CHÖÔNG 2

DIODE VAØ MAÏCH ÖÙNG DUÏNG.

 I. ÑAÏI CÖÔNG VEÀ DIODE.
„ 1. Caáu taïo
„ Diode laø duïng cuï baùn daãn coù moät tieáp xuùc pn vaø hai ñieän cöïc kim loaïi.

„ Hình 2-1: caáu truùc vaø kí hieäu cuøa diode

„ 2. Ñaëc tuyeán voân – ampe:
„ Do caáu truùc cuûa diode laø chuyeån tieáp pn, neân phöông trình doøng ñieän qua diode chính laø phöông
trình :
„


I D  I S e VD VT  1 
„ Is = doøng ñieän baûo hoøa .
„ : haèng soá phuï thuoäc vaøo vaät lieäu. 1≤≤2
„ VT: laø hieäu ñieän theá nhieätTk : nhieät ñoä kelvin Tk = Tc +273
„ q: ñieän tích. q = 1,6 x 10-19 C
„ k: haèng soá Boltzman. k = 1,38 x 10-23 J/0K
3. So saùnh diode Si vaø Ge

Ge

„ Hình 2-2: Ñaëc tuyeán Voân – Ampe cuûa diode Ge vaø Si.
 4. Caùc tham soá cuûa diode:
a. Ñieän trôû tónh (hay ñieän trôû dc):
R D = VD / I D
„ Ñieän trôû dc cuûa diode khoâng phuï thuoäc vaøo
hình daïng ñaëc tính trong vuøng xung quanh
ñieåm tónh Q.
„ - Khi diode phaân cöïc nghòch RD -> ∞
„ - Khi diode phaân cöïc thuaän RD -> 0
 b. Ñieän trôû ñoäng (hay ñieän trôû ac):

Neáu tín hieäu bieán thieân ñöa ñeán baèng 0, ñieåm hoaït
ñoäng seõ laø ñieåm Q xuaát hieän treân hình ñöôïc xaùc
ñònh bôûi caùc möùc ñieän aùp dc. Ñieåm gaùn chöõ Q ñöôïc
ruùt ra töø chöõ quiscent coù nghóa laø möùc khoâng thay
ñoåi hay coøn goïi laø ñieåm tónh.
„ Phöông trình tính ñieän trôû ñoäng cuûa diode laø:
rd = ΔVD / ΔID
„ Neáu vuøng laøm vieäc cuûa diode ñöôïc xem laø tuyeán
tính thì ñieän trôû ñoäng cuûa diode trong phöông trình
coù theå ñöôïc vieát laïi nhö sau:
Löu yù: coâng thöùc treân chæ ñöôïcsöû
duïng khi vuøng laøm vieäc cuûa diode
laø tuyeán tính
 c. Maïch ñieän töông ñöông cuûa diode:

„ Moät maïch ñieän töông ñöông laø toå hôïp caùc phaàn töû
ñöôïc löïa choïn 1 caùch hôïp lyù ñeå bieåu dieãn caùc ñaëc
tính cuûa 1 linh kieän thaät, 1 heä thoáng hoaëc 1 vuøng
hoaït ñoäng ñaëc bieät moät caùch toát nhaát.
„ Moät phöông phaùp ñeå thaønh laäp maïch ñieän
töông ñöông cho diode baèng caùch keõ caùc
ñöôøng thaúng gaàn gioáng nhö ñöôøng ñaëc tính
nhö trong hình

Vγ

Vγ
  Maïch ñieän töông ñöông ñôn giaûn:

„ Trong haàu heát caùc öùng duïng, ñieän trôû trung bình rav
khaù nhoû neân coù theå boû qua khi so saùnh vôùi caùc phaàn
töû khaùc trong maïch. Khi boû ñieän trôû rav khoûi maïch
ñieän töông ñöông thì maïch ñieän vaø ñöôøng ñaëc tính
coù daïng

