Phan Tam Hoc Nhap Mon - 818 PDF

PHÊN TÊM HOÅC NHÊÅP MÖN 1
Muåc luåc
Lúâi giúái thiïåu ................................................................................3

Phêìn thûá nhêët ...........................................................................21
Phêìn 2.........................................................................................34
Phêìn 3.........................................................................................42
Phêìn 4.........................................................................................52
Phêìn 5.........................................................................................62
Phêìn 6.........................................................................................75
Phêìn 7.........................................................................................83
Phêìn 8.........................................................................................93
Phêìn 9.......................................................................................101
Phêìn 10 ....................................................................................110
Phêìn 11 ....................................................................................117
Phêìn 12 ....................................................................................123
Phêìn 13 ....................................................................................132
Phêìn 14 ....................................................................................140
Phêìn 15 ....................................................................................149
Phêìn 16 ....................................................................................155
Phêìn 17 ....................................................................................162
Phêìn 18 ....................................................................................169
Phêìn 19 ....................................................................................178
http://ebooks.vdcmedia.com
Sigmund Freud 2
Phêìn 20 ....................................................................................184
Phêìn 21 ....................................................................................190
Phêìn 22 ....................................................................................196
Phêìn 23 ....................................................................................203
Phêìn 24 ....................................................................................210
Phêìn 25 ....................................................................................218
Lúâi giúái thiïåu
Sigmund Freud - Têm lyá gia cuãa coäi vö thûác
Trong têët caã caác ngaânh khoa hoåc, ngûúâi ta thûúâng thûâa nhêån
têm lyá hoåc laâ möåt mön khoa hoåc bñ hiïím vaâ töëi tùm nhêët, vaâ khoá coá
thïí chûáng minh bùçng khoa hoåc hún bêët cûá böå mön naâo khaác. Baãn
chêët cuãa nhûäng sûå vêåt úã àêy luön luön coá sûå hû hû thûåc thûåc vaâ sûå
bêët ngúâ, vò nhaâ têm lyá hoåc phaãi nghiïn cûáu vïì möåt hiïån tûúång tûå
nhiïn bñ mêåt nhêët, àoá laâ cuöåc söëng têm lyá cuãa con ngûúâi. Möåt lyá
thuyïët hoáa hoåc hay vêåt lyá coá thïí àûúåc chûáng minh hay baác boã
nhûäng phûúng phaáp kyä thuêåt trong phoâng thñ nghiïåm, nhûng àöëi
vúái giaá trõ cuãa möåt lyá thuyïët têm lyá hoåc, rêët coá thïí khöng sao
chûáng minh àûúåc möåt caách minh baåch, cho nïn nhiïìu cuöåc tranh
luêån baäo taáp àaä nöíi lïn xung quanh Sigmund Freud vaâ khoa phên
têm hoåc suöët saáu chuåc nùm roâng.
Dêìu sao, coá thïí chûáng minh àûúåc hay khöng thò hoåc thuyïët
cuãa Sigmund Freud cuäng àaä coá möåt aãnh hûúãng vö song àöëi vúái tû
duy hiïån àaåi. Ngay Einstein cuäng khöng kñch thñch trñ tûúãng tûúång
hay thêm nhêåp vaâo àúâi söëng cuãa ngûúâi àûúng thúâi bùçng Sigmund
Freud. Nhúâ tòm toâi nghiïn cûáu nhûäng thûá chûa bao giúâ ai hiïíu biïët
vïì trñ naäo con ngûúâi maâ Sigmund Freud àaä àûa ra àûúåc nhûäng yá
tûúãng vaâ nhûäng tûâ ngûä maâ ngaây nay àaä chan hoâa vaâo cuöåc söëng
Sigmund Freud 4
thûúâng nhêåt cuãa chuáng ta. Thûåc vêåy, têët caã moåi lônh vûåc tri thûác
cuãa con ngûúâi nhû vùn chûúng, nghïå thuêåt, tön giaáo, nhên chuãng
hoåc, giaáo duåc, luêåt phaáp, xaä höåi hoåc, luêåt hoåc, sûã hoåc vaâ nhûäng mön
hoåc vïì xaä höåi hay caá nhên khaác àïìu chõu aãnh hûúãng cuãa hoåc thuyïët
Sigmund Freud.
Tuy nhiïn, hoåc thuyïët naây laåi quaá khö khan vaâ ñt saáng suãa.
Möåt nhaâ phï bònh khaá haâi hûúác àaä nhêån xeát rùçng:
“Àöëi vúái ngûúâi àúâi thò do sûå phöí biïën hoåc thuyïët naây, Freud
àaä nöíi bêåt lïn nhû möåt keã phaá bônh vô àaåi nhêët trong lõch sûã tû
tûúãng nhên loaåi. Öng àaä biïën àöíi sûå giïîu cúåt vaâ nhûäng niïìm vui
nheå nhaâng cuãa con ngûúâi thaânh nhûäng hiïån tûúång döìn neán, bñ
hiïím vaâ sêìu thaãm, àaä tòm thêëy sûå hùçn thuâ trong nguöìn göëc yïëu
thûúng, aác yá ngay trong loâng sûå êu yïëm, loaån luên trong tònh yïu
thûúng giûäa cha meå vaâ con caái, töåi löîi trong thaái àöå àaåi lûúång vaâ
traång thaái cuãa sûå cùm uêët bõ “döìn neán” cuãa moåi ngûúâi cha nhû laâ
möåt thûá àûúåc lûu truyïìn cuãa nhên loaåi”.
Tuy nhiïn nhúâ Freud maâ ngaây nay ngûúâi ta àaä coá nhûäng yá
nghô rêët khaác nhau vïì chñnh mònh. Hoå chêëp nhêån caác khaái niïåm
cuãa Freud nhû: aãnh hûúãng cuãa tiïìm thûác àöëi vúái yá thûác, nguöìn göëc
tñnh duåc cuãa bïånh thêìn kinh, sûå hiïån hûäu vaâ têìm quan troång cuãa
tñnh duåc treã thú, taác duång mùåc caãm Ú-àip" vaâo caác giêëc möång, tònh
traång "döìn neán"... Nhûäng khuyïët àiïím cuãa con ngûúâi nhû lúä lúâi,
nhúá mùåt quïn tïn vaâ quïn lúâi hûáa àïìu mang möåt yá nghôa múái xeát
theo quan àiïím cuãa Freud. Hiïån nay khoá maâ xaác àõnh àûúåc hïët
nhûäng àõnh kiïën maâ Freud phaãi chöëng laåi àïí truyïìn baá hoåc thuyïët
cuãa öng. Nhûäng àõnh kiïën naây coân cöë chêëp hún caã nhûäng àõnh kiïën
maâ Copernicus vaâ Darwin àaä vêëp phaãi.
Khi Freud chaâo àúâi úã Freiberg thuöåc miïìn Moravia, taác phêím
Nguöìn göëc caác chuãng loaâi chûa xuêët hiïån. Nùm àoá laâ nùm 1985.
Cuäng nhû Karl Marx, töí tiïn Freud coá nhiïìu ngûúâi laâ phaáp sû àaåo
Do Thaái. Öng àûúåc àûa túái thaânh Vienna thuã àö nûúác AÁo vaâo nùm
lïn böën tuöíi vaâ àaä söëng gêìn suöët caã tuöíi trûúãng thaânh taåi àêy.
Theo Ernest Jones, ngûúâi viïët tiïíu sûã chñnh cuãa Freud thò öng àaä
àûúåc thûâa hûúãng cuãa cha öng laâ möåt nhaâ buön len, "tñnh hoaâi nghi
sêu sùæc vïì nhûäng tai biïën bêët thûúâng cuãa cuöåc àúâi, thoái quen duâng
giai thoaåi Do Thaái àïí chêm biïëm caác quan àiïím àaåo àûác, khöng tñn
ngûúäng nhûäng vêën àïì tön giaáo". Baâ meå Freud söëng túái nùm 59
tuöíi, baãn tñnh nùng àöång vaâ nhanh nheån. Sigmund Freud laâ àûáa
con cûng àêìu loâng cuãa baâ. Sau naây Freud àaä viïët "möåt ngûúâi àaä
tûâng laâ con yïu àùåc biïåt cuãa möåt baâ meå thò suöët àúâi ngûúâi êëy coá caái
caãm giaác laâ möåt keã ài chinh phuåc, vaâ chñnh caái loâng tin chiïën thùæng
êëy luön àem laåi thaânh cöng thûåc sûå".
Vaâo nhûäng nùm àêìu cuãa cuöåc àúâi, Freud rêët tin vaâo thuyïët
cuãa Darwin vò öng thêëy rùçng "Nhûäng thuyïët êëy laâm cho ngûúâi ta
coá thïí hy voång vaâo nhûäng bûúác tiïën phi thûúâng trong viïåc tòm hiïíu
thïë giúái". Dûå àõnh seä trúã thaânh thêìy thuöëc, öng àaä theo hoåc trûúâng
Àaåi hoåc Y khoa thaânh Vienna. Vaâ öng àaä àöî baác sô nùm 1881. Laâ
möåt thêìy thuöëc treã tuöíi cuãa bïånh viïån àa khoa, chûäa trõ àuã moåi
loaåi bïånh, öng tiïëp tuåc nghiïn cûáu mön thêìn kinh bïånh hoåc vaâ giaãi
phêîu thêìn kinh. Ñt nùm sau, söë mïånh xoay chiïìu vaâ bêët thêìn laâm
tïn tuöíi cuãa öng nöíi tiïëng khùæp thïë giúái. Möåt baån àöìng nghiïåp cuãa
öng àaä ài Paris vaâ öng beân ài theo sang thaânh phöë naây. Taåi àêy,
öng cuâng laâm viïåc vúái Jean Charcot, luác êëy àaä laâ möåt nhaâ bïånh lyá
hoåc vaâ thêìn kinh hoåc ngûúâi Phaáp nöíi tiïëng. ÚÃ àêy, lêìn àêìu tiïn öng
àûúåc tiïëp xuác vúái cöng trònh cuãa Charcot vïì bïånh loaån thêìn kinh
vaâ caách duâng phûúng phaáp thöi miïn àïí àiïìu trõ bïånh naây. Freud
àaä thoaã maän khi thêëy Charcot chûáng minh àûúåc "bïånh loaån thêìn
kinh thêåt maâ vaâ loaån thêìn kinh giaã do duâng thöi miïn taåo ra.
Nhûng khi trúã laåi thaânh Vienna, Freud khöng laâm thïë naâo àïí
thuyïët phuåc àûúåc caác baác sô àöìng nghiïåp: hoå khöng tin laâ phûúng
Sigmund Freud 6
phaáp chûäa bïånh loaån thêìn kinh bùçng thöi miïn laåi coá cú súã khoa
hoåc. Vaâ ngûúâi ta coân trûâng phaåt nhûäng yá nghô quaá taåo baåo cuãa öng
bùçng caách àuöíi öng ra khoãi phoâng thñ nghiïåm giaãi phêîu thêìn kinh.
Tûâ àêëy Freud taách khoãi möi trûúâng àaåi hoåc vaâ khöng coân tiïëp
tuåc tham gia nhûäng buöíi hoåp cuãa giúái trñ thûác úã Vienne nûäa. Trong
luác haânh nghïì baác sô tû, öng tiïëp tuåc duâng phûúng phaáp thöi miïn
àïí thñ nghiïåm trong nhiïìu nùm nûäa, nhûng dêìn dêìn öng àaä boã
phûúng phaáp àiïìu trõ naây chó vò ñt ngûúâi húåp vúái löëi chûäa bùçng thöi
miïn vaâ cuäng vò àöi khi thöi miïn coá nhûäng hiïåu quaã khöng hay
vúái nhên caách ngûúâi bïånh. Thay vaâo àoá, Freud bùæt àêìu phaát triïín
möåt phûúng phaáp múái, öng àùåt tïn laâ "tûå do liïn tûúãng", vïì sau kyä
thuêåt naây àaä trúã thaânh möåt tiïu chuêín thûåc haânh cuãa khoa hoåc
phên têm hoåc.
Freud hùèn laâ ngûúâi saáng lêåp ra mön thêìn kinh bïånh hoåc,
àiïìu àoá khöng coân nghi ngúâ gò nûäa. Trûúác öng, caác nhaâ thêìn kinh
bïånh hoåc chó quan têm àïën nhûäng triïåu chûáng cuãa bïånh têm thêìn
phên liïåt (schizophrenia) vaâ chûáng têm thêìn suy giaãm (lêím cêím),
cêìn phaãi giam laåi trong bïånh viïån. Ngay tûâ khi chûäa chûáng döìn
neán vaâ chûáng thêìn kinh tûúng khùæc, Freud àaä ài túái kïët luêån laâ
khöng phaãi chó riïng con bïånh maâ caã nhûäng ngûúâi laânh
maånh bònh thûúâng cuäng mang trong mònh nhûäng xung
khùæc têm thêìn tûúng tûå. Ài xa hún nûäa, bïånh têm thêìn khöng
phaãi laâ bïånh theo nghôa thöng thûúâng àûúåc chêëp nhêån maâ laâ traång
thaái têm lyá cuãa trñ naäo. Vêën àïì quan troång laâ laâm thïë naâo àïí àiïìu
trõ nhûäng chûáng röëi loaån têm thêìn àang lan traân röång raäi êëy. Cùn
cûá vaâo nhûäng quan saát, thñ nghiïåm vaâ kinh nghiïåm thûåc haânh khi
àiïìu trõ cho nhiïìu ngûúâi bïånh úã Vienna, Freud àaä xêy dûång cú súã
cho khoa phên têm hoåc vaâo khoaãng cuöëi thïë kyã 19.
Freud laâ möåt trong nhûäng nhaâ khoa hoåc àaä saáng taác nhiïìu
hún hïët trong thúâi àaåi chuáng ta. Sûå phong phuá vïì nhûäng àïì taâi múái
meã cuâng nhûäng phêìn àoáng goáp vïì têm lyá do ngoâi buát cuãa öng àem
laåi khöng thïí thu goån trong bêët cûá möåt cuöën saách hay túâ baáo naâo.
Theo öng, thò chùæc chùæn cuöën saách quan troång ra àúâi súám
nhêët cuãa öng maâ cuäng àûúåc öng yïu thñch nhêët laâ cuöën Àoaán Möång
xuêët baãn nùm 1900. Saách naây göìm hêìu hïët nhûäng quan saát cú baãn
vaâ nhûäng suy luêån cuãa öng. Trong cuöën Nghiïn cûáu vïì chûáng loaån
thêìn kinh xuêët baãn súám hún (tûác laâ vaâo nùm 1895), öng àaä böåc löå
niïìm tin rùçng "yïëu töë chñnh trong sûå röëi loaån vïì tñnh duåc laâ sûå suy
yïëu gêy ra caã bïånh têm thêìn (neuros) lêîn bïånh têm thêìn suy
nhûúåc (psychoneuroses)". Àoá laâ nïìn taãng cuãa thuyïët phên têm. Vaâi
nùm sau àoá, Freud hoaân chónh àûúåc lyá thuyïët cuãa öng vïì sûác àöëi
khaáng, hiïån tûúång chuyïín biïën tñnh duåc tuöíi thú, möëi tûúng quan
giûäa nhûäng kyá ûác bêët maän vaâ aão tûúãng, giûäa cú chïë tûå vïå (defense
mechanism) vaâ sûå döìn neán.
Möåt baãn toám lûúåc nhûäng luêån àïì chñnh seä cho ta thêëy àûúåc
phêìn naâo tñnh phûác taåp cuãa thuyïët phên têm. Trûúác hïët, thêìn
kinh bïånh hoåc vaâ phên têm hoåc khöng phaãi laâ hai tûâ àöìng nghôa.
Phên têm hoåc coá thïí àûúåc coi nhû möåt ngaânh cuãa thêìn kinh bïånh
hoåc vaâ chó aáp duång cho nhûäng trûúâng húåp khoá khùn nhêët laâ röëi
loaån nhên caách. Cho nïn, phên têm hoåc coá thïí àûúåc àõnh nghôa
nhû möåt phûúng phaáp duâng àïí trõ nhûäng bïånh röëi loaån têm lyá vaâ
thêìn kinh. Theo möåt baãn tûúâng trònh múái àêy thò úã Myä chó coá 300
trïn 4.000 caác baác sô thêìn kinh àûúåc tñn nhiïåm laâ nhûäng nhaâ phên
têm hoåc maâ thöi.
Hoåa hoùçn lùæm Freud múái chuá yá túái viïåc àiïìu trõ caá nhên.
Nhûäng trûúâng húåp caá nhên khöng bònh thûúâng chó àûúåc coi laâ
nhûäng triïåu chûáng xaáo tröån vïì kinh tïë, xaä höåi vaâ vùn hoaá cuãa thïë
giúái ngaây nay. Muåc àñch cuãa öng laâ trõ bïånh têån göëc.
Sigmund Freud 8
Nhiïìu nhaâ phï bònh àaä àöìng yá laâ thaânh tûåu maâ Freud àaä àaåt
àûúåc dûåa chuã yïëu trïn cöng trònh phaát giaác vaâ khaão saát vïì lônh vûåc
vö thûác cuãa con ngûúâi.
So saánh têm linh con ngûúâi vúái möåt taãng bùng, maâ túái taám
chñn phêìn mûúâi taãng bùng naây chòm dûúái nûúác biïín, Freud cho
rùçng phêìn chñnh têm lyá con ngûúâi cuäng àûúåc êín giêëu trong coäi vö
thûác. Bïn dûúái lúáp voã ngoaâi, vò nhûäng lyá do naâo àoá, nhûäng caãm giaác
vaâ nhûäng muåc àñch maâ möåt caá nhên àaä khöng nhûäng giêëu kñn
ngûúâi khaác maâ coân tûå giêëu ngay chñnh baãn thên mònh nûäa. Trong
têm lyá hoåc cuãa Freud, coäi vö thûác laâ töëi thûúång vaâ moåi hoaåt àöång yá
thûác chó coá möåt võ trñ phuå thuöåc. Nïëu hiïíu àûúåc caái thêìm kñn bñ
mêåt sêu xa cuãa coäi vö thûác ùæt chuáng ta hiïíu àûúåc baãn chêët nöåi têm
cuãa con ngûúâi. Freud tuyïn böë laâ chuáng ta thûúâng suy nghô möåt
caách vö thûác vaâ chó thónh thoaãng suy tû cuãa chuáng ta múái coá tñnh
chêët yá thûác. Têm linh vö thûác chñnh laâ nguöìn göëc gêy bïånh têm
thêìn, vò bïånh nhên thûúâng cöë gùæng gaåt ra ngoaâi coäi yá thûác moåi kyá
ûác khoá chõu, moåi ûúác voång bõ "döìn neán" vö hiïåu, nhûng kïët quaã laâ
anh ta tñch tuå ngaây caâng nhiïìu kyá ûác, nhûäng ûúác voång, àïí döìn
thaânh bïånh.
Freud phên loaåi moåi hoaåt àöång tinh thêìn cuãa möîi nhên con
ngûúâi àûúåc thïí hiïån thaânh ba cêëp àöå àûúåc öng goåi laâ Tûå Ngaä, (Id.
Soi); Baãn Ngaä (ego moi) vaâ Siïu Ngaä (superego Surmoi). Quan
troång söë möåt laâ caái Id, Freud baão: Phaåm vi cuãa Id laâ phêìn nhên
caách töëi tùm vaâ khöng thïí ài àïën àûúåc cuãa chuáng ta. Baãn thên ta
chó biïët chuát ñt vïì caái Id qua nghiïn cûáu caác giêëc möång vaâ qua sûå
biïíu hiïån caác triïåu chûáng bïn ngoaâi cuãa bïånh têm thêìn, Id laâ núi
truá nguå caác baãn nùng nguyïn thuyã vaâ caác xuác caãm ài ngûúåc lïn túái
caái quaá khûá xa xûa khi maâ con ngûúâi coân laâ möåt con thuá, Id coá tñnh
chêët thuá vêåy vaâ baãn chêët cuãa noá laâ thuöåc vïì duåc tñnh (sexual in
nature), noá vöën vö thûác. Freud viïët tiïëp: Caái Id bao göìm têët caã
nhûäng gò do di truyïìn, coá ngay tûâ luác sinh ra àûúåc kïët tuå laåi trong
sûå cêëu thaânh. Id muâ quaáng vaâ àöåc aác. Muåc àñch àöåc nhêët cuãa noá laâ
thoaã maän caác ham muöën baãn nùng vaâ caác khoaái caãm, khöng cêìn
biïët àïën caác hêåu quaã. Noái theo Thomas Mann thò: "Noá khöng biïët
gò àïën giaá trõ, thiïån hay aác, vaâ caã àaåo àûác nûäa".
Àûáa beá sú sinh laâ Id àûúåc nhên caách hoáa. Dêìn dêìn caái Id
phaát triïín lïn thaânh caái Ego (baãn ngaä Moi). Khi àûáa beá lúán lïn.
Thay vò àûúåc hoaân toaân dêîn dùæt bùçng nguyïn lyá khoaái laåc, caái Ego
bõ chi phöëi búãi nguyïn lyá “thñch ûáng vúái thûåc taåi”. Ego biïët àûúåc thïë
giúái xung quanh, nhêån ra rùçng phaãi kòm haäm nhûäng khuynh
hûúáng phaåm phaáp cuãa caái Id àïí ngùn ngûâa moåi xung àöåt vúái luêåt lïå
cuãa xaä höåi. Nhû Freud viïët, caái Ego laâ “viïn troång taâi giûäa nhûäng
àoâi hoãi baåt maång cuãa caái Id vaâ sûå kiïím soaát cuãa thïë giúái bïn
ngoaâi”. Vò vêåy Ego thûåc sûå haânh àöång nhû möåt nhên viïn kiïím
duyïåt, cùæt xeán, sûãa àöíi nhûäng thuác giuåc cuãa caái Id laâm cho nhûäng
thuác giuåc naây phuâ húåp vúái tònh hònh thûåc tïë, biïët rùçng viïåc traánh
khoãi bõ xaä höåi trûâng phaåt vaâ caã àïí tûå baão toaân hay laâ ngay caã àïën
sûå baão töìn, àïìu phaãi tuây thuöåc vaâo nhûäng “döìn neán”. Tuy nhiïn
cuöåc àêëu tranh giûäa caái Ego vaâ Id coá thïí gêy ra nhûäng bïånh têm
thêìn, aãnh hûúãng nghiïm troång túái nhên caách caá nhên.
Sau hïët, coân möåt thûá yïëu töë thûá ba trong quaá trònh sinh hoaåt
tinh thêìn goåi laâ Superego (Siïu ngaä). Siïu ngaä naây coá thïí àûúåc
àõnh nghôa möåt caách àaåi khaái laâ “lûúng têm”. Hoåc troâ chñnh cuãa
Freud úã Hoa Kyâ laâ A.A Brill àaä viïët:
“Caái Superego laâ sûå phaát triïín tinh thêìn cao hún caã maâ con
ngûúâi coá thïí àaåt túái àûúåc vaâ bao göìm lêîn löån moåi sûå cêëm àoaán, moåi
quy tùæc cû xûã do cha meå taåo ra núi àûáa treã. Tri giaác lûúng têm
hoaân toaân tuây thuöåc vaâo sûå phaát triïín cuãa caái Superego.
Cuäng nhû caái Id, caái Superego cuäng nùçm trong vö thûác vaâ caã
hai cuâng luön úã thïë tûúng tranh, trong khi caái Ego luön hoaåt àöång
Sigmund Freud 10
úã giûäa nhû möåt troång taâi. Lyá tûúãng àaåo àûác vaâ quy tùæc cû xûã àïìu
nùçm trong Superego. Khi ba caái Id vaâ Superego tûúng àöëi hoâa húåp
thò caá nhên luác êëy úã traång thaái àiïìu hoâa vaâ haånh phuác. Nïëu caái
Ego àïí cho caái Id vi phaåm caác luêåt lïå, caái Superego seä gêy ra lo
lùæng, caãm giaác coá töåi vaâ moåi biïíu löå cuãa lûúng têm.
Lyá thuyïët tñnh duåc hay coân goåi laâ nhuåc duåc (Libido) laâ möåt
khaái niïåm khaác àûúåc gheáp chung vúái Id vaâ do Freud taåo ra. Öng
daåy rùçng têët caã nhûäng xuác caãm cuãa Id àïìu laâ hònh thûác thïí hiïån
cuãa “nùng lûúång tñnh duåc” (sexual). Thuyïët tñnh duåc àaä tûâng àûúåc
goåi laâ “caái loäi cuãa phên têm hoåc”. Moåi saáng taåo vùn hoáa cuãa con
ngûúâi: nghïå thuêåt, luêåt phaáp, tön giaáo, vên vên.. àïìu àûúåc coi laâ sûå
phaát triïín cuãa tñnh duåc. Khi noái “nùng lûåc cuãa tñnh duåc” (sexual
energy), thò úã àêy chûä “tñnh” (sexual) àûúåc duâng theo nghôa röång. ÚÃ
àûáa treã baãn nùng tñnh duåc böåc löå qua nhûäng haânh àöång nhû muát
tay, buá sûäa chai vaâ baâi tiïët. Nhûäng nùm sau àoá nùng lûúång tñnh
duåc coá thïí àûúåc truyïìn cho ngûúâi khaác qua hön nhên, mang hònh
thûác möåt hû hoãng thuöåc vïì “tñnh” hay àûúåc thïí hiïån qua hoaåt àöång
saáng taåo nghïå thuêåt, vùn chûúng hay êm nhaåc - àoá laâ phûúng phaáp
àûúåc goåi laâ “dõch chuyïín”. Theo Freud thò baãn nùng tñnh duåc (sex
instinct) laâ nguöìn göëc cuãa moåi cöng trònh saáng taåo vô àaåi nhêët.
Thêåt vêåy, Freud àaä tuyïn böë: “Caác bïnh têm thêìn, khöng
chûâa möåt bïånh naâo, àïìu laâ nhûäng röëi loaån cuãa àúâi söëng sinh lyá”.
Nïëu luêån thïm, khöng thïí cho rùçng bïånh têm thêìn laâ do nhûäng
cuöåc hön nhên thêët baåi hay nhûäng möëi tònh lúä laâng gêy ra; traái laåi
coá thïí tòm thêëy dêëu vïët têët caã nhûäng bïånh naây úã thúâi kyâ êëu thú vúái
caác mùåc caãm tñnh duåc. Freud àaä aáp duång lyá thuyïët cuãa öng sang
lônh vûåc nhên chuãng hoåc trong taác phêím Vêåt töí vaâ cêëm kyå. Öng tin
rùçng ngay tön giaáo cuäng chó laâ biïíu hiïån cuãa mùåc caãm tñnh duåc.
Sau khi phên tñch kyä lûúäng tûâng chi tiïët haâng trùm trûúâng húåp
bïånh nhên àïën chûäa bïånh, Freud àaä nêng baãn nùng tñnh duåc vaâ
theâm khaát nhuåc duåc lïn thaânh yïëu töë àêìu tiïn vaâ maånh meä nhêët
trong viïåc taåo thaânh nhên caách con ngûúâi, àöìng thúâi laâ nguyïn
nhên sêu xa cuãa moåi bïånh têm thêìn. Àoá laâ möåt phaán àoaán maâ möåt
söë caác nhaâ phên têm hoåc nöíi tiïëng khaác àaä baác boã nhû seä noái sau
àêy.
Vò xaä höåi buöåc möîi con ngûúâi phaãi kiïìm chïë nhiïìu ham
muöën, theo caách noái cuãa Freud thò möîi caá nhên àaä vö tònh tñch trûä
nhiïìu “döìn neán”. Bònh thûúâng thò yá thûác con ngûúâi vêîn thaânh cöng
trong viïåc ngùn trúã, khöng cho “nhûäng sûác maånh vö thûác àen töëi”
bõ döìn neán kia xuêët hiïån. Nhûng sûå kiïím soaát êëy coá thïí laâm cho
nhûäng con bïånh têm thêìn traãi qua nhûäng giai àoaån xuác caãm bõ röëi
loaån sêu xa. Freud cho cöng viïåc chûäa bïånh cuãa nhaâ phên têm hoåc
laâ “laâm böåc löå vaâ thay thïë nhûäng döìn neán bùçng nhûäng haânh àöång
phaán àoaán coá thïí àûa àïën, hoùåc sûå chêëp nhêån hoùåc sûå loaåi boã
nhûäng gò àaä bõ khûúác tûâ tûâ trûúác”. Vò baãn chêët cuãa sûå döìn neán laâ
gêy ra sûå àau khöí, nïn ngûúâi bïånh thûúâng cöë tòm caách ngùn khöng
cho nhûäng döìn neán êëy böåc löå ra ngoaâi. Sûå cöë gùæng che àêåy êëy Freud
goåi laâ “sûác àöëi khaáng”. Nhiïåm vuå cuãa thêìy thuöëc laâ loaåi boã sûác àöëi
khaáng naây, àïí ngûúâi bïånh böåc löå ra caái “döìn neán” kia.
Kyä thuêåt do Freud phaát minh ra àïí giaãi toãa vúái moåi “döìn
neán” vaâ loaåi boã moåi àöëi khaáng laâ phûúng phaáp “gúåi tûå do liïn
tûúãng”: Nhûäng lúâi noái thao thao bêët tuyïåt coá yá thûác cuãa ngûúâi bïånh
khi nùçm trïn caái giûúâng cuãa nhaâ phên têm hoåc trong caãnh àeân
saáng múâ múâ, nhaâ phên têm hoåc kñch thñch, khïu gúåi àïí ngûúâi bïånh
khöng nghô möåt caách coá yá thûác vïì bêët cûá chiïìu hûúáng naâo, Freud
cho rùçng phûúng phaáp “kñch thñch tûå do liïn tûúãng” laâ phûúng
phaáp duy nhêët hûäu hiïåu àïí chûäa bïånh têm thêìn. Öng cuäng chuã
trûúng laâ phûúng phaáp êëy “hoaân thaânh àûúåc àiïìu maâ ngûúâi ta
tröng àúåi, nghôa laâ àûa nhûäng mong muöën bõ sûác àöëi khaáng döìn
neán tûâ xûa ta lônh vûåc yá thûác”.
Sigmund Freud 12
Brill àaä mö taã caách Freud chûäa bïånh nhû sau: “Öng thuyïët
phuåc con bïånh gaåt moåi suy nghô coá yá thûác, tûå buöng thaã mònh vaâo
möåt traång thaái têåp trung bònh thaãn, tûå phoá mùåc theo nhûäng caãm
xuác vaâ suy nghô naãy sinh, röìi thuêåt laåi têët caã nhûäng àiïìu àoá cho
öng biïët. Nhúâ phûúng phaáp êëy, öng àûa dêìn bïånh nhên túái traång
thaái “tûå do liïn tûúãng”; vaâ nhúâ nghe ngûúâi bïånh tûå do liïn tûúãng,
maâ thêìy thuöëc coá thïí tòm ra àûúåc nguöìn göëc sêu xa cuãa caác triïåu
chûáng”. Sûå viïåc àaä quïn röìi nay laåi àûúåc ngûúâi bïånh keáo ra khoãi coäi
vö thûác, coá khi phaãi sau haâng thaáng trúâi àiïìu trõ bùçng phûúng
phaáp phên têm. Nguöìn göëc thûúâng laâ möåt sûå viïåc naâo àoá àau àúán,
khoá chõu, àaáng súå hay noái caách khaác àaáng gheát, tûâ trong quaá khûá
cuãa bïånh nhên. Àoá chñnh laâ nhûäng “kyã niïåm” maâ ngûúâi bïånh hoaân
toaân khöng muöën nhúá laåi möåt caách coá yá thûác.
Trong quaá trònh tûå do liïn tûúãng, nhûäng höìi tûúãng löng böng
êëy khöng traánh khoãi taåo ra möåt múá löån xöån, röëi rùæm nhûäng sûå kiïån
lúâ múâ khöng roä, vaâ tûúãng nhû vö ñch. Vò vêåy, ngûúâi thêìy thuöëc nhû
nhiïìu nhaâ phï bònh cho biïët, gêìn nhû coá vö vaân caách giaãi thñch
nhûäng dûä kiïån êëy. Vò thïë nhaâ phên têm hoåc phaãi hïët sûác saáng suöët
vaâ coá taâi kheáo leáo.
Trong khi chûäa bïånh bùçng phûúng phaáp phên têm, Freud
phaát hiïån ra caái maâ öng goåi laâ “möåt yïëu töë quan troång khoá thïí naâo
lûúâng àûúåc”, möåt giêy liïn laåc tònh caãm nöìng nhiïåt giûäa con bïånh
vaâ nhaâ phên têm hoåc. Caái àoá goåi laâ “chuyïín dõch”.
“Bïånh nhên khöng thoãa maän nïëu chó coi nhaâ phên têm hoåc
nhû laâ ngûúâi giuáp àúä vaâ cöë vêën cho hoå.. Ngûúåc laåi con bïånh laåi nhòn
thêëy qua nhaâ phên têm hoåc möåt hònh aãnh quan troång trong thúâi
thú êëu hay quaá khûá cuãa hoå hiïån laåi. Vaâ vò thïë maâ hoå sùén saâng böåc
löå moåi tònh caãm vaâ phaãn ûáng maâ chùæc chùæn laâ àaä àûúåc daânh cho
hònh aãnh êëy “dõch chuyïín” sang phña nhaâ phên têm hoåc”.
Sûå dõch chuyïín “coá thïí thay àöíi giûäa hai thaái cûåc, tûâ möåt tònh
yïu hoaân toaân xaác thõt vaâ cuöìng nhiïåt túái möåt thaái àöå nghi ngúâ
chua chaát vaâ oaán húân khöng kòm chïë àûúåc.”
Trong tònh traång êëy, nhaâ phên têm hoåc “nhû àûúåc àùåt vaâo
àõa võ cuãa cha meå ngûúâi bïånh”. Freud coi sûå kiïån dõch chuyïín nhû
“cöng cuå töët hún hïët àïí chûäa bïånh theo phûúng phaáp phên têm”
nhûng öng cuäng cho biïët “tuy nhiïn viïåc sûã duång phûúng phaáp naây
laâ phêìn khoá khùn vaâ quan troång hún hïët trong kyä thuêåt phên
têm”. Freud xaác nhêån laâ viïåc naây “àûúåc thûåc hiïån bùçng caách
thuyïët phuåc con bïånh laâ hoå àang söëng laåi nhûäng möëi liïn hïå tònh
caãm phaát sinh tûâ thúâi êëu thú”.
Möåt phûúng phaáp hûäu hiïåu khaác àïí nghiïn cûáu nhûäng xung
àöåt vaâ caãm xuác nöåi têm àûúåc Freud khai triïín thïm laâ phên tñch
nhûäng giêëc möång. Trong lônh vûåc naây, Freud cuäng laåi laâ möåt nhaâ
tiïn phong. Trûúác öng, ngûúâi ta coi giêëc möång laâ vö nghôa hoùåc
khöng coá muåc tiïu. Taác phêím Àoaán möång cuãa öng laâ cöng trònh
khoa hoåc àêìu tiïn nghiïn cûáu vïì hiïån tûúång nùçm möång. Ba mûúi
möët nùm sau khi taác phêím naây àûúåc êën haânh, Freud nhêån ra
rùçng: “Theo nhêån xeát cuãa töi ngaây nay thò taác phêím naây chûáa àûång
têët caã nhûäng phaát kiïën giaá trõ nhêët maâ töi àaä may mùæn tòm ra”.
Theo Freud thò “chuáng ta àaä coá lyá khi cho rùçng giêëc möång laâ
sûå biïën daång cuãa möåt ûúác voång khi bõ döìn neán”. Möîi möåt giêëc möång
àïìu biïíu hiïån möåt bi kõch trong thïë giúái nöåi têm cuãa con ngûúâi.
Freud xaác nhêån rùçng: “Giêëc möång bao giúâ cuäng laâ saãn phêím cuãa
möåt cuöåc tranh chêëp” vaâ “möång baão vïå cho giêëc nguã”. Nhiïåm vuå
cuãa giêëc möång laâ trúå giuáp chûá khöng phaãi laâ phaá röëi giêëc nguã. Giêëc
möång laâm tan ài caãm giaác cùng thùèng do nhûäng ûúác mong khöng
àaåt àûúåc gêy ra.
Sigmund Freud 14
Theo quan àiïím cuãa Freud thò giêëc möång thuöåc phaåm vi chi
phöëi cuãa vö thûác, cuãa Id vaâ möång rêët quan troång àöëi vúái nhaâ phên
têm hoåc vò nhúâ noá maâ phên têm hoåc ài àûúåc vaâo coäi vö thûác cuãa con
bïånh. Trong coäi vö thûác coá têët caã nhûäng ûúác voång àêìu tiïn vaâ
nhûäng ham muöën thuöåc caãm xuác àaä bõ hai caái Ego vaâ Superego gaåt
ra khoãi yá thûác. Nhûäng ham muöën thuá tñnh luön luön nùçm ngay
bïn dûúái caái voã ngoaâi yá thûác, vaâ tûå thuác àêíy tiïën vaâo thïë giúái möång
mõ. Tuy nhiïn, ngay trong giêëc möång, Ego vaâ Superego vêîn coá mùåt
àïí canh chûâng, kiïím duyïåt. Vò leä àoá, yá nghôa cuãa giêëc möång khöng
luön roä raâng, nhûäng yá nghôa naây àûúåc biïíu löå bùçng nhûäng hiïån
tûúång vaâ thêìy thuöëc cêìn biïíu löå chuáng möåt caách laäo luyïån. Vò
mang tñnh kñ hiïåu cho nïn yá nghôa cuãa giêëc möång ta khöng thïí
hiïíu àûúåc theo nghôa àen, ngoaåi trûâ nhûäng giêëc möång àún giaãn cuãa
treã thú. Trong taác phêím Àoaán möång coá nhiïìu vñ duå àûúåc Freud
duâng phûúng phaáp phên têm phên tñch.
Àoåc nhêìm, noái lúä lúâi vaâ nhûäng biïíu hiïån àaäng trñ lùåt vùåt khaác
àïìu laâ nhûäng dêëu hiïåu cho biïët hoaåt àöång ngêìm cuãa vö thûác.
Freud viïët: “Àaä biïët duâng pheáp àoaán möång àïí ài vaâo coäi vö thûác thò
phên têm hoåc cuäng sûã duång nhûäng lêìm lúä cuãa con ngûúâi nhùçm muåc
àñch àoá. Nhûäng lêìm lúä êëy nhaâ phên têm hoåc goåi laâ triïåu chûáng
hoaåt àöång”. Vêën àïì naây coân àûúåc Freud nghiïn cûáu vaâo nùm 1904
trong cuöën Têm thêìn bïånh lyá hoåc cuãa àúâi söëng thûúâng ngaây (The
psychopathology of everyday life). Trong taác phêím naây, öng vêîn
chuã trûúng “nhûäng hiïån tûúång àoá khöng phaãi ngêîu nhiïn... chuáng
coá möåt yá nghôa vaâ yá nghôa àoá coá thïí diïîn giaãi ra àûúåc. Vaâ ngûúâi ta
coá lyá khi tûâ nhûäng hiïån tûúång àoá suy ra sûå hiïån hûäu cuãa nhûäng
xuác àöång vaâ mong muöën bõ döìn neán, ngùn cêëm”. Quïn tïn ai coá thïí
coá nghôa laâ mònh khöng ûa gò ngûúâi mang tïn êëy. Möåt ngûúâi lúä têìu
vò nhêìm lêîn baãng têìu chaåy, coá thïí coá nghôa laâ ngûúâi êëy khöng
muöën ài chuyïën têìu êëy. Möåt ngûúâi chöìng àaánh mêët hay quïn chòa
khoáa nhaâ coá thïí vò ngûúâi êëy caãm thêëy àaä phaãi söëng khöí súã trong
gia àònh vaâ khöng muöën vïì nhaâ. Nghiïn cûáu nhûäng lêìm lêîn nhû
vêåy coá thïí àûa nhaâ phên têm hoåc ài vaâo coäi vö thûác àêìy röëi rùæm
cuãa con ngûúâi.
Ngûúâi ta coân tûå giaãi thoaát àûúåc nhûäng gò bõ döìn neán nhúâ biïët
giïîu cúåt. Giïîu cúåt àaä àûúåc Freud mïånh danh laâ “caái nùæp xaã húi töëi
tên vaâ an toaân nhêët maâ con ngûúâi àaä dêìn taåo ra àûúåc” vò chñnh nhúâ
giïîu cúåt maâ chuáng ta taåm thúâi thoaát ra khoãi nhûäng döìn neán maâ caái
xaä höåi lïî giaáo naây àoâi hoãi chuáng ta phaãi che giêëu ài.
Coá thïí vò nhûäng phaãn ûáng chung quanh hoùåc vò caâng ngaây
caâng bêët maän hay bi quan, khi vïì giaâ Freud toã ra lo lùæng vïì caái
chïët (baãn nùng ài àïën caái chïët). Coá lêìn öng quan niïåm “baãn nùng
chïët” naây quan troång ngang vúái baãn nùng tñnh duåc. Freud cho rùçng
coá möåt “baãn nùng ài àïën caái chïët” thuác àêíy têët caã nhûäng thûá àang
söëng trúã vïì traång thaái vö cú (khöng söëng). Baãn nùng naây cuäng laâm
biïën daång moåi vêåt. Theo quan àiïím êëy con ngûúâi luön luön bõ xêu
xeá giûäa nhu cêìu tûác baãn nùng sinh lyá vaâ möåt sûác maånh àöëi khaáng,
sûå thöi thuác cuãa huãy diïåt, hay laâ baãn nùng tûã vong. Leä dô nhiïn thò
cuöëi cuâng baãn nùng tûã vong àaä chiïën thùæng. Baãn nùng naây gêy ra
chiïën tranh vaâ nhûäng thuá àï heân àöìi baåi nhû gêy töín haåi cho doâng
giöëng vaâ giai cêëp, gêy ra niïìm thñch thuá haå àùèng khi xem nhûäng
vuå xûã töåi phaåm, àêëu boâ rûâng, vaâ xûã lùng trò tuâng xeão.
Toám laåi, nhûäng àiïìu vûâa noái trïn laâ nhûäng khña caånh cuãa hoåc
thuyïët Freud. Caác nhaâ phên têm hoåc ngaây nay cuäng chia ra laâm
hai hay hún nûäa, phe phaái chöëng àöëi nhau, möåt phe chöëng laåi vaâ
möåt phe huâa theo Freud. Alfried Adler, möåt trong nhûäng hoåc troâ ài
theo Freud ngay tûâ àêìu àaä taách ra khoãi nhoám Freud vò öng tin
rùçng Freud àaä quaá quan troång hoáa baãn nùng tñnh duåc. Vaâ àêy laâ
hoåc thuyïët cuãa Adler àöëi laåi Freud. Theo Adler thò niïìm mong
muöën toã ra mònh hún àöìng loaåi laâ àöång lûåc chñnh löëi cû xûã cuãa con
ngûúâi. Öng àaä múã röång yá tûúãng vïì “mùåc caãm tûå ti”. Mùåc caãm naây
thuác giuåc möîi caá nhên con ngûúâi cöë gùæng coá möåt hoaåt àöång àïí
Sigmund Freud 16
ngûúâi khaác thûâa nhêån mònh. Möåt nhaâ ly khai nöíi danh khaác laâ
Karl Jung úã Zurich cuäng àaä cöë gùæng laâm giaãm búát têìm quan troång
cuãa vai troâ tñnh duåc (sex). Jung chia nhên loaåi ra laâm hai loaåi têm
lyá: loaåi hûúáng ngoaåi vaâ loaåi hûúáng nöåi, mùåc duâ öng vêîn thûâa nhêån
rùçng möîi caá nhên àïìu laâ möåt höîn húåp cuãa hai loaåi têm lyá àoá. Khaác
vúái Freud, Jung nhêën maånh vaâo yïëu töë di truyïìn trong sûå phaát
triïín nhên caách.
Noái chung nhûäng ngûúâi phï phaán Freud àaä taách rúâi khoãi
Freud vò nhûäng bêët àöìng nhû: Freud quaá nhêën maånh vaâo yá nghôa
khúãi àêìu cuãa bïånh têm thêìn thú êëu, Freud tin rùçng chñnh nhûäng
baãn nùng dûä döåi, töëi sú àaä giaám saát con ngûúâi. Cuäng coá möåt söë
ngûúâi àaä khöng àöìng yá vúái Freud tin rùçng “tûå do liïn tûúãng” laâ möåt
kyä thuêåt khöng thïí sai lêìm trong viïåc thaám hiïím coäi vö thûác cuãa
con ngûúâi. Hoå àùåc biïåt nïu ra nhûäng khoá khùn trong viïåc giaãi thñch
nhûäng dûä kiïån do phûúng phaáp êëy àem laåi.
Tuy nhiïn, möåt nhaâ têm thêìn hoåc, àaä nhêån xeát laåi:
“Nhûäng biïën àöíi vaâ phaát triïín trong saáu chuåc nùm qua àaä
khöng hïì laâm giaãm giaá trõ tinh thêìn hay aãnh hûúãng cuãa Freud.
Öng àaä phaát hiïån ra coäi vö thûác. Öng àaä cho biïët vö thûác êëy giuáp
taåo thaânh caái “töi” nhû thïë naâo vaâ ta phaãi laâm thïë naâo àïí àaåt túái
noá. Caác nhaâ phên têm hoåc sau àoá àaä thay àöíi nöåi dung nhiïìu yá
tûúãng vaâ khaái niïåm cuãa Freud dûúái aánh saáng cuãa nhûäng kinh
nghiïåm sêu xa hún. Quyá àöåc giaã coá thïí baão rùçng caác nhaâ phên têm
hoåc naây àaä viïët àûúåc möåt cuöën Tên ûúác vïì têm thêìn bïånh hoåc, coân
Freud thò viïët cuöën Cûåu ûúác. Taác phêím cuãa Freud seä vêîn laâ taác
phêím nïìn moáng”.
Àa söë thaái àöå hiïån nay cuãa chuáng ta àöëi vúái bïånh àiïn àïìu do
Freud maâ coá. Hiïån nay coá khuynh hûúáng cho rùçng “Bïånh nhên
têm thêìn àïìu giöëng y nhû chuáng ta, chó khaác laâ hoå àaä giöëng nhiïìu
hún maâ thöi”. Alexander Reid Martin nhêën maånh: “Duâ thûâa nhêån
hay chöëi boã hoåc thuyïët Freud thò hiïån nay têët caã nhûäng bïånh viïån
têm thêìn àïìu sûã duång nhûäng yïëu töë vaâ nhûäng nguyïn lyá cú baãn
trong khoa têm lyá hoåc cuãa Freud. Caái maâ trûúác àêy àûúåc coi nhû
möåt thïë giúái bñ hiïím, cêëm ngùn, kyâ cuåc, khöng àêu vaâo àêu, vö
nghôa thò qua Freud, àaä trúã thaânh saáng suãa àêìy yá nghôa, khöng
nhûäng àûúåc y hoåc maâ coân àûúåc têët caã caác khoa hoåc xaä höåi thûâa
nhêån vaâ chuá yá túái”.
AÃnh hûúãng cuãa hoåc thuyïët Freud àöëi vúái vùn hoåc vaâ nghïå
thuêåt cuäng àaáng chuá yá khöng keám. Trong tiïíu thuyïët, thú, kõch vaâ
caác hònh thûác vùn chûúng khaác, nhûäng yá tûúãng chñnh cuãa Freud àaä
àûúåc phaát triïín trong ñt nùm gêìn àêy. Bernard Dana Evans Voto
àaä miïu taã quan niïåm laâ “chûa coá möåt nhaâ khoa hoåc naâo khaác coá
möåt aãnh hûúãng maånh meä vaâ röång raäi àïën vùn hoåc nhû Freud”. AÃnh
hûúãng cuãa Freud trong höåi hoåa, àiïu khùæc vaâ thïë giúái nghïå thuêåt
noái chung cuäng sêu xa khöng keám.
Toám tùæt laåi, àaánh giaá sûå àoáng goáp phûác taåp cuãa thiïn taâi
Freud laâ viïåc vö cuâng khoá khùn vò phaåm vi öng quan têm quaá röång
vaâ vò tñnh chêët mêu thuêîn trong nhûäng khaám phaá cuãa öng. Möåt
nhaâ vùn Anh, Robert Hamilton àaä cöë gùæng laâm cöng viïåc êëy, öng
àaánh giaá nhû sau:
“Freud àaä veä baãn àöì khoa hoåc têm lyá hoåc. Öng laâ möåt nhaâ
tiïn phong vô àaåi vaâ phêìn lúán nhûäng thaânh cöng cuãa öng laâ nhúâ úã
caái múái laå cuâng buát phaáp cuãa öng. Mùåc duâ phûúng phaáp naây coá mùåt
àaáng hoaâi nghi, nhûng chûa bao giúâ coá möåt phûúng phaáp naâo lyá
thuá hún vaâ múái laå hún, ngay caã vïì mùåt buát phaáp nïëu khöng kïí loaåi
thuêìn tuáy vùn chûúng, cuäng chûa bao giúâ coá möåt buát phaáp naâo
quyïën ruä hún cuãa Freud. Öng àaä buöåc thïë giúái phaãi suy tû theo
kiïíu têm lyá hoåc, àoá laâ möåt nhu cêìu cöët yïëu cuãa thúâi àaåi chuáng ta.
Öng cuäng àaä buöåc con ngûúâi phaãi tûå àùåt cho mònh nhûäng cêu hoãi
Sigmund Freud 18
liïn quan àïën haånh phuác cuãa loaâi ngûúâi. Àaánh àöí luêån thuyïët têm
lyá khö khan, cêìu kyâ cuãa thïë kyã mûúâi chñn, Freud àaä àûa ra phaãn
luêån “phên têm” chûáa àêìy röëi ren”.
Möåt nhaâ têm thêìn hoåc Hoa kyâ nöíi tiïëng laâ Frederic Wertham
àaä àûáng trïn möåt quan àiïím khaác àïí nhêån àõnh vïì trûúâng húåp cuãa
Freud nhû sau:
“Phaãi thûâa nhêån rùçng ngoaâi möåt söë lúán sûå kiïån bïånh lyá cuãa
caác bïånh nhên maâ öng quan saát àûúåc, Freud àaä àem laåi ba thay
àöíi cú baãn trïn con àûúâng nghiïn cûáu vïì nhên caách vaâ têm thêìn
bïånh lyá. Àiïìu thûá nhêët laâ ñt ra öng àaä noái vïì nhûäng phûúng phaáp
têm lyá vaâ àaä suy tûâ nhûäng phûúng phaáp êëy vúái caách lyá luêån cuãa
khoa hoåc tûå nhiïn. Àiïìu àoá chó thûåc hiïån àûúåc khi maâ Freud àûa
ra khaái niïåm thûåc tïë vïì coäi vö thûác vaâ nhûäng phûúng phaáp thûåc
tiïîn àïí khaão saát noá. Àiïìu thûá hai laâ Freud àaä tòm ra möåt khña
caånh múái cho mön têm thêìn bïånh lyá hoåc. Àoá laâ tuöíi thú. Trûúác
Freud, khoa têm thêìn bïånh hoåc àaä chûäa trõ theo caách coi möîi bïånh
nhên nhû möåt Adam, con ngûúâi chûa bao giúâ söëng qua tuöíi thú.
Àiïìu thûá ba, öng àaä múã àêìu sûå hiïíu biïët vïì sûå di truyïìn cuãa tñnh
duåc. Phaát hiïån thûåc sûå cuãa öng úã àêy laâ baãn nùng tñnh duåc úã daång
tiïìm êín nhiïìu hún laâ treã con coá àúâi söëng tñnh duåc”.
Möåt sûå àaánh giaá tûúng tûå àaä àûúåc A.G.Tansley diïîn taã trong
baâi kyã niïåm Freud viïët cho Höåi Khoa hoåc Hoaâng gia Luên àön:
“Tñnh caách maång trong nhûäng kïët luêån cuãa Freud seä trúã
thaânh dïî hiïíu nïëu chuáng ta nhúá laåi rùçng öng àaä thaám hiïím möåt
lônh vûåc hoaân toaân chûa ai thaám hiïím, lônh vûåc cuãa trñ naäo con
ngûúâi maâ trûúác öng chûa ai bûúác vaâo. Nhûäng hiïån tûúång roä rïåt cuãa
lônh vûåc trñ naäo naây, vöën bõ coi laâ khöng thïí giaãi thñch àûåúc hay bõ
coi nhû laâ nhûäng thaác loaån thêìn kinh, hoùåc bõ boã qua vò nhûäng
hiïån tûúång naây thuöåc vïì nhûäng cêëm kyå nghiïm khùæc nhêët cuãa con
ngûúâi. Sûå töìn taåi cuãa lônh vûåc naây trûúác kia khöng àûúåc thûâa
nhêån. Freud buöåc loâng phaãi khùèng àõnh coäi vö thûác cuãa trñ naäo laâ
coá thûåc àïí röìi cöë gùæng thaám hiïím, khaám phaá miïìn àêët àoá ”.
Sau àoá, Winfred Overholser àaä nhêån àõnh: “Coá nhiïìu lyá do àïí
noái rùçng tûâ möåt nùm nay Freud àûúåc àùåt ngang haâng vúái
Copernicus vaâ Newton vaâ laâ möåt trong nhûäng vô nhên àaä múã ra
nhûäng chên trúâi múái cho tû tûúãng con ngûúâi. Möåt àiïìu chùæc chùæn laâ
úã thúâi àaåi chuáng ta chûa ai laåi àem nhiïìu aánh saáng doåi vaâo sûå hoaåt
àöång trñ naäo cuãa con ngûúâi nhiïìu bùçng Freud”.
Nhûäng thaáng cuöëi cuâng trong cuöåc àúâi daâi dùçng dùåc cuãa
Freud àaä diïîn ra trong tònh traång lûu àaây. Sau khi Àûác quöëc xaä
chiïëm àoáng nûúác aáo, öng buöåc phaãi rúâi Vienna vaâo nùm 1938. Nûúác
Anh chêëp nhêån öng cû nguå, nhûng chûa àûúåc möåt nùm sau thò öng
àaä mêët vò bïånh ung thû miïång, vaâo khoaãng thaáng chñn nùm 1939.
Theo Jostein Gaarder
(Nhûäng luêån thuyïët nöíi tiïëng thïë giúái - NXB Grasset - Paris)
Baãn dõch sau àêy cuãa Nguyïîn Xuên Hiïën, Nhaâ xuêët baãn àaåi
hoåc quöëc gia Haâ Nöåi, nùm 2002.
Sigmund Freud 20
... Chùæc hùèn caác baån seä khöng phêåt loâng khi töi bùæt
àêìu bùçng caách coi ngay caác baån laâ nhûäng ngûúâi mùæc bïånh
thêìn kinh. Töi khöng khuyïn caác baån trúã laåi giaãng àûúâng
naây möåt lêìn nûäa. Töi seä phaãi laâm cho caác baån quen vúái
nhûäng àiïìu coân khiïëm khuyïët trong viïåc giaãng daåy mön
phên têm hoåc, vúái nhûäng khoá khùn seä gùåp nïëu muöën coá möåt
yá niïåm caác nhên vïì mön hoåc àoá.
Phêìn thûá nhêët
NHÛÄNG HAÂNH VI SAI LAÅC
1. Nhêåp àïì
Khöng biïët bao nhiïu ngûúâi trong caác baån àaä àoåc saách hay
nghe noái àïën mön phên têm hoåc. Nhûng vò àêìu àïì cuãa nhûäng baâi
hoåc naây laâ “Nhêåp mön phên têm hoåc” nïn töi bõ boá buöåc phaãi cho
rùçng caác baån chûa hïì biïët gò vïì vêën àïì àoá vaâ cêìn àûúåc hûúáng dêîn
trong nhûäng bûúác ài chêåp chûäng luác àêìu.
Nhûng chùæc chùæn baån cuäng biïët mön phên têm hoåc laâ möåt
phûúng phaáp y hoåc chûäa trõ nhûäng bïånh thêìn kinh. Nhûng töi
muöën chûáng toã bùçng möåt thñ duå laâ úã àêy sûå viïåc khöng nhûäng
khöng xaãy ra nhû úã caác ngaânh khaác trong y hoåc maâ coân xaãy ra theo
möåt àûúâng löëi khaác hùèn. Thöng thûúâng möîi khi àem möåt phûúng
phaáp múái trõ cho ngûúâi bïånh, chuáng ta haäy cöë gùæng giêëu khöng cho
ngûúâi bïnh biïët nhûäng bêët tiïån cuãa phûúng phaáp àoá vaâ thuyïët
phuåc laâ chuáng ta coá nhiïìu may mùæn àïí thaânh cöng. Nhûng khi
àem phûúng phaáp phên têm hoåc ra àiïìu trõ, chuáng ta phaãi laâm
khaác hùèn. Chuáng ta phaãi cho ngûúâi bïånh biïët nhûäng nöîi khoá khùn,
Sigmund Freud 22
thúâi gian chûäa chaåy lêu daâi, vaâ nhûäng sûå cöë gùæng vaâ hi sinh maâ
chuáng ta àoâi hoãi úã hoå; vïì kïët quaã cuöëi cuâng maâ chuáng ta khöng thïí
naâo hûáa trûúác vúái hoå laâ phûúng phaáp coá kiïën hiïåu hay khöng möåt
phêìn lúán nhúâ vaâo thaái àöå, sûå thöng minh, sûå vêng lúâi vaâ loâng kiïn
nhêîn cuãa ngûúâi bïånh. Têët nhiïn chuáng ta coá nhiïìu lyá do àïí giaãi
thñch thaái àöå bêët thûúâng àoá maâ sau naây caác baån seä hiïíu hïët têìm
quan troång cuãa noá.
Chùæc hùèn caác baån seä khöng phêåt loâng vúái töi khi töi bùæt àêìu
bùçng caách coi ngay caác baån laâ nhûäng ngûúâi mùæc bïånh thêìn kinh.
Töi khöng khuyïn caác baån trúã laåi giaãng àûúâng naây möåt lêìn thûá hai
nûäa. Töi seä phaãi laâm cho caác baån quen vúái nhûäng àiïìu coân khiïëm
khuyïët trong viïåc giaãng daåy mön phên têm hoåc, vúái nhûäng khoá
khùn seä gùåp nïëu muöën coá möåt yá niïåm caác nhên vïì mön hoåc àoá. Têët
caã nhûäng àiïìu baån àaä hoåc àûúåc tûâ trûúác, têët caã nhûäng thoái quen
suy nghô cuãa baån seä laâm cho baån trúã thaânh ngûúâi thuâ àõch mön
phên têm hoåc. Baån seä biïët laâ baån phaãi laâm gò àïí vûúåt qua yá tûúãng
chöëng àöëi tûå nhiïn àoá.
Têët nhiïn töi khöng thïí noái trûúác rùçng baån seä biïët nhûäng gò
vïì mön phên têm hoåc khi tham dûå vaâo nhûäng buöíi diïîn giaãng naây,
nhûng coá àiïìu chùæc chùæn laâ viïåc àïën àïí hoåc hoãi khöng thöi chûa àuã
àïí caác baån coá thïí khaão cûáu hay àiïìu trõ theo phûúng phaáp phên
têm. Nïëu trong caác baån coá ngûúâi naâo khöng muöën dûâng laåi úã
nhûäng bûúác àêìu maâ muöën ài xa hún nûäa, töi seä khuyïn hoå khöng
nïn laâm thïë. Búãi vò, trong tònh traång hiïån thúâi, ngûúâi naâo choån
mön phên têm hoåc laâm sûå nghiïåp cuãa àúâi mònh thò seä khöng bao
giúâ nöíi tiïëng trong trûúâng Àaåi hoåc vaâ khi ra trûúâng àïí haânh nghïì.
Ngûúâi àoá seä gùåp ngay trong xaä höåi chung quanh mònh nhûäng ngûúâi
vò khöng hiïíu mö tï gò vïì vêën àïì, seä nhòn hoå bùçng con mùæt nghi
ngúâ, thuâ àõch, sùén saâng laâm àuã moåi àiïìu àïí phaá phaách hoå. Chó cêìn
nghô àïën nhûäng àiïìu àïí xaãy àïën cuâng vúái nhûäng cuöåc chiïën tranh,
baån seä hiïíu söë ngûúâi loâng ma daå quyã àoá àöng nhû thïë naâo.
Nhûng duâ sao cuäng coá nhûäng ngûúâi bõ löi cuöën búãi nhûäng yá
tûúãng múái meã, bêët chêëp nhûäng sûå bêët tiïån vûâa àûúåc trònh baây. Nïëu
coá nhûäng baån naâo thuöåc daång ngûúâi àoá vaâ muöën trúã laåi àêy möåt lêìn
thûá hai nûäa bêët chêëp nhûäng lúâi baáo trûúác cuãa töi thò hoå seä àûúåc
hoan nghïnh. Nhûng duâ sao caác baån cuäng cêìn biïët àïën nhûäng khoá
khùn àoá laâ nhûäng khoá khùn naâo vaâ àêëy laâ nhûäng àiïìu maâ töi sùæp
noái cho caác baån nghe.
Khoá khùn thûá nhêët gùæn liïìn ngay vaâo viïåc giaãng daåy mön
phên têm hoåc. Trong khi hoåc y khoa, caác baån àaä quen àûúåc nhòn
thêëy, vñ duå nhû nhûäng chuêín bõ vïì cú thïí hoåc, nhûäng chêët hiïån ra
sau möåt phaãn ûáng hoáa hoåc, sûå co ruát cuãa möåt bùæp thõt khi gên bõ
kñch thñch. Sau naây baån seä àûúåc quan saát ngûúâi bïånh, nhûäng dêëu
hiïåu bïånh hoaån cuãa ngûúâi naây, vaâ trong nhiïìu trûúâng húåp baån coân
àûúåc têån mùæt nhòn thêëy vi truâng bïånh nûäa. Vïì mön giaãi phêîu, baån
seä tham dûå vaâo nhûäng lêìn möí xeã, vaâ coá khi chñnh baån cuäng laâm
nhûäng cöng viïåc àoá. Vaâ ngay caã trong caác bïånh vïì tinh thêìn caác
baån cuäng àûáng trûúác möåt ngûúâi bïånh, theo doäi sûå thay àöíi trïn neát
mùåt cuãa hoå, vaâ baån seä coá dõp quan saát thêåt nhiïìu àiïìu laâm cho baån
xuác àöång vaâ ghi nhúá maäi maäi. Vò thïë, möåt võ giaáo sû àaåi hoåc chó giûä
àõa võ möåt ngûúâi hûúáng dêîn, möåt thöng dõch viïn theo baån àïí giaãi
thñch nhû dêîn baån vaâo trong viïån baão taâng cuãa öng ta, trong khi
baån trûåc tiïëp vúái nhûäng sûå viïåc maâ baån cho laâ múái meã.
Khöí möåt àiïìu laâ trong mön phên têm hoåc sûå viïåc xaãy ra khaác
hùèn. Khi àiïìu trõ möåt ngûúâi bïånh trong mön naây, ngûúâi thêìy thuöëc
chùèng laâm gò khaác hún laâ troâ chuyïån vúái ngûúâi bïånh. Ngûúâi bïånh
noái, kïí cho baån nghe nhûäng biïën cöë xaãy ra trong àúâi hoå, nhûäng
caãm tûúãng hiïån thúâi, nhûäng yá muöën, nhûäng sûå caãm àöång trong àúâi
hoå. Ngûúâi thêìy thuöëc àïí yá hûúáng dêîn nhûäng tû tûúãng cuãa ngûúâi
bïånh, nhùæc nhúã cho anh ta nhúá laåi, hûúáng sûå chuá yá cuãa anh ta vïì
möåt hûúáng naâo àoá, giaãi thñch cho anh ta nghe, quan saát xem anh ta
coá hiïíu hay khöng nhûäng phaãn ûáng gêy cho anh ta. Vò nhûäng
Sigmund Freud 24
ngûúâi bïånh thûúâng thûúâng laâ vö hoåc, chó quen vúái nhûäng àiïìu mùæt
thêëy tai nghe, hay súâ moá àûúåc, y nhû xem chiïëu boáng nïn khöng
bao giúâ ngêìn ngaåi gò maâ khöng toã veã nghi ngúâ sûå kiïën hiïåu cuãa möåt
löëi trõ bïånh chó bùçng nhûäng lúâi noái coá veã nhû àêìu Ngö mònh Súã.
Sûå nghi ngúâ chó trñch naây khöng húåp lyá chuát naâo. Khöng phaãi
rùçng chñnh nhûäng ngûúâi bïånh àoá cuäng biïët rùçng coá nhûäng ngûúâi
bïånh luác naâo cuäng tûúãng rùçng mònh coá nhûäng triïåu chûáng naây hay
triïåu chûáng khaác û? Trong thúâi cöí xûa nhûäng lúâi noái àûúåc coi nhû
nhûäng troâ phuâ thuãy vaâ bêy giúâ cuäng vêîn coân giûä àûúåc nhûäng quyïìn
lûåc nhû ngaây xûa. Chó cêìn noái möåt tiïëng laâ möåt ngûúâi coá thïí laâm
cho möåt ngûúâi khaác sung sûúáng hay àêíy hoå vaâo chöî tuyïåt voång. Võ
giaáo sû duâng tiïëng noái àïí truyïìn nhûäng hiïíu biïët cho hoåc troâ, nhúâ
nhûäng tiïëng noái maâ möåt diïîn giaã àaä löi cuöën àûúåc thñnh giaã. Chñnh
nhûäng tiïëng noái àaä gêy ra nhûäng xuác àöång vaâ laâ nhûäng phûúng
saách maâ loaâi ngûúâi thûúâng duâng àïí gêy aãnh hûúãng vúái àöìng loaåi.
Vò nhûäng leä àoá chuáng ta khöng nïn tòm caách giaãm búát giaá trõ cuãa
nhûäng lúâi noái trong mön trõ liïåu vïì tinh thêìn, vaâ chuáng ta chó nïn
tham dûå vúái tñnh caách baâng thñnh vaâo nhûäng cuöåc noái chuyïån giûäa
ngûúâi thêìy thuöëc vaâ ngûúâi bïånh trong phên têm hoåc.
Nhûng duâ chó muöën tham dûå vúái tñnh caách baâng thñnh thöi
cuäng khöng àûúåc. Cêu chuyïån giûäa nhûäng ngûúâi bïånh vaâ thêìy
thuöëc khöng thïí àïí cho ngûúâi ngoaâi nghe vaâ khöng thïí duâng àïí
biïíu diïîn. Têët nhiïn trong nhûäng giúâ giaãng daåy, ngûúâi ta coá thïí
àûa ra trûúác caác sinh viïn möåt ngûúâi bïånh thêìn kinh àïí hoå noái cho
nghe nhûäng àiïìu àaáng phaân naân vaâ nhûäng triïåu chûáng bïånh hoaån
cuãa hoå. Nhûng chó coá thïë thöi. Chó khi naâo giûäa ngûúâi bïånh vaâ
ngûúâi thêìy thuöëc coá möåt sûå thöng caãm àùåc biïåt thò ngûúâi bïånh múái
cho ngûúâi thêìy thuöëc biïët nhûäng àiïìu ngûúâi naây cêìn biïët. Möîi khi
thêëy möåt ngûúâi laå, duâ chó laâ möåt ngûúâi khöng toã ra toâ moâ, ngûúâi
bïånh cuäng im ngay khöng noái gò nûäa. Búãi vò nhûäng àiïìu cêìn biïët laâ
nhûäng àiïìu thêìm kñn trong àúâi ngûúâi bïånh, nhûäng àiïìu hoå cêìn
giêëu khöng cho ngûúâi khaác biïët vaâ sau laâ nhûäng àiïìu maâ hoå cuäng
khöng thuá vúái chñnh hoå nûäa.
Vò vêåy, duâ chó muöën tham dûå nhû möåt baâng thñnh thöi vaâo
möåt lêìn trõ bïånh vïì phên têm, baån cuäng khöng laâm àûúåc. Baån chó
coá thïí nghe noái vïì phûúng phaáp àoá thöi vaâ muöën noái cho thêåt àuáng
thò baån chó coá thïí nghe ngûúâi khaác noái laåi thöi. Chñnh vò chó àûúåc
nghe qua möåt ngûúâi thûá hai maâ baån khoá loâng phaán àoaán àûúåc cho
chñnh xaác. Têët caã àïìu phuå thuöåc vaâo chöî baån coá thïí tin cêåy vaâo
ngûúâi noái cho baån nghe nhûäng àiïìu àoá túái mûác naâo.
Vñ duå: khöng phaãi baån àang ngöìi nghe möåt baâi hoåc vïì mön
phên têm hoåc maâ laâ möåt baâi hoåc sûã kyá vïì àúâi söëng vaâ sûå nghiïåp
cuãa Àaåi àïë Alexandre. Baån coá nhûäng lyá do gò àïí tin rùçng nhûäng
àiïìu giaáo sû sûã hoåc àang giaãng daåy laâ àuáng vúái sûå thûåc? Múái nghe
ra thò coá veã nhû öng giaáo sû sûã coân àang úã trong möåt tònh traång
khöng àaáng tin bùçng öng giaáo sû phên têm hoåc, búãi leä öng giaáo sû
sûã hoåc chûa tûâng àûúåc tham dûå vaâo sûå nghiïåp cuãa Àaåi àïë
Alexandre trong khi öng giaáo sû phên têm hoåc ñt nhêët cuäng noái cho
baån nghe nhûäng àiïìu do chñnh öng ta nhêån thêëy. Nhûng coá möåt sûå
viïåc laâm cho chuáng ta coá thïí tin cêåy núi öng giaáo sû sûã hoåc àûúåc.
Öng giaáo sû sûã hoåc coá thïí yïu cêìu baån àoåc nhûäng baâi cuãa caác nhaâ
vùn àöìng thúâi vúái nhûäng viïåc xaãy ra trong lõch sûã hoùåc cuäng khaá
gêìn vúái nhûäng sûå viïåc àoá, nghôa laâ nhûäng cuöën saách cuãa Plutarque,
Diodore, Artien... Nhaâ sûã hoåc cuäng coá thïí àûa cho caác baån xem
nhûäng baãn chuåp caác àöìng tiïìn, nhûäng pho tûúång caác võ vua hay
möåt bûác hònh thúâi Popeáe hoåa trêån àaánh Issos.
Noái thûåc ra têët caã nhûäng taâi liïåu àoá chó chûáng toã rùçng coá
nhiïìu thïë hïå trûúác àaä tin tûúãng laâ coá Àaåi àïë Alexandre thûåc vaâ
nhûäng chiïën cöng cuãa ngaâi cuäng coá thûåc luön, vaâ nhûäng nhêån xeát
naây coá thïí múã àûúâng cho baån trong cöng viïåc phï bònh sûã liïåu. Baån
coá thïí kïët luêån laâ nhûäng àiïìu maâ ngûúâi ta noái vïì Àaåi àïë Alexandre
Sigmund Freud 26
khöng àaáng tin cho lùæm vaâ nhêët laâ khöng thïí àûúåc kïí laåi vúái moåi
chi tiïët cêìn thiïët; vêåy maâ töi khöng tin rùçng baån coá thïí rúâi phoâng
diïîn thuyïët ra vïì maâ vêîn nghi ngúâ rùçng coá leä Àaåi àïë Alexandre
khöng coá thûåc.
Sûå lyá luêån cuãa baån dûåa trïn hai àiïím chñnh sau àêy: àiïím
thûá nhêët: diïîn giaã khöng coá lyá do gò àïí khuyïën khñch baån tin vaâo
nhûäng àiïìu maâ chñnh öng ta khöng cho laâ àaáng tin; àiïím thûá hai:
têët caã nhûäng saách vïì sûã hoåc maâ chuáng ta coá trong tay àïìu giöëng
nhau hay gêìn giöëng nhau vïì nhûäng àiïìu diïîn giaã àaä trònh baây.
Nïëu baån khaão cûáu àïën nhûäng nguöìn göëc cuä kyä hún nûäa, baån cuäng
seä àïí yá àïën nhûäng yïëu töë vûâa kïí nghôa laâ nhûäng lyá do àaä thuác àêíy
nhûäng nhaâ sûã hoåc vaâ phuâ húåp giûäa nhûäng lúâi chûáng nhêån cuãa hoå.
Trong trûúâng húåp Àaåi àïë Alexandre thò kïët quaã laâm baån yïn têm
hún hùèn trûúâng húåp cuãa Moise hay Nemrod chùèng haån. Coân vïì
nhûäng àiïím nghi ngúâ vaâ tûå hoãi xem nhûäng phuác trònh cuãa möåt nhaâ
phên têm hoåc àaáng tin cêåy àïën mûác naâo thò sau àêy baån seä coá
nhiïìu dõp àïí phaán àoaán.
Bêy giúâ baån coá quyïìn hoãi töi laâ nïëu khöng coá tiïu chuêín naâo
àïí xeát àoaán vïì giaá trõ cuãa mön phên têm hoåc, nïëu chuáng ta khöng
coá caách naâo àïí biïíu diïîn möåt trûúâng húåp phên têm hoåc thò chuáng
ta laâm thïë naâo àïí hoåc mön àoá àûúåc vaâ nhêët laâ àïí xaác nhêån giaá trõ
cuãa nhûäng àiïìu maâ mön naây khùèng àõnh. Viïåc hoåc hoãi têët nhiïn
khöng phaãi laâ àiïìu dïî, coá rêët ñt ngûúâi theo hoåc mön naây möåt caách
coá hïå thöëng nhûng duâ sao chuáng ta vêîn coá nhûäng cûãa ngoä àïí ài vaâo
sûå hoåc hoãi àoá.
Trûúác hïët chuáng ta hoåc mön phên têm hoåc bùçng caách khaão
cûáu ngay chñnh baãn thên mònh. Khöng hùèn rùçng àoá laâ möåt
sûå tûå quan saát, nhûng nïëu cêìn àïën thò chuáng ta seä phaãi laâm viïåc
àoá. Coá caã möåt söë hiïån tûúång tinh thêìn xaãy ra luön luön àûúåc nhiïìu
ngûúâi biïët àïën, chuáng ta coá thïí khaão cûáu ngay trong ngûúâi mònh
nïëu àûúåc chó dêîn vïì phûúng tiïån chuyïn mön. Laâm nhû thïë chuáng
ta seä tiïën àûúåc túái loâng tin tûúãng laâ sûå viïåc diïîn ra trong mön phên
têm hoåc laâ àuáng vaâ nhûäng àiïìu maâ mön naây quan niïåm khöng
phaãi laâ sai. Töi phaãi noái rùçng chuáng ta khöng thïí chúâ àúåi úã phûúng
phaáp tûå khaão cûáu nhûäng tiïën böå sêu xa vïì mön hoåc. Chuáng ta seä
tiïën böå mau hún nhiïìu bùçng caách cho möåt nhaâ chuyïn mön vïì
phên têm hoåc phên tñch mònh, röìi lúåi duång cú höåi àïí thêëu hiïíu roä
raâng vïì phûúng diïån chuyïn mön. Khoãi cêìn phaãi noái rùçng caách hoåc
hoaân haão naây bao giúâ cuäng chó duâng cho möåt ngûúâi thöi chûá khöng
thïí duâng trong nhûäng cuöåc höåi hoåp nhiïìu ngûúâi.
Ngoaâi ra, luác múái bûúác chên vaâo mön naây, baån coân gùåp
laåi möåt khoá khùn nûäa, khoá khùn naây khöng gùæn liïìn vaâo
chñnh mön hoåc àoá, chñnh baån laâ nguöìn göëc cuãa sûå khoá khùn
àoá do nhûäng àiïìu baån àaä hoåc trong nhûäng ngaây trûúác khi
hoåc vïì y khoa. Nhûäng àiïìu àaä hoåc tûâ trûúác túái nay àaä in sêu
vaâo trñ oác baån möåt chiïìu hûúáng tû tûúãng laâm cho baån xa rúâi mön
phên têm hoåc. Baån àaä quen löëi gaán cho nhûäng sûå hoaåt àöång cuãa cú
thïí vaâ nhûäng sûå röëi loaån trong cú thïí naây nhûäng nguyïn nhên
thuöåc vïì giaãi phêîu, baån àaä quen àûáng vïì phûúng diïån hoáa hoåc hay
vêåt lyá hoåc àïí cùæt nghôa, quen quan niïåm sûå viïåc theo sinh lyá hoåc
trong khi chûa bao giúâ baån chuá yá túái àúâi söëng tinh thêìn daåt daâo
trong cú thïí àûúåc cêëu taåo möåt caách thûåc laâ hoaân haão. Vò thïë cho
nïn baån xa laå hùèn vúái löëi tû tûúãng vïì tinh thêìn, coá thoái quen nhòn
nhûäng tû tûúãng naây bùçng con mùæt nghi ngúâ, khöng chõu cho rùçng
nhûäng tû tûúãng àoá coá thïí coá tñnh caách khoa hoåc chó àaáng daânh
riïng cho nhûäng con ngûúâi phaâm tuåc khöng hiïíu biïët, nhûäng nhaâ
thi sô, nhûäng triïët gia cuãa thiïn nhiïn cuãa mön thêìn bñ hoåc.
Têët caã nhûäng giúái haån àoá chùæc chùæn coá haåi cho sûå hoaåt àöång
cuãa baån trong mön phên têm hoåc búãi vò theo lïå thûúâng trong têët caã
nhûäng sûå giao thiïåp giûäa ngûúâi vúái ngûúâi, ngûúâi bïånh bao giúâ cuäng
bùæt àêìu bùçng caách trònh baây cho baån xem phûúng diïån tinh thêìn
Sigmund Freud 28
cuãa anh ta. Töi chó súå baån seä bõ buöåc phaãi boã ra möåt bïn nhûäng
phûúng phaáp trõ liïåu vêîn thûúâng duâng cho nhûäng anh chaâng phaâm
tuåc hay thêìn bñ.
Töi khöng phaãi laâ khöng biïët giaá trõ cuãa nhûäng àiïìu ngûúâi ta
àûa ra àïí baâo chûäa cho nhûäng thiïëu soát trong cöng viïåc giaáo duåc
baån vïì phûúng diïån y khoa. Chuáng ta haäy coân thiïëu caái khoa hoåc
coá tñnh caách triïët hoåc phuå thuöåc coá thïí duâng vaâo nhûäng muåc tiïu
do nhûäng hoaåt àöång y khoa àùåt ra. Mön hoåc Triïët lyá hoåc thuêìn tuáy
cuäng nhû mön Têm lyá mö taã hay Têm lyá hoåc thûåc nghiïåm liïn
quan àïën mön sinh lyá hoåc vïì caác giaác quan. Khöng mön naâo theo
löëi maâ ngûúâi ta daåy caác baån úã trûúâng coá ñch vïì nhûäng liïn quan
giûäa thïí xaác vaâ têm höìn cuäng nhû giuáp cho baån hiïíu àûúåc bêët cûá
möåt sûå röëi loaån thêìn kinh naâo.
Ngay trong khuön khöí cuãa y hoåc, mön chûäa bïånh tinh thêìn
quaã cuäng coá mö taã nhûäng sûå röëi loaån vaâ tinh thêìn quan saát àûúåc vaâ
têåp trung chuáng laåi trong nhûäng luác dïî chõu nhêët, caác nhaâ chuyïn
mön vïì tinh thêìn chùæc cuäng tûå hoãi khöng biïët nhûäng sûå thu xïëp
cuãa hoå quaã coá xûáng àaáng àûúåc goåi laâ coá tñnh caách khoa hoåc hay
khöng? Chuáng ta khöng hïì biïët nguöìn göëc, sûå diïîn biïën cuäng nhû
nhûäng dêy liïn laåc höî tûúng cuãa caác triïåu chûáng ghi àûúåc trong caác
baãn phên loaåi vïì bïånh lyá: ngûúâi ta chûa tûâng chûáng minh àûúåc
rùçng nhûäng triïåu chûáng àoá vúái linh höìn coá möåt sûå tûúng ûáng naâo
khöng, vaâ nïëu coá möåt sûå thay àöíi naâo trong linh höìn thò nhûäng sûå
thay àöíi naây khöng cùæt nghôa àûúåc gò vïì nhûäng triïåu chûáng nhêån
thêëy. Nhûäng röëi loaån thêìn kinh naây chó coá thïí àûúåc trõ liïåu nhû
nhûäng biïën chûáng phuå thuöåc cuãa möåt bïånh naâo àoá trong cú thïí.
Sûå thiïëu soát, mön phên têm hoåc nhêët àõnh san bùçng. Phên
têm hoåc muöën hiïën cho möåt bïånh lyá vïì tinh thêìn caái cùn baãn maâ
mön naây thiïëu soát, hy voång tòm ra àûúåc möåt möi trûúâng hoaåt àöång
chung cho sûå gùåp gúä giûäa möåt sûå röëi loaån cú thïí vaâ sûå röëi loaån tinh
thêìn vaâ laâm cho sûå gùåp gúä naây trúã lïn dïî hiïíu. Muöën àaåt àûúåc muåc
àñch àoá, mön phên têm hoåc phaãi boã rúi hïët moåi tiïn kiïën vïì cú
thïí hoåc, hoáa hoåc hay sinh lyá hoåc, maâ chó chùm chuá vaâo
nhûäng khaái niïåm têm lyá thuêìn tuáy thöi: töi súå rùçng baån seä
cho àiïìu naây laâ kò laå.
Coân möåt khoá khùn thûá ba nûäa laâ keã chõu traách nhiïåm khöng
phaãi laâ baån cuäng nhû nhiïìu àiïìu baån hoåc tûâ trûúác. Trong nhûäng
àiïìu kiïån tiïn quyïët cuãa mön phên têm hoåc coá hai àiïìu laâm cho
moåi ngûúâi khoá chõu vaâ bõ hêìu hïët moåi ngûúâi baác boã. Möåt àiïìu laâ do
thaânh kiïën vïì tri thûác, möåt àiïìu laâ do thaânh kiïën vïì luên lyá vaâ
nghïå thuêåt. Chuáng ta àûâng coi thûúâng nhûäng thaânh kiïën àoá; àoá laâ
nhûäng caái coá nhiïìu quyïìn lûåc lùæm, nhûäng caái coân söëng soát laåi qua
nhûäng giai àoaån phaát triïín rêët coá lúåi, coá khi cêìn thiïët nûäa cuãa
nhên loaåi. Nhûäng thaânh kiïën naây àûúåc baão töìn bùçng nhûäng sûác
maånh vïì tònh caãm vaâ rêët khoá àaánh baåi.
Theo àiïìu tiïn thuyïët thûá nhêët thò nhûäng hoaåt àöång
tinh thêìn thûúâng thûúâng laâ vö thûác, khi coá möåt hoaåt àöång
naâo coá yá thûác thò àoá chó laâ nhûäng hoaåt àöång leã loi, möåt phêìn
nhoã naâo àoá cuãa àúâi söëng tinh thêìn noái chung thöi. Vïì àiïím
naây, baån haäy nhúá laåi laâ chuáng ta, traái laåi, coi nhûäng hoaåt
àöång naây laâ coá yá thûác, coi yá thûác nhû möåt caái gò àùåc biïåt biïíu thõ,
nhû möåt àõnh nghôa cuãa tinh thêìn vaâ têm lyá hoåc chñnh laâ mön hoåc
vïì nhûäng chûáa àûång trong yá thûác. Sûå àöìng hoáa giûäa tinh thêìn vaâ yá
thûác coá veã tûå nhiïn àïën nöîi nïëu coá ngûúâi toã veã nghi ngúâ laâ chuáng ta
phaãn àöëi ngay. Vêåy maâ mön phên têm hoåc khöng thïí naâo khöng
nghi ngúâ vïì sûå àöìng hoáa naây àûúåc. Phên têm hoåc àõnh nghôa tinh
thêìn nhû möåt caái gò göìm coá nhûäng diïîn biïën chung cho caã tònh
caãm, tû tûúãng vaâ yá chñ. Phên têm hoåc coân khùèng àõnh möåt tû tûúãng
vaâ möåt yá chñ vö thûác. Nhûng àõnh nghôa vaâ khùèng àõnh nhû thïë,
mön hoåc naây seä laâm mêët caãm tònh cuãa nhûäng ngûúâi baån, laâm cho
Sigmund Freud 30
hoå nghi ngúâ rùçng coá leä àoá chó laâ möåt khoa hoåc thêìn bñ, quaái àaãn,
muöën xêy dûång trong boáng töëi vaâ thaã cêu nhúâ nûúác àuåc. Têët nhiïn
baån chûa hiïíu taåi sao töi coá thïí coi laâ thaânh kiïën möåt lúâi noái trûâu
tûúång nhû cêu khùèng àõnh rùçng: “tinh thêìn tûác laâ coá yá thûác”.
Nhûng baån cuäng chûa thïí hiïíu àûúåc laâ sûå tiïën triïín cuãa mön hoåc
àaä àûa ra quan àiïím rùçng laâm gò coá vö thûác (cûá cho rùçng vö thûác coá
thûåc ài) cuäng nhû baån chûa hiïíu àûúåc khi quan niïåm nhû chuáng ta
coá lúåi nhûäng gò. Thaão luêån vïì vêën àïì tòm hiïíu xem coá nïn àöìng
tñnh hoáa tinh thêìn vaâ yá thûác khöng, hay nïn múã röång tinh thêìn ra
khoãi giúái haån cuãa yá thûác coá veã nhû chó muöën chúi chûä, nhûng töi coá
thïí quaã quyïët vúái baån rùçng, sûå cöng nhêån rùçng coá nhûäng sûå hoaåt
àöång tinh thêìn vö thûác seä múã cho khoa hoåc möåt hûúáng ài múái coá
tñnh chêët quyïët àõnh.
Cuäng thïë, baån khöng thïí ngúâ rùçng nhûäng àiïìu töi vûâa noái
trïn vúái nhûäng àiïìu töi sùæp noái laåi coá thïí coá möåt dêy liïn laåc chùåt
cheä àïën thïë. Àiïìu phaát minh thûá hai cuãa mön phên têm hoåc laâ
khùèng àõnh rùçng, nhûäng raåo rùåc vïì tònh duåc, duâ hiïíu theo
nghôa heåp hay nghôa röång, cuäng giûä möåt àõa võ vö cuâng
quan troång maâ cho àïën nay ngûúâi ta vêîn chûa hiïíu roä àuáng
mûác trong àúâi söëng tinh thêìn, chuáng chñnh laâ nguyïn nhên
cuãa nhiïìu bïånh vïì thêìn kinh vaâ tinh thêìn. Hún thïë nûäa, phên
têm hoåc coân khùèng àõnh rùçng, nhûäng raåo rûåc vïì tònh duåc tham dûå
möåt phêìn khöng nhoã vaâo cöng viïåc saáng taåo cuãa trñ oác loaâi ngûúâi,
vïì phûúng diïån vùn hoáa nghïå thuêåt vaâ àúâi söëng xaä höåi.
Theo kinh nghiïåm cuãa töi thò sûå thuâ gheát do sûå phaát minh
naây cuãa mön phên têm hoåc gêy nïn chñnh laâ lyá do quan troång nhêët
laâm cho moåi ngûúâi khöng chõu chêëp nhêån mön hoåc àoá. Baån coá
muöën töi cùæt nghôa sûå kiïån àoá nhû thïë naâo khöng? Chuáng töi tin
rùçng vùn hoáa àaä àûúåc saáng taåo dûúái sûå thuác àêíy cuãa sûå cêìn thiïët
trong cuöåc söëng vaâ nhiïìu khi lêën aát caã caác sûå àoâi hoãi cuãa baãn nùng,
vaâ röìi hïët àúâi noå àïën àúâi kia vùn hoáa cûá àûúåc saáng taåo nhû thïë maäi
vò möîi caá nhên naâo khi vaâo àúâi àïìu phaãi vò nhûäng lúåi ñch chung maâ
hy sinh baãn nùng cuãa mònh.
Trong nhûäng baãn nùng bõ kòm haäm khöng àûúåc thoãa maän àoá,
nhûäng sûå raåo rûåc vïì tònh duåc chiïëm möåt võ trñ vö cuâng quan troång:
Nhûäng baãn nùng tònh duåc khöng bõ chïë ngûå hùèn hoi vaâ möîi caá
nhên naâo tham dûå vaâo cöng viïåc saáng taåo vùn hoáa cuäng coá thïí gùåp
sûå hiïím nguy laâ baãn nùng cuãa mònh seä chöëng traã laåi sûå kòm haäm
àoá. Nïìn vùn hoáa cuãa möåt xaä höåi khöng coá sûå àe doåa naâo nùång nïì
hún laâ nhòn thêëy sûå xa àoåa cuãa vùn hoáa trûúác sûå phoáng tuáng cuãa
baãn nùng muöën quay trúã vïì tònh traång baán khai cöí xûa. Vò thïë cho
nïn xaä höåi khöng muöën nhùæc nhúã cho mònh biïët laâ mònh àang
àûáng dûåa trïn nhûäng nïìn moáng khöng coá gò laâ vûäng chùæc; xaä höåi
khöng coá lúåi gò trong viïåc phaãi cöng nhêån sûác maånh cuãa caác baãn
nùng tònh duåc, sûå quan troång cuãa àúâi söëng tònh duåc: Xaä höåi àaä theo
möåt phûúng phaáp giaáo duåc coá muåc àñch laâm cho moåi ngûúâi khöng
àïí yá àïën nhûäng vêën àïì àoá.
Vò thïë xaä höåi khöng chõu àûång àûúåc nhûäng kïët quaã maâ mön
phên têm hoåc àaä àaåt àûúåc; xaä höåi sùén saâng xua àuöíi nhûäng thaânh
quaã àoá vaâ cho rùçng chuáng àaáng kinh túãm vïì moåi phûúng diïån.
Nhûng ngûúâi ta khöng thïí duâng nhûäng lúâi traách moác loaåi àoá àïí
tiïu huãy möåt kïët quaã khaách quan coá tñnh khoa hoåc. Nhûäng ngûúâi
chöëng àöëi nïëu muöën ngûúâi khaác taán thaânh mònh thò phaãi àûáng vïì
phûúng diïån trñ thûác. Nhûng trñ oác loaâi ngûúâi thûúâng sùén saâng coi
nhûäng gò mònh khöng thñch laâ bêët cöng, vò thïë nïn hoå coá chöëng àöëi
mònh cuäng laâ àiïìu dïî hiïíu. Do àoá, xaä höåi biïën nhûäng àiïìu hoå khöng
thñch thaânh nhûäng àiïìu bêët cöng, chöëng àöëi mön phên têm hoåc
khöng phaãi bùçng nhûäng lyá leä húåp lyá vaâ cuå thïí maâ toaân bùçng nhûäng
lyá leä tònh caãm, duâng thaânh kiïën cuãa mònh maâ bo bo giûä nhûäng yá
kiïën chöëng àöëi khöng theâm nghe nhûäng lúâi biïån baác.
Sigmund Freud 32
Nhûng töi cêìn noái rùçng, khi àûa ra vêën àïì noái trïn töi khöng
muöën trònh baây möåt khuynh hûúáng naâo caã. Muåc àñch duy nhêët cuãa
chuáng töi laâ trònh baây möåt sûå viïåc nhêån thêëy sau bao nhiïu cöng
trònh khaão cûáu àêìy khoá khùn. Möåt lêìn nûäa chuáng töi phaãn àöëi àûa
nhûäng nhêån xeát trong àúâi söëng thûúâng ngaây vaâo trong cöng viïåc
khaão cûáu khoa hoåc, khöng cêìn xem xeát nhûäng àiïìu ngûúâi ta lo súå
coá húåp lyá hay khöng.
Àoá laâ möåt vaâi khoá khùn maâ baån seä gùåp nïëu baån theo hoåc mön
phên têm hoåc. Bùæt àêìu nhû thïë quaã cuäng laâ quaá nhiïìu röìi. Nïëu
baån khöng thêëy ngaåi nguâng thò chuáng ta coá thïí tiïëp tuåc.
Chuáng ta khöng bùæt àêìu bùçng nhûäng giaã duå maâ bùçng
möåt sûå tòm toâi khaão cûáu vïì nhûäng sûå kiïån àûúåc nhiïìu ngûúâi
biïët nhûng khöng àûúåc hiïíu àïën núi àïën chöën, nhûäng sûå
kiïån khöng liïn quan gò àïën tònh traång àau öëm búãi leä ngûúâi
ta coá thïí quan saát àûúåc núi nhûäng ngûúâi khoeã maånh. Nhûäng
hiïån tûúång naây chuáng ta goåi bùçng möåt caái tïn laâ “nhûäng
haânh vi sai laåc ”.
Sigmund Freud 34
Phêìn 2
Chuáng ta khöng bùæt àêìu bùçng nhûäng giaã duå maâ bùçng möåt sûå
tòm toâi khaão cûáu vïì nhûäng sûå kiïån àûúåc nhiïìu ngûúâi biïët nhûng
khöng àûúåc hiïíu àïën núi àïën chöën, nhûäng sûå kiïån khöng liïn quan
gò àïën tònh traång àau öëm búãi leä ngûúâi ta coá thïí quan saát àûúåc núi
nhûäng ngûúâi khoeã maånh. Nhûäng hiïån tûúång naây chuáng ta goåi bùçng
möåt caái tïn laâ “nhûäng haânh vi sai laåc ”. Nhûäng haânh vi naây laâ cuãa
ngûúâi noái hay ngûúâi viïët, duâ coá biïët nhû thïë hay khöng, möåt chûä
hay möåt tiïëng khaác hùèn tiïëng àõnh duâng (noái lúä lúâi); cuãa nhûäng
ngûúâi àoåc saách laåi àoåc lêìm chûä khaác (àoåc sai); cuãa nhûäng ngûúâi
nghe ngûúâi khaác noái maâ laåi nghe lêìm sang tiïëng khaác trong khi
caác cú quan vïì thñnh giaác khöng hïì bõ truåc trùåc (nghe sai).
Möåt loaåi hiïån tûúång nûäa coá liïn quan àïën sûå “quïn” quyá höì
nhû möåt sûå quïn keáo daâi, sûå quïn trong chöëc laát, vñ duå nhû trong
trûúâng húåp coá möåt ngûúâi khöng thïí nhúá àûúåc caái tïn maâ ngûúâi ta
nhúá rêët roä, maâ chó ñt lêu sau laåi nhúá laåi ngay, hay trong trûúâng húåp
quïn laâm möåt àiïìu dûå àõnh sùén tûâ trûúác nhûng vïì sau laåi nhúá laåi,
nghôa laâ chó quïn trong chöëc laát thöi. Loaåi hiïån tûúång thûá ba laâ loaåi
mêët caái àiïìu kiïån nhêët thúâi, vñ duå nhû luác ngûúâi ta khöng tòm ra
àûúåc möåt vêåt gò maâ ngûúâi ta thûúâng xïëp sùén möåt chöî; cuäng thuöåc
vaâo loaåi naây, trûúâng húåp bõ mêët tûúng tûå nhû thïë. Àoá laâ nhûäng sûå
quïn laäng maâ ngûúâi ta coi laâ khaác nhûäng sûå quïn khaác, laâm cho
ngûúâi ta ngaåc nhiïn, bûåc mònh trong khi àaáng leä phaãi coi laâ tûå
nhiïn múái phaãi.
Cuäng àûúåc sùæp xïëp vaâo loaåi naây laâ nhûäng sûå “lêìm lêîn” trong
àoá àiïìu kiïån nhêët thúâi laåi xuêët hiïån, vñ duå nhû khi ngûúâi ta tin
tûúãng vaâo möåt àiïìu gò biïët roä nhûng sau naây múái biïët laâ khöng
àuáng nhû àiïìu mònh tûúãng. Cuâng nhûäng trûúâng húåp naây, ngûúâi ta
thïm vaâo rêët nhiïìu àiïìu khaác nûäa tûúng tûå àûúåc goåi bùçng nhiïìu
tïn khaác nhau.
Àoá laâ nhûäng sûå bêët bònh coá liïn laåc chùåt cheä vúái nhau, vúái àùåc
biïåt laâ têët caã nhûäng tiïëng hay chûä duâng àïí chó nhûäng hiïån tûúång
àoá àïìu bùæt àêìu bùçng vêìn ver (trong tiïëng Àûác) (1), nhûäng sûå kiïån
xaãy ra bêët thûúâng chùèng coá yá nghôa gò hïët, phêìn lúán chó thoaáng qua
trong chöëc laát vaâ cuäng chùèng coá gò quan troång trong àúâi söëng con
ngûúâi. Trong rêët ñt trûúâng húåp, vñ duå nhû mêët vêåt duång, nhûäng
viïåc naây coá tñnh chêët quan troång trong thûåc tïë. Vò thïë cho nïn
khöng ai àïí yá àïën, khöng ai laâm ai xuác àöång caã.
Töi muöën noái chuyïån vúái caác baån vïì vêën àïì àoá nhûng töi
tûúãng nhû caác baån lêìu nhêìu: “Trong àúâi söëng mïnh möng bïn
ngoaâi cuäng nhû trong àúâi söëng tinh thêìn chêåt heåp coá nhiïìu àiïìu bñ
êín to taát , trong àúâi söëng tinh thêìn röëi loaån coân coá bao nhiïu sûå
viïåc kyâ laå àang chúâ giaãi thñch vaâ àaáng àûúåc giaãi thñch maâ khöng
laâm, laåi ài laâm nhûäng chuyïån chùèng coá yá nghôa gò, nhû thïë chùèng
mêët thúâi giúâ vö ñch sao? Nïëu giaáo sû coá thïí cùæt nghôa cho chuáng töi
nghe taåi sao möåt ngûúâi coá àöi mùæt vaâ àöi tai hoaân haão vaâo ban
ngaây ban mùåt laåi tröng thêëy nhûäng àiïìu thûåc ra khöng coá, taåi sao
nhûäng ngûúâi naây tûå nhiïn laåi coá caãm tûúãng rùçng àöåt nhiïn bõ
nhûäng ngûúâi thên yïu khaác haânh haå, hay theo àuöíi nhûäng mú
maâng maâ möåt àûáa treã cuäng cho laâ vö lyá thò luác àoá khoa phên têm
hoåc múái àaáng theo àuöíi. Nhûng nïëu mön phên têm hoåc khöng thïí
laâm gò khaác hún laâ tòm hiïíu xem taåi sao vaâo möåt höm naâo àoá, möåt
diïîn giaã trong möåt bûäa tiïåc laåi noái möåt cêu hay möåt chûä àaáng leä
khöng àõnh noái hay taåi sao möåt baâ chuã gia àònh khöng tòm thêëy
chòa khoaá, hay nhûäng àiïìu vö tñch sûå tûúng tûå thò chuáng töi nghô
Sigmund Freud 36
rùçng chuáng töi cêìn àïí thò giúâ laâm nhûäng viïåc khaác quan troång
hún”.
Töi seä traã lúâi: “Khoan àaä. Baån chó trñch sai röìi. Àuáng thïë,
mön phên têm hoåc chó àïí yá àïën nhûäng trûúâng húåp vö tñch sûå àoá
thöi. Nhûng thûåc ra nhûäng sûå quan saát cuãa mön naây dûåa trïn
nhûäng sûå kiïån khöng roä rïåt maâ caác khoa hoåc khaác coi laâ vö nghôa
lyá. Nhûng trong khi chó trñch baån àûâng lêìm sûå quan troång cuãa caác
vêën àïì vúái bïì ngoaâi cuãa caác dêëu hiïåu. Baån khöng thêëy laâ coá nhiïìu
àiïìu rêët quan troång maâ chó xuêët hiïån dûúái nhûäng hònh thûác hay
dêëu hiïåu rêët lúâ múâ trong möåt vaâi àiïìu kiïån vaâ trong möåt vaâi luác àoá
sao? Töi coá thïí dïî daâng kïí cho baån nghe möåt vaâi vñ duå.
Húäi caác baån thanh niïn, coá phaãi nhiïìu khi chó bùçng möåt vaâi
dêëu hiïåu khöng nhêån thêëy àûúåc roä raâng maâ baån dûå àoaán àûúåc
mònh àaä chiïëm àûúåc tònh caãm cuãa möåt ngûúâi con gaái khöng? Baån
coá chúâ àúåi laâ cö gaái àoá seä toã tònh vúái baån hay nhêíy xöí lïn öm lêëy cöí
baån khöng? Coá phaãi laâ baån chó chúâ àúåi möåt caái nhòn rêët nhanh, möåt
cûã chó phaác hoaå, möåt caái bùæt tay húi lêu möåt chuát khöng? Röìi khi
laâm nhiïåm vuå thêím phaán àiïìu tra vïì möåt vuå aán maång, baån coá nïn
chúâ tïn saát nhên àïí laåi taåi núi xaãy ra vuå aán bûác hònh hay àõa chó
cuãa noá khöng? Hay laâ baån chó mong chúâ nhûäng dêëu hiïåu rêët lúâ múâ
nhoã nhoi àïí tòm ra cùn cûúác cuãa noá? Vêåy baån àûâng nïn coi thûúâng
nhûäng dêëu hiïåu nhoã beá. Nhûäng dêëu hiïåu têìm thûúâng naây thûúâng
dêîn chuáng ta àïën nhûäng con àûúâng cûåc kyâ quan troång. Töi cuäng
nghô nhû caác baån laâ caác baån phaãi àïí yá àïën nhûäng vêën àïì quan
troång cuãa thïë giúái vaâ cuãa khoa hoåc. Nhûng chó khi múái dûå àõnh bùæt
tay vaâo möåt viïåc naâo quan troång vaâ to taát thöi thò cuäng chùèng coá
ñch gò vò baån chûa hïì biïët mònh seä phaãi ài vïì nhûäng hûúáng naâo.
Trong cöng viïåc khaão cûáu khoa hoåc nhiïìu khi húåp lyá hún nïëu
chuáng ta bùæt tay ngay vaâo cöng viïåc coá trûúác mùåt mònh, vaâo nhûäng
cöng viïåc tûå nhiïn àïën cho chuáng ta tòm toâi. Nïëu chuáng ta laâm viïåc
àoá vúái tinh thêìn àuáng àùæn, khöng coá thaânh kiïën, khöng coá hy voång
haäo huyïìn, vaâ nïëu may mùæn ra nhúâ coá sûå liïn quan cuãa nhûäng viïåc
lúán nhoã, nhûäng aãnh hûúãng höî tûúng, cöng viïåc laâm àoá coá thïí dêîn
chuáng ta àïën cöng viïåc to taát hún naâo àoá”.
Àoá laâ nhûäng àiïìu töi muöën noái vúái caác baån àïí laâm cho caác
baån chuá yá àïën khi töi noái àïën nhûäng haânh vi sai laåc, bïì ngoaâi thûåc
vö nghôa lyá cuãa nhûäng con ngûúâi khoeã maånh bònh thûúâng. Bêy giúâ
chuáng ta noái àïën möåt ngûúâi hoaân toaân xa laå vúái mön phên têm hoåc
vaâ hoãi xem hoå cùæt nghôa ra sao vúái nhûäng sûå viïåc trïn vûâa kïí.
Chùæc chùæn laâ thïë naâo öng ta cuäng traã lúâi: “Chaã cêìn cùæt nghôa
gò caã búãi vò àoá laâ nhûäng viïåc chùèng coá nghôa lyá gò”. Öng ta àõnh noái
gò vêåy? Coá phaãi öng ta cho rùçng coá nhûäng sûå viïåc khöng nghôa lyá
gò, úã ngoaâi hùèn moåi sinh hoaåt cuãa thïë giúái vaâ nïëu khöng xaãy ra thò
cuäng chùèng sao hay khöng? Nhûng ngay caã khi ngûúâi ta phaá boã
thuyïët tiïìn àõnh àûúåc moåi ngûúâi cöng nhêån duâ chó úã möåt àiïím thöi,
ngûúâi ta cuäng laâm àaão löån hïët quan niïåm khoa hoåc vïì thïë giúái.
Chuáng ta seä chûáng toã cho öng ta thêëy rùçng möåt quan niïåm tön giaáo
vïì thïë giúái seä húåp lyá vúái chñnh mònh hún khi cho rùçng möåt con chim
seã khöng thïí rúi tûâ trïn trúâi xuöëng maâ khöng coá sûå can thiïåp àùåc
biïåt cuãa yá chñ Thûúång àïë.
Töi àöì rùçng ngûúâi baån cuãa chuáng ta àaáng leä phaãi àûa ra hêåu
quaã cuãa lúâi giaãi thñch thûá nhêët cuãa mònh seä noái laåi rùçng öng ta coá
thïí dïî daâng tòm thêëy cêu traã lúâi. Àoá laâ möåt sûå lïåch laåc trong möåt cú
quan naâo àoá, sûå sai laåc hoaåt àöång cuãa möåt cú quan tinh thêìn, viïåc
tòm ra sûå lïch laåc àoá khöng coá gò laâ khoá khùn. Möåt ngûúâi luác
thûúâng ùn noái thêån troång coá thïí nhêìm lêîn khi: 1) öng ta bõ mïåt
moãi; 2) bõ xuác àöång quaá mûác; 3) quaá chuá troång àïën möåt viïåc khaác.
Nhûäng lúâi xaác àõnh naây rêët dïî àûúåc cöng nhêån. Ngûúâi ta thûúâng
noái lúä lúâi khi trong ngûúâi bõ mïåt, nhûác àêìu hay söët noáng laånh.
Nhûäng trûúâng húåp quïn tïn cuäng thïë. Coá nhûäng ngûúâi möîi khi
thêëy mònh quïn nhû thïë laâ biïët ngay mònh sùæp bõ nhûác àêìu. Cuäng
Sigmund Freud 38
nhû thïë, khi bõ xuác àöång ngûúâi ta thûúâng nhêìm àiïìu naây vúái àiïìu
noå, tiïëng naây vúái tiïëng noå.
Khi ngûúâi ta àaäng trñ, nghôa laâ luác ngûúâi ta têåp trung vaâo
nhûäng àiïìu khaác thò ngûúâi ta rêët dïî quïn nhûäng àiïìu ngûúâi ta dûå
àõnh, hay laâm nhûäng cöng viïåc khöng cöë yá. Möåt trûúâng húåp rêët
quen thuöåc laâ trûúâng húåp möåt võ giaáo sû quïn mang ö vaâ àöåi muä
cuãa ngûúâi khaác búãi vò trñ oác öng ta àang têåp trung vaâo nhûäng vêën
àïì sùæp àûúåc àem ra trònh baây trong cuöën saách cuãa öng ta. Coân
nhûäng thñ duå vïì nhûäng àiïìu dûå àõnh hay nhûäng lúâi hûáa bõ quïn
laäng xaãy ra khi coá nhûäng biïën cöë laâm cho ngûúâi ta phaãi chuá yá àïën
nhûäng sûå viïåc khaác thò caác baån coá thïí tòm thêëy ngay núi mònh.
Nhûäng àiïìu vûâa noái coá veã nhû dïî hiïíu vaâ khöng thïí baác boã
àûúåc. Coá leä cuäng chùèng hay ho gò, hay ñt nhêët cuäng chùèng hay ho
nhû ngûúâi ta tûúãng.
Chuáng ta haäy xem xeát thûåc kyä nhûäng lúâi giaãi thñch trïn vïì
nhûäng haânh vi sai laåc. Nhûäng àiïìu kiïån maâ ngûúâi ta cho laâ coá tñnh
caách quyïët àõnh àïí cho nhûäng sûå àoá xaãy ra khöng phaãi àïìu coá tñnh
chêët giöëng nhau. Nhûäng sûå khoá chõu trong viïåc tuêìn hoaân xaãy ra
laâ vò sûå röëi loaån trong möåt sûå hoaåt àöång thûúâng thûúâng, nhûäng sûå
röëi loaån trong sinh lyá. Nhûäng xuác àöång quaá mûác, mïåt moãi àaäng trñ
àïìu laâ nhûäng yïëu töë coá tñnh caách khaác hùèn, vûâa vïì têm lyá vûâa vïì
sinh lyá.
Nhûäng yïëu töë naây ngûúâi ta coá thïí dïî daâng viïët thaânh nhûäng
lyá thuyïët. Sûå mïåt moãi, àaäng trñ laâm cho ngûúâi ta hoang mang
khöng coân têåp trung tû tûúãng àûúåc nûäa, nhû thïë coá nghôa rùçng cú
quan têåp trung tû tûúãng khöng coân nhêån àûúåc möåt sûå chuá yá àuã
duâng nûäa nïn bõ röëi loaån vaâ khöng coân hoaåt àöång vúái möåt mûác àöå
chñnh xaác àuã duâng nûäa. Möåt sûå khoá chõu, nhûäng sûå thay àöíi trong
viïåc tuêìn hoaân diïîn ra trong cú quan trung ûúng vïì tinh thêìn cuäng
coá nhûäng kïët quaã tûúng tûå coá aãnh hûúãng àïën möåt yïëu töë quan
troång laâ sûå têåp trung tû tûúãng. Vêåy têët caã nhûäng trûúâng húåp naây
àïìu thuöåc trûúâng húåp theo sau ngay nhûäng sûå röëi loaån trong viïåc
chuá yá, duâ rùçng nhûäng sûå röëi loaån naây coá thïí coá nhûäng nguyïn nhên
trong cú thïí hay tinh thêìn.
Têët caã nhûäng àiïìu noái trïn cuäng khöng kñch thñch àûúåc sûå
chuá yá cuãa chuáng ta vïì mön phên têm hoåc vaâ chuáng ta vêîn coá thïí coá
yá tûúãng boã rúi mön hoåc naây. Tuy nhiïn khi xem xeát möåt caách chùm
chuá hún nhûäng hiïån tûúång haânh vi sai laåc, chuáng ta seä thêëy rùçng
khöng phaãi moåi sûå àïìu phuâ húåp vúái caái thuyïët noái trïn vïì sûå chuá yá,
hay ñt nhêët cuäng khöng phaãi laâ tûâ àoá maâ phaát sinh ra. Chuáng ta seä
thêëy nhûäng haânh vi sai laåc naây, nhûäng sûå quïn laäng naây cuäng xaãy
ra vúái nhûäng ngûúâi khöng hïì mïåt moãi, àaäng trñ hay bõ xuác àöång
quaá mûác chuát naâo, traái laåi coân toã ra bònh thûúâng vïì moåi phûúng
diïån, vaâ chó vïì sau naây khi sûå viïåc xaãy ra xong röìi chuáng ta múái
gaán cho hoå nhûäng sûå röëi loaån noái trïn maâ chñnh hoå cuäng khöng
cöng nhêån.
Thûåc laâ möåt sûå khùèng àõnh quaá giaãn dõ khi cho rùçng khi naâo
ngûúâi ta chuá yá nhiïìu thò möåt cú quan múái hoaåt àöång àêìy àuã, coân
khi ngûúâi ta keám chuá yá ài thò cú quan àoá hoaåt àöång khöng àiïìu
hoaâ. Coá rêët nhiïìu haânh vi maâ ngûúâi ta laâm nhû maáy, hay lú àaäng
khöng hïì búát chñnh xaác ài tñ naâo. Ngûúâi ài daåo tuy khöng hïì àïí yá
àïën con àûúâng mònh ài maâ vêîn àïën núi àïën chöën nhû thûúâng.
Möåt nhaåc syä dûúng cêìm duâ khöng àïí yá àïën vêîn àaánh àûúåc
nhûäng nöët nhaåc chñnh xaác. Ngûúâi naây cuäng coá khi lêìm, nhûng nïëu
khi cho rùçng löëi chúi àaân nhû maáy laâ löëi chúi hay àûa àïën nhêìm
lêîn nhêët thò nhûäng tay danh cêìm chuyïn luyïån àïën nöîi àaä trúã
thaânh hoaân toaân maáy moác laåi laâ ngûúâi hay lêìm lêîn nhêët. Traái laåi
chuáng ta thêëy rùçng coá rêët nhiïìu haânh vi thaânh cöng àùåc biïåt khi
ngûúâi ta khöng chuá yá àïën vaâ chñnh luác ngûúâi ta chuá yá àïën chuáng
Sigmund Freud 40
nhêët, nghôa laâ luác sûå chuá yá àûúåc àûa àïën töåt àöå thò laåi xaãy ra nhiïìu
lêìm lúä nhêët. Chuáng ta coá thïí cho rùçng sûå nhêìm lêîn chñnh laâ kïët
quaã cuãa sûå naáo nûác. Nhûng taåi sao sûå naáo nûác laåi khöng laâm giaãm
sûå chuá yá vúái möåt haânh vi maâ ngûúâi ta chùm chuá àïí yá àïën nhû thïë?
Khi trong möåt baâi diïîn vùn hay trong möåt cuöåc noái chuyïån thûúâng
coá ngûúâi noái lúä lúâi, noái nhûäng àiïìu khöng àõnh noái hay noái traái hùèn
yá mònh thò ngûúâi àoá àaä coá möåt nhêìm lêîn rêët khoá cùæt nghôa bùçng
thuyïët têm sinh lyá hay thuyïët vïì sûå chuá yá.
Chñnh ngay nhûäng haânh vi sai laåc cuäng keâm theo nhûäng
haânh vi phuå thuöåc maâ khöng ai hiïíu nöíi duâ àaä cöë cùæt nghôa. Vñ duå
nhû chuáng ta quïn möåt chûä, chuáng ta toã veã khoá chõu, tòm hïët caách
àïí nhúá laåi vaâ àûáng ngöìi khöng yïn cho túái khi nhúá laåi àûúåc múái
thöi. Taåi sao con ngûúâi laåi bûåc mònh nhû thïë rêët ñt khi tòm laåi àûúåc
chûä quïn, khöng laâm sao nhúá laåi möåt chûä maâ anh ta thûúâng cho laâ
úã ngay trïn àêìu lûúäi mònh àïën nöîi nïëu coá ngûúâi naâo khaác noái àïën
chûä àoá laâ anh ta nhúá laåi liïìn. Ngoaâi ra coân nhûäng trûúâng húåp trong
àoá nhûäng haânh vi sai laåc chöìng chêët lïn nhau, quêën chùåt vaâo
nhau, thay chöî cho nhau. Lêìn àêìu tiïn chuáng ta quïn möåt buöíi
heån. Lêìn sau àoá nhêët àõnh chuáng ta khöng quïn nûäa, nhûng
khöng may laâ chuáng ta ghi nhêìm giúâ heån.
Trong khi ngûúâi ta duâng àuã moåi caách àïí nhúá laåi möåt chûä bõ
quïn thò ngûúâi ta laåi quïn luön möåt chûä thûá hai trong khi chûä naây
coá thïí giuáp mònh nhúá laåi chûä kia; röìi trong khi ngûúâi ta cöë tòm laåi
chûä thûá hai naây thò ngûúâi ta laåi quïn möåt chûä thûá ba vaâ cûá nhû thïë
tiïëp diïîn. Nhûäng sûå röëi loaån naây thûúâng xaãy ra cho nhûäng ngûúâi
thúå sùæp chûä coá thïí coi nhû nhûäng haânh vi sai laåc. Möåt sûå nhêìm lêîn
thuöåc loaåi naây cûá xaãy ài xaãy laåi maäi trong möåt túâ baáo cuãa àaãng xaä
höåi dên chuã. Trong baáo àoá, khi tûúâng thuêåt laåi buöíi biïíu tònh,
ngûúâi ta àoåc thêëy nhû sau: “Trong söë nhûäng ngûúâi tham dûå coá caã
öng Kronrprinz (àaáng leä phaãi laâ öng Kronprinz- Àöng cung thaái
tûã)”. Höm sau túâ baáo caãi chñnh, xin löîi àöåc giaã vaâ viïët: “Chuáng töi
àõnh viïët öng Knorprinz (chûá khöng phaãi laâ öng Kronrprinz) ”.
Ngûúâi ta noái trong nhûäng chuyïån nhû thïë hònh nhû coá ma
hay coá quyã trong viïåc xïëp chûä. Duâ laâ ma hay laâ quyã thò nhûäng chûä
naây cuäng vûúåt quaá giúái haån cuãa möåt thuyïët têm lyá sinh lyá cuãa
nhûäng sûå nhêìm lêîn trong viïåc xïëp chûä.
Sigmund Freud 42
Phêìn 3
... Vñ duå nhû nhûäng haânh vi sai laåc thûúâng àûúåc chuáng
ta chuá yá àïën nhêët: àoá laâ nhûäng sûå lúä lúâi (lapsus)....Vaâ khi töi
hoãi taåi sao trong bao nhiïu tiïëng coá thïí lúä lúâi àûúåc töi laåi
chó lúä lúâi àùåc biïåt vúái möåt tiïëng thöi? Trong trûúâng húåp àoá
thò sûå lúä lúâi àoá coá nguyïn nhên gò quyïët àõnh khöng hay laâ
chó laâ do sûå tònh cúâ, möåt vêën àïì khöng sao giaãi àaáp húåp lyá
àûúåc?...
Chùæc baån cuäng biïët laâ chuáng ta coá thïí duâng caách aám thõ àïí
laâm cho ngûúâi ta lúä lúâi. Vïì àiïìu naây coá cêu chuyïån nhû sau: Möåt
diïîn viïn múái vaâo nghïì möåt höm phaãi àoáng möåt vai trong vúã
Pucelle d’ Ocleáans, anh ta coá phêån sûå baáo cho vua laâ öng
Conneátable àûa traã laåi thanh kiïëm (shwert). Nhûng trong luác têåp,
möåt ngûúâi nhùæc vúã àuâa anh ta bùçng caách nhùæc cho anh ta noái laâ:
Öng Confortable traã laåi con ngûåa (pferd). Vaâ anh chaâng hay àuâa
nghõch àoá àaåt àûúåc muåc àñch: anh diïîn viïn khöën khöí naây cuãa
chuáng ta quaã nhiïn noái lúä lúâi ngay theo cêu noái nhùæc sai vaâ röìi cûá
nhêìm nhû thïë maäi mùåc duâ àaä àûúåc caãnh baáo bao nhiïu lêìn, coá khi
laåi caâng lêìm vò nhûäng lúâi caãnh baáo àoá.
Têët caã nhûäng àiïím àùåc biïåt vïì nhûäng haânh vi sai laåc vûâa
àûúåc trònh baây khöng thïí cùæt nghôa àûúåc bùçng thuyïët cho rùçng sûå
chuá yá àaä bõ àaánh laåc. Àiïìu àoá khöng coá nghôa laâ thuyïët naây sai.
Noái cho àuáng ra thò thuyïët naây phaãi àûúåc böí tuác. Nhûng ngoaâi ra
nhiïìu khi coá nhûäng haânh vi sai laåc cêìn àûúåc hiïíu theo möåt phûúng
diïån khaác.
Vñ duå nhû nhûäng haânh vi sai laåc thûúâng àûúåc chuáng ta chuá yá
àïën nhêët: àoá laâ nhûäng sûå lúä lúâi (lapsus). Chuáng ta coá thïí choån
nhûäng sûå sai lêìm vïì àoåc saách hay viïët cuäng àûúåc. Chuáng ta cêìn
chuá yá nhûäng àiïím sau àêy: laâ tûâ trûúác àïën nay chuáng ta chó tûå àùåt
möîi möåt cêu hoãi laâ chuáng ta àaä lúä lúâi trong nhûäng àiïìu kiïån naâo vaâ
khi naâo. Chuáng ta múái chó traã lúâi coá möåt cêu hoãi àoá. Nhûng chuáng
ta coá thïí xeát àïën hònh thûác möåt sûå lúä lúâi vaâ hêåu quaã cuãa sûå lúä lúâi
àoá. Chùæc caác baån àoaán ra rùçng, möåt khi chuáng ta chûa traã lúâi àûúåc
cêu hoãi naây, möåt khi chûa cùæt nghôa àûúåc hêåu quaã cuãa sûå lúä lúâi thò
vïì phûúng diïån têm lyá hiïån tûúång naây vêîn chó coân laâ tai naån bêët
thûúâng ngay caã khi ngûúâi ta àaä cùæt nghôa àûúåc vïì phûúng diïån
sinh lyá.
Têët nhiïn khi töi lúä lúâi, töi coá thïí lúä lúâi bùçng haâng ngaân caách;
töi coá thïí thay thïë tiïëng noái àuáng bùçng ngaân caách khaác hay noái
möåt tiïëng àoá maâ thay àöíi ài bùçng ngaân caách khaác. Vaâ khi töi hoãi
taåi sao trong bao nhiïu tiïëng coá thïí lúä lúâi àûúåc töi laåi chó lúä lúâi àùåc
biïåt vúái möåt tiïëng thöi? Trong trûúâng húåp àoá thò sûå lúä lúâi àoá coá
nguyïn nhên gò quyïët àõnh khöng hay laâ chó laâ do sûå tònh cúâ, möåt
vêën àïì khöng sao giaãi àaáp húåp lyá àûúåc?
Hai taác giaã, öng Maringer vaâ öng Mayer (ngûúâi trïn laâ möåt
triïët gia trong khi ngûúâi dûúái laâ möåt nhaâ trõ bïånh tinh thêìn) nùm
1985 àaä khaão cûáu vïì nhûäng sûå lúä lúâi. Hai öng àaä têåp trung àûúåc
nhiïìu trûúâng húåp trong àoá hai öng chó àûáng vïì phûúng diïån mö taã
thöi. Hai öng khöng tòm caách cùæt nghôa nhûng trong thûåc tïë àaä múã
àûúâng cho ngûúâi sau cùæt nghôa. Nhûäng sûå lúä lúâi àûúåc xïëp loaåi nhû
sau:
a) noái löån ngûúåc;
Sigmund Freud 44
b) noái lêîn löån chûä noå vúái chûä kia (Vorlang)
c) noái möåt chûä daâi ra maâ khöng coá lúåi gò caã (Nachklang)
d) noái lêìm chûä noå vúái chûä kia (chûä noå giêy ra chûä kia);
e) thay chûä noå vaâo chûä kia.
Töi kïí cho caác baån nghe nhûäng thñ duå cuãa möîi loaåi. Coá löån
ngûúåc khi ngûúâi ta noái Milö Vïå nûä trong khi phaãi noái Thêìn vïå nûä úã
Milö. Coá chûä noå àeâ lïn chûä kia khi noái: Es war mir anf der
Schwest.. auf der Brust so scbwer (Coá nghôa laâ töi thêëy caái gò cuäng
àeâ nùång lïn ngûåc. Chûä Schwer (nùång) àeâ lïn möåt phêìn chûä Brust
(ngûåc). Coá noái keáo daâi vö ñch hay nhùæc laåi vö ñch trong cêu chuác
tuång sau àêy: “ Ich fordere sie auf, auf das Wohl unseres Chefs
aufzustossen ” (Xin caác ngaâi haäy úå lïn àïí chuác mûâng öng Chuã àûúåc
thõnh vûúång, trong khi àaáng nheä phaãi noái uöëng àïí chuác cho öng
Chuã v.v.. ).
Ba hònh thûác lúä lúâi trïn khöng thûúâng xaãy ra. Nhûng trûúâng
húåp lúä lúâi vò möåt sûå liïn tûúãng hay möåt sûå ruát ngùæn lúâi noái thò thêëy
dïî hún. Vñ duå nhû möåt öng gùåp möåt baâ ngoaâi phöë vaâ noái: “Nïëu cö
cho pheáp töi xin thêët lïî vúái cö”. Sûå thûåc thò öng ta muöën noái “Nïëu
cö cho pheáp töi seä ài cuâng cö” nhûng öng ta àaä lêìm chûä begleiten
(ài cuâng) vúái beleidigen (thêët lïî) nghôa laâ àaä ruát ngùæn chûä noå thaânh
chûä kia. Töi cêìn noái laâ coá leä anh chaâng naây khöng àûúåc cö kia hoan
nghïnh thò phaãi. Vïì löëi noái thay chûä noå vaâo chûä kia thò coá thñ duå
sau àêy: Meringer vaâ Mayer noái: “Töi cho nhûäng thûá thuöëc naây vaâo
thuâng thû (Briefkasten) thay vò trong loâ hêëp (Brutkasten)”.
Hai nhaâ khaão cûáu trïn àaä tòm caách cùæt nghôa nhûäng thñ duå
naây, nhûng theo töi thò nhûäng caách àoá coân thiïëu soát nhiïìu. Hoå cho
rùçng nhûäng thanh êm vaâ nhûäng vêìn trong chûä coá nhûäng giaá trõ
khaác nhau, vaâ khi ngûúâi ta nghô àïën möåt vêìn hay möåt thanh êm
naâo coá giaá trõ cao hún thò sûå suy nghô naây coá aãnh hûúãng röëi loaån
àïën nhûäng vêìn hay nhûäng thanh êm coá giaá trõ ñt hún.
Àiïìu nhêån xeát naây cuâng lùæm chó coá giaá trõ àöëi vúái nhûäng
trûúâng húåp ñt xaãy ra thuöåc loaåi thûá hai hoùåc thûá ba: trong nhûäng
trûúâng húåp duâ cho rùçng coá nhûäng yïëu töë naây coá giaá trõ hún yïëu töë
khaác chùng nûäa thò sûå quan troång hún hay keám cuãa nhûäng thanh
êm hay vêìn khöng àoáng vai troâ gò caã. Nhûäng sûå lúä lúâi hay xaãy ra
hún caã laâ trûúâng húåp thay chûä naây bùçng chûä khaác hao hao giöëng vaâ
sûå giöëng hao hao naây àuã àïí cùæt nghôa röìi.
Vñ duå nhû möåt võ giaáo sû trong möåt baâi hoåc khai maåc noái:
“Töi khöng sùén saâng (geneigt) phaán àoaán vïì giaá trõ cuãa võ giaáo sû
daåy trûúác töi möåt caách àuáng mûác” trong khi muöën noái : “Töi khöng
daám cho mònh möåt sûå hiïíu biïët àuã àïí duâng àïí phaán àoaán v.v.v..
(geeignet)”. Hay möåt võ giaáo sû khaác: “Vïì böå phêån sinh duåc cuãa àaân
baâ mùåc duâ nhûäng sûå caám döî (tentions, versuchungen), xin löîi
nhûäng mûu toan (tentatives, versuche)”.
Nhûng sûå lúä lúâi hay xaãy ra nhêët, laâm cho ngûúâi ta chuá yá àïën
nhiïìu nhêët laâ trûúâng húåp noái ra nhûäng àiïìu hoaân toaân traái vúái àiïìu
àõnh noái. Têët nhiïn trong trûúâng húåp naây, nhûäng liïn quan vïì
thanh êm cuäng nhû nhûäng sûå giöëng nhau chó àoáng möåt vai troâ rêët
nhoã; àïí thay vaâo nhûäng yïëu töë naây ngûúâi ta coá thïí cho rùçng giûäa
nhûäng tiïëng traái ngûúåc nhau coá möåt sûå phuâ húåp rêët gêìn trong sûå
liïn tûúãng vïì têm lyá. Chuáng ta coá nhûäng vñ duå lêëy trong lõch sûã
loaåi naây. Möåt öng chuã tõch haå nghõ viïån àaä khai maåc buöíi hoåp bùçng
cêu sau àêy: “Thûa caác ngaâi, töi thêëy coá sûå hiïån diïån cuãa... nghõ sô
vaâ tuyïn böë bïë maåc buöíi hoåp ”.
Bêët cûá möåt liïn tûúãng naâo coá khaã nùng xuêët hiïån möåt caách
bêët chúåt nhû thïë cuäng coá thïí àûa àïën kïët quaã tûúng tûå. Vñ duå nhû
ngûúâi ta kïí laåi rùçng trong möåt bûäa tiïåc cûúái cuãa hai con nhaâ
Sigmund Freud 46
Helmholtz vaâ Siemens, nhaâ sinh lyá hoåc nöíi tiïëng àaä kïët thuác baâi
diïîn tûâ cuãa öng bùçng cêu sau àêy: “Hoan hö sûå kïët húåp múái meã
giûäa Siemens vaâ Halske”. Têët nhiïn khi noái cêu àoá öng ta àaä nghô
àïën Halske vò sûå liïn tûúãng giûäa hai nhaâ Siemens vaâ Halske rêët
quen thuöåc vúái ngûúâi dên thaânh Berlin.
Vò nhûäng leä àoá ngoaâi nhûäng liïn quan vïì thanh êm vaâ sûå
giöëng nhau cuãa caác tiïëng, chuáng ta phaãi thïm vaâo sûå liïn tûúãng
giûäa caác tiïëng nûäa. Nhûng nhû thïë cuäng chûa àuã. Coá nhiïìu trûúâng
húåp maâ muöën cùæt nghôa möåt sûå lúä lúâi chuáng ta phaãi àïí yá àïën nhûäng
lúâi àaä noái hay àaä nghô àïën tûâ trûúác. Àoá laâ nhûäng trûúâng húåp taác
duång tûâ xa cuäng thuöåc loaåi do Meringer kïí laåi nhûng coá phaåm vi
röång lúán hún. Nhûng àïën àêy töi phaãi thuá thûåc vúái caác baån laâ ngay
luác naây hún luác naâo chuáng ta caâng ngaây caâng thêëy caác sûå lêìm lêîn
trong viïåc noái nùng caâng khoá hiïíu.
Nhûng töi coá thïí noái laâ mònh khöng lêìm khi cho rùçng caác
cöng trònh khaão cûáu noái trïn àaä gêy ra möåt caãm giaác múái àaáng cho
chuáng ta chuá yá àïën. Trûúác hïët chuáng ta xeát túái nhûäng àiïìu kiïån
phaát sinh ra möåt sûå lúä lúâi , röìi sau àoá xeát àïën nhûäng aãnh hûúãng
laâm cho tiïëng noái bõ sai laåc ài. Nhûng chuáng ta chûa noái àïën
nhûäng hêåu quaã cuãa nhûäng sûå lúä lúâi. Nïëu àõnh xeát àïën vêën àïì àoá thò
chuáng ta phaãi coá àuã can àaãm noái rùçng: Trong têët caã nhûäng sûå lúä lúâi
àoá, sûå sai laåc cuãa tiïëng noái coá möåt yá nghôa. Ta hiïíu cêu coá möåt yá
nghôa nhû thïë naâo? Biïët àêu hêåu quaã cuãa möåt sûå lúä lúâi laåi chùèng coá
quyïìn àûúåc coi nhû möåt haânh vi hoaân haão cuãa tinh thêìn coá muåc
àñch nhêët àõnh, nhû möåt phaát biïíu vúái möåt nöåi dung vaâ yá nghôa àùåc
biïåt. Tûâ trûúác túái nay chuáng ta noái àïën nhûäng haânh vi sai laåc
nhûng coá veã nhû nhûäng haânh vi sai laåc naây laåi laâ nhûäng haânh vi
hoaân toaân àuáng àùæn, chó xuêët hiïån ra vúái muåc àñch thay thïë cho
haânh vi ngûúâi ta muöën laâm hay àang chúâ àúåi.
YÁ nghôa àen cuãa haânh vi sai laåc naây trong möåt vaâi trûúâng húåp
coá veã nhû khöng thïí naâo chöëi caäi àûúåc. Nïëu ngay trong nhûäng
tiïëng àêìu tiïn maâ öng chuã tõch àaä noái ngay àïën hai chûä “bïë maåc”
trong khi yá öng laâ muöën noái àïën hai chûä “khai maåc” thò chuáng ta laâ
ngûúâi biïët roä nhûäng àiïìu kiïån phaát sinh cuãa sûå lúä lúâi naây, chuáng ta
coá thïí gaán cho haânh vi sai laåc naây möåt yá nghôa. Öng chuã tõch thûåc
ra khöng chúâ àúåi viïån dên biïíu laâm àûúåc möåt viïåc gò hay ho nïn
muöën cho noá bïë maåc luön ài. Chuáng ta coá thïí dïî daâng tòm ra yá
nghôa cuãa sûå lúä lúâi naây. Khi möåt baâ, àûúåc biïët laâ ngûúâi coá nhiïìu
nghõ lûåc, kïí cho chuáng ta nghe rùçng: “Chöìng töi vûâa ài khaám baác sô
àïí cho baác sô chó cho phaãi ùn uöëng nhû thïë naâo thò baác sô baão anh
chùèng phaãi kiïng gò caã, anh cûá viïåc ùn nhûäng gò töi muöën” thò
chuáng ta thêëy nghe rùçng àoá laâ möåt sûå lúä lúâi, nhûng cuäng thêëy ngay
rùçng baâ ta àaä noái ra nhûäng àiïìu baâ ta dûå àõnh seä laâm, nghôa laâ bùæt
öng chöìng ùn theo yá kiïën cuãa baâ ta.
Nïëu chuáng ta cho rùçng nhûäng sûå lúä lúâi coá möåt yá nghôa khöng
phaãi laâ möåt ngoaåi lïå vaâ traái laåi, laåi luön luön xaãy ra thò yá nghôa naây
cuãa chuáng ta coá thïí gaåt boã moåi thûá khaác vaâo trong hêåu trûúâng. Bêy
giúâ chuáng ta coá thïí gaåt boã têët caã nhûäng yïëu töë sinh lyá, hay vûâa têm
lyá vûâa têm sinh lyá maâ chó àïí yá àïën nhûäng yïëu töë têm lyá thöi àïí tòm
hiïíu xem nhûäng haânh vi sai laåc coá yá nghôa gò vaâ noái lïn nhûäng gò
vïì yá nghôa cuãa ngûúâi lúä lúâi. Vò thïë cho nïn chuáng ta seä xeát nhiïìu
trûúâng húåp nûäa.
Nhûng trûúác khi ài vaâo con àûúâng àoá, töi múâi caác baån ài vaâo
möåt con àûúâng khaác hùèn. Coá nhiïìu nhaâ thi sô àaä tûâng sûã duång möåt
sûå lúä lúâi hay haânh vi sai laåc naâo khaác àïí diïîn taã yá thú cuãa mònh. Sûå
kiïån naây tûå noá cuäng àuã chûáng toã cho chuáng ta biïët rùçng nhaâ thi sô
coi nhûäng haânh vi sai laåc vaâ àùåc biïåt sûå lúä lúâi khöng phaãi laâ khöng
coá yá nghôa vò öng ta àaä cöë yá laâm nhûäng haânh vi sai laåc àoá.
Sigmund Freud 48
Khöng ai tin rùçng nhaâ thi sô lêìm lêîn trong khi viïët röìi cûá àïí
nguyïn khöng sûãa chûäa sûå sai lêìm cuãa mònh , vaâ sûå sai lêìm naây seä
trúã thaânh möåt sûå lúä lúâi tûâ miïång möåt ngûúâi naâo àoá. Bùçng sûå lúä lúâi
naây nhaâ thi sô muöën diïîn taã möåt yá nghôa gò coá veã nhû öng ta muöën
baáo cho ta biïët vïì con ngûúâi àoá àaäng trñ, mïåt moãi hay sùæp bõ nhûác
àêìu. Nhûng nïëu nhaâ thi sô duâng möåt sûå lúä lúâi nhû möåt tiïëng coá yá
nghôa thò chuáng ta traái laåi khöng nïn gaán cho sûå viïåc àoá möåt mûác
quaá àaáng. Sûå thûåc, möåt sûå lúä lúâi coá thïí khöng coá yá nghôa gò hïët, coá
thïí chó laâ möåt tai naån bêët thêìn cuãa tinh thêìn hay nïëu coá möåt yá
nghôa gò thò chó trong trûúâng húåp thûåc àùåc biïåt thöi. Tuy nhiïn,
chuáng ta khöng thïí cêëm nhaâ thi sô gaán cho chuáng möåt yá nghôa àïí
duâng vaâo taác phêím cuãa öng ta. Vò thïë caác baån seä khöng ngaåc nhiïn
khi thêëy töi noái rùçng caác baån muöën tòm hiïíu vïì vêën àïì naây nïn
khaão cûáu caác nhaâ thi sô hún laâ caác nhaâ ngön ngûä hoåc vaâ chûäa bïånh
thêìn kinh.
Trong vúã Wallenstein (Piccolomini, Höìi thûá nhêët) ta thêëy coá

