemciler ile sktrldktan sonra yeni düük hz ile bilgisayar genileme
yuvas üzerinden sabit diske (mevcut arabirimler üzerinden halen 2MB/s üst snr)
kaydedilebilmektedir. Ayrca, gerçek etkileimli televizyon yaynclnda santrallarda abonelere
gönderilecek programlarn bilgisayar diski gibi hzl rastgele eriim olana tanyan kayt ortamlarndan
(video-server) okunmas gerekecektir. Aksi halde VTR kullanlmaya kalkldnda, santralde her
program için maksimum tepe abone program talebi (peak demand) kadar kaset kopyas ve VTR
bulundurmak, ve o kadar kasedin mekanik yüklenmesini ve düzenlemesini yapacak dev kaset yönetim
sistemleri (tape management system) zorunluluu olacaktr.
SAYISAL SIKITIRMA
Genel
Bir veri sktrma yöntemi, teorik olarak baz verileri sktrabiliyorsa, o yöntem
uygulandnda sktrma orannn birden ufak olduu bir veri dizisi bulmak her zaman mümkündür.
Yani, verilen her veri akn mutlaka sktracak tek bir yöntem bulmak mümkün deildir. Görüntü
sktrma yöntemleri de, görüntü içeriine göre her görüntüyü farkl oranlarda sktrabilmektedirler.
Sktrmal bir sistemde, çka ait bant genilii, veri miktar vb. ile ilgili bir snrlama yoksa,
sktrma algoritmas, sktrma kazanc kötü olacak ise girii çka olduu gibi aktararak bir veri
artn engelleyebilir. Fakat saysal televizyon sistemlerinde olduu gibi, veriler ham halde daima
kanala fazla geliyor ve sadece sktrma ile kanal kullanlabiliyorsa, kullanlan sktrma yöntemi,
çkn her zaman verilen sabit kanal veri hzna snrlayacaktr. Dolaysyla, kullanlan yöntem, baz
görüntüleri hiçbir görüntü bozukluuna neden olmadan sktrabilirken, dier baz fazla bilgi içeren
görüntüleri kanala sktrrken önemli ölçüde kayba ve görüntü bozukluklarna neden olacaktr.
Günümüzde kullanlan sktrma yöntemleri, görüntülerin %99'u için 30-50x yüksek kalite sktrma
salayabilirken, geri kalan %1 için çok ciddi bozulmalara yol açabilmektedir. Bir yöntemin baars,
belli bir kaç resimi sktrma oran ile deil, istatistiksel olarak ölçülmektedir. Belirli tür resimler için
bulunacak optimum yöntemler birbirlerinden çok farkl olabilirler. Bir sistem, görüntüleri önceden
analiz ederek, görüntü niteliklerine göre farkl sktrma yöntemleri de kullanabilir. Paket yapl adaptif
saysal sistemler ile her paketin farkl bir yöntem ile sktrlmas bile (sktrma yöntemi paket
balnda belirtilebilir) mümkündür. Ayrca, birden fazla bamsz kaynan sktrlp çoulland
sistemlerde, bileen görüntülerin ayn anda yüksek veri ak talep etmeleri olasl düük olduu için,
toplam çoullanm veri akn bileenler adaptif ve dinamik olarak paylaabilirler (adaptive resource
sharing). Örnein, 4-çoullamal bir sistemde spor karlamas toplamn bazen %40'n kullanrken
haberlerin ve yarmann çounlukla %10'ar kullanm görülebilir. Bu prensip halen yaynda olan baz
sktrmal-çoullamal uydu sistemlerinde kullanlmaktadr. 1993 yaz itibaryla, saysal sktrma
yöntemlerinin tand sktrma oranlar ile tipik veri hzlar:
1.5Mbps VHS kalitesinden biraz daha iyi (VHS: 352x240)

5Mbps PAL yayn kalitesi
10Mbps Rec.601/625 satr stüdyo kalitesi
40Mpbs HDTV stüdyo kalitesi
Transmisyon uygulamalarnda, hata düzeltme yöntemleri sktrlm veri hzna tipik ek %20
eklemektedir (MPEG-2 dahil).

Saysal sktrma yöntemlerinin en etkili olacaklar ve yaygn olarak kullanlacaklar alann,

salanacak yüksek teknik ve ekonomik verim nedeniyle uydu üzerinden kablo uç noktalar ve yer-yayn
verici tesisleri gibi a girilerine iaret datm olmas beklenmektedir (halen bu kullanm tüm dünyada
hzla yaylmaktadr). Video depolama ve multimedya uygulamalar alanlarnda da çok etkili olacaklar
sanlmaktadr.
Veri sktrma (data compression) yöntemleri gerçek zamanl video sistemlerde ekonomik
ekilde uygulanabilme aamasna gelmi olup, veri sktrmal saysal yayn servisleri hizmete
girmektedir. Veri sktrmann salad esas avantaj, klasik bir yer-yayn TV kanalndan çok adet (3-
8) iaret gönderebilmek, veya klasik bir uydu kanalndan bir adet HDTV veya birkaç adet
konvansiyonel video iaret gönderebilmek gibi, ve benzeri spektrum tasarrufudur. Örnein: HD-MAC
iareti çok az bir bilgi kayb ile veri sktrma yöntemleri kullanarak 34Mbps içine sdrlabilmektedir.
Yayn frekans bantlarnda yer bulmann ciddi bir sorun olmaya balad günümüzde, veri sktrma
olgusu mevcut spektrum içindeki kullanlabilir kanal adetlerini en az 2-3 kat arttracaktr.
Saysal sktrma yöntemlerinin veri hzlarn önemli ölçüde azaltmas, bilgi toplumu yaps
içinde tüm dünyada iletiimin görsel unsurunun gittikçe önem kazanmas, ve bilgisayar teknolojisinin
hzla ilerlemesi sonucunda, günümüzde masa üstü video sistemlerin gittikçe önem kazandn ve
gelitiini görmekteyiz. Birkaç yl önce büyük yatrm gerektiren ve kompleks görüntü efektleri içeren
video yapm sistemlerinin, günümüzde iyice küçüldüünü ve ucuzladn, ve masa üstü video yapm
sistemleri olarak ufak iletmelere girebildiini görmekteyiz. Çok ksa bir süre içinde, amatörler
arasnda da S-VHS kalitesinde masa üstü yapm sistemlerinin yaygnlaaca görülmektedir. Halen,
CCIR Rec.601 kalitesinde video iaretleri saysallatran (digitize), sktran ve sabit-diske yazabilen,
ve sonra bu bilgiyi diskten okuyup, açp (decompress), aslna yakn kalitede analog iarete
dönütürebilen (D/A) IBM-PC uyumlu (EISA bus) bilgisayar kartlarnn satlmakta olduklarn
görebilmekteyiz.
Piyasada bulunan CD-ROM ünitelerde veri hz üst snr olarak 1.4Mbps deerine kadar
çkabilmekle beraber, genellikle ara-birimler bunu mevcut düük deerlere snrlamaktadr. PC
uygulamalarnda standart CD-ROM sürücülerin srayla iki (300kbps, 1992) ve üç kat (450kbps, 1993)
hzlara (dual-spin ve triple-spin, çok yaknda quadruple-spin) çkarlmas ile mevcut disklerin daha
hzl okunabilmesi salanmaktadr. Ayrca, yeni format disklerde ayn çap diske daha yüksek kayt
younluu ile mevcut 650MB kapasitenin çok yaknda birkaç katna çkabilecei görülmektedir.
Örnein: yeni nesil 12cm çapnda yüksek younluklu 2.1GB Pioneer CD-ROM'lar ile 4.7Mbps veri
hznda 61 dakika (704x480x30 MPEG-1 video) kayt yapmak mümkündür. Büyük boy laser-disklerde
çok yaknda (1994 içinde) 10GB kayt ve 20Mbps hzlarna ulalmas (1 saat HDTV veya 4 saat ariv
NTSC kayt edeeri) beklenmektedir.
Saysal sktrma yöntemlerinin gittikçe artan kullanm ile beraber bu tür iaretlerin kalite
kontrolu için test ve ölçü prensiplerinin belirlenmesi ve cihazlarn temini gereklidir. Bir sktrlm
saysal video iaretin dalga biçimi, göz açkl vb. özellikleri, görüntü kalitesi ile ilgili hiçbir anlam
ifade etmedii için, test ve ölçü cihazlarnn kod çözücü nitelikleri olmas gereklidir. Çok farkl çeitli
saysal sktrlm formatlarn varl ve bunlarn kendi içlerindeki katmanl yaplar düünülürse,
gelecekte bir osiloskop benzeri genel amaçl ve nispeten basit test/ölçü cihazlarnn mümkün
olamayaca aikardr. Ayrca, kod çözücü yapl test/ölçü cihazlar kullanlsa bile, konvansiyonel
yöntemlerde kullanlan deterministik deerlendirme kriterlerinin kullanlmas mümkün deildir. Bunun
en önemli nedeni, kaynak kodlamada kaybolan (yani algoritma gerei atlan) bilgi miktar tamamen
görüntü içeriine (uzay ve zaman spektral karakteristiklerine) baldr. Örnein, kodlayc/çözücü
zincirinden geçtikten sonra elde edilen video iaret dalga biçimi belirli test iaretleri ile mükemmel
sonuç verebilirken, baz görüntüler ile kalite kabul edilemeyecek seviyede düük olabilir.

Günümüz fiber optik teknolojisinin tand olanaklar ile, 10Gbps veri hzlar kullanarak 500
adet 24Mbps hza indirgenmi HDTV iaretin tek fiber üzerinden datm salanabilmektedir.
Önümüzdeki yllarda, bu miktarlarda önemli artlar beklenmektedir (halen snrlayc unsurlar, fiber
kablonun kendisi deil, uç elektronik düzenleridir).
Saysal TV yaynclnn baarl olup olamayaca (dier yayn türleri içinde aynen geçerli
olmak üzere), gerekli teknoloji ve donanm tamamen hazr olduunda, yeteri kadar yaync ve
yapmcnn bu servis ile yeterli geliri salayabileceklerine olan inançlardr. Bu salanamad takdirde,
(D2-MAC'ta olduu gibi) sistemin nitelikleri ve salayacai avantajlar ne olursa olsun yayn hizmetleri
balayamayacak, ve dolaysyla ne tüketicinin cihaz talebi doacak ve ne de tüketici ürünlerinin seri
üretimi balayacaktr.
Eer birkaç yl içinde uydulardan yüzlerce saysal yayn devreye girerse, tüketicinin ayn
mertebe bir yatrm ile saysal yer yayn (digital Terrestrial Television broadcasting: dTTb) alcs alp
almayaca üphelidir. Halen, geni yayn bölgelerinin uydu ile kapsanmas maliyeti ile UHF alar ile
kapsanmas maliyetlerinin oran 1:100 mertebesindedir. dTTb hizmetlerinin balamas için bu orann
çok daha iyi olmas (veya uyduya göre dier baz avantajlar salamas) gereklidir.
Çok kanall sktrlm yayn uygulamalar, ksa vadede etkileimli alardan beklenen talep
üzerine izleme (VOD) özelliini, etkileimsiz saylabilecek bir yap ile NVOD seviyesinde karlamay
amaçlamaktadrlar:
Video-on-demand (VOD): talep üzerine izleme olana; gerçeklemesi için tam etkileimli (true
interactive) ebeke, yani evlere fiber ann döenmesi, yüksek oranda veri sktrma (özellikle kaynak
taraf açsndan), ve multimedya uygulama ve iletim sistemlerinin gerçekletirilmesi gereklidir. VOD
servislerinde, program tüketici balatt için hukuki deerlendirmede VOD bir yayn servisi
saylamamakta ve dolaysyla, yayncl düzenleyen kanunlara halen bal olmamaktadr.
Near-video-on-demand (NVOD): talep üzerine ksa süre içinde izleme olana; tam etkileimli
ebekeler gerçekleene kadar mümkün görülen bir alternatif; sayl adet programn ksa zaman aralklar
ile farkl kanallarda balamas (örnein: 480 kanal bir sistemde, 1 saatlik 40 farkl programn herbirinin
5 aralkla 12 farkl kanalda yaynlanmas gibi). Böylece, 40 programdan herhangibirini seyretmek
isteyen tüketici, seçiminden itibaren en fazla 5 dakika bekleyerek arzusuna kavuacaktr. Bu tür
sistemlerde, program adedi arttkça, maksimum bekleme süreleri de artacaktr (bir önceki örnekte, 80
kanal için 10, 160 kanal için 20 gibi). NVOD servislerinde, tüketici zamanda kaydrlm çok adet
yayn içinden sadece seçim yapt için, NVOD servislerin hukuken yaynclk kurallarna uymak
zorunda olduklar görülmektedir.
Sktrlm halde bile, bir filmin 1-1.5GB depolama gereksinimi, VOD sistemlerde yüksek
(>40-50GB) disk kapasiteleri, ve yüksek kapasiteli ve hzl yar-iletken bellek tampon (buffer) üniteleri
içeren yüksek ilem güçlü hzl video-server birimleri gerektirmektedir.Dolaysyla, VOD sistemlerde
gerekli server yatrm çok yüksek olmaktadr.
Saysal Sktrma Teknikleri
Saysal video sktrma yöntemlerinin çounda (JPEG, MPEG-1 ve 2, H261 ve dierleri) DCT
(Discrete Cosine Transform) transform kodlama algoritmas kullanlmaktadr. DCT ilemleri, bu
yöntemden kaynaklanan gürültüyü görüntü üzerinde sair yöntemlere göre gözü çok daha az rahatsz
edici bir ekilde datt için tercih edilmektedir.
Son yllarda, DCT tartlmaz lider olmakla beraber, dalgacklar da gittikçe önem
kazanmaktadr. Dalgacklarn balca özellikleri olarak: blok bozulmalar (windowing and blocking
artifacts) olmamas, dalgack transformunun (Wavelet Transform: WT) FFT'den hzl olmas, artan
sktrma oran ile kalitenin yava bozulmas (gradual degradation), yüksek sktrma oranlar, doal
çok-çözünürlük (multi-resolution) / ölçeklenebilirlik (scalability) nitelii, ve insan görme sistemine
uyumluluu saylabilir. Bunun yannda yüksek bellek gereksinimi balca olumsuz niteliidir.
Dalgacklar, keyfi (arbitrary) fonksiyonlar için iyi temsil (good representation) özellikleri
göstermektedir. DCT gibi dalgacklar da kaypl bir sktrma yöntemi olup, ilk nesil dalgack
sktrclar DCT gibi oturmu sktrma yöntemleri ile rekabet edebilecek seviyededir. (Dalgacklar
FBI parmak izi sktrma sistemlerinde kullanlmaya balamtr).
Kullanlan bir sktrma yöntemi de alt-bantlara (sub-band compression) ayrtrarak
sktrmadr. Kodak Photo-CD bu yöntemi kullanmaktadr.
Kullanlan dier bir sktrma yöntemi ise fraktal (fractal) yöntemidir. Fraktallere indirgenen
görüntü istenen çk çözünürlüünde (bilgi içeriini arttrmadan) alcda oluturulabilir (yani, çok
kaliteli zoom olana). Yöntem, bir görüntüyü self-referencing bir fonksiyonlar kümesi yapsna
indirgemektedir. Örneklenmi piksel matrislerine bal olmayan yöntem, teorik olarak sonsuz
çözünürlüklüdür. National Institute of Standards tarafndan desteklenen ($2M) bir proje grubu
tarafndan 9nn x 7nn format HDTV görüntüler için tasarlanm bir fraktal tabanl HDTV yongasnn
1994 içinde (en geç 1995) tamamlanmas beklenmektedir. Microsoft Encarta CD-ROM'undaki
görüntüler fraktal yöntemi ile (10kB seviyesine) sktrlmlardr. MPEG-4 videofon standardnn
fraktal yöntemi kullanmas beklenmektedir.
Ayrca, vektör-kuantalama (vector-quantisation) esasl sktrma yöntemi türleri de baz özel
yayn ve multimedya sktrma uygulamalarnda kullanlmaktadr.
Morfolojik sktrma da gelecek için çok ümit vadetmekle beraber, önümüzdeki 5-10 yl içinde
uygulanabilir yöntemlerin gelitirilebilecei sanlmamaktadr.
Bir saysal görüntü sktrma yönteminde, sktrma oran arttkça, alta elde edilen görüntüde
gittikçe artan çeitli bozulmalar ortaya çkar. Bu bozulmalar kullanlan yönteme bal olmakla beraber
balca: çözünürlük kayb, gürültü (granular noise), harekette tutukluklar (motion judder), kenarlarda
kaynama (edge business), ve renk yvmalar (chroma bleeding) olarak sralanabilir. Farkl yöntemler
ile sktrlm ve açlm video iaretler için konvansiyonel analog iaretler için olduu gibi anlaml
ve basit kalite ölçütleri yoktur. MSE ve SNR gibi ölçütlerin bu tür karlatrmalarda kullanlmalar
yanl olup çok yanltc sonuçlar çkarlabilmektedir. Halen, en geçerli deerlendirme yöntemi gözle
ve istatistiksel deerlendirmektir.
Önümüzdeki dönemin saysal teknolojilere ait olaca, ve paket yapl iletiimin bilgi transferi
ve depolamas gerektiren her uygulamada yaygn olarak kullanlaca kesin gözükmektedir. Ses,
görüntü, ve veri gibi çeitli bilgi türlerinin çok farkl nitelikleri olabilmektedir. Tüm bu bilgilerin
saysallatrlarak sktrlp paketlenmesi sonucunda ortaya çkan paketlerin çok farkl ortamlar
üzerinden (uydu/yer yayn, telekom ebekesi, disk ve bantlar vs.) ve çoullanm bir ekilde datlaca
bilgi çanda, çok farkl cihaz üreticilerince üretilmi donanm kullanarak tüketici tarafndan
alnmasnda, bir kaos yaanmamas için küresel bir paket yaps gereklilii açktr6. Paket yapsnn
balk ksm paketin veri ksmnda yer alan bitler ile ilgili gerekli tüm bilgileri içerecektir. Balk ksm
sayesinde, bal bulunduu servis andaki geni bantl ve yüksek hzl çoullanm veri akndan al
6
Günümüzde standartlarn spesifikasyonlarnn %10 kadar bir ksmnn ticari maksatlarla sistemi uygulayacak
iletmecinin belirleyebilecei ekilde açk braklmas eilimi hakimdir. Tüketici açsndan, bu olgu pek olumlu
karlanmasa da, iletmecinin getirisini maksimize etmesi ve hizmetini ksmen de olsa kendine özel haline getirebilmesi
için bir hizmete tevik unsuru olarak görülmektedir.