Vγ

Vγ
 Maïch ñieän töông ñöông lyù töôûng:
„ Sau khi boû qua giaù trò ñieän trôû trung bình rav khoûi
maïch ñieän töông ñöông, baây giôø ta thöïc hieän theâm
1 böôùc nöõa laø ñieän aùp 0,7V coù theå boû qua neáu so
saùnh vôùi möùc ñieän aùp tín hieäu cung caáp khaù lôùn.
Trong tröôøng hôïp naøy maïch ñieän töông ñöông chæ
coøn laïi laø 1 diode lyù töôûng
 d. Ñieän dung cuûa diode:

„ Caùc linh kieän ñieän töû raát nhaïy vôùi taàn soá raát cao.
Haàu heát caùc aûnh höôûng cuûa ñieän dung bò boû qua khi
laøm vieäc ôû taàn soá thaáp vì coù giaù trò raát lôùn (töông
ñöông nhö hôû maïch). Tuy nhieân khoâng theå naøo boû
qua khi laøm vieäc ôû taàn soá cao.
Xc =1/2𝝅fC.
 Ñieän dung cuûa diode:
„ Trong diode baùn daãn pn, coù 2 aûnh höôûng cuûa
ñieän dung caàn phaûi xem xeùt ñoù laø ñieän dung
chuyeån tieáp vaø ñieän dung khueách taùn .
„ CO = CT + CD
‟ CT laø ñieän dung chuyeån tieáp (transistion)
‟ CD laø ñieän dung khueách taùn (diffusion)
 Ñieän dung chuyeån tieáp
„ Trong chuyeån tieáp pn, vuøng tieáp xuùc mang tính chaát
nhö laø chaát caùch ñieän giöõa 2 lôùp ñieän tích ñoái ngöôïc
nhau vì vaäy noù töông ñöôïng moät tuï ñieän coù ñieän
dung goïi laø ñieän dung chuyeån tieáp. Ñoä roäng vuøng
ngheøo naøy taêng tæ leä vôùi ñieän aùp phaân cöïc nghòch, vì
vaäy ñieän dung chuyeån tieáp seõ bò thay ñoåi tuyø thuoäc
vaøo ñieän aùp phaân cöïc nghòch cung caáp.
• CT = 𝜺A/d
‟  laø haèng soá ñieän moâi cuûa chaát caùch ñieän giöõa
caùc baûn cöïc
‟ A dieän tích tieáp xuùc cuûa hai chaát baùn daãn n vaø p
‟ d: beà daøy cuûa vuøng tieáp xuùc
 Ñieän dung khueách taùn
„ Phuï thuoäc vaøo toác ñoä caùc ñieän tích ñöôïc phun vaøo
caùc vuøng naèm ngoaøi vuøng ngheøo.
„ Doøng ñieän taêng seõ laøm taêng ñieän dung khueách taùn.
Tuy nhieân khi taêng doøng ñieän seõ laøm giaûm ñieän trôû
„ CD = dQ/dV.
‟ Q: ñieän tích mieàn neàn cuûa diode.
Ñieän dung cuûa diode:
Sô ñoà töông ñöông cuûa diode

Trong caùc öùng duïng taàn soá töø trung bình trôû
xuoáng thì coù theå boû qua aûnh höôûng cuûa tuï.
 e. Thôøi gian khoâi phuïc ngöôïc:
„ Neáu ñieän aùp cung caáp ñoåi chieàu laøm diode chuyeån sang
traïng thaùi phaân cöïc nghòch thì ñoái vôùi diode lyù töôûng seõ
chuyeån töø traïng thaùi daãn sang traïng thaùi ngöng daãn töùc thôøi.

„ trr = ts + tt .