möåt loaåi lúä lúâi nhû thïë. Trong caãnh trûúác Piccolomini àaä hùng say
bïnh vûåc öng quêån cöng bùçng caách ca tuång nhûäng lúåi ñch cuãa hoaâ
bònh, nhûäng lúåi ñch maâ anh ta àaä biïët trong cuöåc du haânh cuâng cö
con gaái Wallenstein. Sûå bïnh vûåc naây laâm cho cha anh vaâ sûá giaã
cuãa nhaâ vua sûãng söët. Caãnh àoá tiïëp diïîn nhû sau:
Questenberg - Nguy quaá chuáng ta hiïån ài àïën àêu àêy?

Chuáng ta coá nïn àïí cho noá ài vúái yá tûúãng àiïn röì àoá maâ khöng caãnh
caáo noá vaâ múã mùæt noá ra khöng?
Octavio (àang suy nghô giêåt mònh): Mùæt töi múã to lùæm röìi vaâ
àiïìu töi tröng thêëy khöng laâm töi vui thñch tñ naâo.
Questenberg - Àiïìu gò vêåy baån?
Octavio - Cuöåc du haânh àoá thûåc bêët lúåi quaá.
Questenberg - Taåi sao? Coá gò vêåy?
Octavio - Ài cuâng töi ài, töi phaãi theo goát noá ngay, phaãi chñnh
mùæt töi nhòn thêëy.. Naâo ài ài.
(Anh muöën keáo Questenberg ài cuâng)
Questenberg - Baån laâm sao thïë? Baån muöën töi ài àêu?
Octavio - Àïën gùåp naâng.
Questenberg -Gùåp ai?
Octavio (Sûåc nhúá laåi) - Gùåp quêån cöng. Naâo ta ài...
Octavio muöën noái àïën gùåp öng quêån cöng nhûng anh àaä lúä lúâi
vaâ noái gùåp naâng, do àoá chuáng ta hiïíu rùçng anh chaâng naây àaä hiïíu
roä nhûäng aãnh hûúãng naâo àaä laâm cho chaâng chiïën sô treã tuöíi mú àïën
nhûäng lúåi ñch cuãa hoaâ bònh.
O. Rank cuäng àaä tòm ra úã Shakespeare möåt thñ duå cuâng loaåi.
Àoá laâ trong vúã “Ngûúâi laái buön thaânh Vúnidú” trong caãnh maâ anh
chaâng si tònh phaãi choån giûäa ba höåp àöì. Töi muöën àoåc cho caác baån
nghe àoaån anh ta viïët vïì àiïím àoá.
“Trong vúã “Ngûúâi laái buön thaânh Vúnidú” cuãa Shakespeare

(Höìi III caãnh II) coá möåt sûå lúä lúâi rêët àaáng chuá yá vïì phûúng diïån vùn
chûúng vaâ kyä thuêåt; cuäng nhû thñ duå do Freud kïí laåi trong
Wallenstein, àiïìu àoá chûáng toã rùçng caác nhaâ thi sô hiïíu roä vïì nhûäng
sûå lúä lúâi vaâ cho rùçng khaán giaã cuäng hiïíu roä. Bõ cha bùæt buöåc ruát
thùm àïí choån möåt ngûúâi chöìng, naâng Portia tûâ trûúác túái nay vêîn
thoaát khoãi tay nhûäng anh chaâng maâ naâng khöng thñch do möåt sûå
ngêîu nhiïn may mùæn. Àïën khi thêëy anh chaâng Bansanio húåp yá
mònh, naâng chó súå anh chaâng ruát phaãi möåt laá thùm töìi thöi. Naâng
muöën noái cho anh nghe laâ duâ coá ruát phaãi möåt laá thùm töìi ài chùng
Sigmund Freud 50
nûäa, anh cuäng nïn tin chùæc rùçng naâng yïu anh nhûng vò àaä troát
hûáa nïn khöng daám noái ra. Trong khi àang tan naát caã coäi loâng,
naâng àûúåc nhaâ thi sô laâm cho noái nhûäng cêu sau àêy vúái ngûúâi yïu:
“Em xin anh! Anh úã laåi ài, úã laåi möåt hai ngaây ài, trûúác khi ruát
thùm, búãi leä nïëu anh ruát khöng truáng laá thùm cêìn ruát thò em seä
khöng àûúåc gùåp anh nûäa. Anh haäy chúâ ñt lêu àaä. Coá möåt àiïìu gò
(àiïìu àoá khöng phaãi laâ tònh yïu àêu) laâm cho em thêëy rùçng em seä
höëi tiïëc nïëu em mêët anh. Em coá thïí hûúáng dêîn anh, chó cho anh
biïët choån nhû thïë naâo, nhûng em seä löîi lúâi thïì vaâ em khöng muöën
löîi lúâi thïì. Anh coá thïí khöng lêëy àûúåc em; anh seä laâm cho em höëi
hêån vò àaä khöng chõu löîi lúâi thïì. Chao öi, nhûäng aánh mùæt àaä laâm
em nön nao caã coäi loâng chia em laâm hai ngûúâi: möåt ngûúâi thuöåc vïì
anh, möåt thuöåc vïì anh.. öì khöng phaãi thïë, em muöën noái thuöåc vïì
em. Nhûng nïëu ngûúâi àoá thuöåc vïì em thò cuäng thuöåc vïì anh luön,
nhû thïë coá nghôa laâ caã ngûúâi em thuöåc vïì anh”
“Àiïìu naâng chó muöën aám chó àïën thöi búãi vò àaáng leä naâng
khöng àûúåc noái ra , nghôa laâ naâng muöën cho chaâng biïët laâ ngay
trûúác khi böëc thùm naâng àaä thuöåc vïì anh röìi vaâ naâng yïu anh. Taác
giaã àaä rêët saânh têm lyá àaä laâm cho naâng lúä lúâi noái cho ngûúâi yïu
biïët àïí cho chaâng yïn têm vaâ luön thïí cêët cho khaán giaã möåt nöîi lo
ngaåi trong viïåc dûå àoaán naâng seä choån ai”.
Chuáng ta haäy àïí yá viïåc naâng Portia àaä kheáo leáo nhû thïë naâo
àïí dung hoaâ hai lúâi thuá nhêån cuãa naâng trong sûå lúä lúâi àoá bùçng caách
xoaá boã sûå mêu thuêîn giûäa hai tònh traång, tuy vêîn giûä àûúåc lúâi thïì
maâ vêîn noái lïn àûåúc nhûäng àiïìu mònh nghô: “Nhûng nïëu noá thuöåc
vïì em thò noá cuäng thuöåc vïì anh, nghôa laâ caã ngûúâi em àïìu thuöåc vïì
anh”.
Chó bùçng möåt nhêån xeát giaãn dõ nhû thïë, möåt ngûúâi khöng
hiïíu biïët gò vïì y khoa, do möåt sûå ngêîu nhiïn may mùæn àaä tòm àûúåc
yá nghôa cuãa möåt sûå lúä lúâi, möåt haânh vi sai laåc maâ khöng cùæt nghôa
gò khaác nûäa. Chùæc caác baån cuäng biïët nhaâ traâo phuáng taâi ba
Licktenberg (1742-1799) maâ möîi lúâi noái àïìu chûáa àûång caã möåt vêën
àïì (theo lúâi Goethe). Licktenberg kïí laåi rùçng vò àoåc nhiïìu Homere
quaá nïn bêët cûá úã chöî naâo coá viïët chûä “angenommen” (nghôa laâ chêëp
nhêån) öng àïìu àoåc thaânh Agamemnon. Àoá chñnh laâ thuyïët vïì sûå lúä
lúâi.
Trong baâi hoåc sau chuáng ta seä xeát àïën vêën àïì chuáng ta coá thïí
àöìng yá vúái caác nhaâ thi sô vïì quan niïåm cuãa hoå vïì caác haânh vi sai
laåc khöng?
Sigmund Freud 52
Phêìn 4
... Chuáng ta àaä phaãi hoãi nhûäng àûúng sûå taåi sao hoå laåi
lúä lúâi nhû thïë vaâ yá kiïën cuãa hoå vïì vêën àïì naây ra sao?... Khi
àûúåc hoãi hoå àaä traã lúâi bùçng yá kiïën àêìu tiïn hiïån ra trong oác
hoå. Caác baån thêëy chûa: sûå can thiïåp vaâ kïët quaã lûúåm àûúåc
chñnh laâ mön phên têm hoåc àoá, àoá chñnh laâ mön phên têm
hoåc thu nhoã..
3. Nhûäng haânh vi sai laåc (tiïëp theo)
Lêìn trûúác chuáng ta àaä xeát àïën haânh vi sai laåc khöng phaãi vïì
phûúng diïån liïn quan giûäa chuáng vúái cú nùng yá muöën, maâ vïì
phûúng diïån vúái chñnh haânh vi àoá thöi. Coá veã nhû haânh vi sai laåc
trong vaâi trûúâng húåp coá mang vaâi yá nghôa àùåc biïåt. Chuáng ta àaä tûå
nhuã laâ nïëu coá thïí khùèng àõnh àûúåc àiïìu àoá trïn möåt quy mö röång
lúán hún thò yá nghôa cuãa nhûäng haânh vi naây àöëi vúái chuáng ta seä coá yá
nghôa hún laâ nhûäng trûúâng húåp phaát sinh ra nhûäng haânh vi àoá.
Möåt lêìn nûäa chuáng ta phaãi àöìng yá vúái nhau vïì nhûäng àiïìu
chuáng ta hiïíu khi ta noái àïën yá nghôa cuãa möåt sûå hoaåt àöång tinh
thêìn. Àöëi vúái chuáng ta, “yá nghôa” àoá khöng coá gò khaác hún laâ diïîn
taã möåt yá muöën vaâ àõa võ cuãa noá trong àúâi söëng tinh thêìn. Trong caác
cöng trònh khaão cûáu cuãa chuáng ta, chuáng ta coá thïí thay chûä “yá
nghôa” bùçng chûä “yá muöën” hay “khuynh hûúáng”. Nay thò ta tûå hoãi
khöng biïët caái “yá muöën” àoá coá phaãi chó laâ möåt bïì ngoaâi lûâa döëi hay
möåt àiïìu quaá àaáng coá tñnh caách thi vùn hay khöng?
Vêåy chuáng ta haäy xeát nhûäng trûúâng húåp lúä lúâi vaâ khaão cûáu
nhûäng sûå quan saát liïn can àïën nhûäng trûúâng húåp àoá. Chuáng ta seä
tòm ra haâng loaåt nhûäng sûå lúä lúâi coá yá nghôa. Thoaåt tiïn laâ nhûäng sûå
lúä lúâi trong àoá ngûúâi ta noái ra nhûäng àiïìu traái hùèn vúái nhûäng àiïìu
muöën noái. Öng chuã tõch noái trong diïîn vùn khai maåc: “Töi tuyïn böë
bïë maåc buöíi hoåp”. Chaã coân coá gò àïí ngûúâi khaác hiïíu nhêìm àûúåc. Lúâi
noái àoá chûáng toã rùçng öng chuã tõch trong thêm têm muöën bïë maåc
buöíi hoåp. Thò chñnh öng noái ra miïång maâ, chuáng ta cûá viïåc tin lúâi
öng noái. Àïën àêy caác baån àûâng laâm töi luáng tuáng bùçng caách caäi laåi
rùçng sûå thûåc khöng thïí naâo nhû thïë àûúåc búãi vò chuáng ta biïët rùçng
öng ta muöën khai maåc chûá khöng phaãi laâ bïë maåc, nhêët laâ khi hoãi
laåi thò chñnh öng ta muöën khai maåc. Chuáng ta àûâng quïn rùçng
chuáng ta àaä quyïët àõnh laâ chó khaão cûáu haânh vi sai laåc vúái tñnh
chêët cuãa noá thöi, coân chuyïån noá coá liïn quan thïë naâo vúái yá muöën
maâ noá àaä laâm röëi loaån hay khöng thò àoá laâ möåt chuyïån khaác seä
àûúåc noái àïën sau. Laâm khaác ài, chuáng ta seä phaåm möåt löîi lêìm bêët
húåp lyá, laâm sai laåc hùèn vêën àïì àang khaão cûáu.
Trong trûúâng húåp khaác trong àoá ngûúâi ta khöng noái hùèn
nhûäng àiïìu traái vúái yá muöën nhûng sûå lúä lúâi vêîn diïîn taã möåt yá
nghôa traái ngûúåc. Ich bin nicht die Verdienste meines Vorgagers
zu wurdigen. Chûä Geneigt khöng phaãn nghôa vúái chûä geegnets
(sùén saâng vaâ àûúåc quyïìn); nhûng àoá laâ möåt lúâi thuá nhêån trûúác cöng
chuáng traái hùèn vúái àõa võ cuãa diïîn giaã.
Trong nhûäng trûúâng húåp khaác sûå lúä lúâi thïm möåt yá nghôa múái
vaâo yá nghôa àõnh noái. Mïånh àïì àoá xuêët hiïån nhû möåt sûå co ruát, ruát
ngùæn hay dung hoaâ nhiïìu mïånh àïì laåi. Àoá laâ trûúâng húåp cuãa con
ngûúâi giaâu nghõ lûåc noái trong nhûäng doâng trïn “chöìng töi coá thïí ùn
uöëng nhûäng moán gò töi muöën”. Coá veã nhû baâ ta muöën noái: “Chöìng
Sigmund Freud 54
töi muöën ùn gò tuyâ yá anh muöën. Nhûng anh cêìn gò phaãi muöën.
Chñnh töi muöën thay anh!”. Nhûng sûå lúä lúâi luön luön cho ngûúâi ta
caái caãm tûúãng ruát ngùæn thuöåc loaåi sau àêy. Vñ duå: Möåt giaáo sû vïì
cú thïí hoåc sau khi giaãng xong möåt baâi vïì löî muäi, hoãi caác sinh viïn
laâ hoå coá hiïíu khöng. Sau khi hoå traã lúâi laâ hoå hiïíu, giaáo sû hoãi tiïëp:
“Töi khöng tin nhû thïë vò söë ngûúâi hiïíu àûúåc sûå cêëu taåo cuãa löî muäi,
trong möåt thaânh phöë möåt triïåu ngûúâi coá thïí àïëm trïn àêìu möåt
ngoán tay... chïët nöîi, trïn caác àêìu ngoán tay”. Cêu noái ruát ngùæn naây
coá yá nghôa : giaáo sû muöën noái chó coá möîi möåt ngûúâi hiïíu àûúåc sûå
cêëu taåo cuãa löî muäi thöi.
Caånh nhûäng trûúâng húåp vûâa kïí, trong àoá yá nghôa cuãa sûå lúä lúâi
hiïån ra roä raâng, coân coá nhûäng trûúâng húåp lúä lúâi khöng coá yá nghôa gò
caã vaâ do àoá traái hùèn vúái nhûäng àiïìu chuáng ta chúâ àúåi. Khi möåt
ngûúâi noái sai möåt danh tûâ riïng hay phaát ra nhûäng êm thanh
chùèng coá nghôa gò hïët caã thò têët nhiïn têët caã nhûäng haânh vi sai laåc
naây chùèng coá nghôa gò hïët. Nhûng khi xeát kyä ngûúâi ta seä thêëy
nhûäng tiïëng hay nhûäng cêu ngay caã khi sûå khaác biïåt giûäa nhûäng
trûúâng húåp coân nghi ngúâ vúái nhûäng trûúâng húåp thûåc roä raâng khöng
to taát nhû ngûúâi ta àaä tûúãng.
Coá ngûúâi hoãi thùm sûác khoeã cuãa con ngûåa cuãa möåt ngûúâi,
ngûúâi naây traã lúâi: “Jan das draut.. das dauert.. ” öng ta muöën noái:
“Bïånh noá coá thïí keáo daâi möåt thaáng”. Hoãi öng noái draut nghôa laâ gò
(maâ öng suyát nûäa àaä duâng thay chûä dauert) öng traã lúâi laâ, vò cho
rùçng viïåc con ngûåa öëm àöëi vúái öng laâ àiïìu rêët buöìn (traurig) öng àaä
duâng lêìm hai chûä dauert vaâ traurig vaâ öng lúä noái ra chûä draut.
Möåt ngûúâi khaác noái vïì möåt vaâi löëi laâm viïåc laâm cho öng phêîn
nöå àaä noái: “Dann aber dind Tatsachen zum Vorwwchein
gekommen” (ngûúâi ta tòm ra nhûäng sûå viïåc..) Nhûng vò trong thêm
têm öng cho caác löëi laâm viïåc nhû vêåy laâ àöì con heo (cochonneries,
Schweinerrein) nïn vö tònh lêîn hai chûä Vorschein vaâ
Schweinerrein. Do àoá öng noái lúä lúâi ra Vorschein (Meringer vaâ