yapacak bir tüketici cihaz, sahibinin arzusuna göre, uygun paketleri sadece balk ksmlarna bakarak
seçip alabilecektir. MPEG gibi yöntemler bu gereksinime yakn dönem için ksmen bir çözüm
sunmasna ramen, bu yöntemler birkaç yl içinde çok yayldklarnda eer yetersiz görülürlerse daha
iyi bir yapya geçmenin getirecei baz skntlar yaanacaktr.
Saysal video yöntemlerinde ölçeklenebilirlik (scalability7), çok-çözünürlük (multi-resolution8),
ve birlikte-çalabilirlik (interoperability) kavramlar geçtiimiz yl içinde çok önem kazanmtr.
Ölçeklenebilirlie, ABD ve Avrupa tarafndan farkl yaklalmaktadr. ABD'de bu kavram sadece
HDTV'ye geçii salayacak bir olgu olarak deerlendirilirken, Avrupa'da farkl seviyede servislerin
ayn anda varlklarn sürdürebilmesi eklinde deerlendirilmektedir. Ölçeklenebilirlik niteliinin bir
sisteme eklenmesi, veri hzn ve dolaysyla bant geniliini arttrmaktadr (veya sabit bant genilii
için kapasiteyi düürmektedir). 2-seviye ölçeklenebilirlik için, efektif veri hznda en az %7-8
mertebesinde bir kayp olmaktadr. Özellikle 6MHz kanal bant genilii olan ABD'de, bu genilie
ancak san iaretlere ölçeklenebilirlik kazandrmak ciddi bir sorundur. Ayrca, ölçeklenebilirlik ile
yap karmakl artmakta veya alt katmanlarda distorsiyon artmaktadr. Ölçeklenebilirliin olumlu
yanlar ise yaynda zayflayan iaret ile graceful degradation salamas ve paralel hizmetlere (simulcast
gibi) gerek brakmayarak spektrum tasarrufudur. Bir sistemde arzulanan ölçeklenebilirlik halen en fazla
2 veya 3 kattr (tipik olarak High, Standard, ve Mobil/Portatif seviyeler). Ölçeklenebilirlik için
kullanlan yöntemler SBC/WT, Pyramid Coding veya DCT olabilir.
MPEG
MPEG [R10-12] halen çok geni çapta desteklenmektedir. Bu geni destein ve amaçlanan
esnek çok amaçl standardn uygulamada salayaca ana avantaj, kodlayc ve kod çözücü VLSI
devrelerin milyonlarca ve belki de milyarlarca üretilmesinden kaynaklanacak düük maliyetlerdir.
Yllar önce ilk defa hareketsiz resimlerin sktrlmas ile balayan bu hareket 1991 ylnda
JPEG [R5] standardn ortaya çkarm, daha sonra 1992 ylnda MPEG-1 [R10] düük veri hzl
(1.5Mbps) hareketli resim sktrma standardna yol açmtr. MPEG-1, CD-ROM video vb.
uygulamalarda halen kullanlmaktadr. VLSI MPEG-1 çözücü tüm devreler mevcuttur (örnein: C3
CL450 MPEG Decoder IC, 160-pin QPFP). 704x480 piksel yapl MPEG-1 format 29.97Hz resim
frekans (veya 704x576 @ 25Hz) ile nominal 4.059Mbps veri hzndadr. 2x256kbps stereo ses ve
130.3kbps veri kapasitesi vardr. Yayn uygulamalarna yönelik MPEG-2 [R11] standardnn ise 19949
içinde tamamlanmas beklenmektedir. Gereken sktrma, stüdyo kalitesi için 20:1, VHS video kalitesi
için 100:1 oranndadr. Transmisyon amaçl olmayan MPEG-1 yapsnda hatalar (transmisyon kanal
hatalar gibi) pek önemli deil iken, yayn ve transmisyon amaçl MPEG-2 için hatalar çok önemli olup
iki yap birbirlerinden farkllklar göstermektedir. Ses için MPEG-1'de MUSICAM (blok-yapl)
7
Scalable Representation (Ölçeklenebilirlik) : Bir veri aknn farkl kalitede fakat tek balarna anlaml ve
ayrlabilir alt cümlelerden olumas;
Scalable Systems (Ölçeklenebilir Sistemler): Ölçeklenebilir nitelikli bir veri akndan istenilen bir alt ksm
alp sunabilen sistemler.
8
Multiresolution Scalability (Çok-çözünürlük ölçeklenebilirlii): Ölçeklenebilirliin çözünürlük hiyerarisi
ile salanabildii ölçeklenebilirlik.
9
MPEG-2 standardnn görüntü kodlama ksm Nisan 93 itibaryla (Sydney toplantsnda) dondurulmutur.
Standardn 1994 ilk çeyreinde tamamlanmas beklenmektedir.

kodlama yöntemi kullanlmaktadr. MPEG-2 ses kodlamas ise 1994 ilk aylarnda kesinleecektir.
Çeitli firmalar MPEG-2 görüntü çözücü VLSI prototiplerinin hazr olduunu duyurmulardr.
MPEG-2 standardnda 3 profil mevcuttur. Her profil, belli bir uygulama veya uygulamalar
grubunun gereksinimlerine yönelik, standarda ait tüm sentaksn yeterli bir alt cümlesinden oluan bir
alt kümedir. MPEG için halen 3 profil tanmldr: Simple, Main, ve Next. Srasyla, bu profiller,
nispeten basit ve ucuz alcl yayn uygulamalarna (örnein: küçük ekran mobil ve portatif alclar; B-
resimler yapda yok) yönelik, esas ve yaygn uygulamalara (sabit alclar, yapm/yayn, kayt) yönelik,
ve yüksek performansl daha kompleks uygulamalara (örnein: EDTV, HDTV ve özel sistemler; geni
ölçeklenebilirlikli çok esnek yap) yönelik eklinde açklanabilir. Ayrca, saysal paket alara yönelik
bir Main+ profili de (bir miktar ölçeklenebilirlikli yap) baz MPEG evraklarnda yer almaktadr.
Belirtilen bu profiller ise, üçer seviyeye (level) ayrlmtr. Seviyeler daha çok görüntü kalitesi ile ilgili
olup, low (1/4 CCIR Rec.601), main (CCIR Rec.601), ve high (HDTV)olarak belirlenmilerdir. Örnek
olarak, ABD-ATV sistemini snflandrmak istesek, MPEG-2/Next-High kategorisine girecektir.
MPEG-2 yönteminde, ilk önce resimler arasndaki zaman boyutunda bilgi fazlal
(redundancy) hareket kestirim (motion estimation) ve kompenzasyon (motion compensation: MC)
yöntemleri ile giderilir. Daha sonra DCT, quantizasyon ve düzlemde RLL kodlama uygulanr. En son
ise deiken-uzunlukta-kodlama (VLC: Variable Length Coding; çounlukla Huffman VLC yöntemi
kullanlmaktadr) ve paketleme yaplr. Tüm bu ilemler için gerekli ilem gücü çok yüksektir. Halen,
tam nitelikli gerçek zamanda kodlama yapabilen MPEG-2 kodlayclar mevcut deildir (1 sktrlm
çkt için 100 sktrma süresi gerekli). Maliyetleri yüksek olmakla beraber gerçek zamanl MPEG
kodlayclarn 1993 sonu veya 1994 ba arz beklenmektedir. Mevcut MPEG-2 kodlayclarn kalitesi
orta (sadece MPEG-2 alt cümlesi), esneklii az ve maliyetleri $250,000-1,000,000 mertebesindedir.
Önümüzdeki yllar içinde, kalite ve maliyette önemli gelimeler kesin görülmektedir. Örnein: C3
firmasnn gelitirdii MPEG-2 yongalar: RISC CPU 60MIPS, DSP 240MOPS, hareket ilemci
2GOPS ilem kapasitelerine varmtr. Tüketici taraf için ise, MPEG kod çözücünün (DRAM hariç)
alc maliyetini Main Profile/Main Level (MP-ML) seviyesi için $13-15 arttrmas, ve alcda MP seviye
için $25 ek DRAM kullanlmas beklenmektedir.
MPEG yönteminde resimler, I (Intra: Dier resimlerden bamsz, kendi içinde kodlanm), P
(Predicted: I resimlerden ileri yönde öngörülmü), ve B (Bi-directional: geçmi ve gelecek iki resim
arasnda kestirilmi) eklinde 3 tipe ayrlmtr. Simple profilde B resimler kullanlmamaktadr.
MPEG standard, verilen bir kaynak verisi üzerinde yaplacak kodlama standardn belirlemekte
fakat kaynak verisi üzerinde yaplabilecek adaptif ön filtreleme (adaptive pre-filtering) ile ilgili bir
ksm içermemektedir. Kodlayc taraflarda, uygun ön-filtreleme yaplarak MPEG ile bozulmaya yol
açabilecek resim unsurlar batan giderilebilir.
Bir MPEG akndan anahtarlama (switching) yapmak için I resimlerin seçilmesi ve
anahtarlamann bir I resimden itibaren yaplmas zorunludur. Gürültüsüz, ideal ve sürekli iletim
ortamlarnda I resimlerin sadece bir defa en bata iletilmesi teorik olarak yeterli olabilmekle beraber,
farkl MPEG aklarnn anahtarlanmas, veya en basit hali ile bir TV seyircisinin televizyonunu
herhangibir anda açabilecei ve program deitirebilecei düünülürse, I resimlerinin yeteri kadar
sklkta gönderilmesi gereklidir. I resim gönderim orannn artmas ise, efektif sktrma orannn
dümesine neden olacaktr. MPEG gibi saysal paket yaplarnda, her paket bir balk (header) ve
kimlik (descriptor) ksm ile etiketlendii için, I, P ve B resimlerin herhangi önceden belli bir protokol
orannda gönderilme zorunluluu da yoktur. Alc, paketler geldikçe, paketlerden ald bilgiye uyarak
ses ve görüntüyü oluturacaktr. Bu tür yaplarda ise, gecikmeler doal olarak çok resim süreli (yani
propogasyon süresinden bamsz ve çok daha uzun) ve deiken olabilmektedir. Dolaysyla, paket
video sistemlerin her tür uç ve ara manipülasyonlarnda ilem üniteleri önemli miktarlarda bellek
içermek zorundadr. Bu hali ile MPEG, transmisyon için ideale yakn, kayt için çok iyi görünmekle
beraber, program yapm (özellikle post-production: kurgu vb. ilemlerde) için yukarda belirtilen
nedenlerle baz güçlükleri vardr. Bu nedenle, video bant ve disk kayt uygulamalarnda (örnein: non-
linear editing) resimler aras ilem yapmayan JPEG ve MJPEG (Motion JPEG) gibi yöntemler
kullanlarak, rastgele eriim (random-access) olana salanabilmektedir.
Özellikle günümüzde gittikçe artan uydu ve kablo kanal adetleri ile yakn gelecekte
gerçekleebilecek etkileimli TV olgular göz önünde tutulduunda, yayn iletmeciliinde çeitli yeni
kavramlar ortaya çkmaktadr. letmeci, çeitli yerlerden gelen hizmet bileenlerini (video, ses, telefon,
veri vs.) iletme yapsna göre uygun çoulllama ile birleik yaplara dönütürmek durumundadr. Bu
çoullama, farkl hizmetlerin (örnein farkl programlar) bir makro çoullamas (ensemble multiplex)
seviyesinde, veya hizmet alt bileenlerinin (örnein, bir programa ait video, ses, veri) bir çoullamas
(service multiplex) seviyesinde düünülebilir. MPEG-2 yapsnda, çoullanm bu iletim ak
(transport stream) 188 byte + 4 byte balk iletim paketlerinden olumaktadr. Genel yaps ile, MPEG-
2 teorik olarak 8000(!) adet veri aknn çoullanabilmesine olanak tanmaktadr.
SAYISAL TRANSMSYON
Genel
Tüm çevreler, gelecein transmisyon teknolojisinin saysal olaca konusunda görü birlii
içindedirler.
Saysal teknikler (kanal modülasyonu analog olsa bile), bozucu etkilerden (enterferans, kanal
ve iç gürültüler, multipath vs.) kaynaklanan hatalarn hata düzeltmeli kodlama yöntemleri (error
correction) ile düzeltilebilmesine, ve düzeltilemeyenlerin de resim üzerindeki etkilerinin
farkedilemeyecek seviyeye indirilebilmesine (örnein, göze bir korrelasyon oluturmayacak ekilde
resim içinde datlmasna: error concealment) imkan verirler.
Saysal yayn yöntemlerinde bant içi spektrum kullanm çok düzgündür. Hiçbir frekansta
yüksek bir güç younluu olmasna gerek yoktur. Bu nedenle, enterferans potansiyelleri hem kendi
aralarnda, ve hem de konvansiyonel yaynlara çok düüktür. Buna kar, analog VSB/AM yapda, bant
içi spektrumda kanal tayc, resim tayc ve ses tayc frekanslarnda yüksek güç younluu ile
iaret, kanal içinde bile enterferans potansiyeline sahiptir. Ayrca, tayc frekanslarnda younlam
bu güç hiçbir bilgi tamamamaktadr. Saysal sistemlerde gerek spektrum kullanm gerekse güç
bakmndan verim yüksektir. Örnein COFDM yaplarda, 8MHz bant içinde 7.4MHz ksmda düzgün
bir güç younluu ile yayn yaplrken, sadece e kanal konvansiyonel yayn tayc frekanslarnda ve
kanal kenarlarnda toplam 0.6MHz bir bant genilii kullanlmaz.
Analog transmisyon yöntemlerinde, vericiden uzaklatkça iaret zayflamakta, dolaysyla SNR
(iaret-gürültü oran) bozulmakta ve görüntü ayn oranda karlanmaktadr. Zayflama karakteristii
sürekli olduundan, vericiden uzaklatkça görüntü bozulmas da sürekli, ve uzaklk ile yumuak ve
yava bir ekilde (graceful degradation) deimektedir. Saysal yöntemlerde, iaret zayflamas ve alc
antenindeki SNR için de ayn eyler geçerli olmakla beraber, saysal modülasyondan kaynaklanan SNR
iyiletirmesi nedeniyle, girite gittikçe azalan SNR ile görüntü kalitesi önceleri adeta hiç deimemekte,
ve belli bir eik deerden itibaren çok hzla bozularak (abrupt degradation) görüntü kaybolmaktadr.
Bu durum sonucunda, analog yöntemler ile vericiden uzaklatkça görüntü kalitesi nispeten yava
deimekte iken saysal yöntemlerde aniden deien görüntü kalitesi nedeniyle, yayn bölgesi
snrlarnda bir yolun iki tarafnda yer alan bölgelerden birinde mükemmel görüntü elde edilirken

dierinde ise hiçbir görüntü elde edilememesi mümkündür. aret zayflamalarnn hava artlar,
hareketli fiziksel engeller vb. zamana bal faktörler ile deimesi nedeniyle örnein rüzgardan aaçlar
sallandkça görüntünün bir görünüp bir kaybolmas gibi tüketici tarafndan hiç ho karlanmayacak
durumlar söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle, saysal yöntemlere yumuak bozulma niteliini
kazandrabilen katmanl (multi-layer) modülasyon yaplar düünülmektedir. Kanal modülasyonunda,
katmanlamak güç olmamakla beraber (örnein: 16-QAM homojen sembol kümesi birbirinden
uzaklatrlm dört adet dörtlü küme eklinde iki katman), verinin katmanlara ayrlmas donanm
karmakln arttrmakta ve sabit bant genilii için efektif veri hzn azaltmaktadr.
Saysal yöntemlerde, kaynak iaret ile kodlanm saysal iaret arasnda zaman tabannda ne
sabit ne de düzgün bir iliki olmas gerekmedii için, saysal yöntemlere ait parametreler ayn bir
iaretin iletiiminde çok farkl olabilmektedir. Örnein: bir COFDM yönteminde 1024 nokta FFT ile
128µs sembol ve 32µs koruma süreleri, 64QAM kanal kodlamas, Trellis (2/3) hata düzeltme
kullanlrken, bir baka yöntem ile ayn iaret çok farkl parametreler ile iletilebilmektedir. Veri ak
içinde yer alabilen bilgiler zaman sralamasnda tamamen düzensiz olabilir, yani ilk gelen baz bitler
alcya daha sonra gelen baz bitlerden kaynak itibaryla daha önce üretilmi olabilir. Bu tip veri sra
düzenlemeleri (reordering) ile kanalda belli bir anda oluabilen bir hatann yol açaca görüntü
bozukluklar, tek bir ekran bölgsinde deil, tüm ekrana datlarak subjektif etkileri çok aza
indirilebilmektedir.
Halen, saysal transmisyon için tek ve çok taycl sistemler arasnda bir performans
deerlendirilmesi yaplmaktadr. Tek taycl (klasik) sistemlerde tayc bana düen veri hz çok
yüksek olmaktadr (halen 32QAM, 64QAM vb. gibi kompleks yöntemler kullanlmaktadr). Çok
taycl sistemlerde ise, toplam veri hz tayc adedine bölündüü için, tayc bana veri hz
dümekte ve dolaysyla daha basit modülasyon yöntemleri kullanlabilmektedir. Video gibi çok yüksek
toplam veri hzl sistemlerde, tayc bana veri hz yine de yüksek kald için, tayc modülasyonu
16QAM veya benzeri karmaklkta olmas gerekmektedir. Çok taycl yöntemlerde, her tayc
farkl bir yöntemle de modüle edilebilir (örnein: bazlar nQAM, bazlar mQPSK gibi). Halen,
incelenen çok taycl yöntemlerin banda OFDM gelmektedir.
OFDM/COFDM
Dikey frekans multipleks veya OFDM (Orthogonal Frequency Division Multiplex) modülasyon
yöntemi saysal yer-yayncl açsndan (normal TV ve HDTV için) büyük ümitler vadetmektedir. Bu
yöntemin özellikle hayaletlerden etkilenmemesi ve enterferansa dayankll yer-yaynclnda yeni
bir devir açmak üzeredir. Örnein, tek bir yaynn, bütün bir ülkede ayn UHF veya VHF TV kanaln
kullanan bir vericiler a ile yaplabilmesi mümkün olmaktadr. OFDM yöntemi, tüketici uygulamas
için karmakl ve yüksek maliyeti, ve Amerikan yayn kapsama (broadcast coverage) yaklamndaki
farkllklar nedeniyle, ABD ATV sisteminde imdilik düünülmemektedir.
OFDM yöntemi kullanlan EU-147 DAB projesinde 7MHz kanalda 448 tayc ile ses
iletilmekte, HD-Divine'da ise 8MHz kanalda 512 tayc ile HDTV iletilmektedir. OFDM sistemlerde,
tayclarn bir ksm kanal frekans karakteristiini alcda kestirebilmek (estimate) için pilot tayc
olarak kullanlrlar. Pilot adedi arttkça, alcda kestirim iyileir. Tayclar, birbirlerinden bamszl
ve orthogonallii salayan minimum frekans aralnda seçilerek bant geniliinin yüksek verimli
kullanlmasna çallr. Tayc bana veri hz düük olduu için uzun sembol süreleri kullanlabilir.
Sembol süreleri bir koruma süresi kadar uzatlarak alcda oluabilecek maksimum multipath
gecikmeleri alabilir ve dolaysyla alcda sembol giriimi (ISI) hatalar önlenebilir. Verilen bir sembol
süresi ile, alcda ISI bozulmas olmayan bir süre parças elde etmek için gerekli koruma süresi

dorudan beklenen maksimum multipath gecikmesine baldr. Kuvvetli ve tek yansmal (en kötü hal
tek 0dB seviyeli yank) kanallarda, kanal frekans cevabnda oluabilecek sfrlara düen tayclarn
yutulmas kaçnlmaz olduundan, kodlama srasnda hata düzeltme yöntemleri (error-correction)
kullanlarak, yutulan tayclarn üzerindeki verilerin hatasz elde edilmesine çallr. Kullanlan
yöntemler, çoklama (redundancy) ve düzenleme (reordering) gibi teknikler ile belli bir bit aknn
sadece tek bir taycya balln bozarak, bilginin hatasz alnabilen dier tayclardan elde
edilebilmesini salarlar. Doal olarak, bu tip yöntemler, sabit toplam kanal veri ak içinde bilgiye
ayrlan ksm yani efektif veri hzn azaltrlar. Hata düzeltme yöntemleri kullanlan özel OFDM
yöntemleri, kodlanm OFDM veya COFDM (Coded-OFDM) olarak adlandrlmaktadr.
OFDM ve tek taycl yöntemler karlatrldnda, AWGN (toplamsal beyaz Gauss
gürültülü) kanallar için gürültü performanslarnn ayn olduklar, OFDM'in zaman-domeni impuls
enterferansna (örnein multipath) dayankl, fakat frekans-domeni impuls enterferansna (örnein e-
kanal NTSC enterferans) kar zayf olduu görülmektedir. Bu nedenle, kanal kodlama (örnein
COFDM gibi) veya özel spektrum biçimlendirmesi (örnein: e-kanal tayclarnn frekans
pozisyonlarnn bo tutulmas gibi) yaplmas gerekir. Tek taycl yöntemlerin ise OFDM'in tam tersi
olarak frekans-domeni impuls enterferansna dayankl fakat zaman-domeni impuls enterferansna kar
zayf olduklar görülmektedir. Saysal tek taycl sistemlerde ISI nedeniyle adaptif kanal
dengeleyiciler (adaptive equalizers) kullanlmas gerekli olmaktadr. OFDM'de koruma süresi ile ISI
etkileri giderilebilmekle beraber bant içi zayflamalarn ve sfrlarn düzeltilebilmesi mümkün deildir.
Çok taycl yöntemlerde tepe/ortalama güç oran (peak-to-average power-ratio) çok düük
olabilmektedir.
Tek Frekans Alar (SFN)
COFDM yönteminin en büyük avantaj, yer-yaynlarda tek-frekans alarna (Single-Frequency