„ ts : thôøi gian löu tröõ

„ tt : khoaûng thôøi gian chuyeån
„ traïng thaùi
„ trr thöôøng vaøo khoaûng vaøi
„ nano giaây ñeán 1 s.
„
 f. AÛnh höôûng nhieät ñoä:
„ Doøng ñieän baûo hoøa nghòch IS seõ taêng gaáp ñoâi khi nhieät ñoä taêng leân 10C .
 5. Caùc thoâng soá cuûa diode:
I. Caùc thoâng soá danh ñònh
1. Ñieän aùp phaân cöïc thuaän taïi doøng vaø nhieät ñoä chæ ñònh.
II. Caùc thoâng soá giôùi haïn danh ñònh
1. Doøng phaân cöïc thuaän ñænh cöïc ñaïi IF taïi nhieät ñoä chæ ñònh
cho pheùp (IDpeakmax ).
2. Doøng trung bình cöïc ñaïi (ID DCmax) )
3. Doøng baûo hoøa ngöôïc IR taïi ñieän aùp vaø nhieät ñoä chæ ñònh.
4. Ñieän aùp phaân cöïc ngöôïc ñaùnh thuûng PIV taïi nhieät ñoä chæ
ñònh (PIV<VBR).
5. Möùc coâng suaát tieâu taùn cöïc ñaïi taïi nhieät ñoä ñaëc bieät (PDmax
)
6. Ñieän dung cuûa diode.
7. Thôøi gian khoâi phuïc phaân cöïc nghòch trr (reverse recover
time)
„ Coâng suaát ñöôïc tính nhö sau:
„ PD = VD ID
„ Neáu chuùng ta söû duïng moâ hình ñôn giaûn ñoái
vôùi caùc öùng duïng thì coù theå thay theá VD = V
= 0,7V ñoái vôùi diode silicon.
 II. CAÙC LOAÏI DIODE
„ 1. Diode chænh löu:
„ Caáu taïo laø moät chuyeån tieáp pn, tieáp xuùc maët.
Do vaäy diode chænh löu coù khaû naêng chòu
ñöôïc doøng taûi lôùn. ÖÙng duïng trong caùc maïch
chænh löu.

DO-41
DO-214AC(SMA)

DO-220
„ 2. Diode cao taàn
„ Caáu taïo laø moät chuyeån tieáp pn, tieáp xuùc
ñieåm. Do vaäy diode cao taàn coù ñieän dung
tieáp xuùc beù, hoaït ñoäng ñöôïc ôû taàn soá cao.
ÖÙng duïng trong taùch soùng cao taàn.
3. Diode zener:
„ Caáu taïo laø moät chuyeån tieáp pn, nhöng ñöôïc
cheá taïo baèng vaät lieäu chòu nhieät vaø toûa nhòeât
toát, do ñoù noù chòu ñöôïc doøng ngöôïc lôùn.
Hoaït ñoäng chuû yeáu ôû vuøng phaân cöïc ngöôïc.
ÖÙng duïng trong caùc maïch oån aùp, taïo ñieän aùp
chuaån.
Vò trí cuûa vuøng zener coù theå thay ñoåi ñöôïc trong coâng
ngheä cheá taïo baèng caùch thay ñoåi noàng ñoä taïp chaát
trong chaát baùn daãn. Diode zener coù theå cheá taïo vôùi
caùc möùc ñieän aùp thay ñoåi töø 1,8V ñeán 200V vôùi coâng
suaát tieâu taùn töø ¼ W ñeán 50W.
Maïch ñieän töông ñöông cuûa diode zener trong vuøng
zener goàm 1 ñieän trôû ñoäng nhoû vaø moät nguoàn pin
töông ñöông vôùi ñieän aùp zener. Tuy nhieân trong caùc
öùng duïng chuùng ta xem ñieän trôû beân ngoaøi lôùn hôn
ñieän trôû zener raát nhieàu neân maïch ñieän töông ñöông
ñôn giaûn chæ coøn laïi nguoàn pin
 4. Diode bieán dung (varicap)
„ Caáu taïo laø chuyeån tieáp pn, ñöôïc cheá taïo coù
ñieän dung thay ñoåi theo ñieän aùp ngöôïc ñaët
vaøo. ÖÙng duïng trong caùc maïch töï ñieàu chænh
taàn soá coäâng höôûng…
Ñaëc tuyeán cuûa diode bieán dung.
 5. Diode tunnel (diode xuyeân haàm)
„ Caáu truùc cuõng laø chuyeån tieáp pn, nhöng coù
noàng ñoä taïp chaát raát cao. ÖÙng duïng trong caùc
maïch taïo dao ñoäng sieâu cao taàn…
6. Diode Schottky:
„ Caáu taïo laø tieáp xuùc schottky. ÖÙng duïng trong
caùc maïch yeâu caàu toác ñoä chuyeån maïch
nhanh.
7. Diode phaùt quang (LED- Light Emitting Diode):
 Ñaëc tính cuûa led:
„ Ñieän aùp phaân cöïc thuaän: +1V ñeán +3V (typical).