Mayer).
Baån hùèn coân nhúá trûúâng húåp anh chaâng muöën ài cuâng vúái
möåt baâ chûa quen biïët bùçng chûä begleigt- digen. Chuáng ta àaä phên
chûä àoá thaânh hai chûä begleinten (ài cuâng) vaâ beleidigen (kñnh
troång). Chuáng ta cho laâ caách giaãi thñch nhû thïë laâ àuáng lùæm röìi nïn
chuáng ta khöng thêëy cêìn kiïím laåi. Caác baån thêëy roä laâ ngay caã
nhûäng trûúâng húåp lúä lúâi khöng àûúåc roä raâng lùæm cuäng coá thïí cùæt
nghôa àûúåc bùçng sûå truâng phuâng cuãa nhûäng phaát biïíu cuãa hai yá
muöën. Sûå khaác biïåt àöåc nhêët giûäa caác trûúâng húåp àoá laâ úã chöî àöëi
vúái möåt söë trûúâng húåp nhû trong caác sûå lúä lúâi bùçng sûå traái ngûúåc thò
möåt yá muöën naây àûúåc thay hùèn bùçng möåt yá muöën khaác, coân trong
möåt söë trûúâng húåp nûäa thò möåt yá muöën chó thay àöíi möåt yá muöën
khaác thöi. Do àoá, coá möåt söë chûä coá hai hay nhiïìu nghôa.
Chuáng ta tûúãng nhû àaä veán àûúåc bûác maân bñ mêåt vúái möåt söë
lûúång lúán sûå lúä lúâi. Vaâ bêy giúâ vêîn bùçng löëi lyá luêån àoá chuáng ta coá
thïí hiïíu àûúåc nhiïìu loaåi coân bñ mêåt hún nhiïìu. Vñ duå nhû trong
trûúâng húåp àoåc sai caác tïn riïng, chuáng ta khöng thïí cho rùçng
nguyïn nhên cuãa chuáng laâ sûå coá mùåt cuãa hai tiïëng vûâa khaác nhau
laåi vûâa giöëng nhau. Nhiïìu khi sûå sai lêìm diïîn ra khöng liïn can gò
àïën sûå lúä lúâi caã. Bùçng caách àoá ngûúâi ta tòm caách noái lïn möåt danh
tûâ kïu sai hay gaán cho noá möåt thanh êm laâm cho ngûúâi ta nhúá laåi
möåt vêåt gò rêët têìm thûúâng. Àoá laâ möåt löëi chûãi ruãa rêët quen thuöåc
maâ nhûäng ngûúâi lõch sûå khöng daám duâng tuy nhiïìu khi trong
thêm têm hoå cuäng muöën duâng lùæm. Lúâi chûãi búái naây thûúâng laâm
cho ngûúâi ta coá veã thöng minh nhûng laâ caái thöng minh haå cêëp.
Vêåy chuáng ta coá thïí cho rùçng súã dô coá sûå lúä lúâi laâ vò trong thêm
têm ngûúâi ta muöën chûãi búái bùçng caách noái sai chûä duâng.
Noái röång thïm ra, chuáng ta coá thïí duâng caách giaãi thñch
àoá vúái nhûäng trûúâng húåp lúä lúâi rêët buöìn cûúâi hay khoá hiïíu: “Xin
Sigmund Freud 56
múâi caác ngaâi úå lïn àïí chuác thoå öng chuã cuãa chuáng ta” (trong khi
muöën noái: uöëng mûâng aufstossen vaâ anstossen). úã àêy quang caãnh
trang nghiïm bõ phaá röëi bùçng möåt tiïëng gúåi lïn möåt caãm giaác khoá
chõu. Trong trûúâng húåp naây quaã coá möåt khuynh hûúáng xuêët hiïån
traái hùèn vúái daáng àiïåu cung kñnh bïì ngoaâi cuãa diïîn giaã. Thûåc ra
diïîn giaã muöën noái: caác baån àûâng tin lúâi töi, töi khöng muöën noái
nhû thïë àêu, töi chó muöën nhaåo öng chuã thöi vvv.. Àoá cuäng laâ
trûúâng húåp cuãa sûå lúä lúâi trong àoá nhûäng tiïëng rêët thûúâng biïën
thaânh nhûäng tiïëng thö tuåc.
Khuynh hûúáng biïën àöíi hay àoåc sai naây thûúâng thêëy coá úã
nhûäng ngûúâi muöën àuâa chúi hay muöën toã ra mònh thöng minh. Vaâ
möîi khi gùåp trûúâng húåp naây thò chuáng ta thûúâng phaãi tòm hiïíu
xem coá phaãi laâ ngûúâi noái cêu àoá muöën pha troâ hay khöng hay
chñnh àoá laâ möåt sûå lúä lúâi thûåc sûå.
Nhû vêåy tûác laâ chuáng ta àaä giaãi quyïët àûúåc möåt caách tûúng
àöëi dïî daâng nhûäng àiïìu bñ mêåt cuãa nhûäng haânh vi sai laåc. Àoá
khöng phaãi laâ möåt sûå bêët thûúâng maâ laâ nhûäng haânh vi tinh thêìn
àuáng àùæn, coá yá nghôa phaát sinh ra do sûå truâng húåp hay noái àuáng
hún sûå phaãi traái giûäa hai yá muöën khaác nhau. Nhûng töi àoaán trûúác
rùçng nhiïìu baån seä nghi ngúâ vaâ seä hoãi nhiïìu cêu maâ töi seä phaãi traã
lúâi trûúác khi coá thïí haâi loâng vïì kïët quaã àêìu tiïn naây. Töi khöng hïì
coá yá àûa baån àïën chöî quyïët àõnh hêëp têëp.Chuáng ta haäy thaão luêån
tûâng àiïím theo möåt thûá tûå möåt caách bònh tônh.
Baån seä hoãi gò töi? Töi cho rùçng nhûäng lúâi giaãi thñch noái trïn
coá giaá trõ àöëi vúái moåi trûúâng húåp hay chó àöëi vúái möåt söë trûúâng húåp
khöng thöi? Möåt quan niïåm nhû thïë coá àuáng vúái moåi haânh vi sai
laåc khöng nhû: àoåc sai, viïët sai, quïn, lêìm, khöng tòm laåi àûúåc möåt
vêåt maâ mònh àaä cêët.. Trûúác tñnh chêët tinh thêìn cuãa nhûäng haânh vi
sai laåc naây thò sûå mïåt nhoåc, sûå kñch àöång, sûå àaäng trñ, sûå röëi loaån
trong sûå chuá yá giûäa nhûäng vai troâ naâo? Ngûúâi ta nhêån thêëy rùçng
trong hai khuynh hûúáng kònh àõch nhau, coá möåt khuynh hûúáng laâ
hiïín nhiïn coân khuynh hûúáng kia thò khöng.
Laâm thïë naâo cho khuynh hûúáng naây roä rïåt ra vaâ trong trûúâng
húåp laâ àûúåc thò laâm sao chûáng toã àûúåc khuynh hûúáng sau naây, duâ
khöng xaác thûåc laâ thaái àöå àöåc nhêët phaát sinh ra àûúåc? Caác baån coân
hoãi gò töi nûäa khöng? Nïëu khöng thò chñnh töi cuäng coân nhiïìu cêu
àùåt ra nûäa. Töi nhùæc laåi rùçng nhûäng haânh vi sai laåc tûå chuáng àöëi
vúái chuáng ta chùèng coá lúåi löåc gò nhûng chuáng ta chó muöën dûåa vaâo
àoá àïí tòm ra àûúåc nhûäng kïët quaã coá thïí aáp duång vaâo mön phên
têm hoåc thöi. Vò thïë nïn töi àùåt cêu hoãi nhû sau: nhûäng yá muöën,
nhûäng khuynh hûúáng coá thïí laâm röån nhûäng yá muöën vaâ khuynh
hûúáng khaác laâ thïë naâo vaâ giûäa möåt khuynh hûúáng bõ gêy röëi vaâ
möåt khuynh hûúáng gêy röëi coá liïn quan gò? Nhû thïë tûác laâ chó sau
khi giaãi àaáp têët caã nhûäng cêu hoãi naây thò cöng viïåc thûåc sûå cuãa
chuáng ta múái bùæt àêìu.
Vêåy: sûå giaãi thñch cuãa chuáng ta coá giaá trõ vúái moåi trûúâng húåp
lúä lúâi hay khöng? Töi tin laâ coá vò möîi lêìn xeát àïën möåt sûå lúä lúâi
chuáng ta laåi quay trúã laåi löëi giaãi thñch àoá. Nhûng khöng coá gò chûáng
toã rùçng khöng coá nhûäng sûå lúä lúâi phaát sinh tûâ nhûäng löëi khaác. Coá
thïí àûúåc. Nhûng àûáng vïì phûúng diïån lyá thuyïët thò duâ coá nhûäng
sûå àoá nûäa thò cuäng chùèng quan hïå gò mêëy, búãi leä nhûäng àiïìu kïët
luêån cuãa chuáng ta trong nhûäng doâng trïn vêîn coân nguyïn giaá trõ
ngay caã khi nhûäng sûå lúä lúâi phuâ húåp vúái quan niïåm cuãa chuáng ta
chó laâ söë ñt, nhûng thûåc sûå khöng phaãi nhû thïë. Coân vïì cêu hoãi sau
àoá laâ chuáng ta coá nïn àem nhûäng kïët quaã thu lûúåm àûúåc vïì nhûäng
sûå lúä lúâi aáp duång vaâo nhûäng haânh vi sai laåc khaác khöng, cêu traã lúâi
cuãa töi laâ coá. Caác baån seä thêëy töi laâm thïë laâ phaãi khi chuáng ta xeát
àïën nhûäng thñ duå vïì viïët sai, töi àïì nghõ cuâng caác baån haäy taåm gaác
vêën àïì àoá laåi cho àïën khi xeát xong vêën àïì lúä lúâi.
Sigmund Freud 58
Vaâ bêy giúâ àïën caác sûå mïåt moãi, kñch àöång, àaäng trñ, röëi loaån
trong sûå chuá yá vaâ tuêìn hoaân àoáng nhûäng vai troâ gò trong sûå hoaåt
àöång tinh thêìn? Vêën àïì naây cêìn àûúåc xem xeát cêín thêån. Chuáng ta
khöng hïì phuã nhêån nhûäng àiïìu caác mön khaác khùèng àõnh; thûúâng
thûúâng mön naây chó àûa thïm vaâo nhûäng àiïìu khùèng àõnh àoá
nhûäng yïëu töë múái, vaâ trong nhiïìu trûúâng húåp nhûäng àiïìu àûa
thïm vaâo naây laåi laâ nhûäng àiïìu cêìn thiïët. AÃnh hûúãng cuãa caác sûå
kiïån sinh lyá do nhûäng khoá chõu, nhûäng sûå röëi loaån trong böå maáy
tuêìn hoaân, nhûäng tònh traång cú thïí suy àöìi gêy ra àöëi vúái sûå phaát
sinh caác lúä lúâi phaãi àûúåc cöng nhêån hoaân toaân khöng deâ dùåt.
Nhûäng kinh nghiïåm baãn thên cuãa baån àuã àïí baån cöng nhêån aãnh
hûúãng àoá. Nhûng giaãi thñch nhû thïë laâ giaãi thñch quaá ñt. Trûúác hïët,
nhûäng traång thaái vûâa kïí khöng phaãi laâ nhûäng àiïìu kiïån cêìn thiïët
cho nhûäng haânh vi sai laåc. Ngay caã nhûäng ngûúâi khoeã maånh bònh
thûúâng cuäng lúä lúâi. Nhûäng yïëu töë cú thïí naây chó coá giaá trõ khi
chuáng laâm dïî daâng cho sûå phaát sinh cuãa nhûäng sûå lúä lúâi.
Àïí chûáng minh sûå coá liïn quan àoá, coá möåt lêìn töi àaä duâng
möåt sûå so saánh vaâ ngaây nay laåi phaãi àem duâng laåi vò khöng coân sûå
gò töët hún. Vñ duå nhû möåt höm ài chúi ban àïm trong möåt núi vùæng
veã töi bõ keã gian chùån laåi trêën löåt àöìng höì vaâ tuái tiïìn, töi àïën àöìn
caãnh saát trònh rùçng sûå vùæng veã vaâ boáng töëi àaä trêën löåt àöìng höì vaâ
tiïìn baåc cuãa töi thò chùæc chùæn öng caãnh saát seä traã lúâi rùçng: “Öng
khöng thïí cùæt nghôa möåt caách maáy moác nhû thïë àûúåc. Nïëu öng
muöën, töi seä giaãi thñch nhû sau: vò àûúåc boáng töëi vaâ sûå vùæng veã che
chúã, möåt tïn cûúáp vö danh àaä cûúáp cuãa öng nhûäng vêåt àaáng giaá.
Theo yá töi àiïìu cêìn àöëi vúái öng laâ tòm àûúåc tïn cûúáp; vaâ chó luác àoá
chuáng ta múái coá hy voång tòm thêëy nhûäng àöì àaä mêët”.
Nhûäng yïëu töë vûâa têm lyá vûâa sinh lyá nhû sûå kñch àöång, sûå
àaäng trñ, sûå röëi loaån trong sûå chuá yá, têët nhiïn khöng coá ñch gò trong
viïåc cùæt nghôa nhûäng haânh vi sai laåc . Àoá chó laâ möåt caách noái,
nhûäng bònh phong khöng laâm cho chuáng ta khöng nhòn àûúåc.
Ngûúâi ta coá thïí tûå hoãi: trong möåt trûúâng húåp àùåc biïåt naâo àoá,
nguyïn nhên cuãa sûå kñch àöång, cuãa sûå lïåch laåc trong sûå chuá yá laâ
gò? Ngoaâi ra nhûäng aãnh hûúãng cuãa thanh êm, giöëng nhau cuãa lúâi
noái, nhûäng sûå liïn tûúãng quen thuöåc cuãa tiïëng noái cuäng coá möåt vaâi
phêìn quan troång. Têët caã nhûäng yïëu töë àoá laâm dïî daâng cho sûå phaát
sinh cuãa sûå lúä lúâi bùçng caách chó àûúâng cho hûúu chaåy. Nhûng coá
phaãi trûúác mùæt töi coá sùén möåt con àûúâng laâ chùæc chùæn töi phaãi theo
con àûúâng àoá khöng? Cêìn phaãi coá möåt lyá do gò, möåt àöång lûåc naâo
thuác àêíy töi. Vêåy nhûäng liïn quan vïì êm thanh, nhûäng sûå
giöëng nhau vïì chûä duâng, cuäng nhû nhûäng yïëu töë vïì cú thïí
chó phuå hoåa vaâo sûå phaát minh ra caác sûå lúä lúâi thöi chûá
khöng cùæt nghôa àûúåc.
Ngay khi töi àang noái chuyïån vúái caác baån, trong àa söë caác
trûúâng húåp, baâi noái chuyïån cuãa töi khöng hïì bõ röëi loaån búãi sûå kiïån
laâ caác chûä töi duâng coá thïí giöëng caác chûä khaác vïì êm thanh hay liïn
laåc chùåt cheä vúái caác tiïëng phaãn nghôa hay gêy ra nhûäng sûå liïn
tûúãng thûúâng duâng. Cêìn àïën ngûúâi ta coá thïí noái nhû Wundt rùçng
sûå lúä lúâi xaãy ra khi sau möåt cún suy àöìi cú thïí, khuynh hûúáng liïn
tûúãng aát hùèn caác khuynh hûúáng khaác trong viïåc noái nùng. Lúâi giaãi
thñch naây seä hoaân toaân àuáng nïëu khöng coá nhûäng thñ nghiïåm traái
laåi cho rùçng nhiïìu khi trong nhûäng sûå lúä lúâi khöng hïì coá boáng daáng
cuãa nhûäng yïëu töë cú thïí hay sûå liïn tûúãng.
Nhûng töi thêëy cêu hoãi cuãa baån vïì phûúng saách ngûúâi ta
nhêån thêëy hai khuynh hûúáng coá liïn quan àïën nhau. Coá leä caác baån
khöng ngúâ rùçng tuyâ theo cêu traã lúâi nhû thïë naâo maâ cêu hoãi àoá seä
àûa àïën nhûäng kïët quaã vö cuâng quan troång coá thïí xaãy ra àûúåc.Vïì
khuynh hûúáng bõ röëi loaån thò khöng coân nghi ngúâ gò nûäa: ngûúâi naâo
coá haânh vi sai laåc thûúâng cho rùçng mònh bõ röëi loaån thûåc. Nhûäng
àiïìu nghi ngúâ chó coá thïí xaãy ra àöëi vúái nhûäng khuynh hûúáng gêy ra
röëi loaån maâ thöi. Töi àaä trònh baây vaâ hùèn caác baån cuäng chûa quïn:
Sigmund Freud 60
coá rêët nhiïìu trûúâng húåp trong àoá nhûäng khuynh hûúáng naây rêët roä
raâng.
Sûå coá mùåt cuãa khuynh hûúáng naây toã roä vúái kïët quaã cuãa sûå lúä
lúâi. Öng viïån trûúãng àaä noái nhûäng àiïìu traái hùèn vúái nhûäng àiïìu maâ
öng ta muöën noái. Öng muöën khai maåc höåi nghõ, nhûng àiïìu roä raâng
laâ nïëu coá thïí bïë maåc àûúåc thò öng cuäng khöng lêëy gò maâ khoá chõu.
Àiïìu naây quaá roä raâng àïën nöîi khöng cêìn lúâi giaãi thñch naâo khaác
nûäa. Nhûng trong trûúâng húåp khuynh hûúáng gêy ra sûå röëi loaån chó
laâm sai laåc ài möåt chuát khuynh hûúáng sú khúãi thò chuáng ta laâm thïë
naâo àïí cho noá thoaát khoãi sûå lïåch laåc àoá àûúåc?
Trong möåt loaåi thûá nhêët chuáng ta coá thïí laâm cöng viïåc àoá
möåt caách dïî daâng y nhû àöëi vúái nhûäng khuynh hûúáng bõ röëi loaån.
Vñ duå nhû trong trûúâng húåp àaä kïí vúái ngûúâi coá con ngûåa àau sau
khi lúä lúâi àaä noái laåi chûä àaáng leä àûúåc àem duâng. Khi àûúåc hoãi taåi
sao laåi duâng chûä draut thò ngûúâi àoá traã lúâi: ngûúâi àoá àõnh noái cêu
chuyïån àoá laâ cêu chuyïån buöìn (trauring) nhûng öng ta vö tònh àaä
liïn tûúãng àïën nhûäng chûä Traurig vaâ draut, do àoá lúä lúâi noái ra chûä
draut. Àoá laâ trûúâng húåp maâ khuynh hûúáng laâm röëi loaån àûúåc chñnh
ngûúâi lúä lúâi noái ra. Trûúâng húåp chûä Voschwein (xem chûúng 2)
cuäng thïë. Trong trûúâng húåp naây chñnh khuynh hûúáng gêy quan
troång chùèng keám gò khuynh hûúáng bõ röëi.
Töi àem caác trûúâng húåp noái trïn ra dêîn chûáng, tuy rùçng
khöng phaãi do töi hay caác àïå tûã cuãa töi tòm ra, khöng phaãi laâ
khöng coá yá. Trong caã hai trûúâng húåp muöën giaãi thñch àûúåc dïî daâng
phaãi coá sûå can thõïp naâo àoá. Chuáng ta àaä phaãi hoãi nhûäng àûúng sûå
taåi sao hoå laåi lúä lúâi nhû thïë vaâ yá kiïën cuãa hoå vïì vêën àïì naây ra sao?
Nïëu khöng hoãi coá leä hoå seä boã qua khöng àïí yá gò àïën nhûäng sûå lúä lúâi
àoá. Khi àûúåc hoãi hoå àaä traã lúâi bùçng yá kiïën àêìu tiïn hiïån ra trong oác
hoå.
Caác baån thêëy chûa: sûå can thiïåp vaâ kïët quaã lûúåm àûúåc chñnh
laâ mön phên têm hoåc àoá, àoá chñnh laâ mön phên têm hoåc thu nhoã.
Sigmund Freud 62
Phêìn 5
... Khi möåt ngûúâi quïn möåt ngûúâi naâo àoá vaâ mùåc duâ àaä
cöë gùæng hïët sûác cuäng khöng nhúá laåi àûúåc caái tïn rêët quen,
ta coá quyïìn dûå àoaán rùçng ngûúâi àoá coá àiïìu gò khoá chõu vúái
ngûúâi coá tïn àoá cho nïn khöng nghô àïën anh ta...
Coá phaãi laâ töi quaá àa nghi khöng khi cho rùçng ngay trong luác
mön phên têm hoåc xuêët hiïån ra trûúác mùåt caác baån thò sûå chöëng àöëi
cuãa caác baån laåi caâng trúã lïn maånh meä hún. Biïët àêu caác baån laåi
chùèng muöën noái rùçng nhûäng bùçng chûáng do caác ngûúâi noái trïn àûa
ra khöng coá gò chùæc chùæn. Caác baån nghô rùçng nhûäng ngûúâi àoá cöë
nhiïn seä giaãi thñch theo lúâi múâi cuãa nhaâ phên têm hoåc vaâ noái lïn yá
tûúãng àêìu tiïn hiïån ra trong oác hoå nïëu hoå cho rùçng yá àoá cùæt nghôa
àûúåc sûå lúä lúâi. Àiïìu àoá khöng chûáng toã rùçng sûå lúä lúâi thûåc sûå coá yá
nghôa nhû thïë. Coá thïí coá nghôa nhû thïë nhûng coá thïí coá nghôa
khaác. Hoå cuäng coá thïí coá trong àêìu hoå nhûäng yá khaác.
Töi ngaåc nhiïn khi thêëy caác baån khöng hïì daânh cho caác sûå
kiïån tinh thêìn nhûäng kñnh troång cêìn thiïët. Caác baån coá tûúãng tûúång
rùçng coá möåt ngûúâi laâm möåt phên tñch hoáa hoåc vïì möåt chêët naâo àoá
ra möåt söë lûúång naâo nhêët àõnh, vñ duå nhû mêëy miligam. Tûâ möåt söë
lûúång àoá ngûúâi ta coá thïí àûa ra möåt söë kïët luêån . Coá nhaâ hoaá hoåc
naâo laåi daám phuã nhêån nhûäng kïët luêån àoá bùçng caách noái rùçng biïët
àêu söë lûúång àoá laåi khöng àuáng khöng? Moåi ngûúâi àïìu cöng nhêån
rùçng söë lûúång lêëy ra chñnh laâ söë lûúång thûåc maâ ngûúâi ta khöng hïì
ngêìn ngûâ möåt giêy àïí dûåa vaâo àoá maâ àûa ra nhûäng kïët luêån. Vêåy
maâ àûáng trûúác möåt sûå kiïån vïì tinh thêìn gêy nïn do möåt yá tûúãng
nhêët àõnh cuãa möåt ngûúâi àûúåc hoãi àïën, ngûúâi ta khöng aáp duång
quy luêåt àoá nûäa vaâ cho rùçng ngûúâi àûúåc hoãi coá thïí coá yá kiïën khaác.
Caác baån coá aão tûúãng laâ mònh tûå do vaâ khöng muöën rúâi boã tûå do àoá.
Töi tiïëc laâ khöng thïí àöìng yá vúái baån vïì vêën àïì àoá.
Cuäng coá thïí laâ caác baån nhûúång böå vïì àiïím naây nhûng laåi
chöëng àöëi àiïím khaác. Caác baån seä noái: “Chuáng töi hiïíu rùçng kyä
thuêåt cuãa mön phên têm hoåc laâ laâm sao tòm àûúåc giaãi àaáp cho caác
vêën àïì bùçng caách hoãi ngay nhûäng ngûúâi àem ra thñ nghiïåm. Nhûng
ta thûã xeát laåi trûúâng húåp cuãa ngûúâi diïîn giaã trong bûäa tiïåc múâi moåi
ngûúâi úå lïn àïí chuác mûâng öng chuã. Öng cho rùçng trong trûúâng húåp
naây khuynh hûúáng gêy röëi laâ möåt khuynh hûúáng chûãi ruãa, phaãn
àöëi laåi khuynh hûúáng kñnh troång. Nhûng àoá chó laâ löëi giaãi thñch
riïng cuãa öng thöi, löëi giaãi thñch naây dûåa trïn nhûäng dêëu hiïåu bïì
ngoaâi cuãa sûå lúä lúâi. Öng haäy hoãi ngûúâi àaä noái ra nhûäng lúâi lúä lúâi àoá
xem, khöng àúâi naâo ngûúâi àoá laåi thuá nhêån laâ coá yá muöën chûãi búái,
traái laåi öng ta seä tûâ chöëi vaâ chöëi möåt caách cûúng quyïët. Trûúác
nhûäng lyá luêån chñnh xaác nhû thïë taåi sao öng ta laåi cûá giûä maäi löëi
giaãi thñch cuãa mònh khi khöng coá gò chûáng minh àûúåc”.
Lêìn naây thò lyá leä cuãa baån coá veã vûäng chùæc. Töi hònh dung ra
con ngûúâi àoá, biïët àêu anh chaâng chùèng laâ phuå taá àûúåc quyá mïën
cuãa öng chuã, àoá laâ möåt anh chaâng treã tuöíi coá nhiïìu hûáa heån vïì
tûúng lai. Töi seä hoãi anh xem anh coá khoá chõu khi ngûúâi ta noái
nhûäng lúâi cung kñnh àöëi vúái öng chuã khöng? Nhûng têët nhiïn töi
khöng àûúåc àoán tiïëp nöìng hêåu. Anh seä toã veã khoá chõu vaâ giêån dûä:
“Xin öng ài ài, öng àûâng hoãi löi thöi nûäa. Töi bùæt àêìu bûåc mònh röìi,
vò nhûäng cêu hoãi cuãa öng seä laâm tiïu tan sûå nghiïåp cuãa töi. Töi àaä
duâng chûä aufstossen (úå) thay vò anstossen (uöëng) laâ vò trong möåt
Sigmund Freud 64
cêu töi àaä hai lêìn duâng tiïëp àêìu ngûä auf röìi. Àoá laâ àiïìu maâ
Meriger goåi laâ Nachklang vaâ khöng cêìn giaãi thñch gò hún nûäa. Öng
àaä hiïíu chûa? Töi tûúãng nhû thïë laâ quaá àuã röìi”. Trúâi úi, sao maâ öng
naây laåi nöíi giêån ghï vêåy? Töi thêëy laâ chaã coá thïí khai thaác gò hún
àûúåc vaâ anh chaâng naây coá veã cuäng muöën cho ngûúâi ta àûâng gùæn cho
sûå lúä lúâi cuãa anh möåt yá nghôa gò caã. Coá leä caác baån seä nghô rùçng anh
chaâng naây àaä toã ra thö löî trûúác möåt sûå tòm hiïíu lyá thuyïët thuêìn
tuyá nhûng chùæc laâ anh ta biïët mònh àõnh noái gò vaâ khöng muöën noái
gò. Àuáng vêåy haã? Àoá laâ àiïìu coân cêìn phaãi xeát.
Lêìn naây chùæc laâ baån cho laâ töi àaä chõu thua röìi. Töi nhû nghe
tiïëng baån noái: àoá, kyä thuêåt cuãa öng nhû thïë àoá. Khi möåt ngûúâi noái
lúä lúâi, noái möåt vaâi lúâi gò húåp yá öng thò lêåp tûác öng tuyïn böë rùçng sûå
phaán àoaán cuãa ngûúâi àoá coá tñnh caách quyïët àõnh, búãi vò chñnh möìm
öng noái ra maâ. Nhûng nïëu lúâi noái khöng húåp yá öng thò öng baão laâ
caách giaãi thñch cuãa ngûúâi àoá khöng coá giaá trõ gò caã, khöng àaáng tin
tyá naâo.
Sûå viïåc têët nhiïn xaãy ra theo thûá tûå àoá. Nhûng töi trònh baây
möåt trûúâng húåp tûúng tûå trong àoá sûå viïåc xaãy ra cuäng kyâ laå nhû
thïë. Khi möåt ngûúâi ra trûúác toaâ thuá thûåc töåi traång cuãa mònh, öng
quan toaâ tin ngay, nhûng khi anh ta chöëi töåi thò öng quan toaâ
khöng tin. Nïëu sûå viïåc khöng xaãy ra nhû thïë thò laâm sao xûã kiïån
àûúåc, cho nïn duâ coá nhiïìu sûå nhêìm lêîn ngûúâi ta vêîn bõ boá buöåc
phaãi theo caách àoá.
Nhûng baån coá phaãi laâ öng quan toaâ khöng? Vaâ ngûúâi noái lúä
lúâi coá phaãi laâ ngûúâi ra toaâ khöng? Sûå lúä lúâi coá phaãi laâ möåt töåi
khöng?
Coá leä chuáng ta khöng thïí khöng noái túái sûå so saánh naây àûúåc.
Nhûng baån coá thêëy laâ ngay khi ài sêu vaâo nhûäng vêën àïì coá veã nhû
khöng coá gò quan troång cuãa nhûäng haânh vi sai laåc laâ lêåp tûác thêëy
ngay sûå khaác biïåt giûäa hai löëi lyá luêån trïn khöng, nhûäng khaác biïåt
maâ chuáng ta chûa khùæc phuåc àûúåc. Töi àïì nghõ baån haäy taåm giûä
nguyïn sûå so saánh giûäa mön phên têm hoåc vaâ viïåc xûã aán. Baån phaãi
cöng nhêån vúái töi rùçng khi chñnh ngûúâi laâm möåt haânh vi sai laåc maâ
noái ra thò chuáng ta khöng coân àiïìu gò nghi ngúâ vïì yá nghôa cuãa sûå
sai laåc àoá nûäa. Traái laåi töi cöng nhêån rùçng, khi ngûúâi laâm haânh vi
sai laåc khöng chõu noái chuyïån hay khi ngûúâi àoá khöng coá mùåt àïí
noái chuyïån thò chuáng ta khöng thïí coá bùçng chûáng trûåc tiïëp vïì yá
nghôa cuãa haânh vi àoá àûúåc.
Chuáng ta àaânh phaãi laâm nhû trong möåt cuöåc àiïìu tra vïì vuå
aán, nghôa laâ tòm ra caác dêëu hiïåu laâm cho sûå quyïët àõnh cuãa chuáng
ta coá veã saát sûå thûåc tuyâ theo trûúâng húåp. Vò lyá do thûåc tïë, möåt toaâ
aán phaãi tuyïn böë möåt ngûúâi bõ àûa ra toaâ laâ coá töåi tuy chó coá nhûäng
bùçng chûáng dûå àoaán maâ thöi. Chuáng ta khöng cêìn phaãi laâm àiïìu
àoá, nhûng khöng phaãi vò thïë maâ chuáng ta khöng duâng caác dêëu
hiïåu. Thûåc laâ möåt àiïìu sai lêìm khi cho rùçng möåt khoa hoåc chó göìm
toaân nhûäng luêån àïì àaä àûúåc chûáng minh vaâ chuáng ta sai lêìm khi
bùæt buöåc nhû thïë. Àoâi hoãi nhû thïë laâ sûå àoâi hoãi cuãa nhûäng ngûúâi
muöën coá uy quyïìn, muöën thay nhûäng giaáo àiïìu tön giaáo bùçng
nhûäng giaáo àiïìu khaác duâ laâ giaáo àiïìu khoa hoåc. Giaáo àiïìu khoa hoåc
chó göìm coá möåt söë rêët ñt vêën àïì coá tñnh chêët giaáo àiïìu: phêìn lúán
nhûäng sûå khùèng àõnh cuãa khoa hoåc àïìu coá tñnh caách khöng hoaân
toaân xaác thûåc túái möåt mûác naâo àoá, àiïím àùåc biïåt cuãa khoa hoåc laâ
hoaân toaân coá thïí tiïëp tuåc cöng cuöåc tòm kiïëm àûúåc duâ nhiïìu khi
thiïëu nhûäng bùçng chûáng quyïët àõnh.
Nhûng trong trûúâng húåp chuáng ta khöng coá àûúåc nhûäng lúâi
xaác nhêån cuãa ngûúâi coá haânh vi sai laåc thò chuáng ta dûåa vaâo àêu maâ
giaãi thñch vaâ tòm àêu nhûäng dêëu hiïåu naây àïí chûáng minh. Nhûäng
àiïím tûåa vaâ nhûäng dêëu hiïåu naây àïën tûâ nhiïìu nguöìn lùæm. Trûúác
hïët bùçng caách so saánh vúái nhûäng hiïån tûúång khöng liïn quan gò
àïën caác haânh vi sai laåc, vñ duå nhû viïåc noái sai möåt danh tûâ trong
Sigmund Freud 66
möåt haânh vi sai laåc cuäng coá tñnh chêët chûãi búái nhû trong viïåc cöë yá
noái sai. Sau nûäa bùçng caách xeát tònh traång tinh thêìn phaát sinh ra
haânh vi sai laåc, hiïíu roä tñnh nïët cuãa ngûúâi laâm haânh vi naây, khaão
saát nhûäng caãm tûúãng cuãa ngûúâi àoá trûúác khi haânh vi xaãy ra vaâ
phaãn ûáng cuãa ngûúâi naây sau khi coá haânh vi sai laåc. Trûúác hïët
chuáng ta àûa ra nhûäng phûúng thûác giaãi thñch haânh vi sai laåc bùçng
caách dûåa vaâo nhûäng nguyïn tùæc coá tñnh chêët chung. Àiïìu thu lûúåm
àûúåc trong trûúâng húåp naây chó laâ àiïìu ûúác àoaán, möåt dûå àõnh thñch
húåp cêìn àûúåc khùèng àõnh bùçng caách xeát tònh traång tinh thêìn.
Nhiïìu khi chuáng ta phaãi chúâ àúåi nhûäng sûå diïîn biïën tiïëp theo cuãa
haânh vi sai laåc múái coá thïí khùèng àõnh àûúåc.
Khöng phaãi laâ töi coá thïí dïî daâng cung hiïën caác baån nhûäng
bùçng chûáng vïì nhûäng àiïìu noái trïn nïëu töi cûá trò trïå maäi trong
phaåm vi nhûäng sûå lúä lúâi, duâ rùçng ngay trong phaåm vi naây cuäng coá
nhiïìu thñ duå rêët töët. Anh chaâng trai treã àïì nghõ vúái möåt baâ àïí
“begleitdigen” (liïn húåp giûäa hai chûä begleiten (ài cuâng) vaâ
belidigen (thêët lïî) baâ ta, quaã laâ möåt anh chaâng nhuát nhaát). Ngûúâi
àaân baâ muöën chöìng ùn uöëng nhûäng thûá mònh muöën chñnh laâ möåt
ngûúâi àêìy nghõ lûåc biïët nùæm quyïìn cai quaãn trong nhaâ. Coân trûúâng
húåp naây nûäa: möåt höåi viïn treã tuöíi cuãa höåi Concordia àoåc möåt baâi
diïîn vùn gioång rêët maånh meä, trong àoá anh ta goåi ban giaám àöëc laâ
ban “cho vay” (Vorschuss) trong khi àaáng leä phaãi goåi laâ “ban chó
huy” (Vorstand) hay uyã ban (ausschuss). Anh chaâng àaä vö tònh liïn
kïët giûäa hai chûä Vor- stand vaâ Aus- schuss. Ngûúâi ta coá thïí ûúác
àoaán rùçng sûå phaãn àöëi cuãa anh ta laâ do möåt khuynh hûúáng gêy röëi
coá dñnh daáng túái möåt chuyïån vay mûúån. Sau naây chuáng töi biïët
rùçng anh ta cêìn tiïìn ghï lùæm vaâ àaä naåp àún xin vay tiïìn. Chuáng ta
coá thïí thêëy nguyïn nhên cuãa khuynh hûúáng gêy röëi laâ úã chöî: maây
cêìn phaãi thêån troång trong viïåc phaãn àöëi vò maây àang noái chuyïån
vúái nhûäng ngûúâi coá thïí quyïët àõnh cho maây vay tiïìn hay khöng?
Töi seä hiïën cho baån nhiïìu thñ duå vïì nhûäng dêëu hiïåu bùçng
chûáng naây khi noái àïën nhûäng haânh vi sai laåc khaác.
Khi möåt ngûúâi quïn möåt ngûúâi naâo àoá vaâ mùåc duâ àaä cöë
gùæng hïët sûác cuäng khöng nhúá laåi àûúåc caái tïn rêët quen, ta
coá quyïìn dûå àoaán rùçng ngûúâi àoá coá àiïìu gò khoá chõu vúái
ngûúâi coá tïn àoá cho nïn khöng nghô àïën anh ta. Bêy giúâ
chuáng ta haäy suy nghô vïì nhûäng àiïìu dûúái àêy vïì möåt traång
thaái tinh thêìn trong möåt haânh vi sai laåc.
Öng Y yïu möåt baâ nhûng khöng àûúåc yïu laåi. Baâ naây lêëy öng
X. Duâ öng Y rêët quen öng X tûâ lêu vaâ àaä giao dõch buön baán vúái
öng naây nhiïìu lêìn, vêåy maâ khöng bao giúâ öng Y nhúá àûúåc tïn öng
X, luác naâo cêìn viïët thû cho öng naây, öng Y vêîn phaãi hoãi caác ngûúâi
quen röìi múái nhúá ra.
Roä raâng laâ öng Y khöng muöën biïët gò vïì ngûúâi àaä thùæng öng
trïn phûúng diïån aái tònh. Àuáng nhû Heine àaä viïët trong cêu thú:
“Ta haäy xoaá hùèn ài trong trñ nhúá cuãa chuáng ta ”.
Hay trong trûúâng húåp naây nûäa: möåt baâ noái chuyïån vúái möåt baâ
baác syä vïì möåt ngûúâi baån gaái maâ hai ngûúâi quen nhûng bao giúâ
cuäng chó goåi baån bùçng tïn thúâi con gaái, coân tïn chöìng baån thò baâ
quïn mêët tûâ lêu. Hoãi baâ thò baâ traã lúâi rùçng baâ ta rêët khoá chõu vïì
chuyïån lêëy chöìng cuãa baån vaâ khöng chõu àûúåc öng chöìng cuãa baån.
Chuáng ta coân nhiïìu àiïìu muöën noái nûäa vïì sûå quïn tïn. Àiïìu
quan troång àöëi vúái chuáng ta úã àêy laâ traång thaái tinh thêìn trong luác
ngûúâi ta quïn.
Thûúâng thûúâng ngûúâi ta hay quïn nhûäng àiïìu dûå àõnh vò coá
möåt laân soáng gò traái laåi laâm cho nhûäng àiïìu dûå àõnh khöng thûåc
hiïån àûúåc. Àoá khöng nhûäng laâ yá kiïën cuãa caác nhaâ phên têm hoåc
Sigmund Freud 68
maâ laâ cuãa caã moåi ngûúâi trong àúâi söëng thûúâng ngaây kïí caã nhûäng
ngûúâi khöng cöng nhêån mön phên têm hoåc.
Ngûúâi giaám höå xin löîi ngûúâi con àúä àêìu cuãa mònh vò quïn
khöng thoaã maän lúâi yïu cêìu, khöng phaãi vò thïë maâ àûúåc ngûúâi naây
tha thûá ngay vò hùæn nghô: öng ta noái khöng thûåc àêu, öng chó
khöng muöën giûä lúâi hûáa vúái mònh thöi. Vò thïë cho nïn trong àúâi
söëng thûúâng ngaây ngûúâi ta khöng àûúåc pheáp quïn, vaâ vïì àiïím naây
giûäa quan niïåm cuãa moåi ngûúâi vaâ quan niïåm cuãa caác nhaâ phên
têm hoåc khöng coân khaác nhau nûäa. Baån cûá tûúãng tûúång xem möåt
baâ chuã nhaâ noái vúái ngûúâi khaách mònh múâi àïën ùn cúm nhû sau:
“Thïë naâo, töi múâi anh höm nay sao? Töi quïn mêët laâ àaä múâi anh
àïën xúi cúm höm nay”. Liïåu coá àûúåc khöng? Möåt thñ duå nûäa: möåt
anh chaâng àang yïu maâ quïn khöng àïën chöî heån vúái ngûúâi yïu:
anh ta seä khöng nhêån rùçng mònh àaä quïn maâ seä bõa àùåt ra haâng
bao nhiïu lyá do chûáng toã rùçng anh ta khöng àïën àûúåc vaâ anh ta
cuäng khöng coá caách naâo khaác baáo cho ngûúâi yïu biïët.
Trong àúâi söëng nhaâ binh ngûúâi ta khöng coá quyïìn quïn vaâ duâ
coá quïn thûåc cuäng vêîn bõ phaåt nhû thûúâng: àoá laâ àiïìu ai cuäng biïët ,
vaâ cho laâ laâm thïë laâ phaãi vò ai cuäng nhêån laâ trong àúâi söëng nhaâ
binh, möåt vaâi haânh vi sai laåc coá yá nghôa vaâ trong àa söë trûúâng húåp
chuáng ta biïët roä yá nghôa àoá laâ thïë naâo. Vêåy taåi sao ngûúâi ta laåi
khöng àem aáp duång löëi lyá luêån àoá cho moåi haânh vi sai laåc khaác àïí
cöng nhêån caác haânh vi àoá khöng coân deâ dùåt gò nûäa. Têët nhiïn vïì
vêën àïì naây thò ngûúâi ta vêîn traã lúâi àûúåc.
Nïëu yá nghôa cuãa sûå quïn caác àiïìu dûå àõnh khöng coân gò àaáng
gò àaáng nghi ngúâ àöëi vúái nhûäng ngûúâi ngoaâi phöë nûäa thò caác baån seä
caâng ngaåc nhiïn hún khi thêëy caác nhaâ thú nhaâ vùn thûúâng duâng
nhûäng haânh vi sai laåc àoá trong thú vùn cuãa mònh. Trong caác baån
nïëu àaä coá ngûúâi naâo xem trònh diïîn vúã kõch Ceásar vaâ Cleáopêtre cuãa
B.Shaw chùæc hùèn coân nhúá caái caãnh cuöëi cuâng trong àoá Ceásar trûúác
khi ra ài bõ ray rûát vïì möåt àiïìu gò maâ öng ta khöng nhúá ra àûúåc.
Sau àoá chuáng ta thêëy dûå àõnh cuãa öng ta laâ tûâ biïåt Cleáopêtre.
Bùçng xaão thuêåt nhoã beá àoá kõch sô muöën gaán cho Ceásar möåt têëm
loâng cao thûúång maâ öng khöng coá vaâ khöng hïì muöën coá. Baån hùèn
biïët roä laâ theo caác taâi liïåu lõch sûã thò Ceásar àaä cho àûa Cleáopêtre
vïì La Maä vaâ naâng úã àoá vúái con trai Ceásar cho túái khi Ceásar bõ aám
saát, röìi sau àoá múái tröën khoãi thaânh phöë.
Nhûäng trûúâng húåp quïn caác àiïìu dûå àõnh roä raâng àïën nöîi
chuáng ta khöng thïí duâng vaâo muåc àñch cuãa chuáng ta àûúåc, nghôa laâ
khöng thïí tòm ra trong traång thaái tinh thêìn nhûäng dêëu hiïåu gò coá
dñnh daáng àïën yá nghôa cuãa haânh vi sai laåc. Vò thïë nïn chuáng ta seä
ài tòm möåt haânh vi khöng roä raâng möåt tyá naâo, khöng thïí hiïíu lêìm
àûúåc: àoá laâ sûå mêët àöì vêåt, khöng thïí naâo tòm laåi àûúåc nhûäng àöì vêåt
àaä àûúåc sùæp xïëp coá thûá tûå.
Àiïìu maâ baån seä khöng thïí naâo cho laâ coá thûåc laâ yá muöën cuãa
chuáng ta laåi coá thïí àoáng möåt vai troâ gò trong cöng viïåc àaánh mêët
möåt àöì vêåt laâm cho chuáng ta bûåc mònh hïët sûác. Nhûng coá rêët nhiïìu
àiïìu àûúåc nhêån thêëy thuöåc loaåi sau àêy: möåt anh chaâng treã tuöíi
àaánh mêët möåt caái buát chò maâ anh ta rêët thñch, ngay chiïìu höm
trûúác anh ta nhêån àûúåc bûác thû cuãa ngûúâi anh rïí trong àoá coá viïët:
“Töi khöng coá thò giúâ vaâ cuäng chùèng muöën khuyïën khñch sûå nheå daå
vaâ sûå lûúâi biïëng cuãa cêåu”. Thïë maâ caái buát chò bõ mêët laåi chñnh laâ
caái buát chò do öng anh rïí biïëu. Nïëu khöng biïët roä trûúâng húåp naây
têët nhiïn chuáng ta khöng thïí cho rùçng yá muöën vûát boã möåt àöì vêåt
naâo àoá laåi coá thïí àoáng vai troâ gò trong viïåc àaánh mêët àöì àoá. Sûå
àaánh mêët loaåi naây xaãy ra luön. Chuáng ta àaánh mêët àöì àaåc khi
chuáng ta coá bêët hoaâ vúái ngûúâi àaä cho chuáng ta àöì vêåt àoá, vaâ
khi chuáng ta khöng muöën nghô àïën chuáng nûäa. Têët nhiïn khi
chuáng ta khöng thñch thò chuáng ta coá thïí coá yá muöën vûát boã, beã gaäy
àöì vêåt àoá ài. Vñ duå nhû möåt cêåu hoåc sinh àaánh mêët àöì àaåc cuãa
Sigmund Freud 70
mònh, hay tòm caách huyã boã chuáng trûúác ngaây sinh nhêåt cuãa mònh,
haânh àöång naây coá phaãi laâ ngêîu nhiïn khöng?
Nhûäng ngûúâi thêëy bûåc mònh hïët sûác khi àaánh mêët khöng tòm
laåi àûúåc möåt moán àöì do chñnh tay mònh àaä cêët khöng bao giúâ chõu
cöng nhêån laâ trong cöng viïåc mêët maát àoá coá yá muöën cuãa anh ta
tham dûå vaâo. Vêåy maâ nhûäng trûúâng húåp mêët àöì trong möåt luác hay
maäi maäi khöng phaãi laâ hiïëm. Töi thuêåt laåi vúái caác baån möåt cêu
chuyïån sau àêy àûúåc coi laâ trûúâng húåp töët àeåp nhêët tûâ trûúác túái
nay.
Möåt höm, coá möåt anh chaâng coân treã kïí cho töi nghe rùçng caách
àêy vaâi nùm vúå chöìng anh ta hiïíu lêìm nhau tai haåi: “Töi thêëy vúå
töi laånh luâng quaá, chuáng töi söëng bïn nhau maâ chùèng coá gò nöìng
naân, nhûäng àiïìu àoá khöng ngùn caãn töi cöng nhêån rùçng naâng coá
nhiïìu àûác tñnh. Möåt höm naâng ài chúi vïì àûa cho töi möåt cuöën saách
naâng mua cho töi vò tûúãng töi rêët thñch. Töi caãm ún naâng vaâ baão laâ
töi seä àoåc cuöën saách àoá nhûng röìi àïí àêu quïn mêët. Töi àaä cöë tòm
trong nhiïìu thaáng nhûng khöng tòm ra àûúåc. Saáu thaáng sau, meå
töi maâ töi rêët quyá mïën àaä bõ öëm, naâng rúâi nhaâ ài chùm soác meå
chöìng. Bïånh cuãa meå töi khaá nùång vaâ àoá laâ dõp àïí naâng chûáng toã
rùçng naâng coá nhiïìu àûác tñnh àaáng quyá. Möåt höm töi trúã vïì nhaâ
loâng röån raâng vò biïët ún vïì nhûäng àiïìu maâ naâng laâm cho meå töi.
Töi lú àaäng múã möåt caái ngùn keáo, chùèng coá muåc àñch gò nhêët àõnh
vaâ àiïìu àêìu tiïn tröng thêëy trong ngùn keáo laâ möåt cuöën saách àaä bõ
mêët tûâ lêu”.
Khi khöng coân lyá do gò nûäa thò àöì vêåt àoá seä khöng coân laâ möåt
thûá khöng tòm thêëy nûäa.
Töi coá thïí kïí maäi khöng hïët nhûäng trûúâng húåp nhû thïë naây
nhûng töi khöng laâm. Trong cuöën Têm lyá àúâi söëng thûúâng ngaây
cuãa töi, caác baån seä tòm thêëy rêët nhiïìu trûúâng húåp àïí khaão saát haânh
vi sai laåc. Kïët luêån chung cho têët caã caác trûúâng húåp àoá laâ nhû sau:
Nhûäng haânh vi sai laåc bao giúâ cuäng coá möåt yá nghôa gò, vaâ chó cho
chuáng ta biïët caách dûåa vaâo yá nghôa àoá àïí tòm hiïëu xem caác haânh vi
àoá àaä xaãy ra trong trûúâng húåp naâo? Höm nay töi seä noái ngùæn hún vò
chuáng ta chó coá yá muöën tòm thêëy trong viïåc khaão saát naây nhûäng
yïëu töë àïí sûãa soaån àûa caác baån vaâo con àûúâng cuãa phên têm hoåc.
Vò thïë nïn töi chó noái cho caác baån nghe vïì hai loaåi quan saát thöi:
nhûäng quan saát vïì haânh vi sai laåc chöìng chêët lïn nhau vaâ kïët húåp
vaâo nhau, vaâ sûå xaác nhêån caác àiïìu giaãi thñch cuãa chuáng ta bùçng caác
biïën cöë xaãy ra sau àoá.
Nhûäng haânh vi sai laåc chöìng chêët vaâ kïët quaã thûåc laâ nhûäng
trûúâng húåp döìi daâo nhêët trong loaåi naây. Nïëu chó cêìn chûáng toã rùçng
nhûäng haânh vi sai laåc coá yá nghôa thöi thò coá thïí tûâ luác àêìu chuáng ta
chó cêìn noái àïën chuáng ta laâ àuã röìi búãi vò yá nghôa àoá quaá roä raâng
ngay caã àöëi vúái nhûäng böå oác ûúng ngaånh nhêët, ûa phï phaán nhêët,
viïåc coá nhiïìu haânh vi sai laåc liïn tiïëp xaãy ra chûáng toã àoá khöng
phaãi laâ nhûäng sûå ngêîu nhiïn maâ chñnh laâ coá yá muöën hùèn hoi. Sau
cuâng sûå thay thïë möåt haânh vi sai laåc naây bùçng möåt haânh vi sai laåc
khaác chûáng toã rùçng àiïìu quan troång vaâ cêìn thiïët trong caác haânh vi
naây khöng phaãi laâ hònh thûác cuäng nhû nhûäng phûúng caách àem
duâng maâ chñnh laâ úã trong yá muöën cuãa nhûäng haânh vi naây muöën
thoaã maän, vaâ yá muöën naây coá thïí àûúåc thûåc hiïån bùçng nhûäng
phûúng caách khaác nhau.
Töi thuêåt laåi cho caác baån nghe trûúâng húåp quïn liïn tiïëp: E.
Jones kïí laåi rùçng möåt höm, vò lyá do gò öng khöng biïët, àaä àïí laåi
trïn baân trong möåt vaâi ngaây möåt bûác thû viïët xong. Röìi möåt höm
öng gûãi bûác thû àoá ài nhûng bõ gûãi traã laåi vò quïn khöng viïët àõa
chó trïn phong bò. Viïët xong àõa chó, öng laåi gûãi ài nhûng lêìn naây
quïn khöng daán tem. Maäi luác àoá öng múái chõu thuá nhêån vúái mònh
laâ öng khöng hïì muöën gûãi bûác thû àoá ài.
Sigmund Freud 72
Trong möåt trûúâng húåp khaác chuáng ta coá sûå liïn kïët giûäa viïåc
cêìm nhêìm möåt àöì vêåt röìi khöng sao tòm ra àûúåc nûäa. Coá möåt baâ ài
du lõch cuâng öng em chöìng sang La Maä, öng naây laâ möåt nhaâ danh
hoaå. Öng naây àûúåc caác ngûúâi Àûác úã La Maä múâi ùn uöëng tiïåc tuâng
luön vaâ àûúåc biïëu möåt caái huy chûúng cöí bùçng vaâng. Baâ bûåc mònh
khi thêëy em chöìng khöng biïët roä giaá trõ cuãa moán àöì biïëu àoá. Luác
ngûúâi em gaái àïën thay mònh úã La Maä, baâ ta vïì nhaâ vaâ luác múã
rûúng ra thêëy caái huy chûúng nùçm trong àoá maâ chùèng hiïíu taåi sao.
Baâ baáo ngay cho öng em vaâ noái rùçng ngay ngaây höm sau seä gûãi traã
laåi caái huy chûúng àoá. Nhûng höm sau caái huy chûúng àûúåc cêët kyä
àïën nöîi khöng sao tòm àûúåc vaâ do àoá khöng thïí gûãi ài àûúåc. Àuáng
luác àoá baâ ta möëi hiïíu taåi sao baâ ta laåi àaäng trñ nhû thïë: thò ra baâ ta
muöën giûä caái huy chûúng àoá laâm cuãa riïng.
Trong nhûäng doâng trïn, töi àaä kïí cho baån nghe trûúâng húåp
trong àoá coá sûå kïët húåp giûäa möåt sûå lêìm lêîn vaâ möåt sûå quïn: àoá laâ
möåt trûúâng húåp cuãa möåt ngûúâi àaä troát lúä heån möåt lêìn, nhêët àõnh
khöng lúä heån lêìn thûá hai nûäa, nhûng trong lêìn thûá hai naây laåi àïën
sai giúâ. Möåt ngûúâi baån töi vûâa khaão cûáu khoa hoåc vûâa viïët vùn kïí
cho töi nghe vïì möåt trûúâng húåp tûúng tûå cuãa chñnh baãn thên öng.
Öng kïí: “ Caách àêy vaâi nùm töi nhêån gia nhêåp höåi vùn chûúng vò
tin rùçng höåi coá thïí giuáp töi trong viïåc trònh diïîn möåt vúã kõch cuãa
töi. Thûá saáu naâo töi cuäng tham dûå vaâo caác cuöåc höåi hoåp cuãa uyã ban
maâ chùèng lêëy gò laâm thñch lùæm.
Caách àêy vaâi thaáng töi àûúåc ngûúâi ta cho biïët laâ möåt vúã kõch
cuãa töi seä àûúåc àem diïîn vaâ ngay sau àoá töi quïn phùæt khöng dûå
caác phiïn hoåp nûäa. Nhûng khi àoåc caác baâi cuãa anh viïët vïì vêën àïì
àoá töi thêëy xêëu höí tûå traách rùçng mònh àaä khöng theâm ài dûå caác
phiïn hoåp khi khöng cêìn àïën hoå nûäa, vaâ tûå nhuã laâ thïë naâo cuäng
phaãi quay trúã laåi cuöåc hoåp nhû trûúác. Töi suy nghô maäi vïì vêën àïì
cho àïën khi àïën trûúác phoâng hoåp vaâ ngaåc nhiïn thêëy phoâng hoåp
àoáng cûãa chùèng coá ma naâo caã. Thò ra phiïn hoåp àaä khai diïîn tûâ
höm qua laâ thûá saáu ngaây hoåp thûúâng lïå. Töi àaä lêìm ngaây hoåp vaâ
àïën vaâo höm thûá baãy”.
Nïëu coá thïm nhiïìu quan saát nûäa, coá leä cuäng hay nhûng thöi.
Töi muöën trònh baây thïm cuâng caác baån möåt loaåi trûúâng húåp khaác
trong àoá muöën xem mònh giaãi thñch coá àuáng khöng, chuáng ta phaãi
chúâ àïën biïën cöë sau àoá xaác nhêån.
Khoãi phaãi noái laâ àiïìu kiïån cêìn thiïët cuãa nhûäng trûúâng húåp
naây laâ chuáng ta khöng hïì biïët àïën tònh traång tinh thêìn trong luác
naây hay tònh traång àoá úã ngoaâi têìm khaão saát cuãa chuáng ta. Sûå giaãi
thñch cuãa chuáng ta vò thïë chó coá giaá trõ möåt sûå dûå àoaán maâ chuáng
ta khöng cho laâ quan troång. Nhûng sau àoá coá möåt sûå viïåc xaãy ra
chûáng toã rùçng caách giaãi thñch àêìu tiïn cuãa chuáng ta laâ àuáng. Möåt
höm, trong möåt cuöåc ài thùm möåt cùåp vúå chöìng, töi àûúåc ngûúâi vúå
vûâa cûúâi vûâa kïí cho nghe rùçng ngay sau höm ài trùng mêåt vïì,
naâng dêîn ngûúâi em gaái ài mua sùæm, ngûúâi em gaái naây chûa coá
chöìng. Trong khi àoá chöìng naâng ài viïåc riïng. Hai chõ em àang ài
àöåt nhiïn tröng thêëy möåt ngûúâi àaân öng ài bïn kia àûúâng, naâng
baão em gaái: “Kòa öng X..”.. Naâng khöng hïì thêëy rùçng ngûúâi àaân
öng àoá chùèng phaãi ai khaác hún laâ chöìng naâng vûâa múái cûúái chûâng
vaâi tuêìn. Cêu chuyïån àoá gêy cho töi möåt caãm giaác khoá chõu, nhûng
töi khöng muöën tin vaâo àiïìu maâ mònh nghô vïì vêën àïì. Chó vaâi nùm
sau töi múái nhúá laåi cêu chuyïån vò tin rùçng cuöåc hön nhên giûäa hai
ngûúâi àaä àûa àïën kïët quaã tai haåi.
A.Maeder kïí chuyïån möåt baâ trûúác höm cûúái quïn khöng ài
thûã aáo cûúái vaâ maäi àïën töëi múái nhúá laåi. Öng ta cho rùçng viïåc naây vaâ
sûå ly dõ cuãa hai ngûúâi sau àoá coá liïn quan àïën nhau. Töi biïët coá
möåt baâ tuy àaä coá chöìng nhûng vêîn kyá nhûäng taâi liïåu vïì quaãn trõ
taâi saãn bùçng tïn thúâi con gaái, röìi sau àoá ly dõ vúái chöìng. Töi biïët
möåt baâ àaä àaánh mêët nhêîn cûúái trong thúâi kyâ trùng mêåt, nhûäng
biïën cöë sau àoá chûáng toã laâ sûå viïåc àoá coá möåt yá nghôa àùåc biïåt khöng
Sigmund Freud 74
sao lêìm àûúåc. Laåi coân trûúâng húåp möåt hoaá hoåc gia danh tiïëng ngûúâi
Àûác quïn caã giúâ cûã haânh hön lïî cuãa mònh vaâ àaáng leä phaãi ra nhaâ
thúâ thò laåi ài thùèng vaâo phoâng thñ nghiïåm. Sau àoá öng ta àöíi yá vaâ
chïët giaâ trong caãnh àöåc thên.
Chùæc caác baån cuäng muöën rùçng, trong têët caã caác trûúâng húåp àoá
nhûäng haânh vi sai laåc thay thïë cho linh tñnh ngûúâi xûa. Maâ àuáng
thïë, nhiïìu khi nhûäng linh tñnh àoá chó laâ nhûäng haânh vi sai laåc, vñ
duå nhû khi ngûúâi ta vêëp ngaä. Nhiïìu trûúâng húåp khaác coá tñnh chêët
khaách quan chûá khöng chuã quan. Nhûng baån khöng thïí tûúãng
tûúång àûúåc rùçng thûåc rêët khoá phên biïåt xem möåt biïën cöë thuöåc vaâo
loaåi naâo. Nhiïìu khi haânh vi sai laåc laåi àeo caái mùåt naå cuãa möåt biïën
cöë coá tñnh caách tiïu diïåt.
Nhûäng ngûúâi naâo trong caác baån coá ñt nhiïìu kinh nghiïåm àuã
duâng coá leä cuäng tûå nhuã laâ mònh seä traánh cho mònh àûúåc nhiïìu àiïìu
thêët voång vaâ ngaåc nhiïn àau àúán, vaâ nïëu coá can àaãm nhòn vaâo sûå
thûåc giaãi thñch nhûäng haânh vi sai laåc trong sûå giao thiïåp giûäa loaâi
ngûúâi nhû laâ nhûäng linh tñnh baáo trûúác, duâng nhûäng linh tñnh naây
àïí tòm hiïíu nhûäng yá muöën coân nùçm trong voâng bñ mêåt. Nhiïìu khi
ngûúâi ta khöng daám laâm àiïìu àoá. Ngûúâi ta súå rùçng mònh quay trúã
laåi tin dûå àoaán, vûúåt qua mùåt khoa hoåc. Khöng phaãi laâ linh tñnh
naâo cuäng thaânh sûå thûåc vaâ khi caác baån hiïíu roä nhûäng thuyïët cuãa
chuáng ta hún, baån seä thêëy laâ khöng cêìn gò caác linh tñnh àoá phaãi
thûåc hiïån hïët.
Phêìn 6
... Gêìn nhû trong moåi trûúâng húåp trong àoá ngûúâi ta noái
ra nhûäng àiïìu traái laåi vúái àiïìu àõnh noái thò bao giúâ cuäng coá
möåt yá muöën gêy röëi diïîn taã möåt sûå chöëng àöëi vúái yá kiïën bõ röëi
vaâ haânh vi sai laåc laâ hònh aãnh cuãa sûå xung àöåt giûäa hai yá
muöën naây...
4. Nhûäng haânh vi sai laåc
Nhûäng haânh vi sai laåc laâ nhûäng haânh vi coá yá nghôa: àoá laâ kïët
quaã cuãa nhûäng sûå phên tñch cuãa nhûäng doâng trïn vaâ laâ àiïìu chuáng
ta duâng laâm cùn baãn cho nhûäng cuöåc khaão saát sùæp túái. Chuáng ta
cêìn xaác nhêån laåi möåt lêìn nûäa: chuáng ta khöng hïì khùèng àõnh laâ
möåt viïåc luön luön xaãy ra. Chuáng ta chó cêìn cho rùçng phêìn nhiïìu
nhûäng haânh vi naây coá yá nghôa laâ àuã röìi. Vaã laåi ngay vïì phûúâng
diïån naây cuäng coá nhiïìu sûå khaác biïåt khi chuáng ta ài tûâ haânh vi naây
qua haânh vi khaác. Nhûäng sûå lúä lúâi , viïët sai v.v..v àïìu coá möåt vùn
baãn thuêìn tuyá sinh lyá. Àiïìu naây khöng àûúåc chùæc chùæn trong caác
hònh thûác khaác nhau cuãa sûå quïn laäng (quïn tïn, quïn dûå àõnh,
khöng tòm àûúåc nhûäng àöì vêåt maâ mònh àaä cêët..) trong khi sûå àaánh
mêët àöì àaåc thò coá leä khöng coá möåt yá mûöën naâo dñnh daáng vaâo àoá.
Chuáng ta cêìn thïm rùçng nhûäng sûå nhêìm lêîn trong àúâi söëng
Sigmund Freud 76
thûúâng ngaây cuäng chó dñnh daáng vaâo mön phên têm hoåc vïì möåt vaâi
khña caånh naâo àoá thöi. Luác naây cuäng nïn nhúá luön luön àïën nhûäng
sûå giúái haån àoá búãi vò tûâ nay trúã ài chuáng ta bùæt àêìu tûâ yá niïåm cho
rùçng haânh vi sai laåc laâ nhûäng haânh vi tinh thêìn, kïët quaã cuãa sûå
liïn kïët giûäa hai yá muöën.
Àoá laâ kïët quaã thûá nhêët cuãa mön phên têm hoåc. Têm lyá hoåc
chûa bao giúâ àïí yá àïën nhûäng hiïån tûúång theo sau àoá. Vò vêåy chuáng
ta àaä múã röång biïn giúái cuãa thïë giúái tinh thêìn ra rêët nhiïìu vaâ thïm
vaâo mön têm lyá hoåc nhiïìu hiïån tûúång trûúác kia khöng coá trong àoá.
Chuáng ta haäy dûâng laåi möåt chuát trûúác sûå khùèng àõnh rùçng
nhûäng haânh vi sai laåc laâ nhûäng haânh vi tinh thêìn. Khùèng àõnh
nhû thïë coá phaãi laâ chuáng ta cho rùçng nhûäng haânh vi tinh thêìn laâ
nhûäng haânh vi coá yá nghôa hay khöng? Hay chuáng ta coân nguå möåt yá
gò khaác nûäa. Töi khöng nghô rùçng chuáng ta nïn múã röång phaåm vi
cuãa nhûäng haânh vi naây ra.
Têët caã nhûäng àiïìu gò quan saát àûúåc trong àúâi söëng tinh thêìn
seä goåi laâ nhûäng hiïån tûúång tinh thêìn. Vêën àïì chó laâ xeát xem möåt sûå
phaát biïíu tinh thêìn naâo àoá coá phaãi laâ kïët quaã trûåc tiïëp cuãa nhûäng
hònh aãnh vïì cú thïí, cuãa caác cú nùng hay coá tñnh chêët thïí xaác vaâ
trong trûúâng húåp naây chuáng khöng thuöåc phaåm vi mön Têm lyá hoåc;
hay noá laâ hêåu quaã trûåc tiïëp cuãa nhûäng hoaåt àöång tinh thêìn. Chuáng
töi nghô àïën àiïìu sau naây möîi khi noái àïën nhûäng hoaåt àöång tinh
thêìn. Vò thïë cho nïn chuáng ta seä húåp lyá hún nïëu phaát biïíu yá nghôa
dûúái hònh thûác sau àêy: hiïån tûúång coá yá nghôa, nghôa laâ cho ta biïët
noá coá möåt yá muöën hay möåt khuynh hûúáng vaâ giûä möåt àõa võ naâo
trong nhûäng hoaåt àöång tinh thêìn.
Cuäng coá nhûäng hiïån tûúång khaác rêët gêìn vúái nhûäng haânh vi
sai laåc nhûng khöng thïí goåi nhû thïë àûúåc. Chuáng ta goåi nhûäng
hiïån tûúång àoá laâ nhûäng haânh vi bêët thûúâng hay laâ triïåu chûáng. Têët
caã nhûäng haânh vi naây àïìu coá àuã nhûäng tñnh caách cuãa möåt haânh vi
khöng coá lyá do, vö nghôa lyá, khöng quan troång vaâ nhêët laâ chùèng coá
lúåi ñch gò. Nhûng àiïìu laâm cho haânh vi naây khaác vúái nhûäng haânh vi
sai laåc laâ trong nhûäng haânh vi naây khöng coá sûå tham dûå cuãa möåt yá
muöën àöëi nghõch, laâm röëi loaån traái vúái yá muöën nguyïn thuyã.
Nhûäng haânh vi sai laåc naây laåi thûúâng nhêåp vaâo nhûäng cûã chó
vaâ daáng àiïåu duâng àïí diïîn taã sûå caãm àöång. Thuöåc vaâo loaåi haânh vi
sai laåc àùåc biïåt naây laâ nhûäng cûã chó bïì ngoaâi chùèng coá muåc àñch gò
nhû vên vï taâ aáo, lêëy tay súâ soaång vaâo chên tay hay mònh mêíy,
hay nhûäng àöì vêåt àïí gêìn tay mònh; nhûäng baâi haát chuáng ta haát
nho nhoã, chuáng ta bùæt àêìu haát hay thöi haát vaâo nhûäng luác bêët thêìn
maâ chuáng ta khöng àïí yá, chùèng coá lyá do gò roä raâng caã.
Vêåy maâ töi khöng ngêìn ngaåi gò khöng khùèng àõnh rùçng
nhûäng haânh vi àoá àïìu coá yá nghôa, cuäng coá thïí giaãi thñch nhû nhûäng
haânh vi sai laåc khaác, àoá laâ nhûäng dêëu hiïåu chûáng toã möåt tònh
traång tinh thêìn khaác. Quan troång hún àoá laâ nhûäng haânh vi tinh
thêìn àêìy àuã nhêët. Nhûng töi khöng coá yá noái nhiïìu vïì sûå múã röång
phaåm vi cuãa nhûäng haânh vi tinh thêìn naây: töi thñch tiïëp tuåc nhûäng
sûå phên tñch caác haânh vi sai laåc àùåt ra trûúác mùæt chuáng ta nhûäng
vêën àïì quan troång nhêët cuãa mön phên têm hoåc.
Nhûäng vêën àïì thñch thuá nhêët maâ chuáng ta àaä àùåt ra vaâ chûa
àûúåc traã lúâi laâ nhûäng vêën àïì sau: chuáng ta àaä noái rùçng nhûäng
haânh vi sai laåc laâ kïët quaã cuãa sûå liïn kïët giûäa hai yá muöën khaác
nhau, möåt yá muöën bõ röëi loaån. YÁ muöën kia gêy röëi; nhûng nïëu vúái
caác yá muöën bõ röëi khöng coá vêën àïì gò àùåt ra caã thò traái laåi, àöëi vúái
nhûäng yá muöën gêy röëi loaån chuáng ta cêìn tûå hoãi xem nhûäng yá muöën
coá thïí gêy rùæc röëi caác yá muöën khaác laâ nhûäng yá muöën naâo vaâ liïn
quan giûäa hai loaåi noái trïn ra sao?
Sigmund Freud 78
Töi xin pheáp duâng nhûäng sûå lúä lúâi àïí traã lúâi cêu hoãi thûá hai
trûúác.
Trûúác hïët giûäa nhûäng yá muöën bõ röëi loaån, vaâ nhûäng yá muöën
gêy röëi coá möåt sûå liïn quan vïì nöåi dung. Trong trûúâng húåp naây yá
muöën gêy röëi phaãn traái vúái yá muöën bõ röëi, thay àöíi yá àoá hay böí tuác
cho noá. Hay laâ giûäa hai loaåi yá muöën àoá khöng hïì coá möåt sûå liïn
quan naâo vïì nöåi dung, trûúâng húåp naây trúã thaânh tùm töëi hún
nhûng cuäng thuá võ hún.
Nhûäng trûúâng húåp chuáng ta xeát àïën tûâ trûúác túái nay vaâ
nhûäng trûúâng húåp tûúng tûå laâm chuáng ta hiïíu dïî daâng liïn quan
thûá nhêët vïì nöåi dung. Gêìn nhû trong moåi trûúâng húåp trong àoá
ngûúâi ta noái ra nhûäng àiïìu traái laåi vúái àiïìu àõnh noái thò bao giúâ
cuäng coá möåt yá muöën gêy röëi diïîn taã möåt sûå chöëng àöëi vúái yá kiïën bõ
röëi vaâ haânh vi sai laåc laâ hònh aãnh cuãa sûå xung àöåt giûäa hai yá muöën
naây.
“Töi tuyïn böë khai maåc buöíi hoåp nhûng trong thêm têm töi
muöën bïë maåc buöíi hoåp àoá”. Àoá laâ yá nghôa cuãa sûå lúä lúâi cuãa öng chuã
tõch. Möåt túâ baáo chñnh trõ bõ töë caáo laâ tham nhuäng àaä viïët àïí tûå baâo
chûäa nhûäng doâng sau àêy: “Àöåc giaã laâm chûáng cho chuáng töi laâ bao
giúâ chuáng töi cuäng bïnh vûåc lúåi ñch chung möåt caách bêët vuå lúåi”.
Theo yá töi àiïìu naây àaä vaåch trêìn yá thêìm kñn cuãa öng ta: “ Töi bõ
bùæt buöåc phaãi viïët möåt àiïìu nhûng töi biïët rùçng töi nghôa khaác”.
Möåt võ dên biïíu àõnh noái rùçng chuáng ta phaãi noái cho Hoaâng àïë biïët
sûå thûåc maâ khöng cêìn deâ dùåt gò caã (ruckhaltlos) àöåt nhiïn nhêån
thêy mònh quaá taáo baåo thaânh ra lúä lúâi thay chûä khöng deâ dùåt bùçng
chûä coâng lûng xuöëng (ruckgratlos).
Trong nhûäng trûúâng húåp laâm cho ngûúâi ta caãm tûúãng rùçng àoá
laâ möåt sûå thu ngùæn hay vùæn tùæt thò thûåc ra àoá laâ nhûäng sûå sûãa àöíi,
thïm thùæt, hay tiïëp tuåc, trong àoá möåt khuynh hûúáng thûá hai xuêët
hiïån bïn caånh khuynh hûúáng thûá nhêët. “Coá nhûäng sûå viïåc xaãy ra (
zum Vorchein gekommen): töi muöën noái nhûäng troâ con heo
(Schweinerrein); kïët quaã: “Zum yorschein gekommen” “Nhûäng
ngûúâi hiïíu àûúåc àiïìu àoá coá thïí àïëm trïn àêìu ngoán tay. Nhûng
khöng, thûåc ra chó coá möåt ngûúâi coá thïí hiïíu àûúåc thöi: vò thïë nhiïìu
ngûúâi hiïíu àûúåc coá thïí àïëm àûúåc trïn àêìu möåt ngoán tay thöi”. Hay
“Chöìng töi coá thïí ùn uöëng nhûäng gò anh ta muöën: nhûng töi khöng
thïí àïí cho anh ta muöën bêët cûá möåt thûá gò: vêåy anh ta phaãi ùn,
uöëng nhûäng thûá gò töi muöën”. Trong têët caã nhûäng trûúâng húåp naây,
sûå lúä lúâi thoaát ra tûâ trong nöåi dung yá muöën bõ röëi hay bõ gùæn liïìn
vaâo àoá”.
Liïn quan khaác giûäa hai yá muöën coá veã laå kyâ. Nïëu giûäa hai yá
muöën àoá khöng coá möåt liïn quan gò vïì nöåi dung thò yá muöën gêy röëi
do àêu maâ ra vaâ laâm sao coá thïí gêy röëi taåi möåt àõa àiïím rêët chñnh
xaác naâo àoá? Chó coá quan saát múái coá thïí hiïën cho ta möåt cêu traã lúâi
thöi vaâ ngûúâi ta quan saát thêëy rùçng sûå röëi loaån phaát sinh ra tûâ möåt
doâng tû tûúãng laâm bêån têm àûúng sûå trong möåt khoaãng thúâi gian
trûúác àoá, vaâ nïëu noá can thiïåp vaâo trong lúâi noái möåt caách àùåc biïåt
nhû thïë, noá cuäng coá thïí àûúåc diïîn taã dûúái möåt hònh thûác khaác
(nhûng àiïìu naây khöng phaãi laâ cêìn thiïët). Àoá laâ möåt tiïëng vang
thûåc sûå nhûng tiïëng vang àoá khöng cêìn thiïët phaãi bùæt nguöìn tûâ
nhûäng tiïëng àaä noái ra. ÚÃ àêy, möåt lêìn nûäa chuáng ta coá möåt sûå liïn
tûúãng giûäa yïëu töë bõ röëi vaâ yïëu töë gêy röëi nhûng sûå liïn tûúãng naây,
àaáng leä phaãi nùçm trong nöåi dung thò laåi chó coá tñnh caách nhên taåo
thuêìn tuyá vaâ do caác sûå liïn tûúãng eáp buöåc taåo thaânh.
Àêy laâ möåt thñ duå rêët giaãn dõ do chñnh töi quan saát thêëy. Möåt
höm töi gùåp hai baâ ngûúâi thaânh Viïn (nûúác AÁo) ùn mùåc nhû du
khaách. Töi ài cuâng vúái hai baâ àoá möåt àoaån àûúâng vaâ chuáng töi noái
chuyïån vïì nhûäng sûå tiïån lúåi vaâ bêët tiïån trong àúâi söëng du khaách.
Möåt trong hai baâ thuá nhêån rùçng, möåt ngaây cuãa ngûúâi du khaách
khöng phaãi laâ khöng coá nhûäng caái khoá chõu. Baâ ta noái “Thûåc ra quaã
Sigmund Freud 80
laâ khöng khoaái möåt chuát naâo khi chuáng töi suöët ngaây phaãi ài dûúái
aánh nùæng mùåt trúâi vaâ bõ ûúát hïët caã aáo trong aáo ngoaâi..”. Noái àïën
àêy thò baâ ta ngêåp ngûâng röìi laåi noái: “ Nhûng khi vïì àïën nhaâ (àaáng
leä laâ noái nhû thïë : nach Hause- vïì àïën nhaâ) baâ ta laåi noái nach Hose
(nghôa laâ caái quêìn ) thay quêìn aáo...”. Chuáng ta chûa phên tñch sûå
lúä lúâi naây nhûng töi cho laâ khöng cêìn thiïët lùæm. Trong cêu trûúác baâ
du khaách àõnh kïí möåt thöi nhûäng thûá bõ ûúát: aáo trong, aáo ngoaâi,
quêìn (hose). Nhûng vò lõch sûå baâ khöng daám noái àïën caái quêìn.
Nhûng trong cêu sau maâ nöåi dung khaác hùèn cêu trûúác, chûä Hose
khöng àûúåc noái luác naäy bêy giúâ laåi xuêët hiïån nhû möåt hònh thûác
biïën hoaá cuãa chûä Hause (vïì nhaâ).
Bêy giúâ chuáng ta múái xeát àïën vêën àïì chñnh: nhûäng yá muöën
àûúåc phaát triïín ra möåt caách kyâ laå nhû thïë laâ nhûäng yá muöën naâo
maâ laåi coá thïí gêy röëi nhûäng yá muöën khaác? Têët nhiïn àoá laâ nhûäng yá
muöën khaác nhau nhûng chuáng töi muöën tòm ra nhûäng àùåc tñnh
chung. Chuáng coá thïí àûúåc phên thaânh ba loaåi. Loaåi thûá nhêët göìm
nhûäng trûúâng húåp trong àoá ngûúâi noái lúä lúâi biïët trûúác khuynh
hûúáng noái sai cuãa mònh nhûng khöng ngùn àûúåc.
Loaåi thûá hai göìm nhûäng trûúâng húåp trong àoá ngûúâi noái lúä lúâi
tuy biïët mònh thûúâng coá khuynh hûúáng noái sai nhû thïë nhûng
trûúác khi noái khöng biïët rùçng khuynh hûúáng àoá bùæt àêìu úã núi mònh
tûâ lêu röìi. Ngûúâi àoá chêëp nhêån nhûäng lúâi giaãi thñch cuãa chuáng ta
nhûng khöng thïí naâo khöng ngaåc nhiïn.
Nhûäng thñ duå trong trûúâng húåp naây coá thïí tòm thêëy nhûäng
haânh vi sai laåc khaác nhûäng sûå lúä lúâi. Loaåi thûá ba göìm nhûäng
trûúâng húåp trong àoá àûúng sûå phaãn àöëi kõch liïåt löëi giaãi thñch cuãa
chuáng ta: khöng nhûäng khöng chõu nhêån laâ mònh coá khuynh hûúáng
àoá, ngûúâi naây coân cho rùçng mònh khöng hïì bao giúâ coá khuynh
hûúáng àoá caã. Caác baån haäy nhúá laåi cêu chuyïån múâi moåi ngûúâi úå lïn
àïí chuác mûâng öng chuã vaâ thaái àöå phaãn àöëi kõch liïåt cuãa ngûúâi àoá
khi töi noái àïën khuynh hûúáng gêy röëi cuãa anh ta.
Caác baån biïët laâ chuáng ta chûa àöìng yá vúái nhau vïì quan niïåm
nhûäng trûúâng húåp àoá sao? Sûå phaãn àöëi cuãa àûúng sûå khöng hïì laâm
töi böëi röëi vaâ töi giûä nguyïn yá kiïën, nhûng caác baån thò khöng thïë:
thêëy anh chaâng chöëi bay biïën chùæc caác baån cho rùçng coá leä chuáng ta
khöng nïn tòm caách giaãi thñch thò hún, chó nïn coi àoá nhû möåt
haânh vi thuêìn tuyá sinh lyá theo nghôa tiïìn phên têm cuãa chûä àoá.
Töi cuäng chúâ àúåi thaái àöå cuãa caác baån. Töi giaãi thñch rùçng
nhiïìu khi chñnh àûúng sûå coá thïí phaát hiïån nhûäng yá muöën maâ
chñnh y cuäng khöng biïët nhûng töi coá thïí dûåa vaâo möåt vaâi dêëu hiïåu
àïí àûa ra aánh saáng àûúåc. Vêåy maâ caác baån ngêåp ngûâng khöng daám
chêëp nhêån sûå giaã duå kyâ khöi vaâ àêìy hiïåu quaã nhû thïë. Vêåy maâ nïëu
húåp lyá vúái chñnh mònh vïì nhûäng àiïìu àaä biïët vïì haânh vi sai laåc, sau
khi àaä àûúåc biïët bao nhiïu trûúâng húåp röìi àaáng leä caác baån phaãi
chêëp nhêån yá kiïën cuãa töi moái phaãi chûá duâ rùçng caác baån cuäng thêëy
húi khoá chõu. Nïëu baån khöng thïí naâo chêëp nhêån sûå giaãi thñch àoá
thò chó coân caách thöi khöng theo hoåc vïì nhûäng haânh vi sai laåc nûäa.
Bêy giúâ chuáng ta dûâng laåi möåt chuát vïì ba loaåi noái trïn vaâ
xem chuáng coá nhûäng tñnh caách chung naâo? Àuáng luác naây may mùæn
cho chuáng ta laâ coá möåt sûå kiïån khöng coân ai chöëi caäi àûúåc. Trong
hai loaåi, thûá nhêët khuynh hûúáng gêy röëi àûúåc ngay chñnh àûúng sûå
cöng nhêån; ngoaâi ra trong loaåi thûá nhêët khuynh hûúáng naây xuêët
hiïån ngay sau khi noái lúä lúâi.
Nhûng trong loaåi thûá nhêët cuäng nhû trong loaåi thûá hai,
khuynh hûúáng gêy röëi kòm haäm, döìn eáp vaâo trong. Vò àûúng sûå
quyïët àõnh khöng cho noá xuêët hiïån nïn múái lúä lúâi, nghôa laâ khuynh
hûúáng bõ döìn eáp cûá xuêët hiïån mùåc dêìu àûúng sûå khöng muöën bùçng
caách hoùåc thay àöíi yá muöën àûúåc diïîn taã hoùåc chiïëm hùèn chöî yá
Sigmund Freud 82
muöën àûúåc diïîn taã hoùåc chiïëm hùèn chöî cuãa yá muöën àoá. Àoá laâ caách
hoaåt àöång cuãa sûå lúä lúâi.
Phêìn 7
... Àïën bêy giúâ chuáng ta coá thïí noái rùçng àaä àaåt àûúåc
nhûäng tiïën böå múái trong viïåc tòm hiïíu haânh vi sai laåc.
Khöng nhûäng chuáng ta biïët rùçng nhûäng haânh vi àoá laâ haânh
vi tinh thêìn, coá keâm theo möåt yá muöën, rùçng àoá laâ kïët quaã
cuãa sûå liïn kïët giûäa hai yá muöën, maâ coân biïët rùçng möåt trong
hai yá muöën àoá trûúác khi noái àaä bõ döìn eáp àïën nöîi phaãi phaát
hiïån do sûå röëi loaån cuãa yá muöën kia...
YÁ kiïën cuãa töi cuäng giuáp cho ta giaãi thñch nhûäng trûúâng húåp
trong loaåi thûá ba. Àiïím khaác biïåt duy nhêët trong ba loaåi naây laâ
mûác àöå döìn eáp cuãa khuynh hûúáng thöi. Trong loaåi thûá nhêët àûúng
sûå biïët roä mònh coá khuynh hûúáng àoá trûúác khi noá xuêët hiïån vò thïë
nïn khuynh hûúáng àoá bõ döìn eáp nhêët àõnh cûá xuêët hiïån. Trong loaåi
thûá hai sûå döìn eáp nùång hún vaâ àûúng sûå khöng hïì biïët mònh coá
khuynh hûúáng àoá trûúác khi noá xuêët hiïån. Àiïìu ngaåc nhiïn laâ duâ bõ
döìn eáp nhû thïë, khuynh hûúáng cuäng cûá xuêët hiïån khöng sao ngùn
àûúåc. Tònh traång naây giuáp cho chuáng ta rêët nhiïìu àïí cùæt nghôa caác
trûúâng húåp trong loaåi thûá ba. Töi coân noái rùçng ngûúâi ta coá thïí tòm
thêëy trong haânh vi sai laåc sûå phaát hiïån cuãa möåt khuynh hûúáng bõ
döìn eáp tûâ lêu lùæm, àïën nöîi àûúng sûå khöng hïì hay biïët gò vaâ phuã
nhêån sûå coá mùåt cuãa noá. Nhûng duâ coá muöën taách riïng loaåi thûá ba
naây ra chùng nûäa thò caác baån cuäng khöng thïí chêëp nhêån kïët luêån
phaát hiïån ra sau khi xeát caác trûúâng húåp khaác, rùçng sûå döìn eáp möåt
Sigmund Freud 84
yá muöën noái möåt àiïìu gò chñnh laâ àiïìu kiïån cêìn thiïët cho sûå phaát
sinh cuãa möåt sûå lúä lúâi.
Àïën bêy giúâ chuáng ta coá thïí noái rùçng àaä àaåt àûúåc nhûäng tiïën
böå múái trong viïåc tòm hiïíu caác haânh vi sai laåc. Khöng nhûäng chuáng
ta biïët rùçng nhûäng haânh vi àoá laâ haânh vi tinh thêìn, coá keâm theo
möåt yá muöën, rùçng àoá laâ kïët quaã cuãa sûå liïn kïët giûäa hai yá muöën,
chuáng ta coân biïët rùçng möåt trong hai yá muöën àoá trûúác khi noái àaä bõ
döìn eáp àïën nöîi phaãi phaát hiïån do sûå röëi loaån cuãa yá muöën kia.
Chñnh yá muöën naây cuäng bõ röëi loaån trûúác khi trúã thaânh keã gêy röëi.
Têët nhiïn laâ ngay vúái nhûäng kïët quaã nhû thïë chuáng ta cuäng
chûa thïí cùæt nghôa àûúåc möåt caách hoaân haão nhûäng hiïån tûúång goåi
laâ nhûäng haânh vi sai laåc. Chuáng ta àöåt nhiïn thêëy nhiïìu vêën àïì
khaác hiïån ra vaâ coá caãm tûúãng rùçng caâng ài sêu vaâo vêën àïì bao
nhiïu thò chuáng ta caâng thêëy xuêët hiïån nhiïìu vêën àïì múái bêëy
nhiïu. Chuáng ta coá thïí tûå hoãi, taåi sao sûå viïåc laåi khöng àún giaãn
hún nhó? Khi möåt ngûúâi quyïët àõnh döìn eáp möåt khuynh hûúáng
trong khi àaáng leä phaãi àïí cho noá phaát hiïån tûå do thò chuáng ta àûáng
trûúác hai trûúâng húåp: möåt laâ khuynh hûúáng chõu àöìn eáp vaâ khöng
coá gò xaãy ra caã; hai laâ khuynh hûúáng khöng chõu döìn eáp vaâ phaãi
xuêët hiïån möåt caách hoaân toaân vaâ thaânh thûåc. Nhûng haânh vi sai
laåc úã giûäa hai tònh traång do: khuynh hûúáng bõ döìn eáp nûãa chûâng vaâ
yá muöën bõ döìn eáp, nïëu khöng bõ tiïu diïåt thò cuäng bõ döìn eáp àuã àïí
cho khöng thïí phaát hiïån ra nguyïn hònh maâ phaãi thay àöíi ñt nhiïìu,
trûâ möåt vaâi trûúâng húåp leã teã.
Chuáng ta coá thïí cho rùçng nhûäng sûå kiïån liïn húåp hay nûãa noå
nûãa kia àoá cuäng phaãi theo möåt söë àiïìu kiïån naâo àùåc biïåt, nhûng
chuáng ta khöng hïì biïët tñnh chêët cuãa nhûäng àiïìu kiïån àoá nhû thïë
naâo. Töi khöng tin rùçng duâ coá ài sêu àïën àêu chùng nûäa, chuáng ta
coá thïí tòm ra àûúåc nhûäng àiïìu kiïån chûa biïët àoá. Muöën àïën àûúåc
nhûäng muåc tiïu àoá, chuáng ta coân phaãi thaám hiïím nhûäng khu vûåc
tùm töëi khaác cuãa àúâi söëng tinh thêìn ; chó khi naâo chuáng ta tòm ra
trong àoá nhûäng hiïån tûúång tûúng tûå nhû cuãa chuáng ta múái coá can
àaãm àûa ra nhûäng giaã thuyïët àïí cùæt nghôa nhûäng haânh vi sai laåc
möåt caách troån veån hún. Nhûng coân àiïìu naây nûäa: duâ chuáng ta laâm
viïåc vúái nhûäng dêëu hiïåu nhoã nhoi, chuáng ta cuäng coá thïí gùåp àiïìu
nguy hiïím. Coá möåt cùn bïånh tinh thêìn goåi laâ Paraoia
combinatoire, trong àoá nhûäng dêëu hiïåu nhoã nhoi chó àûúåc duâng
möåt caách coá giúái haån thöi vaâ töi khöng cho rùçng moåi kïët luêån thoaát
ra tûâ àoá àïìu àuáng. Àïí traánh nhûäng sûå nguy hiïím àoá, chuáng ta chó
coá viïåc múã thûåc röång phaåm vi quan saát cuãa chuáng ta, xeát ài xeát laåi
nhiïìu lêìn nhûäng caãm giaác nhû nhau bêët kïí laâ khu vûåc àúâi söëng
tinh thêìn naâo chuáng ta khaão saát.
Vò thïë àïën àêy chuáng ta khöng phên tñch nhûäng haânh vi sai
laåc nûäa. Töi chó biïët khuyïn caác baån àiïìu naây: caác baån haäy nhúá maäi
àïën àûúâng löëi chuáng ta àaä theo àïí khaão saát caác hiïån tûúång àoá nhû
möåt caái mêîu. Theo àûúâng löëi àoá caác baån ngay tûâ bêy giúâ àaä biïët roä
têm lyá cuãa chuáng ta muöën gò. Khöng nhûäng chuáng ta muöën mö taã
vaâ phên loaåi nhûäng hiïån tûúång àoá, chuáng ta coân muöën quan niïåm
chuáng nhû nhûäng dêëu hiïåu cuãa sûå hoaåt àöång cuãa nhûäng àöång lûåc
trong têm höìn, sûå phaát hiïån cuãa nhûäng khuynh hûúáng coá muåc àñch
nhêët àõnh, hoaåt àöång hoùåc cuâng chiïìu vúái nhau hoùåc traái hûúáng.
Chuáng ta tòm caách tûå taåo ra möåt quan niïåm linh hoaåt vïì
nhûäng hiïån tûúång tinh thêìn. Theo quan niïåm naây thò nhûäng hiïån
tûúång tri thûác phaãi nhûúâng chöî cho caác khuynh hûúáng vaâ chó caác
khuynh hûúáng naây múái àûúåc cöng nhêån maâ thöi.
Chuáng ta seä khöng ài xa hún àöëi vúái nhûäng haânh vi sai laåc; nhûng
chuáng ta coá thïí ài vaâo möåt vaâi con àûúâng reä trong phaåm vi naây àïí
tòm thêëy nhûäng àiïìu quen thuöåc vaâ nhûäng àiïìu múái. Muöën thïë,
chuáng ta vêîn giûä phêån sûå chia thaânh ba loaåi: a) sûå lúä lúâi vúái caác
tiïíu muåc nhû viïët sai, àoåc sai, nghe nhêìm. b) sûå quïn laäng àöëi vúái
Sigmund Freud 86
nhûäng tiïíu muåc àöëi vúái nhûäng vêåt bõ quïn (tïn ngûúâi, chûä ngoaåi
quöëc, nhûäng dûå àõnh, nhûäng caãm giaác) c) sûå lêìm lêîn, mêët maát,
khöng tòm laåi àûúåc möåt àöì vêåt àaä cêët. Nhûäng sûå sai lêìm àöëi vúái
chuáng ta chó coá taác duång khi gùæn liïìn vaâo vúái sûå quïn laäng, hiïíu
lêìm v.v.v..
Chuáng ta àaä noái nhiïìu àïën sûå lúä lúâi. Tuy vêåy coân phaãi noái
thïm ñt àiïìu nûäa. Coá nhiïìu hiïån tûúång nhoã vïì tònh caãm khöng phaãi
laâ khöng àaáng àûúåc chuá yá gùæn liïìn vaâo sûå lúä lúâi. Khöng phaãi laâ ai
cuäng sùén loâng nhêån rùçng mònh àaä lúä lúâi; nhiïìu khi mònh lúä lúâi thò
khöng biïët nhûng laåi nghe roä sûå lúä lúâi cuãa ngûúâi khaác. Trong möåt
mûác àöå naâo àoá sûå lúä lúâi hay bõ lêy, ngûúâi ta khöng thïí nghe noái
luön àïën sûå lúä lúâi maâ chñnh mònh laåi khöng lúä lúâi. Nhûng sûå lúä lúâi
vö nghôa lyá nhêët khöng cho ta hay biïët gò, àùåc biïåt vïì àúâi söëng tinh
thêìn, tuy nhiïn cuäng coá nhûäng lyá do dïî hiïíu.
Khi naâo chuáng ta bõ röëi loaån trong luác àang noái lïn möåt chûä
naâo àoá, àoåc lïn möåt nguyïn êm daâi, chuáng ta khöng quïn keáo daâi
caái nguyïn êm ngùæn sau àoá ra, thaânh ra laåi bõ thïm möåt sûå lúä lúâi
nûäa àïí sûãa chûäa sûå lúä lúâi trûúác. Sûå viïåc cuäng xaãy ra nhû thïë khi
chuáng ta noái lïn möåt nguyïn êm keáp: chuáng ta seä tòm caách sûãa laåi
bùçng caách àoåc lïn möåt nguyïn êm keáp khaác sau àoá àïí nhúá laåi
nguyïn êm trûúác. Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng àûúng sûå muöën chûáng
toã laâ mònh biïët roä tiïëng meå àeã cuãa mònh vaâ muöën àoåc cho thûåc
àuáng. Sûå lïåch laåc thûá hai coá muåc àñch gúåi sûå chuá yá cuãa ngûúâi nghe,
toã rùçng chñnh mònh cuäng biïët mònh lúä lúâi. Nhûng sûå lúä lúâi hay xaãy
ra nhêët, vö nghôa lyá nhêët thûúâng thûúâng laâ nhûäng lúâi ruát ngùæn hay
noái trûúác nhûäng àiïìu àõnh noái xuêët hiïån trong nhûäng phêìn khöng
coá gò àùåc biïåt trong diïîn tûâ. Trong möåt cêu húi daâi, ngûúâi ta lúä lúâi
bùçng caách àoåc lïn möåt vêìn àaáng leä chûa àoåc àïën theo thûá tûå nhûäng
àiïìu muöën noái. Àiïìu àoá cho ngûúâi ta caái caãm tûúãng rùçng àûúng sûå
muöën noái cho thûåc mau cêu àõnh noái vaâ chûáng minh rùçng àûúng sûå
khöng thñch nhûäng lúâi noái àoá chuát naâo.
Nhû thïë chuáng ta àaä túái trûúâng húåp giúái haån, trong àoá sûå
khaác biïåt giûäa quan niïåm phên têm hoåc vaâ quan niïåm sinh lyá hoåc
cuãa sûå lúä lúâi bõ xoaá boã. Trong nhûäng trûúâng húåp àoá chuáng ta chuã
trûúng cho rùçng coá möåt khuynh hûúáng gêy röëi loaån cho möåt
khuynh hûúáng cêìn àûúåc diïîn taã trong khi noái; nhûng khuynh
hûúáng àoá chó cho chuáng ta biïët laâ noá coá mùåt thöi chûá khöng cho ta
biïët muåc àñch cuãa noá laâ gò. Sûå röëi loaån do noá gêy ra theo möåt vaâi
aãnh hûúãng cuãa thanh êm vaâ möåt vaâi sûå liïn tûúãng, coá thïí àûúåc
quan niïåm nhû muåc àñch laâm lïch laåc sûå chuá yá ra khoãi nhûäng àiïìu
muöën noái. Nhûng sûå röëi loaån sûå chuá yá cuäng nhû sûå liïn tûúãng
khöng àuã àïí cho ta biïët àùåc tñnh cuãa sûå lúä lúâi. Caã hai àïìu diïîn taã
sûå coá mùåt cuãa möåt yá muöën gêy röëi, chuáng ta chó biïët kïët quaã cuãa
chuáng nhûng khöng thïí dûåa vaâo nhûäng kïët quaã naây àïí biïët roä tñnh
chêët cuãa chuáng nhû chuáng ta coá thïí laâm trong nhûäng trûúâng húåp
roä raâng hún.
Nhûäng sûå viïët sai giöëng nhûäng sûå lúä lúâi àïën nöîi chuáng ta vêîn
chùèng coá àiïìu gò múái meã àïí noái caã. Duâ sao cuäng nïn cöë gùæng thu
lûúåm möåt chuát trong phaåm vi naây. Nhûäng löîi lêìm, nhûäng sûå ruát
ngùæn, sûå viïët trûúác, nhûäng chûä cöë àõnh viïët xuêët hiïån khi chûa àïën
lûúåt xuêët hiïån, nhêët laâ nhûäng chûä chó àûúåc xuêët hiïån sau cuâng thöi
chûáng toã rùçng ngûúâi viïët khöng muöën viïët vaâ muöën xong caâng súám
chûâng naâo caâng hay; nhûäng kïët quaã roá rïåt hún cuãa sûå viïët laâm laâm
löå roä tñnh chêët vaâ yá muöën cuãa khuynh hûúáng gêy röëi. Thûúâng
thûúâng ngûúâi ta biïët rùçng möîi khi tòm thêëy möåt sûå viïët sai trong
möåt bûác thû, ngûúâi ta biïët ngay rùçng ngûúâi viïët khöng úã trong möåt
traång thaái tinh thêìn bònh thûúâng; nhûng khöng phaãi bao giúâ cuäng
hiïíu àûúåc laâ sûå gò àaä xaãy ra cho ngûúâi viïët. Àûúng sûå ñt khi nhêån
thêëy nhûäng àiïìu viïët sai cuäng nhû sûå lúä lúâi cuãa mònh. Töi muöën
noái àïën möåt sûå quan saát rêët thuá võ sau àêy: coá nhiïìu ngûúâi thûúâng
àoåc laåi thû sau khi viïët xong röìi múái gûãi ài; coá nhiïìu ngûúâi khaác
khöng coá thoái quen àoá nhûng möîi khi àoåc laåi àïìu coá cú höåi sûãa
chûäa nhûäng àiïìu sai lêìm. Laâm sao cùæt nghôa àûúåc sûå kiïån àoá?
Sigmund Freud 88
Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng nhûäng ngûúâi naây biïët rùçng hoå viïët sai?
Chuáng ta coá thïí chêëp nhêån àiïìu àoá khöng?
Coá möåt vêën àïì thuá võ gùæn liïån vaâo vúái sûå viïët sai. Chùæc caác
baån coân nhúá tïn saát nhên H.. giaã laâm nhaâ vi truâng hoåc, àaä kiïëm
àûúåc trong caác hoåc viïån khoa hoåc nhûäng vi truâng rêët nguy hiïím àïí
saát haåi nhûäng ngûúâi thên cêån. Möåt höm anh chaâng gûãi cho möåt hoåc
viïn möåt bûác thû trong àoá coá yá phaân naân laâ nhûäng vi truâng àûúåc
cêëy khöng coá hiïåu quaã gò àöëi vúái nhûäng con chuöåt nhùæt vaâ chuöåt
baåch. Àaáng leä phaãi viïët thû nhû thïë thò anh chaâng laåi viïët : “ trong
caác cuöåc thñ nghiïåm cuãa töi àöëi vúái loaâi ngûúâi ”.
Sûå nhêìm lêîn naây tuy coá àûúåc caác baác sô trong hoåc viïån àïí yá
àïën nhûng hoå chùèng laâm gò caã. Caác baån coá thêëy rùçng nïëu caác baác
syä cho rùçng sûå viïët nhêìm naây laâ lúâi thuá töåi maâ yïu cêìu múã möåt
cuöåc àiïìu tra thò tïn saát nhên coá leä seä khöng thïí laâm haåi thïm ai
àûúåc nûäa khöng? Caác baån coá thêëy rùçng sûå khöng biïët gò àïën nhûäng
haânh vi sai laåc trong trûúâng húåp naây àaä àûa àïën sûå tai haåi naâo
chûa? Vïì phêìn töi, chùæc chùæn töi seä nghi ngúâ. Tuy nhiïn duâng sûå
viïët sai àoá laâm bùçng chûáng seä gùåp nhiïìu trúã ngaåi lùæm. Sûå viïåc
khöng àún giaãn nhû mònh tûúãng. Sûå viïët sai tûå noá laâ möåt dêëu hiïåu
khöng thïí chöëi caäi àûúåc nhûng khöng phaãi vò thïë maâ coá thïí múã
ngay möåt cuöåc àiïìu tra àûúåc. Têët nhiïn sûå viïët sai chûáng toã rùçng
àûúng sûå coá yá àõnh duâng nhûäng vi truâng àoá cho àöìng loaåi nhûng
khöng biïët chùæc àoá laâ möåt dûå mûu giïët ngûúâi hay chó laâ möåt yá nghô
ngöng cuöìng maâ thöi. Àûúng sûå coá thïí chöëi phùng hïët. Sau naây khi
chuáng ta xeát àïën sûå khaác biïåt giûäa sûå hiïån thûåc trong cuöåc söëng
tinh thêìn vaâ sûå hiïån thûåc vêåt chêët, caác baån seä hiïíu roä vêën àïì hún.
Àiïìu naây khöng ngùn cêëm chuáng ta thêëy rùçng àoá laâ trûúâng húåp maâ
möåt haânh vi sai laåc vïì sau àaä coá möåt têìm quan troång luác àêìu
khöng ai ngúâ.
Trong nhûäng sûå àoåc sai chuáng ta àûáng trûúác möåt tònh traång
tinh thêìn khaác hùèn sûå lúä lúâi vaâ sûå viïët sai. Möåt trong caác khuynh
hûúáng trïn àûúåc thay bùçng möåt sûå kñch àöång naây khöng dai dùèng.
Àiïìu chuáng ta phaãi àoåc khöng phaát sinh ra àúâi söëng tinh thêìn cuãa
chuáng ta nhû àiïìu chuáng ta cêìn viïët. Vò thïë cho nïn phêìn lúán
nhûäng trûúâng húåp àoåc sai chó laâ nhûäng trûúâng húåp trong àoá coá sûå
thay thïë hoaân toaân. Tiïëng cêìn àoåc àûúåc thay thïë bùçng möåt tiïëng
khaác, giûäa hai tiïëng àoá khöng coá sûå khaác biïåt gò vïì nöåi dung caã, sûå
thay thïë xaãy ra vò coá sûå giöëng nhau giûäa hai chûä. Thñ duå cuãa
Lichtenberg : Agamemnon thay vò angenommen, laâ möåt thñ duå
àiïín hònh.
Nïëu ngûúâi ta muöën tòm ra khuynh hûúáng gêy röëi, nguyïn