Networks: SFN) imkan tanmasdr. Tek-frekans alar, bir programn bir ülkede tek bir kanaldan
datmna mümkün klarlar (örnein: TRT-1'in, tüm Türkiye'de ve ayn anda yüzlerce vericiden VHF-
9'dan yaynlanmas gibi). Bunun sonucunda, tek-frekans alarnn kullanlmas, spektrumda efektif
olarak çok önemli bir art salar. Özellikle, analog TV yaynlarnda, enterferans nedeniyle komu, LO,
ve hayal-frekansa düen kanallarda yayn yaplamamasndan dolay mevcut kanallarn sadece bir
ksmnn kullanlabilmesinden kaynaklanan spektrum skntlar rahatlatlm olur. Ayrca, saysal
yaynlarn kanal spektrum kullanm ve dolaysyla enterferans potansiyelleri çok olumlu olduundan,
saysal yaynlar yasak frekanslarda kullanabilirler. Örnein: halen stanbul'da tüm UHF bantlar (43
adet) doludur ve yayn adedi 15 kadardr. Bu 15 yaynn bir SFN düzeni ile yayn halinde 28 adet kanal
tamamen boalacaktr.
SFN'lerde, komu bölgelerdeki vericilerin e-kanal giriimleri (co-channel interference) alcda
bir multipath eklinde ortaya çkar, ve kullanlan uzun sembol + koruma süreleri sonucunda ISI sorunu
olmaz. COFDM'in SFN özellii doal olarak sadece yayn alarna yaramakta olup, bölgesel yaynclar
için bir önemleri yoktur. SFN'lerde COFDM çok avantajl olmakla beraber, baka saysal modülasyon
yöntemleri de (tek taycllar da dahil) kullanlabilir.
Halen, COFDM yönteminin kullanlabilirlii, tek taycl yöntemlere göre avantajlar ve
gerçek sartlarda dayankll (robustness) üzerine tüm dünyada aratrmalar sürmektedir. Avrupa,
neredeyse tüm saysal TV projelerinde COFDM kullanmakta iken, ABD, ATV sisteminde tek taycl
bir sistem seçmitir. Bu arada iki ktann yayn artlarnn çok farkl olduklar göz önünde tutulmaldr.
SFN'lerde vericilerin beslenmesinde bir ardl (sequential) datm zinciri kullanlabilmekle
beraber, bu durumda geni bir bölgeye dalm çok adet ufak yayn bölgeli bir a yapsnda geri

besleme yollar oluabilmektedir. Bu tür geri besleme sorunlarna yol açmamak için, SFN'lerde iaret
datmnn uydu veya kablo alar üzerinden tek noktadan yaplmas öngörülmektedir.
Genel SFN yaplarda, alc dengeleyicilerin (receive equalizers) maksimum kompanzasyon
süreleri (max. equalization range, sembol süreleri+koruma süresine bal; örnein ABD-ATV için 24µs
max) ve yayn bölgesi snrlarna olan propagasyon süreleri (propogasyon hz tipik 300m/µs) birlikte
düünüldüünde, lokal yayn bölgelerinin çok büyük olamama sorunu ortaya çkmaktadr. Bu ise,
verilen bir makro bölgeyi çok adet lokal verici kullanarak kapsamak gereini dourmaktadr. Gerçi,
hücre diyebileceimiz bu lokal yayn bölgeleri ufaldkça gerekli hücre yayn güçleri de azalmakla
beraber, toplam makro bölge tesis maliyetleri artmaktadr (1x100W toplam tesis maliyeti < 2x50W
toplam tesis maliyeti). Bunun yannda, hücreler ufalp adetleri arttkça, yayn bölgesi içinde kanal
sfrlarnn oluma olasl azalr (örnein: en kötü hal olan 0dB tek yank durumu ile kanalda tam bir
sfr oluacakken, çeitli dier hücrelerden gelen iaretler ile kanaldaki zayflama derinlii azalr). Baz
a yaplarnda, sadece belirli bölgelerde kanal sfrlarnn olumasn engellemek için oralarda ek
vericiler (gap filler local transmitters) kullanlabilir.
Saysal yöntemlerde yayn bölgesi içinde çok farkl anten iaret gürültü oranlar için yüksek
kalite salanmaktadr. Dolaysyla, vericiye yakn oldukça büyük bir bölgede gereinden yüksek bir
anten SNR salanmasnn al kalitesine hiçbir katks olmayacaktr ve gereksizdir. Saysal yayn
alarnda, yüksek güçlü tek bir verici ile geni yayn bölgelerine hizmet vermeye çalmak bu nedenle
verimsizdir. Hücresel SFN yayn yaps bu açdan üstünlük salar. Ufak güçlü çok adet hücresel verici
ile makro yayn bölgesinde alan iddeti dalgalanmalar çok aza indirilmi ve güç verimi yükseltilmi
olur.
COFDM yönteminde, tayc (dolaysyla veri) kayb yöntem yaps içinde telafi
edilebildiinden, adaptif dengeleyicilerin kullanlmasnn hiç gerekmeyecei ileri sürülmektedir. Bu
durum uygulamada doruland takdirde, SFN'ler için en uygun kanal modülasyonu COFDM yöntemi
olacaktr. Halen, Almanya'da Deutsche Bundespost tarafndan COFDM yayn bölgeleri ile ilgili
problemleri belirlemek amacyla 5 verici istasyonu kullanarak bir COFDM yayn denemesi
yaplmaktadr.
Saysal Sktrma ve Uydu Yayncl
Günümüzde tipik transponder maliyetleri, konvansiyonel (analog/FM) uygulama için:

ABD: $4-7M/yl, ngiltere: £3M/yl, (2 FM taycl 72MHz transponder = 2 kanal
için);
saysal sktrma yöntemleri ile uygulama için ise ayn uydular kullanarak:
ABD: $0.5-1M/kanal-yl ve ngiltere £400,000/kanal-yl (8 standart çözünürlükte
program/transponder için) olarak verilmektedir.
Bu deerlerden saysal sktrma kullanldnda maliyetlerin 1/4'e indii görülmektedir. DTH
servislerde, kanal adedi iki katna çkarlarak maliyet 1/8'e indirilebilir (bu takdirde, kalite VHS görüntü
seviyesine inecektir). Transponder kira/maliyet avantaj göz önüne alndnda, $90,000 olan
kodlayc tesis yatrm önemini kaybetmektedir. Çok yakn gelecekte, entegre alc/kod-çözücülerin
(Integrated Receiver-Decoder: IRD) gelien VLSI teknolojisi ile $200 mertebesine kadar inmesi
beklenmektedir. Düük IRD maliyetleri ve tek bir uydu pozisyonundan yüzden fazla kanal izleme
imkan, tüketicinin ilgisini kolayca çekebilecek, dolaysyla, sktrmal/çoullamal saysal yayn
sistemleri yaynclar tarafndan da hzla benimsenecektir. 1995 ylndan itibaren bu servisin önemli
ölçüde yaylacan, alnan haberler desteklemektedir. Bu zamana kadar ise, a datmlarn uydu
üzerinden yapan (ve DTH amac olmayan) yaynclar iletme maliyetlerini 1/4'e indirebileceklerdir.

Dört adetten az kanaln datm için, arzulayan yaynclarn iaretlerinin uygun kombinezonlarda
birletirip çoullanmas ve up-link ara balant hizmetleri uydu operatörü veya ara hizmet kurulular
tarafndan salanabilir. Bu tür ara kurulularn hizmetleri ve transponder tahsisleri devletlerce
denetlenmedii takdirde baz sorunlar çkabilecei aikardr.
BBC ve Comsat'n yapt denemelerde, 2 adet analog FM yayn tayabilen bir 72MHz
transponderden, 2 analog yayn yerine, 1 analog ve 1 saysal yayn gönderildiinde, elde edilen
performansn çok daha iyi olduu belirlenmitir. Ayrca, Eutelsat-I 72MHz transponderleri ile yaplan
denemelerde, 1 adet analog FM yüksek seviyeli ve 4 adet saysal sktrlm düük seviyeli iaretin
ayn transponderden yaynlanmasnda hiçbir sorun görülmemitir. Yani, mevcut uydular ve geni-bantl
transponderlerinin kullanmnda, tüm transponderin tamamen analog FM (2 adet) veya tamamen saysal
(2-8 adet) kullanm zorunluu olmayp, talebe göre tahsis uygulanabilir.
Uydu yaynclnn gelecei ile ilgili genel bilgiler için, lütfen bkz. [R15].
Saysal Ses Yayn (DAB)
Avrupa'da EU-147 Eureka projesi [R1] çerçevesinde gelitirilen saysal ses yayn (Digital Audio
Broadcasting: DAB) sistemi ile saysal radyo yaynlarnn 1995 ylnda Almanya'da, 1996'da ise
ngiltere'de balamas planlanmaktadr. Sistem ile, portatif radyo alclarna CD kalitesinde stereo ses
iletilmesi mümkün olacaktr. Yaynlar Avrupa'da VHF-II/FM bandnda 104-108MHz arasnda veya
VHF-III bandnda 223-230MHz arasnda10 yaplacaktr. 2007 ylndan sonras için, ABD hariç tüm
dünyada 1452-1492MHz band DAB uydu ve yer-yaynlar için kullanlabilecektir (WARC-92), fakat
halen bu frekanslardan DAB yer-yayn yaplmas VHF frekanslarndan daha güçtür. DAB yaynlar
baladktan sonraki 15-25 yl içinde, FM'den DAB'a tam geçi düünülmektedir. Bu dönem zarfnda,
DAB programlarn FM'de paralel yayn (simulcast) planlanmaktadr. EU-147 DAB sisteminde IRT
(Münih) tarafndan gelitirilen MUSICAM (Masking Pattern Adapted Universal Sub-band Integrated
Coding and Multiplexing) saysal ses sktrma yöntemi ve COFDM transmisyon yöntemi
kullanlmaktadr. MUSICAM ile 1411kbps stereo CD ses hiçbir farkedilebilir kalite kayb olmakszn
192kbps seviyesine sktrlmaktadr. Yaplan denemeler tamamen baarl olup, sistem
standardizasyon ve hizmete girme aamasndadr11. DAB sisteminde, FM alta multipath halinde
görülen bozulmalar (flutter) olmad gibi çok daha üstün ses kalitesini daha dar bir kanal içinde
sunabilmektedir. Dolaysyla, tamamen DAB'a geçildiinde, mevcut FM bandnda yaplabilecek yayn
adedi de artacaktr. Ayrca, analog FM radyo ile karlatrldnda, DAB için ayn yayn alannda daha
az yayn gücü gerekmekte, DAB e-kanal ve komu-kanal etkilerinden daha az etkilenmekte, ve yayn
alar için COFDM sayesinde, tek-frekans alar (SFN) kullanlabilmektedir. Kullanlan COFDM
yöntemi nedeniyle DAB radyo alclar analog FM'e göre daha pahal ve çok daha karmak
olacaklardr. Hollanda'da DAB deneme yaynlar yaplmaktadr. ABD'de de benzer bir DAB sistemi
düünülmektedir.
Ayrca, ABD'de gelitirilen IBOC (in-band-on-channel broadcasting) ses-yayn sisteminde, FM
bandnda analog ve saysal yaynlarn ayn taycy FM-uyumlu olarak kullanmalar mümkün olup,
10
EBU kaytlarna göre, Türkiye'de ayrca VHF-I 47-68MHz, ve VHF-V 790-860MHz bantlarnn kullanlma olasl
vardr.
11
Ayrca, bkz: CCIR Rec.774 VHF/UHF saysal ses yer-yaynlar, CCIR Rec.789 saysal ses BSS uydu-yaynlar, EBU
doc. tech 3269: Strategy on DAB.

sistem DAB gibi ek spektrum gerektirmeden tüketiciye geriye-uyumlu bir ekilde yüksek kalite ses
ulatrabilmektedir. IBOC, halen Almanya'da DAB alternatifi olarak deerlendirilmektedir.
KONVANSYONEL SSTEMLERN SIKITIRILMI SAYISAL YAYINI ÖRNEKLER
General Instrument firmasnn DigiCipher sisteminde 10 adet (512x480Y; 128x240C) TV

kanal sktrlp çoullanarak bir adet 24MHz uydu kanalndan veya 6MHz kablo kanalndan
iletilebilmektedir. Sistemde görüntü sktrmada MPEG benzeri ekilde intra-inter MC-DCT yöntemi,
ses için Dolby AC-2 (CD kalitesinde ses için) yöntemi ve format olarak paket yaps kullanmaktadr.
Her bir görüntü ile 4 adede kadar mono ses kanal (veya 2 stereo veya çok dilde ses) ve
3x9600baud+192kbps senkron veri (SCPC için 1x9600) gönderilebilmektedir. Sistem çok güvenilir
bir emniyet sistemi içermektedir (DES tabanl, VideoCipher'n gelimi tipi; tüketici IRD alclar kartl,
Instant-pay-per-view mümkün). Uydu ile kullanmda, QPSK ile tek (SCPC: Single channel per carrier;
13.5/6.7/4.5Mbps bilgi, 19.5/9.8/6.5Mbps toplam iletim) ve çok taycl (MCPC: Multiple channels
per carrier; 27Mbps bilgi, 39Mbps toplam iletim) yaplar mümkündür. MCPC ile 10 TV kanal tek
tayc üzerine QPSK ile ve birlikte bindirildiinden, kanallarn toplam bant geniliini içeriklerine
göre dinamik olarak paylamalar (bkz. adaptive resource sharing) veya iletmeci tarafndan farkl
kalite seviyelerinde paylatrlmalar mümkün olmaktadr. Kablo uygulamalarnda 64QAM
kullanlmaktadr. Sistem asimetrik donanm ilkesine göre karmaklk ve maliyeti kodlayc tarafa
vererek alc karmakln ve maliyetini en aza indirmeye çalmaktadr. Daha sonra gelitirilen
DigiCipher-II ise tam MPEG-2 uyumludur.
TCI (TeleCommunications Inc., kablo-yayn firmas) + HBO, uydu üzerinden DigiCipher
yöntemi ile DTH yaynlara 1993 sonu balamay ve 1/1994'e kadar 1,000,000 abone kaydn
beklemektedirler. GI (General Instrument) ve AT&T 1,000,000 adet set üstü kod çözücüleri temin
edeceklerdir.
BBC-WSTV bir adet 307 Intelsat 36MHz transponder üzerinden 4 video+16 ses kanal yayn
yapmak için DigiCipher yöntemini seçmitir. Yaynn 1993 içinde balamas beklenmektedir.
Ayrca, Amerikan PBS kamu TV a da eitim programlar datm için DigiCipher II
yöntemini seçmitir. PBS, bu yöntem ile 5x54MHz Ku-band ve 1x36MHz C-band transponder
kullanarak 10,000 noktaya 80 adet eitim kanal (TV) datacaktr.
DirecTv: Hughes firmas tarafndan saysal uydudan dorudan-eve (DTH) sktrmal (David
Sarnoff tarafndan hazrlanan MPEG benzeri bir yöntemle) ve CD-kalitesi sesli abone (subscription)
ve program ödemeli (pay-per-view) tür hizmet uygulamal bir servisi $1,000,000,000 yatrm ile 2
DBS-tipi (120W/trsp) 16ar transponderli uydudan 27 transponder kullanarak balatmak üzeredir.
Yaplacak 150+ kanal yayn için 18" alc çanak yeterli olacaktr. Çanak+IRD maliyetinin $700.-
(Thomson) olmas beklenmektedir. lk uydu yaz-94'te hizmete girecektir. Çözücüler CLI tarafndan
temin edilecektir. (150 adet kanal içinde daha az sayda filmler 30 dakikada bir tekrarlanacaktr; bkz.
NVOD).
CLI (Compression Labs Inc) MPEG tabanl (fakat özel nitelikli) Spectrum Saver (1991) adl
DCT esasl MC saysal sktrma yöntemi ile 1 adet analog PAL yayn yapabilen bant içinden
maksimum 12 kanal yayn mümkündür. Her bir kanal: 1 PAL video + 2x200kbps saysal ses (Dolby
Digital Encoder'dan ADM: Adaptive Delta Modulation ile) + 3x19.2kbps veri + 1 adet kontrol
kanalndan oluur; bu bileenlerin hepsi arzu edilen video kalitesine göre FEC (forward error
correction) ile 2.9, 3.3 veya 6.6Mbps hzl tek bir kompozit veri ak halinde birletirildikten sonra
dier kanallarla SCPC (tayc bana tek kanal) yapsnda (2.0/2.3/4.6MHz bant genilii)
çoullamaya girer. Spectrum Saver kanal modulasyonu olarak QPSK kullanmaktadr. Greenland
Telecom ulusal TV ann datm için ülkenin çok kuzeyde olmas nedeniyle12 yeterli gürültü
performans elde edebilmek için sktrlm 6.6Mbps tek devlet kanal video ve sesin transponder
20MHz bant geniliinin alt ilk 5MHz ksmn kullanarak performans art ve 1/4 bant genilii ile
transponder kira azalmas amacyla, ABD-NTU (National Technological University) ise 1992'den beri
12 eitim kanal datm için, Arjantin ise 4 kanal datm (18MHz uydu bant genilii) için Spectrum
saver kullanmaktadr (sisteme ait IRD fiyat 92 sonunda $3283). Sistem ileri seviyede ifreleme
(encryption) özelliklerine sahiptir.
Jerrold's Digi Cable: 1994'ten itibaren kablodan 500+ adet kanal saysal sktrmal yayn
planlamaktadr.
Astra 1D ve 1E (SES): 33MHz (imdikiler 26MHz) transponderler ile 1995'ten itibaren 144
kanal saysal sktrmal yayn planlanmtr. Astra 1D ve 1E'de 18'er transponder bulunacaktr. Astra
1E ve 1F'in tamamen MPEG tabanl saysal yayn yapacaklar, ve transponder bana 10 kanal yayn
yaplabileceinin tahmin edildii bildirilmitir. SES, Astra uydularndan PAL+ (!) yayn yapmay da
düündüklerini açklamtr. Ayrca, Astra sisteminde saysal her kanal yayn ile beraber onikier adet
stereo saysal radyo yayn da planland belirtilmitir. Bu ise 500 TV kanal ile beraber 6000 ses
kanalnn da sistemde yer alabileceini göstermektedir.
NTL-System2000/Scientific Atlanta sistemi MPEG-1 uyumlu olup, Rec.601 görüntü içeren

270Mbps ham veri akn, 2Mbps (VHS kalitesi), 4Mbps (PAL transmisyon kalitesi), 8Mbps (PAL
datm kalitesi), veya 12Mbps (PAL ariv kalitesi) veri hzna indirerek, bir kablo veya uydu
kanalndan 16 adede kadar kanal nakline imkan vermektedir. (Yer yayn uygulamas için, bkz. Spectre).
Avrupa'da ilk ticari ve genel yayn amaçl saysal sktrlm video uygulamas olarak, FilmNet kablo
yayn firmas, bu sistemi Belçika ve Hollanda'da 3 adet kanaln (4. yedek, hepsi PAL datm
kalitesinde) kablo uç (head-end) noktalarna iletiminde kullanmaktadr.
Yine NTL tarafndan gelitirilen Spectre sistemi ile sktrlm saysal yer-yayn
yaplabilmektedir. NTL-2000 ve Spectre, ayn sktrma ve çoullama yöntemlerini kullanmaktadrlar
fakat transmisyon için kullanlan kanal modülasyon yöntemleri (kablo/uydu ve yer-yayn transmisyon
ortam niteliklerinin farkl olmalarndan dolay) farkldr. OFDM yöntemi kullanan Spectre sisteminde
iaret yaps, senkronizasyon, düük çözünürlüklü resim, ve yüksek çözünürlük eklentileri eklinde 3
katl bir hiyerarik yap oluturmaktadr. 13.5Mbps/8MHz denemeleri baarl olan sistemin daha
yüksek kalite HDTV iletimi (veya 2 EDTV veya 6 SDTV) için 27Mbps versiyonu gelitirilmektedir.
Sterne (CCET-Fransa): Systeme de Television en Radiodiffusion Numerique; ITS-93'te [R9]

mobil al demonstrasyonu gayet baarl olmutur. MC-DCT esasl COFDM yöntemi kullanan
sistemde 5Mbps için SDTV (ilk etap), 10Mbps için EDTV (ikinci etap), ve 25-30Mbps için HDTV (3.
etap yakn gelecekte) kalitesi elde edilmektedir. MUSICAM ses kodlamas kullanlmaktadr.
12
Konvansiyonel analog FM (C-band) ile 11m çanak kullanarak sadece 40-42dB görüntü SNR elde edilebiliyor.