„ Ñieän aùp phaân cöïc ngöôïc: -3V ñeán ‟10V (typical).

„ Doøng ñieän trung bình phaân cöïc thuaän vôùi led 3-

5mm thöôøng laø 10-20mA. Doøng ñieän phaân cöïc
thuaän thaáp neân phaûi theâm ñieän trôû haïn doøng.
„ Ñieän trôû haïn doøng RS:

„ Giaù trò cuûa ñieän trôû RS ñöôïc tính nhö sau:

„ RS >= ( Vout(max) - VF ) / IF
„ Ñoàng thôøi:
RS >= ( Vo(DC) - VF ) / IDC
„ Trong ñoù:
„ Vout(max) = laø ñieän aùp ñænh ngoõ ra cuûa maïch.
„ VF = laø giaù trò ñieän aùp VF nhoû nhaát cuûa led.
„ IF = laø doøng ñieän cho pheùp lôùn nhaát cuûa led.
III. GIAÛI TÍCH MAÏCH DIODE:
Töø phöông trình coù theå veõ ñöôïc ñoà thò cuûa noù treân
ñöôøng ñaëc tính cuûa diode.

Ñieåm giao nhau cuûa ñöôøng taûi coù phöông trình vaø
ñöôøng cong ñaëc tính cuûa diode ñöôïc goïi laø ñieåm
tónh Q (VDQ, IDQ). Vaø ñöôøng taûi chính laø ñöôøng taûi
DCLL.
 VI. Maïch öùng duïng diode:
„ 1. Maïch chænh löu:
„ a. Maïch chænh löu baùn kì:
 Xeùt baùn kyø döông

Trong khoaûng thôøi gian [0, T/2], tín hieäu vaøo döông
neân diode D daãn xem nhö ngaén maïch vaø maïch ñieän
töông ñöông (duøng moâ hình töông ñöông lyù töôûng).
 Xeùt baùn kyø aâm

„ Trong khoaûng thôøi gian [T/2, T], tín hieäu vaøo aâm
neân diode D ngöng daãn xem nhö hôû maïch vaø maïch
ñieän töông ñöông.
Daïng soùng ngoõ ra caû 2 baùn kyø

2t
T T /2
1 1
Vdc   vo dt   Vm sin dt
T0 T 0
T
1 T   2 T  
   Vm cos    cos 0
T 2   T 2  
Vm
  0.318Vm

AÛnh höôûng cuûa ñieän aùp ngöôõng cuûa diode Si
„ Trong hình veõ cho thaáy khi tín hieäu vaøo nhoû
hôn 0,7V thì diode vaãn chöa daãn, ñieän aùp ra
vaãn baèng 0V, khi ñieän aùp vaøo lôùn hôn 0,7V
diode daãn vaø ñieän aùp ra vo = vi ‟ 0,7.
 Ñieän aùp phaân cöïc ngöôïc PIV:
„ Giaù trò ñieän aùp PIV cuûa diode laø moät thoâng soá quan
troïng trong thieát keá caùc heä thoáng chænh löu. Ñieän aùp
phaân cöïc ngöôïc diode khi söû duïng khoâng ñöôïc vöôït
quaù ñieän aùp PIV cho pheùp cuûa diode.
b. Maïch chænh löu toaøn kyø:
- Duøng bieán aùp ñoâi:
„ Khi vI döông thì diode daãn vaø ngöng daãn
„ Khi vI aâm thì diode ngöng daãn vaø daãn
„ Vaäy ñieän aùp ngoõ ra goàm caû hai baùn kì cuûa ñieän aùp
ngoõ vaøo, trong ñoù baùn kì aâm ñöôïc chænh löu thaønh
ñieän aùp döông ôû ngoõ ra
Ñieän aùp phaân cöïc ngöôïc PIV:

PIV  VBA  VR  Vm  Vm  2Vm

Maïch caàu:
„ Trong khoaûng thôøi gian [0,T/2], tín hieäu vaøo coù giaù trò döông
laøm diode , daãn (xem nhö ngaén maïch) coøn diode , ngöng
daãn (xem nhö hôû maïch)

Neáu xem diode laø lyù töôûng thì ñieän aùp ra vO = vI.