nhên cuãa sûå lêìm lêîn thò ngûúâi ta phaãi gaåt ra möåt bïn nguyïn baãn
àoåc sai vaâ bùæt àêìu phên tñch vaâ tûå àùåt hai cêu hoãi: yá tûúãng naâo àaä
hiïån lïn trong trñ oác trûúác nhêët vaâ sûå lêìm lêîn nhêët, vaâ sûå lêìm lêîn
àaä xaãy ra trong tònh traång naâo? Möåt khi chó cêìn biïët tònh traång
naây laâ àuã cùæt nghôa àûúåc sûå lêìm lêîn. Vñ duå: coá ngûúâi ài daåo trong
möåt thaânh phöë ngoaåi quöëc vaâ àoåc trïn têìng lêìu cuãa möåt ngöi nhaâ
möåt têëm biïín àïì: “ Closethaus” (cêìu tiïu). Anh ta ngaåc nhiïn tûå
hoãi khöng hiïíu taåi sao têëm biïín àoá laåi àïí cao nhû thïë nhûng röìi laåi
àoåc múái biïët mònh àoåc lêìm: chñnh laâ “Corsethaus” (nhaâ baán Corse).
Súã dô anh ta àoåc lêìm nhû thïë vò àuáng luác anh ta àang muöën ài
tiïu.
Trong nhûäng trûúâng húåp khaác sûå lêìm lêîn, búãi vò khöng liïn
can àïën nöåi dung cuãa baãn vùn, cêìn phaãi àûúåc phên tñch kyä lûúäng
vïì phûúng diïån phên têm. Sûå phên tñch naây chó coá thïí thaânh cöng
khi ngûúâi ta quen vúái löëi phên tñch trong phên têm hoåc vaâ tin cêåy
vaâo mön naây. Nhûng thûúâng thò viïåc cùæt nghôa möåt sûå àoåc sai
khöng coá gò laâ khoá khùn. Nhû trong trûúâng húåp Lichtenberg àaä noái
trïn (Agamemnon thay vò angenommen) tiïëng thay thïë chûáng toã
möåt caách dïî daâng chiïìu hûúáng tû tûúãng nguöìn göëc cuãa sûå röëi loaån.
Sigmund Freud 90
Trong chiïën tranh vò àoåc nhiïìu tïn thaânh phöë, tïn caác võ chó huy
quên sûå, nhûäng danh tûâ quên sûå, thaânh ra möîi khi gùåp nhûäng
tiïëng tûúng tûå ngûúâi ta hay àoåc nhêìm. Àiïìu laâm chuáng ta bêån têm
thûúâng xuêët hiïån àïí thay thïë nhûäng àiïìu laâm chuáng ta khöng biïët
vaâ khöng àïí yá àïën. Nhûäng tiïëng vang cuãa caác yá kiïën cuãa chuáng ta
gêy röëi cho nhûäng caãm tûúãng múái àöëi vúái chuáng ta.
Nhûäng trûúâng húåp àoåc sai cho ta thêëy nhiïìu khi chñnh vùn
baãn àaä múã àûúâng cho khuynh hûúáng gêy röëi ra mùåt àïí àöíi baãn vùn
naây thaânh möåt baãn vùn khaác, coá yá nghôa traái hùèn. Ngûúâi ta àûáng
trûúác möåt vùn baãn maâ ngûúâi ta khöng thñch, vaâ khi phên tñch
ra ngûúâi ta thêëy ngay rùçng chñnh sûå khöng thñch naây àaä
laâm cho ngûúâi ta àoåc nhêìm.
Trong nhûäng trûúâng húåp àoåc sai xaãy ra luön luön noái trong
phêìn trïn, hai yïëu töë maâ chuáng ta àaä gaán cho möåt tñnh chêët quan
troång trong nhûäng haânh vi sai laåc laåi chó giûä möåt vai troâ thûá yïëu:
chuáng töi muöën noái àïën sûå mêu thuêîn giûäa hai khuynh hûúáng vaâ
sûå döìn eáp cuãa möåt trong hai khuynh hûúáng àoá, chñnh sûå döìn eáp
naây phaãn ûáng vò nhûäng hêåu quaã cuãa haânh vi sai laåc. Khöng phaãi laâ
nhûäng sûå àoåc sai phaãn traái vúái nhûäng yïëu töë naây nhûng sûå dêîm
chên lïn nhau cuãa nhûäng doâng tû tûúãng trong sûå àoåc sai maånh
hún sûå döìn eáp trong trûúâng húåp nhûäng haânh vi sai laåc. Chó trong
nhûäng hònh thûác khaác nhau cuãa haânh vi sai laåc vïì sûå quïn laäng,
hai yïëu töë naây múái nöíi bêåt lïn.
Sûå quïn laäng caác dûå àõnh laâ möåt hiïån tûúång rêët dïî giaãi thñch,
ngay chñnh nhûäng ngûúâi ngoaâi phöë cuäng cöng nhêån nhû vêåy.
Khuynh hûúáng gêy röëi khöng gò khaác hún laâ möåt yá muöën traái
ngûúåc, möåt sûå khöng muöën laâm maâ chuáng ta chó coân tûå hoãi taåi sao
maâ noá laåi khöng diïîn taã möåt caách khaác vaâ khöng giêëu giïëm. Nhûng
sûå coá mùåt cuãa sûå khöng muöën àoá khöng ai chöëi caäi àûúåc. Möåt vaâi
luác ngûúâi ta cuäng tòm ra àûúåc nhûäng lyá do bùæt buöåc ngûúâi ta phaãi
giêëu giïëm caái yá muöën naây bao giúâ cuäng àaåt àûúåc muåc àñch trong
haânh vi sai laåc, vaâ nïëu sûå giêëu giïëm àoá khöng coá thò muåc àñch àoá
thïë naâo cuäng àaåt àûúåc. Trong khoaãng thúâi gian giûäa luác àiïìu dûå
tñnh ra mùåt vaâ luác thi haânh nïëu coá möåt sûå thay àöíi naâo quan troång,
tònh traång tinh thêìn xuêët hiïån, sûå thay àöíi khöng thïí ài àöi vúái sûå
thi haânh àiïìu dûå àõnh thò sûå quïn laäng dûå àõnh àoá khöng coân laâ
möåt haânh vi sai laåc nûäa. Sûå quïn laäng naây khöng coá nghôa gò nûäa
búãi vò sûå thi haânh nhûäng àiïìu dûå àõnh trong tònh traång tinh thêìn
múái trúã nïn vö ñch. Sûå quïn laäng möåt àiïìu dûå àõnh chó coá thïí àûúåc
coi nhû möåt haânh vi sai laåc khi chuáng ta khöng tin vaâo sûå thay àöíi
trong tònh traång tinh thêìn.
Nhûäng trûúâng húåp quïn caác àiïìu dûå àõnh thûúâng thûúâng
àöìng àïìu vaâ roä raâng àïën nöîi chuáng chùèng coân gò àaáng khaão cûáu
nûäa. Nhûng trong hai àiïím sûå khaão saát haânh vi sai laåc naây coá thïí
cho ta biïët möåt vaâi àiïìu múái meã. Chuáng ta àaä noái rùçng sûå quïn
laäng, tûác laâ sûå khöng thi haânh möåt àiïìu dûå àõnh, chûáng toã coá möåt yá
kiïën khöng muöën thi haânh dûå àõnh àoá. Àiïìu naây àuáng röìi nhûng
cöng cuöåc khaão cûáu cho biïët laâ sûå khöng muöën naây coá thïí trûåc tiïëp
hay giaán tiïëp.
Muöën hiïíu giaán tiïëp nghôa laâ gò, chuáng ta chó cêìn nïu möåt
hay hai vñ duå. Khi möåt ngûúâi giaám höå quïn khöng giúái thiïåu con àúä
àêìu cuãa mònh cho möåt ngûúâi naâo àoá thò möåt sûå laäng quïn naây
chûáng toã ngûúâi giaám höå khöng àïí yá àïën ngûúâi con àúä àêìu möåt caách
quaá àaáng nïn khöng tha thiïët giúái thiïåu. Ñt nhêët àoá cuäng laâ yá kiïën
cuãa ngûúâi con àúä àêìu vïì haânh vi quïn laäng cuãa ngûúâi giaám höå.
Nhûng tònh traång coá thïí rùæc röëi hún. Sûå ngêìn ngaåi khöng muöën
giúái thiïåu coá thïí coá möåt nguyïn cúá khaác vaâ vïì möåt phûúng diïån
khaác. Coá thïí laâ cö con gaái khöng hïì liïn quan gò àïën sûå quïn laäng
àoá caã vaâ chñnh ngûúâi thûá ba kia múái laâ nguyïn nhên quyïët àõnh.
Caác baån thêëy laâ vïì phûúng diïån thûåc tïë, sûå giaãi thñch khoá khùn
nhû thïë naâo chûa? Duâ yá kiïën cuãa cö con gaái coá àuáng chùng nûäa thò
Sigmund Freud 92
cö ta vêîn coá thïí toã ra khöng tin cêåy vaâ khöng cöng bùçng vúái ngûúâi
giaám höå. Hay trong trûúâng húåp ngûúâi coá heån nhûng quïn khöng
àïën heån thò lyá do cuãa sûå quïn laäng àoá chó coá thïí cùæt nghôa úã chöî
ngûúâi coá heån khöng thêëy khoaái ngûúâi kia mêëy.
Nhûng ngay trong trûúâng húåp naây ngûúâi ta cuäng coá thïí
khöng phaãi laâ ngûúâi mònh muöën gùåp maâ cuäng coá thïí laâ núi àõnh
gùåp nhau, núi maâ ngûúâi ta khöng muöën àïën vò úã àoá coá nhûäng kyã
niïåm khöng töët àeåp.
Möåt thñ duå khaác: möåt ngûúâi quïn khöng gûãi möåt laá thû ài coá
thïí vò khöng thñch nöåi dung bûác thû; nhûng cuäng coá thïí nöåi dung
bûác thû khöng liïn can gò àïën sûå quïn laäng, vaâ nguyïn nhên laâ nöåi
dung möåt bûác thû khaác viïët tûâ lêu nhûng àûúåc nöåi dung bûác thû
naây gúåi nhúá laåi laâm cho khuynh hûúáng gêy röëi xuêët hiïån: ngûúâi ta
coá thïí cho rùçng sûå khöng muöën gûãi bûác thû tûâ bûác thû trûúác trong
àoá noá khöng coá lyá do gò caã. Caác baån thêëy chûa? Chuáng ta cêìn phaãi
laâm viïåc hïët sûác cêín thêån, deâ dùåt ngay caã trong nhûäng trûúâng húåp
coá thïí cùæt nghôa àûúåc dïî daâng: àiïìu gò àoá coá giaá trõ nhû nhau trong
phûúng diïån têm lyá coá thïí coá nhiïìu caách giaãi thñch vïì phûúng diïån
thûåc tïë.
Phêìn 8
... Caái khuynh hûúáng traánh sûå khoá chõu do caác kyã niïåm
hay nhûäng haânh vi tinh thêìn khaác gêy nïn, thaái àöå tröën
traánh nhûäng àiïìu bûåc mònh chñnh laâ nhûäng lyá do rêët kiïën
hiïåu àïí giaãi thñch khöng nhûäng sûå quïn laäng danh tûâ maâ
coân cuãa nhiïìu haânh vi sai laåc khaác...
Nhûäng hiïån tûúång maâ töi vûâa trònh baây coá thïí coá veã kyâ laå
trûúác mùæt caác baån. Caác baån coá thïí tûå hoãi khöng biïët sûå khöng
muöën giaán tiïëp àoá tñnh caách bïånh hoaån khöng. Nhûng töi daám quaã
quyïët rùçng tònh traång cuãa àûúng sûå hïët sûác bònh thûúâng. Tuy
nhiïn, caác baån cêìn hiïíu rùçng töi khöng hïì cöng nhêån tñnh chêët
khöng xaác thûåc maâ ta chó ra cuãa caác caách giaãi thñch noái trïn.
Chuáng ta coá thïí giaãi thñch sûå quïn laäng àiïìu dûå àõnh bùçng nhiïìu
caách khaác nhau khi chuáng ta chûa phên tñch trûúâng húåp àoá cho roä
raâng vaâ khi caác sûå giaãi thñch àoá chó dûåa trïn caác cùn baãn coá tñnh
chêët chung thöi. Möîi khi phên tñch ngûúâi laâm àöëi tûúång quïn laäng,
chuáng ta coá àûúåc nhûäng bùçng cúá àuã duâng àoá laâ möåt sûå khöng muöën
coá tñnh caách trûåc tiïëp vaâ nguöìn göëc cuãa noá úã àêu.
Möåt àiïím khaác nhû sau: sau khi nhêån thêëy rùçng sûå quïn
laäng nhûäng dûå àõnh, trong phêìn lúán trûúâng húåp àïìu laâ do möåt yá
Sigmund Freud 94
muöën traái ngûúåc, chuáng ta coá thïí múã röång caách kïët luêån naây cho
nhiïìu trûúâng húåp khaác, trong àoá ngûúâi àûúåc phên tñch khöng
nhûäng khöng chõu xaác nhêån laâ coá yá muöën traái ngûúåc maâ coân chöëi
phùæt ài nûäa. Caác baån haäy nhúá àïën nhûäng trûúâng húåp quïn laäng
khöng traã laåi nhûäng cuöën saách mònh mûúån, hay quïn khöng traã
núå, hay quïn thanh toaán hoaá àún.. Chuáng ta phaãi coá can àaãm vaåch
ra cho nhûäng ngûúâi naây biïët rùçng chñnh hoå àaä khöng muöën traã
nhûäng cuöën saách hay nhûäng moán núå àoá hay thanh toaán nhûäng hoaá
àún àoá mùåc duâ hoå khùng khùng möåt mûåc chöëi caäi vaâ chuáng ta
khöng coân tòm ra àûúåc lyá leä gò khaác àïí cùæt nghôa thaái àöå cuãa hoå.
Chuáng ta seä baão hoå laâ quaã hoå coá yá thûåc nhûng khöng biïët àoá
thöi, coân vïì phêìn chuáng ta thò ngay möåt viïåc hoå quïn khöng laâm
nhûäng viïåc noái trïn laâ àuã cho ta biïët hoå quaã coá yá àõnh khöng muöën
traã nïn hoå khöng nhúá àïën viïåc àem traã. Caác baån thêëy ngay rùçng
laåi möåt lêìn nûäa chuáng ta rúi vaâo tònh traång àaä gùåp möåt lêìn röìi.
Bùçng caách gaán cho nhûäng lúâi giaãi thñch cuãa chuáng ta möåt tñnh chêët
hïët sûác röång raäi húåp lyá vïì nhiïìu mùåt trong khi khaão saát caác haânh
vi sai laåc, chuáng ta bõ bùæt buöåc phaãi cöng nhêån rùçng trong möîi
ngûúâi chuáng ta coá nhûäng khuynh hûúáng hoaåt àöång maâ chuáng ta
khöng hïì hay biïët. Nhûng khi àûa ra yá kiïën àoá, chuáng ta àaä laâm
traái laåi hùèn vúái nhûäng àiïìu thûúâng àûúåc cöng nhêån trong àúâi söëng
vaâ trong têm lyá hoåc.
Chuáng ta cuäng coân coá thïí giaãi thñch sûå quïn laäng caác tïn
riïng, caác danh tûâ, tiïëng ngoaåi quöëc bùçng caách noái rùçng trong
nhûäng trûúâng húåp àoá coá khuynh hûúáng traái ngûúåc gùæn liïìn möåt
caách trûåc tiïëp hay giaán tiïëp vaâo danh tûâ naây hay vaâo tiïëng noái
trïn. Nhûng trong giai àoaån naây, tñnh chêët giaán tiïëp thûúâng xaãy ra
luön luön vaâ chó coá thïí tòm ra àûúåc sau möåt cuöåc phên tñch tó mó.
Vñ duå trong thúâi chiïën tranh, thúâi laâm cho chuáng ta phaãi xa
nhûäng ngûúâi chuáng ta yïu quyá, àaä xaãy ra biïët bao nhiïu sûå liïn
tûúãng laâm yïëu ài rêët nhiïìu trñ nhúá cuãa chuáng ta vïì phûúng diïån
caác danh tûâ riïng. Chñnh töi cuäng khöng viïët laåi àûúåc cho àuáng tïn
möåt thaânh phöë têìm thûúâng Bisens: sau khi phên tñch töi thêëy rùçng
khöng phaãi vò töi coá àiïìu gò bûåc mònh vúái thaânh phöë àoá, nhûng
chñnh vò tïn thaânh phöë naây giöëng tïn Bisenzi cuãa möåt toaâ lêu àaâi úã
Octavio trong àoá töi àaä qua nhiïìu ngaây thûåc tïë khöng dïî chõu.
Àïën àêy, lêìn àêìu tiïn chuáng ta àûáng trûúác möåt nguyïn tùæc
duâng khuynh hûúáng àïí cùæt nghôa nhûäng sûå quïn laäng caác danh tûâ
sau naây seä coá möåt têìm quan troång haâng àêìu trong viïåc tòm caác
triïåu chûáng cuãa bïånh thêìn kinh: àoá laâ viïåc trñ nhúá tûâ chöëi khöng
chõu gúåi laåi kyã niïåm liïn quan àïën nhûäng caãm giaác àau buöìn, laâm
cho ngûúâi ta nhúá laåi caãm giaác àoá. Caái khuynh hûúáng traánh sûå khoá
chõu do caác kyã niïåm hay nhûäng haânh vi tinh thêìn khaác gêy nïn,
thaái àöå tröën traánh nhûäng àiïìu bûåc mònh chñnh laâ nhûäng lyá do rêët
kiïën hiïåu àïí giaãi thñch khöng nhûäng sûå quïn laäng caác danh tûâ maâ
coân cuãa nhiïìu haânh vi sai laåc khaác nhû nhûäng sûå nhêìm lêîn, nhûäng
sûå lûúâi biïëng...
Nhûng coá veã nhû nhûäng yïëu töë sinh lyá têm lyá àùåc biïåt thûúâng
laâm cho ngûúâi ta dïî quïn caác danh tûâ hún: cho nïn chuáng ta coá thïí
quan saát thêëy sûå laäng quïn naây ngay caã trong nhûäng trûúâng húåp
khöng coá liïn quan gò àïën caãm giaác khoá chõu. Nhiïìu khi coá nhûäng
ngûúâi luön luön quïn nhûäng danh tûâ khöng phaãi vò danh tûâ àoá laâm
cho ngûúâi ta khoá chõu hay gúåi laåi nhûäng kyã niïåm khöng àeåp, maâ
chñnh vò nhûäng tïn àoá coá liïn can gò àïën möåt vaâi sûå liïn tûúãng cuãa
anh ta.
Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng nhûäng danh tûâ àoá gùæn liïìn vaâo vúái
möåt loaåt caác sûå liïn tûúãng vaâ nhêët àõnh khöng chõu liïn can gò àïën
caác liïn tûúãng khaác coá thïí xaãy ra tuyâ theo trûúâng húåp. Caác baån haäy
nhúá laåi möåt vaâi xaão thuêåt trong viïåc giuáp trñ nhúá. Caác baån seä khöng
khoãi ngaåc nhiïn nhêån thêëy rùçng coá nhiïìu danh tûâ bõ quïn chó búãi
Sigmund Freud 96
vò ngûúâi ta àaä cöë yá duâng möåt vaâi sûå liïn tûúãng vúái muåc àñch laâm
cho nhûäng tïn àoá khoãi bõ quïn.
Chuáng ta coá nhiïìu thñ duå àiïín hònh trong àoá nhûäng tïn riïng
cuãa nhiïìu ngûúâi coá giaá trõ rêët khaác nhau àöëi vúái tûâng ngûúâi. Vñ duå
nhû tïn Theáodore. Àöëi vúái nhiïìu ngûúâi trong caác baån, tïn àoá chùèng
coá yá nghôa gò caã: àöëi vúái ngûúâi khaác àoá coá thïí laâ tïn cha, tïn baån
hay chñnh tïn mònh. Baån seä thêëy rùçng nhûäng ngûúâi àoá khöng liïn
can gò àïën Theáodore caã thò ñt khi quïn tïn nhûäng ngûúâi laå mang
tïn àoá, trong khi nhûäng ngûúâi coá dñnh daáng àïën Theáodore bao giúâ
cuäng coá khuynh hûúáng khöng muöën cho ngûúâi khaác mang tïn
Theáodore, coá veã nhû tïn àoá chó àûúåc ban cho baâ con hoå haâng mònh
maâ thöi. Vò bêy giúâ baån chó cêìn thïm vaâo taác duång cuãa sûå liïn
tûúãng, taác duång cuãa nhûäng caãm giaác khoá chõu vaâ taác duång cuãa möåt
sûå hoaåt àöång giaán tiïëp laâ lêåp tûác baån coá àûúåc möåt yá niïåm roä raâng
vïì nhûäng sûå phûác taåp trong viïåc tòm hiïíu sûå quïn laäng nhûäng
danh tûâ.
Taác duång cuãa khuynh hûúáng muöën àêíy ài xa nhûäng kyã niïåm
têët caã nhûäng caãm giaác khoá chõu coân maånh hún nûäa trong sûå quïn
laäng naây chó coá thïí àûúåc coi nhû möåt haânh vi sai laåc khi naâo noá
laâm cho chuáng ta ngaåc nhiïn vò khöng coá gò baâo chûäa àûúåc, vñ duå
nhû khi ngûúâi ta quïn nhûäng caãm giaác múái meã quaá hay quan troång
quaá, hay khi caãm giaác àoá nïëu bõ quïn seä gêy nïn möåt löî thuãng
trong toaân thïí kyã niïåm. Taåi laâm sao vaâ nhû thïë naâo chuáng ta coá
thïí quïn àûúåc nhûäng biïën cöë, vñ duå nhû trong thúâi thú êëu cuãa
chuáng ta àaä àïí laåi trong loâng chuáng ta nhûäng êën tûúång xêu xa
nhêët? Àoá laâ möåt vêën àïì thuöåc möåt phaåm vi khaác hùèn maâ chuáng ta
coá thïí giaãi thñch bùçng caách cho rùçng ngûúâi ta muöën quïn ài nhûäng
caãm giaác khöng àeåp àeä, nhûng thûåc ra lúâi giaãi thñch naây khöng cùæt
nghôa àûúåc toaân thïí vêën àïì.
Khöng coân ai nghi ngúâ rùçng nhûäng kyã niïåm khoá chûäa thûúâng
dïî bõ quïn hún. Nhiïìu nhaâ têm lyá hoåc àaä nhêån thêëy àùåc àiïím àùåc
biïåt naây núi nhaâ baác hoåc Darwin. Öng naây nhêån thêëy rùçng möîi khi
coá àiïìu gò traái vúái thuyïët cuãa öng ta thò khöng sao öng ta nhúá nöíi
vaâ muöën cho khoãi quïn öng ta phaãi ghi thûåc roä raâng trïn giêëy
trùæng nhûäng àiïìu àoá àïí duâng trong viïåc nghiïn cûáu.
Nhûäng ngûúâi lêìn àêìu tiïn nghe noái rùçng nhûäng kyã niïåm
khöng àeåp àeä thûúâng bõ quïn dïî daâng hún thûúâng caäi laåi rùçng theo
kinh nghiïåm riïng cuãa hoå thò chñnh kyã niïåm khöng àeåp múái khoá
quïn, nhûäng kyã niïåm naây luön luön tro laåi, laâm ngûúâi ta àau khöí
ngêëm ngêìm mùåc duâ ngûúâi ta duâng hïët caách àïí quïn, vñ duå nhû
nhûäng kyã niïåm vïì sûå khiïu khñch nhuåc nhaä chùèng haån. Àuáng nhû
thïë thûåc, nhûng nhûäng lúâi caäi laåi àoá khöng àûáng vûäng. Chuáng ta
khöng nïn quïn rùçng àúâi söëng tinh thêìn laâ möåt baäi chiïën trûúâng,
trong àoá nhûäng khuynh hûúáng traái ngûúåc àêëu tranh vúái nhau, hay
noái möåt caách trûâu tûúång hún àúâi söëng tinh thêìn göìm coá nhûäng sûå
mêu thuêîn vaâ nhûäng cùåp tûúng phaãn nhau. Khi chûáng minh àûúåc
rùçng coá möåt khuynh hûúáng nhêët àõnh naâo àoá röìi, chuáng ta khöng
thïí chûáng minh luön rùçng khöng coá möåt khuynh hûúáng naâo phaãn
traái vúái khuynh hûúáng trïn. Coá chöî cho caã hai khuynh hûúáng àoá.
Vêën àïì laâ tòm hiïíu xem giûäa nhûäng sûå phaãn traái nhau àoá coá nhûäng
liïn quan gò, vaâ nhûäng taác duång cuãa chuáng ta ra sao.
Sûå àaánh mêët vaâ khöng tòm laåi àûúåc nhûäng àöì vêåt àaä cêët àöëi
vúái chuáng ta coá möåt têìm quan troång àùåc biïåt, vò haânh vi sai laåc naây
coá thïí àûúåc giaãi thñch bùçng nhiïìu caách khaác nhau vaâ chõu aãnh
hûúãng cuãa nhiïìu khuynh hûúáng khaác nhau. Tñnh caách chung cuãa
moåi trûúâng húåp laâ yá muöën bõ mêët; àiïìu khaác nhau laâ lyá do vaâ muåc
àñch cuãa sûå bõ mêët maát àoá. Chuáng ta àaánh mêët möåt vêåt laâ vò noá cuä
röìi, vò chuáng ta muöën thay noá bùçng möåt vêåt khaác, vò ta khöng thñch
nûäa, thay vò ta àaä coá noá trong nhûäng trûúâng húåp maâ bêy giúâ ta
khöng muöën nghô àïën nûäa. Viïåc àïí cho vêåt àoá bõ boã rúi, bõ gêîy cuäng
Sigmund Freud 98
coá nhûäng nguyïn nhên nhû thïë. Kinh nghiïåm àaä cho thêëy nhûäng
àûáa con hoang bao giúâ cuäng yïëu úát hún nhûäng àûáa con chñnh thûác.
Nhû thïë khöng phaãi vò leä gò khaác hún laâ nhûäng àûáa con hoang
khöng àûúåc chùm soác cêín thêån nhû nhûäng àûáa con chñnh thûác. Àöëi
vúái àöì vêåt cuäng thïë, chùèng khaác gò àöëi vúái nhûäng àûáa con.
Nhûng coá nhiïìu khi mònh àaánh mêët nhûäng vêåt khöng hïì mêët
ài möåt chuát giaá trõ naâo chó vò muöën hi sinh möåt vêåt gò àoá cho söë
mïånh vaâ muöën traánh khoãi mêët möåt vêåt khaác coá thïí xaãy àïën. Sûå
phên tñch cho thêëy rùçng thaái àöå hi sinh möåt vêåt gò cho söë mïånh laâ
möåt thaái àöå quen thuöåc àöëi vúái chuáng ta vaâ vò lyá do àoá nhiïìu khi
nhûäng sûå mêët maát cuãa chuáng ta chó laâ möåt sûå cöë yá hi sinh. Sûå mêët
maát coá thïí biïíu löå möåt sûå thaách thûác hay möåt sûå trûâng phaåt . Noái
toám laåi nhûäng lyá do duâng àïí cùæt nghôa caái khuynh hûúáng muöën tûâ
boã möåt thûá àöì vêåt gò, nhiïìu vö kïí.
Cuäng giöëng nhû moåi sûå lêìm lêîn khaác, sûå ngöå nhêån cuäng
thûúâng àûúåc duâng àïí thûåc hiïån àiïìu ham muöën àaáng leä ra mònh
khöng àûúåc quyïìn coá. YÁ muöën luác àoá àûúåc che giêëu dûúái mùåt naå
cuãa möåt sûå ngêîu nhiïn sung sûúáng. Möåt ngûúâi baån töi lïn taâu ài
thùm möåt ngûúâi maâ anh ta khöng thñch lùæm, ra àïën ga àaä lïn lêìm
möåt chuyïën taâu khaác röìi laåi quay trúã vïì nhaâ. Coá khi trong möåt cuöåc
du lõch mònh muöën dûâng laåi úã möåt baäi tùæm khöng thñch ûáng vúái
möåt cuöåc du lõch. Tûå nhiïn mònh lúä möåt chuyïën taâu thaânh ra àûúåc
dûâng laåi úã núi mònh muöën. Möåt ngûúâi bïånh cuãa töi bõ cêëm khöng
àûúåc goåi dêy noái cho ngûúâi yïu, möîi khi duâng dêy noái goåi töi,
thûúâng goåi lêìm söë maâ söë àoá bao giúâ cuäng laâ söë cuãa ngûúâi yïu öng
ta. Vaâ àêy laâ möåt sûå ngöå nhêån rêët thuá võ, quan troång àùåc biïåt trong
àúâi söëng thûåc tïë do möåt öng kyä sû kïí laåi. Sûå kiïån naây quan troång vò
noá giuáp cho ta biïët àûúåc ngûúâi ta àaä laâm nhû thïë naâo àïí gêy thiïåt
haåi cho möåt àöì vêåt.
Ñt lêu nay töi vaâ möåt vaâi ngûúâi baån trong möåt trûúâng Cao
àùèng, nghiïn cûáu möåt cöng viïåc rêët phûác taåp vïì sûå co giaän. Chuáng
töi laâm viïåc naây khöng coá thuâ lao gò caã, nhûng chuáng töi bùæt àêìu
thêëy rùçng viïåc àoá chiïëm quaá nhiïìu thúâi gian. Möåt höm ài cuâng anh
F.. àïën phoâng thñ nghiïåm, anh naây phaân naân rùçng anh bûåc mònh vò
höm nay mêët nhiïìu thúâi giúâ úã àêy quaá trong khi úã nhaâ coân bao
nhiïu cöng viïåc phaãi laâm. Töi taán thaânh anh vaâ noái àuâa: “Mong
rùçng lêìn naây cuäng nhû tuêìn trûúác, maáy seä bõ hû vaâ chuáng ta coá thïí
ngûng viïåc vaâ ra vïì súám”.
Khi phên cöng cöng viïåc anh F.. coá phên sûå coi soác caái suá-
paáp sûác eáp, nghôa laâ múã dêìn dêìn caái suá-paáp ra cho nûúác chaãy tûâ tûâ
vaâo trong maáy. Ngûoâi àiïìu khiïín cuöåc thñ nghiïåm àûáng gêìn caái
maáy àoá vaâ möîi khi thêëy sûác eáp àuã duâng röìi phaãi kïu to cho moåi
ngûúâi ngûâng tay. Nghe tiïëng hö thöi anh F.. nùæm lêëy caái suá- paáp vaâ
lêëy hïët sûác quay vïì phña traái.. (trong khi phaãi quay vïì phña phaãi
nhû thûúâng lïå cuäng nhû àöëi vúái moåi caái suá-paáp). Kïët quaã laâ vò sûác
eáp maånh quaá nïn àûát möåt caái dêy caáp: àiïìu àoá chùèng quan hïå gò
nhûng maáy hû vaâ chuáng töi phaãi boã dúã cöng viïåc vïì nhaâ. Àiïìu naây
laå laâ khi töi hoãi anh F.. vïì vuå àoá thò anh ta toã veã khöng nhúá gò hïët
trong khi töi nhúá roä möìn möåt.
Nhûäng trûúâng húåp nhû thïë àuã laâm cho caác baån nghi ngúâ khi
ngûúâi laâm cuãa caác baån coi nhûäng àöì vêåt trong nhaâ nhû keã thuâ vaâ
haânh haå chuáng thò baån àûâng cho rùçng àoá laâ ngêîu nhiïn. Nhûng caác
baån cuäng coá thïí tûå hoãi laâ khi mònh tûå laâm cho mònh àau khöí hay
laâm cho loâng ngay thùèng cuãa mònh bõ nghi ngúâ thò àoá coá phaãi laâ
möåt sûå ngêîu nhiïn khöng? Àoá laâ têët caã nhûäng vêën àïì baån phaãi
phên tñch àïí tòm ra giaãi phaáp.
Töi chûa thïí àaä noái àûúåc hïët caác àiïìu coá thïí noái àûúåc vïì haânh
vi sai laåc. Coân nhiïìu àiïím phaãi xem xeát vaâ thaão luêån. Nhûng töi seä
haâi loâng lùæm nïëu nhûäng àiïìu àaä trònh bêìy laâm lung lay àûúåc
Sigmund Freud 100
nhûäng yá kiïën cuä cuãa caác baån vïì vêën àïì cuãa chuáng ta vaâ caác baån
sùén loâng tiïëp nhûäng yá kiïën múái. Ngoaâi ra töi khöng muöën ài xa hún
nûäa. Nhûäng nguyïn tùæc cuãa chuáng ta khöng phaãi chó àûúåc chûáng
minh bùçng nhûäng haânh vi sai laåc, khöng coá gò bùæt buöåc chuáng ta
giúái haån caác cuöåc khaão saát cuãa chuáng ta vaâo nhûäng vêåt liïåu do
nhûäng haânh vi àoá cung hiïën. Àöëi vúái chuáng ta, giaá trõ to lúán cuãa
nhûäng haânh vi sai laåc laâ úã chöî chuáng xaãy ra luön luön, bêët cûá
ngûúâi naâo cuäng coá thïí quan saát thêëy àûúåc vaâ sûå phaát sinh cuãa
chuáng khöng phuå thuöåc vaâo tònh traång bïånh hoaån cuãa möåt ngûúâi.
Trûúác khi kïët thuác töi muöën nhùæc laåi möåt trong caác cêu hoãi
cuãa caác baån maâ töi chûa traã lúâi: nïëu quaã thûåc theo nhûäng vñ duå noái
trïn loaâi ngûúâi hiïíu roä nhûäng haânh vi sai laåc vaâ hoaåt àöång nhû hoå
hiïíu yá nghôa cuãa caác haânh vi àoá thò taåi sao cho rùçng nhûäng haânh vi
àoá chó coá tñnh chêët bêët thûúâng, khöng coá yá nghôa gò caã, khöng coá gò
quan troång vaâ nhêët àõnh khöng chõu chêëp nhêån sûå giaãi thñch cuãa
mön phên têm hoåc.
Caác baån coá lyá: àoá quaã laâ möåt àiïìu hïët sûác ngaåc nhiïn cêìn giaãi
thñch. Nhûng àaáng nheä hiïën cho caác baån nhûäng lúâi giaãi thñch sùén
saâng, töi muöën giaãng giaãi liïn tuåc caách naâo cho caác baån coá thïí tûå
tòm thêëy cêu traã lúâi khöng cêìn àïën sûå trúå lûåc cuãa töi.
Phêìn 9
Möåt höm loaâi ngûúâi tòm ra rùçng nhûäng triïåu chûáng
bïånh hoaån cuãa nhûäng ngûúâi thêìn kinh khöng vûäng, chùæc
chùæn coá möåt yá nghôa. Àoá laâ àiïím khúãi àêìu cuãa phûúng phaáp
trõ bïånh bùçng phên têm hoåc. Trong luác chûäa chaåy ngûúâi ta
thêëy rùçng caác ngûúâi bïånh thûúâng coi nhûäng giêëc mú nhû
nhûäng dêëu hiïåu chûáng bïånh hoaån. Vò thïë ngûúâi ta àöìn rùçng
nhûäng giêëc mú àoá cuäng coá möåt yá nghôa gò.
GIÊËC MÚ
5. Nhûäng khoá khùn àêìu tiïn
Möåt höm loaâi ngûúâi tòm ra rùçng nhûäng triïåu chûáng bïånh
hoaån cuãa nhûäng ngûúâi thêìn kinh khöng vûäng, chùæc chùæn coá möåt yá
nghôa. Àoá laâ àiïím khúãi àêìu cuãa phûúng phaáp trõ bïånh bùçng phên
têm hoåc. Trong luác chûäa chaåy ngûúâi ta thêëy rùçng caác ngûúâi bïånh
thûúâng coi nhûäng giêëc mú nhû nhûäng dêëu hiïåu chûáng bïånh hoaån.
Vò thïë ngûúâi ta àöìn rùçng nhûäng giêëc mú àoá cuäng coá möåt yá nghôa gò.
Àaáng leä phaãi theo thûá tûå lõch sûã trong cöng viïåc khaão saát,
chuáng ta laåi bùæt àêìu bùçng caách ài tûâ dûúái lïn trïn, tûâ sau ra trûúác.
Àïí chuêín bõ cho viïåc khaão saát caác bïånh thêìn kinh chuáng ta tòm
Sigmund Freud 102
hiïíu yá nghôa cuãa nhûäng giêëc mú. Súã dô chuáng ta coá thïí àaão löån trêåt
tûå trûúác sau nhû thïë laâ vò giêëc mú khöng nhûäng giuáp nhiïìu trong
cöng viïåc chuêín bõ khaão saát vïì bïånh thêìn kinh maâ giêëc mú coân laâ
möåt triïåu chûáng cuãa bïånh thêìn kinh naây. Àoá laâ möåt triïåu chûáng
rêët töët vò chuáng ta coá thïí quan saát thêëy gêìn nhû úã khùæp moåi ngûúâi
kïí caã nhûäng ngûúâi sûác khoeã bònh thûúâng. Khaão saát nhûäng ngûúâi
khoeã maånh bònh thûúâng maâ nùçm mú, chuáng ta cuäng thu lûúåm àûúåc
nhûäng kïët quaã nhû khi khaão saát ngûúâi mùæc bïånh thêìn kinh.
Chñnh vò thïë nïn giêëc mú trúã thaânh àöëi tûúång khaão saát cuãa
mön phên têm hoåc. Giêëc mú laâ möåt hiïån tûúång têìm thûúâng, möåt
hiïån tûúång khöng àûúåc coi laâ quan troång, bïì ngoaâi coá veã chùèng coá
giaá trõ thûåc tïë gò, cuäng nhû nhûäng ngûúâi khoeã maånh bònh thûúâng,
vò thïë nïn giêëc mú khöng hiïën cho chuáng ta nhûäng àiïìu kiïån khaão
saát coá giaá trõ. Nhûäng haânh vi sai laåc khöng àûúåc khoa hoåc àïí yá àïën
vaâ moåi ngûúâi chó húi àïí yá àïën thöi; nhûng duâ sao khaão saát caác
haânh vi sai laåc naây chaã coá gò àaáng xêëu höí, ngûúâi ta coá thïí tûå nhuã laâ
nhûäng haânh vi sai laåc cuäng coá thïí hiïën cho chuáng ta nhûäng dûä
kiïån àïí khaão saát nhûäng cöng trònh quan troång hún. Nhûng khaão
saát caác giêëc mú thûúâng àûúåc coi nhû laâm möåt cöng viïåc chùèng coá
ñch lúåi gò trong thûåc tïë àaä vö ñch maâ coân bõ coi nhû möåt troâ giaãi trñ
àaáng xêëu höí nûäa, möåt cöng viïåc phaãn khoa hoåc chûáng toã ngûúâi
muöën khaão saát laâ möåt ngûúâi muöën laâm möåt chuyïån thêìn bñ. Laâm
sao möåt baác sô laåi coá thïí khaão saát vïì giêëc mú àûúåc trong khi mön
bïånh lyá thêìn kinh hoåc vaâ mön thêìn kinh hoåc hiïën cho chuáng ta
nhûäng hiïån tûúång àuáng àùæn hún nhiïìu: nhûäng caái nhoåt boåc trong
cú nùng thêìn kinh hïå, nhûäng sûå xuêët huyïët, nhûäng chûáng viïm
maån v v...khöng àûúåc! Giêëc mú laâ möåt thûá vö nghôa khöng àaáng
cho chuáng ta khaão cûáu.
Ngoaâi ra giêëc mú coân laâ möåt thûá gò phaãn traái hùèn vúái nhûäng
àoâi hoãi cuãa khoa hoåc, maâ nhaâ khaão cûáu khöng thïí coá möåt yïëu töë gò
chùæc chùæn. Vñ duå nhû möåt yá tûúãng cöë chêëp cuäng coá nhûäng giúái haån
roä raâng. Möåt ngûúâi bïånh tuyïn böë rêìm rô: “Tao laâ Hoaâng àïë nûúác
Trung Hoa àêy”. Chûá coân giêëc mú! Nhiïìu khi ngûúâi ta khöng kïí
cho ta nghe giêëc mú nûäa. Khi möåt ngûúâi kïí cho ta nghe giêëc mú
cuãa hoå, coá gò chûáng toã rùçng nhûäng àiïìu anh ta kïí laâ àuáng, rùçng
trong khi kïí anh ta laåi khöng tòm caách phoáng àaåi ra, coá gò chûáng toã
anh ta laåi khöng thïm thùæt möåt vaâi àiïìu tûúãng tûúång búãi vò anh ta
khöng nhúá roä. Àoá laâ chûa noái àïën chuyïån nhiïìu khi ngûúâi ta khöng
nhúá laåi caã giêëc mú nûäa, chó nhúá àûúåc möåt vaâi maãnh vuån chaã coá
nghôa lyá gò. Vêåy maâ, ngûúâi ta taåo lêåp caã möåt khoa hoåc têm lyá vaâ
möåt phûúng phaáp trõ bïånh trïn nhûäng nïìn moáng moãng manh nhû
thïë?
Chuáng ta bao giúâ cuäng nïn ghi nhúá nhûäng lyá luêån húi quaá
àaáng. Quaã laâ nhûäng àiïìu àûa ra àïí baâi baác giêëc mú coá ài húi quaá
xa.. Ngûúâi ta baão rùçng nhûäng giêëc mú coá möåt yá nghôa chaã coá gò. Thò
chuáng ta chùèng coá cú höåi àïí traã lúâi baâi baác tûúng tûå nhû thïë röìi sau
khi khaão cûáu caác haânh vi sai laåc sao? Luác àoá chuáng ta àaä tûå nhuã laâ
nhûäng viïåc quan troång nhiïìu khi cuäng àûúåc phaát hiïån bùçng nhûäng
dêëu hiïåu rêët têìm thûúâng. Coân viïåc giêëc mú coá tñnh caách mú höì thò
àoá cuäng chó laâ möåt àùåc tñnh nhû nhûäng àùåc tñnh khaác; chuáng ta
laâm sao coá thïí bùæt buöåc sûå viïåc phaãi coá nhûäng àùåc tñnh maâ chuáng
ta muöën. Vaã laåi cuäng coá nhûäng giêëc mú roä raâng vaâ coá giúái haån nhêët
àõnh.
Ngoaâi ra chñnh nhûäng nhaâ thêìn kinh hoåc cuäng khaão saát
nhûäng hiïån tûúång cuäng coá tñnh chêët mú höì nhû thñ duå nhûäng
trûúâng húåp coá nhûäng yá tûúãng cöë chêëp maâ nhiïìu võ baác sô thêìn kinh
hoåc nöíi tiïëng thûúâng khaão cûáu. Töi nhúá àïën möåt trûúâng húåp àaä gùåp
trong thúâi kyâ chûäa bïånh. Ngûúâi bïånh bùæt àêìu kïí chuyïån cho töi
nghe: “ Töi coá caãm tûúãng muöën laâm haåi möåt sinh vêåt naâo àoá.. Haåi
möåt àûáa treã con! Khöng phaãi, hònh nhû laâ haåi möåt con choá thò phaãi.
Töi coá caãm tûúãng laâ vûâa vûát möåt con choá xuöëng söng hay laâm gò
cho noá bõ àau àúán lùæm”. Àïí sûãa chûäa tñnh caách mú höì cuãa nhûäng
Sigmund Freud 104
giêëc mú, chuáng ta phaãi noái ngay laâ chuáng ta chó coi laâ nhûäng giêëc
mú nhûäng àiïìu maâ ngûúâi nùçm mú kïí laåi cho chuáng ta nghe thöi
chûá khöng àïí yá àïën viïåc ngûúâi àoá coá thïí nhúá khöng kyä hay sûãa àöíi
nhûäng àiïìu anh ta nhúá laåi. Sau cuâng ngûúâi ta khöng coá quyïìn cho
rùçng giêëc mú laâ möåt hiïån tûúång khöng quan troång. Ai cuäng àïìu
biïët coá nhûäng trûúâng húåp trong àoá cùn bïånh bùæt àêìu bùçng möåt giêëc
mú vaâ ngûúâi bïånh cûá giûä maäi möåt yá tûúãng bùæt nguöìn trong giêëc mú.
Ngûúâi ta kïí rùçng coá nhiïìu nhên vêåt lõch sûã àaä tòm thêëy trong
giêëc mú àöång lûåc thuác àêíy mònh laâm nïn nhûäng chuyïån to taát. Vò
thïë chuáng ta coá thïí tûå hoãi xem sûå coi khinh caác giêëc mú trong giúái
khoa hoåc bùæt nguöìn tûâ àêu?
Töi cho rùçng noá bùæt nguöìn úã chöî ngaây xûa ngûúâi ta laåi
gaán cho nhûäng giêëc mú möåt têìm quan troång quaá àaáng. Ai
cuäng biïët laâ chuáng ta khöng thïí dïî daâng quay trúã laåi quaá khûá
nhûng chuáng ta coá thïí khöng ngêìn ngûâ gò maâ khöng cho rùçng töí
tiïn cuãa chuáng ta caách àêy hai ngaân nùm hay hún nûäa cuäng nùçm
mú nhû chuáng ta vêåy. Theo chöî chuáng ta biïët thò têët caã nhûäng dên
töåc cöí xûa àïìu gaán cho caác giêëc mú giaá trõ rêët cao vaâ coi nhûäng giêëc
mú nhû möåt thûá gò coá thïí duâng àûúåc viïåc, vñ duå nhû duâng àïí àoaán
trûúác tûúng lai hay coi àoá laâ möåt àiïìm baáo trûúác möåt sûå gò.
Àöëi vúái ngûúâi Hi laåp ngaây xûa cuäng nhû àöëi vúái möåt söë ngûúâi
dên töåc Phûúng Àöng, ài àaánh trêån maâ khöng àem theo nhûäng
ngûúâi chuyïn mön giaãi caác giêëc mú laâ viïåc khöng thïí coá àûúåc, cuäng
nhû ngaây nay chuáng ta ài àaánh trêån maâ khöng coá maáy bay trinh
saát. Khi Àaåi àïë Alexandre ài chinh phuåc moåi núi, bao giúâ ngaâi cuäng
àem theo nhûäng nhaâ chuyïn mön giaãi caác giêëc mú nöíi tiïëng nhêët.
Trong cuöåc têën cöng thaânh Tyr, trûúác sûác chöëng giûä maänh liïåt cuãa
thaânh naây, nhaâ vua àõnh khöng bao vêy nûäa, nhûng àöåt nhiïn
nùçm mú thêëy möåt con quyã nhaãy nhoát àiïn cuöìng. Ngûúâi thêìy boái
àoaán rùçng àoá laâ möåt àiïìm chiïën thùæng. Vua liïìn ra lïånh tiïëp tuåc
têën cöng vaâ haå àûúåc thaânh. Dên töåc Etrusques vaâ La Maä tuy coá
duâng nhûäng phûúng phaáp khaác nhau àïí dûå àoaán tûúng lai nhûng
cuäng duâng nhûäng giêëc mú trong suöët thúâi gian La Hy. Vïì vêën àïì
naây chuáng ta chó coân giûä laåi àûúåc möåt cuöën Arteámidore úã Epheseá tûâ
thúâi Hoaâng àïë Adrien.
Taåi sao nghïå thuêåt àoaán möång laåi suy suåp vaâ nhûäng giêëc mú
khöng coân àûúåc tin cêåy nûäa? Töi chõu khöng thïí noái cho caác baån
nghe àûúåc. Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng hoåc vêën chñnh laâ nguyïn nhên
cuãa sûå suy suåp vaâ coi khinh noá vò Thúâi trung cöí haäy coân giûä laåi
àûúåc nhûäng àiïìu khoá hiïíu gêëp böåi sûå àoaán möång. Nhûng sûå thûåc laâ
giêëc mú dêìn dêìn trúã thaânh möåt thûá mï tñn dõ àoan chó coân àûúåc
nhûäng keã vö hoåc àïí yá àïën maâ thöi. Maäi têån ngaây nay ngûúâi ta vêîn
hay coân tin tûúãng vaâo giêëc mú àïí mua veá söë.
Traái laåi khoa hoåc ngaây nay laåi caâng àïí yá àïën nhûäng giêëc mú,
nhûng vúái yá àõnh aáp duång vaâo àoá nhûäng lyá thuyïët vïì têm lyá hoåc.
Caác thêìy thuöëc coi giêëc mú khöng phaãi laâ möåt hoaåt àöång tinh thêìn
nhûng laâ möåt sûå phaát biïíu cuãa caác sûå kñch thñch vïì cú thïí coá dñnh
daáng àïën tinh thêìn. Nùm 1987, Binz tuyïn böë rùçng “giêëc mú laâ
möåt sûå hoaåt àöång cuãa thïí xaác, chùèng coá ñch lúåi gò nhiïìu khi coân coá
tñnh caách bïånh hoaån nûäa. Àöëi vúái linh höìn bao quaát vaâ sûå bêët tûã ,
giêëc mú úã vaâo àõa võ cuãa möåt maãnh àêët caát àêìy coã daåi , dûúái möåt caái
vûåc naâo àoá vúái bêìu khöng khñ trong xanh trïn nïìn trúâi cao vuát”.
Maury coi giêëc mú nhû nhûäng sûå nhaãy nhoát àiïn cuöìng cuãa vuä
àiïåu Saint Guy, traái vúái nhûäng haânh àöång coá trêåt tûå cuãa nhûäng con
ngûúâi bònh thûúâng. Ngaây xûa ngûúâi ta coân so saánh nhûäng giêëc mú
vúái nhûäng thanh êm do möåt ngûúâi thöng thaåo vïì êm nhaåc phaát ra
trïn phñm àaân.
Giaãi thñch tûác laâ tòm nhûäng yá nghôa chûa roä rïåt: nhûng ngûúâi
ta khöng thïí noái àïën chuyïån giaãi thñch caác giêëc mú khi ngûúâi ta
khinh chuáng nhû thïë. Caác baån haäy àoåc trong taác phêím cuãa Wund,
Sigmund Freud 106
Jodt vaâ caác triïët gia khaác: têët caã àïìu chó liïåt kï nhûäng àiïím khaác
nhau giûäa giêëc mú vaâ tònh traång thûác, hay chuá yá àïën nhûäng sûå
phên hoaá cuãa caác liïn tûúãng, sûå biïën mêët cuãa trñ oác phï bònh, cuãa
moåi trñ thûác vaâ nhûäng dêëu hiïåu toã ra rùçng giêëc mú khöng coá giaá trõ
gò hïët. Khoa hoåc chó àoáng goáp vaâo viïåc tòm hiïíu giêëc mú bùçng möîi
möåt àiïím, àoá laâ viïåc xeát aãnh hûúãng cuãa nhûäng sûå kñch àöång vïì cú
thïí trong khi nguã àöëi vúái nöåi dung giêëc mú. Möåt taác giaã ngûúâi Na
uy àaä àïí laåi cho chuáng ta hai cuöën saách vïì nhûäng thñ nghiïåm vïì
giêëc mú liïn quan àïën caác kïët quaã cuãa sûå chuyïín àöång chên tay
thöi. Ngûúâi ta cho rùçng nhûäng cöng trònh khaão cûáu àoá laâ nhûäng
cöng trònh coá giaá trõ vïì giêëc nguã. Nhûng khoa hoåc seä noái thïë naâo
nïëu biïët rùçng chuáng ta àang tòm hiïíu yá nghôa cuãa nhûäng giêëc mú?
yá kiïën cuãa khoa hoåc ra sao thò mònh àaä biïët röìi, nhûng töi khöng
hïì thêëy naãn loâng trûúác yá kiïën àoá. Möåt khi caác haânh vi sai laåc cuäng
coá möåt yá nghôa thò chùèng coá gò ngùn caãn caác giêëc mú cuäng coá möåt yá
nghôa vaâ trong nhiïìu giêëc mú chuáng ta àaä thêëy laâ quaã thûåc laâ
chuáng coá möåt yá nghôa maâ khoa hoåc khöng tòm ra àûúåc. Vò vêåy
chuáng ta haäy cöng nhêån laâm cuãa riïng cuãa chuáng ta vaâ caái quan
niïåm cuãa ngûúâi xûa vïì caác giêëc mú, vaâ chuáng ta haäy ài laåi con
àûúâng cuãa hoå vïì caách àoaán möång.
Trûúác hïët, chuáng ta phaãi tòm hûúáng ài cho cöng viïåc cuãa
chuáng ta vaâ duyïåt laåi phaåm vi cuãa giêëc mú. Vêåy giêëc mú laâ gò?
Thûåc khoá traã lúâi cêu hoãi àoá bùçng möåt àõnh nghôa. Vò thïë nïn chuáng
ta seä khöng cöë gùæng àûa ra möåt àõnh nghôa trong khi khöng ai laâ
ngûúâi khöng biïët àïën giêëc mú caã. Nhûng chuáng ta phaãi àûa ra aánh
saáng nhûäng àùåc tñnh cuãa giêëc mú. Nhûng tòm àêu ra bêy giúâ?
Trong phaåm vi caác giêëc mú coá biïët bao nhiïu thûá. Nhûäng àùåc tñnh
cêìn thiïët chuáng ta nïu ra seä laâ nhûäng àùåc tñnh chung cho moåi giêëc
mú.
Àùåc tñnh chung thûá nhêët laâ chuáng ta chó nùçm mú khi chuáng
ta nguã thöi. Dô nhiïn nhûäng giêëc mú chó laâ möåt sûå hoaåt àöång cuãa
tinh thêìn trong khi nguã, vaâ nïëu àúâi söëng tinh thêìn naây coá möåt vaâi
àiïím gò giöëng nhû àúâi söëng trong traång thaái thûác tónh thò traái laåi
cuäng coá nhûäng àiïím khaác vúái àúâi söëng naây. Àoá laâ àõnh nghôa cuãa
Aristote. Giûäa giêëc nguã vaâ giêëc mú coá thïí coá nhûäng liïn quan chùåt
cheä. Nhiïìu khi chuáng ta bõ giêëc mú àaánh thûác dêåy, nhiïìu khi àang
mú chuáng ta àöåt nhiïn tónh dêåy, hay bõ àaánh thûác dêåy möåt caách
àöåt ngöåt. Nhû vêåy tûác laâ giêëc mú laâ möåt tònh traång trung gian giûäa
giêëc nguã vaâ tònh traång thûác tónh. Nhû thïë tûác laâ chuáng ta laåi quay
vïì vúái giêëc nguã. Vêåy giêëc nguã laâ gò?
Giêëc nguã laâ möåt vêën àïì cuãa sinh lyá hay cuãa àúâi söëng, àïën nay
ngûúâi ta haäy coân baân caäi chûa dûát khoaát. Chuáng ta phaãi tòm nhûäng
àùåc tñnh cuãa giêëc nguã vïì phûúng diïån sinh lyá.. Giêëc nguã laâ möåt
traång thaái maâ trong àoá ngûúâi ta nguã khöng muöën biïët gò vïì àúâi
söëng bïn ngoaâi nûäa, quyïìn lúåi cuãa ngûúâi nguã thoaát hùèn ra thïë giúái
bïn ngoaâi , muöën thoaát khoãi sûå kñch àöång cuãa thïë giúái bïn ngoaâi
vaâo. Töi ài nguã khi mïåt moãi vò àúâi söëng bïn ngoaâi vaâ vò sûå kñch
àöång àoá. Khi ài nguã töi baão àúâi söëng bïn ngoaâi biïët nïn àïí cho töi
yïn vò töi muöën nguã. Àûáa beá con, traái laåi laåi noái: “töi chûa muöën ài
nguã, töi khöng mïåt, töi muöën thûác nûäa”. Vêåy khuynh hûúáng àúâi
söëng cuãa giêëc nguã laâ sûå khöng theâm àïí yá àïën àúâi söëng bïn ngoaâi
nûäa.
Àöëi vúái thïë giúái maâ chuáng ta bõ bùæt buöåc phaãi bûúác vaâo
maâ khöng hïì muöën, chuáng ta úã vaâo möåt traång thaái laâm cho
chuáng ta khöng thïí naâo chõu àûång àûúåc möåt cuöåc söëng liïn
tuåc maäi maäi khöng ngûâng. Vò thïë cho nïn thónh thoaãng ta
laåi phaãi ru mònh vaâo traång thaái cuãa chuáng ta trûúác khi ra
àúâi trong luác coân àang nùçm trong daå con. Ñt nhêët trong tònh
traång àoá chuáng ta cuäng tûå taåo cho ta nhûäng àiïìu kiïån cuãa àúâi
söëng: naâo nhiïåt àöå, naâo boáng töëi, naâo sûå vùæng mùåt cuãa moåi sûå kñch
àöång. Nhiïìu ngûúâi trong chuáng ta nùçm nguã co quùæp nhû khi àang
Sigmund Freud 108
coân nùçm trong buång meå. Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng khi àaä trûúãng
thaânh chuáng ta chó söëng hai phêìn ba àúâi ngûúâi trong traång thaái
trûúãng thaânh thöi coân phêìn ba kia chuáng ta söëng nhû chûa ra àúâi.
Trong nhûäng àiïìu kiïån àoá, möîi buöíi saáng khi tónh dêåy chuáng
ta coá caãm tûúãng nhû vûâa múái sinh ra àúâi vêåy. Chuáng ta chùèng vêîn
thûúâng noái vïì traång thaái cuãa chuáng ta khi tónh dêåy rùçng chuáng ta
nhû möåt àûáa treã sú sinh sao? Noái nhû thïë thûåc ra chuáng ta coá möåt
yá niïåm rêët sai vïì àûáa beá sú sinh. Sûå thûåc laâ ta phaãi àöì rùçng àûáa beá
luác múái ra àúâi chùèng coá gò laâ dïî chõu caã. Noái vïì sûå sinh ra àúâi
chuáng ta chùèng thûúâng noái laâ ra ngoaâi aánh saáng àoá sao?
Nïëu giêëc nguã nhû chuáng ta vûâa noái thò giêëc mú khöng thïí laâ
möåt thaânh phêìn trong giêëc nguã maâ laåi coân laâ möåt caái gò rêët khoá
chõu. Chuáng ta thûúâng cho rùçng nhûäng giêëc nguã khöng mú laâ
nhûäng giêëc nguã töët àeåp nhêët, àoá múái chñnh laâ möåt giêëc nguã àöåc
nhêët thûåc sûå; khöng coá möåt hoaåt àöång tinh thêìn naâo àûúåc coá trong
giêëc nguã. Nïëu coá möåt hoaåt àöång tinh thêìn naâo thò tûác laâ chuáng ta
khöng thaânh cöng trong cöng viïåc quay laåi traång thaái cuãa baâo thai,
chûa ruä boã laåi àûúåc nhûäng caái gò coân soát laåi trong àúâi söëng bïn
ngoaâi.
Giêëc mú khöng gò khaác hún laâ nhûäng caái gò coân soát laåi àoá, vaâ
coá veã nhû nhûäng giêëc mú khöng coá yá nghôa gò caã. Nhûäng haânh vi
sai laåc, nhûäng hoaåt àöång cuãa tònh traång tónh coá tñnh chêët khaác
hùèn. Nhûng khi töi nguã sau khi àaä thaânh cöng trong viïåc chêëm dûát
moåi hoaåt àöång tinh thêìn ngoaâi möåt dû êm coân soát laåi, thò nhûäng dû
êm naây cêìn gò phaãi coá yá nghôa. Duâ rùçng coá yá nghôa thò töi cuäng
chùèng thïí duâng àûúåc vaâo viïåc gò caã, vò àúâi söëng tinh thêìn cuãa töi àaä
ngûâng laåi khi töi nguã. Giêëc mú coá thïí chó laâ nhûäng phaãn ûáng xuêët
hiïån dûúái hònh thûác nhûäng sûå co quùæp, nhûäng hiïån tûúång tinh
thêìn do sûå kñch àöång cú thïí gêy nïn. Nhûäng giêëc mú coá thïí laâ
nhûäng caái gò coân soát laåi cuãa àúâi söëng tinh thêìn luác àang thûác,
nhûäng caái coân soát laåi coá thïí laâm cho giêëc nguã khöng yïn; vaâ nhû
thïë chuáng ta chó coân coá viïåc boã rúi vêën àïì coi nhû khöng thuöåc mön
phên têm hoåc.
Sigmund Freud 110
Phêìn 10
Duâ cho rùçng nhûäng giêëc mú chùèng coá ñch lúåi gò caã, àoá
vêîn laâ nhûäng sûå gò coá thûåc maâ chuáng ta cêìn cöë gùæng cùæt
nghôa sûå coá thûåc naây. Taåi sao àúâi söëng tinh thêìn laåi khöng
nguã nhó? Chùæc chùæn laâ coá möåt vaâi sûå gò chöëng laåi giêëc nguã
àoá. Coá leä coá nhûäng sûå kñch àöång laâm cho àúâi söëng tinh thêìn
phaãn ûáng laåi.
Vêåy giêëc mú chñnh laâ sûå phaãn ûáng cuãa linh höìn chöëng
laåi nhûäng sûå kñch àöång phaát sinh ra trong giêëc nguã. Àïën
àêy chuáng ta àaä nhòn thêëy möåt con àûúâng boã ngoã trong viïåc
tòm kiïëm giêëc mú. Chuáng ta coá thïí tòm xem coá nhûäng kñch àöång
naâo àaä laâm cho giêëc nguã khöng yïn vaâ ngûúâi nguã phaãn ûáng laåi .
Nhû thïë chuáng ta seä àûa ra àûúåc àùåc tñnh chung thûá nhêët cho caác
giêëc mú.
Ngoaâi ra coân àùåc tñnh chung naâo nûäa khöng? Têët nhiïn laâ coá
nhûng khoá nùæm àûúåc vaâ mö taã àûúåc. Sûå hoaåt àöång têm lyá trong luác
nguã khaác hùèn trong khi thûác. Trong luác nguã, ngûúâi ta chûáng kiïën
nhûäng biïën cöë maâ ngûúâi ta tin tûúãng trong khi thûåc tïë àoá coá thïí chó
laâ nhûäng sûå kñch àöång cú thïí laâm cho giêëc nguã khöng yïn. Ngûúâi ta
nhòn thêëy caác hònh aãnh nhiïìu khi coá keâm theo nhûäng tònh caãm, yá
kiïën vaâ caãm giaác do caác giaác quan khaác hún laâ thõ giaác cung cêëp,
nhûng duâ sao thò nhûäng hònh aãnh bao giúâ cuäng tröåi hún.
Cho nïn khi chuáng ta kïí laåi möåt giêëc mú, àiïìu khoá cho
chuáng ta laâ laâm sao diïîn taã nhûäng hònh aãnh àoá thaânh lúâi
noái. Coá nhiïìu khi möåt ngûúâi nùçm mú baão laâ: töi coá thïí veä laåi cho
öng xem giêëc mú cuãa töi chûá töi khöng thïí kïí laåi àûúåc. Àoá khöng
phaãi laâ möåt hoaåt àöång tinh thêìn suát keám nhû trong trûúâng húåp
nhûäng ngûúâi keám tinh thêìn bïn caånh nhûäng ngûúâi coá taâi: hònh nhû
coá möåt sûå khaác biïåt vïì phêím nhûng khöng ai biïët khaác biïåt ra sao.
G.Th.Fisher cho rùçng sên khêëu cuãa giêëc mú khaác hùèn sên khêëu
cuãa tònh traång thûác tónh. Àoá laâ möåt àiïìu chuáng ta khöng hiïíu,
khöng biïët nghô ra sao nhûng cuäng biïët diïîn taã àûúåc caãm giaác laå
luâng khi ta nùçm mú röìi thûác dêåy. Sûå so saánh nhûäng hoaåt àöång
trong giêëc mú vúái nhûäng thanh êm phaát ra tûâ caác phñm àaân do tay
cuãa möåt ngûúâi khöng hiïíu biïët vïì êm nhaåc àöëi vúái chuáng ta chùèng
coá ñch lúåi gò hïët, vò duâ khöng thaåo vïì êm nhaåc ài chùng nûäa thò
trûúâng húåp khi àùåt tay lïn phñm àaân ngûúâi ta cuäng laâm phaát ra
nhûäng thanh êm, vaâ nhûäng thanh êm naây khöng cêìn du dûúng cho
lùæm. Àoá laâ àùåc tñnh chung thûá hai cuãa caác giêëc mú, duâ chûa àûúåc
hiïíu roä.
Coân coá nhûäng àùåc tñnh chung naâo khaác nûäa khöng? Töi
khöng tòm ra nûäa, töi chó thêëy nhûäng sûå khaác biïåt vïì moåi àiïím: vïì
àiïím thúâi gian nùçm mú cuäng nhû vïì tñnh caách roä raâng hay khöng,
vïì vai troâ cuãa caác sûå xuác àöång, vïì sûå keáo daâi ra.. Theo töi thò sûå
viïåc xaãy ra chùèng khaác gò ngûúâi ta phaãi chöëng laåi möåt sûå kñch àöång
duâ laâ bõ boá buöåc, duâ chó coá tñnh chêët chöëc laát, giaânh giêåt. Coá nhûäng
giêëc mú rêët ngùæn, coá khi chó coá möåt hònh aãnh, möåt tiïëng noái; coá
nhûäng giêëc mú rêët daâi, rêët döìi daâo, keáo daâi nhû möåt cuöën tiïíu
thuyïët. Coá nhûäng giêëc mú rêët roä raâng chùèng khaác gò àúâi thûåc, roä
àïën nöîi nhiïìu khi ngûúâi ta tûå hoãi khöng biïët mònh mï hay tónh; coá
nhûäng giêëc mú rêët yïëu, mú höì, múâ mõt, coá khi laåi roä raâng laåi vûâa
Sigmund Freud 112
múâ mõt, coá nhûäng giêëc mú coá nhiïìu yá nghôa, vui veã, àeåp àeä; coá
nhûäng giêëc mú traái laåi loaån xaå, ngúá ngêín, khoá hiïíu, ly kyâ. Coá khi
chuáng ta thúâ ú vúái giêëc mú nhûng coá khi chuáng ta thêëy caãm àöång,
àau àúán, coá khi phaát khoác, xuác àöång, ngaåc nhiïn, thñch thuá...
Nhiïìu giêëc mú bõ quïn ngay sau khi thûác dêåy vaâ nïëu coá coân
àûúåc nhúá laåi thò cuäng múâ dêìn ài; traái laåi coá nhûäng giêëc mú maâ
ngûúâi ta nhúá maäi, nhêët laâ nhûäng giêëc mú treã con, àïën nöîi ba mûúi
nùm sau maâ coân roä raâng nhû vûâa múái xaãy ra ngaây höm qua. Coá
nhûäng giêëc mú chó xaãy ra coá möåt lêìn; coá nhûäng giêëc mú xaãy ài xaãy
laåi cho möåt ngûúâi nhiïìu lêìn, hoùåc y nguyïn nhû lêìn trûúác, hoùåc coá
thay àöíi chuát ñt. Noái toám laåi, sûå hoaåt àöång cuãa tinh thêìn naây thûåc
ra coá rêët nhiïìu hònh thûác, coá khaã nùng diïîn laåi nhûäng gò àaä xaãy ra
ban ngaây nhûng khöng bao giúâ giöëng nhau caã.
Chuáng ta coá thïí cùæt nghôa nhûäng hònh thûác khaác nhau naây
cuãa nhûäng giêëc mú bùçng caách cho rùçng chuáng tûúng ûáng vúái nhûäng
traång thaái trung gian giûäa giêëc nguã vaâ tònh traång thûác tónh, hoùåc
vúái nhûäng giai àoaån khaác nhau cuãa giêëc nguã khöng hoaân toaân.
Nhûng nïëu thûåc nhû thïë thò möîi khi giêëc mú caâng ngaây caâng coá giaá
trõ hún, roä raâng hún, coá nöåi dung döìi daâo hún, chuáng ta phaãi cho
rùçng àoá khöng phaãi laâ möåt tònh traång nûãa thûác nûãa nguã maâ laâ möåt
giêëc mú thûåc sûå, búãi vò trong nhûäng giêëc mú loaåi naây, àúâi söëng tinh
thêìn caâng ngaây caâng gêìn vúái àúâi söëng tinh thêìn luác thûác hún. Àiïìu
cêìn laâ nhûäng giêëc mú àoá phaãi thûåc roä chûá khöng thïí coá luác roä luác
múâ hay coá luác húåp lyá röìi coá luác laåi ngúá ngêín vö nghôa. Nïëu chuáng ta
chêëp nhêån àiïìu giaãi thñch noái trïn tûác laâ chuáng ta àaä gaán cho àúâi
söëng tinh thêìn khaã nùng thay àöíi tñnh chêët say sûa cuãa giêëc nguã
theo möåt töëc àöå vaâ möåt caách roä raâng khöng coá trong thûåc tïë. Vò vêåy
chuáng ta coá thïí noái rùçng caách giaãi thñch àoá khöng àûáng vûäng àûúåc.
Thûúâng thûúâng sûå viïåc khöng àún giaãn nhû thïë.
Bêy giúâ cho túái khi coá quyïët àõnh múái, chuáng ta seä khöng tòm
hiïíu yá nghôa cuãa nhûäng giêëc mú nûäa, nhûng seä tòm caách hiïíu roä
nhûäng giêëc mú bùçng caách dûåa vaâo nhûäng àùåc tñnh cuãa noá. Noái vïì
liïn quan giûäa giêëc mú vaâ giêëc nguã, chuáng ta àaä noái rùçng giêëc mú
laâ möåt phaãn ûáng àöëi vúái möåt sûå kñch àöång trong giêëc nguã, laâm cho
giêëc nguã khöng yïn. Àoá chñnh laâ àiïím àöåc nhêët maâ mön Têm lyá
hoåc thûåc nghiïåm coá thïí giuáp àúä chuáng ta bùçng caách hiïën cho chuáng
ta bùçng chûáng rùçng nhûäng sûå kñch àöång xaãy ra trong giêëc nguã
cuäng xuêët hiïån trong giêëc mú.
Chuáng ta coá nhiïìu cöng trònh khaão saát vïì vêën àïì naây kïí caã
cöng trònh Maury Vold àaä noái trong nhûäng doâng trïn, vaâ möîi ngûúâi
chuáng ta coá thïí xaác nhêån àiïìu àoá dûåa vaâo nhûäng kinh nghiïåm caá
nhên. Töi àún cûã nhûäng thñ nghiïåm choån trong nhûäng thñ nghiïåm
cuä nhêët. Chñnh Maury àaä thñ nghiïåm ngay trïn baãn thên mònh.
Trong luác öng ta nguã coá ngûúâi cho öng ta ngûãi nûúác Cologne: öng ta
mú thêëy mònh úã Cario kinh àö xûá Ai cêåp, trong tiïåm Jean Maria
Farina, röìi tûâ àoá phaát sinh ra bao nhiïu chuyïån ly kyâ. Ngûúâi ta
bêëm nheå vaâo gaáy öng: öng luön mú thêëy möåt miïëng thuöëc daán vaâ
àïën öng thêìy thuöëc sùn soác öng trong luác öng coân nhoã. Ngûúâi ta
nhoã lïn traán öng möåt gioåt nûúác: öng mú thêëy mònh úã bïn YÁ möì höi
ra nhû tùæm vaâ uöëng rûúåu vang Orvieto.
Àiïìu àaáng chuá yá trong nhûäng giêëc mú do nhûäng sûå