Diamond (Thomson): çok-katmanl kanal kodlama + hiyerarik kaynak kodlama + H/V anten
polarizasyonu kullanarak 2x34Mbps (herbiri OFDM) kapasite ile 1 HDTV (34Mbps) ve 4
konvansiyonel kanal x 8Mpbs iletimi demonstrasyonu ITS-93'te [R9] baarl olmutur. Polarizasyon
ayrm, iki 34Mbps akn birbirine bozucu etki yapmamas için yeterli olmutur.
Saysal sktrma yöntemleri, 34 ve 140Mbps ETSI kodekleri (codec: coder/decoder)

kullanlarak bir süredir zaten PTT'ler tarafndan televizyon iaret datmnda kullanlmaktadr. Ayrca,
HiVits projesi ile 140Mbps hzda DCT tabanl ariv kalitesi (contribution) HDTV sktrma kodeki
tasarm ve denemeleri baarl olmutur.
ABD
1990 ylna kadar bir HDTV plan belirleyemeyen ve bu arenada önemli bir faktör
oluturamayan ABD, son üç yldaki konuya yaklam nedeni ile mevcut Japon ve Avrupa sistemlerinin
geleceklerini gölgelemeye balamtr. Olaya farkl bak açlar nedeniyle, ABD'deki gelimeler
Avrupa ve Japonya tarafndan çok yakndan izlenmektedir. ABD'de, tam saysal bir sistem ile HDTV
datmnn UHF/VHF üzerinden yer-yayn ve kablo ile yaplmas planlanmaktadr. Buna karn,
Japonya ve Avrupa, HDTV için gerekli bant geniliklerini göz önünde bulundurarak sistemlerini uydu
yayn datm için gelitirmi ve yer yayncln dlamlardr. Bunun esas nedeni ise, o yllarda,
saysal sktrma ve saysal transmisyon teknolojilerinin yer yayn için yeteri kadar gelimemi
olmalardr. Dolaysyla, ABD'nin HDTV konusunda geç kalm olmas bugün için kendisine bir
avantaj salamtr.
ABD, ulusal HDTV sisteminin yer-yayn (terrestrial broadcast) üzerine kurulu saysal bir
HDTV sistemi olacana karar vermitir. Tüm beyan ve tutumlar bu karar desteklemektedir. 1998
ylnda hizmete girecek ve iler bir sistem için gerekli çalmalar youn bir ekilde yürümektedir. ABD,
yeni HDTV standardnn mevcut NTSC sistemine uyumlu olmas gibi bir art komamakta, fakat
izleyici kütlesinin oluturulabilmesi amacyla NTSC kanallarndan ayn programn paralel yaynn
(simulcast) öngörmektedir. FCC'den alnan bilgilere göre, ABD-HDTV standardna 199413 yl sonuna
doru karar verilecek, 1997 ylna kadar yaynclara HDTV için birer kanal (6MHz) tahsisi yaplacak,
ve yaynclar en geç üç yl içinde düzenli ticari yayn hizmetlerine balayacaktr. Yasak kanallar (taboo
channels) kullanlarak halen yayn yapan tüm yaynclara birer HDTV kanal tahsisi mümkün
görülmekte ve planlanmaktadr. Planlara göre, karar takip eden 15 yl içinde paralel yayn yaplan
NTSC kanallar (2009 ylna kadar) boaltlacak ve imdiki NTSC yayn sistemi tarihe karacaktr. Bu
senaryo ve HDTV aday sistemleri göz önüne alndnda, ABD'de HDTV'ye geçi, yaynclar için
$10,000,000,000 kadar bir yatrm gerektirmektedir. HDTV'nin tüketiciye getirecei yük ise
$100,000,000,000 olarak tahmin edilmektedir. FCC yetkilileri, "eskimi14 analog teknoloji" üzerine
kurulu bir HDTV sisteminin hatal bir yaklam olacan belirtmektedirler. Fakat, saysal teknoloji
13
Daha önceleri, sistemin Haziran 1993'te belirlenmesi planlanrken, 1993 ilkbaharnda yaanan gelimeler sonucunda
bu tarih bir yl kadar ileriye atlmtr.
14
IBC-92 açlnda, James McKinney (ATSC Chairman, ABD) yapt konumada, Avrupa tüketici elektronii sanayi
sektörü firmalarn, yatrmlarn kaybetmemek için halk aldatarak, ve AT komisyonu ve ülke hükümetleri aracl ile bask
kurarak, tarihi (eski) teknolojiye dayanan bir sistemi zorla kabul ettirmeye çalmakla suçlamtr. Buna karn, ABD'de
böyle bir sanayi sektörü olmad için, kendilerinin koruyacak bir yatrmlar ve benzeri bir sorunlar olmadn, ve tüketici,
yaynclar ve ülke ekonomileri için seçmeleri gereken en uygun HDTV sisteminin tek aamada ve dorudan saysal
olacan anladklarn söylemitir.

üzerine kurulu bir yer-yayn sisteminin tüm teknik sorunlar da henüz çözülmü deildir. ABD'deki
film endüstrisi ve mevcut TV yayn çalmalarnn arlkl (70%) 35mm. film kullanmalar nedeniyle,
ABD'de Avrupa'daki gibi bir HDTV'ye uygun program ktl sorunu bulunmamaktadr. ABD'de prime
time TV yapmlarn %80'inin zaten 35mm film ortamnda yaplmas, ABD HDTV arivini haftada
ortalama 135 saat zenginletirmektedir. Ayrca, 35mm sinema yapmlar da arivi her yl 800 saat
büyütmektedir.
Mevcut bir televizyon istasyonunun, HDTV yayna geçmesinin getirecei dönüüm yatrm
(yapm stüdyosuz) ortalama $1,710,70015 olarak beklenmektedir. Tüketici cihazlarnn maliyetleri16 ve
izlemesi beklenen hanelerin toplam hanelere oran17 (HDTV households in percent of total TV
households) olarak: ilk ylnda 50" alc için $1800-3000, ve hane oran 0.02%, 5. ylda 50": $1200-
2100, 25": $450-900 ve hane oran 3.37%, 10. ylda ise, 50": $700-1500, 25": $250-600 ve hane oran
25.95%, 15. ylda hane oran 58.46% olarak beklenmektedir. (Ticari çevreler ise, alc maliyetlerinin
ilk yl için $9000 olmasn öngörmektedirler; ilk fiyat görüleri farkl olmakla beraber, tüm çevreler
fiyatlarn inmesi hz konusunda fikir birlii içindedirler).
ABD, kendi saysal yer-yayn HDTV standardnn tüm dünyada kabul edileceini (gerekli
bölgesel deitirmeler ile) ümit etmektedir, fakat Avrupa bu düünceyi reddetmektedir. Avrupa,
ABD'nin mevcut saysal teknolojiyi kullandn, kendilerinin ise bir sonraki saysal teknoloji seviyesini
hedeflediini beyan etmektedirler (aynen, ABD'nin HD-MAC için eski analog teknoloji,
kendilerininkinin ise gelecein saysal teknolojisi olduunu söyledikleri gibi). ABD-ATV sisteminin
kullanma hazr olduu srada teknolojik olarak demode olma (obsolete) olasl vardr (bu tehlike,
çok hzl deien teknoloji ortamnda tüm sistemler için geçerlidir18).
Son yl içinde, Amerikan yönetiminin ortaya koyduu Electronic Superhighway informasyon
teknolojileri entegre haberleme a projesi çerçevesinde, ABD, iletiim alt yapsnda önemli bir atlm
yapmaya hazrlanmaktadr. Planlanan alt yap, telefon, bilgi ses, video ve her tür bilgi iletiiminin
üzerinden yaplabildii geni ölçüde fiber optik ortam kullanan bir telekom a içermektedir. Bu a tüm
iletiimin iki yönde de üzerinden yaplabildii saysal bir ebeke olarak, tüm kullanc ve kaynak
noktalarn birbirine balayacaktr. Zaman içinde a tamamlandnda, her tür görsel iletiim hizmeti
de (televizyon, video telefon, faks, video oyun vs.) bu a üzerinden salanabilecektir. Planlanan bu aa
uygunluk açsndan, mevcut ve yeni tüm iletiim hizmetlerinin saysallamas zorunlu olacaktr.
Entegre bilgi altyaps (information infrastructure) kavramnn getirdii tüm bilgisayar, telefon,
TV ve dier teknolojilerin birbiri ile bilgi alveriinde bulunabilmesi gerei birlikte-çalabilirlik ilkesi
(interoperability) ön plana çkmtr. Bu ise, Amerikan HDTV sistemi için kare piksel ve geçmesiz
tarama (square pixels and progressive scan) kullanmn zorunlu hale getirmektedir.
ABD-ATV yarnda, Mays 1993 itibaryla (Büyük ttifak öncesi) HDTV sistemi adaylar
Notlar-II'deki tabloda yer almaktadr. Bu adaylar arasnda, 24-5-93 tarihinde FCC tavsiyesine uyarak
bir Büyük ttifak (Grand Alliance: GA) olumutur. Oluan ittifakn, üyelerinin aday sistemlerinin en
15
ATV Systems Recommendation Report
16
FCC Advisory Committee on ATV Service, Planning Subcommittee WP-5.
17
Technology Futures Inc.
18
TEKNOLOJ KLEM: Mevcut teknolojiyi kullanan var olan sistemden mi yararlanmal, yoksa bir sonraki daha
üstün teknoloji kullanan gelimi sistemi mi beklemeli?

iyi ksmlarn birletirerek tek bir bileke HDTV sistemini hazrlamas beklenmektedir. TV yaynclar
bu sistemin geçmeli (krpma sorunlar var; grafiklerde ve hareket halinde kötü performans) taramal
olmasn, bilgisayar sektörü ise sistemin geçmesiz taramal (daha yüksek dikey çözünürlük ve kolay
hareketli görüntü ileme) olmasn istemektedir. ttifak halen geçmesiz ve geçmeli birden fazla format
içeren bir görüntü yaps seçmitir. 34" ve daha büyük ekran ATV alclarnda geçmesiz tarama zorunlu
olacaktr. Büyük ttifakn ilk sistem teklifinin Sonbahar-94'te test edilmesi planlanmtr. Öncelikle
görüntü formatlarn kesinletirecek GA gruplar, 94 ylnda kanal modülasyon yöntemini (adaylar:
4VSB, 6VSB, 32QAM) belirleyeceklerdir. Halen MPEG-2 Main-Profile/High-level üzerine kurulu (B-
frame kullanarak; bkz. MPEG) ilk teklif taslanda, 3 çözünürlük (720x1280 pix 24/30/60fps geçmesiz,
1080x1920 pix 24/30 geçmesiz ve 60 geçmeli, 1080x1440 pix 60 geçmeli: dikey aktif x yatay aktif
olmak üzere) ve 3 resim örnekleme hz (24, 30, 60Hz) yer almaktadr. 60Hz geçmeli formatn geçi
döneminde kullanlmas ve mümkün olan en ksa dönemde geçmeli formatn terk edilmesi
önerilmektedir. Üretilecek tüm ATV alclarn, geçmeli ve geçmesiz tüm format ATV yaynlarn
alabilip, ald format kendi gösterim formatna (örnein: ucuz bir alc sadece geçmeli tarama görüntü
imkanna sahip olabilir) gerekli ileme ve dönüümleri yaparak çevirebilip gösterebilmesi zorunlu
klnmtr (yani, sistemde alclar baznda formatta ölçeklenebilirlik: scalability gerekli saylmtr).
ATV'de ses için Dolby AC-3 [R2] (5 kanal surround sound) ses kodlamas seçilmitir.
ABD, ATV iaret formatnn MPEG-2 Next profilinde yer almasna gayret etmektedir. (Bu
saland takdirde, ABD standard K. Amerika'ya snrl kalsa dahi, ATV alclar büyük (milyonlarca)
adetlerde üretilecek ve dolaysyla çok daha ucuz olacak MPEG-2 yongalarn kullanabileceklerdir.
ABD-ATV için sistem kriterleri halen: 6MHz/kanal bant genilii içinde 18-20Mbps efektif
veri hz, optimum resim kalitesi/veri hz/spektral verim seçimi, düük BER (1s kesinti için 10-9 BER),
kanal bozukluklarndan (multipath ve sair dalm etkileim gibi) en az etkilenme19, ve uzunca bir
dönem ATV ve NTSC yaynlarn birliktelii göz önüne alnarak:
a- mevcut NTSC yaynlardan en az etkilenme (NTSC to ATV interference),

b- mevcut NTSC yaynlara en az etki (ATV to NTSC interference) istenmektedir.
Çeitli yaynlar aras etkileim göz önüne alndnda, ATV alclarda, çift frekans deitirmeli
(double conversion) yapnn kaçnlmaz olduu aikardr. ABD'deki yayn felsefesi, ülkenin corafi
özellikleri ve ehirleme yaps dolaysyla yüksek güçlü merkezi vericiler üzerine kuruludur. Halen,
NTSC yaynlar tüm ABD'de yaklak 1500 yüksek güçlü verici (40% VHF, 12 kanal; 60% UHF, 55
kanal) ile yaplmaktadr (buna karn Avrupa'da sadece UHF'de 40,000 kadar verici kullanlmaktadr).
Bu nedenlerle, ABD, SFN yaplara ve COFDM yöntemine Avrupa kadar ilgi göstermemektedir.
ttifakn oluumundan ksa süre sonra (ITS-93 [R9]) Wiley (Chairman FCC-ACATS)
Avrupa'y da içine alacak bir Çok Büyük ttifak (Très-Grand Alliance) çarsnda bulunmutur.
168 milyon TV alcs bulunmakta olan ABD'de, 1991 ylnda tüketicinin sinemalara harcad
miktarn $5,000,000,000, ve evde-sinema (video-kaset ve pay-per-view) için harcad miktarn
$14,000,000,000 olmas ve bu miktarlarn da her yl önemli miktarda artmasnn beklentisi, ülke içinde
19
ABD ve Avrupa kaynakl saysal/analog etkileim tablolar karlatrldnda, benzer artlar için önemli farklar
görülmektedir. Bunun nedeni, iki taraf arasndaki kullanlan kriter farklldr. Çounlukla, ABD, ATV NTSC için CCIR
3 grade kalite kullanrken, Avrupa ATV PAL için 4.5 kalite kullanmaktadr.

bu sektörü çok çekici hale getirmitir. Büyük telefon ve kablo-yayn irketleri20, bu pazardan pay almak
üzere stratejik birlemeler ile VOD ve NVOD yayn servisleri balatmay planlamaktadrlar.
Silicon Graphics Inc (SGI), Time-Warner ve Nintendo (oyun firmas, $5,000,000,000 yllk
küresel ciro, ABD'de evlerin %40'na girmi durumda), Florida-ABD'de Orlando-FSN (Full Service
Network) adl bir deneysel saysal interaktif a projesi ile tüketici eilimleri ve talepleri, sistem
beklentileri, iletme problemleri gibi unsurlar belirlemeye çalmaktadrlar. Nisan 1994'te hizmete
girmesi beklenen deneysel sistemde, fiber kablo üzerinden evlere (balangçta yaklak 500 ev, tüm
proje 4,000 ev) telebilgisayarlara21 etkileimli 45Mbps balant yaplan sistemde, saysal sktrmal
VHS kalitesinde görsel programlar izleyicinin arzulad anda seyredilebilecektir (VOD, yani gerçek
etkileimli, beklemesiz). Sistemde belli bir anda, yaklak 800 abone ayn bir program farkl
zamanlarda izleyebilme olanana sahiptir (örnein: 1 saat süreli bir programn, her abonece 4.5 saniye
aralklarla izlenmeye balamas gibi). FSN üzerinden, kablo-TV, telefon, elence, al-veri ve eitim
hizmetleri verilecektir.
Bu arada, home-entertainment piyasasnn cazibesi ile baz firmalar birleerek yeni tür ürünler
çkarmlardr. Matsushita/AT&T/Time-Warner/Electronic Arts grubunun 3DO multimedya ürünü CD-
ROM'dan yüksek kalite etkileimli oyunlar ve tam hareketli (full-motion) MPEG video olanan
oldukça ekonomik bir seviyede (ABD: $650 mertebesinde) sunmaktadr.
Çok-kanall ve etkileimli yayn hizmetlerinin sorunlarn ve tüketici beklentilerini belirlemek
üzere, Kuzey California'da Castro Valley'de herbirinin deeri yaklak $4000 olan ve herbiri 3xMPEG
ve 1xJPEG kod çözücü içeren 1000 adet set-üstü abone kutusunun abonelere datld 1000 ev/18
aylk bir deneme yaplmaktadr (Viacom, AT&T).
Teknik ayrntlar hakknda fazla bilgi edinilememekle beraber, AT&T Paradyne firmas
tarafndan ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line) yöntemi22 ile evlere döeli adi telefon kablosu
(twisted pair line) üzerinden normal telefon hizmetlerini aksatmadan 1.5Mbps VHS kalitesi saysal
video gönderen etkileimli VOD hizmetleri (telekom sektöründe: video dialtone hizmetleri) balamak
üzeredir. Bell Atlantic firmas tarafndan Virginia'da 400 evlik etkileimli 1.544Mbps ADSL yöntemi
kullanan deneme projesi hizmete girmek üzeredir. Gerekli set-üstü çözücüler CLI firmas tarafndan
yaplmaktadr. ADSL için video 1-6Mbps hza sktrlmaktadr. Yöntem ile sktrlan video ve ses,
3-4km uzakla23 iletilebilmektedir. MPEG saysal video, DMT (Discrete Multi-Tone) kanal
modülasyon yöntemi ile eski telefon hizmetleri (POT: Plain Old Telephone service) band yukarsnda
gönderilmektedir. DMT ile, video iaret çok-taycya (tipik 256 adet) bölünmekte, ve sistem hat
artlarn devaml izleyerek enterferans ve bozulma olan aklar dier tayclara aktarmaktadr. ANSI
T1E1.4 ADSL standard taslanda bo kalan 10kbps-384kbps aral ise aboneden gönderilecek ters
yön aka kullanlabilecektir. Bu aralkta, aboneden düük kalite video ve VOD kontrol iaretleri
(örnein: bala, dur, geri, ileri, program seç vb. gibi) gönderilmesi beklenmektedir. ADSL
20
TeleCom. Inc. ve Bell-Atlantic, Time-Warner ve US-West gibi.
21
telecomputer, evlere konulacak ara-donanm: 100MIPS/100MFlops güçlü; genel amaçl 2 ve 3D grafik
ilem + kod çözücü + kodlayc içermekte; yakn gelecekte maliyetin $250 mertebesine inmesi beklenmektedir;
set üstü bu cihaz bir SGI Indy bilgisayar + Scientific Atlanta kablo konvertör kutusu + renkli yazc edeeridir.
22
Bell Labs, Stanford Üniversitesi ve British Telecom (BT) Research Labs tarafndan gelitirilmitir.
23
5km'ye kadar 2Mbps, 3km'ye kadar 6Mbps telefon hatlar üzerinden gönderilebilmektedir.
demonstrasyonlarnda izlenen kalite, sistem özelliklerine tamamen uygundur. Kanmca, son yllarn
en ciddi gelimelerinden biri saylabilecek ADSL, mevcut telefon hatlarn kullanabilmesi açsndan
büyük potansiyele sahiptir.
AVRUPA
EU95: Avrupa HDTV Projesi
Avrupa, EU95 HDTV projesi kapsam içinde geçtiimiz yllarda çok önemli admlar atm ve
HD-MAC24 (1250/50/16:9/2:1) sistemini belirleyerek, üretim ve pazarlama hedeflerini 1995 yl olarak
ilan etmilerdir. Fakat, geçtiimiz yllar içinde yaanan gelimeler sonucunda, Avrupa HDTV sistemi
HD-MAC'a kar doan çeitli tepki ve eletiriler sonucunda sistemin gelecei belirsizdir. Avrupa
içinde bile ilgili çevrelerde olumu genel kan HD-MAC'n artk hiçbir ans kalmad eklindedir.
Bilindii gibi EU95, Japonlarn ekonomik tehdidinden kvlcmlanarak, 1986 ylnda tüketici
elektronii sektöründe en bata gelen Avrupa firmalar önderlii ve hükümetleri desteinde, AT
ülkelerine snrl kalmayan bir proje organizasyonu eklinde ortaya çkm, ve geçen yllar boyunca
önemli teknolojik aamalar kaydedilmitir. 1986'da balayan EU95'in birinci dönemi 1990 yl içinde
sona ermi olup, ikinci dönem (1990-1992) balamtr. On proje grubu halinde çalmalarna balam
olan projede grup says 1990 yaznda onikiye çkmtr. Proje gruplarnn görev dalmlar 1. ve 2.
dönemler içinde ele alndnda, temel aratrma ve standardizasyon faaliyetlerinin bir çok grup için
birinci dönemde çounlukla tamamlandn, ikinci dönemde ise gelitirme, üretim ve prodüksiyon
faaliyetlerinin (commercialization) yer aldn görmekteyiz. 1986-1992 döneminde aratrma-
gelitirmeye harcanan parasal miktar 625,000,000ECU ve harcanan emek 5000 kii-yl
mertebesindedir. EU-95: 12 adet proje grubu, bir adet deiimleri deerlendirme grubu (CECO) ve bir
adet Chain Group'tan olumutur. II. dönemde kurulan ve EU-95 dnda fakat karde bir oluum olan
Vision-1250 ile EU-95 HDTV sisteminin kabulunun ve kullanmnn yaygnlatrlmasna
çallmaktadr. Bu yap ile ilgili ayrntlar bilgiler için bkz. Notlar-III.
HD-MAC'ta ses, veri ve DATV (Digitally Assisted TV) bilgileri normal MAC sistemi gibi
duobinary kodlu PCM yap ile, video ise PAM (256-PAM) teknii ile gönderilmektedir. imdiye kadar
çeitli uydulardan toplam 2000 saat baarl HD-MAC uydu yayn gerçekletirilmitir. Yaplan
yaynlarn deerlendirilmesi sonucunda, 1993 yl içinde HD-MAC algoritmasnda, D2-MAC alclarda
izlenen HD-MAC programn iyiletirilmesi için baz düzeltme ve gelitirmeler yaplmtr. Bunlar
balca [R7-8/93]: Motion Compensating Compatibility Improvement (MCCI+) ile hareket
tutukluklarnn iyiletirilmesi, Temporal Compatibility Improvement (TCI+) ile resimdeki 12.5Hz
hareketli noktalarn (dot crawl) azaltlmas, yatay renk geçilerindeki 25Hz krpmann (twitter)
azaltlmas, ve DATV bilgileri RLL kodlayarak teletext/veri için dikey karartma süresinde ek yer
açlmasdr. Bu deiiklikleri de içeren son hali ile HD-MAC algoritmas ETSI'ye standardizasyon için
sunulmutur.
1988 ylnda bir kamyonet dolduran HD-MAC alc donanm, ITS-93'te [R9] bir set üstü
üniteye sacak büyüklükte tek bir baskl devreye indirgenmitir. Yeni olarak, multi-MAC opsiyonu,
yani PAL kalitesinde fakat geni ekran 4 adet D2-MAC iaretin çoullanarak tek bir HD-MAC
iaretmi gibi bir uydu kanalndan yaynlanmas (teletext 4 kanala ortak ve tek), ve bu iaretin bir HD-
MAC alcda ayn anda 4 resim olarak izlenebilmesi, veya seçilen birinin tüm HDTV ekranna
24
HD-MAC: High-Definition Multiplexed Analog Components.