„
„ Trong khoaûng thôøi gian [T/2, T], tín hieäu vaøo coù cöïc tính aâm
laøm cho diode , ngöng daãn (xem nhö hôû maïch) coøn diode ,
daãn (xem nhö ngaén maïch).

„ Vaäy daïng soùng vaøo ra ñoái vôùi moät chu tín hieäu vaøo
„ Do daïng soùng maïch chænh löu toaøn kyø gaáp ñoâi baùn
kyø neân giaù trò ñieän aùp trung bình ñöôïc tính laø:

„ Neáu söû duïng diode si vôùi thì taïi moãi baùn kì coù hai
diode daãn, aùp duïng ñònh luaät Kirchhoff ta coù:
„ Ñieän aùp phaân cöïc ngöôïc PIV:
„ Ñieän aùp phaân cöïc ngöôïc cuûa moãi diode:
„ PIV Vm
2. Coång and/or:
Coång OR nhö ñaõ trình baøy vôùi möùc ñieän aùp ra ôû möùc 1
khi 1 hoaëc 2 ngoõ vaøo ôû möùc 1. Ngoõ ra seõ ôû möùc 0 khi caû
2 ngoõ vaøo ôû möùc 0.

Ñieän aùp 10v ñöôïc gaùn cho möùc logic “1” vaø 0V ñöôïc gaùn cho
möùc logic “0”.
Xeùt ngoõ vaøo A möùc “1” vaø B möùc “0”.

Vaäy ñieän aùp ra khi diode daãn laø

Vaäy möùc logic töông öùng laø “1”

Xeùt 4 tröôøng hôïp ta coù baûng traïng thaùi sau:

A B VO Y
0 0 0 0
1 0 9,3V 1
0 1 9,3V 1
1 1 9,3V 1

Vaäy maïch ñieän vöøa xeùt laø coång OR

Coång AND
Baûng traïng thaùi cuûa maïch hình treân

A B VO Y
0 0 0,7V 0
1 0 0,7V 0
0 1 0,7V 0
1 1 10V 1
3. Maïch xeùn:
„ A. Maïch xeùn noái tieáp:
„ Moät maïch xeùn ñôn giaûn söû duïng 1 diode vaø 1 ñieän
trôû R
 „Maïch xeùn noái tieáp coù nguoàn DC

„ Xeùt maïch xeùn nhö treân nhöng coù theâm moät

nguoàn ñieän aùp dc vôùi tín hieäu sin ôû ngoõ vaøo
„ Ñeå phaân tích hoaït ñoäng cuûa maïch ta xem diode laø lyù töôûng
vaø tieán haønh caùc böôùc nhö sau:
 Böôùc 1: xaùc ñònh ñieän aùp cung caáp laøm thay ñoåi traïng thaùi
cuûa diode ‟ laø traïng thaùi töông öùng vôùi doøng id = 0 :

„ Ta coù phöông trình: -Vi +V + VD + Vo = 0

„ Vì Vo = 0 neân: -Vi +V+VD =0; vaäy VD = Vi ‟V.
„ Ñieàu kieän diode daãn VD ≥ Vɤ
„ Keát quaû tìm ñöôïc: Vi ≥ V +Vɤ
„ Khi ñieän aùp vaøo vi lôùn hôn V +Vɤ thì diode ôû traïng thaùi daãn
‟ xem nhö nguoàn Vɤ , khi vi nhoû hôn ñieän aùp V +Vɤ thì
diode ôû traïng thaùi ngöng daãn ‟ xem nhö hôû maïch.
 Böôùc 2: xaùc ñònh ñieän aùp ra:
„ Khi diode ngöng daãn ‟ xem nhö hôû maïch ‟ doøng ñieän id = 0
vaø keát quaû ñieän aùp ra:
„
„ Khi diode daãn ‟ xem nhö nguoàn Vɤ ‟ maïch töông ñöông
nhö hình sau Vɤ