kñch thñch gêy ra seä xuêët hiïån roä raâng hún trong möåt loaåi
giêëc mú khaác. Àoá laâ ba giêëc mú gêy ra do möåt tiïëng àöång cuãa
möåt chiïëc àöìng höì baáo thûác (thñ nghiïåm cuãa Hildebrant).
“Möåt buöíi saáng muâa xuên, töi ài daåo qua möåt caánh àöìng àïën
möåt laâng bïn caånh, thêëy dên laâng keáo nhau ài nhaâ thúâ, quêìn aáo
àeåp, tay cêìm cuöën kinh. Höm àoá laâ chuã nhêåt vaâ coá dûå thaánh lïî bùæt
àêìu röìi, töi quyïët àõnh vaâo xem lïî nhûng vò trúâi noáng quaá nïn töi
ngöìi nghó trong nghôa àõa chung quanh nhaâ thúâ. Vûâa chùm chuá àoåc
Sigmund Freud 114
nhûäng doâng chûä trïn möå töi vûâa nghe tiïëng ngûúâi keáo chuöng nhoã
sùæp gioáng lïn àïí baáo hiïåu laâ buöíi cêìu kinh sùæp bùæt àêìu. Luác àêìu
chuöng coân àûáng im, nhûng sau àoá nhûäng tiïëng chuöng lanh laãnh
laâm töi tónh giêëc. Thò ra chñnh chiïëc àöìng höì bùæo thûác àaä vûâa kïu
lïn”.
“Möåt chuyïån nûäa: Höm àoá laâ möåt ngaây muâa àöng trong saáng.
Tuyïët rúi àêìy àûúâng, töi àõnh ài xe trûúåt tuyïët nhûng phaãi chúâ xe.
Trûúác khi lïn xe, töi phaãi sûãa soaån laåi aáo êëm, àem loâ sûúãi theo. Röìi
töi ngöìi vaâo xe, laåi phaãi chúâ nûäa cho àïën khi ngûåa bùæt àêìu ài. Ngûåa
bùæt àêìu ài, tiïëng nhaåc vang lïn nghe rêët khoá chõu laâm töi tónh
giêëc. Thò ra lêìn naây cuäng vêîn laâ caái àöìng höì baáo thûác lanh laãnh”.
“Thñ duå ba: töi nhòn cö ngûúâi laâm mang möåt chöìng àôa tûâ bïëp
theo haânh lang vaâo phoâng ùn. Chöìng àôa quaá cao, töi chó súå khöng
giûä thùng bùçng thò vúä hïët. Töi baão chõ ta nïn cêín thêån. Lêìn naâo chõ
cuäng traã lúâi laâ chõ quen röìi. Nhûng töi vêîn nhòn chõ ta bùçng con
mùæt e ngaåi. Quaã nhiïn chõ vêëp ngaä, àôa rúi xuöëng àêët kïu nghe
kinh khuãng. Nhûng töi coá caãm tûúãng nhû àoá khöng phaãi laâ tiïëng
àôa vúä, nhûng laâ möåt tiïëng gò keáo daâi maäi nhû tiïëng chuöng. Luác
tónh dêåy, töi múái thêëy àoá laâ tiïëng chuöng àöìng höì baáo thûác”.
Nhûäng giêëc mú naây thûåc àeåp, àêìy yá nghôa, coá maåch laåc hùèn
hoi. Vò thïë nïn chuáng ta chaã coá gò traách chuáng àûúåc. Chuáng coá àùåc
àiïím chung laâ bao giúâ cuäng kïët thuác bùçng möåt tiïëng chuöng àöìng
höì baáo thûác. Thïë laâ chuáng ta thêëy roä möåt giêëc mú àaä phaát sinh ra
nhû thïë naâo. Nhûng chuáng ta coân biïët möåt vaâi àiïím khaác nûäa.
Ngûúâi nùçm mú khöng nhêån ra tiïëng chuöng àöìng höì baáo thûác
(khöng coá trong giêëc mú) nhûng möîi lêìn hïî nghe tiïëng chuöng laâ
öng ta thay tiïëng chuöng bùçng möåt thûá tiïëng khaác vaâ giaãi thñch
theo möåt löëi khaác. Taåi sao? Khöng traã lúâi àûúåc. Ngûúâi ta coá thïí cho
rùçng àoá laâ möåt caái gò hïët sûác voä àoaán. Nhûng tòm hiïíu möåt giêëc mú
tûác laâ tòm hiïíu xem taåi sao ngûúâi nùçm mú laåi choån tiïëng àöång naây
chûá khöng choån tiïëng khaác àïí giaãi thñch sûå kñch àöång laâm cho
bûâng tónh dêåy. Ngûúâi ta coá thïí hoãi Maury rùçng nïëu trong giêëc mú
ngûúâi ta thêëy roä raâng sûå kñch àöång laâ sûå naâo thò ngûúâi ta khöng
thïí hiïíu taåi sao sûå kñch àöång naây laåi xuêët hiïån dûúái möåt hònh thûác
khöng liïn can gò àïën tñnh chêët sûå kñch àöång caã? Vaã laåi trong
nhûäng giêëc mú cuãa Maury ngûúâi ta thêëy nhiïìu biïën cöë kyâ laå gùæn
liïìn vaâo sûå kñch àöång nhû trong trûúâng húåp ngûãi nûúác Cologne,
nhûäng biïën cöë naây khöng thïí cùæt nghôa àûúåc.
Caác baån cêìn àïí yá rùçng chñnh trong caác giêëc mú coá sûå bûâng
tónh dêåy di theo maâ chuáng ta coá thïí nhòn thêëy aãnh hûúãng cuãa
nhûäng kñch àöång laâm tan giêëc mú. Trong nhiïìu trûúâng húåp khaác sûå
viïåc khoá khùn hún nhiïìu. Khöng phaãi luác naâo nùçm mú ngûúâi ta
cuäng tónh dêåy ngay, vaâ khi saáng dêåy nhúá laåi giêëc mú laâm sao ngûúâi
ta biïët àûúåc sûå kñch àöång naâo àaä gêy ra giêëc mú? Coá möåt lêìn nhúâ
möåt trûúâng húåp àùåc biïåt töi tòm ra àûúåc möåt sûå kñch àöång êm vang
thuöåc loaåi naây. Möåt buöíi saáng taåi Tyrol töi tónh dêåy sau khi nùçm
mú rùçng Àûác giaáo hoaâng vûâa tûâ trêìn. Töi àang tòm hiïíu yá nghôa
cuãa giêëc mú àoá thò baâ vúå töi àöåt nhiïn hoãi: “ Saáng nay anh coá nghe
tiïëng chuöng úã khùæp caác nhaâ thúâ khöng?” “Khöng, töi khöng nghe
thêëy gò hïët, töi nguã rêët say”. Nhûng sûå kñch àöång laâm cho mònh
nùçm mú coá têìn söë naâo maâ sau àoá ngûúâi nùçm mú tónh dêåy khöng hïì
hay biïët gò vïì sûå kñch àöång àoá? Têìn söë naây coá thïí rêët cao maâ cuäng
coá thïí khöng cao. Khi khöng coá caách naâo àïí biïët àûúåc coá kñch àöång
hay khöng thò khöng laâm sao biïët àûúåc têìn söë àoá. Vaã laåi chuáng ta
chùèng cêìn thaão luêån vïì giaá trõ cuãa caác sûå kñch àöång bïn ngoaâi, búãi
vò nhûäng sûå kñch àöång naây chó coá thïí cùæt nghôa àûúåc möåt phêìn naâo
trong giêëc mú thöi chûá khöng cùæt nghôa toaân thïí giêëc mú.
Nhûng khöng thïí vò thïë maâ chuáng ta coá quyïìn boã rúi thuyïët
naây, möåt thuyïët coá phaát triïín sêu röång. Vêën àïì tûå hoãi xem nguyïn
nhên naâo laâm cho giêëc nguã khöng yïn vaâ laâm cho ngûúâi ta nùçm mú
khöng phaãi laâ vêën àïì quan troång. Nïëu nguyïn nhên khöng phaãi laâ
Sigmund Freud 116
möåt sûå kñch àöång tûâ bïn ngoaâi thò coá leä laâ möåt sûå kñch àöång tûâ bïn
trong do giaác quan gêy nïn. Quan niïåm naây àûúåc ngûúâi dên thaânh
phöë tin tûúãng rêët nhiïìu.
Chuáng ta chùèng thûúâng nghe noái rùçng nhûäng giêëc mú thûúâng

do bao tûã gêy nïn hay sao? Nhûng khöí nöîi laâ trong trûúâng húåp naây
nûäa coá thïí rùçng coá möåt sûå kñch àöång nöåi têm xaãy ra trong ban àïm
nhûng saáng ra khöng coân àïí laåi dêëu vïët gò nûäa vaâ do àoá khöng
chûáng minh àûúåc. Tuy vêåy chuáng ta khöng muöën toã veã lú laâ vöëi
nhûäng thñ nghiïåm cho rùçng nhûäng giêëc mú thûúâng gùæn liïìn vúái
nhûäng sûå kñch àöång bïn ngoaâi. Khöng ai phuã nhêån rùçng traång thaái
cuãa caác cú quan nöåi têm coá aãnh hûúãng àïën caác giêëc mú. Ngûúâi ta
khöng thïí boã qua sûå liïn quan giûäa möåt vaâi giêëc mú vúái viïåc nûúác
tiïíu chêët àêìy trong baâng quang hay sûå kñch àöång caác cú quan sinh
duåc cuãa phuå nûä. Tûâ nhûäng trûúâng húåp roä raâng naây ngûúâi ta qua
nhûäng trûúâng húåp khaác chûáng toã rùçng nhûäng sûå kñch àöång bùæt
nguöìn tûâ caác cú quan nöåi thïí quaã coá aãnh hûúãng túái caác giêëc mú vaâ
nhûäng sûå xaãy ra trong giêëc mú chñnh laâ sûå phaác hoaå, sûå thaânh
hònh, sûå giaãi thñch nhûäng sûå kñch àöång àoá.
Phêìn 11
... coá “nhûäng giêëc mú trong khi thûác”: àoá laâ kïët quaã
cuãa trñ tûúãng tûúång, nhûäng hiïån tûúång rêët phöí thöng, coá thïí
xaãy ra àöëi vúái nhûäng ngûúâi àau öëm maâ bêët cûá ai cuäng khaão
saát àûúåc bùçng chñnh baãn thên mònh. Àiïìm àùåc biïåt úã àêy laâ
tuy àûúåc goåi laâ “nhûäng giêëc mú trong khi thûác”, nhûäng giêëc
mú àùåc biïåt naây laåi khöng coá tñnh chêët naâo chung cho
nhûäng giêëc mú thûåc sûå caã...
Scherner àaä khaão cûáu nhiïìu vïì caác giêëc mú, àùåc biïåt nhêën
maånh àïën sûå liïn quan giûäa nhûäng sûå kñch àöång nöåi thïí naây vaâ
nhûäng giêëc mú. Öng àaä cho chuáng ta nhiïìu thñ duå rêët hay àïí
chûáng minh yá kiïën cuãa mònh. Vñ duå nhû khi öng ta nùçm mú thêëy
hai haâng em beá xinh trai toác nêu, àûáng trûúác mùåt nhau trong thaái
àöå àêëu tranh, nhaãy xöí vaâo àaánh nhau, öng nghô rùçng àoá laâ hai
haâm rùng. Sûå giaãi thñch naây àûúåc xaác nhêån sau àoá vò khi tónh dêåy
öng àaä phaãi ài nhöí möåt caái rùng daâi hún nhûäng caái khaác. Khi ngûúâi
ta nùçm mú thêëy möåt haânh lang daâi, ngoùçn ngheâo chêåt heåp thò
ngûúâi ta nghô ngay àïën möåt sûå kñch àöång trong ruöåt. Caách cùæt
nghôa naây khöng phaãi laâ khöng coá lyá. Chuáng ta coá thïí chêëp nhêån yá
kiïën cuãa Scherner cho rùçng giêëc mú thûúâng hònh dung cú quan gêy
ra sûå kñch àöång bùçng nhûäng àöì vêåt giöëng cú quan àoá.
Sigmund Freud 118
Vò thïë chuáng ta khöng cöng nhêån rùçng nhûäng sûå kñch àöång
nöåi thïí coá thïí aãnh hûúãng túái caác giêëc mú y nhû nhûäng sûå kñch àöång
tûâ bïn ngoaâi vaâo. Khöí möåt àiïìu, sûå giaãi thñch àoá cuäng bõ lyá leä nhû
àöëi vúái nhûäng sûå kñch àöång bïn ngoaâi baâi baác. Trong rêët nhiïìu
trûúâng húåp sûå giaãi thñch bùçng sûå kñch àöång bïn trong khöng chûáng
minh àûúåc vaâ khöng chùæc chùæn. Chó coá möåt vaâi giêëc mú laâm cho
ngûúâi ta nghi rùçng coá möåt sûå kñch àöång bïn trong cuäng nhû bïn
ngoaâi chó cùæt nghôa àûúåc möåt phêìn naâo giêëc mú chûá khöng cùæt
nghôa àûúåc toaân thïí.
Tuy nhiïn chuáng ta cêìn àïí yá àïën möåt àiïím àùåc biïåt cuãa
nhûäng giêëc mú do sûå kñch àöång bïn trong gêy nïn. Giêëc mú khöng
gúåi laåi sûå kñch àöång nguyïn veån maâ thay àöíi ài, bùçng möåt sûå
aám chó xïëp loaåi dûúái möåt hònh thûác naâo àoá, thay thïë bùçng
möåt sûå kñch àöång khaác. Chuáng ta phaãi àïí yá àïën nhûäng sûå
biïën daång àoá trong nhûäng giêëc mú tiïëp diïîn, búãi vò laâm nhû thïë
chuáng ta coá nhiïìu hy voång hiïíu àûúåc tñnh chêët thûåc sûå cuãa caác giêëc
mú. Khi chuáng ta laâm möåt haânh àöång naâo àoá trong möåt trûúâng húåp
naâo àoá, àêu coá phaãi khi trûúâng húåp àoá khöng coá nûäa thò haânh àöång
cuãa chuáng ta bõ triïåt tiïu luön. Vúã Macbeth chùèng haån àûúåc viïët
trong trûúâng húåp àùng quang cuãa möåt öng vua àêìu tiïn quy tuå
trïn àêìu mònh ba vûúng miïån cuãa ba nûúác. Nhûng coá phaãi trûúâng
húåp triïåt tiïu hïët nöåi dung cuãa vúã kõch àêu, coá phaãi trûúâng húåp àoá
àuã cùæt nghôa àûúåc giaá trõ cao caã cuãa nhûäng bñ êín cuãa vúã kõch
khöng? Coá thïí laâ sûå kñch àöång bïn trong vaâ bïn ngoaâi taác duång àïën
ngûúâi nùçm nguã chó duâng àïí múã àêìu cho giêëc mú thöi chûá khöng hïì
cho chuáng ta biïët gò vïì tñnh chêët thûåc sûå cuãa noá.
Tñnh chêët chung kia cuãa caác giêëc mú, tñnh chêët àùåc biïåt tinh
thêìn cuãa chuáng rêët khoá hiïíu vaâ khöng àûa ra möåt chöî dûåa naâo cho
möåt cuöåc khaão saát sau àoá. Thûúâng thûúâng nhûäng biïën cöë trong giêëc
mú hiïån ra dûúái hònh thûác thõ giaác. Nhûäng sûå kñch àöång coá thïí giaãi
thñch àûúåc sûå kiïån naây khöng? Coá àuáng laâ chuáng ta àaä bõ kñch àöång
trong mú hay khöng? Nhûng taåi sao giêëc mú laåi xuêët hiïån dûúái
hònh thûác thõ giaác trong khi nhûäng sûå kñch àöång vaâo mùæt laåi rêët ñt
khi gêy nïn giêëc mú? Hay laâ chuáng ta nùçm mú thêëy noái chuyïån
hay nghe diïîn vùn laâm sao chûáng minh àûúåc rùçng trong khi ta nguã
nhûäng tiïëng noái chuyïån hay tiïëng àöång àaä àêåp vaâo tai ta? Töi
cûúng quyïët gaåt boã giaã thuyïët naây.
Nïëu àùåc tñnh chung cho moåi giêëc mú khöng giuáp gò cho chuáng
ta trong viïåc cùæt nghôa caác giêëc mú thò biïët àêu chuáng ta laåi chùèng
may mùæn hún khi xeát àïën caác sûå khaác biïåt giûäa caác giêëc mú.
Thûúâng thûúâng caác giêëc mú löån xöån, khoá hiïíu , khöng coá yá nghô gò;
nhûng cuäng coá nhûäng giêëc mú àêìy àuã yá nghôa, roä raâng. Chuáng ta
thûã xem xeát nhûäng giêëc mú naây coá cùæt nghôa àûúåc giêëc mú kia
khöng?
Töi kïí cho caác baån nghe möåt giêëc mú húåp lyá do möåt thanh
niïn kïí laåi cho töi nghe: “Trong luác ài daåo phöë töi gùåp öng X vaâ ài
vúái öng möåt quaäng àûúâng, röìi sau àoá töi vaâo möåt tiïåm àïí ùn cúm
thêëy coá hai ngûúâi àaân baâ vaâ möåt ngûúâi àaân öng àïën ngöìi ngay vaâo
baân töi. Töi bûåc mònh khöng theâm nhòn hoå nhûng röìi sau cuäng
nhòn vaâ thêëy hoå laâ nhûäng ngûúâi rêët lõch sûå”. Sau àoá ngûúâi kïí
chuyïån noái rùçng chiïìu höm àoá anh ta quaã coá ài phöë thûåc vaâ coá gùåp
öng X.. thûåc. Nhûng phêìn kia giêëc mú khöng do nhûäng àiïìu nhúá
laåi trûåc tiïëp nhûng gùæn liïìn voái möåt biïën cöë xaãy ra trûúác àoá ñt ngaây.
Vaâ àêy laâ möåt giêëc mú cuâng loaåi cuãa möåt baâ. Chöìng baâ ta hoãi:
“Mònh coá cêìn phaãi cùng laåi dêy cho caái àaân dûúng cêìm khöng?” Baâ
ta traã lúâi: “Vö ñch, vò coân phaãi thay caã da boåc nûäa”. “Giêëc mú naây
gúåi laåi möåt cêu chuyïån cuãa hai vúå chöìng buöíi chiïìu höm àoá. Hai
giêëc mú ngùæn nguãi cho ta biïët nhûäng gò? Chuáng ta coá thïí tòm thêëy
trong giêëc mú nhûäng giai àoaån gùæn liïìn vaâo caác biïën cöë àoá. Nïëu àoá
laâ kïët quaã cuãa têët caã caác giêëc mú thò àoá laâ àiïìu àaáng kïí lùæm röìi.
Sigmund Freud 120
Nhûng sûå thûåc khöng phaãi nhû thïë vò àiïìu chuáng ta vûâa noái
chó aáp duång cho rêët ñt giêëc mú. Trong àa söë trûúâng húåp chuáng ta
khöng thêëy coá yá nghôa gò liïn quan àïën biïën cöë xaãy ra trong
khi thûác vaâ khöng hiïíu nhûäng yïëu töë naâo gêy nïn nhûäng
giêëc mú khoá hiïíu vaâ vö nghôa àoá. Chuáng ta chó thêëy rùçng
chuáng ta laåi àûáng trûúác möåt vêën àïì múái. Khöng nhûäng chuáng ta
cêìn biïët giêëc mú coá nhûäng yá nghôa gò, chuáng ta coân cêìn biïët laâ
trong nhûäng trûúâng húåp naâo nhûäng giêëc mú roä raâng àêìy yá nghôa,
taåi sao vaâ vi muåc àñch naâo maâ chuáng ta laåi thêëy trong giêëc mú
nhûäng biïën cöë vûâa xaãy ra trong ngaây”.
Chùæc caác baån cuäng nhû töi thêëy chaán naãn trong cöng viïåc
khaão cûáu nhû thïë. Duâ chuáng ta coá àïí hïët têm trñ vaâo möåt vêën àïì
cuäng chùèng coá ñch gò möåt khi chuáng ta chûa biïët hûúáng cöng cuöåc
khaão cûáu cuãa chuáng ta vïì phña naâo. Têm lyá hoåc thûåc nghiïåm chó
hiïën cho chuáng ta möåt söë rêët ñt nhûäng dûä kiïån vïì vai troâ cuãa caác sûå
kñch àöång bïn ngoaâi duâ nhûäng dûä kiïån àoá rêët quyá baáu àöëi vúái
chuáng ta. Triïët hoåc chùèng coá thïí cung cêëp cho caái gò khaác hún laâ
thaái àöå khinh thûúâng vò cöng viïåc cuãa chuáng ta bõ coi chùèng coá lúåi
ñch gò cho tri thûác hïët. Sau hïët chuáng ta khöng muöën vay mûúån gò
caác khoa hoåc thêìn bñ. Lõch sûã vaâ sûå khöng ngoan cuãa caác dên töåc
daåy chuáng ta rùçng nhûäng giêëc mú coá yá nghôa, coá tñnh chêët quan
troång, baáo trûúác àûúåc tûúng lai nhûng àoá laâ àiïìu rêët khoá chêëp
nhêån vò khöng chûáng minh àûúåc. Chñnh vò thïë maâ nhûäng cöë gùæng
àêìu tiïn cuãa chuáng ta àaä khöng àûa laåi kïët quaã gò, nhû nûúác chaãy
qua cêìu.
Nhûng trong khi khöng chúâ àúåi, chuáng ta laåi àûúåc

giuáp àúä tûâ möåt hûúáng khaác àïën, möåt hûúáng chûa bao giúâ
ngúâ túái. Tiïëng noái, möåt thûá tiïëng khöng bao giúâ coá tñnh caách
ngêîu nhiïn caã, nhû sûå kïët tinh cuãa têët caã nhûäng àiïìu hiïíu biïët cuãa
loaâi ngûúâi, tiïëng noái maâ ngûúâi ta phaãi duâng möåt caách rêët thêån
troång biïët coá “nhûäng giêëc mú trong khi thûác”: àoá laâ kïët quaã cuãa trñ
tûúãng tûúång, nhûäng hiïån tûúång rêët phöí thöng, coá thïí xaãy ra àöëi vúái
nhûäng ngûúâi àau öëm maâ bêët cûá ai cuäng khaão saát àûúåc bùçng chñnh
baãn thên mònh. Àiïìm àùåc biïåt úã àêy laâ tuy àûúåc goåi laâ “nhûäng giêëc
mú trong khi thûác”, nhûäng giêëc mú àùåc biïåt naây laåi khöng coá tñnh
chêët naâo chung cho nhûäng giêëc mú thûåc sûå caã.
Àuáng nhû tïn goåi, chuáng khöng coá liïn quan gò àïën giêëc nguã.
Nhûäng giêëc mú trong khi thûác naây khöng coá möåt chuát gò liïn quan
àïën tñnh chêët chung thûá hai trong caác giêëc mú thûåc sûå vò khöng hïì
coá nhûäng biïën cöë, khöng hïì coá nhûäng aão tûúãng maâ chó coá nhûäng
hònh dung thöi: ngûúâi ta biïët rùçng mònh tûúãng tûúång, ngûúâi ta
khöng hïì tröng thêëy maâ chó suy nghô thöi. Nhûäng giêëc mú naây
thûúâng xaãy ra úã tuöíi dêåy thò, trong thúâi niïn thiïëu, biïën mêët khi
àûáng tuöíi, röìi laåi xaãy ra luác tuöíi giaâ. Nöåi dung cuãa nhûäng giêëc mú,
kïët quaã cuãa sûå tûúãng tûúång naây thûúâng coá nhûäng lyá do rêët roä raâng.
Àoá laâ nhûäng khung caãnh vïì uy quyïìn, nhûäng ham muöën vïì tònh aái
cuãa ngûúâi mú möång àûúåc thoaã maän. Àöëi vúái nhûäng ngûúâi treã tuöíi
thò àoá laâ nhûäng giêëc mú vïì tham voång; àöëi vúái nhûäng àaân baâ thñch
coá nhûäng thaânh cöng vïì tònh aái thò àoá laâ nhûäng giêëc mú vïì tònh aái.
Nhûng luön luön ngûúâi ta gùåp nhûäng nhu cêìu vïì tònh aái àùçng sau
nhûäng giêëc mú cuãa àaân öng: nhûäng sûå thaânh cöng vaâ nhûäng haânh
vi anh huâng cuãa nhûäng ngûúâi mú möång àïìu têåp trung vaâo nhûäng
sûå thaânh cöng vïì tònh aái, coá muåc àñch nhùçm àaåt àûúåc sûå thaán phuåc
vaâ loâng yïu cuãa ngûúâi àaân baâ.
Ngoaâi nhûäng tñnh chêët àoá ra nhûäng giêëc mú trong khi hònh
aãnh coá nhiïìu hònh thûác khaác nhau vaâ chõu nhiïìu hêåu quaã khaác
nhau. Coá nhûäng cún möång bõ boã rúi vaâ bõ thay thïë bùçng nhûäng giêëc
mú khaác; coá nhûäng cún mú àûúåc giûä laåi, phaát triïín maånh meä vaâ trúã
thaânh nhûäng cêu chuyïån daâi dùçng dùåc vaâ biïën àöíi theo nhûäng biïën
cöë cuãa cuöåc àúâi. Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng chuáng ta ài theo cuâng vúái
thúâi gian vaâ in dêëu vïët cuãa thúâi gian nhû laâ bùçng chûáng cuãa nhûäng
Sigmund Freud 122
tònh traång múái. Chuáng laâ àïì taâi cho caác taác phêím thi vùn thûúâng
thay àöíi, biïën hoaá caác giêëc mú trong khi thûác naây thaânh nhûäng
traång thaái röìi àùåt vaâo trong caác tiïíu thuyïët, truyïån ngùæn, hay kõch
baãn. Bao giúâ ngûúâi mú möång cuäng laâ nhên vêåt chñnh trong taác
phêím àoá duâ xuêët hiïån dûúái hònh thûác cuãa chñnh mònh hay dûúái
hònh thûác cuãa möåt nhên vêåt taåo nïn.
Nhûäng giêëc mú trong khi thûác naây súä dô àûúåc goåi nhû thïë laâ
vò nhûäng sûå liïn quan vúái àúâi thûåc chuáng khöng coá thûåc hún gò
nhûäng giêëc mú chñnh thûác. Coá thïí rùçng caã hai loaåi àïìu àûúåc goåi laâ
nhûäng giêëc mú vò caã hai àïìu coá cùn baãn trïn möåt tñnh chêët tinh
thêìn naâo àoá maâ chuáng ta chûa biïët vaâ àang tòm kiïëm. Cuäng coá thïí
laâ caái danh tûâ chung ngûúâi ta duâng àïí goåi chuáng chùèng coá gò quan
troång àaáng chuá yá. Àoá laâ têët caã nhûäng vêën àïì chó àûúåc giaãi àaáp
trong nhûäng phêìn sau thöi.
Phêìn 12
... Tònh traång möåt ngûúâi khi laâm haânh vi sai laåc laâ möåt
tònh traång thöi miïn. Traái laåi giûäa tònh traång thöi miïn vaâ
tònh traång nguã coá sûå giöëng nhau rêët roä raâng. Thûåc tïë ngûúâi
ta thûúâng noái rùçng thöi miïn tûác laâ giêëc nguã nhên taåo...
6. Nhûäng àiïìu kiïån vaâ kyä thuêåt cuãa sûå giaãi thñch
Nhû vêåy, muöën cho cöng cuöåc khaão saát vïì giêëc mú tiïën triïín,
chuáng ta phaãi coá möåt con àûúâng múái, möåt phûúng phaáp múái. Töi
muöën àïì nghõ vúái caác baån möåt àiïìu thûåc giaãn dõ: chuáng ta haäy coi
nhûäng giêëc mú nhû nhûäng hiïån tûúång khöng coá tñnh chêët cú thïí
maâ chó coá tñnh chêët tinh thêìn. Baån biïët àiïìu àoá coá nghôa gò, nhûng
caái gò àaä cho pheáp chuáng ta laâm àiïìu àoá? Khöng coá gò hïët nhûng
cuäng chùèng coá gò cêëm chuáng ta. Sûå viïåc nhû thïë naây: nïëu giêëc mú
laâ hiïån tûúång cú thïí thò chuáng ta chùèng cêìn àïí yá àïën nûäa, chuáng ta
chó àïí yá àïën nhûäng giêëc mú vò àoá laâ nhûäng hiïån tûúång tinh thêìn.
Vò vêåy chuáng ta phaãi gaán cho noá nhûäng tñnh chêët tinh thêìn àïí xem
cöng viïåc khaão cûáu cuãa chuáng ta seä ài àïën àêu trong àiïìu kiïån àoá.
Theo kïët quaã thu lûúåm chuáng ta seä biïët laâ coá nïn giûä giaã
thuyïët cuãa chuáng ta khöng? Búãi vò chuáng ta àõnh ài túái àêu, muåc
àñch cuãa chuáng ta laâ gò? Muåc àñch àoá laâ muåc àñch cuãa moåi khoa hoåc
noái chung: chuáng ta muöën tòm hiïíu caác hiïån tûúång, raâng buöåc
Sigmund Freud 124
chuáng vaâo vúái nhau àïí röìi múã röång phaåm vi quyïìn haån cuãa chuáng
ta àöëi vúái chuáng.
Vêåy chuáng ta tiïëp tuåc cöng trònh khaão cûáu bùçng caách coi giêëc
mú nhû möåt hiïån tûúång tinh thêìn. Nhûng trong giaã thuyïët caác giêëc
mú àoá nhû laâ möåt caách phaát biïíu cuãa ngûúâi nùçm mú, möåt caách phaát
biïíu khöng cho chuáng ta biïët gò hïët, maâ chuáng ta khöng hiïíu. ÚÃ
trûúâng húåp caác baån thò coá thïí laâm viïåc gò khi baån khöng hiïíu gò vïì
töi caã. Baån seä hoãi töi phaãi vêåy khöng? Vêåy taåi sao chuáng ta khöng
hoãi luön ngûúâi nùçm mú? Taåi sao chuáng ta khöng hoãi ngay chñnh
ngûúâi àoá xem giêëc mú cuãa anh ta coá nghôa gò?
Caác baån haäy nhúá rùçng, coá möåt lêìn chuáng ta àaä úã trong tònh
traång tûúng tûå. Àoá laâ trûúâng húåp möåt haânh vi sai laåc, möåt trûúâng
húåp lúä lúâi. Coá möåt ngûúâi noái: “ Coá nhûäng viïåc àaä xaãy ra (
Vorschwein gekommen)”. Chuáng ta hoãi anh ta xem anh ta àõnh noái
gò trong cêu noái vö nghôa àoá. Anh ta traã lúâi laâ yá anh ta muöën noái:
“Àoá laâ nhûäng troâ con heo (Das waren Schweinrein)” nhûng yá kiïën
naây bõ möåt yá kiïën ön hoâa hún cheân eáp: “ Coá nhûäng sûå viïåc xaãy ra
(Vorschein)”. Nhûng yá tûúãng thûá nhêët bõ döìn eáp laâm cho anh ta
thay chûä Vorchein bùçng chûä Vorschwein, möåt chûä khöng coá nghôa
gò nhûng diïîn taã àûúåc yá chï bai cuãa anh ta. Luác àoá töi àaä giaãng cho
caác baån nghe rùçng, sûå phên tñch naây laâ àiïín hònh cho cöng cuöåc
khaão cûáu vïì phên têm hoåc. Vaâ bêy giúâ thò baån hiïíu taåi sao mön
phên têm hoåc laåi aáp duång kyä thuêåt giaãi quyïët caác àiïìu bñ êín bùçng
caách hoãi ngay àûúng sûå. Vò thïë, cho nïn àïën lûúåt ngûúâi nùçm mú
phaãi noái cho chuáng ta biïët giêëc mú cuãa anh ta coá nghôa gò.
Tuy nhiïn trong giêëc mú khöng phaãi laâ moåi sûå àïìu giaãn àún
nhû thïë. Trong caác haânh vi sai laåc chuáng ta àûáng trûúác nhûäng
trûúâng húåp àún giaãn; röìi sau àoá chuáng ta phaãi gùåp nhûäng trûúâng
húåp búát àún giaãn, khi maâ àûúng sûå khöng muöën noái cho chuáng ta
nghe gò caã, traái laåi coân giêån dûä trûúác nhûäng lúâi àïì nghõ cuãa chuáng
ta. Vïì caác giêëc mú bao giúâ anh ta cuäng traã lúâi khöng biïët gò hïët.
Anh ta cuäng khöng coá yá kiïën gò vïì caách giaãi thñch cuãa chuáng ta vò
thûåc sûå chuáng ta chùèng coá gò àïì nghõ vúái anh ta hïët. Coá phaãi vò thïë
maâ chuáng ta àaânh phaãi boã rúi löëi giaãi thñch cuãa chuáng ta khöng?
Ngûúâi nùçm mú khöng biïët gò hïët, chùèng coá ngûúâi thûá ba naâo cho
chuáng ta biïët thïm àûúåc àiïìu gò, chñnh chuáng ta cuäng khöng coá
möåt nguöìn tin tûác naâo àïí biïët thïm, chuáng ta chùèng coân hy voång
àûúåc biïët àiïìu gò caã. Àuáng vêåy, caác baån cûá viïåc àêìu haâng ài theo
töi. Töi cho rùçng coá thïí ngûúâi nùçm mú biïët giêëc mú cuãa anh ta coá
nghôa gò nhûng vò khöng biïët rùçng mònh biïët nïn cho rùçng mònh
khöng biïët.
Caác baån seä cho rùçng àêy laâ lêìn thûá hai töi laåi duâng laåi sûå giaã
duå vaâ laâm nhû thïë töi giaãm giaá trõ cuãa phûúng phaáp ài nhiïìu. Àiïìu
giaã duå thûá hai: Trong con ngûúâi coá nhûäng hoaåt àöång tinh thêìn maâ
anh ta biïët laâ coá nhûng khöng biïët àoá laâ gò... Caác baån seä cho rùçng
nhûäng giaã duå naây khöng thïí naâo thaânh sûå thûåc àûúåc nïn nhûäng
kïët luêån cuãa töi seä khöng coá giaá trõ gò.
Àuáng thïë, nhûng töi khöng múâi caác baån àïën àêy àïí giêëu giïëm
hay phúi baây caái gò hïët. Töi àaä baáo thûác trûúác rùçng àêy chó laâ baâi
hoåc nhêåp mön, àiïìu àoá khöng coá nghôa rùçng töi phaãi hiïën cho caác
baån caác baâi hoåc tûúâng trònh thûåc àeåp che giêëu nhûäng caái khoá khùn,
lêëp caác höë thiïëu soát àïí laâm cho caác baån coá caãm tûúãng rùçng àaä hoåc
àûúåc möåt chuát gò röìi. Khöng, chñnh vò caác baån laâ nhûäng ngûúâi múái
bùæt àêìu nïn töi phaãi trònh baây khoa hoåc cuãa chuáng ta vúái nguyïn
hònh cuãa noá, vúái nhûäng caái gò khöng àiïìu hoâa, cao voång cuãa noá
cuäng nhû nhûäng khoá khùn. Töi biïët khoa hoåc naâo cuäng thïë nhêët laâ
nhûäng khoa hoåc múái bùæt àêìu.
Töi cuäng biïët laâ giaáo duåc thûúâng coá thoái quen che giêëu khöng
cho sinh viïn biïët nhûäng khoá khùn vaâ nhûäng àiïìu thiïëu soát cuãa
mön hoåc. Vò vêåy, töi àaä àûa ra hai àiïìu giaã duå coá liïn quan chùåt
Sigmund Freud 126
cheä àïën nhau, nïëu caác baån thêëy sûå viïåc àoá khoá nhoåc quaá, khöng
vûäng chùæc vaâ nïëu caác baån quen vúái nhûäng sûå xaác thûåc cao hún,
nhûäng sûå diïîn dõch àeåp àeä thò caác baån chùèng nïn ài xa hún nûäa.
Töi coân cho rùçng caác baån nïn gaåt ra möåt bïn nhûäng vêën àïì têm lyá
thò hún. Búãi vò caác baån seä khöng thêëy con àûúâng chuáng ta àang
theo àuöíi laâ con àûúâng chùæc chùæn àaáng theo. Vaã laåi möåt khoa hoåc
coá thïí cho nhên loaåi àiïìu gò àoá maâ khöng cêìn tòm nhûäng keã uãng höå
mònh. Chñnh nhûäng kïët quaã seä noái nhiïìu vïì giaá trõ cuãa noá, noá coá
thïí chúâ cho nhûäng kïët quaã àoá laâm cho moåi ngûúâi chuá yá.
Nhûng töi cêìn baáo trûúác cho nhûäng ngûúâi muöën theo con
àûúâng töi ài laâ hai àiïìu giaã duå cuãa töi khöng coá giaá trõ bùçng nhau.
Àöëi vúái àiïìu thûá nhêët, chuáng ta seä duâng cöng cuöåc khaão cûáu àïí
chuáng ta chûáng minh rùçng giêëc mú laâ möåt hiïån tûúång tinh thêìn.
Coân vïì àiïìu thûá hai, chuáng ta àaä duâng noá trong möåt cöng viïåc khaác
röìi, chuáng ta chó coân duâng noá àïí giaãi nhûäng baâi toaán trong vêën àïì
naây.
ÚÃ àêu vaâ trong phaåm vi naâo ngûúâi ta chûáng minh rùçng coá
möåt tri thûác maâ chuáng ta khöng biïët gò hïët, àuáng nhû trûúâng húåp
cuãa anh chaâng nùçm mú cuãa chuáng ta. Àoá laâ möåt àiïìu rêët àaáng chuá
yá, àaáng ngaåc nhiïn, coá thïí thay àöíi hùèn quan niïåm cuãa chuáng ta vïì
àúâi söëng tinh thêìn, khöng cêìn phaãi laánh mùåt laâm gò. Àoá laâ möåt sûå
kiïån diïîn taã möåt caái gò coá thûåc. Vêåy maâ sûå kiïån naây khöng hïì laánh
mùåt. Nïëu ngûúâi ta khöng biïët àïën noá àêu coá phaãi löîi taåi noá; chuáng
ta cuäng khöng coá löîi gò nïëu têët caã nhûäng ngûúâi xa laå àöëi vúái nhûäng
sûå quan saát vaâ thñ nghiïåm vïì vêën àïì naây àûa ra.
Viïåc chûáng minh sûå coá mùåt cuãa sûå kiïån naây àaä àûúåc thûåc
hiïån trong phaåm vi thöi miïn. Töi àûúåc chûáng kiïën thñ nghiïåm sau
àêy cuãa Liebault vaâ Bernheim nùm 1889 úã Nancy: Ngûúâi ta ru nguã
möåt ngûúâi trong möåt giêëc nguã möång du, trong àoá ngûúâi bõ ru nguã
àûúåc gêy cho coá möåt thûá aão giaác: luác tónh dêåy anh chaâng coá veã nhû
khöng hay biïët nhûäng sûå viïåc xaãy ra trong giêëc nguã. Khi Bernheim
hoãi anh vïì nhûäng sûå viïåc xaãy ra, anh traã lúâi laâ anh khöng nhúá gò
hïët. Nhûng Bernheim hoãi ài hoãi laåi vaâ quaã quyïët laâ anh ta phaãi
biïët vaâ chùæc chùæn coá biïët: thïë laâ anh chaâng ngêåp ngûâng, bùæt àêìu
têåp trung yá tûúãng röìi laåi nhúá laåi nhû trong giêëc mú möåt àiïìu, röìi
hai àiïìu röìi caâng ngaây caâng nhiïìu hún, caâng roä hún lïn cho túái khi
nhúá laåi àûúåc hïët tûâ àêìu àïën cuöëi khöng coân soát möåt àiïìu naâo. Vò
àûúng sûå khöng hïì àûúåc ai cho biïët nhûäng àiïìu àoá, chuáng ta phaãi
kïët luêån rùçng ngay trûúác khi bõ thuác àêíy, bùæt phaãi nhúá laåi, anh ta
àaä biïët coá nhûäng sûå viïåc xaãy ra trong luác nguã. Chó coá àiïìu laâ nhûäng
biïën cöë àoá nhû khöng biïët rùçng mònh biïët, tûúãng rùçng mònh khöng
biïët. Trûúâng húåp àoá hoaân toaân giöëng nhû trûúâng húåp ngûúâi nùçm
mú cuãa chuáng ta.
Chùæc hùèn caác baån ngaåc nhiïn khi nghe kïí laåi sûå kiïån àoá vaâ
baån seä hoãi: taåi sao öng laåi khöng aáp duång phûúng phaáp àoá cho
nhûäng haânh vi sai laåc trong khi chuáng ta gaán cho ngûúâi noái lúä lúâi
nhûäng yá muöën maâ anh ta cho laâ khöng coá vaâ nhêët àõnh phuã nhêån.
Ngay khi möåt ngûúâi cho rùçng mònh khöng hay biïët gò vïì nhûäng
biïën cöë, thûåc ra coá trong trñ nhúá cuãa mònh thò viïåc anh ta khöng
biïët gò vïì nhûäng biïën cöë khaác trong sûå hoaåt àöång vïì tinh thêìn chaã
laâm ai ngaåc nhiïn caã. Lyá luêån àoá seä laâm cho chuáng ta hiïíu caác
haânh vi sai laåc.
Àaáng leä trong luác àoá töi phaãi duâng caách àoá thûåc nïëu töi
khöng muöën àïí daânh duâng trong möåt trûúâng húåp khaác maâ töi cho
laâ cêìn duâng hún. Möåt phêìn trong caác haânh vi sai laåc àaä khiïën cho
caác baån coá nhûäng giaãi thñch, coân phêìn kia àaä àûa caác baån àïën chöî
chêëp nhêån sûå coá mùåt cuãa caác sûå hoaåt àöång tinh thêìn chûa àûúåc
biïët àïën. Àöëi vúái nhûäng giêëc mú chuáng ta buöåc phaãi tòm caách giaãi
thñch núi khaác vaâ töi nghô rùçng chuáng ta coá thïí coi àoá nhû möåt
trûúâng húåp thöi miïn. Tònh traång möåt ngûúâi khi laâm haânh vi sai
laåc laâ möåt tònh traång thöi miïn. Traái laåi giûäa tònh traång
Sigmund Freud 128
thöi miïn vaâ tònh traång nguã coá sûå giöëng nhau rêët roä raâng.
Thûåc tïë ngûúâi ta thûúâng noái rùçng thöi miïn tûác laâ giêëc nguã
nhên taåo. Chuáng ta baão ngûúâi àang bõ thöi miïn: nguã ài. Vaâ
nhûäng lúâi chuáng ta gúåi cho ngûúâi àoá giöëng nhû möåt giêëc mú trong
giêëc nguã bònh thûúâng.
Traång thaái tinh thêìn trong caã hai trûúâng húåp giöëng nhau
hoaân toaân. Trong giêëc nguã tûå nhiïn chuáng ta gaåt boã hïët nhûäng dêy
liïn laåc vúái àúâi söëng bïn ngoaâi; trong giêëc nguã thöi miïn cuäng thïë
chó khaác möåt àiïìu laâ chuáng ta vêîn tiïëp tuåc àïí yá àïën ngûúâi àang
thöi miïn ta - vaâ chó ngûúâi àoá thöi - vaâ àang liïn laåc vúái ta. Vaã laåi
caái maâ ngûúâi ta goåi laâ giêëc nguã cuãa ngûúâi vuá trong àoá ngûúâi vuá tuy
nguã nhûng vêîn liïn laåc vúái àûáa treã chùèng khaác gò giêëc nguã thöi
miïn. Vò vêåy seä chùèng coá àiïìu gò quaá taáo baåo nïëu chuáng ta gaán cho
giêëc nguã tûå nhiïn möåt àiïím àùåc biïåt cuãa giêëc nguã thöi miïn. Do àoá,
khi chuáng ta cho rùçng ngûúâi nùçm nguã biïët roä giêëc mú cuãa mònh
nhûng khöng biïët rùçng mònh khöng biïët khöng phaãi laâ khöng coá
cùn baãn. Àïën àêy chuáng ta thêëy múã ra möåt con àûúâng thûá ba
trong viïåc khaão saát caác giêëc mú: sau nhûäng giêëc mú àoá,
nhûäng kñch thñch bïn ngoaâi gêy nïn sau nhûäng giêëc mú
trong khi thûác, chuáng ta coá nhûäng giêëc mú do sûå thöi miïn
gêy nïn.
Vaâ bêy giúâ chuáng ta laåi coá thïí tiïëp tuåc cöng viïåc khaão saát vúái
möåt loâng tin tûúãng to lúán. Vêåy tûác laâ ngûúâi nùçm mú biïët roä vïì giêëc
mú cuãa mònh, chuáng ta chó coân laâm sao cho hoå biïët vaâ noái cho
ta nghe. Chuáng ta seä khöng yïu cêìu ngûúâi àoá noái ngay cho ta
biïët giêëc mú àoá coá yá nghôa gò, chuáng ta chó muöën laâm sao cho anh
ta nhúá laåi nguyïn nhên giêëc mú, gúåi laåi nhûäng yá kiïën vaâ lúåi ñch cuãa
giêëc mú àoá. Trong trûúâng húåp haânh vi sai laåc (chùæc chùæn caác baån
coân nhúá) àùåc biïåt laâ trong cêu chuyïån lúä lúâi vïì chûä Vorchwein,
chuáng ta àaä hoãi àûúng sûå taåi sao y laåi lúä lúâi nhû thïë, thò yá tûúãng
àêìu tiïn àïën trong àêìu anh ta àuã cho chuáng ta biïët roä sûå viïåc röìi.
Chuáng ta seä àûa vaâo thñ duå naây, aáp duång möåt kyä thuêåt àún giaãn.
Chuáng ta seä hoãi ngûúâi nùçm mú laâ taåi sao öng ta laåi nùçm mú nhû
thïë vaâ coi cêu traã lúâi àêìu tiïn laâ möåt lúâi giaãi thñch. Chuáng ta seä
khöng àïí yá àïën nhûäng sûå khaác biïåt trong trûúâng húåp ngûúâi nùçm
mú tûúãng rùçng mònh biïët vúái trûúâng húåp cho rùçng mònh khöng biïët,
vaâ chuáng ta seä giaãi quyïët vêën àïì bùçng caách coi nhûäng taâi liïåu àoá
nhû thuöåc cuâng möåt loaåi.
Kyä thuêåt naây quaã thûåc rêët giaãn dõ nhûng töi súå caác baån laåi
phaãn àöëi. Vaâ caác baån seä baão: “Àoá laâ möåt àiïìu giaã duå múái”. Àiïìu giaã
duå thûá ba vaâ àiïìu naây coân khöng àaáng tin hún hai àiïìu kia nûäa.
Thïë naâo? Öng baão ngûúâi nùçm mú noái cho öng nhûäng àiïìu anh ta
nhúá laåi vïì giêëc mú röìi öng ta coi luön cêu traã lúâi àêìu tiïn cuãa anh
ta nhû laâ möåt lúâi giaãi thñch sao? Nhûng thûåc sûå thò coá thïí laâ anh ta
khöng nhúá laåi hïët vaâ chó coá trúâi múái biïët anh ta nhúá laåi àiïìu gò.
Chuáng töi khöng hiïíu öng àõnh chúâ gò úã chuáng töi. Àaáng leä phaãi
vêån duång trñ oác phï bònh thò úã àêy öng laåi àoâi hoãi chuáng töi tin
tûúãng öng quaá àaáng. Vaã laåi möåt giêëc mú khöng thïí so saánh vúái sûå
lúä lúâi vò trong giêëc mú coá nhiïìu thûá lùæm, mònh phaãi chuá yá àïën
nhûäng àiïìu naâo trong nhûäng àiïìu ngûúâi ta nhúá laåi.
Caác baån noái àuáng. Möåt giêëc mú khaác möåt sûå lúä lúâi úã chöî coá
nhiïìu yïëu töë vaâ chuáng ta phaãi coi sûå khaác biïåt naây laâ quan troång
khi khaão saát. Vò thïë töi àïì nghõ chia giêëc mú ra thaânh nhiïìu yïëu töë
vaâ xeát tûâng yïëu töë riïng biïåt möåt, nhû thïë chuáng ta seä coá möåt sûå
giöëng nhau vúái sûå lúä lúâi.
Baån cuäng coá lyá khi cho rùçng khi hoãi vïì tûâng yïëu töë möåt trong
giêëc mú cuäng coá thïí laâ ngûúâi nùçm mú seä traã lúâi anh ta khöng nhúá gò
hïët. Sau naây baån seä thêëy laâ coá nhûäng trûúâng húåp möåt cêu traã lúâi
nhû thïë chuáng ta cuäng duâng àûúåc, vaâ àiïìu kyâ laå laâ àoá laåi chñnh laâ
nhûäng trûúâng húåp giuáp cho chuáng ta coá àûúåc nhûäng yá tûúãng vûäng
Sigmund Freud 130
chùæc. Nhûng thûúâng thûúâng khi ngûúâi ta nùçm mú traã lúâi laâ khöng
nhúá gò caã, chuáng ta seä vùån veåo anh ta, hoãi ài hoãi laåi, baão cho anh ta
biïët laâ anh ta phaãi coá möåt yá gò vaâ sau cuâng chuáng ta seä thaânh cöng.
Anh ta seä cho chuáng ta möåt yá kiïën bêët cûá yá kiïën naâo cuäng àûúåc,
khöng quan hïå gò, anh ta seä cho chuáng ta rêët dïî daâng nhûäng yá kiïën
maâ anh ta goåi laâ yá kiïën lõch sûã. Anh ta seä noái: “Sûå viïåc xaãy ra chiïìu
höm qua” hay “ Àiïìu naây laâm töi nhúá laåi viïåc múái xaãy ra gêìn àêy”.
Laâm nhû thïë dêìn dêìn chuáng ta seä thêëy laâ nhûäng giêëc mú
thûúâng gùæn liïìn vúái nhûäng caãm tûúãng nhêån àûúåc trong ngaây gêìn
àoá vaâ sûå viïåc naây xaãy ra luön luön hún laâ chuáng ta tûúãng luác àêìu.
Sau cuâng, ài tûâ giêëc mú anh chaâng àoá seä bùæt àêìu nhúá laåi nhûäng
àiïìu rêët xa xöi, nhiïìu khi xa xöi lùæm.
Tuy nhiïn nïëu vïì nhûäng yá kiïën phuå baån coá lyá thò vïì àiïím cêìn
thiïët baån laåi khöng coá lyá. Baån tûúãng rùçng töi àaä haânh àöång voä àoaán
khi coi cêu traã lúâi àêìu tiïn cuãa ngûúâi nùçm mú laâ möåt lúâi giaãi thñch,
möåt àiïìu àem laåi cho töi àiïìu töi muöën tòm hay chó veä cho töi con
àûúâng phaãi theo; baån khöng coá lyá khi cho rùçng cêu traã lúâi cuãa
ngûúâi nùçm mú seä khöng liïn quan gò àïën nhûäng àiïìu töi àang tòm
vaâ nïëu töi àang chúâ àúåi coá möåt àiïím gò tûác laâ töi àang tin tûúãng
quaá àaáng.
Coá lêìn töi àaä traách caác baån vïì àiïím quaá tin tûúãng vaâo sûå tûå
do vaâ tñnh caách tûå nhiïn vïì phûúng diïån têm lyá, töi àaä coá dõp noái
rùçng möåt sûå tin tûúãng nhû thïë laâ phaãn khoa hoåc, khöng thïí àûáng
vûäng àûúåc trûúác sûå àoâi hoãi cuãa thuyïët àõnh mïånh tinh thêìn. Khi
ngûúâi ta àûúåc hoãi àûa ra möåt yá kiïën, chuáng ta àûáng trûúác möåt sûå
kiïån maâ chuáng ta phaãi chêëp nhêån. Noái nhû thïë chuáng töi khöng
muöën àûa ra möåt yá kiïën naây àïí phaãn àöëi möåt yá khaác. Ngûúâi ta coá
thïí chûáng toã àûúåc rùçng yá kiïën àoá ngûúâi àûúåc hoãi àûa ra khöng phaãi
laâ khöng liïn quan gò àïën àiïìu chuáng ta tòm. Töi vûâa àûúåc tin laâ
mön têm lyá hoåc thûåc nghiïåm cuäng vûâa cho chuáng ta nhûäng bùçng
chûáng nhû thïë tuy töi cuäng khöng tin tûúãng quaá àaáng vaâo sûå viïåc
àoá.
Sigmund Freud 132
Phêìn 13
... Sûå quïn laäng caác tïn riïng cuäng göìm coá nhiïìu diïîn
biïën giöëng nhû nhûäng diïîn biïën trong giêëc mú, chó coá khaác
möåt àiïìu laâ trong quïn laäng moåi sûå diïîn biïën àïìu tiïën haânh
trong möåt ngûúâi thöi, trong khi vúái sûå giaãi thñch giêëc mú
chuáng ta phaãi chia àöi cho hai ngûúâi...
Vò laâ vêën àïì quan troång, töi yïu cêìu caác baån chuá yá àùåc biïåt.
Khi àoâi hoãi möåt ngûúâi naâo àoá cho töi biïët yá nghô gò àaä àïën trong
àêìu oác anh ta vïì möåt àiïím nhêët àõnh naâo àoá trong giêëc mú töi yïu
cêìu, ngûúâi àoá cûá àïí cho yá kiïën tûå nhiïn liïn tûúãng vúái nhau khi ài
tûâ möåt yá kiïën nguyïn thuãy. Àiïìu naây cêìn möåt sûå chuá yá àùåc biïåt,
möåt chiïìu hûúáng khaác hùèn chiïìu hûúáng cuãa sûå suy nghô. Coá nhiïìu
ngûúâi tòm thêëy chiïìu hûúáng àoá dïî daâng, nhiïìu ngûúâi khaác laåi gùåp
phaãi khoá khùn trong vêën àïì naây. Vêåy maâ sûå tûå do liïn tûúãng coá
möåt giaá trõ rêët cao: vñ duå khi töi boã rúi sûå hònh dung nguyïn thuãy
maâ chó àïí yá àïën tñnh chêët cuãa yá kiïën àoá thöi, vñ duå nhû yïu cêìu
àûúng sûå tûå do nghô àïën möåt tïn riïng hay möåt con söë naâo àoá. Möåt
yá tûúãng nhû thïë coân voä àoaán khöng lûúâng àûúåc hún laâ yá kiïën duâng
trong kyä thuêåt cuãa chuáng ta. Nhûng chuáng ta coá thïí chûáng toã
rùçng, trong trûúâng húåp naâo yá kiïën naây cuäng àûúåc quy àõnh bùçng
nhûäng sûå viïåc nöåi thïí. Nhûäng sûå viïåc nöåi thïí naây khi coá taác duång,
chuáng ta khöng biïët gò hún laâ nhûäng khuynh hûúáng gêy röëi trong
nhûäng haânh vi sai laåc hay nhûäng khuynh hûúáng gêy ra nhûäng
haânh vi bêët chúåt.
Töi àaä laâm nhiïìu cuöåc thñ nghiïåm nhû thïë vïì nhûäng tïn
riïng vaâ nhûäng con söë àïën tûå nhiïn trong oác. Nhiïìu ngûúâi khaác
cuäng laâm nhû töi, vaâ nhiïìu cöng trònh khaão cûáu àaä àûúåc in lïn
thaânh saách. Ngûúâi ta dûåa vaâo tïn riïng vûâa nghô àïën àïí àïì nghõ
nhûäng liïn tûúãng coá tñnh caách liïn tuåc, khöng phaãi laâ hoaân toaân tûå
do nhûng gùæn liïìn yá noå vaâo yá kia nhû nhûäng yá tûúãng àûúåc gúåi ra
cho tûâng yïëu töë möåt trong giêëc mú. Ngûúâi ta cûá thïë tiïëp tuåc cho túái
khi khöng coân gúåi àûúåc thïm möåt yá naâo nûäa. Khi thñ nghiïåm chêëm
dûát ngûúâi ta àûáng trûúác möåt sûå giaãi thñch cho biïët nhûäng lyá do taåi
sao yá àoá laåi àûúåc hiïån ra trong oác ngûúâi àûúåc hoãi tïn riïng àoá gêy
nïn, vaâ cho chuáng ta hiïíu roä têìm quan troång cuãa caái tïn àoá àöëi vúái
ngûúâi àûúåc hoãi. Nhûäng thñ nghiïåm bao giúâ cuäng àûa àïën nhûäng kïët
quaã nhû nhau, àûúåc laâm vúái nhiïìu trûúâng húåp khaác nhau vaâ cêìn
phaát triïín thïm nhiïìu trûúâng húåp khaác nûäa. Nhûäng sûå liïn tûúãng
do nhûäng con söë gêy nïn coân coá giaá trõ hún nûäa: nhûäng liïn tûúãng
naây tuön ra nhanh vaâ hûúáng vïì möåt muåc àñch coân àûúåc che giêëu
dûúái möåt sûå chùæc chùæn khoá hiïíu àïën nöîi chuáng ta àêm ra hoang
mang khi nhòn chuáng diïîu qua. Töi kïí cho caác baån nghe möåt thñ duå
thöi, möåt thñ duå àùåc biïåt coá lúåi vò coá thïí àûúåc trònh baây maâ khöng
cêìn daâi doâng lùæm.
Möåt höm, noái chuyïån vúái möåt thên chuã, töi cho ngûúâi naây biïët
rùçng, mùåc dêìu vúái tñnh caách voä àoaán bïì ngoaâi cuãa noá, möîi khi
ngûúâi ta tûå do nghô àïën möåt caái tïn riïng naâo àoá, tïn àoá thïë naâo
cuäng chõu aãnh hûúãng cuãa nhûäng chi tiïët rêët gêìn ngûúâi àang nghô
àïën noá, cuãa nhûäng àiïím àùåc biïåt cuâng tònh traång hiïån thúâi cuãa
nhûäng ngûúâi chõu thñ nghiïåm. Ngûúâi àoá coá veã khöng tin töi, àïì nghõ
thûã ngay. Biïët anh chaâng rêët thñch chaåy quanh àaân baâ, töi nghô
rùçng khi baão anh choån tïn möåt ngûúâi àaân baâ thïë naâo anh cuäng toã
veã luáng tuáng khöng biïët choån tïn naâo. Anh cuäng cöng nhêån àiïìu
Sigmund Freud 134
àoá. Nhûng töi cuäng nhû anh àïìu ngaåc nhiïn xiïët bao khi thêëy anh
ngöìi im möåt luác, röìi noái ra moåi tïn hiïån ra trong àêìu anh: Albine.
Töi baão: “laå nhó. Trong àêìu anh coá gò dñnh daáng àïën caái tïn àoá? Coá
bao nhiïu ngûúâi àaân baâ coá tïn àoá trong söë nhûäng ngûúâi anh quen
biïët?” Khöng, anh khöng biïët ngûúâi àaân baâ naâo coá caái tïn nhû thïë
caã vaâ trong oác anh khöng coá gò dñnh daáng àïën caái tïn àoá. Thïë laâ
hoãng chûá gò? Sûå thûåc thò nhû thïë laâ xong röìi, khöng cêìn phaãi coá
möåt yá naâo múái coá thïí cùæt nghôa sûå viïåc àoá. Anh chaâng treã tuöíi naây
toác rêët vaâng vaâ trong khi thñ nghiïåm töi luön luön goåi àuâa anh laâ
albinos (baåch taång). Vaã laåi trong luác àang thñ nghiïåm, töi vaâ anh ta
àang xeát vïì viïåc anh ta tröng coá veã con gaái quaá. Do àoá, ta thêëy
Albine khöng ai khaác hún laâ anh ta, möåt ngûúâi con gaái maâ anh ta
àïí yá àïën nhiïìu nhêët.
Cuäng nhû thïë khi phên tñch nhûäng baãn àaân hiïån ra trong
àêìu chuáng ta, chuáng ta thêëy laâ sûå xuêët hiïån cuãa nhûäng baãn àaân àoá
tuây thuöåc vaâo möåt söë yá kiïën trong àêìu chuáng ta maâ chuáng ta coá
quyïìn àïí yá àïën tuy khöng biïët chuáng hoaåt àöång ra sao. Chuáng ta
coá thïí dïî daâng chûáng toã rùçng súã dô baãn àaân àoá coá veã vö tònh hiïån ra
nhûäng thûåc ra chñnh búãi vò baãn vùn cuãa baãn àaân àoá hay nguöìn göëc
cuãa noá. Töi khöng noái àïën nhûäng nhaåc sô chñnh cöëng vò trong
trûúâng húåp nhûäng ngûúâi naây, sûå xuêët hiïån cuãa möåt baãn àaân tûå noá
àaä cùæt nghôa nhiïìu röìi. Nhûng coá möåt anh chaâng trong möåt thúâi
gian rêët lêu luön luön bõ aám aãnh búãi baãn àaân cuãa Paris trong vúã
“Ngûúâi àeåp Heâleâne”. Sau khi phên tñch ngûúâi ta nhêån ra rùçng
trong àêìu anh ta luön luön coá sûå giùçng co giûäa hai ngûúâi àeåp Ida
vaâ Heâleâne.
Nïëu nhûäng yá tûúãng tûå do xuêët hiïån, khöng bõ eáp buöåc hay bõ
cöë gùæng naâo cheân eáp cuäng àûúåc giaãi thñch laâ coá liïn quan àïën
nhûäng trûúâng húåp sùén coá trong chuáng ta thò chuáng ta coá thïí kïët
luêån bùçng nhûäng yá tûúãng chó gùæn liïìn vaâo möåt hònh dung luác àêìu
thöi cuäng coá thïí quy àõnh àûúåc. Phên tñch cho thêëy rùçng, ngoaâi
nhûäng liïn quan gùæn liïìn vúái hònh dung nguyïn thuãy, nhûäng yá àoá
coân phuå thuöåc vaâo nhûäng yá tûúãng tònh caãm, nhûäng mùåc caãm, nghôa
laâ vö thûác, trong luác phaát sinh.
Nhûäng yá tûúãng phuå thuöåc àoá cuäng àaä àûúåc àem ra thñ
nghiïåm rêët hiïåu quaã vaâ àaä giûä trong mön phên têm hoåc möåt vai
troâ quan. Trûúâng phaái Wundt àïì nghõ thñ nghiïåm goåi laâ thñ nghiïåm
vïì liïn tûúãng trong àoá ngûúâi chõu traách nhiïåm seä traã lúâi rêët nhanh
bùçng möåt phaãn ûáng rêët nhiïìu cêu hoãi àûúåc coi nhû nhûäng sûå kñch
àöång. Ngûúâi ta cuäng coá thïí khaão saát khoaãng thúâi gian giûäa sûå kñch
àöång vaâ phaãn ûáng, tñnh chêët cuãa cêu traã lúâi àûúåc coi nhû phaãn ûáng,
nhûäng sûå lêìm lêîn àûúåc coi nhû xaãy ra nïëu nhûäng thñ nghiïåm àoá
àûúåc laâm ài laâm laåi nhiïìu lêìn v v...Dûúái quyïìn àiïìu khiïín cuãa
Bleuler vaâ Jung, trûúâng phaái Zurich àaä cùæt nghôa àûúåc nhûäng
phaãn ûáng trong thñ nghiïåm noái roä vïì nhûäng phaãn ûáng cuãa hoå trong
trûúâng húåp nhûäng phaãn ûáng naây khöng roä rïåt bùçng caách àùåt caác
cêu hoãi phuå. Luác êëy ngûúâi ta thêëy rùçng nhûäng phaãn ûáng ñt böåc löå
kyâ khöi àoá coá thïí àûúåc quy àõnh rêët roä raâng bùçng nhûäng mùåc caãm
cuãa ngûúâi chõu thñ nghiïåm. Bùçng nhêån xeát àoá Bleuler vaâ Jung àaä
bùæc àûúåc möåt cêy cêìu giûäa mön Têm lyá hoåc thûåc nghiïåm vaâ mön
phên têm hoåc.
Sau nhûäng àiïìu trònh baây naây caác baån coá thïí baão töi laâ:
“Chuáng töi cöng nhêån rùçng nhûäng yá tûúãng àûúåc tûå do suy nghô quaã
laâ coá chõu aãnh hûúãng naâo àoá chûá khöng phaãi chó laâ voä àoaán nhû
trûúác kia chuáng töi tûâng tûúãng. Chuáng töi cuäng cöng nhêån rùçng
nhûäng yá àoá coá aãnh hûúãng àïën caác giêëc mú. Nhûng àoá khöng phaãi laâ
àiïìu chuáng töi chuá yá àïën. Öng noái rùçng möåt yá tûúãng phaát sinh ra
tûâ möåt yïëu töë cuãa möåt giêëc mú àûúåc quy àõnh bùçng àúâi söëng tinh
thêìn tiïìm taâng àùçng sau yïëu töë àoá vaâ àúâi söëng tinh thêìn àoá chûa
àûúåc tòm hiïíu. Vêåy maâ àiïìu àoá chuáng töi thêëy laâ chûa hïì àûúåc
chûáng minh. Chuáng töi thêëy trûúác rùçng möåt yá tûúãng phaát sinh ra
so vúái möåt yïëu töë cuãa möåt giêëc mú thïë naâo cuäng phuå thuöåc vaâo
Sigmund Freud 136
nhûäng phûác thïí cuãa ngûúâi nùçm mú. Nhûäng nhêån xeát naây coá lúåi ñch
gò? Àaáng leä phaãi giuáp cho chuáng ta hiïíu roä giêëc mú noá chó cho
chuáng ta biïët laâ coá nhûäng phûác thïí àoá thöi. Maâ mùåc caãm naây thò coá
liïn laåc gò vúái nhûäng giêëc mú?”
Caác baån noái àuáng, nhûng khöng tröng thêëy möåt àiïìu vaâ àiïìu
àoá chñnh laâ lyá do taåi sao khöng lêëy thñ nghiïåm vïì sûå liïn tûúãng laâm
àiïím khúãi àêìu trong cuöåc khaão saát naây. Trong cuöåc thñ nghiïåm naây
chuáng ta voä àoaán möåt trong caác yïëu töë quan troång cuãa phaãn ûáng:
àoá laâ tiïëng àûúåc duâng laâm vêåt kñch àöång. Luác àoá tiïëng naây trúã
thaânh möåt caái moác trung gian giûäa tiïëng kñch àöång vaâ mùåc caãm do
tiïëng naây gúåi ra cho ngûúâi chõu thñ nghiïåm. Trong giêëc mú tiïëng
kñch àöång àûúåc thay thïë bùçng möåt àiïìu gò trong àúâi söëng tinh thêìn
cuãa ngûúâi nùçm mú. Àiïìu naây bùæt nguöìn úã àêu khöng ai biïët vaâ
cuäng coá thïí kïët quaã cuãa möåt phûác thïí. Vò thïë cho nïn quaã thûåc
khöng phaãi laâ möåt sûå quaá àaáng khi cöng nhêån rùçng, nhûäng yá tûúãng
vïì sau naây gùæn liïìn vaâo nhûäng yïëu töë cuãa möåt giêëc mú cuäng phuå
thuöåc vaâo phûác thïí cuãa yïëu töë naây vaâ têët nhiïn coá thïí giuáp cho
chuáng ta tòm ra phûác thïí àoá.
Caác baån haäy cho pheáp töi trònh baây möåt thñ duå khaác àïí chûáng
toã rùçng sûå viïåc xaãy ra àuáng nhû chuáng ta mong àúåi. Sûå quïn laäng
caác tïn riïng cuäng göìm coá nhiïìu diïîn biïën giöëng nhû nhûäng
diïîn biïën trong giêëc mú, chó coá khaác möåt àiïìu laâ trong quïn
laäng moåi sûå diïîn biïën àïìu tiïën haânh trong möåt ngûúâi thöi,
trong khi vúái sûå giaãi thñch giêëc mú chuáng ta phaãi chia àöi
cho hai ngûúâi. Möîi khi töi quïn hùèn möåt tiïn riïng, töi duâ
sao cuäng biïët chùæc rùçng mònh biïët tïn àoá. Muöën cho ngûúâi nùçm
mú cuäng coá sûå chùæc chùæn naây chuáng töi phaãi duâng thñ nghiïåm cuãa
Bernheim. Chó coá àiïìu laâ töi khöng laâm sao biïët àûúåc caái tïn quïn
àoá laâ gò. Töi cûá viïåc cöë gùæng àïí gúåi laåi trong oác ngûúâi nùçm mú:
chùèng mêëy luác maâ töi seä thêëy nhûäng cöë gùæng naây khöng ài àïën àêu
caã.
Tuy nhiïn töi coá thïí gúåi ra thûåc nhiïìu tïn àïí thay thïë vaâo
nhûäng caái tïn bõ quïn laäng. Möîi khi möåt caái tïn bõ thay thïë àoá hiïån
ra trong oác töi thò töi vúái ngûúâi nùçm mú úã vaâo tònh traång hoaân toaân
giöëng nhau. Yïëu töë cuãa giêëc mú khöng phaãi laâ möåt caái gò coá thûåc:
noá chó coá nhiïåm vuå thay thïë möåt caái gò maâ töi khöng biïët vaâ phên
tñch seä laâm cho biïët. Sûå khaác biïåt duy nhêët giûäa hai tònh traång àoá
laâ úã chöî trong viïåc quïn töi nhêån ra ngay laâ möåt tïn naâo àoá gúåi lïn
chó laâ möåt caái tïn duâng àïí thay thïë trong khi trûúâng húåp yïëu töë
cuãa möåt giêëc mú thò chuáng ta chó coá thïí àaåt àûúåc àïën chöî àoá sau
bao nhiïu cöng trònh khaão cûáu lêu daâi vaâ khoá nhoåc. Nhûng ngay
trong trûúâng húåp quïn tïn chuáng ta coá caách àïí tòm laåi tïn thûåc khi
tïn naây bõ chòm trong vö thûác. Khi têåp trung têët caã tû tûúãng vaâo
viïåc tòm caác tïn thay thïë, möîi khi bêët thêìn àûa ra möåt caái tïn thay
thïë chuáng ta cuäng coá thïí sau bao nhiïu lêìn doâ hoãi, ngoùçn ngheâo
tiïën túái caái tïn bõ quïn vaâ nhêån thêëy rùçng nhûäng caái tïn thay thïë
àöåt nhiïn hiïån ra cuäng nhû caác tïn do chuáng ta gúåi lïn àïìu coá liïn
laåc chùåt cheä vúái caái tïn bõ quïn vaâ phuå thuöåc vaâo noá.
Vaã laåi àêy laâ möåt sûå phên tñch thuöåc loaåi àoá: möåt höm töi
thêëy rùçng mònh quïn tïn xûá Riviera trong àoá tïn Monte- Carlo laâ
möåt thaânh phöë àûúåc biïët àïën nhiïìu nhêët. Bûåc quaá, nhûng sûå thûåc
laâ nhû thïë. Töi duyïåt laåi têët caã nhûäng àiïìu mònh biïët vïì xûá àoá,
nghô àïën öng hoaâng Albert, àïën toâa Matignon-Grimaldi, àïën àaám
cûúái cuãa öng hoaâng, àïën sûå ham mï thaám hiïím dûúái biïín cuãa öng
ta, àïën nhiïìu liïn can àïën xûá àoá lùæm nhûng khöng ùn thua gò.
Töi thöi khöng tòm nûäa vaâ cho nhûäng tïn thay thïë hiïån ra
caånh caái tïn bõ quïn: naâo Monte- Carlo, naâo Pireámant, naâo
Albanie, Montevideo, Colico. Trong nhûäng tïn àoá tïn Albanie àûúåc
töi chuá yá àïën nhûng àûúåc thay bùçng Montenegro vò sûå phaãn trñ
giûäa àen vaâ trùæng. Töi nhêån thêëy rùçng trong nhûäng tïn àoá coá böën
tïn coá chûä Mon, thïë laâ töi nhúá ra vaâ kïu lïn: Monaco.
Sigmund Freud 138
Vêåy laâ nhûäng tiïëng thay thïë thûåc sûå àïìu xuêët phaát tûâ tïn bõ
quïn, böën tïn thûá nhêët coá vêìn àêìu Mon, tïn cuöëi cuâng coá nhûäng
vêìn sau vaâ nhêët laâ vêìn cuöëi. Töi cuäng tòm ra luön lyá do laâm cho töi
quïn tïn Monaco: chñnh chûä Munchen tïn Àûác cuãa Monaco àaä laâ
cho töi quïn hùèn chûä àoá.
Thñ duå vûâa kïí chùæc chùæn töët àeåp nhûng quaá àún giaãn. Trong
trûúâng húåp khaác chuáng ta phaãi têåp trung nhiïìu tïn hún nûäa múái coá
thïí laâm cho giöëng nhûäng sûå xaãy ra trong giêëc mú. Töi àaä laâm caác
cuöåc thñ nghiïåm nhû thïë. Möåt höm coá möåt ngûúâi laå mùåt múâi töi
uöëng rûúåu vang YÁ. Nhûng khi vaâo àïën tiïåm rûúåu anh ta khöng laâm
sao nhúá laåi àûúåc caái tïn thûá rûúåu maâ anh ta rêët thñch nïn múái múâi
töi uöëng.
Sau khi àûa ra rêët nhiïìu tïn àïí thay thïë vaâo caái tïn bõ quïn,
töi ài àïën kïët luêån rùçng sûå quïn laäng naây laâ hêåu quaã cuãa möåt sûå
cêëm àoaán naâo àoá coá dñnh daáng àïën caái tïn Hedwige. Töi noái cho
anh baån múái nghe, khöng nhûäng anh nhêån rùçng quaã coá möåt lêìn
anh uöëng thûá rûúåu naây vúái möåt ngûúâi àaân baâ tïn laâ Hedwige maâ
anh ta coân nhúá àûúåc caái tïn àaä bõ quïn nûäa. Daåo àoá anh ta coá vúå vaâ
àang söëng yïn êëm trong gia àònh nïn khöng muöën nhúá laåi caái tïn
Hedwige cuãa möåt thúâi xa xûa.
Têët caã nhûäng gò giuáp cho chuáng ta tòm laåi àûúåc möåt caái tïn bõ
quïn laäng chùæc cuäng seä giuáp àûúåc chuáng ta trong viïåc giaãi thñch
möåt giêëc mú: chùæc chùæn chuáng ta tòm hiïíu àûúåc nhûäng yïëu töë coân
êín naáu, chûa àûúåc biïët àïën bùçng caách àûa ra nhiïìu sûå liïn tûúãng
ûác àoaán àïí thay thïë nhûäng yïëu töë naâo àoá maâ chuáng ta duâng laâm
khúãi àiïím.
Theo nhû thñ duå trong viïåc quïn tïn chuáng ta phaãi cho rùçng
nhûäng liïn tûúãng coá dñnh daáng àïën möåt yïëu töë àoá trong giêëc mú
cuäng coá thïí tòm ra àûúåc nhúâ chñnh yïëu töë àoá vaâ bûác bònh phong vö
thûác àùçng sau.
Nïëu nhûäng àiïìu giaã duå cuãa töi àuáng thò kyä thuêåt cuãa chuáng
ta seä àûúåc chûáng minh luön.
Sigmund Freud 140
Phêìn 14
... Nïëu chuáng ta múã röång quan niïåm naây tûâ möåt yïëu töë
àún àöåc cuãa toaân thïí giêëc mú àïën toaân giêëc mú, chuáng ta seä
thêëy giêëc mú laâ möåt hònh thûác àaä àûúåc sûãa àöíi cuãa möåt biïën
cöë vö thûác vaâ sûå giaãi thñch giêëc mú coá muåc àñch tòm ra caái
vö thûác naây..
7. Nöåi dung roä raâng vaâ nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong giêëc
mú.
Caác baån hùèn àaä thêëy sûå khaão saát cuãa chuáng ta vïì nhûäng
haânh vi sai laåc àaä khöng vö ñch. Nhúâ nhûäng cöë gùæng trïn phûúng
diïån naây chuáng ta àaä àaåt àûúåc hai kïët quaã: möåt quan niïåm vïì yïëu
töë cuãa giêëc mú vaâ möåt kyä thuêåt giaãi thñch giêëc mú. Vïì yïëu töë cuãa
giêëc mú chuáng ta biïët laâ noá khöng xaác thûåc, noá chó duâng àïí thay
thïë vaâo àiïìu maâ ngûúâi nùçm mú khöng biïët cuäng nhû chuáng ta
khöng biïët gò vïì khuynh hûúáng trong nhûäng haânh vi sai laåc cuãa
chuáng ta, chó coá khaác laâ ngûúâi nùçm mú coá sùén trong àêìu mònh yïëu
töë àoá nhûng khöng biïët àûúåc. Chuáng ta hy voång coá thïí múã röång
quan niïåm naây ra àöëi vúái toaân thïí giêëc mú, nghôa laâ coi giêëc mú
nhû laâ nhiïìu yïëu töë taåo thaânh. Kyä thuêåt cuãa chuáng ta laâ àïí sûå liïn
tûúãng naây àïí röìi tòm ra xem nöåi dung vö thûác cuãa giêëc mú nhû thïë
naâo.
Bêy giúâ töi àïì nghõ thay àöíi möåt chuát vïì nhûäng danh tûâ àang
duâng àïí cho sûå hoaåt àöång àûúåc tûå do hún. Àaáng leä noái: êín naáu,
khöng biïët àûúåc, khöng xaác thûåc, chuáng ta seä noái: vö thûác hay
khöng vaâo àûúåc trong tri thûác cuãa ngûúâi nùçm mú. Cuäng giöëng nhû
trong nhûäng trûúâng húåp quïn tïn hay nhûäng khuynh hûúáng phaát
sinh ra möåt haânh vi sai laåc, trong giêëc mú chó coá nhûäng caái gò
khöng àûúåc yá thûác trong möåt thúâi gian. Àöëi lêåp vúái tñnh caách vö
thûác giúái haån trong thúâi gian naây nhûäng yïëu töë cuãa nhûäng giêëc mú
vaâ nhûäng hònh dung duâng thay thïë cho sûå liïn tûúãng àaåt àûúåc seä
goåi laâ hûäu thûác. Danh tûâ naây thûåc ra chûa nguå yá rùçng chuáng ta àaä
coá möåt haânh àöång kyä thuêåt naâo àöëi vúái noá. Ngûúâi ta quaã khöng thïí
chï traách gò chuáng ta khi chuáng ta duâng chûä vö thûác àïí diïîn taã cho
thûåc duång vaâ cho dïî hiïíu.
Nïëu chuáng ta múã röång quan niïåm naây tûâ möåt yïëu töë àún àöåc
cuãa toaân thïí giêëc mú àïën toaân giêëc mú, chuáng ta seä thêëy giêëc mú laâ
möåt hònh thûác àaä àûúåc sûãa àöíi cuãa möåt biïën cöë vö thûác vaâ sûå giaãi
thñch giêëc mú coá muåc àñch tòm ra caái vö thûác naây. Tûâ nhêån xeát naây,
chuáng ta coá thïí ruát ra ba nguyïn tùæc maâ chuáng ta phaãi theo trong
cöng viïåc giaãi thñch:
1.Vêën àïì tòm hiïíu xem giêëc mú khaác coá nghôa lyá gò àöëi vúái
chuáng ta khöng coá gò quan troång. yá nghôa naây coá thïí roä raâng hay
khoá hiïíu, dïî hiïíu hay mêåp múâ, cuäng chùèng coá gò quan hïå búãi leä yá
nghôa àoá chùèng hònh dung gò àûúåc caái vö thûác maâ chuáng ta àang
tòm (tuy nhiïn sau naây chuáng ta seä thêëy laâ nguyïn tùæc naây cuäng laâ
ngoaåi lïå).
2.Cöng viïåc cuãa chuáng ta laâ gúåi nhúá ra nhûäng hònh dung coá
thïí thay thïë àûúåc chung quanh caác yïëu töë cuãa giêëc mú maâ khöng
cêìn suy nghô, khöng cêìn tòm hiïíu xem nhûäng hònh dung naây coá
chûáa àûång caái gò àuáng hay khöng, khöng cêìn tòm caách hiïíu xem
Sigmund Freud 142
nhûäng hònh dung naây coá àûa ta ài xa caác yïëu töë trong giêëc mú hay
khöng vaâ nïëu coá thò trong giúái haån naâo.
3.Chuáng ta haäy chúâ cho túái khi naâo vö thûác àang êín naáu,
àang tòm àöåt nhiïn xuêët hiïån giöëng nhû trong trûúâng húåp chûä
Monaco úã trïn.
Bêy giúâ hùèn laâ chuáng ta hiïíu rùçng chuáng ta khöng hïì
cêìn biïët ngûúâi nùçm mú coá thïí nhúá laåi giêëc mú àïën giúái haån
naâo, àuáng hay sai túái mûác naâo, búãi leä giêëc mú maâ ngûúâi ta
nhúá laåi khöng phaãi laâ àiïìu chuáng ta cêìn tòm. Noá chó laâ möåt
hònh thûác thay thïë àûúåc sûãa àöíi cuãa caái maâ chuáng ta àang
tòm nghôa laâ duâng nhûäng hònh thûác thay thïë khaác do chuáng ta gúåi
ra àïí laâm cho caái vö thûác trúã thaânh hûäu thûác, tûác laâ àiïìu nhúá laåi bõ
biïën daång möåt lêìn nûäa vaâ lêìn naây têët cuäng phaãi coá nguyïn do.
Cöng viïåc giaãi thñch naây chuáng ta coá thïí laâm àöëi vúái chñnh
caác giêëc mú cuãa chuáng ta cuäng nhû àöëi vúái giêëc mú cuãa ngûúâi khaác.
Nhûng àöëi vúái giêëc mú cuãa chñnh chuáng ta thò chuáng ta seä hoåc àûúåc
nhiïìu hún búãi leä trong trûúâng húåp naây sûå giaãi thñch dïî chûáng minh
hún.
Ngay khi bùæt àêìu laâm cöng viïåc naây chuáng ta àaä gùåp trúã
ngaåi. Chuáng ta coá thûåc nhiïìu yá kiïën nhûng nhûäng yá kiïën naây hiïån
ra khöng roä rïåt. Chuáng ta phaãi thûã thaách vaâ lûåa choån. Àöëi vúái möåt
yá tûúãng chuáng ta baão: khöng àûúåc, yá naây khöng phuâ húåp vúái giêëc
mú, khöng duâng àûúåc; àöëi vúái möåt yá khaác: khoá hiïíu quaá àöëi vúái möåt
yá thûá ba: chó coá tñnh caách thûá yïëu. Röìi ta nhêån thêëy rùçng theo löëi
àoá caác yá tûúãng hoùåc seä bõ boáp ngheåt hoùåc laâ bõ sa thaãi trûúác khi noá
coá thïí trúã nïn roä raâng. Vò thïë cho nïn möåt àùçng ngûúâi ta àïí yá quaá
nhiïìu àïën sûå hònh dung àêìu tiïn, àïën yïëu töë cuãa giêëc mú, möåt
àùçng ngûúâi ta laâm cho kïët quaã cuãa sûå liïn tûúãng röëi bung lïn vò coá
thaânh kiïën vïì lûåa choån. Khi ngûúâi ta àïí cho ngûúâi khaác giaãi thñch
giêëc mú cuãa chuáng ta thay vò tûå laâm lêëy, quaã laâ möåt lyá do múái àaä
xuêët hiïån trong viïåc lûåa choån ngûúâi giaãi thñch. Coá khi ngûúâi ta tûå
nhuã: khöng, yá naây khoá chõu quaá, töi khöng muöën xeát àïën.
Têët nhiïn nhûäng sûå baâi baác àoá gêy trúã ngaåi cho cöng viïåc cuãa
chuáng ta. Chuáng ta phaãi àïì phoâng chöëng laåi chuáng: khi chuáng ta
tûå giaãi thñch, chuáng ta phaãi cûúng quyïët chöëng laåi chuáng, nhêët
àõnh khöng nhûúång böå: khi giaãi thñch höå ngûúâi khaác, chuáng ta bùæt
buöåc hoå phaãi theo möåt àiïìu kiïån thûåc chùåt cheä laâ khöng boã qua yá
tûúãng naâo hiïån ra trong àêìu hoå maâ hoå khöng noái ra cho ta biïët duâ
rùçng ngûúâi kia cho rùçng yá àoá khöng liïn hïå, khoá hiïíu, khöng liïn
quan gò àïën caác giêëc mú hay khoá chõu khöng muöën noái ra. Ngûúâi
kia phaãi hûáa laâ theo àuáng quy tùéc àoá, nhûäng chuáng ta cuäng khöng
nïn nöíi giêån khi hoå khöng giûä lúâi hûáa. Coá ngûúâi cho rùçng duâ laâm
thïë naâo chuáng ta cuäng khöng thïí thuyïët phuåc àûúng sûå, rùçng hoå
phaãi àïí cho sûå liïn tûúãng àûúåc tûå do tung hoaânh, rùçng muöën
thuyïët phuåc àûúåc hoå chuáng ta phaãi giaãng giaãi lêu daâi bùçng caách
chuáng ta cho hoå àoåc thêåt nhiïìu saách vúã hay tham dûå caác buöíi noái
chuyïån. Laâm nhû thïë chuáng ta seä vêëp phaãi möåt sai lêìm nghiïm
troång, vaâ muöën traánh khoãi sai lêìm naây chó cêìn tûå chuã laâ ngay caã
khi chuáng ta hoaân toaân tin tûúãng vaâo àiïìu chuáng ta nghô, chuáng ta
vêîn thêëy nêíy ra nhûäng yá tûúãng phï bònh chó trñch, vaâ nhûäng sûå
phï bònh naây chó àûúåc gaåt ra ngoaâi möåt thúâi gian sau àoá thöi.
Thay vò bûåc tûác trûúác sûå khoá baão cuãa àûúng sûå, chuáng ta coá
thïí lúåi duång nhûäng cuöåc thñ nghiïåm àïí tòm ra nhûäng baâi hoåc múái.
Nhûäng baâi hoåc naây caâng quan troång hún lïn khi chuáng ta caâng ñt
chúâ àúåi chuáng. Cöng viïåc giaãi thñch phaãi tiïën haânh mùåc duâ coá
nhûäng trúã ngaåi vaâ sûå trúã ngaåi naây chñnh laâ nhûäng yá tûúãng chöëng
àöëi noái trïn. Sûå chöëng àöëi naây khöng hïì phuå thuöåc vaâo quan niïåm
lyá thuyïët cuãa ngûúâi nùçm mú. Chuáng ta coân hoåc thïm àûúåc àiïìu naây
nûäa, àoá laâ nhûäng yá tûúãng chöëng àöëi khöng bao giúâ àuáng caã. Traái
laåi, nhûäng yá tûúãng maâ mònh muöën kòm haäm bao giúâ cuäng laâ nhûäng
Sigmund Freud 144
yá tûúãng quan troång nhêët, coá tñnh caách quyïët àõnh nhêët trong cöng
viïåc ài tòm vö thûác. Möåt sûå chöëng àöëi loaåi àoá chñnh laâ àùåc àiïím cuãa
möåt yá tûúãng ài keâm.
Sûå chöëng àöëi àoá laâ àiïìu múái laå maâ chuáng ta tòm ra àûúåc
nhûäng giaã thuyïët àûa ra khöng phuå thuöåc gò vaâo nhûäng giaã thuyïët
àoá. Yïëu töë múái naây cho baâi toaán möåt sûå ngaåc nhiïn khöng thïí noái
laâ dïî chõu. Chuáng ta coá caãm tûúãng laâ noá phaát hiïån khöng phaãi laâm
dïî daâng cöng viïåc cuãa chuáng ta, coá thïí laâm tï liïåt nhûäng cöë gùæng
cuãa chuáng ta àïí giaãi quyïët vêën àïì giêëc mú. Khaão saát möåt cöng viïåc
rêët ñt quan troång nhû giêëc mú, maâ laåi vêëp phaãi nhûäng trúã ngaåi lúán
lao vïì kyä thuêåt àïën nhû thïë.
Nhûng traái laåi nhûäng khoá khùn àoá khuyïën khñch chuáng ta vaâ
cho ta thêëy sûå cöë gùæng khöng phaãi laâ vö ñch. Bao giúâ chuáng ta cuäng
gùåp khoá khùn khi muöën tûâ nhûäng hònh dung thay thïë cho caác yïëu
töë trong giêëc mú àïí ài sêu vaâo caái vö thûác àang êín naáu. Vò vêåy
chuáng ta coá quyïìn cho rùçng àùçng sau caái hònh dung thay thïë àoá
phaãi coá möåt caái gò quan troång. Vêåy nhûäng khoá khùn naây coá lúåi ñch
gò nïëu chuáng ta tiïëp tuåc giam haäm caái àiïìu gò àang êín naáu àoá? Khi
möåt àûáa beá nhêët àõnh khöng múã baân tay ra xem bïn trong coá gò thò
nhêët àõnh laâ bïn trong baân tay àoá coá caái gò maâ noá khöng coá quyïìn
giêëu diïëm.
Ngay luác chuáng ta àûa ra caái quan niïåm vïì sûå chöëng àöëi,
chuáng ta phaãi baáo trûúác àoá chó laâ möåt yïëu töë luön luön thay àöíi vïì
söë lûúång. Sûå chöëng àöëi coá thïí to hay nhoã, noá seä luön luön ngùn caãn
cöng viïåc cuãa chuáng ta. Chuáng ta coá thïí gùæn liïìn sûå kiïån naây vaâo
nhûäng thñ nghiïåm àaä laâm trong viïåc giaãi thñch giêëc mú. Vò thïë coá
nhiïìu trûúâng húåp chuáng ta chó cêìn coá möåt yá tûúãng hay möåt söë ñt yá
tûúãng laâ cuäng àuã ài tûâ möåt yïëu töë cuãa giêëc mú àïën caái vö thûác,
nhûng trong nhiïìu trûúâng húåp khaác, chuáng ta laåi phaãi duâng khöng
biïët bao nhiïu yá tûúãng vaâ phaãi baác boã nhûäng yá kiïën chöëng àöëi.
Chuáng ta coá thïí coá lyá khi cho rùçng nhûäng sûå khaác biïåt naây laâ do sûå
chöëng àöëi maånh hay yïëu. Khi sûå chöëng àöëi yïëu úát thò khoaãng caách
giûäa caác yïëu töë giêëc mú vaâ caái vö thûác laâ rêët ñt; nhûng khi chöëng
àöëi maånh thò lêåp tûác phaát sinh ra nhûäng biïën daång cuãa vö thûác
laâm cho khoaãng caách caâng xa hún.
Coá leä àaä àïën luác àem kyä thuêåt naây aáp duång vaâo möåt giêëc mú
àïí xem nhûäng àiïìu chuáng ta chúâ àúåi vaâo kyä thuêåt àoá coá àuáng
khöng? Àûúåc lùæm, nhûng duâng giêëc mú naâo bêy giúâ? Caác baån
khöng thïí naâo tûúãng tûúång rùçng sûå lûåa choån àöëi vúái töi laåi khoá
khùn nhû thïë. Têët nhiïn laâ thïë naâo chùèng coá nhûäng giêëc mú khöng
bõ biïën daång nhiïìu, coá leä nïn bùæt àêìu bùçng nhûäng giêëc mú àoá thò
hún. Nhûng nhûäng giêëc mú ñt bõ biïën daång nhêët laâ nhûäng giêëc mú
naâo? Coá phaãi laâ nhûäng giêëc mú hûäu yá khöng lú mú nhû trong hai
thñ duå àaä noái cho caác baån nghe khöng? Khöng àêu. Phên tñch ra
ngûúâi ta seä thêëy laâ nhûäng giêëc mú àoá biïën daång ghï gúám. Nïëu bêy
giúâ töi choån bêët cûá giêëc mú naâo thò caác baån laåi thêët voång. Búãi vò coá
thïí chuáng ta seä nhêån ra nhiïìu yïëu töë khaác nhau khiïën cho cöng
viïåc trúã thaânh phûác taåp quaá khöng laâm àûúåc. Nïëu cheáp laåi giêëc mú,
ghi laåi hïët nhûäng àiïìu xuêët hiïån dêìn dêìn thò bao nhiïu pho saách
cuäng chaã àuã. Vò thïë coá leä chuáng ta nïn choån giêëc mú ngùæn. Àoá laâ
àiïìu maâ chuáng ta seälaâm trûâ phi trong luác laâm viïåc chuáng ta tòm
àûúåc nhûäng giêëc mú ñt bõ biïën daång thò khöng kïí.
Coá möåt caách khaác cuäng coá thïí laâm dïî daâng cöng viïåc cuãa
chuáng ta. Thay vò khaão saát toaân thïí giêëc mú, chuáng ta chó xeát tûâng
phêìn nhoã àïí xem sau khi aáp duång kyä thuêåt cuãa chuáng ta vaâo
nhûäng thñ duå seä àûa àïën nhûäng kïët quaã gò?
a. Möåt baâ kïí laåi rùçng trong thúâi thú êëu baâ thûúâng nùçm mú
thêëy laâ Àûác Chuáa trúâi àöåi möåt caái muä ni nhoån bùçng giêëy. Laâm sao
hiïíu àûúåc giêëc mú naây nïëu khöng coá sûå giuáp àúä cuãa ngûúâi nùçm mú?
Coá phaãi laâ thûåc chùèng coá nghôa gò khöng? Nhûng baâ ta kïí cho
Sigmund Freud 146
chuáng ta nghe rùçng höìi nhoã trong bûäa cúm baâ ta thûúâng bõ bùæt
buöåc phaãi àöåi caái muä ni nhû thïë àïí khoãi àûa mùæt nhòn sang àôa caác
anh chõ xem boån hoå coá àûúåc ùn nhiïìu hún mònh khöng? Nhû thïë laâ
giêëc mú hùèn khöng coân vö nghôa lyá nûäa. Vêåy caái muä ni chñnh laâ
duâng àïí che mùæt khoãi nhòn ngang nhòn ngûãa. Àoá laâ möåt àiïíu chó coá
tñnh chêët lõch sûã àûúåc àûa ra möåt caách dïî daâng. Do àoá sûå giaãi thñch
trúã nïn roä raâng. “Vò töi tin rùçng Àûác chuáa trúâi biïët hïët, nhòn thêëy
hïët nïn giêëc mú chó coá nghôa rùçng duâ àöåi muä ni töi vêîn biïët hïët
nhòn thêëy hïët, ngûúâi ta chùèng laâm sao ngùn caãn àûúåc”. Nhûng thñ
duå naây coá leä quaá àún giaãn.
b. Möåt baâ thên chuã bi quan kïí chuyïån laåi rùçng baâ ta nùçm mú
thêëy coá möåt vaâi ngûúâi noái chuyïån vúái baâ khöng ngúát khen ngúåi
cuöën saách cuãa töi vïì “Nhûäng tiïëng nhanh trñ” (Witz). Röìi baâ ta noái
àïën möåt “con söng àaâo” coá thïí laâ möåt cuöën saách noái àïën söng àaâo
hay möåt caái gò dñnh daáng àïën söng àaâo.. baâ ta khöng biïët roä .. loaån
caã lïn.
Coá leä caác baån cho rùçng yïëu töë “con söng àaâo” tûâ trïn trúâi rúi
xuöëng nhû thïë seä rêët khoá giaãi thñch. Têët nhiïn laâ khoá röìi nhûng
khöng phaãi laâ khöng roä raâng: traái laåi khöng roä raâng hay khöng giaãi
thñch àûúåc cuäng àïìu do möåt nguyïn nhên caã. Ngûúâi nùçm mú khöng
coá yá niïåm vïì con söng àaâo caã, têët nhiïn vïì phêìn töi, töi khöng thïí
coá àiïìu gò àïí noái àûúåc. Nhûng sau àoá, thûåc ra laâ ngaây höm sau, baâ
ta coá möåt yá coá leä àoá dñnh daáng àïën con söng àaâo. Thò ra àoá laâ möåt
gaåch trñ khön maâ ta àaä àûúåc nghe.
Trïn chuyïën taâu biïín chaåy àûúâng Calais-Douvres möåt nhaâ