büyütülmesi veya, bir D2-MAC alc ile seçilen birinin izlenmesi ITS-93'te [R9] gösterilmitir. HD-
MAC'n geri uyumluluk (downward compatibility) problemi de artk çözülmü ve uydudan alnan HD-
MAC iaret bir D2-MAC alcda (PAL edeeri kalitede) izlenebilmektedir. Balangçta BSS uydular
için tasarlanan HD-MAC sistemi yeni gelitirilen E7E gelitirilmi ön-arlatrma (enhanced pre-
emphasis) teknii ile artk FSS uydulardan da PAL/SECAM C/N artlarnda 60cm çanak antenler ile
yeterli seviyede25 alnabilmektedir. E7E arlatrmas kablo sistemlerinde de kullanldnda gürültü
performansn iyiletirdiinden artk HD-MAC'n bir parças olarak kabul edilmektedir.
Halen 8 adet orta kalite ses kanal tayan HD-MAC'n, MUSICAM kodlama kullanlmas
halinde 15 adet yüksek kalite (CD) ses tayabilecei söylenmektedir.
II. dönemde, EU95 organizasyonu, büyük bir gayret ile 1992 Olimpiyatlar ve Dünya Fuar'nn
HDTV çekimleri ve yayn için hazrlanm ve bu ilk büyük çaptaki denemelerini baar ile
sonuçlandrabilmilerdir. Bu gayretler sonunda, Olimpiyatlar srasnda hazr olan toplam HD-MAC
alc taban bin adet mertebesindedir. Japonya gibi yüksek fiyat26 düzeyinden dolay, Avrupa'da da 1995
öncesi alc tabannn bir kaç bin adedin üzerinde olmayaca düünülebilir. Fakat, Avrupa, HDTV
evlere girmeden önce bir geçi dönemi plan ile, önce MAC paket formatl (4:3) alclar (planlanan
tarih: 1988), daha sonra 16:9 oranl MAC alclar (planlanan tarih: 1991), ve en son HDTV kalitesinde
alclarn (1994/95) pazarda yer alaca bir uyumlu ve evrimsel standart olan HD-MAC' gelitirmitir.
Klasik televizyonu olanlar için uyumluluk, cihazn arkasnda 21-pin SCART veya Eurosocket denilen
bir konnektör üzerinden salanmaktadr. Bu tür cihaz olanlar, evrim geçiren yaynn her safhasn
izleyebilecekler, fakat, cihazlarndan elde edecekleri ses ve görüntü kalitesi klasik PAL ile elde
ettiklerinden çok daha iyi olmayacaktr. Daha iyi bir görüntü ve ses kalitesi arzulayanlarn ise, daha üst
düzey bir alc satn almalar gerekecektir.
Avrupa'nn HD-MAC sisteminin uyumluluk iddias, HD-MAC yaynlar baladnda var olan
alc tabannn arlkl olarak MAC (D2-MAC) alclardan oluaca varsaym üzerine ina edilmitir.
Fakat geçen yllarda çeitli nedenlerle MAC taban27 oluturulamamtr. Halen, uydulardan yaplan 4:3
ve 16:9 D2-MAC yaynlar olmakla beraber, yayn saatleri çok snrldr. D2-MAC kod çözücüler ve
kod çözücülü TV alclar piyasaya geçtiimiz yllar içinde snrl adetler ve yüksek fiyatlarla
sürülebilmitir. Bu durumda, HD-MAC için tezgahlanan ve ilan edilen evrim sürecinin ilk basama
eksik kalm ve HD-MAC'n gelecei konusundaki ilk risk ve üpheler domutur. Bu nedenle, 1992
yl içinde, bu eksii kapamak üzere ilgili firmalar ve AT Komisyonu tarafndan MAC' yaymak ve
kabul ettirmek konusunda büyük gayretler gösterilmi, fakat bu gayretler yeterince baarl olamam
ve yeni MAC Directive (bkz. Notlar-IV) çok yumuak kalmtr. Buna ramen, ilgili çevrelerce MAC'
yayma gayretleri hala devam etmektedir. AT Komisyonu tarafndan, MAC Direktifinin uygulanmasn
teminen hazrlanan bir Memorandum of Understanding (MoU) 15/6/1992 tarihinde kesinletirilerek
imzaya açlmtr. MoU'i imzalayan kablo ve uydu iletmecilerinin MAC Direktifine uygun datm
ortamn salamalar, yaynclarn yayn servis projeleri hazrlamalar, program yapclarnn 16:9
formatta programlar hazrlamaya çalmalar, tüketici elektronii sektörü firmalarnn da gerekli 16:9
25
gökyüzü açk iken CCIR 4.5 kalite için gerekli C/N ve çanak anten çaplar: BSS 13.5MHz/V ile 20db C/N 60cm,
16MHz/V darbant FSS 18.5dB C/N ve 80cm, 22MHz/V genibant FSS 14.5dB. C/N ve 70cm .
Örnein: 7/92 itibaryle Thomson 625/16:9 D2-MAC alclar 32" £2000, 28" £1500; HDTV 1250/16:9
26
projeksiyonlu £5500. 10/93 itibaryle 625/16:9 TV alc maliyetleri 3000DM seviyesine kadar inmitir.
27
Halen, Avrupa'da yaklak 120 milyon hane yer-yayn ve/veya kablo üzerinden PAL/SECAM yaynlar takip
etmektedir. Uydudan PAL/SECAM yaynlar için bu adet 2 milyon hane (ve ylda %1-1.5 art), uydudan MAC yaynlar
için ise bu adet 100,000 hane mertebesinde olup bu miktar art eilimi göstermemektedir.

alclar piyasaya sürmeye çalmalar istenmitir.

HD-MAC sisteminin yayn hizmetlerinin balayabilmesi için gereken program malzemesinin,
gerek mevcut miktarnn, ve gerekse program yapm imkanlarnn Avrupa içinde yetersiz seviyede
olmalar, ve ayrca bu miktar ve imkanlarn yeterli seviyeye çkarlabilmesi için gerekli yatrmn çeitli
finansman sorunlarnn varl, Avrupa'nn kendine özgü bir sistemi balatabilmesine dier engellerdir.
Bu nedenle, MoU'den bir sonraki adm olarak, bir Action Plan ile 16:9 format program arivini
zenginletirmek, 16:9 kablo servislerini arttrmak, ve 16:9 MAC ve HD-MAC yayn servislerini kritik
kütle düzeyine çkarmak amaçlanmtr. AT Komisyonu bu ekilde, 1995'e kadar HD-MAC'a hazr bir
taban oluturulabileceine inanmaktadr. Fakat son hali ile Action Plan, belli bir standarda veya
transmisyon ortamna bal olmakszn geni ekran(16:9) SDTV ve HDTV yapmlarn tevik etmek
ve arttrmak için bir AT tevik program haline indirgenmitir: Yapm (production) ve transmisyon
unsurlar planda ayrtrlmtr (yani MAC ve HD-MAC'a atflar plandan çkarlmtr). 850M ECU
ile balayan tasar, önce 500M (15-12-92), daha sonra 285M ECU/3.5 yl (10-5-93) ve sonunda 22-7-
1993 tarihinde 228M ECU/4 yla inerek kabul edilmitir. Son hali ile, alnan teviin %100 oranda iç
veya sair özel kaynaklardan desteklenmesi zorunludur. Canl yaynlar desteklenmemektedir. Yaynclar,
MAC veya PAL+ kullanabilir. Destek almaya hak kazanmak için ylda minimum 50 saat geni ekran
yayn yapmak zorunludur. Destek miktarlar, müracaat sahibinin 16:9 yayn saatlerine göre
belirlenecektir. Plann gecikmesi ve mali portresinin çok aza indirilmi olmas, MAC Direktifinin
etkinliini önemli ölçüde sarsmtr. AT hükümeti, 15-11-1993 tarihinde son MAC Direktifini
yürürlükten kaldrm, ve onun yerini almak üzere yeni TV yayncl oluumunu düzenleme direktifi
(Directive on the use of standards for the transmission of television signals) taslan hazrlama
çalmalarna balamtr.
Avrupa içinde HD-MAC'a kar doan üpheler ve tepkiler ABD'deki gelimeler nedeni ile
artarak bu sistemin kabulu ansn yok etmitir. Bunun balca nedeni, ABD'nin HD-MAC'a nazaran
bir sonraki teknoloji basama üzerine kurulu tam saysal bir sistemi çok ksa vadede hizmete sokmay
planlamasnn ve bu sistemin yer-yayn arlkl olmasnn getirdii teknik, ve sosyo-ekonomik
unsurlardr.
HD-MAC'n analog yayn teknolojisi üzerine kurulu olmasndan kaynaklanan baarszl
nedeniyle, Avrupa tüketici elektronii sektörü tarafndan çeitli saysal TV ve HDTV yayn çalmalar
balatlm veya gelecee yönelik yürütülmekte olan böyle projelere hz verilmitir. Halen birçok ülke
ve gruplar tarafndan çeitli saysal TV, HDTV ve video sistem ve datm proje çalmalar
yürütülmektedir. (bkz. bir sonraki bölüm ve Notlar-V).
Eureka 95 projesi kapsamnda Avrupa tüketici elektronii sanayi geçtiimiz be yl içinde HD-
MAC sistemine çok büyük yatrm yapm bulunmaktadr. Gelinen noktada, HD-MAC'tan vaz geçmek
artk çok güç fakat kaçnlmazdr. Bu arada, ABD, Avrupa'nn hatalarndan örenmitir. HD-MAC'n
baarsz olmas, Avrupa tüketici elektronii sanayinin ciddi bir sarsnt geçirmesine neden olmak
üzeredir. Ekonomik açdan stratejik bu sektördeki böyle bir sarsntnn etkileri sadece televizyon
sektörü ile snrl kalmayp, önümüzdeki yllarda Avrupa'nn ekonomik durumunu da etkileyecektir.
lgili ülkelerin resmi bünyelerinin ve söz konusu sektörün firmalarnn bu skntlardan kurtulmak için
ellerinden geleni yapmalar gerekli ve doaldr. HD-MAC'n geliimi süresince getirdii çeitli
teknolojik yenilikler olmu, ve sonunda halen çalr durumda, balangç amaçlarn arzulanan bir
seviyede salayan, ve kalite olarak Japon sisteminden geri kalmayan teknik olarak baarl saylabilecek
bir sistem ortaya konulmutur. Fakat balangç amaçlarndaki baz hatalardan ve yaplan baz yanl
varsaymlardan dolay HD-MAC'n planlanan takvim çerçevesinde makro ölçüde devreye girememesi
nedeniyle, ve bu gecikme ile birlikte ABD'deki yeni gelimeler nda HD-MAC'n bir sistem olarak
gelecekte var olup olamayaca çok üphelidir. Bu andan sonra artk HD-MAC kervanna yeni

katlmlar beklenmemesi gerekir. Teknolojik açdan baarsz saylamayacak bu sistemin ne olacan

zaman gösterecektir. HD-MAC olmasa da bir HDTV sisteminin bir gün evlerimize girecei kesindir.
Avrupa'daki bu geçici karklk dönemi srasnda bize düen, durumu yakndan izlemek ve bu süre
içinde önümüze çkan frsat ve tehlikeleri en uygun ekilde deerlendirmek olacaktr.
Dier Projeler ve Haberler
VADIS (EU-625): 1991'de kurulmutur. 35 kurulu/14 ülke tarafndan yürütülmektedir. Saysal

video sktrma yöntemini HDTV'yi de içine alacak ekilde geniletmektedir. Çok-katmanl
(multilayer) sktrma yöntemi standart TV ve HDTV resim verebilmektedir. Yaklak 50x sktrma
ile orijinal kaliteden farkedilemeyecek kalite kayb ile: 216Mbps Rec.601 kaynaktan standart TV
seviyesinde 4-8Mbps, ve 1152Mbps HDTV kaynaktan 12-25Mbps sktrlm iaret elde edilmektedir.
625 ve 1250 satr mevcut formatlar olduu halleriyle kullanabilecektir. Uydu/yer-yayn/kablo
uygulamalar için tasarlanmaktadr. Tek yonga VLSI kod çözücü amaçlanmaktadr;
Race-II HD-SAT projesi ile gelitirilmekte olan, 21GHz bandnda (WARC-92'de 1-4-97 sonras
W-HDTV için tahsis edilen bant) saysal HDTV uydu yayn sistemine ait ilk deneme ubat 1993'te
yaplm ve Olympus üzerinden 21GHz bandndan 70Mbps saysal sktrlm HDTV yayn 2.5m
anten ile çok üstün kalitede alnmtr. Deneme, 90cm anten ile kaliteli al yaplabileceini
göstermitir.
Avrupa'nn Büyük ttifak olan DVB (Digital Video Broadcasting) Grubu 10 Eylül 1993'te
kurulmutur. Halen Panasonic firmasnn da aralarnda olduu 114 kuruluun imzaladklar bir MoU
ile destekledikleri grupta 3 çalma grubu vardr:
1- Uydu/kablo ticari,
2- Yer-yayn ticari,
3- Teknik.
lk i olarak, saysal uydu TV yayn standart tasla 93 yl içinde tamamlanp ETSI'ye (European
Telecommunications Standards Institute) sunuldu. Bu taslak28, mümkün olan en geni ekilde MPEG-
2'yi içermektedir. Kaynak kodlamas tamamen MPEG-2 uyumlu iken, çoullama yaps MPEG-2+,
kanal kodlamas ve modülasyon ise uygulamaya (ülkelere göre bant genilii ve bantlar farkl) göredir.
Saysal yer-yayn standard tasla ise 1995 ylna kadar tamamlanacaktr. Avrupa'da saysal uydu
yaynlara 1995 ylnda, saysal kablo yaynlara hemen akabinde, ve saysal yer yaynlara 1997'de
balanmas düünülmektedir.
1992 yaznda ilk defa IBC'de tantlan HD-Divine sistemi 650Mbps HD video iareti
(Y:54MHz/8bit, C:2x13.5MHz/8 bit) DCT, MC-DPCM (inter-frame), Huffmann VLC kullanarak
24Mbps hza sktrmaktadr. Bu miktara 4x128kbps ses için eklenmektedir. Herbiri 16QAM 448'i
aktif 512 taycl (15.625kHZ aralkl = 64µs sembol süreli) +2µs koruma süreli (208,224) Reed-
Solomon hata düzeltme yöntemli OFDM teknii ile net 25Mbps ak toplam 27Mbps ve 8MHz bant
genilii içinde iletilebilmektedir.
PAL+, 16:9 bak oranl, tam PAL uyumlu ve yer-yayn ile MAC kalitesini tüketiciye
ulatrabilecek bir geçi dönemi sistemidir. Sistemin ayrntlar IBC-92'de açklanm, ve çalan bir
prototip sistem gösterilmitir. PAL+ grubu 1989'da kurulmutur. Grup, ARD, ZDF, IRT, BBC vb.
yayn kurulular ile Phillips, Thomson, Grundig, Nokia, Sony gibi tüketici elektronii firmalarndan
olumaktadr. Sony, PAL+ grubuna sonbahar 93'te katlmtr (IFA'da ilan edildi). PAL+, geni-ekran
28
Taslakta, 1 adet uydu kanalndan, 5 adet 16:9 saysal sktrlm yayn öngörülmektedir.

uydu yayn amaçl planlanan D2-MAC'a, yer-yayn alternatifi olarak düünülmütür (2. MAC
Direktifinde, uydudan geni ekran yaynlarda D2-MAC kullanm zorunlu idi). Fakat, artk D2-MAC
zorunluluu kalmadna göre, PAL+ olgusunun gerekliliinin yeniden deerlendirilmesi gerekir.
PAL+ yaynlarnn 1995'te hizmete girmesi planlanmaktadr. Ayn zaman döneminde, uydulardan
önemli miktarda saysal yayn kanal da devreye girecei için, PAL+ hizmetlerinin yaynclar ve
seyirciler tarafndan yeterli ilgiyi görüp görmeyecei merakla beklenmektedir. PAL+ sistemi
konvansiyonel PAL 4:3 alclar ile %100 uyumlu bir geni-ekran yayn sistemidir. 16:9 PAL+
görüntüsü, normal PAL alclarda hiçbir ayar veya deiiklik yapmakszn ve mevcut anten düzeni ile,
altnda ve üstünde siyah bantlar olan 432 satrlk (letterbox format; aynen sinemaskop filmler
oynatldnda olduu gibi) bir 16:9 görüntü olarak izlenebilir. Bu nispeten düük çözünürlüklü (4:3
için) ve altnda/üstünde bantlar bulunan PAL görüntü PAL+ grubu taraflar arasnda uzun tartmalara
neden olmutur. Almanya'da letterbox format sinemaskop film yayn yaygn olduundan, yaynclar
ve seyirciler zaten formata alk olup uyumluluun getirdii bu sorunu ho karlarken, ngiltere'de
(letterbox kullanm çok az olduundan herhalde) ayn kesimlerde sert tepkilere yol açmtr.
Reklamclarn, bu format sevip sevmeyecekleri merakla beklenmektedir. PAL+ donanm maliyetleri:
kodlayc için 370,000DM, kod çözücü için ise TV alcsna ek maliyet olarak 300DM olarak
beklenmektedir.
HHI: ITS-93'te [R9] 8192 aboneye optik FDM kullanarak, 100 TV kanaln optik fiber
üzerinden (9GHz aralkl optik tayclar, 140Mbps video ile FSK) ulatrabilen bir datm sistemi
prototipinin demonstrasyonunu yapmtr. Abone alclarnda kanal seçme, frekans dönütürmeli optik
kartrmal tip olup, LO olarak akortlanabilir laser kullanlmaktadr. Mevcut alc duyarl pasif optik
adaki abone adedini 8192'ye snrlamaktadr.
ngiltere'de British Telecom (BT), ADSL yöntemi ile mevcut abone telefon hatlarn kullanarak
VOD hizmetlerine balamay planlamaktadr. BT'a göre, hizmetin tutulmas ve video-kaset sektörü ile
rekabet edebilmesi için, sistemde 1,000 adet veya daha fazla program sunulmas gerekli görülmektedir.
Bu ise, çok büyük bir video-server yatrm gerektirmektedir.
Özel Sorunlar
Mevcut vericileri kullanarak Avrupa'da saysal TV yaynna geçmek, teknik ve politik olarak
çözülmesi çok güç bir problem olarak görülmektedir. Bu problemin ana nedenleri:
1- Saysal yaynlarn kendi aralarndaki, ve saysal-analog yaynlar arasndaki iki yönlü enterferans
özelliklerinin analog-analog enterferanstan çok farkl olmas, ve
2- Saysal iaretin al bölgesi içindeki bozulma karakteristiinin ve dolaysyla analog yayn ile ayn
çk gücü için bölge al kalite konturlarnn, analog yayn için olanlardan çok farkl
olmalardr.
Avrupa gibi ufak ve çok adet ülkenin komu olduu corafik yapda, enterferans ve al bölgesi
konularnda almas güç çeitli teknik ve politik sorunlar ortaya çkmaktadr. Konvansiyonel analog
yayn ortamndan ayn anda tüm ktada saysala geçilmesi halinde sorunlar önemli ölçüde kendiliinden
giderilmektedir, fakat böyle bir geçi mümkün deildir.
Avrupa'da saysal yer-yayn hizmetlerine bir gerek olup olmad ciddi bir tartma konusudur.
Saysal yer-yayn sorunlar, Avrupa'nn jeopolitik yaps, uydu yaynclnn çok daha problemsiz bir
ekilde geni bölgeleri/ülkeleri kapsayabilmesi, ve gerekli tüketici yatrmnn her iki haldede benzer
mertebelerde olmas gibi unsurlar göz önüne alndnda, saysal yer yayn hizmetlerinin Avrupa'da
balamas biraz üphelidir. Mevcut PAL/SECAM hizmetlerinin yer yayn datmnda Avrupa ktas
içinde UHF kanal bana ortalama 1000 adet verici dümektedir, ve tahsis edilebilecek bo kanal