„ ñieän aùp rôi treân diode laø Vɤ‟ aùp duïng ñònh luaät Kirchhofff
ñeå xaùc ñònh ñieän aùp ra:
„ vi -V - Vɤ‟ vo = 0
„ Vaäy: vo = vi -V - Vɤ
 Böôùc 3: veõ daïng soùng tín hieäu ra:
„ Döïa vaøo keát quaû cuûa böôùc 2 ñeå veõ daïng soùng tín hieäu ra ‟
keát quaû ñöôïc daïng soùng tín hieäu ôû hình sau:

-Vɤ
+Vɤ
b. Maïch xeùn song song:
„ Maïch xeùn song song ñôn giaûn söû duïng 1 diode vaø 1
ñieän trôû R.
„ Xeùt maïch xeùn nhö treân nhöng coù theâm moät
nguoàn ñieän aùp dc vôùi tín hieäu xung tam giaùc
ôû ngoõ vaøo. Ñeå phaân tích hoaït ñoäng cuûa maïch
ta xem diode laø Si vaø tieán haønh caùc böôùc
gioáng nhö treân.
„ Böôùc 1: cho doøng id = 0 ‟ aùp duïng ñònh luaät Kirchhoff tìm
ñöôïc giaù trò ñieän aùp vaøo laøm thay ñoåi traïng thaùi daãn cuûa
diode laø vi = V- Vɤ = 4 - 0,7 (V).

V-Vɤ

„ Böôùc 2: xaùc ñònh ñieän aùp ra, khi diode daãn ‟ xem nhö nguồn
Vɤ ‟ keát quaû ñieän aùp ra: vo = V- Vɤ = 4-0,7V

Vɤ
„ Khi diode ngöng daãn ‟ xem nhö hôû maïch ‟keát quaû ñieän aùp
ra: v0 = vi
„ Böôùc 3: veõ daïng soùng tín hieäu ra
4. Maïch keïp:
„ Maïch keïp laø maïch dôøi tín hieäu ñeán moät möùc ñieän
aùp dc khaùc. Moät maïch keïp phaûi coù moät tuï ñieän, moät
diode, moät ñieän trôû vaø coøn coù theå theâm moät nguoàn
ñieän aùp dc. Giaù trò cuûa R vaø C phaûi ñöôïc löïa choïn
sao cho thôøi haèng  = RC ñuû lôùn ñeå ñaûm baûo raèng
ñieän aùp rôi treân tuï ñieän C xaû khoâng ñaùng keå trong
khoaûng thôøi gian diode ngöng daãn. Trong khi phaân
tích maïch ta coù theå xem tuï ñöôïc naïp ñaày vaø xaû heát
löôïng ñieän tích sau khoaûng thôøi gian 5.
Xeùt maïch keïp sau

Trong khoaûng thôøi gian töø [0,T/2], tín hieäu vaøo döông, diode ôû
traïng thaùi daãn xem nhö ngaén maïch ñieän trôû R ‟ daãn ñeán thôøi
haèng  coù giaù trò raát nhoû vaø tuï C seõ naïp ñaày ñieän aùp V moät caùch
nhanh choùng coøn ñieän aùp ra baèng 0V.
„ Trong khoaûng thôøi gian töø [T/2, T], tín hieäu vaøo aâm, diode
phaân cöïc ngöôïc ‟ xem nhö hôû maïch ‟ thôøi haèng  = RC coù
giaù trò raát lôùn ‟ aùp duïng ñònh luaät Kirchhoff ñeå tìm ñieän aùp
ra: -V ‟V ‟ vO = 0
„ Vo = -2V
„ Maïch töông ñöông ôû baùn kyø aâm:
„ Keát quaû daïng soùng vaøo vaø ra
5. Maïch nhaân aùp:
„ a. Maïch nhaân aùp baùn kì:
b. Maïch nhaân aùp toaøn kì:
6. Maïch oån aùp:

Ñeå maïch hoaït ñoäng oån aùp thì doøng qua diode zener
phaûi thoûa:
Izmin ≤ IZ ≤ Izmax