vùn nöíi tiïëng noái chuyïån vúái möåt ngûúâi Anh, ngûúâi naây nhùæc laåi
cêu: “Tûâ chöî traác tuyïåt àïën chöî löë bõch chó coá möåt àûúâng thöi”. Nhaâ
vùn traã lúâi: “Àuáng röìi, àoá laâ bûúác Calais”. YÁ nhaâ vùn muöën noái laâ
theo yá cuãa öng ta thò nûúác Phaáp traác tuyïåt coân nûúác Anh thò löë
bõch. Nhûng bûúác Calais laâ möåt con söng àaâo trïn búâ biïín Manche.
Caác baån sùæp hoãi töi coá thêëy gò liïn quan àïën yá naây vaâ giêëc mú
khöng? Nhêët àõnh röìi vaâ chñnh yá naây àaä cho chuáng ta giaãi àaáp baâi
toaán. Coá khi baån ngúâ rùçng caái gaåch trñ khön tûâ àoá àaä coá tûâ lêu
trûúác khi xaãy ra giêëc mú. YÁ naây chûáng toã sûå bi quan cuãa baâ kia vaâ
sûå bi quan naây laåi nêëp sau möåt sûå ngaåc nhiïn hïët sûác vö tònh, do
àoá ngûúâi ta múái hiïíu taåi sao yá tûúãng àoá laåi xuêët hiïån chêåm nhû thïë
vaâ taåi sao giêëc mú laåi khoá hiïíu nhû thïë. Liïn quan giûäa yïëu töë cuãa
giêëc mú vaâ nïìn taãng vö thûác cuãa yïëu töë àoá: yïëu töë chó laâ möåt phêìn
nhoã vö thûác, y nhû möåt aão aãnh thöi, chñnh vò àûúåc taách rúâi ra khoãi
taãng vö thûác maâ yïëu töë giêëc mú trúã thaânh khöng thïí thiïëu àûúåc.
c. Möåt ngûúâi bïånh nùçm mú möåt giêëc mú khaá daâi: nhiïìu ngûúâi
trong gia àònh ngöìi chung quanh möåt caái baân coá möåt hònh thuâ àùåc
biïåt. Vïì caái baân naây anh ta nhúá laåi laâ coá lêìn àaä tröng thêëy möåt caái
baân nhû thïë taåi nhaâ möåt ngûúâi quen. Röìi nhûäng yá tûúãng cuãa anh
cûá nöëi àuöi nhau maâ ra; trong gia àònh coá hai cha con khöng húåp
nhau lùæm; anh thïm luön rùçng chñnh anh vaâ ba anh cuäng khöng
hoaâ nhau nhû thïë. Chñnh vò muöën chûáng toã sûå giöëng nhau naây maâ
caái baân hònh thuâ àùåc biïåt xuêët hiïån trong giêëc mú.
Anh chaâng naây vöën quen vúái nhûäng sûå àoâi hoãi trong sûå giaãi
thñch giêëc mú. Möåt ngûúâi chûa quen seä ngaåc nhiïn khi thêëy ngûúâi
ta àïí yá àïën möåt chi tiïët nhoã nhùåt nhû hònh thuâ möåt caái baân. Thûåc
tïë àöëi vúái chuáng ta chùèng coá chi tiïët naâo laâ nhoã nhùåt hay khöng
quan troång, chñnh nhúâ sûå tòm hiïíu nhûäng chi tiïët nhoã nhùåt àoá maâ
chuáng ta tòm àûúåc giaãi phaáp cho caác baâi toaán trong giêëc mú. Àiïìu
laâm cho caác baån ngaåc nhiïn coá leä laâ àiïìu naây: Taåi sao ngûúâi ta laåi
choån caái baân coá hònh thuâ àùåc biïåt àïí diïîn taã yá tûúãng: “trong nhaâ
chuáng ta sûå viïåc cuäng xaãy ra giöëng nhû úã nhaâ kia”. Nhûng baån seä
cùæt nghôa àûúåc ngay khi töi cho baån biïët rùçng caái gia àònh àoá laâ gia
àònh Tisbler (nghôa laâ caái baân). Khi cho caác ngûúâi thên trong gia
àònh ngöìi xung quanh caái baân, ngûúâi nùçm mú àaä xûã sûå nhû ngûúâi
trong chñnh gia àònh naây cuäng tïn laâ Tisbleer. Caác baån nïn àïí yá laâ
Sigmund Freud 148
trong khi muöën giaãi thñch möåt vaâi àiïím trong giêëc mú nhiïìu khi
mònh cuäng phaãi noái àïën möåt vaâi àiïìu coá tñnh caách riïng tû. Àoá
chñnh laâ sûå khoá khùn lûåa choån. Àaáng leä töi phaãi thay giêëc mú naây
bùçng möåt giêëc mú khaác nhûng biïët àêu trong thñ duå naây töi laåi
chùèng gùåp möåt caái riïng tû hún nûäa.
Phêìn 15
... Bêy giúâ baån coá can àaãm tòm hiïíu möåt giêëc mú hoaân
toaân khöng? Chuáng ta thûã xem coá àuã moåi thûá cêìn duâng
trong cöng viïåc àoá khöng? Têët nhiïn chuáng ta seä choån möåt
giêëc mú tuy khöng àïën nöîi tùm töëi lùæm nhûng cuäng seä coá àuã
moåi tñnh chêët cuãa möåt giêëc mú...
Àïën àêy töi phaãi àûa ra möåt ñt danh tûâ nûäa maâ àaáng leä mònh
phaãi duâng àïën tûâ lêu röìi. Chuáng ta seä goåi laâ nöåi dung roä raâng cuãa
giêëc mú nhûäng àiïìu ngûúâi ta kïí cho ta nghe vïì giêëc mú, vaâ gúåi laåi
nhûäng yá tûúãng tiïím taâng trong giêëc mú nhûäng àiïìu ngûúâi ta giêëu
khöng noái àïën hay êín naáu trong giêëc mú, nhûäng yá tûúãng maâ ngûúâi
ta muöën tòm hiïíu khi phên tñch nhûäng yá tûúãng gùåp trong àoá.
Chuáng ta haäy xeát àïën nhûäng liïn quan giûäa nöåi dung vaâ yá
tûúãng tiïìm taâng cuãa giêëc mú. Nhûäng liïn quan àoá coá thïí coá nhiïìu
loaåi. Trong caác thñ duå a vaâ b noái trïn nöåi dung cuäng nùçm trong
thaânh phêìn cuãa nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng nhûng chó ñt thöi. Möåt
phêìn lúán tinh thêìn do caác yá tûúãng vö thûác trong giêëc mú húåp thaânh
àaä in sêu vaâo trong nöåi dung giêëc mú vúái tñnh caách hoùåc laâ nhûäng
phêìn nhoã, hoùåc bùçng caách aám chó, hoùåc laâ nhûäng biïíu ngûä coá tñnh
caách tûúång trûng, nhûäng chûä vùæn tùæt duâng trong àiïån tñn.
Cöng viïåc giaãi thñch laâ böí tuác nhûäng maãnh nhoã, nhûäng aám
chó àoá nhû chuáng ta àaä thaânh cöng trong thñ duå b. Vêåy sûå thay thïë
Sigmund Freud 150
bùçng möåt maãnh nhoã hay möåt êín ngûä trong giêëc mú chñnh laâ möåt
trong caác hònh thûác thay àöíi cuãa giêëc mú. Ngoaâi ra trong thñ duå
chuáng ta thêëy xuêët hiïån möåt trûúâng húåp tòm laåi àûúåc hïët sûác roä
raâng trong nhûäng thñ duå sau àêy.
d. Ngûúâi nùçm mú keáo ra sau giûúâng möåt baâ maâ anh quen
biïët. YÁ tûúãng àêìu tiïn àïën trong àêìu laâm cho anh ta hiïíu hïët yá
nghôa cuãa giêëc mú: anh thñch ngûúâi àoá hún caác ngûúâi khaác (trong
tiïëng Àûác chûä keáo theo sau hervorziehen vúái chûä thñch hún Vorzug
cuâng möåt göëc zug vaâ ziehen).
e. Möåt ngûúâi khaác nùçm mú thêëy em bõ nhöët trong caái rûúng.

YÁ tûúãng àêìu tiïn thay caái rûúng bùçng möåt caái tuã vaâ yá sau cho biïët
yá nghôa cuãa giêëc mú: em anh ta muöën giaãm búát chi tiïu
(Schranktsich ein: nghôa tûâng chûä laâ tûå nhöët vaâo trong tuã).
f. Ngûúâi nùçm mú thêëy mònh treâo lïn möåt ngoån nuái vaâ tòm ra
möåt phong caãnh röång mïnh möng. Chaã coân gò tûå nhiïn hún, coá veã
nhû khöng cêìn giaãi thñch nûäa, chó cêìn tòm xem möåt kyã niïåm naâo
liïn quan àïën giêëc mú vaâ lyá do naâo àaä laâm cho kyã niïåm àoá söëng laåi.
Sai röìi. Giêëc mú naây cuäng cêìn àûúåc giaãi thñch nhû bêët cûá giêëc mú
naâo khaác vò thûåc ra noá cuäng rùæc röëi lùæm. Ngûúâi nùçm mú khöng hïì
nhúá àïën möåt cuöåc treâo nuái, anh chó nghô àïën ngûúâi baån cho anh
xuêët baãn túâ taåp chñ (Revue tiïëng Àûác laâ Rundschau: nhòn quanh)
noái vïì nhûäng sûå liïn laåc cuãa chuáng ta vúái nhûäng miïìn xa xöi khaác
trïn traái àêët. Vêåy trong trûúâng húåp naây yá tûúãng tiïìm taâng trong
giêëc mú chñnh laâ sûå àöìng hoaá ngûúâi nùçm mú vúái ngûúâi àaä nhòn
chung quanh mònh vaâ duyïåt laåi khöng gian àoá (Rundschuer).
ÚÃ àêy chuáng ta tòm ra möåt liïn quan múái giûäa nöåi dung roä
raâng cuãa giêëc mú vaâ nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong àoá. Nöåi dung
khöng phaãi laâ möåt hònh thûác bõ biïën daång cuãa yá thûác tiïìm taâng
nhûng laâ möåt hònh dung cuãa noá, hònh dung nöíi bêåt lïn, cuå thïí bùæt
nguöìn tûâ thïë giúái cuãa tûâ ngûä. Thûåc ra cuäng laâ möåt sûå biïën daång vò
khi chuáng ta noái lïn möåt tiïëng naâo àoá, chuáng ta quïn hùèn hònh
dung cuå thïí phaát sinh ra tiïëng àoá, thaânh ra khi noá àûúåc thay thïë
bùçng möåt hònh aãnh múái thò chuáng ta khöng nhêån ra nûäa.
Vò caác giêëc mú thûúâng göìm nhûäng hònh aãnh thõ giaác laâ nhûäng
yá tûúãng hay tiïëng noái nïn chuáng ta phaãi daânh cho nhûäng liïn quan
múái naây möåt vai troâ quan troång trong viïåc giaãi thñch. Caác baån thêëy
ngay rùçng trong giêëc mú roä raâng ta coá thïí taåo ra möåt söë hònh aãnh
duâng àïí thay thïë nhûäng tû tûúãng trûâu tûúång, vaâ nhûäng hònh aãnh
naây khöng hïì phaãn traái vúái nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong àoá. Àoá
laâ kyä thuêåt cuãa chuáng ta trong viïåc tòm ra giaãi àaáp cho caác baâi toaán
vïì tñnh chêët bñ êín cuãa nhûäng hònh aãnh. Nhûng do àêu maâ coá sûå
liïn kïët giûäa hònh aãnh naây? Àoá laâ möåt vêën àïì khaác maâ chuáng ta
khöng cêìn xeát àïën.
Töi seä boã qua möåt löëi thûá tû vïì sûå liïn quan giûäa nöåi dung roä
raâng cuãa giêëc mú vaâ nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong àoá. Töi seä noái
àïën khi noá tûå xuêët hiïån trong kyä thuêåt cuãa chuáng ta. Vò thïë maâ sûå
kï khai cuãa chuáng ta seä thiïëu soát nhûng trong luác naây chuáng ta
khöng cêìn gò hún.
Bêy giúâ baån coá can àaãm tòm hiïíu möåt giêëc mú hoaân toaân
khöng? Chuáng ta thûã xem coá àuã moåi thûá cêìn duâng trong cöng viïåc
àoá khöng? Têët nhiïn chuáng ta seä choån möåt giêëc mú tuy khöng àïën
nöîi tùm töëi lùæm nhûng cuäng seä coá àuã moåi tñnh chêët cuãa möåt giêëc
mú.
Vêåy, möåt baâ haäy coân treã, lêëy chöìng tûâ nhiïìu nùm nay, nùçm
mú nhû sau: baâ ta cuâng chöìng ài xem haát, möåt phêìn raåp haát haäy
coân tröëng. Chöìng baâ ta kïí laâ Elise vaâ võ hön phu cuäng muöën ài
xem haát nhûng khöng tòm àûúåc chöî töëi, chó coá nhûäng chöî töëi khöng
Sigmund Freud 152
nhêån àûúåc (ba chöî giaá möåt florin vaâ 50 kreuzer). Baâ ra nghô rùçng
àiïìu àoá cuäng chùèng coá gò àaáng tiïëc hïët.
Àiïìu àêìu tiïn baâ ta kïí cho töi nghe chûáng toã rùçng lyá do cuãa
giêëc mú naây nùçm ngay trong nöåi dung roä raâng röìi. Chöìng baâ ta quaã
thûåc coá kïí cho baâ ta nghe laâ Elisa L., möåt ngûúâi baån cuâng lûáa tuöíi
vûâa múái àñnh hön xong. Vêåy giêëc mú chñnh laâ möåt phaãn ûáng àöëi vúái
tin naây. Chuáng ta àaä biïët rùçng trong nhiïìu trûúâng húåp ngûúâi ta rêët
dïî tòm thêëy trong nhûäng biïën cöë xaãy ra trong ngay lyá do cuãa giêëc
mú, vaâ lyá do naây dïî daâng àûúåc caác ngûúâi nùçm mú xaác nhêån. Baâ
nùçm mú naây cuäng hiïën cho chuáng ta nhûäng tin tûác cuâng loaåi àïí
hiïíu nhûäng yïëu töë khaác cuãa giêëc mú. Do àêu maâ coá chi tiïët vïì sûå
raåp haát vùæng khaách? Chi tiïët naây aám chó àïën möåt sûå viïåc coá thûåc
xaãy ra úã tuêìn trûúác. Àõnh ài xem möåt vúã kõch baâ ta mua veá trûúác
rêët lêu, lêu àïën nöîi phaãi traã thïm tiïìn giûä chöî. Nhûng khi àïën raåp
haát baâ ta thêëy rùçng mònh mua veá trûúác laâ möåt àiïìu daåi döåt vò phêìn
lúán raåp haát coân tröëng. Giaá coá àúåi àïën têån ngaây trònh chiïëu múái mua
veá cuäng chùèng thiïåt haåi gò. Öng chöìng baâ ta cuäng noái àuâa vúái baâ vïì
sûå hêëp têëp quaá lo xa àoá. Thïë coân àêu coá chi tiïët vïì söë tiïìn 1fl 50kr?
Chi tiïët naây cuäng bùæt nguöìn úã möåt sûå viïåc coá thêåt xaãy ra
trûúác ngaây nùçm mú tuy khöng dñnh daáng gò àïën viïåc vûâa kïí úã trïn.
Ngûúâi em gaái chöìng baâ vûâa àûúåc chöìng baâ cho möåt moán tiïìn 150 fl,
vöåi vaâng àem ngay ra hiïåu kim hoaân mua möåt moán àöì nûä trang.
Thïë coân chi tiïët vïì con söë ba (3 chöî ngöìi trong raåp haát)? Vïì vêën àïì
naây baâ ta khöng biïët giaãi thñch ra sao, chó noái rùçng coá leä con söë 3 laâ
do viïåc ngûúâi baån baâ ta chó keám baâ ta coá ba thaáng maâ maäi nùm nay
múái àñnh hön trong khi baâ ta àaä lêëy chöìng mûúâi nùm röìi. Thïë taåi
sao chó coá hai ngûúâi maâ mua têån ba veá? Baâ khaách khöng noái cho
biïët vaâ tûâ chöëi khöng chõu nhúá laåi gò thïm.
Nhûng nhûäng àiïìu baâ ta cho chuáng ta biïët àuã àïí cho ta roä
àêu laâ nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong giêëc mú, baâ khaách àaä nhiïìu
lêìn cho ta biïët nhûäng chi tiïët coá liïn quan àïën nhiïìu sûå viïåc cuâng
möåt luác. Trûúác hïët nhûäng chi tiïët naây coá tñnh chêët thúâi gian. Baâ ta
àaä nghô àïën viïåc mua veá quaá súám, àaä mua veá trûúác quaá súám, vaâ do
àoá phaãi traã àùæt hún thûúâng lïå; ngûúâi em chöìng àaä quaá vöåi vaâng
trong viïåc ài mua nûä trang chó súå khöng mua àûúåc thöi. Nïëu bêy
giúâ chuáng ta thïm vaâo nhûäng sûå viïåc quaá súám, quaá vöåi vaâng,
nhûäng sûå viïåc dñnh daáng àïën ngûúâi baån gaái chó keám mònh ba thaáng
vûâa àñnh hön vúái möåt ngûúâi rêët khaá, viïåc traách cö em chöìng quaá
vöåi vaâng, chuáng ta coá thïí tòm ra nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng sau àêy
trong giêëc mú trong khi nöåi dung giêëc mú chó laâ möåt sûå biïën daång
cuãa nhûäng yá tûúãng àoá thöi.
“Töi lêëy chöìng vöåi vaâng quaá laâ möåt àiïìu vö tñch sûå. Cö baån
gaái vûâa àñnh hön xong àaä cho töi thêëy laâ giaá mònh coá chúâ àïën têån
ngaây nay múái lêëy chöìng cuäng chùèng thiïåt thoâi gò. (Sûå vöåi vaä àûúåc
diïîn taã trong giêëc mú bùçng sûå viïåc mua veá quaá súám, cö em chöìng
quaá vöåi vaä trong viïåc ài mua nûä trang. Coân viïåc lêëy chöìng thò àûúåc
thay bùçng viïåc cuâng chöìng ài xem haát). YÁ chñnh cuãa giêëc mú laâ nhû
thïë.
Chuáng ta coá thïí tiïëp tuåc nhûng khöng àûúåc chùæc chùæn nhû
trïn, búãi vò nhûäng àiïìu dûúái àêy khöng àûúåc chñnh miïång baâ ta xaác
nhêån “vaâ vúái cuâng möåt söë tiïìn àaáng leä töi phaãi mua àûúåc möåt thûá
gò àaáng giaá trùm lêìn hún (150 fl bùçng möåt trùm lêìn söë tiïìn 1fl 50).”
Nïëu thay chûä tiïìn bùçng chûä höìi mön ta seä hiïíu laâ vúái söë tiïìn höìi
mön chuáng ta coá thïí mua àûúåc möåt ngûúâi chöìng: moán àöì nûä trang
vaâ nhûäng veá xem haát laâ nhûäng khaái niïåm thay thïë khaái niïåm
ngûúâi chöìng. Khöng biïët coá phaãi laâ con söë 3 veá cuäng dñnh daáng àïën
möåt ngûúâi àaân öng naâo khöng? Nhûng khöng coá chi tiïët naâo cho
pheáp chuáng ta ài xa nhû thïë. Chuáng ta chó cêìn tòm thêëy laâ giêëc mú
chûáng toã rùçng baâ khaách naây khöng yïu chöìng vaâ höëi rùçng àaä lêëy
chöìng quaá súám”.
Sigmund Freud 154
Theo töi thò kïët quaã cuãa sûå giaãi thñch naây laâm chuáng ta ngaåc
nhiïn böëi röëi hún laâ thoaã maän. Coá nhiïìu àiïìu xuêët hiïån ra quaá
khiïën chuáng ta khöng biïët àûúâng naâo maâ moâ. Ngay tûâ luác naây
chuáng ta àaä thêëy laâ khöng thïí naâo hiïíu àûúåc hïët nhûäng quy tùæc àoá.
Chuáng ta haäy ruát ra nhûäng dûä kiïån maâ ta cho laâ chùæc chùæn múái laå:
Thûá nhêët: Àiïìu ngaåc nhiïn laâ yá tûúãng quaá vöåi vaâng coá trong
caác yá tûúãng tiïìm taâng maâ khöng coá nöåi dung roä raâng cuãa giêëc mú.
Nïëu khöng phên tñch coá leä chùèng bao giúâ ngûúâi ta ngúâ laâ coá yïëu töë
àoá. Tûác laâ coá thïí rùçng, àiïím chñnh trong möåt giêëc mú, trung têm
àiïím cuãa caác yá tûúãng vö thûác, khöng hiïån ra trong nöåi dung roä
raâng cuãa caác giêëc mú, vaâ àiïìu naây thay àöíi sêu röång nhûäng caãm
giaác maâ giêëc mú àïí laåi trong têm trñ ta.
Thûá hai: Trong giêëc mú coá àiïím thûåc khoá hiïíu: taåi sao ba veá
maâ chó coá 1fl 50? Chuáng ta tòm thêëy trong nhûäng yá cuãa giêëc mú lúâi
giaãi thñch: lêëy chöìng quaá súám laâ àiïìu daåi döåt. Chuáng ta coá thïí phuã
nhêån rùçng yá kiïën àoá laâ àiïìu daåi döåt àûúåc hònh dung bùçng caách àûa
ra möåt sûå daåi döåt vaâo trong giêëc mú khöng?
Thûá ba: Chó cêìn nhòn sú qua chuáng ta cuäng thêëy rùçng nhûäng
liïn quan giûäa nhûäng yïëu töë tiïìm taâng vaâ nöåi dung giêëc mú khöng
àún giaãn tñ naâo: duâ sao thò cuäng khöng phaãi luác naâo möåt yïëu töë roä
raâng cuäng thay thïë möåt yïëu töë tiïìm taâng. Coá thïí laâ giûäa hai thûá àoá
coá nhûäng liïn quan vïì toaân thïí, möåt yïëu töë roä raâng vaâ coá thïí thay
thïë nhiïìu yïëu töë roä raâng.
Chuáng ta cuäng coá nhiïìu àiïìu àaáng ngaåc nhiïn vïì yá nghôa cuãa
giêëc mú vaâ vïì thaái àöå cuãa ngûúâi nùçm mú àöëi vúái giêëc mú. Baâ khaách
quaã coá giuáp àúä chuáng ta trong cöng viïåc giaãi thñch nhûng khöng
khoãi ngaåc nhiïn. Baâ ta khöng biïët laâ àöëi vúái chöìng baâ, baâ laåi coá yá
tûúãng khöng kñnh troång nhû thïë: baâ ta cuäng khöng biïët nhûäng lyá
do àaä laâm cho baâ ta coi thûúâng chöìng nhû thïë. Coân coá nhiïìu àiïím
khöng hiïíu àûúåc. Töi cho rùçng chuáng ta chûa àuã trang bõ àïí giaãi
thñch caác giêëc mú, chuáng ta coân cêìn nhiïìu chó dêîn vaâ coân cêìn
chuêín bõ nhiïìu nûäa.
phêìn 16
... Ngûúâi lúán khöng ài nguã vò do dûå khöng muöën taåm
ngûâng cuöåc àúâi hoaåt àöång cuãa mònh, hay sûå laâm viïåc cuãa
mònh vúái nhûäng gò mònh thñch. Àöëi vúái treã con thò àiïìu laâm
cho noá nguã khöng yïn chñnh laâ yá muöën chûa àûúåc thoaã maän,
vaâ giêëc mú laâ sûå biïíu löå phaãn ûáng cuãa noá...
8. Nhûäng giêëc mú cuãa treã con
Chuáng ta coá caãm tûúãng laâ àaä ài quaá nhanh. Haäy luâi laåi àùçng
sau möåt chuát. Trûúác khi duâng kyä thuêåt cuãa chuáng ta vûúåt qua àûúåc
nhûäng khoá khùn bùæt nguöìn tûâ sûå thay hònh àöíi daång cuãa caác yïëu
töë trong giêëc mú, chuáng ta haäy tûå nhuã laâ nïn xoay quanh caác khoá
khùn àoá thò hún, bùçng caách haäy xeát caác giêëc mú coá rêët ñt biïën daång
hay nïëu coá thò nhûäng sûå biïën daång àoá cuäng chùèng coá gò quan troång.
Phûúng saách naây traái laåi vúái lõch sûã phaát triïín cuãa sûå khaão saát cuãa
chuáng ta, vò sûå thûåc chñnh vò àaä aáp duång kyä thuêåt giaãi thñch vaâo
caác giêëc mú bõ biïën daång, chñnh vò àaä phên tñch rêët kyä lûúäng vaâ àêìy
àuã nhûäng giêëc mú nhû thïë maâ chuáng ta múái àïí yá àïën sûå coá mùåt cuãa
nhûäng giêëc mú khöng biïën daång.
Nhûäng giêëc mú chuáng ta tòm trong luác naây laâ nhûäng giêëc mú
treã con, nhûäng giêëc mú ngùæn nguãi, roä raâng, coá àêìu cuöëi, dïî hiïíu,
khöng laâm cho hiïíu lêìm, nhûäng giêëc mú thûåc sûå. Ngay caã trong
nhûäng giêëc mú naây cuäng coá nhiïìu àiïìu thay àöíi, ngay caã nhûäng
àûáa coân ñt tuöíi maâ àaä coá nhûäng giêëc mú ngûúâi lúán. Nhûng nïëu
chuáng ta giúái haån vaâo khoaãng tuöíi múái bùæt àêìu coá nhûäng hoaåt àöång
tinh thêìn laâ böën hay nùm tuöíi thò nhûäng giêëc mú cuãa nhûäng àûáa
Sigmund Freud 156
treã naây coá àùåc tñnh cuãa nhûäng giêëc mú coá thïí goåi laâ giêëc mú treã con.
Nhûäng giêëc mú naây cuäng coá khi thêëy úã nhûäng àûáa treã lúán tuöíi hún
vaâ ngay caã úã nhûäng ngûúâi lúán nûäa.
Phên tñch nhûäng giêëc mú treã con naây, chuáng ta biïët àûúåc rêët
nhiïìu àiïìu vïì tñnh chêët giêëc mú noái chung möåt caách dïî daâng chùæc
chùæn, coá tñnh quyïët àõnh vaâ coá giaá trõ phöí thöng.
1/Àïí hiïíu nhûäng giêëc mú naây chuáng ta khöng cêìn phên tñch
maâ cuäng chùèng cêìn kyä thuêåt gò caã. Chuáng ta khöng nïn hoãi treã em
trong luác noá kïí laåi giêëc mú. Nhûng chuáng ta phaãi böí tuác nhûäng
àiïíu noá noái bùçng nhûäng taâi liïåu coá dñnh daáng àïën noá. Trong giêëc
mú bao giúâ cuäng coá möåt biïën cöë trong ngaây can dûå vaâo. Giêëc mú
chñnh laâ phaãn ûáng cuãa giêëc nguã àöëi vúái nhûäng biïën cöë trong ngaây.
Àêy laâ vaâi thñ duå:
a. Möåt chuá beá 22 thaáng phaãi àem biïëu möåt ngûúâi quen möåt
gioã anh àaâo. Chuá beá quaã thûåc khöng muöën laâm nhû thïë chuát naâo
tuy rùçng ngûúâi ta hûáa seä cho chuá möåt ñt anh àaâo. Saáng höm sau
chuá kïí laåi laâ chuá nùçm mú thêëy mònh cheán hïët nhûäng quaã anh àaâo
àoá.
b. Möåt em beá gaái 3 nùm 3 thaáng lêìn àêìu tiïn ài taâu trïn biïín.
Luác àïën bïën em khöng muöën lïn búâ vaâ khoác nûác núã. Em coá caãm
tûúãng nhû cuöåc du lõch kïët thuác quaá súám. Saáng höm sau em kïí laåi:
“Àïm qua em àûúåc ài chúi trïn biïín”. Chuáng ta cêìn böí tuác cho em
thïm laâ cuöåc ài chúi naây lêu hún yá em muöën noái.
c. Möåt em trai nùm tuöíi rûúäi àûúåc dêîn ài chúi úã Escherntal

gêìn Hallsalt. Em àaä nghe noái rùçng Hallsalt úã gêìn chên nuái
Daschtein maâ em rêët thñch. Tûâ trong nhaâ em úã Aussee em coá thïí
tröng thêëy nuái Daschtein vaâ duâng möåt viïîn kñnh nhòn thêëy ngoån
Symonyhutte. Chuá beá àaä nhiïìu lêìn thêëy viïîn kñnh ra xem nhûng
khöng ai biïët kïët quaã ra sao. Cuöåc ài chúi vò thïë àöëi vúái chuá beá rêët
vui, loâng toâ moâ àûúåc kñch thñch. Möåt lêìn nhòn thêëy möåt ngoån nuái
chuá laåi hoãi: “Coá phaãi Daschtein àêëy khöng? ”. Möåt lêìn àûúåc traã lúâi
laâ khöng phaãi chuá caâng im lùång hún, sau cuâng chuá khöng hoãi nûäa.
Moåi ngûúâi tûúãng chuá mïåt nhûng saáng höm sau chuá vui veã kïí laåi:
“Àïm qua em nùçm mú thêëy ài chúi nuái Simonyhutte”. Nhû thïë tûác
laâ chuá àaä ài chúi nuái chó cöët ài thùm Simonyhutte thöi. Vïì caác chi
tiïët chuá chó noái chuá àûúåc nghe noái àïën möåt caái lïìu trïn ngoån nuái vaâ
muöën ài lïn àoá phaãi treâo nuái trong saáu giúâ.
Ba giêëc mú naây àuã cho chuáng ta nhûäng chi tiïët cêìn duâng:
2/ Nhû caác baån àaä thêëy: nhûäng giêëc mú treã con naây khöng
phaãi laâ khöng coá nghôa: àoá laâ nhûäng hoaåt àöång tinh thêìn, àêìy àuã,
dïî hiïíu, caác baån haäy nhúá laåi nhûäng àiïìu töi noái vïì nhûäng yá kiïën
cuãa caác võ baác sô àöëi vúái nhûäng giêëc mú, vïì sûå so saánh vúái ngoán tay
maâ nhaåc sô chaåy trïn nhûäng phñm àaân. Chùæc caác baån cuäng nhòn
thêëy roä sûå phaãn traái giûäa nhûäng giêëc mú treã con vúái nhûäng quan
niïåm naây. Nhûng àiïìu ngaåc nhiïn laâ nhûäng àûáa beá cuäng coá nhûäng
hoaåt àöång tinh thêìn àêìy àuã trong giêëc nguã, trong khi ngûúâi lúán,
cuäng trong nhûäng àiïìu kiïån àoá, laåi coá nhûäng phaãn ûáng rêët khaác
nhau. Chuáng ta coá àuã lyá do àïí cho rùçng giêëc nguã treã con ngon hún
vaâ say hún.
3/ Vò nhûäng giêëc mú treã con khöng bõ biïën daång nïn khöng

cêìn giaãi thñch. Nöåi dung vaâ nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng úã àêy chó laâ
möåt. Vêåy sûå biïën daång khöng phaãi laâ tñnh chêët tûå nhiïn cuãa giêëc
mú. Töi hy voång laâ àiïìu naây seä cêët khoãi ngûåc baån möåt sûác nùång.
Nhûng töi phaãi noái trûúác laâ duâ vêåy, khi suy nghô kyä hún chuáng ta
cuäng coá thêëy möåt sûå biïën daång rêët nhoã, möåt sûå khaác biïåt naâo àoá
giûäa nöåi dung vaâ yá tûúãng tiïìm taâng.
Sigmund Freud 158
4/ Giêëc mú treã con laâ phaãn ûáng cuãa möåt biïën cöë trong ngaây
laâm cho àûáa beá coá àiïìu gò tiïëc reã, buöìn rêìu, khöng thoaãi maái. Giêëc
mú àem àïën cho àûáa beá sûå thûåc hiïån khöng cêìn giêëu giïëm yá muöën
khöng àûúåc thoaã maän trong ngaây. Bêy giúâ caác baån haäy nhúá laåi
nhûäng àiïìu chuáng ta àaä noái vïì vai troâ cuãa nhûäng sûå kñch àöång bïn
trong bïn ngoaâi cuãa thên thïí àûúåc coi nhû hay laâm röëi loaån giêëc
nguã vaâ gêy giêëc mú. Chuáng ta àaä hoåc àûúåc nhiïìu sûå kiïån chùæc chùæn
nhûng chó coá ñt sûå kiïån coá thïí àûúåc giaãi thñch thöi. Trong giêëc mú
treã con naây khöng coá gò chûáng toã laâ àaä coá möåt sûå kñch àöång vïì cú
thïí; vïì àiïím naây khöng coân gò laâ nghi ngúâ nûäa vò nhûäng giêëc mú
naây àïìu dïî hiïíu, thoaåt nhòn laâ hiïíu ngay.
Nhûng àoá khöng phaãi laâ möåt lyá do àïí boã rúi sûå giaãi thñch àêìu
tiïn bùçng nhûäng caách kñch àöång. Chuáng ta chó cêìn tûå hoãi taåi sao
ngay tûâ luác àêìu chuáng ta laåi quïn phùæt ài rùçng giêëc nguã coá thïí bõ
quêëy röëi bùçng nhûäng sûå kñch àöång, khöng nhûäng vïì cú thïí maâ coân
vïì tinh thêìn nûäa. Vêåy maâ chuáng ta biïët roä laâ chñnh nhûäng sûå kñch
àöång àoá àaä ngùn caãn khöng cho hoå thûåc hiïån àûúåc àiïìu kiïån tinh
thêìn cuãa giêëc nguã, nghôa laâ giuáp hoå quïn àûúåc hïët thïë giúái bïn
ngoaâi. Ngûúâi lúán khöng ài nguã vò do dûå khöng muöën taåm ngûâng
cuöåc àúâi hoaåt àöång cuãa mònh, hay sûå laâm viïåc cuãa mònh vúái nhûäng
gò mònh thñch. Àöëi vúái treã con thò àiïìu laâm cho noá nguã khöng yïn
chñnh laâ yá muöën chûa àûúåc thoaã maän, vaâ giêëc mú laâ sûå biïíu löå
phaãn ûáng cuãa noá.
5/ Ài tûâ àiïím àoá, chuáng ta choån con àûúâng ngùæn nhêët àïí ài
àïën nhûäng kïët luêån vö nhiïåm vuå cuãa giêëc mú. Vúái tñnh caách laâ sûå
phaãn ûáng àöëi vúái nhûäng kñch àöång vïì tinh thêìn, giêëc mú coá nhiïåm
vuå gaåt boã sûå kñch àöång naây ra möåt bïn àïí cho giêëc nguã àûúåc tiïëp
tuåc. Giêëc mú laâm thïë naâo àïí hoaân thaânh nhiïåm vuå àoá? Àoá laâ àiïìu
chuáng ta khöng biïët: nhûng chuáng ta coá thïí noái rùçng, tûâ bêy giúâ
trúã ài giêëc mú khöng hïì quêëy röëi giêëc nguã nhû ngûúâi ta thûúâng
tûúãng, traái laåi chñnh noá giûä gòn cho giêëc nguã àûúåc yïn laânh bùçng
caách gaåt ra möåt bïn nhûäng sûå quêëy röëi giêëc nguã. Khi tûúãng rùçng
nïëu khöng coá giêëc mú thò chuáng ta khöng thïí nguã àûúåc tñ naâo.
Chñnh nhúâ nhûäng giêëc mú chuáng ta nguã ngon hún, chuáng ta àaä
nhêìm: sûå thûåc laâ nïëu khöng coá giêëc mú thò chuáng ta múái nguã àûúåc
chuát ñt. Giêëc mú àoá khöng thïí naâo khöng laâm röån chuáng ta chuát ñt
y nhû ngûúâi gaác àïm bùæt buöåc phaãi húi êìm ô möåt chuát khi muöën
àuöíi nhûäng keã laâm êìm ô trong luác moåi ngûúâi àang nguã.
6/ Loâng ham muöën chñnh laâ sûå kñch àöång cuãa giêëc mú: sûå
thûåc hiïån loâng ham muöën naây chñnh laâ nöåi dung giêëc mú: àoá laâ möåt
trong nhûäng tñnh chêët cú baãn cuãa giêëc mú. Möåt tñnh chêët khaác
cuäng bêët biïën nhû thïë, laâm cho giêëc mú khöng nhûäng chó diïîn taã
möåt tû tûúãng khöng thöi maâ coân thïí hiïån möåt sûå ham muöën àaä
àûúåc thoaã maän dûúái hònh thûác möåt biïën cöë tinh thêìn thuöåc vïì aão
giaác. Töi muöën ài du lõch trïn biïín: àoá laâ loâng ham muöën kñch àöång
trong giêëc mú.
Nhû vêåy, ngay trong giêëc mú treã con rêët giaãn dõ cuäng coá sûå
khaác biïåt giûäa möåt giêëc mú tiïìm taâng vaâ möåt giêëc mú roä raâng, möåt
sûå biïën daång cuãa tû tûúãng tiïìm taâng trong giêëc mú: àoá chñnh laâ sûå
biïën àöíi cuãa yá nghô thaânh möåt biïën cöë söëng àöång. Trong khi giaãi
thñch chuáng ta haäy boã qua nhûäng biïën daång nhoã beá. Nïëu thûåc ra àoá
laâ möåt trong caác tñnh chêët chung cho caác giêëc mú thò trong möåt
phêìn giêëc mú kïí trïn, cêu “töi thêëy em töi bõ nhöët trong caái rûúng”
àaáng leä àaä àûúåc giaãi thñch bùçng cêu: “em töi giaãm búát chi tiïu” thò
phaãi àûúåc giaãi thñch bùçng cêu “em töi phaãi giaãm búát chi tiïu” hay
"töi muöën em töi phaãi giaãm búát chi tiïu". Trong hai tñnh chêët
chung vûâa kïí, tñnh chêët thûá hai coá nhiïìu hy voång àûúåc chêëp nhêån
maâ khöng bõ phaãn àöëi hún. Chó sau khi àaä khaão saát sêu röång vúái
nhiïìu taâi liïåu, ta múái coá thïí chûáng toã rùçng caác keã kñch àöång giêëc
mú bao giúâ cuäng laâ möåt yá muöën chûá khöng phaãi laâ möåt sûå lo nghô,
möåt àiïìu dûå tñnh hay möåt lúâi traách moác. Nhûng àiïìu naây vêîn giûä
nguyïn tñnh chêët cuãa caác giêëc mú, tñnh chêët naây àaáng leä lùåp laåi
Sigmund Freud 160
möåt caách àún giaãn sûå kñch àöång, laåi huyã boã, gaåt ra möåt bïn hay
tiïu diïåt dêìn ài sûå kñch àöång àoá bùçng möåt sûå àöìng hoaá.
7/ Dûåa vaâo hai tñnh chêët naây cuãa giêëc mú, chuáng ta coá thïí
tiïëp tuåc so saánh giêëc mú vaâ haânh vi sai laåc. Trong haânh vi sai laåc
chuáng ta phên biïåt möåt khuynh hûúáng gêy röëi vaâ möåt bõ gêy röëi,
röìi coá möåt sûå dung hoaâ giûäa hai khuynh hûúáng naây. Trong giêëc mú
sûå viïåc khuynh hûúáng bõ gêy röëi cuäng laâ khuynh hûúáng ài nguã.
Coân khuynh hûúáng bõ gêy röëi laâ sûå kñch àöång tinh thêìn, nghôa laâ yá
muöën àûúåc thoaã maän: thûåc ra chuáng ta khöng biïët coá sûå kñch àöång
naâo khaác coá thïí quêëy röëi giêëc nguã nûäa. Vêåy giêëc mú cuäng laâ kïët
quaã cuãa möåt sûå dung hoaâ, sûå àiïìu àònh giûäa hai khuynh hûúáng.
Trong khi nguã chuáng ta thoaã maän möåt yá muöën: chñnh vò thoaã maän
yá muöën àoá maâ chuáng ta tiïëp tuåc nguã. Coá möåt sûå thoaã maän nûãa vúâi
vaâ möåt sûå huyã diïåt nûãa vúâi cuãa hai khuynh hûúáng.
8/ Caác baån haäy nhúá laåi coá lêìn chuáng ta hy voång coá thïí duâng
sûå kiïån coá nhûäng giêëc mú trong luác thûác àïí giaãi thñch caác giêëc mú.
Thûåc tïë, nhûäng giêëc mú trong khi thûác naây chaã laâ gò hún sûå hoaân
thaânh nhûäng yá muöën vïì tham voång hay tònh aái: nhûng coá àiïìu
nhûäng ham muöën àoá chó laâ nhûäng yá nghô chûá khöng xuêët hiïån dûúái
hònh thûác aão giaác cuãa àúâi söëng tinh thêìn. Vò thïë trong tñnh chêët
cuãa giêëc mú chuáng ta chó giûä laåi tñnh chêët naâo khöng àûúåc chùæc
chùæn trong khi tñnh chêët kia biïën mêët vò thuöåc giêëc nguã vaâ khöng
thïí àûúåc thûåc hiïån trong khi thûác. Ngay trong lúâi noái thöng
thûúâng, ngûúâi ta cuäng coá veã cho rùçng tñnh chêët cú baãn trong giêëc
mú laâ sûå thûåc hiïån nhûäng ham muöën.
Vêåy, nïëu nhûäng biïën cöë söëng àöång trong giêëc mú chó laâ
nhûäng biïíu ngûä bõ biïën daång vaâ súã dô coá àûúåc laâ nhúâ coá tònh traång
giêëc nguã, nghôa laâ nhûäng giêëc mú trong khi thûác vïì àïm, thò chuáng
ta hiïíu rùçng sûå hoaân thaânh giêëc mú àûa laåi hêåu quaã laâ huyã boã
nhûäng sûå kñch àöång ban àïm vaâ thoaã maän ham muöën, búãi vò hoaåt
àöång cuãa nhûäng giêëc mú trong khi yá thûác cuäng nguå yá möåt sûå thoaã
maän ham muöën vaâ súã dô xaãy ra laâ chó cöët thoaã maän sûå ham muöën
naây thöi.
Sigmund Freud 162
Phêìn 17
... Tuy nhiïn, cuäng coá caã möåt loaåt nhûäng giêëc mú khöng
biïën daång giöëng nhû nhûäng giêëc mú treã con xuêët hiïån nhû
nhûäng sûå thûåc hiïån cuãa ham muöën. Àoá laâ nhûäng giêëc mú do
nhûäng nhu cêìu vïì cú thïí gêy ra trong cuöåc àúâi cuãa möîi
ngûúâi: àoái khaát, duåc tònh...
Nhûäng löîi khaác cuäng diïîn taã möåt yá tûúãng tûúng tûå. Ai chùèng
biïët cêu tuåc ngûä: “Con lúån mú beâo, con meâo mú chuöåt” vaâ cêu hoãi:
“Thïë con gaâ thò mú gò? vaâ cêu traã lúâi: Con gaâ mú thoác ”. Nhû vêåy,
tûác laâ ngay caã khi xuöëng thêëp möåt bêåc nûäa, nghôa laâ tûâ àûáa beá
xuöëng àïën giöëng vêåt, ngay chñnh cêu tuåc ngûä cuäng thêëy rùçng nöåi
dung cuãa giêëc mú laâ sûå thoaã maän möåt nhu cêìu. Röìi coân biïët bao
nhiïu cêu noái cuâng möåt yá nghôa “Àeåp nhû trong mú” hay “töi chûa
bao giúâ mú thïë bao giúâ”, hay laâ “Àoá laâ möåt àiïìu töi chûa bao giúâ
daám nghô àïën ngay caã khi trong nhûäng giêëc mú taáo baåo nhêët”. Roä
raâng laâ ngûúâi ngoaâi phöë àaä nghô vïì giêëc mú cuãa mònh nhû thïë naâo
röìi. Cuäng coá nhûäng giêëc mú haäi huâng, nhûäng giêëc mú coá nöåi dung
buöìn rêìu khöí súã, nhûng quêìn chuáng khöng chêëp nhêån cho àoá laâ
giêëc mú. Quêìn chuáng cuäng coá yá nghô àïën nhûäng giêëc mú bûåc mònh
nhûng trong àêìu oác quêìn chuáng thò giêëc mú cuåt thun luãn vêîn laâ sûå
thoaã maän möåt ham muöën dïî chõu naâo àoá. Chûa hïì bao giúâ coá
nhûäng giêëc mú trong àoá nhûäng choá, lúån hay anh ngöîng mú thêëy
mònh bõ àem thoåc tiïët caã.
Coá àiïìu khoá hiïíu laâ taåi sao tûâ trûúác túái nay nhûäng nhaâ khaão
cûáu nhûäng giêëc mú khöng hïì àïí yá rùçng nhiïåm vuå chñnh cuãa nhûäng
giêëc mú laâ thûåc hiïån möåt ham muöën. Hoå quaã coá àïí yá àïën àùåc tñnh
naây nhûng khöng möåt ai àaä coá yá nghô cöng nhêån rùçng chñnh noá laâ
möåt tñnh caách bao quaát vaâ duâng laâm khúãi àiïím cho viïåc giaãi thñch
caác giêëc mú. Töi hiïíu àiïìu gò àaä ngùn hoå laâm thïë.
Bêy giúâ caác baån haäy nghô àïën nhûäng kïët quaã quyá baáu maâ
chuáng ta àaä àaåt àûúåc möåt caách dïî daâng trong khi khaão saát nhûäng
giêëc mú treã con. Chuáng ta biïët rùçng nhiïåm vuå cuãa caác giêëc mú laâ
tröng nom cho giêëc nguã, rùçng giêëc mú laâ kïët quaã cuãa sûå gùåp nhau
giûäa hai khuynh hûúáng traái ngûúåc: möåt khuynh hûúáng nhu cêìu
nguã, khöng thay àöíi trong khi khuynh hûúáng kia tòm caách thoaã
maän möåt sûå kñch àöång tinh thêìn. Chuáng ta coá bùçng chûáng chûáng toã
rùçng giêëc mú laâ möåt haânh vi tinh thêìn coá yá nghôa, chuáng ta biïët
giêëc mú coá hai tñnh chêët chñnh: sûå thoaã maän möåt ham muöën vaâ àúâi
söëng tinh thêìn aão giaác. Àûúåc biïët caác khaái niïåm àoá, hún möåt lêìn
chuáng ta coá veã nhû quïn rùçng mònh àang khaão cûáu vïì phên têm
hoåc. Ngoaâi viïåc so saánh vúái nhûäng haânh vi sai laåc, chuáng ta chûa
laâm àûúåc gò àùåc biïåt. Bêët cûá möåt nhaâ têm lyá hoåc naâo, duâ khöng hïì
biïët àïën phên têm hoåc chùng nûäa, cuäng coá thïí giaãi thñch caác giêëc
mú treã con nhû chuáng ta vûâa laâm. Nhûng taåi sao chûa coá möåt nhaâ
têm lyá hoåc naâo laâm viïåc àoá caã?
Nïëu chó coá treã con múái nùçm mú thöi thò vêën àïì àaä àûúåc giaãi
quyïët röìi. Chuáng ta chùèng coân gò phaãi laâm nûäa, chaã cêìn phaãi hoãi
han gò ngûúâi nùçm mú, chaã cêìn phaãi àûa vö thûác vaâo laâm gò, chùèng
cêìn phaãi àûa sûå tûå do liïn tûúãng ra laâm gò. Chuáng ta àaä nhiïìu lêìn
nhêån thêëy rùçng coá nhiïìu àùåc tñnh luác àêìu tûúãng rùçng coá tñnh chêët
töíng quaát nhûng thûåc ra chó thuöåc vaâo möåt loaåi giêëc mú naâo àoá
thöi. Chuáng ta cêìn biïët laâ nhûäng àùåc tñnh chung trong nhûäng giêëc
mú treã con coá vûäng chùæc hún hay khöng, coá liïn hïå gò àïën nhûäng
giêëc mú khöng àûúåc roä raâng hún khöng vaâ nöåi dung coá dñnh daáng gò
Sigmund Freud 164
àïën nhûäng biïën cöë xaãy ra ban ngaây khöng? Theo quan niïåm cuãa
chuáng ta thò nhûäng giêëc mú àoá àaä bõ biïën daång ài quaá nhiïìu khiïën
cho chuáng ta khöng thïí coá yá kiïën gò chùæc chùæn vïì chuáng ngay àûúåc.
Chuáng ta seä thêëy laâ muöën cùæt nghôa nhûäng biïën daång àoá chuáng ta
cêìn duâng àïën kyä thuêåt phên têm maâ chuáng ta khöng duâng àïën
trong khi tòm hiïíu nhûäng giêëc mú treã con.
Tuy nhiïn, cuäng coá caã möåt loaåt nhûäng giêëc mú khöng biïën
daång giöëng nhû nhûäng giêëc mú treã con xuêët hiïån nhû nhûäng sûå
thûåc hiïån cuãa ham muöën. Àoá laâ nhûäng giêëc mú do nhûäng nhu cêìu
vïì cú thïí gêy ra trong cuöåc àúâi cuãa möîi ngûúâi: àoái khaát, duåc tònh.
Nhûäng giêëc mú àoá laâ sûå thûåc hiïån nhûäng ham muöën do nhûäng kñch
àöång bïn trong gêy nïn.
Möåt em beá gaái 19 thaáng mú thêëy möåt thûåc àún trong àoá em
àaä thïm tïn vaâo (Anna F.. dêu, quaã mêm xöi, trûáng traáng, canh):
giêëc mú naây laâ kïët quaã cuãa möåt ngaây nhõn àoái sau khi ùn khöng
tiïu vò àaä ùn quaá nhiïìu dêu vaâ quaã mêm xöi. Baâ em beá naây, 70
tuöíi, àaä phaãi nhõn ùn suöët ngaây vò àau thêån, nùçm mú thêëy àûúåc
múâi ài ùn tiïåc úã nhaâ baån beâ vaâ ùn nhûäng moán rêët ngon. Nhûäng
quan saát àûúåc thñ nghiïåm àöëi vúái nhûäng ngûúâi tuâ, hay nhûäng ngûúâi
trong àoaân thaám hiïím chõu nhiïìu thiïëu thöën chûáng toã rùçng nhûäng
giêëc mú cuãa hoå àïìu diïîn taã sûå thûåc hiïån caác nhu cêìu khöng àûúåc
thoaã maän trong àúâi thûåc. Trong cuöën Antarctic (Cuöën 1, trang 336,
1904), Otto Nordenskjold noái vïì nhûäng ngûúâi trong àoaân thaám
hiïím nhû sau: “Nhûäng giêëc mú cuãa chuáng töi, nhiïìu hún bao giúâ,
àêìy yá nghôa úã chöî bao giúâ chuáng cuäng cho biïët loâng ham muöën cuãa
chuáng töi hûúáng vïì caái gò.
Ngay caã nhûäng ngûúâi baån xûa nay rêët ñt khi nùçm mú cuäng kïí
cho chuáng töi nghe nhûäng giêëc mú rêët daâi möîi buöíi saáng khi chuáng
töi hoåp nhau laåi àïí trao àöíi nhûäng kinh nghiïåm múái nhêët trong
viïåc khaão saát trñ tûúãng tûúång. Nhûäng giêëc mú naây àïìu liïn quan
àïën thïë giúái bïn ngoaâi luác àoá úã xa chuáng töi haâng ngaân dùåm nhûng
cuäng liïn quan àïën àúâi söëng hiïån taåi cuãa chuáng töi. Nhûäng giêëc mú
àoá luön luön xoay quanh vêën àïì ùn vaâ uöëng. Möåt ngûúâi xûa nay
thûúâng mú àûúåc dûå möåt bûäa tiïåc to, rêët khoan khoaái nïëu saáng ra
anh àûúåc kïí laåi cho chuáng töi nghe laâ àïm qua anh àaä nùçm mú
thêëy möåt bûäa ùn göìm coá ba moán, möåt ngûúâi khaác nùçm mú thêëy
àûúåc huát nhûäng nuái thuöëc, möåt ngûúâi khaác nùçm mú thêëy taâu mònh
chaåy bon bon trïn nhûäng doâng söng tûå do.
Möåt ngûúâi khaác nùçm mú thêëy rêët yá nghôa: anh chaâng bûu tñn
viïn àïën àûa thû vaâ cùæt nghôa taåi sao anh lêu àïën thïë, nguyïn do
laâ anh àaä àûa lêìm àõa chó thaânh ra maäi múái tòm àûúåc nhûäng laá thû
àaä lêìm. Têët nhiïn laâ trong khi nguã chuáng ta bêån bõu vïì nhiïìu àiïìu
khoá laâm hún nûäa, nhûng trong giêëc mú cuãa chñnh töi vaâ cuãa caác
baån, töi thêëy trñ tûúãng tûúång ngheâo naân àïën laâm mònh ngaåc nhiïn.
Nïëu chuáng ta ghi laåi àûúåc têët caã nhûäng giêëc mú àoá, chuáng ta seä coá
nhûäng taâi liïåu coá ñch hún cho têm lyá hoåc. Nhûng moåi ngûúâi àïìu
hiïíu dïî daâng laâ giêëc nguã cuãa chuáng töi àûúåc chuáng töi hoan
nghïnh ghï lùæm vò chuáng àaä cho chuáng töi nhûäng àiïìu ham muöën
cuãa loâng mònh ”.
Töi trñch laåi àêy mêëy doâng nûäa cuãa Du Prel : “Mungo Park,
möåt trong chuyïën du lõch qua Phi chêu, trong khi bõ àoái laã vêîn mú
maâng àïën nhûäng thung luäng vaâ vuâng coã xanh núi quï hûúng.
Trenck, bõ àoái cuäng mú thêëy mònh ngöìi trong nhaâ trûúác möåt caái
baân àêìy moán ùn ngon. George Back, ngûúâi dûå vaâo cuöåc thaám hiïím
àêìu tiïn cuãa Franklin luön luön vaâ àïìu àùån nùçm mú thêëy mònh
àûúåc ùn nhûäng bûäa cúm linh àònh, vaâ sau naây vò quaá thiïëu thöën àaä
chïët àoái”.
Nhûäng ai buöíi chiïìu ùn nhiïìu gia võ, bõ khaát, thûúâng mú thêëy