bulmak çok güçtür. Saysal transmisyona tamamen geçildiinde sorunlar önemli ölçüde giderilecek
olmakla beraber, o güne kadar saysal ve PAL/SECAM yaynlarn birlikteliinin nasl salanabilecei
düündürücüdür.
Avrupa'da 1992 itibaryla kablo abonesi olarak 30.7 milyon hane, DTH ve SMATV kullancs
olarak 12.2 milyon hane mevcuttur. Kablo kullanm artmazken, uydu al kullanm hzla artma eilimi
göstermektedir.
Halen Avrupa'nn içinde bulunduu ekonomik skntlar nedeni ile mevcut yayn servislerinin
bile hizmetlerini sürdürmekte güçlük çektikleri, bu nedenle yeni servislerin bir ek getiri vadetmedikleri
takdirde balamalarnn güç olduu, ve ayrca yer-yayn servisleri için tüm Avrupa'da bo kanal
kalmad ifade edilmektedir (EBU-G.W.).
Avrupa, ABD'deki GA gelimelerini dikkatle ve yakndan izlenmektedir. GA'n, yakn dönemde
iç anlamazlklar nedeni ile çökmesi halinde Avrupa'ya hiç bir etkisi olmayaca, fakat baarl olduu
takdirde ABD'yi de aan bir güç ve ivme kazanarak Avrupa için ciddi bir ekonomik bask unsuru
oluturabilecei düünülmektedir.
JAPONYA
Japon'lar halen ileri televizyon teknolojilerinde görünürde en ileri noktada olup, HDTV
sistemlerini belirlemi, HDTV'nin üretim ve pazarlama noktasna gelmi, ve Haziran 1989'da günde
bir saat olarak baladklar MUSE29 yöntemi ile kodlanm HiVision HDTV yayn, 25 Kasm 1991'den
(11/25 !) beri uydudan günde sekiz saat olarak devam etmektedir. Yayn saatlerinin arttrlmasna
çallmaktadr. Fakat, Japonya'daki toplam HDTV alc says bir kaç bin adet30 mertebesindedir.
Devaml azalmakla beraber, halen HDTV alc fiyatlarnn31 ufak bir otomobil düzeyinde olmas nedeni
ile bu adedin ksa vadede çok artmayaca kesindir. Japonya'da 34 milyon hane yer-yayn yolu ile, 7
milyon hane de uydu yolu ile NHK yaynlarn izlemektedir. Özel bir uydu servisi olan JSB yaynlar
ise 1.2 milyon haneye ulamaktadr. Japonlar HiVision sisteminin geleceinden ümitli olup, 1997
sonunda 1-1.2 milyon hane, ve 2000 sonunda ise 5-7 milyon hanede HiVision yaynlarnn izlenmesini
beklemektedirler. 2000 ylnda HiVision alclarn hanelerin %10'una girmi olmas ve 2000 yl alc
satlarnn $5,300,000,000 olmas beklenmektedir (EIAJ). Ayrca, NHK, Japonya'da gelecekte TV
yayn ortamnn tamamen uydu üzerinden olmasn beklemektedir.
Japonlar ayrca 1991 ylndan beri ClearVision EDTV-I yaynlarna balam olup, tamamen
NTSC uyumlu olacak EDTV-II yaynlarna 1994 sonunda balamay planlamaktadrlar. EDTV-II,
tüketiciye 16:9 (letter box uyumlu) geçmesiz taramal resim, konvansiyonelden daha yüksek resim
29
MUSE: Multiple Sub-Nyquist Sampling Encoding
30
J. Matsuzaki'ye (NHK) göre 3/93 itibaryla 11,000 hane Hi-Vision yaynlarn izlemekte, ve 110,000 hane de HDTV-
NTSC dönütürücü kutular ile bu yaynlar içerik olarak ve NTSC kalitesinde izlemektedir. Ayrca, 1/94 itibaryla,
Japonya'da 600 adet halka açk HiVision izleme yeri mevcuttur.
31
Daha önceleri HDTV alc fiyatlar 4-5 milyon ¥ olarak verilmekte iken, 7/92 itibaryle, tam nitelikli Hi-Vision HDTV
alclar için en düük fiyatlar 2.4 milyon ¥ (36" Toshiba), 1.3 milyon ¥ (32" Sony), ve basitletirilmi HDTV alclar için
ise 1 milyon ¥ (Sharp) mertebelerinde gözlenmi tir. 7/93 itibaryla, yeni fiyatlar, tam nitelikli Hi-Vision için 900,000¥
($7,500) seviyesine inmitir. MUSE-NTSC çeviriciler ise 100,000¥ seviyesindedir. Fiyatlarn daha da dümesi
beklenmektedir.

çözünürlüü32 (yatay çözünürlük art Fukinuki delii ile, dikey çözünürlük art ise PAL+ gibi alt ve
üst siyah eritlerde ek bilgi ile salanacaktr) ve saysal ses (4 kanal, bo satrlarda resim taycs
üzerinde QAM, 20kHz BG/48kHz-16bit örnekler) sunacaktr.
International Workshop on HDTV - 92'de [R8] çok yüksek çözünürlüklü sistemler ile ilgili ön
çalmalar açklanm ve baz laboratuvar prototipleri gösterilmitir. Very High / Super High /Ultra
Definition (VHD/SHD/UD) olarak adlandrlan sistemlerden beklenen minimum nitelikler aada
belirtilmitir.
Çözünürlük . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > 2000x2000

Resim frekans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Hz (1:1 geçmesiz tarama)
Kuantalama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8bit/pix-bileen
Ham Veri Hz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > 3x250Mpix/s=6Gbps
Bir resim bellek gereksinimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > 3x2kx2kx8=12MB
Minimum izleme uzakl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0H (!)
Görüntü Kalitesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CCIR 5/5 (mükemmel)
Bu tür sistemler için öngörülen uygulama alanlar balca elektronik fotorafçlk, elektronik
matbaaclk, sinema-film yapm sektörü, i istasyonlar ve hyper-media platformlardr. VHD/SHD
sistemlerin gerçeklemesi için gelimeler salanmas gereken destek ürünler: yüksek çözünürlüklü
kamera sensörleri >(2kx2k), büyük görüntü bellekleri (12+MB), yüksek ilem hzlar (100+GFlops),
yüksek çözünürlüklü ekranlar, ve manyetik kayt ortam ve teknolojileridir. Transform kodlama (DCT,
WT) ve SBC kullanlmas düünülen yöntemlerin banda yer almakta olup, 6-28Gbps kaynak veri
hznn 150-600Mbps hza indirilmesi gerekmektedir. Bunun için pipelining ve geni çapta
paralel/vektör iaret ileme içeren çok hzl sub-µ yar-iletken yongalara gerek duyulmaktadr.
Japonlarn birkaç yldr yapmakta olduklar HDTV'den bir sonraki basamak için aratrma
çalmalarnn 1993 içinde UDTV (Ultra Definition TV) bal altnda organize olarak AIM adl 122
üye kurululu bir koordinasyon örgütünün kurulduunu görmekteyiz. AIM tarafndan desteklenen
UDTV için 4 kademe belirlenmitir. En düük çözünürlüklü UDTV-0, 1920x1080 2.5Gbps veri hz
ile 2005 ylnda mümkün görülmektedir. En üst kademe olan UDTV-III (7680x4320 72Gbps veri
hz) için halen kesin bir hedef belirlenmemitir.
Japonya, 22GHz bandndan 2007 ylndan önce saysal UDTV (2000+ satr; 100MHz/kanal x
12 kanal) uydu yaynlarna balamay planlamaktadr.
Mitsubishi firmas tarafndan gelitirilmekte olan SHD Image Handling System çok yüksek
çözünürlük ile gerçee yakn zamanda (near real time) resim edit ve ileme ile gerçek zamanda
gösterme ve bellee depolama yapabilmektedir. Hyper-media platformlar için amaçlanan ve dalgack
transformu (WT) kullanlan sistemin dikkati çeken balca nitelikleri aadaki gibidir:
-2048(H)x2048(V), 60 resim/s, 1:1, 24b RGB, SNR=45dB;
-8 Resim depo bellei: 128MB (4Mb-DRAM), (8x2.5kx2kx24b);
-Resim gösterim bellei: (192+32)x1Mb-dual-port-DRAM, (2x2kx2kx24b+2kx2kx4b overlay);
-Görüntü lemci: 4xDSP chips/80Mips, 4x18MB cache;
-Data Bus 32bit, 80MB/s;
32
Luminans çözünürlük: yatay 640/448lpw, dikey 480/240lph (hareketsiz/hareketli); renk çözünürlük: konvansiyonel
bileen seviyesinde.

-Kodlama: WT (DSP görüntü ilemciler ile);

-357MHz D/A; t(WT) = 400ms; toplam sistem güç gereksinimi 500VA (!).
Ayrca NTT tarafndan gelitirilen benzer fakat gerçek zamanda çalabilen dier bir ürün olan
NOVI-II HiPipe Real-time SHD Image Processing System'in ilgi çeken nitelikleri ise aadaki gibidir:
- 2048x2048/60/1:1/24b RGB
- Chip-Set, vektör ilemci 120MFlops (300MFlops-0.5µm 2/93), Intercommunications Switch
6x400Mbps, RISC DSP Core
- Yaygn Paralel 128 Processor Elements (15.3GFlops tepe)
- 11/92 itibaryla 6 resim/s ilem gücü (60resim/s, 2/93)
- DCT süresi (karlatrnz) t: Cray-2 15274ms, Novi-II 21ms (!)
- 60Hz JPEG için gereken 50Gflops(ortalama)/150GFlops(tepe), (RGB/YIQ, DCT, Q, VLC)
(Sadece DCT 5GFlops)
- 60Hz MC interframe iaret ileme için 150GFlops(ortalama)/500GFlops(tepe)
- 500GFlops(tepe) Novi-III HiPipe 2/93
Yukarda belirtilen ve çalr protiplerini Kasm 1992'de görmü olduum bu örnekler,

Japonya'nn HDTV sonras dönem için imdiden çok ciddi çalmalar yürütmekte olduunu
göstermektedir. Verilen örnek sistemler büyük olaslkla ciddi bir ticari uygulamaya varamayacak ön
sistemler olmakla beraber, nitelikleri önümüzdeki dönem için teknoloji eilimlerini göstermeleri
bakmndan burada belirtilmilerdir.
NHK, Japonya'da dTTb için hiçbir planlar olmadn beyan etmitir. 21. yüzyl balarnda
(2007) WARC-92'de geni bant HDTV için tahsis edilen 22GHz bandn kullanarak uydudan ISDB
(Integrated Services Digital Broadcasting) hizmetleri planlamaktadrlar.
KORE
1989 ylnda kurulan Receiver Development Research Consortium'a üniversiteler, aratrma

enstitüleri, özel sektör ve kamu kurulular üyedir. Kuruluun amaçlar ülkeyi HDTV alclar üretimine
hazrlamak, Kore HDTV Standardnn belirlenmesi için alt yapy oluturmak, ve gerekli ön hazrlklar
yapmaktr. Seçilen strateji, anahtar teknolojilerin gelitirilmesi ile Kore'nin en az birkaç ileri TV
teknolojileri konusunda kozlar elde etmesidir.
Ayrca Ministry of Communications (MOC) tarafndan 1991 ylnda balatlan ulusal HDTV
projesi, ETRI (Electronics & Telecom Research Inst.) ve KT (Korea Telecom) tarafndan
yürütülmektedir. Projenin amac Kore HDTV Standardnn oluturulmasdr. Planlananlar 1994'e kadar
standartlarn belirlenmesi, 1996'ya kadar datm ve stüdyo seviyesinde prototiplerin yaplmas,
1997'den itibaren testlerin yaplmas ve standartlarn gelitirilmesi, 2000 ylndan sonra düzenli HDTV
yaynlarna geçilmesidir.
KORE HDTV sistemi için imdilik hedeflenmi teknik nitelikler: uydu ve kablo üzerinden tam-
saysal yayn; standart 27MHz transponder üzerinden 35-40Mbps video, 1.5Mbps ses(5-8ch)+data, EC
ile toplam 45-50Mbps; geni bak oranl EDTV ile saysal formatta uyum; dier servisler (DAB, B-
ISDN vs.) ile interoperability; ABD ATV sistemi ile benzerlik. Kore ATV sisteminde kullanlmas
düünülen teknolojik nitelikler: kaynak kodlama MPEG tabanl, MC(8x8), 2D-DCT(8x8), zig-zag
sralama, VLC(Huffmann), kanal kodlama FEC(Reed-Solomon), QPSK modülasyon.

ÇN
Bilgi ça enformasyon teknolojilerinin hzl gelimesinin farknda olan Çin, 21. yüzyla geri
kalm bir ülke olarak girmeme gayreti içinde, elektronik sektörünü deien piyasa artlarna uydurmak
amacyla, $361,000,000 ile China Flying Rainbow Company (CFRC) AR-GE örgütünü kurmutur.
Örgütün amaçlar, Çin'i iç tüketim ve ihracat için hzla HDTV alc üretebilecek hale getirmek, gerekli
bilgi birikimi, teknolojik yap ve personeli temin etmek ve yetitirmek, Çin HDTV standardn
belirlemek, ve 1999 ylna kadar ilk HDTV deneme yaynlarn gerçekletirmektir. Ülke içinde, ayrlan
parann çok az ve gerekli miktarn sadece 1/5'i olduu eklinde tepkiler gösterilmitir.
GÖRSEL TEKNOLOJDE BASKIN ELMLER
Son yllardaki gelimeler ve olaylar göz önüne alndnda, ileri televizyon teknolojilerinde baz
eilimler açkça görülmektedir. Bu eilimleri aadaki anahtar kelimeler ile özetleyebiliriz:
- Saysal, Saysal, Saysal !

- Yaygn Veri Sktrma
- DCT Kodlama Standart
- VLC Kodlama (Huffman)
- Motion Compensation/Prediction
- Saysal HDTV Yer Yayn
- Bir Kanaldan Çok Adet Sktrlm Yayn
- Simetrik Olmayan Alc/Verici aret leme
- MPEG (MPEG-2)
- HDTV'de MPEG ve Multimedya Uyumluluu
- HDTV'de 2-3 Kat Çok-Çözünürlüklü Ölçeklenebilirlik
GELECEKTEN BEKLENTLER
Son yllardaki gelimeler ve olaylar göz önüne alndnda, ileri televizyon teknolojilerinin
televizyon uygulamalarna girii üzerine önümüzdeki dönem için aadaki tahminleri yapabiliriz:
Ne Zaman ?
- Bütün kameralarda tüp yerine CCD'ler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1995
- Saysal TV yer-yaynlarnn balamas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1997
- Büyük boy düz panel ekranlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1997+
- Tek kanal yayncl ve tek kanal alar (SFN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1998+
- Ölçeklenebilir (scalable), çok-çözünürlüklü (multi-resolution) açk mimariler . . . . . . . . . . 1998+
- Tüketici ürünlerinde ilem gücü >100GFlops . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2000
- Stereoscopic TV ve 3DTV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2000+
- Geni bantl tam saysal HDTV uydu yaynlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2002+
- UDTV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2010+

TÜRKYE ve LER TELEVZYON TEKNOLOJLER33
Türkiye ve Informasyon Teknolojileri
Global dünya ekonomisi içinde ele alndnda, ileri teknoloji projelerinin gelecekte ekonomik
olabilmeleri için ürünlerinin oluturaca pazarn sadece ait olduu ülkelere snrl kalmamas oldukça
önemlidir. Teknoloji üreten gelimi lider ülkeler için, Türkiye'nin altm milyon nüfusu ve gelien
ekonomisi ile, o ülkelerin ürünlerinin pazar tabannda bulunmas önemlidir. Uluslararas ticaret
dengelerine bakldnda, Japonya, AT ve ABD için bir ekonomik tehdit unsuru olarak
deerlendirilmektedir. Ayrca, dünya informasyon teknolojileri (IT) pazarnn 1990 itibaryla sekizyüz
milyar ECU olup, yüzyl sonunda iki trilyon34 ECU olmasnn ve bu sektöre baml i gücünün de
sadece Avrupa'da altm milyon kiiyi geçmesinin beklenmesi, ve bu sektörün Japonlarn en etkin
olduklar bir sektör olmas, AT ve dier dünya ülkelerinin önümüzdeki yllarda bu sektöre önem
vermelerinin ne derece gerekli olduunu açkça ortaya koymaktadr. Tüm iletiimin entegre hale
getirilmesi konusunda son yllarda süre gelen tutum iyice yerletii için, yakn gelecekte tutulacak yol
oldukça açktr. Entegre iletiimin temel bileen oluturduu IT sektörünün görsel bacan ise ileri
televizyon teknolojileri ve balantl sistemler oluturacaktr.
Türkiye'nin bu gerçeklerden uzak duramayaca, ve önümüzdeki on yln planlamasnda ilgili
bütün kurulularn ülke çkarlarn, ve dolaysyle uzun vadede kendi çkarlarn göz önüne alarak, yurt
çapnda koordine edilmi kooperatif bir çalma düzenine geçmeleri gerei açktr. Artk dünyamzda,
ülkelerin gelimilik düzeyi elektronik sektörünün durumu, iletiim ve informasyon yaplar ile
ölçülmektedir. Türkiye, eer 21. yüzylda güçlü ve zengin bir ülke olmak istiyorsa, ileri televizyon
teknolojileri de dahil olmak üzere tüm elektronik sektörü ve alt yaplarna gereken önemi vermek
zorundadr. Son yllarda, gelien teknolojinin insanolu emrine verdii olanaklar aratrma-gelitirme
ve üretim sistemlerinin çok ileri düzeyde üretken hale gelebilmesine yol açmtr. Bu durum,
toplumlarn sosyal ve ekonomik yaplar ile eitim düzenlerini de ciddi ekilde etkilemekte, ve ortaya
yeni bir toplum yaps çkmaktadr. Baz çevrelerce bilgi toplumu denilen bu yap, 21. yüzylda
deiime ayak uyduramamam toplumlar ile aradaki gelimilik farkn, 20. yüzylda benzeri
görülmemi bir ekilde açmak imkanna sahiptir. Toplumlar aras farkllamann çok ar düzeylere
varmas dünya dengelerini olumsuz ekilde etkileyebilecek, ve deiime ayak uyduramamam
olanlarn farklar kapamalar çok skntl aamalar gerektirebilecektir. Ülkemizin bu deiimi
yakalamak için önündeki frsat dönemi snrl ve çok ksa, buna karn yaplmas gerekenler ise uzun
vadede etkileri görülebilecek ve uzun bir dönem boyunca tutarl yürütülmesi gereken ve ciddi
finansman gerektiren önemli alt yap yatrmlardr. Bu tür yatrmlar ise hükümetler için siyasi
bakmdan çekici olmad gibi, bazlar siyasi çkarlar için zararl olarak bile görülebilmektedir.
leri Televizyon Teknolojileri ve HDTV Konusuna Ülke Olarak Yaklammz
Ülkemizin HDTV ile ilk resmi ilgisi Aralk 1988'de AT-DGXIII'ün konuyu Türkiye'ye sunma
çabalar ile balar. O dönemde konu ile ilgisi olan çok snrl çevrede etkin görü, AT'ye girme arzumuz
33
Bu yazdaki yorum, sonuç ve düünceler yazara ait olup, TÜ, TÜ Elektrik-Elektronik Fakültesi, TBTAK veya
devletin resmi görüü olarak alnmamaldr.
Bu toplam miktarlarn %50'si telekomunikasyon sektörüne, kalan %50'si ise tüketici elektronii ve bilgi ilem
34
sektörlerine aittir.

