Putovanje kroz vreme Fabrike oružja i municije u

Krčagovu
Od Predrag Kovačević - 04/01/2019

Postavljanje Kamena temeljca za Pošingerovu Fabriku

oružja u Krčagovu 3.11.1935.

Sve je počelo u Kranju, kada je Puškaru Kranj 1925. godine otkupio čuveni slovenački majstor
puškar Jakob Pošinger. Kada je zatražio pomoć države, uslovljeno mu je, zato što se radilo o
industriji od posebnog značaja za odbranu zemlje, da je premesti u centralni deo kraljevine, u
Užice, grad koji je imao puškarsku tradiciju, jer je 1886, po odlasku Turaka, imao 45 puškara i 10
barudžija. I tako, fabrika je iz Kranja premeštena u Užice, zato što se industrija od posebnog
značaja za odbranu zemlje nije mogla nalaziti blizu državne granice.

Početak gradnje fabrike oružja i municije

Sačuvani podaci kažu da su u Nemačkoj kupljene nove mašine, da se Ministarski savet Kraljevine
obavezao da omogući državne porudžbine za polovinu ukupne fabričke proizvodnje. Posle skoro
dve godine pregovaranja, Puškarna je izmeštena na novu lokaciju, pa je u proleće 1928. završeno
montiranje mašina i probni rad je započeo u zgradi užičke kasarne “Četvrtog puka” u Krčagovu.
Krenulo se s proizvodnjom i popravkom oružja, ali je u rad puštena i linija za proizvodnju lovačke i
bojeve municije. Prema sačuvanim podacima, godišnji kapacitet odeljenja za proizvodnju i
opravku oružja bio je 43.000 vojnih i lovačkih pušaka, kao i do 11.000.000 lovačkih patrona i
municije namenjene vojnim potrebama.

Postavljanje metalne konstrukcije za novu fabriku

1937 god.

Najpre su prerađivane i popravljane puške strane proizvodnje dobijenim plenom i reparacijama, a

u rad je bilo uključeno 56 radnika. Dve godine kasnije, broj zaposlenih se uvećao na 160 radnika i
ostalog osoblja. Među njima, najstručniji su bili slovenački majstori puškari, koji su u Užice stigli
sa prvim mašinama. Oni su se uskoro vratili u Sloveniju, a fabrika je napredovala dobivši
sopstveni stručni kadar iz obližnje Puškarske škole, koja je osnovana 1930. Kasnija opšta
privredna kriza primorala je Pošingera da smanji broj zaposlenih sa 240 na samo 79 ljudi u 1932.
Od sledeće godine, zbog pripreme za očigledno neminovni novi veliki rat – fabrika je dobijala sve
više narudžbina od vojske. Za državne potrebe proizvodile su se cevi za vojničke puške, nišanske
sprave i drugi delovi oružja, radile su se popravke i prerade vojničkog naoružanja, te izrađivala
municija 9×17 za vojno-državni pištolj Browning M10/22, zatim signalne i svetleće rakete. Podaci
govore da je Pošingerova fabrika za tržište proizvodila i jednocevke i dvocevke lovačke puške,
čaure i patrone, kao i raznu traženu municiju više kalibara.

Završena Pošingerova fabrika,

pored nje fudbalski stadion i
pista za sletanje

Sopstvena zgrada fabrike i prateći objekti su izgrađeni tokom 1935. – 1936. godine, tu u
Krčagovu, na zemljištu dobijenom od “Gradskog poglavarstva”, 15. aprila 1935. godine. Onde gde
su hale “Prvog partizana” ili danas šta već, bila je poljana na kojoj su održavane konjske trke za
veliki hrišćanski praznik Preobraženje.