mònh àang uöëng nûúác. Têët nhiïn khöng thïí naâo duâng giêëc mú àïí
boã àûúåc caái caãm giaác àoái khaát, luác tónh dêåy bao giúâ ngûúâi ta cuäng
Sigmund Freud 166
phaãi ùn hay uöëng thûåc sûå. Vïì phûúng diïån thûåc tïë, giêëc mú trong
nhûäng trûúâng húåp naây chaã giuáp gò cho chuáng ta caã, hay giuáp rêët ñt,
nhûng thûåc sûå giêëc mú giuáp cho giêëc nguã àûúåc tiïëp tuåc mùåc dêìu
nhûäng kñch àöång luön luön cöë laâm cho ta tónh dêåy. Khi nhu cêìu
keám cûúâng àöå thò taác duång cuãa giêëc mú cuäng keám ài.
Bõ aãnh hûúãng cuãa caác sûå kñch àöång vïì tònh duåc, giêëc mú hiïën
cho ngûúâi nùçm mú nhûäng sûå thoaã maän coá vaâi tñnh chêët àùåc biïåt cêìn
chuá yá. Nhu cêìu sinh lyá khöng bõ phuå thuöåc vaâo àöëi tûúång cuãa noá
möåt caách chùåt cheä nhû àoái vaâ khaát, coá thïí àûúåc thoaã maän thûåc sûå
bùçng caách xuêët tinh. Nhûng vò möåt vaâi sûå khoá khùn liïn quan àïën
àöëi tûúång naây, giêëc mú ài cuâng vúái sûå thoaã maän nhu cêìu thûåc sûå
thûúâng coá nöåi dung mú höì biïën daång. Viïåc vö tònh xuêët tinh laâm
cho viïåc xuêët tinh rêët coá ñch cho sûå khaão saát caác sûå biïën daång cuãa
giêëc mú. Têët caã caác giêëc mú cuãa ngûúâi lúán maâ àöëi tûúång laâ nhûäng
nhu cêìu, ngoaâi sûå thoaã maän nhu cêìu coân coá möåt caái gò thïm nûäa
bùæt nguöìn úã nhûäng sûå kñch àöång tinh thêìn cêìn àûúåc giaãi thñch.
Chuáng ta khöng hïì khùèng àõnh rùçng, nhûäng giêëc mú ngûúâi

lúán rêåp theo kiïíu nhûäng giêëc mú treã con chó laâ nhûäng phaãn ûáng àöëi
vúái nhûäng nhu cêìu thuác baách àaä kïí trïn.
Chuáng ta biïët laâ coá nhûäng giêëc mú ngûúâi lúán ngùæn nguãi roä
raâng chõu sûå aãnh hûúãng cuãa möåt vaâi tònh traång àùåc biïåt cuäng bùæt
nguöìn úã nhûäng sûå kñch àöång roä raâng cuãa tinh thêìn. Vñ duå nhû
nhûäng giêëc mú maâ trong àoá ngûúâi ta chúâ àúåi möåt sûå gò: sau khi sûãa
soaån xong xuöi àïí ài du lõch, hay thu xïëp àïí ài dûå möåt buöíi daå höåi,
hay möåt buöíi diïîn thuyïët hay ài chúi thùm ai, chuáng ta nùçm mú laâ
àaä àaåt àûúåc muåc àñch, àang dûå daå höåi hay àang noái chuyïån vúái
ngûúâi àõnh ài thùm. Vñ duå nhû nhûäng giêëc mú maâ ngûúâi ta coá lyá
khi goåi laâ nhûäng giêëc mú lûúâi biïëng: nhiïìu ngûúâi muöën keáo daâi
thïm giêëc nguã, nùçm mú thêëy mònh bûúác ra khoãi giûúâng, rûãa mùåt,
àaánh rùng, laâm viïåc naây viïåc noå, trong khi thûåc sûå vêîn tiïëp tuåc
nùçm nguã.
Àiïìu àoá chûáng toã hoå chó thñch dêåy trong mú hún laâ dêåy thûåc.
Nhu cêìu nguã thûúâng laâ möåt yïëu töë trong sûå cêëu thaânh giêëc mú,
thûúâng toã ra roä raâng trong loaåi giêëc mú kïí trïn vaâ àûúåc coi laâ yïëu
töë chñnh. Nhu cêìu nguã cuäng àûúåc xïëp ngang haâng vúái nhûäng nhu
cêìu khaác cuãa cú thïí.
Töi àûa caác baån xem baãn sao möåt bûác tranh cuãa Shwind hiïån
úã haânh lang Schack úã Munich àïí cho caác baån biïët vúái möåt sûác
maånh trûåc giaác naâo nhaâ hoåa syä àaä cho thêëy nguöìn göëc cuãa möåt giêëc
mú laâ do möåt tònh traång àùåc biïåt. Àoá laâ bûác: “Giêëc mú cuãa ngûúâi tuâ”
vaâ têët nhiïn khöng coá nöåi dung naâo khaác hún laâ sûå vûúåt nguåc. Àiïìu
maâ nhaâ hoåa syä àaä diïîn taã àûúåc möåt caách taâi tònh àoá laâ sûå vûúåt nguåc
phaãi bùæt nguöìn tûâ caái cûãa söí, vò chñnh aánh saáng ngoaâi cûãa söí laâ sûå
kñch àöång chêëm dûát giêëc mú cuãa ngûúâi tuâ. Nhûäng anh luân àûáng lïn
vai nhau tûúång trûng cho nhûäng võ trñ liïn tiïëp maâ ngûúâi tuâ cêìn coá
àïí nêng mònh àïën cûãa söí, vaâ nïëu töi khöng lêìm thò anh chaâng luân
trïn cao nhêët àang cûa caái chêën song, àiïìu maâ ngûúâi tuâ muöën laâm
quaá, tröng rêët giöëng anh ta.
Trong têët caã caác giêëc mú, trûâ nhûäng giêëc mú treã con hay coá
tñnh caách treã con, sûå biïën daång chñnh laâ möåt sûå trúã lûåc cho chuáng
ta.
Chuáng ta khöng thïí noái rùçng chuáng laâ nhûäng sûå thûåc hiïån
caác àiïìu ham muöën nhû chuáng ta muöën tûúãng: nöåi dung roä raâng
cuãa chuáng khöng cho biïët gò vïì sûå kñch àöång tinh thêìn phaát sinh ra
chuáng, chuáng ta cuäng khöng thïí chûáng toã rùçng coá phaãi chuáng
muöën gaåt boã hay tiïu huyã sûå kñch àöång naây hay khöng.
Nhûäng giêëc mú naây cêìn àûúåc giaãi thñch, phên tñch, sûå biïën
daång cêìn àûúåc lêåp laåi, nöåi dung roä raâng cuãa chuáng phaãi àûúåc thay
Sigmund Freud 168
thïë bùçng nöåi dung tiïìm taâng: chó luác àoá chuáng ta múái coá thïí biïët roä
raâng nhûäng dûå kiïån coá giaá trõ àöëi vúái giêëc mú treã con coá giaá trõ àöëi
vúái moåi giêëc mú hay khöng?
Phêìn 18
... Sûå biïën daång cuãa giêëc mú laâm cho giêëc mú coá veã nhû
kyâ laå vaâ khoá hiïíu. Chuáng ta muöën biïët nhiïìu àiïìu lùæm: vïì
nguöìn göëc, tñnh caách söëng àöång cuãa sûå biïën daång naây, noá
tiïën haânh ra sao vaâ coá muåc àñch gò. Chuáng ta coá thïí noái
rùçng sûå biïën daång cuãa giêëc mú laâ kïët quaã cuãa cöng viïåc laâm
trong giêëc mú. Chuáng ta mö taã cöng viïåc vaâ tòm xem nhûäng
àöång lûåc naâo àaä thuác àêíy cöng viïåc àoá...
9. Sûå kiïím duyïåt giêëc mú.
Sûå khaão saát caác giêëc mú treã con àaä cho chuáng ta biïët nguöìn
göëc, àùåc tñnh vaâ nhiïåm vuå cuãa giêëc mú. Giêëc mú laâ möåt phûúng tiïån
tiïu huyã nhûäng sûå kñch àöång (tinh thêìn) quêëy röëi vïì giêëc nguã, sûå
tiïu huyã naây àûúåc tiïën haânh nhúâ sûå thoaã maän coá tñnh caách aão giaác.
Vïì nhûäng giêëc mú ngûúâi lúán, chuáng ta chó múái cùæt nghôa àûúåc coá
möåt loaåi, àoá laâ nhûäng giêëc mú coá tñnh chêët treã con. Coân vïì nhûäng
giêëc mú khaác, chuáng ta khöng hïì biïët gò vïì chuáng, töi coá thïí noái
rùçng chuáng ta khöng hiïíu chuáng. Chuáng ta àaåt àûúåc möåt kïët quaã
taåm thúâi maâ chuáng ta khöng nïn coi thûúâng: möîi khi cho möåt giêëc
mú naâo dïî hiïíu thò giêëc mú àoá xuêët hiïån nhû möåt sûå thoaã maän möåt
nhu cêìu coá tñnh caách aão giaác. Sûå truâng húåp naây khöng thïí laâ ngêîu
nhiïn hay khöng àaáng àïí yá.
Sigmund Freud 170
Khi àûáng trûúác möåt giêëc mú loaåi àoá, chuáng ta thûúâng cho
rùçng àoá laâ möåt sûå biïën daång cuãa möåt nöåi dung maâ chuáng ta chûa
hïì biïët. Cöng viïåc cuãa chuáng ta laâ phên tñch, tòm hiïíu sûå biïën daång
naây.
Sûå biïën daång cuãa giêëc mú laâm cho giêëc mú coá veã nhû kyâ laå vaâ
khoá hiïíu. Chuáng ta muöën biïët nhiïìu àiïìu lùæm: vïì nguöìn göëc, tñnh
caách söëng àöång cuãa sûå biïën daång naây, noá tiïën haânh ra sao vaâ coá
muåc àñch gò. Chuáng ta coá thïí noái rùçng sûå biïën daång cuãa giêëc mú laâ
kïët quaã cuãa cöng viïåc laâm trong giêëc mú. Chuáng ta mö taã cöng viïåc
vaâ tòm xem nhûäng àöång lûåc naâo àaä thuác àêíy cöng viïåc àoá.
Caác baån haäy nghe àêy, möåt giêëc mú do baâ baác sô V.Hug kïí laåi
maâ ngûúâi nùçm mú laâ möåt baâ giaâ, hoåc röång vaâ àûúåc moåi ngûúâi quyá
mïën. Giêëc mú naây chûa tûâng àûúåc moåi ngûúâi giaãi thñch. Baâ baác sô
cho rùçng àöëi vúái nhûäng ngûúâi khaão cûáu vïì phên têm hoåc thò khöng
cêìn coá sûå giaãi thñch. Ngay ngûúâi nùçm mú cuäng khöng giaãi thñch
nhûng àaä xeát àoaán röìi kïët aán laâm nhû baâ ta coá thïí giaãi thñch àûúåc
vêåy. Chñnh baâ ta tuyïn böë: “Möåt ngûúâi àaân baâ 50 tuöíi maâ mú möång
kyâ quaái, kinh khuãng nhû vêåy, töi laâ möåt ngûúâi àaân baâ chùèng coân coá
àiïìu gò lo nghô hún laâ lo cho con”.
Vaâ bêy giúâ àêy giêëc mú laâ nhûäng cöng viïåc laâm trong tònh aái:
“Baâ ta àïën nhaâ thûúng quên àöåi, baão ngûúâi tuyâ phaái laâ muöën gùåp
öng y sô trûúãng xin viïåc laâm. Baâ nhêën maånh àïën chöî cöng viïåc àïën
nöîi ngûúâi haå sô quan cho ngay rùçng àoá laâ nhûäng cöng viïåc vïì tònh
aái. Thêëy ngûúâi àaä coá tuöíi, anh ta húi ngêåp ngûâng trûúác khi cho baâ
ta vaâo. Nhûng thay vò ài vaâo phoâng öng y sô trûúãng, baâ laåi vaâo
trong möåt phoâng bïn trong coá nhiïìu viïn sô quan vaâ baác sô quên y
khaác àûáng hay ngöìi quanh möåt caái baân daâi. Baâ noái vúái möåt ngûúâi
trong boån hoå vaâ ngûúâi naây hiïíu ngay. Baâ noái nhû sau: “Töi vaâ
nhiïìu baån gaái khaác trong thaânh phöë Viïn chuáng töi sùén saâng.. cho
binh sô, sô quan khöng phên biïåt...” Noái xong baâ ta (vêîn trong giêëc
mú) nghe tiïëng xò xaâo”.
Nhûng veã mùåt nhñ nhaãnh, ngûúång nguâng cuãa caác sô quan cho
baâ ta thêëy laâ hoå hiïíu baâ muöën gò. Baâ ta tiïëp tuåc : “Töi biïët laâ quyïët
àõnh cuãa chuáng töi coá veã húi kyâ laå nhûng chuáng töi rêët àûáng àùæn.
Ngûúâi ta khöng hoãi nhûäng ngûúâi lñnh xem hoå coá muöën chïët hay
khöng?” Möåt phuát yïn lùång nùång nïì. Öng baác sô öm baâ ta noái:
“Thûa baâ, nïëu quaã nhiïn chuáng ta tiïën àïën àoá..” (coá tiïëng xò xaâo).
Nghô rùçng öng naây hay öng khaác thò cuäng thïë thöi, baâ àaä gúä tay
öng kia ra vaâ traã lúâi: “Töi àaä coá tuöíi röìi. Töi chûa tûâng úã trong tònh
thïë naây bao giúâ. Duâ sao cuäng phaãi coá möåt àiïìu kiïån: cêìn àïí yá àïën
tuöíi taác, khöng nïn cho möåt ngûúâi treã tuöíi vaâ möåt baâ giaâ.. (tiïëng xò
xaâo)... Vò nhû thïë thò.. kinh quaá..”. Öng baác sô traã lúâi: “Töi hiïíu
lùæm”. Vaâi sô quan trong àoá coá möåt ngûúâi àaä taán tónh baâ höìi baâ coân
treã phaá lïn cûúâi, baâ khaách muöën àûúåc dêîn àïën chöî öng y sô trûúãng
àïí cho cöng viïåc àûúåc roä raâng. Nhûng baâ chúåt nhêån thêëy rùçng
mònh khöng nhúá tïn öng naây. Nhûng öng baác sô cuäng kñnh cêín vaâ
lõch sûå chó cho baâ möåt cêìu thang bùçng sùæt, chêåt heåp , xoaáy chön öëc
múâi baâ lïn gaác hai. Trong luác treâo lïn baâ ta nghe thêëy coá ngûúâi noái:
“Thûåc laâ möåt quyïët àõnh ghï gúám, duâ giaâ hay treã cuäng vêåy thöi”.
Vúái caãm giaác laâ mònh àûúng laâm nhiïåm vuå, baâ ta treâo maäi maâ
khöng hïët cêìu thang.
“Giêëc mú àoá àûúåc thêëy laåi hai lêìn nûäa caách nhau vaâi tuêìn,
chó coá thay àöíi chuát ñt vò chùèng coân quan hïå gò”.
Giêëc mú àoá diïîn biïën nhû möåt àiïìu kyâ laå ban ngaây. Giêëc mú
ñt khi àûát quaäng vaâ coá nhiïìu chi tiïët coá thïí hiïíu àûúåc nïëu chõu khoá
tòm hiïíu. Nhûng àiïìu thuá võ vaâ quan troång nhêët àöëi vúái chuáng ta
laâ noá coá möåt vaâi khe húã khöng phaãi úã trong nhûäng àiïìu nhúá laåi,
nhûng úã trong nöåi dung. Coá ba lêìn nöåi dung naây hònh nhû àaä noái
hïët, lêìn naâo lúâi noái cuãa baâ ta cuäng bõ ngùæt búãi lúâi xò xaâo. Vò khöng
Sigmund Freud 172
hïì àûúåc phên tñch vaâ giaãi thñch nïn chuáng ta khöng thïí noái gò vïì yá
nghôa cuãa tiïëng xò xaâo. Duâ sao cuäng coá nhûäng sûå aám chó, vñ duå nhû
nhûäng chûä cöng viïåc aái tònh coá thïí àûa túái möåt vaâi kïët luêån, hay
nhûäng mêíu chuyïån ngay trûúác khi bõ tiïëng xò xaâo cùæt quaäng cêìn
àûúåc böí tuác. Thu xïëp laåi chuáng ta thêëy laâ muöën laâm möåt cöng viïåc
yïu nûúác, baâ khaách muöën duâng baãn thên mònh àïí thoaã maän nhûäng
nhu cêìu tònh aái cuãa binh sô vaâ sô quan. Àoá laâ möåt yá kinh khuãng
nhêët, möåt sûå phaát minh ghï gúám nhêët, chó coá àiïìu laâ yá àoá khöng
àûúåc diïîn taã trong giêëc mú. Trong nhûäng luác yá tûúãng àoá àûúåc diïîn
taã thò cêu noái àûúåc thay bùçng möåt tiïëng xò xaâo khöng roä rïåt, bõ boã
ài hay xoaá ài.
Baån hùèn biïët rùçng chñnh vò quaá taáo baåo maâ nhûäng àoaån àoá bõ
boã ài. Nhûng úã àêu mònh nhòn thêëy xaãy ra möåt caách laâm viïåc tûúng
tûå nhû thïë? Ngaây nay (nhû baâi hoåc cuãa Freud naây àûúåc giaãng khi
chiïën tranh àang tiïëp diïîn) chuáng ta chùèng cêìn tòm àêu xa. Cûá
viïåc múã bêët cûá túâ baáo chñnh trõ naâo ra baån seä thêëy coá nhûäng chöî àïí
trùæng cùæt ngang baâi do lïåch kiïím duyïåt. Trïn khoaãng àïí trùæng, tûác
laâ coá nhûäng àoaån khöng laâm vûâa loâng nhûäng nhaâ chûác traách tröng
nom vïì kiïím duyïåt. Caác baån seä tiïëc reã, nhûäng baâi bõ àuåc trùæng múái
laâ nhûäng baâi hay, thuá võ nhêët.
Ngaây xûa ngûúâi ta thûúâng khöng kiïím duyïåt caã möåt àoaån
nhû thïë. Taác giaã, sau khi àûúåc baáo laâ àoaån naâo àoá khöng laâm vûâa
loâng caác nhaâ kiïím duyïåt, thûúâng viïët laåi cho nheå hún ài, thay àöíi
chuát ñt, hay noái lúâ múâ aám chó àïën nhûäng àiïìu àõnh viïët. Trong túâ
baáo vêîn coá nhûäng àiïím trùæng nhûng àoåc nhûäng doâng chûä coân laåi,
nhûäng àoaån lú mú aám chó, ngûúâi ta cuäng coá thïí àoaán ra àûúåc
nhûäng cöë gùæng cuãa taác giaã àïí thoaát khoãi muäi keáo cuãa kiïím duyïåt.
Bêy giúâ chuáng ta xem xeát sûå giöëng nhau naây. Chuáng ta cho
rùçng nhûäng àoaån naâo baâ khaách khöng noái hay bõ thay thïë bùçng
nhûäng tiïëng xò xaâo laâ bõ kiïím duyïåt. Chuáng ta noái àïën möåt sûå
kiïím duyïåt naâo àoá cuãa giêëc mú vaâ sûå kiïím duyïåt naây phaãi giûä möåt
vai troâ trong sûå biïën daång cuãa giêëc mú. Möîi khi nöåi dung cuãa giêëc
mú coá khe húã naâo thò chñnh àoá laâ löîi cuãa kiïím duyïåt. Chuáng ta coá
thïí ài xa hún vaâ noái rùçng möîi khi coá möåt àoaån naâo trong giêëc mú
maâ khöng roä raâng, lú mú trong khi coá nhûäng àoaån khaác roä raâng thò
àuáng laâ chuáng ta àaä bõ kiïím duyïåt. Nhûng sûå kiïím duyïåt khöng
laâm möåt caách quaá löå liïîu vaâ ngêy thú nhû trong giêëc mú cuãa baâ
khaách. Kiïím duyïåt laâm viïåc theo löîi thûá hai, nghôa laâ coá nhûäng cöë
gùæng laâm dõu ài, thay àöíi ài chuát ñt nhûng vêîn laâm cho ngûúâi ta
nhòn thêëy àûúåc yá chñnh.
Giêëc mú coân kiïím duyïåt theo möåt löëi thûá ba nûäa, nhûng lêìn
naây khöng giöëng löëi kiïím duyïåt baáo chñ. Chuáng ta coá thïí phên tñch
möåt giêëc mú àaä àûúåc noái trïn. Chùæc caác baån coân nhúá àïën giêëc mú
trong àoá ngûúâi ta àaä boã 1.50 fl àïí mua ba veá haát.
Trong yá tiïìm taâng cuãa giêëc mú naây nhûäng yïëu töë “mua trûúác,
quaá súám” giûä vai troâ quan troång haâng àêìu: lêëy chöìng súám quaá thûåc
laâ daåi döåt, mua veá trûúác ngaây trònh diïîn cuäng laâ daåi döåt, cö em
chöìng vöåi vaä ài mua àöì trang sûác nhû thïë quaã laâ löë bõch. Khöng coá
möåt yïëu töë naâo xuêët hiïån trong nöåi dung roä raâng cuãa giêëc mú. Moåi
sûå chó xoay quanh viïåc ài xem haát vaâ mua veá thöi. Vò troång têm
cuãa giêëc mú bõ àêíy ài möåt chöî khaác, vò nhûäng yïëu töë chñnh têåp
trung laåi möåt chöî nïn giêëc mú roä raâng khaác hùèn giêëc mú tiïìm taâng
àïën nöîi ngûúâi ta khöng thïí dûåa vaâo caác giêëc mú roä raâng maâ tòm
thêëy caác giêëc mú tiïìm taâng. Chñnh troång têm giêëc mú bõ xï dõch
nhû thïë nïn múái phaát sinh ra sûå biïën daång cuãa giêëc mú; chñnh sûå
biïën daång cuãa giêëc mú naây àaä laâm cho chñnh nhûäng ngûúâi nùçm mú
cuäng thêëy kyâ laå khöng hiïíu gò vïì giêëc mú cuãa mònh.
Thiïëu soát, thay àöíi vaâ têåp trung caác yïëu töë, àoá chñnh laâ ba kïët
quaã cuãa sûå kiïím duyïåt vaâ sûå biïën daång cuãa giêëc mú. Sûå kiïím
duyïåt laâ duyïn cúá chñnh hay möåt trong caác duyïn cúá chñnh cuãa sûå
Sigmund Freud 174
biïën daång trong giêëc mú cuãa baâ khaách. Coân sûå thay àöíi vaâ têåp
trung, chuáng ta quen goåi laâ sûå xï dõch troång têm.
Sau sûå kiïím duyïåt, chuáng ta noái àïën sûå söëng àöång trong giêëc
mú. Caác baån àûâng tûúãng tûúång keã kiïím duyïåt nhû möåt ngûúâi
nghiïm nghõ hay möåt võ thêìn trong böå oác àïí laâm viïåc; vïì chûä söëng
àöång cuäng vêåy, àûâng cho rùçng àoá laâ do möåt trung têm àùåt trong böå
oác maâ aãnh hûúãng coá thïí bõ möåt sûå cùæt boã hay möåt vïët thûúng naâo
huyã ài. Chó nïn nhòn thêëy úã chûä àoá möåt phûúng tiïån liïn laåc coá
tñnh sinh àöång. Àiïìu àoá khöng ngùn chuáng ta tûå hoãi xem sûå kiïím
duyïåt naây seä hoaåt àöång àöëi vúái nhûäng khuynh hûúáng vaâ do nhûäng
khuynh hûúáng naâo; chuáng ta seä khöng ngaåc nhiïn nïëu thêëy rùçng
trûúác àêy, chuáng ta àaä gùåp sûå kiïím duyïåt caác giêëc mú röìi maâ
khöng biïët àoá laâ caái gò.
Àoá laâ àiïìu àaä thûåc sûå xaãy ra. Caác baån haäy nhúá laåi sûå nhêån
xeát ly kyâ cuãa chuáng ta khi bùæt àêìu aáp duång kyä thuêåt cuãa chuáng ta
vïì sûå tûå do liïn tûúãng. Luác àoá chuáng ta caãm thêëy coá möåt sûå gò
chöëng àöëi laåi khi chuáng ta cöë gùæng ài tûâ yïëu töë cuãa giêëc mú sang
yïëu töë vö thûác maâ noá àïën thay thïë. Sûå chöëng àöëi naây àuáng nhû
chuáng ta àaä noái, coá thïí thay àöíi cûúâng àöå, khi thò àöå maånh vö cuâng,
khi chaã coá nghôa lyá gò.
Khi sûå chöëng àöëi yïëu, chuáng ta coá rêët ñt cöng viïåc phaãi laâm,
nhûng khi cûúâng àöå maånh chuáng phaãi ài theo möåt daäy daâi caác sûå
liïn tûúãng laâm cho ta caâng ngaây caâng xa yïëu töë cuãa giêëc mú, trong
khi phaãi àöëi phoá vúái biïët bao nhiïu khoá khùn xuêët hiïån dûúái hònh
thûác cuãa nhûäng yá tûúãng baâi baác phï bònh chöëng àöëi laåi nhûäng yá
tûúãng àöåt nhiïn xuêët hiïån coá dñnh daáng àïën giêëc mú. Sûå chöëng àöëi
naây chó laâ hêåu quaã cuaã sûå kiïím duyïåt trong giêëc mú nïn chuáng ta
cuäng phaãi khaão saát cêín thêån. Chuáng ta thêëy ngay rùçng nhiïåm vuå
cuãa sûå kiïím duyïåt khöng phaãi laâ chó gêy ra sûå biïën daång
trong giêëc mú maâ coân liïn tuåc giûä cho sûå biïën daång àoá àûúåc
töìn taåi. Cuäng nhû sûå chöëng àöëi luön luön thay àöíi cûúâng àöå
tuyâ theo yïëu töë trong giêëc mú, sûå biïën daång cuäng thay àöíi theo
tûâng yïëu töë. Nïëu so saánh giêëc mú roä raâng vaâ giêëc mú tiïìm taâng ta
seä thêëy coá nhiïìu yïëu töë khaác laåi bõ thay àöíi quan troång nhiïìu hay
ñt, nhiïìu yïëu töë khaác laåi du nhêåp luön vaâo nöåi dung roä raâng maâ
chùèng thay àöíi gò caã, coá khi coân maånh lïn.
Nhûng chuáng ta muöën biïët sûå kiïím duyïåt àaä hoaåt àöång bùçng
caách dûåa vaâo nhûäng khuynh hûúáng naâo vaâ chöëng laåi khuynh
hûúáng naâo? Àïí traã lúâi cêu hoãi vö cuâng quan troång naây khöng
nhûäng àöëi vúái sûå tòm hiïíu caác giêëc mú maâ coân àöëi vúái caã àúâi ngûúâi
nûäa, chuáng ta coá thïí dïî daâng tòm thêëy giaãi phaáp nïëu duyïåt laåi
nhûäng giêëc mú àaä àûúåc àem giaãi thñch tûâ trûúác túái nay.
Nhûäng khuynh hûúáng maâ kiïím duyïåt duâng laâ nhûäng khuynh
hûúáng maâ ngûúâi nùçm mú trong luác coân thûác cho laâ cuãa riïng mònh,
húåp yá mònh. Caác baån coá thïí chùæc chùæn rùçng khi baån tûâ chöëi khöng
cöng nhêån sûå giaãi thñch àuáng àùæn vïì giêëc mú cuãa baån, nhûäng lyá do
cuãa sûå tûâ chöëi naây vaâ nhûäng lyá do laâm cho sûå kiïím duyïåt hoaåt
àöång laâm cho giêëc mú biïën daång cuäng nhû nhau. Caác baån haäy nghô
àïën giêëc mú cuãa ngûúâi àaân baâ 50 tuöíi noái trïn. Mùåc duâ khöng biïët
giaãi thñch giêëc mú cuãa mònh, baâ ta cuäng thêëy laâ giêëc mú kinh
khuãng quaá, nhûng baâ ta seä coân buöìn hún nïëu baâ baác sô V. Hug noái
cho baâ ta biïët nhûäng dûä kiïån thu lûúåm àûúåc trong sûå giaãi thñch
giêëc mú cuãa baâ. Nhûäng àoaån naâo tuåc tôu trong giêëc mú thûúâng àûúåc
thay thïë bùçng tiïëng xò xaâo, sûå viïåc àoá chùèng àaä chûáng toã
rùçng chñnh ngûúâi nùçm mú cuäng kïët aán nhûäng haânh vi àoá
sao?
Nhûng khi chuáng ta muöën khaão cûáu nhûäng khuynh hûúáng

chõu kiïím duyïåt, ta phaãi àïí yá àïën sûå kiïím duyïåt nhû laâ möåt sûå cêìn
thiïët cêëp baách. Nhûäng khuynh hûúáng àoá laâ nhûäng khuynh hûúáng
àaáng chï cûúâi, tuåc tôu vïì phûúng diïån lyá luêån, myä thuêåt vaâ xaä höåi,,
Sigmund Freud 176
nhûäng àiïìu maâ ngûúâi ta khöng daám nghô àïën hay nghô àïën àïí maâ
kinh túãm. Nhûäng sûå ham muöën bõ kiïím duyïåt vaâ bõ biïën daång
trong giêëc mú àoá chó laâ biïíu löå möåt têëm loâng ñch kyã vö búâ bïën vaâ vö
liïm só. Vaã laåi, khöng coá giêëc mú naâo trong àoá caái töi cuãa ngûúâi
nùçm mú laåi khöng giûä vai troâ chñnh, duâ rùçng caái töi àoá àaä lêín tröën
rêët kheáo leáo trong nöåi dung roä raâng. Loâng ñch kyã vö biïn naây chùæc
chùæn coá liïn quan chùåt cheä vúái loâng ham muöën giêëc nguã laâm cho
chuáng ta thoaát khoãi àûúåc aãnh hûúãng cuãa àúâi söëng haâng ngaây.
Caái töi trong giêëc mú àaä ruä boã àûúåc hïët sûå raâng buöåc vïì luên
lñ, thoaã maän moåi sûå àoâi hoãi cuãa baãn nùng tònh duåc, cuãa baãn nùng
luön bõ giaáo duåc vïì nghïå thuêåt cuãa chuáng ta cêëm àoaán, nhûäng baãn
nùng chöëng laåi sûå kòm keåp cuãa luên lñ. Sûå tòm kiïëm khoaái laåc (maâ
chuáng ta goåi laâ libido) choån àöëi tûúång maâ khöng gùåp sûác chöëng àöëi,
vaâ thûúâng choån àûúåc nhûäng quaã cêëm; noá khöng nhûäng choån vúå
ngûúâi khaác maâ choån caã nhûäng àiïìu maâ nhên loaåi thûúâng gaán cho
nhûäng tñnh caách thiïng liïng: ngûúâi àaân öng choån meå mònh hay chõ
em mònh, ngûúâi àaân baâ choån cha hay em mònh (giêëc mú cuãa ngûúâi
àaân baâ 50 tuöíi trïn àêy coá tñnh caách loaån luên vò baâ ta choån chñnh
con trai mònh).
Nhûäng sûå ham muöën maâ chuáng ta tûúãng chûâng khöng coá liïn
quan àïën loaâi ngûúâi àaä toã ra àuã maånh meä àïí taåo nïn nhûäng giêëc
mú. Loâng thuâ hêån tha höì tung hoaânh. Nhûäng yá muöën baáo thuâ,
mong cho nhûäng ngûúâi mònh yïu nhêët trïn àúâi chïët ài, ngûúâi cha
ngûúâi meå, anh chõ em, chöìng vúå, con caái, khöng phaãi laâ ñt trong caác
giêëc mú. Trûúác nhûäng kïët quaã thu lûúåm àûúåc nhû thïë, coá ngûúâi seä
baão laâ nhûäng kïët quaã àoá khöng thïí coá àûúåc, vö nghôa lyá, khöng thïí
tin àûúåc vò nhûäng giaã thuyïët phaát sinh ra chuáng chó laâ sai lêìm.
Hoùåc giêëc mú khöng phaãi laâ hiïån tûúång tinh thêìn, hoùåc trong traång
thaái bònh thûúâng khöng coá gò laâ vö thûác caã, hoùåc kyä thuêåt cuãa giaáo
sû coá sú húã chöî naâo. Nhûäng caách kïët luêån àoá quaã laâ giaãn àún dïî
hiïíu hún têët caã nhûäng àiïìu kinh khuãng do nhûäng giaã thuyïët kinh
hoaâng maâ giaáo sû àûa ra.
Têët nhiïn nhûäng kïët luêån àoá laâ àún giaãn vaâ laâm haâi loâng moåi
ngûúâi hún thûåc nhûng khöng àuáng.
Sigmund Freud 178
Phêìn 19
... Trong luác naây ta haäy taåm chêëp nhêån àiïìu naây: sûå
biïën daång trong giêëc mú chó laâ kïët quaã cuãa sûå kiïím duyïåt
maâ caái töi cuãa chuáng ta laâm àöëi vúái nhûäng khuynh hûúáng
hay ham muöën thûúâng xuêët hiïån ban àïm trong giêëc nguã...
Caác baån haäy kiïn têm: vêën àïì chûa chñn muöìi àïí coá thïí àem
ra thaão luêån. Trûúác khi ài vaâo vêën àïì àoá , chuáng ta chaã coân caách
naâo hún laâ laâm cho nhûäng lúâi chó trñch phï bònh caách giaãi thñch
giêëc mú cuãa chuáng ta trúã lïn maånh meä hún. Nhûäng kïët quaã thu
lûúåm àûúåc khöng laâm cho moåi ngûúâi khoan khoaái, thñch noái mêëy,
àoá khöng phaãi laâ quan troång.
Nhûng coá möåt lyá leä vûäng chùæc hún: khi chuáng ta cho ngûúâi
nùçm mú biïët hoå coá nhûäng ham muöën vaâ khuynh hûúáng gò àaä tòm
ra àûúåc trong khi giaãi thñch caác giêëc mú thò bao giúâ hoå cuäng phaãn
àöëi kõch liïåt vaâ àûa ra nhûäng lyá leä vûäng chùæc. Coá ngûúâi hoãi: “Thïë
naâo? Öng baão rùçng töi àaä höëi tiïëc khi boã tiïìn ra àïí laâm cuãa höìi
mön cho em gaái töi vaâ nuöi daåy em trai töi sao? Àiïìu àoá laâm sao coá
àûúåc vò töi laâm viïåc laâ chó cöët phuång sûå gia àònh, trong àúâi töi
khöng coân böín phêån naâo khaác hún laâ laâm troân phêån sûå àoá àuáng
nhû lúâi töi hûáa vúái meå töi trûúác luác baâ lêm chung”. Ngûúâi khaác noái:
“Öng cho laâ töi mong cho chöìng töi chïët sao? Thûåc vö nghôa lyá vaâ
àaáng phêîn nöå. Töi noái thò öng khöng tin, nhûng thûåc sûå laâ chuáng
töi rêët hoaâ thuêån vaâ nïëu chöìng töi mêët ài thò töi mêët hïët ài nhûäng
gò töi coá trïn traái àêët naây”. Möåt ngûúâi khaác noái: “Öng cho laâ töi
ham muöën nhuåc duåc àöëi vúái em gaái töi sao? Thûåc laâ löë bõch. Hai
anh em töi giêån nhau tûâ lêu vaâ mêëy nùm nay chuáng töi khöng hïì
noái chuyïån vúái nhau”.
Nhûng ngûúâi naây nïëu chó tûâ chöëi khöng xaác nhêån hoùåc phuã
nhêån nhûäng khuynh hûúáng maâ chuáng ta gaán cho hoå thò cuäng àûúåc
ài , vò coá thïí laâ hoå khöng biïët àïën àiïìu àoá. Nhûng àiïìu bûåc mònh laâ
hoå coá nhûäng ham muöën traái hùèn vúái nhûäng àiïìu chuáng ta gaán cho
hoå, vaâ coá thïí chûáng minh àûúåc rùçng nhûäng loâng ham muöën àoá múái
chñnh laâ àiïìu hoå êëp uã trong têm höìn. Coá leä laâ chuáng ta nïn boã rúi
caái löëi giaãi thñch naây ài thöi, vò noá àûa chuáng ta àïën ngoä cuåt.
Chûa àêu, búãi leä nhûäng lyá leä naây tuy bïì ngoaâi coá veã nhû vûäng
chùæc nhûng thûåc tïë ra khöng thïí vûäng chùæc trûúác nhûäng lyá luêån
cuãa chuáng ta. Giaã duå rùçng trong àúâi söëng tinh thêìn quaã coá nhûäng
khuynh hûúáng vö thûác, chuáng ta coá bùçng chûáng gò toã ra rùçng trong
àúâi söëng hûäu thûác cuäng coá nhûäng khuynh hûúáng traái laåi? Coá leä
trong àúâi söëng tinh thêìn coá nhûäng khuynh hûúáng traái ngûúåc töìn
taåi caånh nhau.
Coá thïí rùçng möåt khuynh hûúáng quaá maånh seä lêën aát khuynh
hûúáng kia vaâ döìn khuynh hûúáng naây vaâo trong vö thûác. Nhûng coân
lyá leä cho rùçng kïët quaã cuãa sûå giaãi thñch giêëc mú khöng àún giaãn maâ
cuäng chùèng dïî chõu. Trûúác hïët khöng phaãi sûå àún giaãn seä giuáp caác
baån giaãi àûúåc nhûäng vêën àïì coá liïn quan àïën giêëc mú vò vêën àïì naâo
cuäng àïìu gùåp khoá khùn phûác taåp ngay tûâ buöíi àêìu. Coân baão rùçng
nhûäng kïët quaã naây thûåc chùèng àaáng mong muöën tñ naâo thò caác baån
àaä lêìm khi cho rùçng trong phûúng diïån khoa hoåc chuáng ta mong
hay khöng mong kïët quaã naây hay kïët quaã noå.
Nhûäng kïët quaã thu lûúåm àûúåc, caác baån cho rùçng chuáng
khöng laâm cho caác baån dïî chõu maâ coân laâm cho caác baån xêëu höí
Sigmund Freud 180
kinh túãm nûäa thò àiïìu àoá coá quan hïå gò? Töi nhúá laåi lúâi noái cuãa möåt
võ giaáo sû thêìy hoåc cuãa töi, öng Charcot, trong khi töi coân laâ möåt
thêìy thuöëc treã tuöíi vaâ ài theo öng trong luác khaám bïånh: “Àiïìu àoá
khöng ngùn viïåc chuáng coá thûåc”. Nïëu muöën hiïíu roä nhûäng sûå thûåc
trong cuöåc àúâi, chuáng ta nïn boã ra möåt bïn nhûäng caãm tònh hay sûå
ghen gheát. Nïëu bêy giúâ coá nhaâ khoa hoåc naâo chûáng minh rùçng
ngaây têån thïë gêìn kïì, baån coá baão öng ta rùçng: “Töi khöng tin nhû
thïë vò nhû thïë thò thï thaãm cho töi quaá” khöng? Töi cho rùçng trong
trûúâng húåp àoá baån seä im lùång cho túái khi möåt nhaâ khoa hoåc khaác
chûáng minh rùçng nhûäng àiïìu khùèng àõnh trïn khöng dûåa vaâo
nhûäng bùçng chûáng xaác thûåc. Boã ngoaâi tai nhûäng caái gò laâm cho baån
khoá chõu, baån àaä laâm àuáng nhû giêëc mú àaä laâm chûá khöng phaãi
tòm caách tòm hiïíu vaâ chïë ngûå noá.
Coá leä baån seä thöi khöng noái àïën tñnh caách kinh túãm cuãa
nhûäng ham muöën bõ kiïím duyïåt trong giêëc mú àïí bêëu vñu vaâo lyá leä
cho rùçng, chuáng ta khöng thïí naâo tin rùçng con ngûúâi laåi coá thïí xêëu
xa nhû thïë àûúåc. Nhûng chñnh kinh nghiïåm baãn thên cuãa caác baån
coá cho pheáp baån duâng lyá luêån àoá khöng? Töi khöng noái àïën yá kiïën
cuãa baån àöëi vúái chñnh baån; nhûng coá quaã thûåc laâ cêëp trïn vaâ nhûäng
ngûúâi caånh tranh quyïìn lúåi vúái caác baån àöëi vúái caác baån coá nghô rùçng
baån laâ ngûúâi töët àïën thïë khöng? Nhûäng keã thuâ cuãa caác baån coá caãm
tònh vúái caác baån nhiïìu nhû caác baån tûúãng khöng? Vêåy taåi sao baån
laåi phaãn àöëi dûä döåi khi chuáng ta noái àïën caác tñnh ñch kyã vö biïn cuãa
loaâi ngûúâi.
Caác baån haá khöng biïët rùçng phêìn lúán nhên loaåi àïìu khöng
thïí chïë ngûå àûúåc baãn nùng tònh duåc cuãa mònh sao? Caác baån khöng
biïët rùçng nhûäng sûå quaá àaáng, nhûäng sûå dêm bön maâ chuáng ta mú
maâng ban àïm thûúâng xaãy ra haâng ngaây, coá khi àûa àïën chöî phaåm
töåi, àöëi vúái nhûäng ngûúâi thûác hùèn hoi sao? Mön phên têm hoåc phaãi
chùng chùèng laâm gò khaác hún laâ khùèng àõnh cêu caách ngön cuãa
Platon cho rùçng nhûäng ngûúâi töët chó laâ nhûäng ngûúâi laâm trong giêëc
mú nhûäng àiïìu maâ caác ngûúâi xêëu xa thûúâng laâm trong luác thûác
sao?
Vaâ bêy giúâ thöi khöng nghô àïën caá nhên nûäa, caác baån haäy
nghô àïën trêån Àaåi chiïën thïë giúái vûâa traân ngêåp nhên loaåi, nghô àïën
têët caã nhûäng vêën àïì gò àöåc aác, daä man, nhûäng sûå döëi traá lan traân
trong thïë giúái vùn minh. Caác baån coá tin rùçng chó möåt nhoám ngûúâi
coá tham voång cuäng àuã laâm cho nhûäng sûå àöåc aác daä man àoá lan traân
maâ khöng cêìn àïën sûå àöìng loaä cuãa haâng triïåu ngûúâi bõ löi keáo hay
khöng? Trûúác nhûäng sûå kiïån àoá caác baån coá coân can àaãm bïnh vûåc
loaâi ngûúâi nûäa khöng?
Caác baån cho rùçng yá kiïën cuãa töi vïì chiïën tranh chó coá möåt
chiïìu rùçng chiïën tranh àaä àûa ra aánh saáng nhûäng caái gò cao àeåp
nhêët cuãa loaâi ngûúâi: naâo chñ khñ anh huâng, loâng hy sinh, yá thûác xaä
höåi v.v.v.. Cuäng àûúåc ài, nhûng baån coá thêëy mònh bêët cöng khi lïn
aán mön phên têm hoåc vò cho rùçng mön naây àaä phuã nhêån möåt vaâi
àiïìu trong khi khùèng àõnh möåt vaâi àiïìu khaác khöng? Chuáng töi
khöng hïì coá yá phuã nhêån nhûäng tònh caãm cao àeåp cuãa loaâi ngûúâi,
khöng hïì laâm gò giaãm giaá trõ cao àeåp àoá.
Traái laåi, töi noái cho caác baån nghe khöng nhûäng vïì nhûäng sûå
ham muöën xêëu xa bõ kiïím duyïåt trong caác giêëc mú maâ coân caã àïën
nhûäng sûå kiïím duyïåt kiïìm chïë nhûäng ham muöën àoá laâm cho ta
khöng nhêån ra chuáng nûäa. Nïëu chuáng ta noái àïën nhûäng sûå xêëu xa
cuãa loaâi ngûúâi laâ chó vò coá nhûäng ngûúâi phuã nhêån chuáng, vaâ àiïìu
phuã nhêån naây khöng hïì laâm cho noá trúã lïn khoá hiïíu hún thöi.
Chñnh vò khöng muöën lyá luêån möåt chiïìu maâ chuáng ta coá hy voång
tòm laåi àûúåc cöng thûác diïîn taã thûåc àuáng nhûäng liïn quan giûäa
àiïìu töët vaâ àiïìu xêëu trong loaâi ngûúâi.
Thöi ta haäy taåm dûâng laåi úã àêy. Mùåc duâ cho rùçng nhûäng kïët
quaã thu lûúåm àûúåc trong cöng viïåc giaãi thñch giêëc mú coá veã kyâ khöi
Sigmund Freud 182
chùng nûäa nhûng cuäng khöng phaãi vò thïë maâ ta coá quyïìn boã rúi
chuáng khöng xeát àïën nûäa. Coá leä sau naây chuáng ta seä tiïën gêìn àïën
kïët quaã hún bùçng caách theo möåt con àûúâng khaác chùng?
Trong luác naây ta haäy taåm chêëp nhêån àiïìu naây: sûå biïën daång
trong giêëc mú chó laâ kïët quaã cuãa sûå kiïím duyïåt maâ caái töi cuãa
chuáng ta laâm àöëi vúái nhûäng khuynh hûúáng hay ham muöën thûúâng
xuêët hiïån ban àïm trong giêëc nguã. Taåi sao nhûäng àiïìu naây laåi xuêët
hiïån vaâo ban àïm? Chuáng tûâ àêu túái nhó? Àoá laâ cêu hoãi àang chúâ
àúåi.
Nhûng chuáng ta seä toã ra bêët cöng khi khöng àûa ra möåt kïët
quaã khaác nûäa. Nhûäng ham muöën hiïån ra trong giêëc mú, laâm cho
giêëc nguã khöng yïn, chuáng ta khöng hïì biïët àïën trûúác , nhûng chó
biïët àïën sau khi àaä giaãi thñch giêëc mú. Vêåy chuáng ta coá thïí taåm goåi
chuáng laâ vö thûác theo nghôa goåi thöng thûúâng cuãa chûä naây. Nhûng
chuáng coân coá gò hún laâ tñnh caách taåm thúâi vö thûác naây.
Thûúâng thûúâng ngûúâi nùçm mú phuã nhêån chuáng duâ rùçng sûå
giaãi thñch àaä chûáng toã roä raâng sûå coá mùåt cuãa chuáng. ÚÃ àêy, chuáng
ta cuäng gùåp möåt tònh traång tûúng tûå nhû trong trûúâng húåp anh
chaâng nhêët àõnh khöng chõu nhêån laâ mònh coá àiïìu gò bêët kñnh vúái
öng chuã mònh.
Luác àoá chuáng ta àaä nghi ngúâ lúâi noái cuãa anh ta vaâ cho rùçng coá
thïí anh khöng biïët àïën àiïìu àoá. Möîi khi giaãi thñch möåt giêëc mú bõ
biïën daång rêët nhiïìu, chuáng ta thûúâng laåi gùåp laåi tònh traång àoá vaâ
àiïìu àoá chó tùng phêìn quan troång cho quan àiïím cuãa chuáng ta
thöi. Vò thïë, nïn chuáng ta chêëp nhêån rùçng trong àúâi söëng tinh thêìn
coá nhûäng gò tiïìm taâng maâ chuáng ta khöng hïì biïët àïën vaâ coá leä
khöng bao giúâ biïët àïën. Nïëu nhû thïë thò sûå vö thûác phaãi coá thïm
möåt nghôa khaác: àùåc tñnh cú baãn cuãa noá khöng coân laâ nhêët thúâi hay
húåp thúâi maâ laâ thûúâng trûåc. Têët nhiïn chuáng ta seä quay trúã laåi vêën
àïì naây vúái nhiïìu chi tiïët hún trong nhûäng doâng sau.
Sigmund Freud 184
Phêìn 20
... Vaâ bêy giúâ caác baån muöën biïët möåt vaâi àiïìu vïì tñnh
caách tûúång trûng, biïët möåt vaâi trûúâng húåp. Töi sùén saâng
hiïën caác baån àiïìu àoá nhûng cuäng cêìn noái trûúác rùçng chuáng
ta chûa hiïíu àûúåc hoaân toaân hiïån tûúång naây nhû yá muöën...
10. Tñnh caách tûúång trûng trong giêëc mú
Chuáng ta àaä thêëy sûå biïën daång ngùn caãn khöng cho chuáng ta
hiïíu àûúåc giêëc mú chñnh laâ kïët quaã cuãa sûå kiïím duyïåt àöëi vúái
nhûäng ham muöën vö thûác, hay khöng thïí chêëp nhêån àûúåc. Nhûng
chuáng ta khöng khùèng àõnh rùçng sûå kiïím duyïåt laâ yïëu töë duy nhêët
phaát sinh ra sûå biïën daång naây vaâ ngoaâi sûå kiïím duyïåt ra coân coá
nhûäng yïëu töë khaác. Àiïìu naây àuáng àïën nöîi duâ cho sûå kiïím duyïåt
coá bõ gaåt boã hoaân toaân ài chùng nûäa thò khöng phaãi vò nhû thïë maâ
chuáng ta seä dïî daâng hiïíu giêëc mú hún, vaâ giêëc mú roä raâng khöng
phaãi vò thïë maâ truâng húåp vúái giêëc mú tiïìm taâng.
Chuáng ta àaä tòm ra àûúåc nhûäng yïëu töë khaác naây nhúâ coá möåt
löî höíng trong kyä thuêåt cuãa chuáng ta. Töi àaä àöìng yá vúái caác baån laâ úã
möåt vaâi giêëc mú àaä àûúåc phên tñch coá khi nhûäng yïëu töë àùåc biïåt
cuãa giêëc mú khöng gúåi cho ngûúâi nùçm mú möåt yá tûúãng gò caã. Têët
nhiïn sûå kiïån naây ñt xaãy ra hún ngûúâi ta thûúâng khùèng àõnh vaâ
trong nhiïìu trûúâng húåp nhúâ sûå kiïn nhêîn ngûúâi ta àaä laâm cho
nhiïìu yá kiïën phaãi xuêët hiïån.
Nhûng vêîn coá nhiïìu trûúâng húåp ngûúâi ta khöng tòm thêëy coá
sûå liïn tûúãng vaâ khi gúåi ra sûå liïn tûúãng thò kïët quaã mong àúåi laåi
khöng coá gò caã. Khi sûå viïåc naây xaãy ra trong möåt lêìn trõ bïånh bùçng
phên têm hoåc noá trúã nïn quan troång àùåc biïåt, nhûng úã àêy chuáng
ta chûa noái àïën têìm quan troång naây vöåi. Sûå kiïån àoá xaãy ra khi
chuáng ta giaãi thñch nhûäng giêëc mú cuãa chñnh chuáng ta hay cuãa
nhûäng ngûúâi bònh thûúâng khaác. Trong trûúâng húåp naây, sau khi
thêëy roä raâng duâ coá kiïn nhêîn hún cuäng chùèng ài àïën àêu, chuáng ta
laåi tòm ra rùçng sûå kiïån maâ chuáng ta khöng muöën àoá laåi xuêët hiïån
àiïìu hoaâ àöëi vúái möåt vaâi yïëu töë nhêët àõnh trong giêëc mú, vaâ àoá
khöng phaãi laâ sûå bêët thûúâng maâ laâ nhûäng sûå viïåc phuå thuöåc vaâo
möåt luêåt àõnh.
Àûáng trûúác nhûäng sûå kiïån naây chuáng ta muöën tûå mònh giaãi
thñch nhûäng yïëu töë thêìm lùång cuãa giêëc mú, duâng nhûäng phûúng
tiïån riïng cuãa mònh àïí tòm hiïíu. Möîi khi giaãi thñch nhû thïë thò
ngûúâi ta coá caãm tûúãng àaåt àûúåc möåt vaâi kïët quaã myä maän, coân nïëu
khöng laâm nhû thïë thò giêëc mú seä chùèng coá nghôa gò. Khi aáp duång
phûúng phaáp naây caâng ngaây caâng nhiïìu vaâo nhiïìu trûúâng húåp hún,
chuáng ta seä ài àïën nhiïìu kïët quaã chùæc chùæn hún.
Sûå trònh baây cuãa töi coá veã nhû sú saâi nhûng sûå sú saâi naây
thûúâng àûúåc duâng trong ngaânh giaáo duåc àïí àún giaãn hoaá vêën àïì.
Laâm nhû vûâa noái, chuáng ta coá thïí giaãi thñch caác giêëc mú möåt
caách thoaã àaáng giöëng nhû nhûäng cuöën saách àoaán möång rêët thõnh
haânh trong dên gian. Töi tin rùçng caác baån chûa quïn viïåc chuáng ta
chûa hïì àaåt àûúåc kïët quaã cuå thïí naâo trong viïåc tòm hiïíu nhûäng yïëu
töë bêët biïën trong giêëc mú bùçng kyä thuêåt liïn tûúãng.
Caác baån seä cho rùçng phûúng phaáp naây coá veã khöng chùæc chùæn,
coá nhiïìu àiïìu àaáng baâi baác hún laâ phûúng phaáp daânh cho nhûäng yá
tûúãng àûúåc tûå do xuêët hiïån. Nhûng àïën àêy ta thêëy coá thïm möåt
Sigmund Freud 186
chi tiïët khaác. Sau khi têåp húåp àûúåc nhiïìu sûå giaãi thñch nhûäng yïëu
töë bêët biïën trong giêëc mú nhû thïë bùçng caác cuöåc thñ nghiïåm liïn
tuåc, àöåt nhiïn ta thêëy chuáng ta coá thïí àaåt àûúåc nhûäng kïët quaã
giöëng nhû thïë bùçng caách chó dûåa trïn nhûäng àiïìu mònh biïët vaâ
khöng cêìn duâng àïën nhûäng àiïìu maâ ngûúâi nùçm mú àaä nhúá laåi,
chuáng ta cuäng coá thïí hiïíu chuáng àûúåc. Do àêu maâ chuáng ta biïët
àûúåc nhû thïë?
Chuáng ta goåi sûå liïn quan giûäa yïëu töë cuãa giêëc mú vaâ sûå giaãi
thñch noá bùçng caái tïn laâ liïn quan tûúång trûng vò yïëu töë naây chó
tûúång trûng cho möåt yá tûúãng vö thûác trong giêëc mú. Trûúác àêy, khi
xeát àïën caác liïn quan giûäa nhûäng yïëu töë cuãa giêëc mú vaâ baãn thïí
cuãa chuáng, töi àaä trònh baây rùçng yïëu töë naây chùèng khaác gò möåt
phêìn àöëi vúái toaân thïí, rùçng yá tûúãng àoá cuäng coá thïí laâ möåt sûå aám
chó àïën baãn thïí hay laâ möåt sûå biïíu thõ cuãa baãn thïí. Ngoaâi ba loaåi
liïn quan nhû thïë coân möåt loaåi liïn quan thûá tû nûäa. Àoá laâ liïn
quan tûúång trûng. Trûúác khi trònh baây nhûäng nhêån xeát tûúång
trûng naây chuáng ta haäy noái àïën nhûäng vêën àïì àaä àûúåc àem tranh
luêån thuá võ quanh vêën àïì àoá. Tñnh caách tûúång trûng seä laâ vêën àïì
àaáng chuá yá nhêët trong thuyïët vïì giêëc mú.
Ta nïn noái ngay rùçng trong möåt vaâi phûúng diïån nhûäng kyá
hiïåu tûúång trûng àaä thûåc hiïån àûúåc lyá tûúãng cuä kyä cuãa quêìn chuáng
trong viïåc giaãi thñch giêëc mú vaâ kyä thuêåt cuãa chuáng ta àaä àûa
chuáng ta ài rêët xa lyá tûúãng àoá.
Nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng naây giuáp cho ta, laâ trong möåt vaâi
trûúâng húåp, giaãi thñch giêëc mú maâ khöng cêìn hoãi gò ngûúâi nùçm mú
caã, vaã laåi chñnh ngûúâi naây cuäng chùèng thïm àûúåc gò vaâo trong kyá
hiïåu àoá. Khi biïët àûúåc nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng thûúâng duâng
naây, biïët roä caá tñnh, vaâ àúâi söëng cuãa ngûúâi nùçm mú vaâ nhûäng tònh
caãm phaát sinh ra giêëc mú, chuáng ta cuäng coá thïí giaãi thñch giêëc mú
chùèng khoá khùn gò nhû múã möåt cuöën saách ra xem.
Möåt cöng trònh tuyïåt diïåu nhû vêåy quaã thêåt laâ möåt khñch lïå
lúán lao cho ngûúâi giaãi thñch vaâ cuäng nhû cho ngûúâi nùçm mú, traánh
cho ngûúâi ta viïåc khoá chõu laâ phaãi hoãi han löi thöi ngûúâi nùçm mú.
Nhûng baån àûâng cho rùçng cöng viïåc àoá dïî daâng. Chuáng ta phaãi àaåt
àûúåc caái cöng trònh tuyïåt diïåu naây. Kyä thuêåt àùåt cùn baãn trïn sûå
tûúång trûng khöng thïí thay thïë kyä thuêåt dûåa trïn cùn baãn cuãa sûå
liïn tûúãng vaâ khöng thïí so saánh vúái noá àûúåc. Traái laåi, kyä thuêåt naây
chó böí tuác kyä thuêåt trûúác vaâ hiïën cho noá nhûäng dûä kiïån duâng àûúåc.
Vïì viïåc hiïíu roä tònh traång tinh thêìn cuãa ngûúâi nùçm mú, caác baån
nïn biïët rùçng nhûäng giêëc mú mònh phaãi giaãi thñch khöng phaãi laâ
cuãa nhûäng ngûúâi maâ caác baån biïët roä, thûúâng thûúâng baån khöng
àûúåc biïët nhûäng sûå viïåc gò trong ngaây àaä phaát sinh ra giêëc mú, caác
baån chó biïët vïì àúâi söëng tinh thêìn cuãa ngûúâi nùçm mú qua nhûäng yá
tûúãng vaâ nhûäng àiïìu nhúá laåi cuãa ngûúâi nùçm mú thöi.
Thûåc laâ möåt àiïìu laå luâng khi thêëy quan niïåm vïì tñnh caách
tûúång trûng cuãa giêëc mú liïn quan giûäa giêëc mú vaâ sûå vö thûác laåi
gùåp nhûäng sûå chöëng àöëi rêët ghï gúám. Ngay caã nhûäng ngûúâi biïët
suy nghô vaâ hiïíu biïët khöng coá àiïìu gò àïí baâi baác mön phên têm
hoåc cuäng khöng chõu ài theo con àûúâng àoá. Thaái àöå naây caâng toã ra
kyâ laå khi tñnh caách tûúång trûng àêu coá phaãi laâ möåt àùåc tñnh riïng
cuãa giêëc mú múái coá vaâ sûå tòm ra tñnh caách khöng phaãi laâ cöng trònh
cuãa mön phên têm hoåc, trong khi chñnh mön naây cuäng àaä tòm ra
àûúåc nhiïìu àiïìu khaác nöíi tiïëng hún. Cha àeã cuãa tñnh caách tûúång
trûng trong caác giêëc mú chñnh laâ nhaâ triïët hoåc K.A. Scherner
(1861). Mön phên têm hoåc khùèng àõnh yá kiïën cuãa Scherner vaâ
cuäng laâm cho yá kiïën naây bõ thay àöíi sêu röång.
Vaâ bêy giúâ caác baån muöën biïët möåt vaâi àiïìu vïì tñnh caách tûúång
trûng, biïët möåt vaâi trûúâng húåp. Töi sùén saâng hiïën caác baån àiïìu àoá
nhûng cuäng cêìn noái trûúác rùçng chuáng ta chûa hiïíu àûúåc hoaân toaân
hiïån tûúång naây nhû yá muöën.
Sigmund Freud 188
Àùåc tñnh cuãa sûå tûúång trûng nùçm trong möåt sûå so saánh.
Nhûng möåt so saánh thöi khöng àuã. Chùæc cuäng coân phaãi coá möåt vaâi
àiïìu kiïån naâo khaác nûäa nhûng nhûäng àiïìu kiïån naâo thò hiïån nay
chuáng ta chûa biïët. Nhûäng caái gò coá thïí so saánh àûúåc vúái möåt vêåt gò
hay möåt sûå diïîn biïën naâo trong giêëc mú laåi khöng tûúång trûng cho
vêåt àoá hay sûå diïîn biïën àoá. Ngoaâi ra, giêëc mú laåi chó choån àïí tûúång
trûng cho mònh möåt vaâi yïëu töë nùçm trong caác yá tûúãng tiïìm taâng
trong giêëc mú thöi. Vò thïë tñnh caách tûúång trûng bõ giúái haån úã moåi
mùåt. Khaái niïåm vïì sûå tûúång trûng cuäng chûa àûúåc roä raâng, khaái
niïåm naây thûúâng hay bõ lêìm lêîn vúái khaái niïåm vïì sûå thay thïë ,
biïíu diïîn, coá khi laåi tiïën gêìn àïën sûå aám chó nûäa.
Trong nhiïìu sûå tûúång trûng, sûå so saánh roä raâng àûúåc duâng
laâm nïìn taãng. Nhûng trong nhiïìu trûúâng húåp, chuáng ta laåi tûå hoãi
nïìn moáng cuãa sûå so saánh àoá nùçm úã chöî naâo? Sûå suy nghô kyä may
ra chuáng ta tòm àûúåc chùng? Vaã laåi nïëu sûå tûúång trûng laâ möåt sûå
so saánh thò thûåc laâ möåt sûå laå khi sûå liïn tûúãng laåi khöng giuáp ta
tòm ra sûå so saánh àoá, khi chñnh ngûúâi nùçm mú cuäng khöng biïët noá
nùçm úã àêu, tuy coá duâng àïën noá nhûng chùèng biïët mö tï gò caã. Àiïìu
àùåc biïåt laâ ngay caã khi ngûúâi ta chó cho ngûúâi nùçm mú roä sûå so
saánh àoá, anh ta cuäng chùèng chõu cöng nhêån. Caác baån hùèn àaä thêëy
laâ liïn quan tûúång trûng laâ möåt sûå so saánh thuöåc loaåi àùåc biïåt maâ
chuáng ta khöng biïët gò hïët. Coá thïí laâ sau naây chuáng ta seä àûúåc biïët
möåt vaâi àiïìu chùng.
Nhûäng àöëi tûúång àûúåc hònh dung tûúång trûng trong giêëc mú
rêët ñt. Àoá laâ thên thïí ngûúâi ta, anh em, beâ baån, cha con, sûå sinh, sûå
tûã, sûå trêìn truöìng hay möåt vaâi sûå gò nûäa. Chñnh cùn nhaâ laâ sûå biïíu
thõ duy nhêët àiïín hònh, nghôa laâ àiïìu hoaâ trong con ngûúâi. Sûå kiïån
naây àaä àûúåc Scherner cöng nhêån laâ coá têìm quan troång haâng àêìu
nhûng chuáng ta cho rùçng öng àaä lêìm. Nhiïìu khi trong giêëc mú,
mònh thûúâng thêëy mònh tuåt tûâ trïn cao xuöëng úã àùçng trûúác mùåt
nhaâ vaâ coá caãm giaác khi thò sung sûúáng khi thò lo êu. Nhûäng cùn
nhaâ coá nhûäng bûác tûúâng trún tuöåt nhùén nhuåi laâ hònh dung cho
nhûäng ngûúâi àaân öng coân nhûäng cùn nhaâ sêìn suâi, coá bao lún khiïën
cho ngûúâi ta coá chöî bêëu vñu thûúâng hònh dung cho àaân baâ. Cha meå
thûúâng tûúång trûng cho àûác vua vaâ hoaâng hêåu hay nhûäng nhên
vêåt quan troång: chñnh vò thïë maâ nhûäng giêëc mú trong àoá coá hònh
cha meå thûúâng diïîn ra trong bêìu khöng khñ hiïëu thaão.
Nhûäng giêëc mú, trong àoá nhûäng ngûúâi anh em, chõ em hay
nhûäng àûáa beá con thûúâng àûúåc tûúång trûng bùçng nhûäng con vêåt
nhoã, nhûäng con rïåp búát êu yïëm hún. Sûå sinh àeã gêìn nhû bao giúâ
cuäng àûúåc hònh dung bùçng nhûäng àöång taác trong àoá bao giúâ nûúác
cuäng laâ yïëu töë chñnh ngûúâi ta nùçm mú thêëy mònh àang ngaä xuöëng
söng hay tûâ dûúái nûúác ài lïn, cûáu möåt ngûúâi úã dûúái nûúác àûa lïn
hay àûúåc ngûúâi ta cûáu, nghôa laâ giûäa ngûúâi naây vaâ ngûúâi nùçm mú
coá caã nhûäng dêy liïn laåc vïì tònh mêîu tûã.
Sûå sùæp chïët àïën núi àûúåc hònh dung bùçng möåt cuöåc àúâi ra ài,
möåt chuyïën du haânh bùçng xe lûãa, caái chïët àûúåc hònh dung bùçng
möåt vaâi àiïím xêëu, ghï súå. Sûå trêìn truöìng àûúåc tûúång trûng bùçng
quêìn aáo, nhûäng böå àöìng phuåc. Caác baån thêëy laâ chuáng ta úã giûäa hai
loaåi biïíu thõ: möåt àùçng laâ sûå tûúång trûng möåt àùçng laâ nhûäng sûå aám
chó.
Sigmund Freud 190
Phêìn 21
... Vò àêy laâ lêìn àêìu tiïn chuáng ta noái àïën nöåi dung
cuãa àúâi söëng tònh duåc, töi phaãi noái cho baån nghe roä töi
muöën noái àïën vêën àïì àoá theo caách naâo. Mön phên têm hoåc
khöng coá lyá do gò àïí noái möåt caách uáp múã, hay chó noái àïën
bùçng nhûäng sûå aám chó...
Trong nhiïìu sûå tûúång trûng, sûå so saánh roä raâng àûúåc duâng
laâm nïìn taãng. Nhûng trong nhiïìu trûúâng húåp chuáng ta laåi tûå hoãi
nïìn moáng cuãa sûå so saánh àoá nùçm úã chöî naâo? Sûå suy nghô kyä may
ra chuáng ta tòm àûúåc chùng. Vaã laåi nïëu sûå tûúång trûng laâ möåt sûå so
saánh thò thûåc laâ möåt sûå laå khi sûå liïn tûúãng laåi khöng giuáp ta tòm
ra sûå so saánh àoá, khi chñnh ngûúâi nùçm mú cuäng khöng biïët noá nùçm
úã àêu, tuy coá duâng àïën noá maâ chùèng biïët mö tï gò caã. Àiïìu àùåc biïåt
laâ ngay caã khi ngûúâi ta chó cho ngûúâi ngûúâi nùçm mú roä sûå so saánh
àoá, anh ta cuäng chùèng chõu cöng nhêån. Caác baån hùèn àaä thêëy laâ liïn
quan tûúång trûng laâ möåt sûå so saánh thuöåc loaåi àùåc biïåt maâ chuáng
ta khöng biïët gò hïët. Coá thïí laâ sau naây chuáng ta seä biïët àûúåc möåt
vaâi àiïìu chùng.
Ra khoãi sûå liïåt kï ngùæn nguãi kïí trïn, chuáng ta bûúác vaâo möåt
möi trûúâng trong àoá nhûäng àöëi tûúång vaâ nöåi dung àûúåc hònh dung
bùçng möåt sûå tûúång trûng döìi daâo, coá thiïn hònh vaån traång. Àoá laâ
möi trûúâng cuãa àúâi söëng tònh duåc, cuãa cú quan sinh duåc, cuãa nhûäng
haânh vi giao cêëu. Phêìn lúán nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng trong giêëc
mú laâ nhûäng kyá hiïåu tònh duåc. Nhûng úã àêy chuáng ta àûáng trûúác
möåt sûå khaác biïåt kyâ laå. Trong khi nöåi dung thò rêët ñt, nhûäng kyá
hiïåu àïí chó nhûäng nöåi dung àoá thò rêët nhiïìu, thaânh ra möîi àöëi
tûúång àïìu àûúåc tûúång trûng bùçng rêët nhiïìu kyá hiïåu maâ kyá hiïåu
naâo cuäng coá giaá trõ nhû nhau. Nhûng trong khi giaãi thñch, ngûúâi ta
thûúâng gùåp nhûäng sûå ngaåc nhiïn khoá chõu. Traái vúái nhûäng hoaåt
àöång cuãa caác giêëc mú thûúâng coá thiïn hònh vaån traång, sûå giaãi thñch
caác kyá hiïåu tûúång trûng àïìu chaán naãn khöng thïí taã. Àoá laâ sûå kiïån
laâm moåi ngûúâi bûåc mònh nhûnng laâm sao àûúåc bêy giúâ?
Vò àêy laâ lêìn àêìu tiïn chuáng ta noái àïën nöåi dung cuãa àúâi söëng
tònh duåc, töi phaãi noái cho baån nghe roä töi muöën noái àïën vêën àïì àoá
theo caách naâo. Mön phên têm hoåc khöng coá lyá do gò àïí noái möåt
caách uáp múã, hay chó noái àïën bùçng nhûäng sûå aám chó. Mön
naây khöng xêëu höí khi xeát vêën àïì quan troång àoá, thêëy rùçng
viïåc goåi sûå viïåc bùçng chñnh tïn cuãa chuáng laâ phûúng saách
hay nhêët àïí traánh nhûäng yá tûúãng xêëu xa. Viïåc coá mùåt trong
cûã toaå àaåi diïån cuãa caã hai phaái nam nûä cuäng chùèng thay àöíi gò.
Nïëu chuáng ta khöng coá möåt khoa hoåc daânh riïng cho caác öng
hoaâng baâ chuáa thò chuáng ta cuäng khöng coá khoa hoåc naâo daânh
riïng cho caác cö gaái ngêy thú vaâ caác baâ hiïån diïån trong nhûäng buöíi
hoåc naây, chûáng toã rùçng hoå muöën àûúåc àöëi xûã ngang haâng vúái caác
öng, ñt nhêët laâ cuäng vïì phûúng diïån khoa hoåc.
Vêåy giêëc mú vïì cú quan sinh duåc cuãa àaân öng coá nhiïìu sûå
biïíu thõ coá tñnh caách tûúång trûng trong khi àoá caái gò coá tñnh caách
chung duâng àïí so saánh thûúâng hiïån ra roä raâng. Cú quan naây
thûúâng àûúåc tûúång trûng bùçng con söë 3. Phêìn chñnh trong cú quan
sinh duåc naây, caái dûúng vêåt thûúâng àûúåc caã hai phaái nam nûä chuá yá
àïën möåt caách thñch thuá, àûúåc tûúång trûng bùçng nhûäng àöì vêåt coá
hònh thûác giöëng nhû noá: caái gêåy, caái ö, thên cêy, cêy cöëi.. , röìi àïën
nhûäng àöì vêåt coá thïí ài sêu vaâo möåt vêåt naâo khaác gêy ra trong àoá
nhûäng vïët thûúng: khñ giúái nhoån àuã loaåi: nhû dao, dao gùm, lûúäi
Sigmund Freud 192
dao, gûúm giaáo, hay suáng, nhêët laâ suáng luåc rêët giöëng caái dûúng vêåt
nhêët. Trong nhûäng cún aác möång cuãa caác cö gaái, hoå thûúâng nùçm mú
ngûúâi àaân öng cêìm dao hoùåc laâ suáng luåc àuöíi theo. Coá thïí àoá laâ
trûúâng húåp hay xaãy ra nhêët vïì tñnh caách tûúång trûng cuãa caác giêëc
mú, vaâ giaãi thñch nhûäng giêëc mú àoá chùèng coá gò laâ khoá. Sûå hònh
dung dûúng vêåt bùçng nhûäng àöì vêåt phun ra möåt thûá nûúác cuäng dïî
hiïíu chùèng keám: voâi nûúác, bònh nûúác, suöëi nûúác voåt ra ngoaâi, hay
bùçng nhûäng àöì vêåt coá keáo daâi ra nhû nhûäng caái àeân, caái buát chò...
röìi nhûäng caái buát, nhûäng caái giuäa moáng tay, nhûäng caái buáa cuäng
àïìu àûúåc duâng tûúång trûng cho dûúng vêåt, àiïìu naây cuäng chùèng coá
gò khoá hiïíu.
Viïåc dûúng vêåt coá thïí cûúng cûáng lïn àûúåc, khöng chõu aãnh
hûúãng cuãa troång lûåc àûúåc tûúång trûng bùçng nhûäng traái banh khinh
khñ, nhûäng maáy bay, nhûäng khinh khñ cêìu Zeppenlin. Nhûäng giêëc
mú cuäng duâng möåt phûúng saách àêìy yá nghôa àïí tûúång trûng cho sûå
cûúng cûáng cuãa dûúng vêåt. Giêëc mú cho dûúng vêåt nhû caái gò cêìn
thiïët nhêët trong con ngûúâi vaâ laâm cho con ngûúâi bay àûúåc lïn cao.
Caác baån àûâng ngaåc nhiïn nïëu töi noái rùçng nhûäng giêëc mú maâ
ai cuäng biïët, nhûäng giêëc mú thûåc àeåp àeä trong àoá sûå bay lïn àoáng
möåt vai troâ vö cuâng quan troång, phaãi àûúåc giaãi thñch nhû do sûå
khuynh hûúáng cuãa cú quan sinh duåc, hiïån tûúång cuãa sûå cûúng cûáng
dûúng vêåt. Trong söë nhûäng nhaâ phên têm hoåc coá P. Federn àaä dûåa
vaâo nhûäng bùçng chûáng khöng thïí phuã nhêån àûúåc àïí chûáng minh
àiïìu àoá, vaâ ngay caã möåt nhaâ thñ nghiïåm danh tiïëng khöng liïn can
gò àïën phên têm hoåc cuäng ài àïën kïët luêån tûúng tûå bùçng caách àùåt
chên tay ngûúâi chuã theo möåt chiïìu hûúáng àùåc biïåt àïí gêy ra nhûäng
giêëc mú (öng Maury Vold). Caác baån seä caäi laåi rùçng chñnh nhûäng
ngûúâi àaân baâ cuäng nùçm mú thêëy mònh bay lïn.
Caác baån haäy nhúá laåi rùçng giêëc mú thûúâng àûúåc mö taã laåi sûå
thûåc hiïån nhûäng àiïìu maâ mònh muöën laâm trong ngaây vaâ khöng
thiïëu gò àaân baâ muöën trúã thaânh àaân öng duâ loâng ham muöën naây coá
yá thûác hay khöng. Nhûäng baån naâo àaä àûúåc hoåc mön giaãi phêîu hoåc
seä khöng ngaåc nhiïn khi thêëy ngûúâi àaân baâ cuäng muöën thûåc hiïån
loâng duåc cuãa mònh bùçng nhûäng caãm giaác chùèng khaác gò caãm giaác
cuãa àaân öng. Trong cú quan sinh duåc cuãa àaân baâ cuäng coá möåt cú
quan cuäng cûúng cûáng àûúåc lïn nhû dûúng vêåt vaâ trong thúâi thú êëu
cuäng nhû trong tuöíi dêåy thò trûúác khi giao húåp cuäng giûä vai troâ
chùèng khaác gò dûúng vêåt.
Trong nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng cho dûúng vêåt khoá hiïíu
hún chuáng ta thêëy coá nhûäng loaåi boâ saát vaâ loaâi caá, nhêët laâ con rùæn.
Taåi sao caái muä vaâ caái aáo túi cuäng duâng trong cöng viïåc tûúång trûng
àoá?
Thûåc khöng thïí dïî àoaán chuát naâo nhûng quaã laâ sûå tûúång
trûng àoá phaãi coá yá nghôa. Ngoaâi ra ngûúâi ta tûå hoãi viïåc duâng chên
tay thay thïë cho dûúng vêåt coá yá nghôa tûúång trûng naâo khöng? Töi
tin rùçng khi xeát toaân thïí giêëc mú, xeát àïën nhûäng cú quan sinh duåc
cuãa ngûúâi àaân baâ, chuáng ta phaãi nhêån thûác yá nghôa àoá.
Cú quan sinh duåc cuãa ngûúâi àaân baâ àûúåc tûúång trûng bùçng
nhûäng vêåt gò giöëng nhû möåt caái löî coá khaã nùng chûáa àûúåc möåt vêåt
khaác nhû: moã, höë, höëc àaá, chai loå, höåp, rûúng, tuái.. Taâu thuyã cuäng
thïë. Möåt vaâi kyá hiïåu khaác nhû: loâ, tuã, phoâng tûúång trûng cho tûã
cung hún laâ cho cú quan chñnh thûác. Kyá hiïåu phoâng cuäng gùæn liïìn
vúái caác nhaâ , cûãa, cöíng tûúång trûng cho cûãa mònh. Möåt vaâi vêåt khaác
cuäng coá yá nghôa tûúång trûng nhû göî, giêëy, baân, saách vúã. Vïì loaâi vêåt
thò nhûäng con sïn, con soâ cuäng tûúång trûng cho cú quan sinh duåc
cuãa phuå nûä. Cuäng tûúång trûng cho cú quan naây laâ caái möìm, nhûäng
toaâ nhaâ, hay nhûäng nhaâ thúâ, nhaâ nguyïån. Caác baån hùèn àaä thêëy
rùçng khöng phaãi laâ nhûäng sûå tûúång trûng naâo cuäng àïìu dïî hiïíu caã.
Sigmund Freud 194
Àöi vuá cuäng phaãi àûúåc coi nhû cú quan tònh duåc, cuäng nhû
möåt vaâi cú quan khaác trong ngûúâi àaân baâ àûúåc tûúång trûng bùçng
nhûäng traái àaâo, traái taáo, hoa quaã. Löng úã böå phêån sinh duåc àaân öng
cuäng nhû àaân baâ àûúåc tûúång trûng bùçng nhûäng khu rûâng rêåm, buåi
rêåm. Caách cêëu taåo phûác taåp cuãa cú quan tònh duåc àaân baâ thûúâng
àûúåc tûúång trûng bùçng möåt phong caãnh coá àuã taãng àaá, khu rûâng,
mêy nûúác. Cú quan cuãa àaân öng àûúåc tûúång trûng bùçng àuã caác thûá
maáy moác khoá taã.
Möåt sûå tûúång trûng khaác cho cú quan tònh duåc cuãa àaân baâ laâ
nhûäng höåp àöì nûä trang cuäng nhû kho taâng thûúâng tûúång trûng cho
nhûäng sûå vuöët ve cuãa ngûúâi àaân öng àöëi vúái ngûúâi mònh yïu;
nhûäng àöì ngoåt nhû keåo baánh tûúång trûng cho sûå thoaã maän tònh
duåc.
Sûå thoaã maän duåc tònh maâ khöng cêìn àïën ngûúâi khaác phaái
àûúåc tûúång trûng bùçng nhûäng troâ chúi, vñ duå chúi dûúng cêìm. Sûå
trún trúåt, treâo xuöëng hay beã gêîy caânh cêy tûúång trûng cho sûå thuã
dêm. Coân gaäy rùng hay beã rùng tûúång trûng cho sûå bõ thiïën, möåt
trûâng phaåt àöëi vúái nhûäng thoaã maän traái thiïn nhiïn. Nhûäng kyá
hiïåu tûúång trûng cho sûå giao cêëu khöng nhiïìu nhû ta tûúãng, vñ duå
nhû nhûäng haânh àöång nhõp nhaâng nhû khiïu vuä, cûúäi ngûåa, treâo
nuái, hay nhûäng tai naån kinh khuãng nhû bõ xe húi cheåt, möåt vaâi cûã
àöång bùçng tay nhû doaå dêîm bùçng khñ giúái.
Sûå aáp duång vaâ giaãi thñch nhûäng tûúång trûng naây khöng àún
giaãn nhû mònh tûúãng, caã hai àïìu coá nhiïìu chi tiïët maâ mònh khöng
chúâ àúåi. Coá möåt àiïìu mònh khöng tûúãng tûúång àûúåc laâ nhûäng kyá
hiïåu tûúång trûng naây khöng hïì phên biïåt nhûäng sûå thoaã maän duåc
tònh cuãa àaân öng hay àaân baâ. Coá nhûäng kyá hiïåu chó cú quan cuãa
àaân öng cuäng àûúåc, cuãa àaân baâ cuäng àûåúc: vñ duå nhû hònh dung
cuãa nhûäng àûáa treã con, treã traái hay treã gaái. Coá khi möåt kyá hiïåu àaân
öng chó möåt phêìn trong cú quan tònh duåc cuãa àaân baâ hay traái laåi.
Nhûäng àiïìu naây thûåc khoá hiïíu khi ngûúâi ta chûa biïët àïën
nhûäng sûå phaát triïín cuãa nhûäng sûå biïíu thõ vïì tònh duåc cuãa con
ngûúâi. Coá möåt ñt trûúâng húåp úã trong àoá khöng coá sûå lêîn löån trong
viïåc tûúång trûng, vñ duå nhû tuái, khñ giúái, höåp chó duâng riïng cho
àaân baâ thöi.
Sigmund Freud 196
Phêìn 22
Töi seä xeát duyïåt têët caã nhûäng phaåm vi maâ nhûäng sûå
tûúång trûng àaä duâng viïåc hònh dung tònh duåc, nhêët laâ
nhûäng trûúâng húåp maâ yïëu töë chung chûa àûúåc hiïíu roä. Vñ
duå nhû caái muä vûâa duâng cho àaân öng àûúåc, maâ duâng cho
àaân baâ cuäng àûúåc. Caái aáo túi thûúâng chó möåt ngûúâi àaân öng
coá khi khöng liïn can gò àïën tònh duåc caã, chaã hiïíu vò sao...
Töi seä xeát duyïåt têët caã nhûäng phaåm vi maâ nhûäng sûå tûúång
trûng àaä duâng viïåc hònh dung tònh duåc, nhêët laâ nhûäng trûúâng húåp
maâ yïëu töë chung chûa àûúåc hiïíu roä. Vñ duå nhû caái muä vûâa duâng
cho àaân öng àûúåc, maâ duâng cho àaân baâ cuäng àûúåc. Caái aáo túi
thûúâng chó möåt ngûúâi àaân öng coá khi khöng liïn can gò àïën tònh
duåc caã, chaã hiïíu vò sao. Caái caâ vaåt ruä xuöëng trûúác ngûåc roä raâng laâ
möåt kyá hiïåu riïng cho àaân öng vò àaân baâ khöng àeo caâ vaåt bao giúâ.
Quêìn aáo trùæng, vaãi thûúâng tûúång trûng cho àaân baâ; aáo daâi, àöìng
phuåc tûúång trûng cho sûå trêìn truöìng, hònh thïí; giêìy da, giêìy vaãi
tûúång trûng cho cú quan tònh duåc àaân baâ, cuäng nhû caái baân, àöì göî.
Caái thang, bêåc thang, chöî võn tay àïìu tûúång trûng cho sûå giao húåp.
Nghô kyä hún chuáng ta thêëy yïëu töë chung cho sûå nhõp nhaâng khi
treâo lïn cao cho sûå kñch àöång lïn túái chöî tuyïåt àónh: caâng lïn cao
caâng thêëy khoá thúã.
Phong caãnh tûúång trûng cho êm höå. Nuái non, taãng àaá tûúång
trûng cho dûúng vêåt, vûúân cho êm höå. Traái cêy chó àöi vuá chûá
khöng phaãi àûáa con. Daä thuá chó nhûäng ngûúâi àam mï tònh aái, röìi
nhûäng baãn nùng xêëu xa. Hoa, nhuyå chó êm höå , nhêët laâ sûå trinh
tiïët. Nhûäng àoaá hoa chûa nhuá chñnh laâ cú nùng sinh duåc cuãa loaâi
cêy trong àúâi thûåc. Tûâ caái phoâng, nhûäng cûãa söí, cûãa ra vaâo àïìu chó
nhûäng löî nhû cûãa mònh, chó sûå múã to cuãa cûãa mònh. Phoâng àoáng,
phoâng múã, chó ngûúâi àaân baâ, coân chòa khoaá chó ngûúâi àaân öng.
Àoá laâ nhûäng vêåt liïåu cêëu thaânh nhûäng giêëc mú tûúång trûng.
Thûåc ra chûa àêìy àuã, chuáng ta coá thïí kïí nhiïìu nûäa vïì chiïìu röång
cuäng nhû chiïìu sêu, nhûng nhû thïë cuäng taåm àuã röìi. Coá thïí baån seä
nöíi giêån vaâ baão töi: “Nghe giaáo sû noái thò chuáng ta söëng trong möåt
thïë giúái bao quanh bùçng nhûäng kyá hiïåu tûúång trûng cho tònh duåc.
Têët caã nhûäng gò quanh ta, aáo chuáng ta mùåc, nhûäng àöì chuáng ta
cêìm tay chùèng laâ gò khaác hún nhûäng caái tûúång trûng cho tònh duåc,
khöng hún khöng keám”. Töi cöng nhêån laâ quaã coá nhiïìu àiïìu khoá
hiïíu thûåc vaâ cêu hoãi àêìu tiïn àïën vúái caác baån hùèn laâ cêu sau àêy:
Laâm sao chuáng ta biïët àûúåc yá nghôa cuãa nhûäng kyá hiïåu tûúång
trûng àoá khi chñnh ngûúâi nùçm mú khöng cho ta biïët gò hïët, hay coá
cho biïët thò cuäng chó laâ nhûäng àiïìu thiïëu soát.
Töi traã lúâi: Chuáng ta biïët nhûäng àiïìu àoá laâ nhúâ nhiïìu nguöìn
göëc lùæm, nhûäng chuyïån cöí tñch, huyïìn thoaåi, chuyïån vui cûúâi, dên
ca nghôa laâ nhúâ sûå khaão saát nhûäng têåp quaán, phûúng ngön, tuåc
ngûä, baâi haát, thi ca, tiïëng noái haâng ngaây cuãa caác dên töåc trïn thïë
giúái. úã bêët cûá àêu chuáng ta cuäng thêëy nhûäng kyá hiïåu nhû nhau, dïî
hiïíu. Khaão saát caác nguöìn göëc àoá chuáng ta thêëy laâ chuáng ài rêët sêu
saát vúái tñnh caách tûúång trûng trong caác giêëc mú àïën nöîi nhûäng àiïìu
vûâa noái àûúåc xaác nhêån hoaân toaân.
Chuáng ta àaä noái rùçng theo Sherner thò cùn nhaâ tûúång trûng
cho thên thïí ngûúâi ta, cuäng nhû cûãa söí, cûãa ra vaâo tûúång trûng cho
caác löî, bïì mùåt cùn nhaâ chó nhûäng chöî löìi loäm, ban cöng chó nhûäng
chöî dûåa. Chñnh trong tiïëng noái thûúâng ngaây cuãa chuáng ta cuäng
Sigmund Freud 198
duâng nhûäng kyá hiïåu àoá: chuáng ta chùèng thûúâng goåi baån thên cuãa
chuáng ta laâ: “ngöi nhaâ cuä” vaâ “moåi viïåc àïìu khöng àûúåc trêåt tûå lùæm
trïn têìng lêìu möåt cuãa anh ta” sao? (dõch tûâng chûä trong tiïëng
Àûác).
Thoaåt nghe ngûúâi ta thêëy thûåc kyâ khi cha meå àûúåc tûúång
trûng bùçng vua chuáa vaâ hoaâng hêåu. Trong nhiïìu chuyïån cöí tñch
khi àoåc thêëy: “Ngaây xûa coá möåt öng vua vaâ möåt baâ hoaâng hêåu
“nhûäng chûä naây thûåc ra chó laâ nhûäng chûä thay thïë cho: Ngaây xûa
coá möåt ngûúâi cha vaâ möåt ngûúâi meå”. Trong gia àònh, ngûúâi ta
thûúâng goåi àûáa treã con laâ nhûäng öng hoaâng, àûáa lúán nhêët laâ hoaâng
thaái tûã (kronprinz). Chñnh vua thûúâng àûúåc goåi laâ cha meå dên.
Nhûäng àûáa beá thûúâng àûúåc goåi àuâa laâ nhûäng con sêu, chuáng ta
chùèng àaä thûúng haåi goåi àuâa chuáng laâ “Nhûäng con sêu nhoã beá àaáng
thûúng” sao? (Das arme Wurm).
Chuáng ta haäy trúã laåi kyá hiïåu cùn nhaâ vaâ caác phuå thuöåc. Khi
chuáng ta trong giêëc mú, duâng nhûäng chöî löìi trong cùn nhaâ laâm chöî
bêëu vñu, chuáng ta hùèn àaä nhúá laåi yá nghôa cuãa quêìn chuáng khi hoå
noái àïën nhûäng cùåp vuá àöì söå laâ “coá thïí àaánh àu vaâo àoá àûúåc”.
Nhûäng ngûúâi ngoaâi phöë coân noái àïën nhûäng ngûúâi coá àöi vuá to laâ:
“baâ naây coá nhiïìu göî trûúác cûãa nhaâ mònh nhó” y nhû hoå muöën khùèng
àõnh caái giaãi thñch cuãa chuáng ta khi ta noái rùçng göî laâ vêåt tûúång
trûng cho ngûúâi àaân baâ.
Vïì rûâng, chuáng ta seä khöng hiïíu taåi sao rûâng laåi àûúåc duâng
tûúång trûng cho àaân baâ nïëu chuáng ta khöng cêìu cûáu mön ngön
ngûä hoåc soá saánh. Tiïëng Àûác Holz (göî) cuäng cuâng möåt göëc rïî vúái
tiïëng Hy laåp coá nghôa laâ vêåt chêët, nguyïn liïåu. Coá nhiïìu khi möåt
tiïëng chung duâng àïí chó möåt vêåt riïng. Trong Àaåi têy dûúng coá
möåt hoân àaão tïn Maderia vò àaão àoá toaân rûâng, Maderia tiïëng Böì
àaâo nha coá nghôa laâ rûâng. Tiïëng Maderia göëc tûâ tiïëng La tinh
Materiasa thaânh Matieáre cuãa phaáp. Chûä materia göëc úã chûä master
nghôa laâ ngûúâi meå. Vêåy matieáre, vêåt chêët cuãa möåt vêåt gò chñnh laâ
meå cuãa vêåt àoá. Chñnh quan niïåm cuä kyä naây àaä phaát sinh ra kyá hiïåu
tûúång trûng göî, rûâng trúã thaânh ngûúâi meå, ngûúâi àaân baâ.
Trong giêëc mú, sûå sinh saãn thûúâng àûúåc tûúång trûng bùçng
nhûäng nûúác, nhaãy xuöëng nûúác hay tûâ dûúái nûúác ài lïn tûác laâ sinh
ra hay ra àúâi. Göëc cuãa sûå tûúång trûng naây laâ do thuyïët tiïën hoaá:
möåt àùçng, moåi vêåt trïn caån, trong àoá phaãi kïí caã töí tiïn loaâi ngûúâi,
àïìu bùæt nguöìn tûâ nhûäng vêåt söëng dûúái nûúác (quan niïåm naây quaá
cuä), àùçng khaác, bêët cûá möåt loaâi coá vuá, möåt ngûúâi naâo trûúác khi ra
àúâi cuäng nùçm mú trong nûúác nghôa laâ nûúác trong tûã cung ngûúâi
meå, vaâ sinh ra tûác laâ trong nûúác ài ra.
Töi khöng noái rùçng ngûúâi nùçm mú biïët nhûäng àiïìu àoá. Nhûng
töi cho rùçng anh ta khöng cêìn biïët àïën àiïìu àoá. Ngûúâi nùçm mú coá
thïí biïët nhûäng àiïìu àûúåc kïí cho nghe höìi coân nhoã, nhûng duâ anh
ta coá biïët chùng nûäa cuäng chùèng liïn quan gò àïën sûå hònh thaânh
cuãa kyá hiïåu tûúång trûng. Ngaây xûa ngûúâi ta kïí cho chuáng ta nghe
rùçng chñnh nhûäng con coâ àem treã con àïën. Nhûng coá thïí àûáa treã
con úã àêu, thò úã dûúái söng dûúái giïëng, nghôa laâ úã dûúái nûúác chûá coân
àêu nûäa? Möåt thên chuã cuãa töi, höìi coân nhoã àaä àûúåc nghe kïí cêu
chuyïån àoá àaä biïën mêët caã buöíi chiïìu. Maäi sau ngûúâi ta múái tòm ra
chuá beá àang cuái àêìu xuöëng nûúác àïí xem coá àûáa treã con naâo trong
àoá khöng?
Trong nhûäng huyïìn thoaåi vïì sûå ra àúâi cuãa nhûäng anh huâng,
maâ O.Rank àaä khaão cûáu (viïåc cuä nhêët laâ sûå ra àúâi cuãa Sargon, úã
Agade nùm 2800 trûúác T.C) viïåc dòm trong nûúác hay tûâ trong nûúác
ài ra giûä möåt vai troâ quan troång haâng àêìu. Rank cho rùçng àoá laâ
nhûäng hònh aãnh tûúång trûng cho sûå sinh söëng nhû trong giêëc mú.
Khi trong giêëc mú chuáng tûå cûáu àûúåc möåt ngûúâi naâo àoá khoãi chïët
àuöëi, chuáng ta thûúâng coi ngûúâi àoá nhû meå mònh: trong nhûäng
huyïìn thoaåi möåt ngûúâi cûáu àûúåc möåt àûáa beá khoãi chïët àuöëi chñnh
Sigmund Freud 200
laâ meå àûáa beá. Trong möåt cêu chuyïån ngûúâi ta kïí laåi rùçng: ngûúâi ta
hoãi möåt àûáa beá Do thaái thöng minh laâ: “Ai laâ meå cuãa Moise?”.
Thùçng beá traã lúâi khöng ngêåp ngûâng: “Àoá laâ cöng chuáa”. Nhûng
ngûúâi ta baão: “Khöng àuáng. Baâ Cöng chuáa chó laâ ngûúâi cûáu Moise
khoãi chïët àuöëi thöi”. Àûáa beá traã lúâi: “Thò baâ ta baão thïë”. chûáng toã
rùçng noá cuäng biïët yá nghôa àuáng cuãa cêu chuyïån huyïìn thoaåi.
Trong giêëc mú caái chïët thûúâng àûúåc tûúång trûng bùçng sûå ra
ài. Khi möåt àûáa beá hoãi vïì möåt ngûúâi àaä lêu khöng gùåp, thûåc ra àaä
chïët, ngûúâi lúán thûúâng traã lúâi laâ ngûúâi àoá ài du lõch. Ngay úã àêy töi
cuäng cho rùçng sûå tûúång trûng naây khöng liïn can gò àïën sûå giaãi
thñch cho treã con nghe.
Nhaâ thi sô cuäng duâng hònh aãnh àoá àïí chó suöëi vaâng nhû möåt
miïìn xa xöi maâ khöng möåt du khaách naâo àïën àoá maâ coá thïí trúã vïì
àûúåc. Ngay trong cêu chuyïån haâng ngaây chuáng ta cuäng noái àïën
nhûäng chuyïën du haânh cuöëi cuâng. Tön giaáo cöí xûa cuãa xûá Ai cêåp
cuäng noái àïën cuöåc du haânh qua coäi chïët. Coân nhiïìu baãn cuãa cuöën
saách, vñ duå nhû cuöën Baedekre ài theo xaác ûúáp trong cuöåc du haânh.
Tûâ khi nghôa àõa àûúåc taách rúâi nhûäng núi coá nhaâ úã, cuöåc du haânh
cuöëi cuâng vïì coäi chïët àaä trúã thaânh hiïån thûåc.
Sûå tûúång trûng cho cú quan sinh duåc cuãa àaân baâ cuäng khöng
phaãi chó coá trong giêëc mú. Trong àúâi söëng haâng ngaây nhiïìu khi baån
goåi möåt phuå nûä laâ “möåt caái höåp cuä kyä” maâ khöng hïì biïët rùçng mònh
àaä duâng chûä àoá tûúång trûng cho cú quan àaân baâ. Trong Tên ûúác
coá noái: ngûúâi àaân baâ laâ möåt caái bònh yïëu. Nhûäng saách kinh cuãa
ngûúâi Do thaái coá löëi haânh vùn rêët thuá võ, àêìy rêîy nhûäng thaânh ngûä
mûúån cuãa sûå tûúång trûng tònh duåc, thûúâng khöng dïî hiïíu tñ naâo vaâ
gêy ra nhiïìu sûå hiïíu lêìm vñ duå nhû trong cuöën Thaánh ca cuãa caác
thaánh ca. Trong saách vúã Do thaái sau àoá luön luön coá àoaån noái àïën
ngûúâi àaân baâ nhû möåt caái nhaâ vaâ caái cûãa nhû caái cûãa mònh. Vñ duå
nhû ngûúâi chöìng lêëy vúå mêët trinh thûúâng phaân naân laâ mònh thêëy
cûãa àïí ngoã. Ngûúâi àaân baâ noái vïì chöìng mònh nhû sau: Töi doån baân
sùén cho anh nhûng anh lêåt àöí baân. Vò ngûúâi chöìng lêåt ngûúåc baân
nïn con caái múái queâ quùåt. Nhûäng taâi liïåu naây àïìu trñch trong cuöën
Sûå tûúång trûng tònh duåc trong kinh thaánh Giato vaâ thaánh kinh Höìi
giaáo, cuãa M.L.Levy, Brunn.
Chñnh caác nhaâ ngûä nguyïn hoåc àûa ra hònh dung ngûúâi àaân
baâ tûúång trûng bùçng caái taâu thuyã: danh tûâ Schiff (taâu thuyã) luác
àêìu duâng àïí chó möåt caái bònh bùçng àêët seát bùæt nguöìn bùçng chûä
Schaff (caái chaão). Chûä loâ tûúång trûng cho ngûúâi àaân baâ vaâ caái tûã
cung, àoá laâ àiïìu àoåc thêëy trong huyïìn thoaåi Hy laåp liïn can àïën
Peáreanderu úã Corinthe vaâ vúå laâ Meálissa. Theo chuyïån do Heárodote
kïí laåi thò sau khi giïët vúå mònh vò ghe tuöng, tïn hön quên yïu cêìu
boáng mònh cho biïët tin tûác vïì ngûúâi vúå yïu quyá, ngûúâi chïët liïìn cho
anh ta biïët mònh coá mùåt bùçng caách nhùæc cho Peáreanderu biïët laâ
anh ta àaä àïí cho baánh myâ trong loâ laånh ngùæt, thaânh ngûä naây coá
muåc àñch aám chó àïën nhûäng cûã chó maâ khöng möåt ai biïët ngoaâi hai
vúå chöìng.
Trong cuöën Anthropophyteia cuãa Kraus thûúâng àûúåc coi nhû