da resmen belli olduundan, Avrupa sistemini doal olarak kabul edeceimiz eklinde idi. Daha
sonralar, Aralk 1990'da ayn çerçeve kapsamnda yaptm temaslar, Avrupa'nn bizi kendi
sistemlerini kabul etmi sayamadn, ve bunu salamak üzere gayretli olduklarn göstermitir. Ayn
dönemde, TRT, EU95 balantl Vision 1250 Çkar Grubuna girme sözlemesini imzalamtr. Bu
sözlemenin Avrupa sistemini kabul ettiimiz yönünde açk bir beyan veya taahhütname olduunun
düünülmemesi için ülke içinde gayret göstermi bulunuyorum. AT ilgili çevreleri ise, büyük olaslkla
konuya çok uzak olduumuzu gözleyerek, Türkiye içinde Avrupa sistemini nasl olsa kabul edeceimiz
yönünde oluan görüü o dönemde ciddiye alarak bir yanlgya dümemeye dikkat etmilerdir. Daha
sonraki dönemlerde, Türkiye, yeni kurulan Eureka-AV içinde yer alm ve toplantlarnda aktif olmu,
fakat HD-MAC'a kar ne açk bir benimseme ve ne de kar bir tutum izlemitir. Bunun esas nedeni
devletimizin konu ile pek ilgilenmemi olmas olmakla beraber, daha önceki yazlarmda da belirttiim
ekilde bu dönemde en uygun tutum kanmca zaten bu idi. Ayrca, AT ülkeleri bile kendi aralarnda
HD-MAC üzerine kesin bir fikir birlii salayamadklar için, Türkiye'nin bu tutumu herhangibir
tepkiye de neden olmamtr.
Eureka-95 projesine 1. safha sonunda (1989-90) Türkiye'den katlma konusunda yaptmz
ön çalmalar, projeye özel gerçekler ve durumumuz göz önüne alndnda, katlmamzn mümkün
olamadn göstermitir. Ülke olarak statümüz, ve katlmla ilgili idari ilemler açsndan hiç bir sorun
görülmemi ve hatta katlmamz AT-DGXIII tarafndan tevik edilmitir. Fakat, tüketici elektroniinde
aratrma ve gelitirme faaliyetlerine imdiye kadar fazla önem verilmemi ve bir aratrma platform
ve alt yaps oluturulamam durumumuz ile, oldukça dinamik bir tempo ile yürütülen ve 1990 yl
itibaryla dört yl geride kalm böyle bir projeye girme çabalarmz doal bir ekilde ülke içinde destek
ve kadro bulamamtr.
HD-MAC Sistemi nitelikleri, ve Avrupa'ya yaknlmz ele alndnda Avrupa sistemini
seçmemiz daha uygun gözükmekle beraber, Avrupa'nn HD-MAC sisteminin baarsz olduu takdirde
bu baarszla ortak olmamzn bize kazandraca bir ey olmayaca açkt. EU-95 projesi içinde
yaplan teknik çalmalar ve proje üyesi firmalarn proje gelecei konusunda yaptklar çalmalar,
tutarl ve koordine olmakla beraber, tüketici çkarlarnn 2. planda tutulmas, projenin sanayi güdümlü
olmas, ve Avrupa'nn atl bürokratik yaps nedeniyle genel giditeki baz aksaklklar 1990 sonras
dönemde konu ile yakndan ilgili herkes tarafndan açkça beyan edilmese bile gözlenmekteydi.
Mutlaka Avrupa sistemini seçmek konusunda bir resmi veya fiili görü oluturmamz halinde, HD-
MAC'tan bir sonraki Avrupa HDTV sistemini beklemek o zaman için düünülebilirken, imdi tek
seçenek olmaktadr. Üniversitemiz ve elektronik sanayinin ilk günden beri görüü, bir HDTV standard
seçiminin bir oldu bittiye braklmamas, ve seçimin ülke çkarlarn gözeten bir çerçeve içinde
yaplmas yönündedir. lgili sanayi çevrelerinin arzusu, böyle bir seçimin pazarlk konusu haline
getirilmesi, ve Avrupa sistemini seçmemiz karlnda, lisans vesair ücretlerden, ayrca Türkiye'de
imal edilip ihraç edilecek cihazlar için gümrük ve kotalardan muafiyet ve benzeri çkarlarn teminine
çallmas eklinde, geçen yllar boyunca çeitli toplantlarda ifade edilmitir. Aksi halde, seçimin bir
oldu bitti eklinde yaplmasnn, sonraki olas pazarlk hakkmz ortadan kaldraca söylenmitir.
Gerek elektronik sanayimiz, gerekse üniversitemizin beklentisi, devletimizin bu konuda politikasn
açkça belirlemesi ve sanayimizi yönlendirmesi, gelecee hazrlamas eklinde olmutur. Ayrca, ilgili
bütün kurulularn giriimlerinin gelecekteki ülke çkarlarn zedelemeyecek ekilde, bu genel
politikaya uygun olarak yürütülmesi istenmitir. HDTV konusunda yaptmz çeitli toplantlara
katlan bütün ilgili kurulularn temsilcileri, EU95 projesi kapsamnda gelitirilmi olan HD-MAC
Avrupa HDTV sistemini benimseme konusunda, ülkemizin ve kurulularnn çkarlar dorultusunda
olduu takdirde yaklamlarnn olumlu olacan beyan etmiler, fakat sistemin gelecei ve Türkiye'de
uygulanmas konularnda baz tereddütleri olduunu da dile getirmilerdir.

1990 sonras dönemde, ABD'de HDTV üzerine süregelen gelimeler, Avrupa ve Japon
sistemlerine göre tartlmaz teknik ve ekonomik üstünlükler vadettii için, bu durum, analog teknoloji
esasl mevcut Avrupa HD-MAC sisteminin ölmesine ve Japon sisteminin ise Japonya snrlar içine
hapis olmasna neden olmak üzeredir. Bunlarn sonucunda, u anda ülkemizin istese bile alabilecei
geçerli bir HDTV sistemi kalmamtr. Fakat bunun yannda, son yllarda ileri televizyon
teknolojilerinde yaanan gelimeler, karmza çeitli yeni ve gerçeklemesi çok daha mümkün
kavramlar getirmitir. PAL+ geçi sisteminin fiili bir ekilde ülkemize ithali, çoklanm (multiplexed)
yaynlarn alnmas için youn bir IRD ithal akn, Türksat 1 ve 2'de sktrlm yaynlarn
kullanlmas, multimedya olaynn yaygnlamas gibi konular Türkiye'nin gündeminde 1994-1997
döneminde yer alacaktr. Bunlar ve benzeri konularn hiçbiri bir HDTV arlnda olmasa bile, dikkat
edilmedii takdirde ekonomimize önemli olumsuz etkilerde bulunabilirler. Ayrca, HDTV konusu
bitmi deildir. ABD'de çalmalar tüm hzyla devam etmektedir. Avrupa, yeni alternatifleri
deerlendirmekte, ve ABD sistemi benzeri veya daha iyisi bir Avrupa sistemini gelitirmeye
çalmaktadr. Japonya, çok gelimi alt yaps ile küresel durumu yakndan izlemekte, ve herhangibir
dünya ülkesinde resmen kesinleecek ve ekonomik bir önemi olacak yeni herhangibir HDTV veya
benzeri sistem için tüketici ürünlerini çok ksa bir süre içinde üretmek için beklemektedir. Kat
korumac felsefelerine ramen, Avrupa bile Japon elektronik sanayiine belli bir süreden daha fazla
kaplarn kapayamamaktadr. Örnein, saf bir Avrupa sistemi olarak düünülen PAL+ grubuna
geçtiimiz aylarda Sony katlmtr ki, PAL+ sisteminin ticari uygulamaya girebilecei bu noktada
kesin deildir.
1990 sonras dönemde harcanan gayretler sonucunda, HDTV konusunun sorumluluunu Sanayi
ve Ticaret Bakanl üstlenmi, fakat konuya yeterli önem verilememitir. Daha sonra, 1992 ylnda
görülen gerek üzerine, Türkiye'de TBTAK tarafndan yürütülen Eureka projeleri koordinasyonu
çerçevesinde, TBTAK tarafndan EU-95 proje temsilcisi olarak görevlendirilmi bulunuyorum. Bu
dönemde, gerekli yurt d temaslarda, ve yurt içi bilgilendirme çalmalarnda bulundum. HD-MAC
ve küresel boyutta HDTV konusunda yaanan gelimeler sonucunda 1993 yl içinde ise, leri
Televizyon Teknolojilerinde Koordinasyon görevini üstlenmi bulunuyorum. Tek bama ve dier
görevlerime ek olarak yürüttüüm bu görev çerçevesinde, tüm yurt d gelimeleri yakndan takip
ederek, yurt içinde talep eden tüm ilgili taraflara bu bilgileri aktarmaya çalmaktaym. Okumakta
olduunuz bu rapor, 1-1-1994 öncesi 15 aylk dönemde edindiim bilgilerin ana hatlarn içermekte
olup, tüm ilgili taraflara gönderilmesine çalmaktaym. Halen, bu konuda Türkiye'de en büyük
eksiimiz ilgili taraflarn birbirlerinden habersiz olmalardr. Bunu gidermek üzere Ekim 1993'te bir
veri taban kurmak üzere çalmalara balam bulunuyorum. Veri taban çalmalar, gösterilen
ilgisizlik nedeni ile beklenenden çok daha yava ilerlemektedir.
Avrupa veya dier bir ileri televizyon sistemini bir standart olarak kabul etmemizin ve
benimsememizin, böyle bir yayn hizmetine geçmemizin getirecei gerekli teknoloji transferi ve cihaz
almlarnn (prodüksiyon/stüdyo teçhizat, ve tüketici için alclar, vs.) hangi ülke ve ekonomik gruptan
yaplaca konusu ile bir ilgisi yoktur. Durum göstermektedir ki, halen ve yakn gelecekte Japonlar
Amerikan ATV, Avrupa HDTV (HD-MAC veya henüz ortada olmayan bir sonraki sistem) veya saysal
sktrlm yayn hizmetleri ile ilgili tüm teçhizat da ksa sürede üretecek ve satacaklardr. leri TV
teknolojileri ile ilgili çeitli sistemlerde önemli miktarda Japon kökenli elektronik parçalar
kullanlmaktadr. Japonlar mevcut teknolojik oluumlarn sürdürdükleri ve en az birkaç alanda kilit
teknolojileri ellerinde tutmaya devam ettikleri takdirde, lisans vb. düzenlemeler ile Japonlar çok uzun
süre piyasadan dlamak mümkün olamayacaktr.

Yaplmas Gerekenler
a- Genel
Türkiye için ciddi ve uzun vadeli bir nformasyon Teknolojileri (IT) stratejik planlamas
yaplmaldr, ve bu çalmalara en ksa sürede balanmaldr.
Gelecekte karmza çkabilecek ve ülkemiz çkarlar açsndan aktif bir ekilde katlmamz art olan
yüksek teknoloji arlkl bir projeye katlabilirliimiz, o anki aratrma alt yapmza ve belli
bir birikimi kazanm aratrmac bir kadronun varlna baldr. Bu alt yap ve kadro
oluumunun çok uzun vadeli bir yatrm olmas nedeniyle, en ksa sürede oluumunu
salayacak etkinliklerin arttrlmas, ve gerekli yapnn oluturulmasna yönelik plan ve
programlarn koordine bir ekilde yürürlüe sokulmas ülkemiz için çok gerekli ve önemlidir.
leri teknolojilerde tüm dünyada en önde gelen sknt insan alt yapsdr. Ülkemizde eitim alt
yapmz kitlelere yaygnlatrlmaya çallrken, uzmanlk eitimine gereken önem
verilmemektedir.
leri televizyon teknolojileri konusunda IT stratejik planlamas ile entegre ekilde ülkemiz için
ksa ve uzun (15-20 yla kadar) vadeli planlar yaplmal; bu planlar ilgili bütün özel ve kamu
kurulular ile üniversitelerin katklar ile oluturulmal; bu planlar ilgili bütün özel ve kamu
kurulular ve üniversitelere duyurulmal, ve hepsinin faaliyetlerini yaplan planlar
dorultusunda yürütmeleri temin edilmeli, ve gerekli koordinasyon, hukuki yaptrcl olan,
ve bu konuda bilgili kiilerden oluturulmu tek bir merkezden salanmaldr; planlar ve
koordinasyon dinamik olmal, ve günün dünya gerçekleri ve ekonomisine göre adaptif olarak
optimize edilmelidir; bu planlar kii ve parti çkarlarna bal olmamal, ve iktidar
deiikliklerinden etkilenmemelidir.
leri teknolojiler üzerine uzmanlk eitiminin verilmesi gereken yer olan üniversitelerimizde,
mühendislik bilimlerinde mevcut aratrma alt yaps yetersizdir; mevcut üniversite bütçeleri
ile teknolojiyi takip etmek mümkün deildir; aratrma alt yaps gelitirilmelidir; bu günlerde
yapacamz alt yap yatrmlarnn yararlarn en az 8-10 yl sonra göreceimizi düünerek geç
kalnmamaldr; üniversitelerde aratrma tevik edilmelidir; gerekli ek kaynaklar, devlet ve
kurulularca salanmaldr; kamu ve sanayi kurulular ile devlet yetkililerini aydnlatmak için
gerekli toplant, seminer, kurs vb. faaliyetler yürütülmelidir.
Gelecee hazrlkl olmamz için, ileri televizyon teknolojileri konusundaki ulusal plan ve
politikalar devlet katnda açkça, ve en ksa sürede belirlenmeli ve durum dinamik bir ekilde
yakndan izlenmelidir. Bu konuda gerekli koordinasyon ve dokümantasyonu tek merkezde
toplamak, Türkiye'de yeni görsel teknoloji hizmetlerine geçi dönemini düzenlemek, konu
üzerine toplumu ve basn/yayn organlarn bilgilendirmek, gerekli politikalarn belirlenmesinde
düzenleyici ve stratejik planlamada devlete danman olmak üzere bir ulusal platform veya
yapnn gerei açktr. Bu artlar salayan sürekli ve özerk bir platformun ilgili bütün
çevrelerin destei ile bir an önce kurulmas salanmaldr. Konu tek bir kiinin yar zamanl ve
kiisel gayretleri ile yürütülemeyecek kadar ciddidir.

b- leri Televizyon Teknolojilerine Özel
HD-MAC'n baarszl nedeniyle, ülkemize AT tarafndan HD-MAC HDTV sistemini kabul

etmemiz konusunda artk bir talep olasl kalmamtr. Buna ramen, son ümitler ile
yaplabilecek olas taleplerde, HD-MAC standard konusunda zaten bir anlam olmayacak
herhangibir kabul sözlemesi vb. taahüt altna hiçbir kuruluumuzun girmemeleri, HD-MAC
olamamakla beraber bir sonraki Avrupa HDTV sistemine olumlu ve scak baktmz, ve
gelimeleri yakndan ve ilgi ile takip ettiimizi beyan etmek ve Avrupa HDTV sistem(ler)i için
önümüzdeki 1-2 yl boyunca bekle-gör politikas uygulamak kanmca en uygun yaklam
olacaktr.
Türkiye olarak, herhangibir sistemi benimsememizin, söz konusu sistemlerin gelitirildii ülke(ler)
ile aramzdaki ksa ve uzun vadeli tüm ilikilerin, sistemin teknik, ekonomik ve sosyal özellik
ve etkileri ile beraber göz önüne alnd bir çerçeve içinde ele alnmas gereklidir. AT'na girme
arzumuz, bizi, daha sonra baarsz olma olasl olan bir sistemi hiç düünmeden, bir oldu-
bitti eklinde ve gereinden önce resmen kabul etmemize itmemelidir. HD-MAC olaynda
izlendii gibi, AT'nun, kendi asil üyeleri içinde bile HD-MAC sistemini benimsetemedii
unutulmamaldr. Geni kitleleri etkileyen bu tür bir tüketici sistemi standard, söz konusu milli
yatrmn büyüklüü ve yatrm ömrü göz önüne alndnda devreye girdikten sonra en az 10-
15 yl o ülkede kalmak zorundadr. Yanl bir kararn zararl etkilerine bu süre boyunca
katlanlacaktr.
HDTV ve dier ileri televizyon teknolojilerinin ekonomik ve teknolojik önemleri göz önünde
bulundurularak, ve eninde sonunda ülkemizin de baz standardlar benimseyecei düünülerek,
olaylar yakndan takip etmek, teknolojik alt yapmz gelecee hazrlamak, ve etkimiz
olabilecek gelimelerin ülke çkarlar dorultusunda olmasn temin etmek gereklidir. HDTV
konusu, ileri televizyon teknolojileri çerçevesinde yaplmas gereken planlar içinde dier
sistem, yayn hizmet ve servisleri ile beraber ele alnmaldr.
PAL+ üzerine çok farkl görüler olmakla beraber, eer geçici bir dönem için bile olsa sistem destek
kazanr ve Avrupa'da hizmete girerse ülkemizi HDTV'den çok daha ksa dönemde bir oldu-bitti
ile ve siyah-beyaz'dan renkli'ye geçite yaananlara benzer ekilde etkileyebilecektir. PAL+
Avrupa'da devreye girdiinde, resmi politikamz açk ve kesin bir ekilde tüketici ve
sanayicimiz tarafndan bilinebilmelidir. Devletin bir görü boluu yaratmas halinde, ülke
içinde bir PAL+ furyas yaanabilir. Genelde, HD-MAC'n baarszlnn yol açt boluu
dolduracak bir geçi sistemi olarak PAL+ bir süre ön plana çksa dahi, kanmca bu tür ara geçi
sistemleri modern saysal sistemlere (HDTV veya SDTV seviyesinde) geçii çok geciktirebilir,
ve anlamsz atl yatrmlara neden olabilir.
Türksat sisteminin kullanmnda sktrlm saysal yayn servisleri çok yakn gelecekte büyük
avantajlar salayabilir. Durum, PTT ve yayn kurulular tarafndan deerlendirilmeli ve d
gelimeler izlenmelidir.
ADSL ve benzer yöntemler ile VOD hizmetleri verilmesi, PTT tarafndan deerlendirilmeli,
devletçe hukuki statüsü belirlenmeli, ve bu konuda devlet görüü oluturulmaldr. PTT'nin
özelletirilmesi düünülen bir dönemde, konunun göz önünde tutulmas önemli ve gereklidir.
NOTLAR:
I- Geni Ekran Tüketici Eilimleri
BIS Strategic Decisions tarafndan yaplan anket sonuçlar (1993)
Almanya Fransa ngiltere

Geni ekran tercih edenler %36 %66 %65
Fiyat bir kenara braklrsa, geni ekran alacaklar %42 %65 %56
Geni ekran için ödemeye hazr olduu ek fiyat %35 %27 %23
(normal TV'ye göre)
II- ABD-ATV Yarnda, Büyük ttifak Öncesi HDTV Sistemi Adaylar
Sistem Ad Öneren Kurulu Özellikleri
Narrow-MUSE NHK (Japon) Analog

1125/60/2:1
DigiCipher ATVA GI+MIT+Toshiba Saysal
1050/60/2:1
Channel Compatible Saysal
DigiCipher 787.5/60/1:1
Digital Spectrum Compatible Zenith+AT&T+Scientific Atlanta Saysal
HDTV (DSC-HDTV) 787.5/60/1:1
Advanced Digital HDTV ATRC Thomson + Phillips + NBC + Saysal
D.Sarnoff + Compression Labs 1050/60/2:1
(ATVA: American TV Alliance, ATRC: Advanced TV Research Consortium, GI: General Instrument
Corp., MIT: Massachusetts Institute of Technology)
III- EU-95 Proje Organizasyonu:
EU-95 organizasyonu yaps ile ilgili ayrntlar aadaki gibi sralanabilir (her gruptaki sadece
lider firma belirtilmitir) [R6]:
1- PG1: Sistem kaynak esaslarn belirleyen grup; CCETT; görüntü format, kalorimetri, sistem
deerlendirme kriterleri vs. (ses, II.dönemde PG11 olarak ayrlmtr)
2- PG2: Prodüksiyon standartlar ve standart dönüümleri grubu; Thomson; stüdyo formatlar,
iaret yaplar, ara-birimleri, stüdyolar aras iaret al-verileri vs.
3- PG3: Stüdyo donanm; BTS; stüdyo donanm tasarm ve prototiplerin yapm, stüdyo kayt
cihazlar (VTR), stüdyo yazlmlar.