Pod imenom “Fabrika oružja i municije Jakov Pošinger mlađi i drugovi – Užice” zapisano je da je u
fabrici 1938. “proizvedeno 3.467.400 metaka 7,9×57, 800.000 čaura za crni i 300.000 za
bezdimni barut, 450 jednocevnih i 220 dvocevnih lovačkih pušaka, a prepravljeno 6.100 vojničkih
pušaka. FOMU je pred Drugi svetski rat zapošljavala oko 300 radnika, a posle Aprilskog rata bila je
van priozvodnje do oslobođenja Užica u septembru 1941. Za oko dva meseca, koliko je radila
fabrika oružja i municije, za partizane je proizvela: 2.700.000 puščanih metaka, 180.000 metaka
za pištolj, zatim oko 30.000 ručnih bombi raznih vrsta i veličina, napunjeno je oko 3.000
benzinskih flaša koje su upotrebljavane u borbi protiv tenkova, izrađeno oko 2.000 nagaznih mina,
oko 10.000 specijalnih kompleta eksploziva za rušenje pruga i mostova. Osim toga, u fabrici je
izvršen remont 20.000 pancirnih topovskih granata, popravljeno 4.500 pušaka, 200 teških
mitraljeza, 300 puškomitraljeza, 2 tenka, 2 poljska i jedan protivtenkovski top. Naravno,
najslavniji proizvod tog perioda je sklapanje 21.500 pušaka Partizanki od zatečenih cevi nemačkih
trofejnih pušaka Mauser G98 i kundaka predviđenih za domaći standard M24.”

Dobrosav Andrić (foto M.

Cvetković)
Kada je Užice oslobođeno krajem 1944, novo preduzeće je obnovilo rad predratne fabrike sa
tradicijom iz Užičke republike s 15 radnika, koji su alat koji je nedostajao doneli od kuće, jer je za
vreme rata fabrika bila poprilično opljačkana i uništena od bombardovanja okupatora. To je bio
početak razvoja fabrike, namenske proizvodnje za potrebe Armije. Do 1954. preduzeće nazvano
“Prvi partizan” je proizvodilo isključivo za potrebe JNA. Kasnije, širenjem sistema u okviru SOUR
“Prvi partizan”, krajem 1974. fabrika je sa različitim programom proizvodnje zapošljavala blizu
2.500 radnika. Međutim, sva poznata zbivanja početkom devedesetih su uzrokovala da opstane
jedino osnovna delatnost proizvodnje municije i deo fabrike koji je nastavio da nosi ime PPU.

I pored poznatih tragičnih događaja tokom devedesetih godina 20. veka, fabrika municije u Užicu
je radila sa smanjenom proizvodnjom. Posle 2000, počela je da ponovo izvozi na zahtevna svetska
tržišta. Obnovljene su nekadašnje poslovne veze. Tokom sledećih godina “Prvi Partizan” je
proširivao asortiman i povećao proizvodnju nasuprot problema koje je izazvao raspad Jugoslavije,
sankcije, tranzicija i sl.

U pogonu “Prvog Partizana” (foto M. Cvetković)

To je danas namenska fabrika, svetski poznata, izvoznog opredeljenja, sa proizvodnjom od oko

400 vrsta metaka. Fabrika je danas uzor i primer ostatku domaće privrede. Za uspeh i stabilnost
preduzeća najzaslužnije je već dve decenije nepromenjeno rukovodstvo, sa generalnim direktorom
Dobrosavom Andrićem.

Na trećoj fotografiji, prema rečima Mijodraga Drobnjakovića su: Smiljan Bratina (Slovenac,
majstor puškar), slede puškari: Mihajlo Vasović, Aco Milinković, Sreten Penezić, Obrad Andrić i
Đoko Drobnjaković. Slikano prilikom postavljanja metalne konstrukcije za novu fabriku 1937.

Predrag Kovačević
https://uzicanstveno.rs/o-nama/

Prethodno: muzički urednik, di džej, direktor u TV 5 Užice... Danas pisac, hroničar Užica, novinar koji teži mudroj
misli. Objavljuje na različitim medijima.