4- PG4: Transmisyon; NTL; HD-MAC iaretin uydu, link, kablo ve yer-yayn ile iletimi, ilgili
sistem standartlar ve tasarmlar, transmisyon denemeleri ve ölçmeleri.
5- PG5/6: HD-MAC sistemi; Phillips; (I. dönemde ayr olan PG5 ve PG6, II. dönemde
birletirilmitir) HD-MAC standardnn belirlenmesi, algoritmalarn oluturulmas,
optimizasyonu, veri sktrma, performans ölçmeleri.
6- PG7: HD-MAC Alclar; Thomson; HD-MAC alc prototiplerinin tasarm, gelitirmesi ve
yaplmas, HD-MAC kod çözücüler, alc tüm-devreleri, ekranlar.
7- PG8: Tayclar; Phillips; video kaset kayt cihazlar (VCR) ve manyetik bantlar, laser
okuyucular ve laser diskler, kayt formatlar, vs.
8- PG9: Stüdyo ortam; RAI; II. dönemde bu grubun görevi EU-95 ve Vision1250 arasnda
balant birimi olarak deitirilmitir.
9- PG10: Veri hz azaltlmas (bit-rate reduction); Thomson; HD-MAC saysal iletiminde
(örnein linkler ve saysal kayt yöntemleri için) veri hznn azaltlmas.
10- PG11: Ses; BBC; bu grup II. dönemde oluturulmutur, kaynakta ses üretim teknikleri, ses
kodlama yaplar, sesin iaret yapsna eklenmesi.
11- PG12: HDTV'nn yaynclk d uygulamalar; BTS; HDTV multimedya sistemleri, HDTV
sinema uygulamalar, büyük ekran HDTV projeksiyonu, HDTV tele-video.
12- CECO: Deiimleri Deerlendirme Komitesi; 12 PG'dan gelen deiimlerin
deerlendirilmesi, dokümantasyonu, koordinasyonu.
13- Chain Group: EU-95 alet ve cihaz parknn gösteri ve denemeler için koordinasyonu, fuar,
kongre vb. faaliyetlerde HD-MAC gösterimleri düzenlenmesi.
14- Vision-1250: EU-95 HDTV sisteminin çktlarnn kullanmn tantmak, kolaylatrmak,
ve bu donanm kullanarak program yapmn salamak üzere cihaz üreticileri,
yapmclar ve yaynclardan kurulmu bir ekonomik çkar grubu (TRT üyedir).
IV- Mac Directive (15-11-1993 tarihinde AT tarafndan yürürlükten kaldrlmtr)

11/5/1992 tarihinde kesinleen yeni MAC Directive ksaca öyle özetlenebilir:
a)- Tam-saysal olmayan tüm HDTV uydu-yayn sistemleri HD-MAC standardnda olmak
zorundadrlar;
b)- 16:9 bak oranl ve 625 satr taramal tüm uydu televizyon yaynlar sadece D2-MAC
standardnda yaplabilir (Bu madde, PAL+ ile uydu-yayn yaplmasn engellemektedir);
c)- Tüm 16:9 alclarn cihaz içinde bir D2-MAC kod çözücüyü içermeleri, ve tüm dier
alclarn (yani klasik PAL alclar dahil) en az bir standart ara birim ve soketini (21-pin
SCART) içermeleri zorunludur;
d)- 1/1/1995 sonras hizmete girecek tüm 4:3 bak oranl uydu-yaynlar D2-MAC standardn
kullanmak zorundadrlar. Bu madde, yaynclara mali destek salanabildii takdirde
uygulanacaktr; halen, bu amaçla, AT Komisyonu tarafndan bir Action Plan
çerçevesinde (%15 kablo sektörüne, kalan %85 program ve yaynclk hizmetlerine
olmak üzere) destek salanmasna çallmaktadr. 31/12/1994 tarihinde çalmakta olan
PAL/SECAM uydu yaynlar devam etmekte serbesttirler.

V- leri Televizyon Teknolojileri Üzerine Avrupa'da Yürütülmekte Olan Baz Projeler:
Esas Projeler:
EU-95/HDTV: Compatible HDTV System,
dTTb/Race-R2082: Digital Terrestrial Television Broadcasting,
HD-Divine (sveç): High-Definition Digital Video Narrowband Emission,
Spectre (ITC/NTL-ngiltere): Special Purpose Extra Channels for Terrestrial
Radiocommunication Enhancements),
Sterne (CCET-Fransa): Systeme de Television en Radiodiffusion Numerique,
Hivits/Race-R1018: High Quality Videotelephone and HDTV System,
Vadis/EU625: Video-audio Digital Interactive System (Digital TV @ Bit Rates up to
10Mbps),
Digtrans/EU256: Bit-rate Reduction System for HDTV Digital Transmission,
HD-SAT/Race-R2075: Studio Quality HDTV Satellite Broadcasting,
Flash-TV/Race-R2064: Flexible and Advanced Satellite System for High-Quality TV with
Interconnection to IBC (Integrated Broadband Communications),
HHI-HD: Heinrich-Hertz Institut - HD,
lgili Dier Projeler: [R13]

Race R1001: DVT: Digital Video Tape Recording Terminal for HDTV,
Race R1013: HDTV Swiching,
Race R1026: ITDTR: International Transmission of Digital TV and Radio,
Race R1080: HDTV Experimental Usage,
Race R2011: Travel-HDTV (Transport on Very High Bitrate Optical Links),
Race R2026: DART: Universal Magnetic Recording in IBC Environment (based on R1001),
Race R2045: DISTIMA: Digital Stereoscopic Imaging and Applications,
Race R2052: MONA LISA: Modelling Natural Images for Synthesis and Animation (3D),
Race R2053: MORPHECO: Morphological Codec for Storage and Transmission,
Race R2056: AMICS: Advanced Multimedia and Image Communication Services,
Race R2072: MAVT Mobile Audio-Visual Terminal.
(No. 1xxx: RACE-I projeleri, No. 2xxx: RACE-II projeleri)
KAYNAKLAR
[R1]- EBU Technical Review, No:255, Spring 1993

[R2]- The AC-3 Multichannel Coder, Mark Davis, 95th AES Convention, Oct.7-10, 1993, NY-ABD.
[R3]- Fractal Image Compression, L. Anson, Byte, Oct. 93.
[R4]- Fractals Everywhere 2nd Ed., M. Barnsley, Academic Press 1993
[R5]- ISO-DIS 10918-1 ve -2 JPEG : Digital Compression and coding of continous tone still images.
[R6]- Progressing Towards HDTV - The Real Dimension, Colofon EU95, June 1991, EU95
Directorate.
[R7]- Colophon HDTV Reports, 1991/92/93, EU95 Directorate.

[R8]- International Workshop on HDTV '92, Kawasaki, Japonya, 18-20 Kasm 1992
[R9]- International Television Symposium and Technical Exhibition - 1993 Montreux-sviçre, (ITS-93)
10-15 Haziran 1993.
[R10]- ISO/IEC 11172-1, Coding of moving pictures and associated audio for digital storage media at
up to about 1.5Mbit/s (MPEG-1), Part 1: Systems, Part 2: Video, Part 3: Audio, ISO-IEC JTC
1/SC 29N 312-314, 20-5-1993.
[R11]- ISO/IEC 11172-6, Coding of moving pictures and associated audio (MPEG-2), ISO-IEC JTC
1/SC 29 WG11:
a- Working Draft Vers.1 Rev.1 Part 2: Video 11/92,
b- Test Model 5, Draft 4/93,
c- Revised syntax and semantics for MPEG-2 Video 2-4-1993.
[R12]- CCITT Rec.H26x, Generic Coding of Moving Pictures and Associated Audio, Draft 12 Mays
1993.
[R13]- RACE 1993, Technical Report, RACE Team, AT, 1993.
[R14]- leri Televizyon Teknolojileri ve Türkiye, M. Pazarc, Seminer ve ayn adl rapor, Taksim-
stanbul, Ekim 1992.
[R15]- Satellite Broadcasting: Future Applications and their Critical Technologies, M. Cominetti,
(RAI), ITS-93 [bkz. R9], Future Technology Sessions, pp. 22-31.
[R16]- HDTV - Public and Industrial Policy, D. Nolan (Coopers & Lybrand), ITS-93 [bkz. R9], Future
Technology Sessions, pp. 70-118.
[R]- ITU-SMPTE dTTb Workshop, Los Angeles-ABD, 29 Ekim ve 1 Kasm 1993.
[R]- 135th SMPTE Technical Conference - 1993, Los Angeles-ABD, 29 Ekim - 2 Kasm 1993.
[R]- SMPTE Journal, SMPTE, NY, ABD.
[R]- IEEE Transactions on Consumer Electronics, IEEE, NY, ABD.
[R]- IEEE Transactions on Circuits and Systems for Video Technology, IEEE, NY, ABD.
Ticari Yaynlar:
[R]- TVBEurope, PSN Publications Inc., NY, ABD.

[R]- Television Broadcast, PSN Publications Inc., NY, ABD.
[R]- International Broadcast Engineer, International Trade Publications Ltd., ngiltere.
[R]- Broadcast Hardware International, The Hardware Magazine Company Ltd., ngiltere.
[R]- International Broadcasting, emap Business Publishing Ltd., ngiltere.
[R]- World Broadcast News, Intertec Publications, KS, ABD.

Özgeçmi
1955'te stanbul da domu, 1978'de TÜ Elektrik

Fakültesini bitirmitir. 1980 ve 1984'te ABD'de llinois nstitute
of Technology'den MSEE ve Doktorasn alm, 1982-1984
arasnda ABD'de AT&T Bell Laboratuvarlarnda HDTV
konusunda aratrmalar yapm, 1985-1986'da TÜ'de Yrd.
Doçent olarak bulunmu, ve 1986-1989 arasnda ABD'de IIT-
TSC'da aratrmalarna devam etmitir. Halen, TÜ Elektrik
Fakültesinde Doçenttir. lgi konularn, video sistemler ve iaret
ileme ile HDTV ve ileri TV sistemlerinin oluturduu yazarn
HDTV konusunda 4 ABD patenti, ve HDTV ve benzer konularda
uluslararas çeitli yaynlarda makaleleri vardr. TÜBTAK
Bakan danman statüsünde 1992-93 yllarnda EU-95 Türkiye
temsilcisi, ve halen ayn statüde Türkiye leri Televizyon
Teknolojileri Koordinatörüdür.

INDEKS
3DO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 katman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
ABD
3,11,12,14-17,19-23,26,29,31,33,35,38,40,41 Kore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
AC-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22, 40 LCD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5, 6, 43
Action Plan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26, 39 MJPEG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13, 43
adaptive resource sharing . . . . . . . . . . . . 7, 18 MPEG-1 . . . . . . . . . . . . . . . 6, 8, 9, 11, 19, 40
ADSL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23, 28, 37, 42 MPEG-2 . . . . . . . . 7, 11-13, 22, 27, 32, 40, 41
AIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 multi-layer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
ATV . . 3, 5, 12, 14, 15, 21, 22, 31, 35, 38, 42 multi-resolution . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 11, 32
Avrupa1,3-5,11,15,17,19-22,24-29,33-35,37,39 multimedya . . . . . 2, 3, 7, 9, 10, 23, 32, 35, 39
Büyük ttifak . . . . . . . . . . . . . . . . . 21, 22, 38 multipath . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13-15, 17, 22
CCD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5, 6, 32, 42 MUSE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29, 38, 43
CD-ROM . . . . . . . . . . . . . . . 8, 10, 11, 23, 42 MUSICAM . . . . . . . . . . . . 11, 17, 19, 25, 43
CFRC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 NHK . . . . . . . . . . . . . . . . . 5, 6, 29, 31, 38, 43
Çin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31, 32 NOVI-II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
COFDM . . . . . . . . . . . . . . . . 13-17, 19, 22, 42 NVOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 18, 22, 43
çok-çözünürlük . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 11 OFDM . . . . . . . . . . . . . 14, 15, 19, 27, 42, 43
D2-MAC . . . . . . . . . . . . 9, 24, 25, 27, 28, 39 ölçeklenebilirlik . . . . . . . . . . . . . 9, 11, 22, 32
DAB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14, 17, 31, 42 optik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6, 8, 21, 28
dalgack . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 10, 30 Orlando-FSN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
DCT . . . . . . . . 9-12, 18-20, 27, 30-32, 42, 43 paket . . . . . . . . . . . . . . . . . 1, 7, 10, 12, 18, 25
descriptor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 PAL+ . . . . . . . . . . . . . . . 19, 26-29, 35, 37, 39
Diamond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 pay-per-view . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18, 22
DigiCipher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17, 18, 38 PDP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5, 43
DirecTv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 photo-CD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Divine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14, 27, 40 post-production . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6, 12
DMT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23, 42 QAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14, 30, 43
DTH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16, 18, 29, 42 QPSK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18, 31, 43
dTTb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 31, 40-42 scalability . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 11, 22
düz panel ekran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 SFN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15-17, 22, 32, 43
error concealment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 SHD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30, 31, 43
error correction . . . . . . . . . . . . . . . . 13, 18, 42 sktrma . . . . . . . . . . 6-12, 16-20, 27, 32, 39
EU-95 . . . . . . . . . . . . . . 24, 34, 35, 38, 39, 41 Spectre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19, 40
fiber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8, 9, 21, 23, 28 Spectrum saver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18, 19
fraktal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Sterne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19, 40
GA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21, 22, 29 sub-band . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10, 17, 43
graceful degradation . . . . . . . . . . . . . . . 11, 13 test ve ölçü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
HARP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 transponder . . . . . . . . . . . . . . . . 16, 18, 19, 31
HD-MAC . . . . 8, 21, 24-27, 34, 35, 37-39, 42 transponder maliyetleri . . . . . . . . . . . . . . . 16
HD-SAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27, 40 UDTV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2, 30, 32, 43
header . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 VADIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27, 40
HiVits . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19, 40 video dialtone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Huffman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 video-on-demand . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 43
hybrid CRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 VLC . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12, 27, 31, 32, 43
IBOC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17, 42 VOD . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 22, 23, 28, 37, 43
interoperability . . . . . . . . . . . . . . . . 11, 21, 31 VSB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13, 43
IRD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16, 18, 19, 35, 42 VTR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6, 7, 38, 43
Japonya . . . . . 1, 3, 6, 20, 25, 29-31, 33, 35, 40 Wavelet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 43
JPEG . . . . . . . . . . . . . . . 9, 11, 13, 31, 40, 43

KISALTMALAR
ANSI . . American National Standards Institute IT . . . . . . . . . . . . . . . Information Technologies
ACATS . . . . . . . . . . . Advisory Committee on JPEG . . . . . Joint Photographic Experts Group
Advanced Television Service LCD . . . . . . . . . . . . . . . Liquid Crystal Display
ADSL . . . Asymmetric Digital Subscriber Line LDTV . . . . . . . . . . . . . . . . . Low-Definition TV
ATM . . . . . . . . . Asynchronous Transfer Mode MAC . . . . . . . Multiplexed analog components
ATV . . . . . . . . . . . . . . . . . Advanced television MC DCT . . . . . . . . Motion compensated DCT
BG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bant genilii MCPC . . . . . . . . Multiple channels per carrier
C/N . . . . . . . . . . . . . . . . Carrier-to-noise (ratio) MJPEG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Motion JPEG
CCD . . . . . . . . . . . . . . . Charge-coupled device MoU . . . . . . . . Memorandum of understanding
CCITT . . . Commitee Consultatif International MPEG . . . . . . Moving Pictures Experts Group
Telegraphique et Telephonique MUSEMultiple Sub-Nyquist sampling encoding
CD-ROM . . . . Compact-disk read-only-media MUSICAMMasking Pattern Adapted Universal
COFDM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Coded OFDM Sub-band Integrated Coding and Multiplexing
CRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cathode ray tube NHK . . . . . . . . . . . . . . . . Nippon Hoso Kyokai
DAB . . . . . . . . . . . Digital Audio Broadcasting (Japon Yayn Otoritesi)
DATV . . . . . . . . . . . . . . Digitally assisted TV NTSC . Konvansiyonel Amerikan TV standard
DBS . . . . . . . . . . Direct Broadcast by Satellite NVOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Near VOD
DCT . . . . . . . . . . . . . Discrete cosine transform OFDM Orthogonal frequency division multiplex
DES . . . . . . . . . . . Digital Encryption Standard OS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Operating System
DMT . . . . . . . . . . . . . . . . . Discrete Multi-Tone PDP . . . . . . . . . . . . . . . . Plasma Display Panel
DTH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Direct-to-home POT . . . . . . . . . . . . . . . . . Plain Old Telephone
dTTb . . . . . . Digital terrestrial TV broadcasting QAM . . . . . Quadrature amplitude modulation
EBU . . . . . . . . . European Broadcasting Union QPSK . . . . . . . . Quadrature phase shift keying
ECU . . . . . . . . . . . . . . European Currency Unit SCPC . . . . . . . . . . . . Single channel per carrier
EDTV . . . . Enhanced/Extended Definition TV SDTV . . . . . . . . . . . . . Standard Definition TV
ETSI . . European Telecom. Standards Institute SFN . . . . . . . . . . . . . Single frequency network
FEC . . . . . . . . . . . . . . Forward error correction SHD . . . . . . . . . . . . . . . . Super high definition
FFT . . . . . . . . . . . . . . . . Fast Fourier Transform SNR . . . . . . . . . . . . . . . . . Signal-to-noise ratio
FM . . . . . . . . . . . . . . . . Frequency modulation UDTV . . . . . . . . . . . . . . . Ultra Definition TV
FSN . . . . . . . . . . . . . . . . . Full service network VHD . . . . . . . . . . . . . . . . . Very high definition
HDTV . . . . . . . . . . . High definition television VLC . . . . . . . . . . . . . . . Variable length coding
HD-MAC . . . . . . . . . . . High-Definition MAC VLSI . . . . . . . . . . . Very large scale integration
IBOC . . . . . . . . . . . In-band-on-channel (radio) VOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Video-on-demand
IDTV . . . . . . . . . . . . . Improved Definition TV VSB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vestigial sideband
IRD . . . . . . . . . . . . . Integrated receiver decoder VTR . . . . . . . . . . . . . . . . . . Video tape recorder
ISDB . Integrated Services Digital Broadcasting WT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wavelet transform
ISDN . . . . Integrated Services Digital Network

TV Teknoloji Rapor 93 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TV Teknoloji Rapor 93 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

leri Televizyon Teknolojileri ve Türkiye 1993 2

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

sekreterlik hizmetleri gerektiren taleplerde bulunmamanızı rica ederim.

Doç. Dr. Melih PAZARCI, 31 Ocak 1994, İstanbul.

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

LER TELEVZYON TEKNOLOJLER

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Tarih, Genel Durum ve Ön Bilgiler

Doç. Dr. Melih PAZARCI

dorudan bal ve e parametrelidirler2.

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Yeni Yayn Hizmetlerinin Balamasna Yönelik Bilgiler

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

1.5Mbps VHS kalitesinden biraz daha iyi (VHS: 352x240)

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Saysal sktrma yöntemlerinin en etkili olacaklar ve yaygn olarak kullanlacaklar alann,

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Saysal Sktrma Teknikleri

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Tek Frekans Alar (SFN)

COFDM yönteminin en büyük avantaj, yer-yaynlarda tek-frekans alarna (Single-Frequency

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Saysal Sktrma ve Uydu Yayncl

Günümüzde tipik transponder maliyetleri, konvansiyonel (analog/FM) uygulama için:

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Saysal Ses Yayn (DAB)

Doç. Dr. Melih PAZARCI

KONVANSYONEL SSTEMLERN SIKITIRILMI SAYISAL YAYINI ÖRNEKLER

General Instrument firmasnn DigiCipher sisteminde 10 adet (512x480Y; 128x240C) TV

NTL-System2000/Scientific Atlanta sistemi MPEG-1 uyumlu olup, Rec.601 görüntü içeren

Sterne (CCET-Fransa): Systeme de Television en Radiodiffusion Numerique; ITS-93'te [R9]

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Saysal sktrma yöntemleri, 34 ve 140Mbps ETSI kodekleri (codec: coder/decoder)

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

a- mevcut NTSC yaynlardan en az etkilenme (NTSC to ATV interference),

Doç. Dr. Melih PAZARCI

EU95: Avrupa HDTV Projesi

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

alclar piyasaya sürmeye çalmalar istenmitir.

Doç. Dr. Melih PAZARCI

katlmlar beklenmemesi gerekir. Teknolojik açdan baarsz saylamayacak bu sistemin ne olacan

Dier Projeler ve Haberler

VADIS (EU-625): 1991'de kurulmutur. 35 kurulu/14 ülke tarafndan yürütülmektedir. Saysal

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Doç. Dr. Melih PAZARCI

Çözünürlük . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . > 2000x2000

Doç. Dr. Melih PAZARCI

-Kodlama: WT (DSP görüntü ilemciler ile);

Yukarda belirtilen ve çalr protiplerini Kasm 1992'de görmü olduum bu örnekler,

1989 ylnda kurulan Receiver Development Research Consortium'a üniversiteler, aratrma

Doç. Dr. Melih PAZARCI

GÖRSEL TEKNOLOJDE BASKIN ELMLER

Tek Frekans Alar (SFN)

Saysal Sktrma ve Uydu Yayncl

Dier Projeler ve Haberler

GÖRSEL TEKNOLOJDE BASKIN ELMLER

I- Geni Ekran Tüketici Eilimleri