möåt cuöën saách rêët döìi daâo vïì àúâi söëng tònh duåc cuãa caác dên töåc,
ngûúâi ta àoåc thêëy rùçng trong möåt vaâi miïìn úã Àûác khi noái àïën ngûúâi
àaân baâ vûâa sinh xong ngûúâi ta thûúâng noái rùçng chõ ta bõ vúä loâ. Sûå
àöët lûãa cuäng coá yá nghôa tûúång trûng: ngoån lûãa vñ nhû cú quan sinh
duåc àaân öng: coân loâ lûãa laâ cú quan cuãa àaân baâ.
Nïëu ngaåc nhiïn khöng hiïíu vò sao nhûng phong caãnh laåi luön
luön tûúång trûng cho cú quan sinh duåc cuãa àaân baâ, baån haäy àoåc
nhûäng saách vïì thêìn thoaåi trong àoá àêët laânh nuöi söëng con ngûúâi
giûä möåt vai troâ nhû thïë naâo trong caác dên töåc cöí xûa, vaâ quan niïåm
vïì canh nöng àaä aãnh hûúãng rêët nhiïìu trong viïåc tûúång trûng naây.
Thûúâng ngaây ngûúâi àaân baâ Àûác chùèng hay hònh dung cùn phoâng
cuãa ngûúâi àaân baâ àïí chó chñnh ngûúâi àaân baâ àoá sao, thay thïë con
Sigmund Freud 202
ngûúâi bùçng chöî úã cuãa àaân baâ. Chuáng ta cuäng duâng chûä “Caánh cûãa
thiïng liïng” àïí chó Àûác vua vaâ chñnh phuã. Chûä Pharaon duâng àïí
chó vua Ai cêåp coá nghôa laâ “sên to” (úã miïìn àöng xûa giûäa hai cûãa
thaânh thûúâng coá sên duâng laâm núi hoåp chùèng khaác nhûäng caái chúå
trong thúâi cöí).
Tuy nhiïn töi thêëy nguöìn göëc naây coá veã húâi húåt . Töi cho rùçng
súã dô caái phoâng trúã thaânh tûúång trûng cho ngûúâi àaân baâ; thêìn thoaåi
vaâ thi ca chùèng nhùæc luön àïën nhûäng chûä duâng tûúång trûng cho
ngûúâi àaân baâ àoá sao? Àoá laâ nhûäng chûä: toaâ lêu àaâi , thaânh quaách ,
thaânh phöë. Súã dô coá ngûúâi nghi ngúâ vïì àiïím naây thò chó laâ vò ngûúâi
àoá khöng biïët tiïëng Àûác nïn khöng hiïíu chuáng ta noái thöi. Nhûng
trong mêëy nùm gêìn àêy töi coá chûäa cho nhiïìu ngûúâi ngoaåi quöëc vaâ
trong giêëc mú cuãa hoå, hoå cuäng noái àïën nhûäng caái phoâng àïí chó
ngûúâi àaân baâ.
Coân nhiïìu lyá do àïí chûáng minh rùçng sûå tûúång trûng naây àaä
vûúåt quaá biïn giúái cuãa ngön ngûä vaâ sûå kiïån naây àaä àûúåc nhaâ àoaán
möång Schubert cöng nhêån. Duâ sao cuäng cêìn phaãi cho rùçng khöng
möåt thên chuã naâo cuãa töi laåi khöng biïët tñ gò vïì tiïëng Àûác caã, vò thïë
töi chúâ àúåi nhûäng nhaâ phên têm hoåc taåi caác nûúác khaác trïn thïë giúái
hiïën cho nhûäng taâi liïåu àöëi vúái nhûäng ngûúâi noái cuâng möåt thûá
tiïëng.
Phêìn 23
... Vêåy tñnh chêët tûúång trûng trong giêëc mú laâ möåt yïëu
töë khaác trong sûå biïën daång cuãa giêëc mú khöng phuå thuöåc
vaâo sûå kiïím duyïåt. Nhûng ta coá thïí cho rùçng sûå kiïím duyïåt
coá thïí lúåi duång tñnh chêët tûúång trûng àïí tiïån cho cöng viïåc
cuãa mònh vò caã hai àïìu coá möåt muåc àñch chung : laâm cho
giêëc mú trúã thaânh kyâ khöi vaâ khoá hiïíu...
Vïì sûå tûúång trûng cho cú quan sinh duåc cuãa àaân öng khöng
coá möåt kyá hiïåu naâo laåi khöng coá trong cêu noái thûúâng ngaây dûúái
möåt hònh thûác khöi haâi, têìm thûúâng hay thi võ nhû trong caác nhaâ
thi sô thúâi cöí xûa. Trong nhûäng kyá hiïåu àoá khöng nhûäng coá nhûäng
kyá hiïåu thûúâng xuêët hiïån trong caác giêëc mú maâ coân coá nhûäng kyá
hiïåu khaác vñ duå nhû caái cêy. Vaã laåi, sûå tûúång trûng trong cú quan
sinh duåc cuãa àaân öng coá möåt phaåm vi rêët röång, àûúåc baân caäi rêët
nhiïìu nïn chuáng ta seä khöng noái àïën vò khöng àuã chöî .
Chuáng ta chó noái àïën möåt kyá hiïåu thöi: àoá laâ kyá hiïåu vïì Tam
võ nhêët thïë. Chuáng ta gaåt ra möåt bïn yá nghô khöng biïët coá phaãi con
söë ba laâ nguöìn göëc cuãa sûå tûúång trûng naây khöng. Nhûng àiïìu
chùæc chùæn laâ nïëu coá nhûäng àöì vêåt gò göìm ba phêìn (vñ duå nhû cêy
vên thaão ba laá) àûúåc duâng àïí tûúång trûng cho nhûäng binh chuãng
hay biïíu hiïån naâo àoá thò chñnh laâ yá nghôa tûúång trûng àoá.
Sigmund Freud 204
Àoaá hoa huïå ba caânh cuãa ngûúâi Phaáp, nhûäng huy hiïåu kyâ
khöi cuãa hai àaão caách xa nhau nhû àaão Sicile vaâ àaão Man, theo yá
töi chó laâ tûúång trûng cho cú quan sinh duåc àaân öng. Thúâi cöí xûa,
ngûúâi ta veä laåi dûúng vêåt àïí xua àuöíi nhûäng hònh aãnh xêëu, ngaây
nay ngûúâi ta thûúâng àeo buâa, nhûäng buâa naây khöng gò khaác hún laâ
sûå tûúång trûng cho nhûäng cú quan sinh duåc.
Caác baån haäy quan saát nhûäng buâa thûúâng buöåc quanh cöí maâ
xem: naâo möåt àoaá vên thaão böën laá thay thïë àoaá vên thaão ba laá
tûúång trûng; möåt con lúån: ngaây xûa tûúång trûng cho sûå sinh con àeã
caái; möåt caái nêëm tröng thûåc sûå giöëng dûúng vêåt; möåt caái vaânh
moáng ngûåa tröng nhû êm höå ; anh chaâng lau loâ sûúãi mang theo
möåt caái thang laâ vò ngaây xûa hònh aãnh àoá tûúång trûng cho sûå giao
cêëu. Chuáng ta àaä thêëy caái thang tûúång trûng cho sûå giao cêëu trong
giêëc mú; trong tiïëng Àûác anh tûâ “treâo lïn cao” coá nghôa laâ tònh duåc.
Tiïëng Àûác thûúâng noái “treâo lïn ngûúâi àaân baâ” vaâ “thùçng cha naây laâ
möåt thùçng treâo lêu àúâi”. Trong tiïëng Phaáp, ngûúâi ta dõch tiïëng
Stufe cuãa Àûác bùçng chûä “ài” vaâ ngûúâi ta goåi anh chaâng chúi búâi
àaâng àiïëm bùçng tiïëng “möåt thùçng ài nhiïìu”. Coá leä danh tûâ cuäng
liïn can àïën viïåc nhiïìu giöëng vêåt trong khi giao cêëu thûúâng cûúäi
lïn con caái.
Viïåc duâng danh tûâ beã gaäy caânh àïí chó sûå thuã dêm khöng
nhûäng àuáng vúái nhûäng cûã chó thûúâng thûúâng trong luác thuã dêm maâ
coân giöëng nhû nhiïìu thaânh ngûä trong thêìn thoaåi. Nhûng sûå tûúång
trûng cho viïåc thuã dêm hay sûå thiïën bùçng hònh dung ruång rùng
thûåc àùåc biïåt: khoa nhên chuãng hoåc cho ta möåt thñ duå vïì àiïìu àoá.
Ngaây nay sûå buöåc buöìng trûáng coá leä bùæt nguöìn úã sûå thiïën ngaây
xûa. Coá nhiïìu böå laåc cöí xûa thûúâng raåch cú quan sinh duåc àïí kyã
niïåm viïåc àïën tuöíi dêåy thò cuãa con trai trong khi coá nhûäng böå laåc
laåi nhöí möåt caái rùng trong dõp naây.
Töi chêëm dûát baâi naây bùçng nhûäng thñ duå nhû trïn. Àoá chó laâ
nhûäng thñ duå: chuáng ta biïët nhiïìu hún thïë nûäa vaâ nhûäng thñ duå
naây nïëu khöng phaãi laâ do chuáng mònh laâ nhûäng ngûúâi khöng
chuyïn mön têåp trung laåi maâ do nhûäng nhaâ chuyïn mön vïì khoa
nhên chuãng, thêìn thoaåi, ngön ngûä vaâ nhên loaåi hoåc têåp trung thò
thuá võ hún nhiïìu. Nhûng duâ nhûäng àiïìu mònh biïët haäy coân ñt oãi,
chuáng ta vêîn phaãi àûa ra nhûäng kïët luêån vaâ nhûäng kïët luêån naây
seä laâm chuáng ta suy nghô.
Trûúác hïët chuáng ta coá sûå kiïån laâ ngûúâi nùçm mú coá möåt löëi
diïîn taã tûúång trûng maâ anh ta khöng biïët àïën vaâ cuäng khöng cöng
nhêån khi thûác dêåy. Àiïìu naây khöng laâm chuáng ta ngaåc nhiïn cuäng
nhû khi ta noái rùçng chõ hêìu gaái cuãa chuáng ta biïët chûä Phaån duâ chõ
ta sinh úã Àûác vaâ chûa bao giúâ hoåc chûä Phaån caã. Chuáng ta khöng
thïí duâng quan niïåm cuãa chuáng ta vïì têm lyá hoåc àïí biïët roä àiïìu àoá.
Chuáng ta chó coá thïí noái rùçng nïëu ngûúâi nùçm mú coá biïët àïën
nhûäng sûå tûúång trûng naây thò chñnh laâ vö thûác, sûå biïët naây thuöåc
vaâo àúâi söëng tinh thêìn vö thûác. Àiïìu giaãi thñch naây khöng ài xa
àûúåc. Cho túái nay chuáng ta chó cêìn cöng nhêån laâ coá nhûäng khuynh
hûúáng vö thûác nghôa laâ khuynh hûúáng maâ chuáng ta khöng biïët àïën
trong thúâi gian ngùæn nguãi naâo àoá thöi. Nhûng bêy giúâ coân coá gò hún
nûäa: àoá laâ nhûäng àiïìu hiïíu biïët bùçng vö thûác, nhûäng liïn quan vö
thûác giûäa caác yá tûúãng , nhûäng sûå so saánh vö thûác giûäa caác vêåt,
trong àoá möåt trong caác vêåt seä thay thïë cho nhûäng vêåt khaác möåt
caách thûúâng trûåc. Nhûäng sûå so saánh naây khöng phaát sinh ra chó àïí
duâng möåt lêìn cho möåt trûúâng húåp naâo àoá, nhûng àïí duâng maäi maäi
trong moåi trûúâng húåp, vaâ bao giúâ cuäng sùén saâng xuêët hiïån. Chuáng
ta àaä coá bùçng cúá vïì àiïím naây vò nhòn thêëy chuáng trong nhûäng
ngûúâi khaác nhau hoaân toaân, noái hai thûá tiïëng khaác nhau.
Nhûäng àiïìu biïët tûúång trûng naây tûâ àêu ra? Tiïëng noái
thûúâng ngaây chó cung cêëp coá möåt phêìn nhoã thöi. Nhûäng sûå giöëng
Sigmund Freud 206
nhau trong caác phaåm vi khaác, nhiïìu khi ngûúâi nùçm mú khöng hïì
biïët àïën vaâ nïëu chuáng ta coá têåp trung àûúåc vaâi vñ duå thò cuäng khoá
nhoåc lùæm.
Thûá hai, nhûäng liïn quan tûúång trûng naây khöng thuöåc riïng
vïì ngûúâi nùçm mú vaâ khöng biïíu thõ riïng cho cöng viïåc tiïën haânh
trong giêëc mú. Chuáng ta biïët laâ nhûäng thêìn thoaåi, nhûäng chuyïån
cöí tñch, nhûäng cêu ca dao tuåc ngûä, nhûäng baâi dên ca, tiïëng noái
haâng ngaây vaâ nhûäng nhaâ thi sô àïìu duâng sûå tûúång trûng àoá.
Phaåm vi cuãa sûå tûúång trûng röång lúán vö cuâng, sûå tûúång trûng
trong giêëc mú chó laâ möåt khoaãng nhoã trong phaåm vi àoá. Chuáng ta
khöng nïn khaão cûáu toaân thïí vêën àïì bùçng caách ài tûâ nhûäng giêëc
mú. Nhiïìu kyá hiïåu tûúång trûng duâng úã núi khaác, khöng xuêët hiïån
trong giêëc mú hay chó xuêët hiïån rêët ñt; ngûúâi ta cuäng khöng luön
luön tòm thêëy úã ngoaâi àúâi nhûäng kyá hiïåu thûúâng xuêët hiïån trong
giêëc mú hay nïëu coá thò cuäng chó leã teã thöi. Ngûúâi ta coá caãm tûúãng
àang àûáng trûúác möåt löëi diïîn taã cuä kyä nhûng àaä mêët ài röìi trûâ möåt
vaâi trûúâng húåp coân soát laåi, raãi raác khùæp núi, chöî naây möåt ñt chöî kia
möåt chuát thay àöíi trong rêët nhiïìu phaåm vi. Töi nhúá àïën möåt anh
chaâng àiïn khuâng àaä tûúång trûng ra möåt tiïëng noái cùn baãn trong
àoá nhûäng liïn quan tûúång trûng chó laâ nhûäng caái gò coân soát laåi
trong tiïëng noái àoá.
Thûá ba, caác baån chùæc ngaåc nhiïn khi thêëy trong caác phaåm vi
khaác nhûäng liïn quan tûúång trûng naây khöng hoaân toaân thuöåc vïì
tònh duåc, trong khi giêëc mú thò laåi hoaân toaân thuöåc vïì tònh duåc
thöi. Àiïìu naây cuäng chùèng dïî cùæt nghôa gò. Coá phaãi laâ nhûäng kyá
hiïåu tûúång trûng cöí xûa àaä àûúåc aáp duång vaâo nhûäng trûúâng húåp
múái khöng, coá phaãi nhûäng sûå aáp duång múái naây dêìn dêìn àaä àûa
nhûäng kyá hiïåu naây àïën àöå mêët hïët yá nghôa tûúång trûng khöng? Têët
nhiïn laâ chuáng ta khöng thïí traã lúâi caác cêu hoãi àoá khi cûá ài maäi
trong phaåm vi giêëc mú. Chuáng ta chó nïn noái rùçng giûäa nhûäng sûå
tûúång trûng àoá vaâ àúâi söëng tònh duåc coá nhûäng dêy liïn laåc chùåt cheä.
Gêìn àêy chuáng ta nhêån àûúåc möåt baâi rêët quan troång vïì vêën
àïì naây. Möåt nhaâ ngön ngûä hoåc, öng M H. Sperber tuy khöng khaão
cûáu vïì phên têm hoåc àaä cho rùçng nhûäng nhu cêìu tònh duåc giûä möåt
vai troâ quan troång trong viïåc phaát sinh vaâ phaát triïín ngön ngûä.
Nhûäng êm thanh àêìu tiïn àûúåc phaát ra àûúåc duâng àïí goåi nhûäng
ngûúâi khaác giúái trong cöng viïåc tònh duåc; röìi sûå phaát triïín sau àoá
cuãa ngön ngûä ài cuâng vúái sûå töí chûác cöng viïåc trong thúâi cöí xûa.
Cöng viïåc àûúåc tiïën haânh chung nhõp nhaâng theo nhûäng cêu
hoâ khoan. Sûå quan têm vïì tònh duåc àaä di chuyïín àïën sûå quan têm
vïì cöng viïåc. Ngûúâi ta coá thïí cho rùçng ngûúâi thúâi cöí xûa chó bùçng
loâng chêëp nhêån cöng viïåc nhû möåt caái gò àïën thay thïë cho tònh duåc
vaâ cuäng quan troång nhû tònh duåc vêåy. Vò thïë nïn nhûäng cêu hoâ
khoan ài theo sûå laâm viïåc coá hai nghôa. möåt nghôa dñnh daáng àïën
cöng viïåc, möåt nghôa dñnh daáng àïën tònh duåc vaâ phuå thuöåc hùèn vaâo
cöng viïåc. Nhûäng thïë hïå sau, sau khi phaát minh ra möåt tiïëng coá yá
nghôa tònh duåc, àaä duâng tiïëng àoá trong möåt loaåi cöng viïåc múái.
Nhiïìu tiïëng göëc sau àoá àaä àûúåc thaânh lêåp, tiïëng naâo cuäng bùæt
àêìu coá yá nghôa laâ tònh duåc nhûng vïì sau boã mêët yá nghôa tònh duåc.
Nïëu nhûäng àiïìu vûâa phaác hoaå àûúåc coi laâ àuáng thò chuáng ta seä coá
thïí hiïíu àûúåc tñnh chêët tûúång trûng trong giêëc mú, hiïíu roä taåi sao
giêëc mú trong khi giûä laåi àûúåc möåt caái gò trong nhûäng àiïìu kiïån cuä
kyä àoá, laåi coá nhiïìu kyá hiïåu liïn quan àïën tònh duåc nhû thïë, taåi sao
nhûäng binh khñ vaâ duång cuå laåi duâng àïí tûúång trûng cho àaân öng,
nhûäng vaãi vaâ àöì vêåt duång laåi tûúång trûng cho àaân baâ. Liïn quan
tûúång trûng hònh nhû caái gò coân soát laåi cuãa sûå àöìng hoaá caác tiïëng
trong thúâi cöí, nhûäng àöì vêåt ngaây xûa coá cuâng möåt tïn vúái nhûäng àöì
vêåt coá dñnh daáng àïën hònh cêìu vaâ àúâi söëng tònh duåc bêy giúâ xuêët
Sigmund Freud 208
hiïån trong giêëc mú dûúái danh nghôa laâ kyá hiïåu tûúång trûng cho
hònh cêìu vaâ àúâi söëng naây.
Nhûäng sûå viïåc naây àûúåc gúåi ra khi noái àïën caác giêëc mú seä
giuáp cho chuáng ta thêëy rùçng mön phên têm hoåc chñnh laâ möåt mön
hoåc coá tñnh chêët töíng quaát chûá khöng phaãi nhû Têm lyá hoåc vaâ têm
thêìn hoåc. Mön phên têm hoåc coá liïn quan àïën nhiïìu khoa hoåc tinh
thêìn khaác nhû thêìn thoaåi hoåc, ngön ngûä hoåc, nhên chuãng hoåc, têm
lyá quêìn chuáng hoåc, khoa hoåc tön giaáo. Nhûäng cöng trònh khaão cûáu
cuãa nhûäng khoa hoåc naây cuäng giuáp chuáng ta nhiïìu dûä kiïån quyá
baáu. Cho nïn chuáng ta seä khöng àûúåc ngaåc nhiïn khi thêëy phong
traâo phên têm hoåc àaä àûa àïën sûå xuêët baãn möåt túâ taåp chñ daânh
riïng cho vêën àïì khaão saát caác liïn quan giûäa caác mön hoåc naây vúái
mön phên têm hoåc. Àoá laâ túâ taåp chñ Imago thaânh lêåp nùm 1912 do
Hans Sachs vaâ Otto Rank. Trong sûå liïn laåc vúái caác khoa hoåc khaác,
mön phên têm hoåc cho nhiïìu hún nhêån. Têët nhiïn nhûäng kïët quaã
àoá coá veã kyâ khöi maâ mön phên têm hoåc thu lûúåm àûúåc seä dïî daâng
chêëp nhêån hún möåt khi caác cöng trònh khaão cûáu trong caác khoa hoåc
chêëp nhêån. Nhûng chñnh mön phên têm hoåc àaä cung cêëp phûúng
phaáp kyä thuêåt vaâ caác quan àiïím aáp duång àûúåc trong caác khoa hoåc
khaác. Cöng trònh khaão cûáu cuãa phên têm hoåc àaä tòm ra trong àúâi
söëng tinh thêìn nhûäng sûå kiïån giuáp cho chuáng ta giaãi quyïët hay
àûa ra aánh saáng hún möåt àiïìu bñ êín cuãa àúâi söëng cöng cöång.
Nhûng töi chûa noái cho caác baån nghe trong trûúâng húåp naâo
chuáng ta coá thïí coá àûúåc möåt têìm nhòn sêu xa nhêët vïì vêën àïì ngûúâi
ta goåi laâ “tiïëng noái cùn baãn” vaâ phaåm vi naâo àaä giûä laåi àûúåc nhiïìu
àiïìu truyïìn laåi tûâ ngaây xûa nhêët. Chûa biïët caác àiïìu àoá, caác baån
khöng thïí hiïíu àûúåc hïët têìm quan troång cuãa vêën àïì. Phaåm vi àoá laâ
phaåm vi cuãa caác chûáng loaån thêìn kinh vúái nhûäng triïåu chûáng vaâ
caách phaát hiïån maâ mön phên têm hoåc coá nhiïåm vuå giaãi thñch vaâ
chûäa chaåy.
Phûúng diïån thûá tû cuãa vêën àïì àûa chuáng ta quay laåi àiïím
khúãi àêìu vaâ hûúáng chuáng ta theo chiïìu hûúáng àaä vaåch sùén. Chuáng
ta àaä noái rùçng duâ khöng coá sûå kiïím duyïåt giêëc mú chùng nûäa thò
giêëc mú cuäng khöng phaãi vò thïë maâ trúã nïn dïî hiïíu hún vò chuáng ta
seä phaãi giaãi quyïët vêën àïì diïîn taã ngön ngûä tûúång trûng trong giêëc
mú bùçng ngön ngûä trong khi thûác. Vêåy tñnh chêët tûúång trûng trong
giêëc mú laâ möåt yïëu töë khaác trong sûå biïën daång cuãa giêëc mú khöng
phuå thuöåc vaâo sûå kiïím duyïåt. Nhûng ta coá thïí cho rùçng sûå kiïím
duyïåt coá thïí lúåi duång tñnh chêët tûúång trûng àïí tiïån cho cöng viïåc
cuãa mònh vò caã hai àïìu coá möåt muåc àñch chung : laâm cho giêëc mú
trúã thaânh kyâ khöi vaâ khoá hiïíu.
Vò vêåy, sau naây chuáng ta coá thïí tòm ra àûúåc möåt yïëu töë múái
cho sûå biïën daång nûäa. Nhûng töi khöng muöën rúâi boã vêën àïì tñnh
chêët tûúång trûng maâ khöng nhùæc laåi möåt lêìn nûäa thaái àöå khoá hiïíu
cuãa möåt söë ngûúâi hoåc thûác àöëi vúái vêën àïì naây: chêët tûúång trûng àaä
àûúåc chûáng minh àêìy àuã trong huyïìn thoaåi , tön giaáo nghïå thuêåt
vaâ ngön ngûä. Khöng biïët chuáng ta coá nïn tòm lyá do cuãa thaái àöå naây
trong nhûäng liïn quan maâ chuáng ta àaä tòm ra giûäa tñnh chêët tûúång
trûng vaâ àúâi söëng tònh duåc hay khöng?
Sigmund Freud 210
phêìn 24
... Chuáng ta àaä coá yá àõnh sùæp àùåt caác liïn quan giûäa
nhûäng yïëu töë cuãa giêëc mú vaâ thûåc chêët cuãa chuáng... Chuáng
ta seä laâm laåi cöng viïåc naây trong möåt phaåm vi röång lúán hún
bùçng caách so saánh nöåi dung roä raâng vúái giêëc mú tiïìm taâng
nhûäng àiïìu tòm ra àûúåc trong khi giaãi thñch...
11. Sûå xêy dûång giêëc mú
Nïëu caác baån biïët roä sûå kiïím duyïåt vaâ sûå tûúång trûng àaä hoaåt
àöång nhû thïë naâo trong giêëc mú thò baån coá thïí hiïíu roä sûå hoaåt
àöång cuãa caác sûå biïën daång. Muöën hiïíu giêëc mú, caác baån duâng hai
kyä thuêåt böí tuác cho nhau: trûúác hïët, gúåi cho ngûúâi nùçm mú nhúá laåi
nhiïìu àiïìu cho àïën khi dêìn dêìn tòm àûúåc thûåc chêët cuãa giêëc mú,
röìi thay thïë caác kñ hiïåu tûúång trûng bùçng yá nghôa thûåc cuãa chuáng.
Thïë naâo baån cuäng seä gùåp möåt vaâi àiïìu khöng àûúåc chùæc chùæn,
nhûng àoá laâ àiïìu chuáng ta seä noái àïën sau.
Àïën àêy chuáng ta coá thïí tiïëp tuåc cöng viïåc àaä khúãi àêìu trûúác
àêy nhûng vúái phûúng tiïån coân thiïëu soát. Chuáng ta àaä coá yá àõnh
sùæp àùåt caác liïn quan giûäa nhûäng yïëu töë cuãa giêëc mú vaâ thûåc chêët
cuãa chuáng; nhûäng liïn quan naây göìm coá: liïn quan giûäa möåt phêìn
vaâ toaân thïí sûå phoãng chûâng vaâ aám chó, liïn quan tûúång trûng vaâ
sûå biïíu diïîn bùçng lúâi noái. Chuáng ta seä laâm laåi cöng viïåc naây trong
möåt phaåm vi röång lúán hún bùçng caách so saánh nöåi dung roä raâng vúái
giêëc mú tiïìm taâng nhûäng àiïìu tòm ra àûúåc trong khi giaãi thñch.
Töi hy voång laâ caác baån seä khöng lêîn löån nöåi dung roä raâng vaâ
nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng nûäa. Vúái sûå phên biïåt naây, caác baån seä
hiïíu vïì giêëc mú hún laâ nhûäng àöåc giaã cuãa cuöën saách “Àoaán möång”
cuãa töi. Cöng viïåc biïën àöíi giêëc mú tiïìm taâng thaânh nöåi dung roä
raâng goåi laâ “sûå xêy dûång giêëc mú”. Cöng viïåc, traái laåi, biïën àöíi nöåi
dung thaânh giêëc mú tiïìm taâng goåi laâ “cöng viïåc giaãi thñch giêëc mú”.
Cöng viïåc giaãi thñch tòm caách xoaá boã cöng viïåc xêy dûång. Nhûäng
giêëc mú thuöåc loaåi treã con, nhûäng sûå thûåc hiïån caác ham muöën coá
möåt phêìn xêy dûång, nhêët laâ sûå biïën àöíi loâng ham muöën cuäng coá
möåt phêìn xêy dûång, nhêët laâ sûå biïën àöíi loâng ham muöën thaânh sûå
thûåc, sûå biïën àöíi nhûäng yá tûúãng thaânh nhûäng hònh aãnh thõ giaác.
Àöëi vúái caác giêëc mú naây chuáng ta khöng cêìn giaãi thñch, chó cêìn xeát
qua loa vïì hai sûå biïën daång thöi. Coân trong caác giêëc mú khaác,
chuáng ta phaãi laâm cöng viïåc xêy dûång, vaâ súã dô phaãi laâm viïåc naây
vò coá sûå biïën daång, sûå biïën daång naây chó coá thïí mêët ài khi chuáng ta
giaãi thñch xong.
Vò àaä coá dõp so saánh nhiïìu caách giaãi thñch giêëc mú nïn töi coá
thïí cùæt nghôa cho caác baån nghe cöng viïåc xêy dûång möåt giêëc mú àaä
lúåi duång àûúåc nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong àoá nhû thïë naâo. Chó
xin caác baån khöng nïn àûa ra nhûäng lúâi kïët luêån quaá vöåi vaä. Töi
yïu cêìu caác baån àùåc biïåt chuá yá àïën nhûäng àiïìu dûúái àêy.
Cöng viïåc phaãi laâm trûúác hïët àïí xêy dûång möåt giêëc mú laâ sûå
cö àoång laåi giêëc mú. Töi muöën noái laâ nöåi dung giêëc mú roä raâng nhoã
hún muåc àñch cuãa giêëc mú tiïìm taâng vaâ chó laâ möåt baãn toám tùæt thöi.
Cuäng coá khi khöng coá sûå cö àoång nhûng trong thûåc tïë sûå cö àoång
naây bao giúâ cuäng coá mùåt vaâ nhiïìu khi toã ra rêët quan troång. Chûa
bao giúâ ngûúâi ta thêëy nöåi dung cuãa giêëc mú roä raâng laåi röång vaâ döìi
Sigmund Freud 212
daâo hún giêëc mú tiïìm taâng. Sûå cö àoång tiïën haânh theo ba
phûúng phaáp sau àêy:
1/ Möåt vaâi yïëu töë tiïìm taâng bõ gaåt boã dïî daâng.
2/ Giêëc mú roä raâng chó nhêån vaâi maãnh nhoã cuãa möåt vaâi
phûúng diïån cuãa giêëc mú tiïìm taâng thöi.
3/ Nhûäng yïëu töë trong giêëc mú tiïìm taâng vò coá möåt vaâi
àiïím àöìng nhêët àûúåc àöìng hoaá vúái giêëc mú roä raâng.
Nïëu muöën, baån coá thïí daânh cho phûúng phaáp thûá ba naây caái
tïn cö àoång. Hêåu quaã cuãa phûúng phaáp naây rêët dïî chûáng minh.
Chó cêìn nhúá laåi giêëc mú cuãa mònh, baån cuäng dïî daâng tòm thêëy
trûúâng húåp cö àoång cuãa nhiïìu ngûúâi thaânh sûå cö àoång cuãa möåt
ngûúâi. Tûâ möåt öng A, chuáng ta coá thïí hiïíu öng B, röìi öng naây laâm
cho ta nhúá laåi baâ C, röìi vúái têët caã ta tòm ra D. Têët nhiïn trong böën
ngûúâi naây coá tñnh chêët gò àoá chung cho caã böën.
Cûá nhû thïë chuáng ta coá thïí thaânh lêåp möåt húåp thïí göìm nhiïìu
àöëi tûúång, vúái àiïìu kiïån laâ caác àöëi tûúång naây coá möåt vaâi àiïím chung
nhau maâ giêëc mú tiïìm taâng nhêën maånh àùåc biïåt. Gêìn nhû àoá laâ
möåt kó niïåm múái maâ àiïím chung nhau chñnh laâ têm àiïím. Àem
nhiïìu phêìn nhoã hoaâ vaâo thaânh möåt húåp thïí nhû thïë, chuáng ta seä
coá nhûäng hònh aãnh mú höì giöëng nhû möåt têëm kñnh aãnh coá thïí àûúåc
in thaânh nhiïìu têëm aãnh khaác. Cöng viïåc xêy dûång giêëc mú cêìn àïí
yá àïën nhûäng húåp thïí àoá thûúâng do mònh taåo ra khi chuáng khöng coá
mùåt, vñ duå nhû khi chuáng ta tòm möåt chûä àïí diïîn taã möåt yá.
Chuáng ta àaä gùåp nhûäng sûå cö àoång vaâ thaânh lêåp loaåi naây, vñ
duå nhû trong trûúâng húåp lúä lúâi. Caác baån haäy nhúá laåi anh chaâng treã
tuöíi muöën begleit – digen (do hai chûä beglei ten, ài cuâng, vaâ belei
digen, thêët lïî, hoåp thaânh) möåt baâ. Coá nhûäng gaåch trñ khön cuäng
àûúåc hoåp thaânh bùçng nhûäng kyä thuêåt loaåi àoá. Nhûng ngoaâi trûúâng
húåp naây thò phûúng phaáp cö àoång àoá coá veã kyâ laå vaâ kyâ khöi. Sûå
thaânh lêåp nhûäng húåp thïí cuäng giöëng nhûäng sûå viïåc do trñ tûúãng
tûúång döìi daâo cuãa chuáng ta saáng taåo ra bùçng nhûäng yïëu töë khöng
hïì coá trong cuöåc thñ nghiïåm: vñ duå nhû nhûäng con vêåt khöíng löì thúâi
tiïìn sûã trong thêìn thoaåi vaâ trong caác bûác hoaå cuãa Bocklin. Vaã laåi,
trñ tûúãng tûúång saáng taåo cuãa mònh thûåc ra chùèng saáng taåo àûúåc gò
bao giúâ, maâ chó têåp trung laåi möåt núi nhûäng yïëu töë khaác biïåt thöi.
Nhûng phûúng phaáp duâng trong cöng viïåc xêy dûång coá àùåc
biïåt laâ nhûäng vêåt liïåu duâng àïí xêy dûång toaân laâ nhûäng yá tûúãng,
trong àoá coá möåt vaâi yá thö tuåc khöng thïí àûúåc chêëp nhêån nhûng têët
caã àïìu àûúåc thaânh lêåp vaâ diïîn taã möåt caách àuáng àùæn. Cöng viïåc
xêy dûång gaán cho nhûäng yá tûúãng naây möåt hònh thûác khaác nhûng
thûåc laâ möåt àiïìu àaáng chuá yá vaâ khoá hiïíu khi cöng viïåc naây laåi duâng
sûå dung húåp àïí diïîn taã nhûäng yá tûúãng naây. Trong khi diïîn dõch
chuáng ta àùåc biïåt chuá yá àïën nhûäng àiïím àùåc biïåt trong nguyïn baãn
vaâ cöë traánh khöng lêîn löån nhûäng chûä coá nghôa giöëng nhau. Cöng
viïåc xêy dûång traái laåi cöë gùæng coá hai yá khaác nhau àïí tòm ra möåt
chûä coá thïí diïîn taã àûúåc caã hai yá. Chuáng ta khöng nïn àûa ra
nhûäng kïët luêån vöåi vaä vïì àiïím àùåc biïåt naây, vò chñnh àiïím àoá coá
thïí trúã thaânh quan troång trong khaái niïåm vïì cöng viïåc xêy dûång.
Duâ sûå cö àoång laåi coá laâm cho giêëc mú töëi tùm hún ài nûäa,
ngûúâi ta cuäng khöng cho àoá laâ kïët quaã cuãa kiïím duyïåt. Noá coá thïí
coá nhûäng nguyïn nhên coá tñnh chêët cú khñ hay kinh tïë nhûng duâ
sao sûå kiïím duyïåt cuäng coá dûå phêìn vaâo àoá.
Nhûäng hêåu quaã cuãa sûå cö àoång coá thïí hïët sûác kyâ laå. Sûå cö
àoång laâm cho chuáng ta coá thïí têåp trung vaâo trong giêëc mú roä raâng
hai yá tûúãng tiïìm taâng khaác hùèn nhau, vaâ do àoá giaãi thñch àûúåc maâ
khöng cêìn möåt caách giaãi thñch phuå naâo khaác nûäa. Sûå cö àoång coân
coá hêåu quaã laâm cho liïn quan giûäa caác yïëu töë cuãa giêëc mú tiïìm
taâng vaâ cuãa giêëc mú roä raâng trúã nïn phûác taåp. Vò thïë nïn möåt yïëu
Sigmund Freud 214
töë trong giêëc mú roä raâng coá thïí tûúng ûáng vúái nhiïìu yá tûúãng tiïìm
taâng vaâ traái laåi: nhû vêåy tûác laâ coá möåt sûå trao ài àöíi laåi. Trong khi
giaãi thñch giêëc mú ngûúâi ta cêìn àïí yá rùçng nhûäng yá tûúãng xuêët hiïån
tuêìn tûå khöng nïn àem ra duâng ngay maâ phaãi chúâ cho chuáng ra
hïët röìi múái àem duâng.
Vêåy cöng viïåc xêy dûång diïîn taã nhûäng yá tûúãng trong giêëc mú
möåt caách khaác thûúâng, khöng phaãi bùçng caách dõch tûâng chûä möåt,
hay choån lûåa theo möåt quy tùæc naâo àoá, hay tòm caách thay thïë möåt yá
naây bùçng möåt yá khaác. Cöng viïåc xêy dûång laâ möåt cöng viïåc khaác
hùèn vaâ phûác taåp hún nhiïìu.
Möåt hêåu quaã khaác cuãa cöng viïåc xêy dûång laâ sûå di chuyïín,
möåt cöng viïåc chuáng ta àaä coá dõp àûúåc biïët àïën röìi vaâ hoaân toaân laâ
cöng viïåc cuãa sûå kiïím duyïåt. Sûå di chuyïín, diïîn tiïën theo hai caách:
möåt laâ thay thïë möåt yïëu töë tiïìm taâng khöng phaãi bùçng möåt yïëu töë
khaác cuâng loaåi nhûng bùçng möåt yïëu töë khaác xa hún, nghôa laâ bùçng
möåt sûå aám chó, hai laâ tñnh chêët tinh thêìn àûúåc chuyïín tûâ möåt yïëu
töë quan troång àïën möåt yïëu töë búát quan troång hún laâm cho giêëc mú
thaânh ra coá möåt yá nghôa khaác hùèn.
Sûå thay thïë bùçng möåt sûå aám chó cuäng xaãy ra trong khi ta
thûác nhûng húi khaác. Trong tû tûúãng trong khi thûác sûå aám chó cêìn
dïî hiïíu, giûäa sûå aám chó vaâ yá tûúãng thûåc sûå phaãi coá möåt liïn quan
vïì nöåi dung. Gaåch trñ khön thûúâng lúåi duång sûå aám chó nhûng
khöng theo àiïìu kiïån phaãi coá sûå liïn tûúãng giûäa caác nöåi dung. Sûå
liïn tûúãng naây àûúåc thay thïë bùçng möåt sûå liïn tûúãng bïn ngoaâi ñt
khi duâng àïën, àùåt cùn baãn trïn sûå giöëng nhau giûäa caác thanh êm,
caác nghôa khaác nhau cuãa möåt chûä. v.v...
Nhûng gaåch trñ khön laåi theo thûåc saát àiïìu kiïån vïì sûå dïî
hiïíu: gaåch trñ khön seä khöng àaåt àûúåc muåc àñch nïëu ngûúâi ta hay
möåt sûå cùæt nghôa gùæng gûúång. Sûå kiïím duyïåt trong giêëc mú chó àaåt
àûúåc muåc àñch khi laâm cho ngûúâi ta khöng thïí tòm ra àûúåc con
àûúâng àûa tûâ sûå aám chó túái thûåc chêët cuãa noá.
Sûå di chuyïín yïëu töë tinh thêìn tûâ möåt yïëu töë naây qua möåt yïëu
töë khaác trong giêëc mú laâ phûúng saách töët nhêët àïí diïîn taã tû tûúãng.
Nhiïìu khi thûác ta cuäng duâng noá àïí coá möåt yá nghôa khöi haâi. Töi kïí
caác baån nghe cêu chuyïån sau àêy: Trong möåt laâng coá möåt anh
chaâng àoáng moáng ngûåa phaåm möåt töåi nùång. Toaâ aán quyïët àõnh
rùçng anh ta phaãi àïìn töåi, nhûng vò trong laâng ngoaâi anh ta ra
khöng coân ngûúâi àoáng moáng naâo khaác, vò thïë anh trúã nïn cêìn thiïët
khöng thïí giïët àûúåc, trong khi àoá trong laâng coá túái ba anh thúå may,
nïn ba anh naây bõ treo cöí thay thïë cho anh àoáng moáng.
Hêåu quaã cuãa cöng viïåc xêy dûång, vïì phûúng diïån têm lyá laâ
hêåu quaã thñch thuá nhêët. Àoá laâ sûå biïën àöíi caác yá tûúãng thaânh nhûäng
hònh aãnh thõ giaác. Àiïìu àoá khöng coá nghôa laâ têët caã nhûäng yïëu töë
cêëu thaânh àïìu bõ biïën àöíi hïët; nhiïìu yïëu töë giûä nguyïn tñnh caách
vaâ xuêët hiïån nguyïn hònh trong giêëc mú roä raâng; ngoaâi ra khöng
phaãi caác yá tûúãng chó xuêët hiïån dûúái hònh thûác cuãa hònh aãnh thõ
giaác. Duâ sao thò nhûäng hònh aãnh thõ giaác naây cuäng giûä phêìn chñnh
yïëu trong sûå thaânh lêåp möåt giêëc mú. Phêìn viïåc naây cuãa cöng trònh
xêy dûång khöng thay àöíi: chuáng ta biïët àiïìu naây röìi cuäng nhû
chuáng ta àaä biïët àïën “sûå biïíu diïîn bùçng lúâi noái” cuãa nhûäng yïëu töë
riïng biïåt trong mú.
Têët nhiïn ngûúâi ta khöng dïî daâng gò àaåt àûúåc kïët quaã àoá. Àïí
hiïíu nhûäng sûå khoá khùn àoá baån cûá tûúãng tûúång trong möåt baâi luêån
thuyïët vïì chñnh trõ, nghôa laâ thay nhûäng chûä in bùçng nhûäng hònh
veä. Àöëi vúái ngûúâi vaâ vêåt noái trong baâi àoá viïåc thay thïë bùçng hònh
aãnh chùèng coá gò laâ khoá, nhûng khi muöën thay thïë nhûäng yá tûúãng
trûâu tûúång hay nhûäng sûå liïn laåc giûäa yá naây vaâ yá noå thò quaã laâ möåt
cöng viïåc àöåi àaá vaá trúâi. Àöëi vúái nhûäng chûä trûâu tûúång baån coá thïí
Sigmund Freud 216
duâng àuã moåi caách, vñ duå nhû coá thïí viïët laåi theo möåt löëi noái coá leä ñt
àûúåc thöng duång hún nhûng chûáa àûång nhiïìu hònh aãnh cuå thïí hún.
Caác baån seä nhúá laåi rùçng nhûäng tiïëng trûâu tûúång naây chñnh laâ
nhûäng chûä cuå thïí ngaây xûa röìi baån seä tòm àuã moåi caách àïí tòm laåi
àûúåc yá nghôa cuå thïí luác àêìu. Vñ duå baån seä rêët thñch khi coá thïí diïîn
taã yá “coá möåt àöì vêåt gò” (be sizen) bùçng yá nghôa cuå thïí laâ “ngöìi trïn
vêåt àoá” (àa rua fsizen). Cöng viïåc xêy dûång khöng laâm gò khaác hún.
Chuáng ta khöng nïn àoâi hoãi möåt sûå chñnh xaác quaá àaáng àöëi vúái möåt
sûå biïíu diïîn tiïën haânh trong àiïìu kiïån nhû thïë. Cho nïn chuáng ta
khöng traánh cöng viïåc xêy dûång naây khi noá thay thïë möåt yïëu töë rêët
khoá hònh dung nhû sûå ngoaåi tònh (Ehebruch) bùçng möåt hònh aãnh
cuå thïí nhû “gaäy möåt caánh tay” (Armburch). Biïët nhûäng chi tiïët àoá
baån coá thïí sûãa chûäa laåi nhûäng sûå vuång vïì cuãa hònh veä khi duâng àïí
thay thïë lúâi noái.
Nhûng nhûäng phûúng tiïån naây thiïëu thöën khi diïîn taã nhûäng
dêy liïn laåc giûäa hai yá: búãi vò, vò lñ do, v.v... Nhûäng yïëu töë naây
khöng thïí àûúåc diïîn taã bùçng hònh aãnh. Cuäng thïë, cöng trònh xêy
dûång trong giêëc mú ruát goån nöåi dung giêëc mú thaânh nhûäng àöëi
tûúång vaâ haânh àöång cuå thïí. Caác baån seä haâi loâng nïëu coá thïí diïîn taã
nhûäng liïn quan trûâu tûúång bùçng nhûäng hònh aãnh. Cöng viïåc xêy
dûång duâng nhûäng tñnh chêët hònh thûác trong giêëc mú roä raâng,
nhûäng maãnh nhoã, nhûäng mûác àöå roä raâng hay tùm töëi àïí diïîn taã
möåt vaâi phêìn nöåi dung nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng trong giêëc mú.
Nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng àûúåc phên chia thaânh nhiïìu giêëc mú nhoã
vaâ söë nhûäng giêëc mú naây cuäng tûúng ûáng vúái söë chuã àïì chñnh trong
giêëc mú, vúái nhûäng loaåi yá tûúãng coá trong àoá; möåt giêëc mú nhoã diïîn
ra trûúác giêëc mú chñnh y nhû möåt baâi múã àêìu cho möåt cuöën saách;
möåt yá tûúãng phuå thuöåc thïm vaâo yá chñnh àûúåc thay thïë bùçng möåt
vaâi caãnh bao göìm caác biïën cöë cuãa giêëc mú tiïìm taâng àûúåc diïîn taã
trong giêëc mú roä raâng. Sûå viïåc cûá tiïëp tuåc nhû thïë. Hònh thûác cuãa
giêëc mú khöng phaãi laâ khöng quan troång vaâ cuäng cêìn giaãi thñch.
Nhiïìu giêëc mú coá thïí xaãy ra trong möåt àïm, giêëc mú naâo
cuäng quan troång nhû nhau chûáng toã rùçng coá möåt vaâi sûå kñch àöång
caâng ngaây caâng tùng cûúâng àöå cêìn phaãi bõ chïë ngûå. Trong möåt giêëc
mú, möåt yïëu töë àùåc biïåt coá thïí àûúåc biïíu diïîn bùçng nhiïìu kyá hiïåu
tûúång trûng.
Sigmund Freud 218
Phêìn 25
Laâm cöng viïåc so saánh nhûäng yá tûúãng trong giêëc mú vaâ
giêëc mú thûåc sûå diïîn ra, chuáng ta biïët àûúåc nhûäng àiïìu
khöng chúâ àúåi, vñ duå nhû chuáng ta thêëy rùçng ngay nhûäng
àiïìu khoá hiïíu trong giêëc mú cuäng coá möåt yá nghôa àùåc biïåt...
Laâm cöng viïåc so saánh nhûäng yá tûúãng trong giêëc mú vaâ giêëc
mú thûåc sûå diïîn ra, chuáng ta biïët àûúåc nhûäng àiïìu khöng chúâ àúåi,
vñ duå nhû chuáng ta thêëy rùçng ngay nhûäng àiïìu khoá hiïíu trong giêëc
mú cuäng coá möåt yá nghôa àùåc biïåt. Vïì àiïím naây, sûå traái ngûúåc giûäa
quan niïåm y hoåc vaâ quan niïåm phên têm hoåc vïì giêëc mú túái möåt
mûác àöå ghï gúám àïën nöîi trúã thaânh tuyïåt àöëi khöng giaãi quyïët àûúåc.
Theo quan niïåm trïn thò giêëc mú chùèng coá nghôa lyá gò caã, vò tinh
thêìn maâ giêëc mú laâ hêåu quaã mêët hïët khaã nùng phï phaán; theo
quan niïåm sau thò giêëc mú trúã thaânh vö nghôa lyá möåt khi ngay
trong giêëc mú ngûúâi ta àaä phï phaán laâ àiïìu àoá thûåc vö nghôa lyá. Vñ
duå nhû viïåc mua ba veá giaá 1 fl.50 maâ chuáng ta àaä thêëy. Sûå phï
phaán trong dõp naây: lêëy chöìng súám quaá laâ möåt àiïìu khöng hiïíu
àûúåc (hay laâ möåt àiïìu daåi döåt).
Trong cöng viïåc xêy dûång giêëc mú, chuáng ta cuäng biïët àiïìu gò
tûúng ûáng vúái nhûäng sûå nghi ngúâ, bêët àõnh cuãa ngûúâi nùçm mú,
nghôa laâ coá thûåc möåt yïëu töë naâo àaä àûúåc diïîn taã trong giêëc mú hay
khöng, vaâ yïëu töë naây coá àuáng nhû àiïìu maâ mònh nghô hay khöng
hay laâ möåt àiïìu khaác. Khöng coá gò trong giêëc mú tiïìm taâng cho ta
biïët vïì nhûäng àiïìu nghi ngúâ, bêët àõnh àoá; chuáng chó laâ hêåu quaã cuãa
sûå kiïím duyïåt thöi vaâ phaãi àûúåc coi nhû möåt mûu toan gaåt boã àûúåc
sûå döìn eáp.
Möåt trong caác nhêån xeát laâm mònh ngaåc nhiïn nhêët laâ nhêån
xeát liïn quan àïën caác cöng viïåc xêy dûång duâng àïí giaãi quyïët nhûäng
sûå traái ngûúåc nhau trong giêëc mú tiïìm taâng. Chuáng ta àaä biïët laâ
nhûäng yïëu töë tûúng tûå trong giêëc mú tiïìm taâng àûúåc thay thïë bùçng
nhûäng sûå cö àoång trong giêëc mú roä raâng. Nhûng nhûäng sûå traái
ngûúåc cuäng àûúåc giaãi quyïët nhû nhûäng sûå giöëng nhau vaâ cuäng
àûúåc diïîn taã bùçng möåt yïëu töë nhû nhau trong giêëc mú roä raâng. Vò
thïë nïn möåt yïëu töë coá àiïím traái ngûúåc trong giêëc mú roä raâng cuäng
coá thïí coá yá nghôa, chuáng ta phaãi tuyâ theo yá chñnh maâ giaãi thñch. Vò
thïë cho nïn chuáng ta múái hiïíu taåi sao trong giêëc mú khöng hïì coá
hònh dung cêu traã lúâi “khöng” bao giúâ.
Caách laâm viïåc kyâ laå cuãa cöng viïåc xêy dûång coá möåt àiïím
tûúng tûå trong cöng viïåc phaát triïín ngön ngûä. Nhiïìu nhaâ ngön ngûä
hoåc nhêån thêëy rùçng trong ngön ngûä thúâi cöí coá nhûäng sûå traái ngûúåc
nhû: yïëu – khoeã, roä raâng – tùm töëi, lúán – nhoã àïìu àûúåc diïîn taã cuâng
möåt göëc (nghôa traái ngûúåc trong nhûäng tiïëng cöí xûa). Vñ duå nhû
trong tiïëng cöí Ai Cêåp yá khoeã vaâ yïëu àïìu àûúåc diïîn taã bùçng tiïëng
“ken”. Khi noái ngûúâi ta duâng gioång cao hay thêëp àïí phên biïåt hai
nghôa; khi viïët ngûúâi ta thûúâng veä thïm möåt hònh aãnh khöng àûúåc
àoåc lïn. Ngûúâi ta viïët chûä ken – khoeã bùçng caách veä bïn caånh möåt
ngûúâi àûáng thùèng dêåy; vaâ ken – yïëu bùçng hònh aãnh möåt ngûúâi
àang ngöìi xöím. Maäi sau naây ngûúâi ta múái dêìn dêìn thay àöíi vaâ
duâng nhûäng chûä riïng àïí diïîn taã hai yá traái ngûúåc. Vò thïë ngûúâi ta
àaä chia chûä ken ra thaânh hai chûä ken – khoeã vaâ ken – yïëu. Möåt vaâi
ngön ngûä treã hún vaâ möåt vaâi sinh ngûä ngaây nay coân giûä laåi àûúåc
dêëu vïët cuãa sûå traái ngûúåc cöí xûa àoá. Xin àún cûã möåt vaâi vñ duå theo
C.Abel (1884).
Sigmund Freud 220
Tiïëng La Tinh coá nhûäng tiïëng nhiïìu nghôa nhû sau:
Altus (cao, sêu, xa) vaâ sacer (thiïng liïng vaâ sûå àõa nguåc).
Vaâ àêy laâ möåt vaâi vñ duå vïì nhûäng sûå thay àöíi trong chûä göëc :
Clamere (kïu); clam (yïn lùång, dõu daâng, bñ mêåt); siccus

(khö) vaâ succus (nûúác, àûúâng).
Vaâ tiïëng Àûác:
Stimme (gioång noái vaâ stumm (cêm).
So saánh nhûäng sinh ngûä coá hoå haâng vúái nhau chuáng ta coá
nhiïìu thñ duå cuâng loaåi:
- Anh : lock (khoaá); Àûác: loch (löî), lucke (löî höíng).
- Anh: cleave (böí àöi); Àûác: klenben (daán).
Tiïëng Anh without theo nghôa àen laâ vúái vaâ khöng, bêy giúâ
chó coân duâng möåt nghôa: khöng; tiïëng with khöng nhûäng chó àûúåc
duâng theo nghôa thïm vaâo (vúái) maâ coân duâng vúái nghôa loaåi trûâ
(sau straction) thñ duå nhû nhûäng chûä withdraw (ruát laåi, ruát ài)
withhold (tûâ chöëi, ngùn caãn). Tiïëng Àûác wieder cuäng thïë.
Möåt àiïím àùåc biïåt khaác trong cöng viïåc xêy dûång cuäng coá möåt
àiïím tûúng tûå trong viïåc phaát triïín ngön ngûä. Trong tiïëng cöí Ai
Cêåp cuäng nhû trong möåt vaâi thûá tiïëng treã hún tûâ ngön ngûä naây
sang ngön ngûä khaác cuâng möåt tiïëng, cuâng möåt nghôa coá thïí àûúåc
diïîn taã bùçng nhûäng thanh êm traái ngûúåc, vñ duå nhû nhûäng thñ duå
sau àêy lêëy trong tiïëng Àûác vaâ tiïëng Anh:
Topt (doå) – pot. Boat (taâu thuyã) – tub. Hurry (vöåi vaä) – Ruhe
(nghó) – Balken (keâo) – Kloben (cuãi); wait (àúåi) – tawen.
So saánh tiïëng La Tinh vaâ tiïëng Àûác ta coá:
Capere (cêìm) – packen; ren (thên) – Niere.
Nhûäng sûå traái ngûúåc nhû thïë naây xaãy ra trong giêëc mú bùçng
nhiïìu caách khaác nhau. Chuáng ta àaä biïët nhûäng sûå traái ngûúåc vïì
nghôa, sûå thay thïë nghôa bùçng tiïëng phaãn nghôa. Trong giêëc mú coá
nhûäng sûå àaão löån traái ngûúåc nhûäng tònh traång, nhûäng liïn
quan hai ngûúâi hònh nhû moåi sûå àïìu diïîc ra trong möåt thïë
giúái àaão ngûúåc. Trong giêëc mú nhiïìu khi chñnh chuá thoã
rûâng laåi sùn ngûúâi thúå sùn.
Sûå tiïëp diïîn cuãa caác biïën cöë khúãi àêìu nguyïn nhên cho
giêëc mú nhiïìu khi laåi ài sau nhûäng biïën cöë àaáng leä phaãi àïën sau.
Àuáng nhû trong nhûäng vúã cheâo trong höåi chúå ngûúâi anh huâng ngaä
lùn ra chïët trûúác khi tiïëng suáng nöí trong hêåu trûúâng. Coá nhûäng
giêëc mú trong thûá tûå caác biïën cöë bõ àaão löån hoaân toaân thaânh ra
muöën hiïíu ngûúâi ta phaãi bùæt àêìu bùçng biïën cöë xaãy ra trûúác mùæt.
Hùèn caác baån coân nhúá nhûäng àiïìu àaä àûúåc trònh baây trong chûúng
noái vïì tñnh chêët tûúång trûng cuãa giêëc mú, trong àoá chuáng töi àaä
trònh baây rùçng nhaãy xuöëng nûúác cuäng àöìng nghôa vúái tûâ dûúái nûúác
ài lïn, nghôa laâ sinh ra hay cho ra àúâi cuäng thïë thöi, treâo thang
hay xuöëng thang cuäng coá nghôa nhû nhau. Ngûúâi ta nhòn thêëy dïî
daâng àêu laâ nhûäng caái lúåi maâ sûå biïën daång cuãa giêëc mú coá thïí coá
àûúåc vò sûå tûå do biïíu diïîn naây.
Nhûäng àiïím àùåc biïåt naây cuãa cöng viïåc xêy dûång phaãi àûúåc
coi nhû cöí löî lùæm. Chuáng gùæn liïìn vaâo vúái nhûäng löëi diïîn taã cöí xûa,
nhûäng ngön ngûä vaâ chûä viïët thúâi cöí, cuäng gùåp nhûäng khoá khùn maâ
sau naây chuáng ta seä noái àïën.
Àïí kïët luêån, chuáng ta cêìn àûa ra möåt vaâi nhêån xeát phuå.
Trong cöng viïåc xêy dûång, têët nhiïn giêëc mú phaãi biïën àöíi nhûäng yá
Sigmund Freud 222
tûúãng tiïìm taâng thaânh nhûäng hònh aãnh cuå thïí, coá tñnh caách thõ
giaác caâng töët. Vêåy maâ nhûäng yá tûúãng naây laåi bùæt àêìu xuêët hiïån
bùçng nhûäng hònh aãnh cuå thïí; nhûäng vêåt liïåu cuãa chuáng, giai àoaån
àêìu tiïn cuãa chuáng laâ nhûäng caãm giaác vïì giaác quan hay noái àuáng
hún laâ nhûäng hònh aãnh kyã niïåm cuãa caác caãm giaác àoá. Chó maäi vïì
sau nhûäng tiïëng noái múái àûúåc gùæn liïìn vaâo caác hònh aãnh vaâ nöëi laåi
thaânh nhûäng yá. Vêåy cöng viïåc xêy dûång laâm cho caác yá tûúãng phaãi
ài thuåt luâi, vaâ trong sûå thuåt luâi naây têët caã nhûäng caái gò maâ sûå phaåt
triïín caác hònh aãnh kyã niïåm vaâ sûå biïën àöíi naây thaânh yá tûúãng àaä
àem àïën cho giêëc mú nhû nhûäng caái gò múái thu thêåp àûúåc àïìu phaãi
biïën mêët hïët.
Cöng viïåc xêy dûång trong giêëc mú diïîn tiïën nhû thïë àoá. Sûå
quan têm cuãa chuáng ta àöëi vúái giêëc mú roä raâng phaãi thuåt luâi vïì sau
hêåu trûúâng. Nhûng vò giêëc mú roä raâng laâ àiïìu maâ chuáng ta biïët roä
hún caã möåt caách trûåc tiïëp, nïn chuáng ta seä daânh cho noá möåt ñt
nhêån xeát nûäa.
Giêëc mú roä raâng dûúái mùæt chuáng ta quaã coá mêët ài nhiïìu phêìn
quan troång, àiïìu naây hïët sûác tûå nhiïn. Giêëc mú naây coá xïëp àùåt
thaânh möåt khöëi hay khöng bõ phên chia thaânh nhûäng maãnh nhoã
àöëi vúái chuáng ta khöng phaãi laâ àiïìu quan hïå. Ngay caã khi giêëc mú
àoá coá möåt yá nghôa gò chùng nûäa thò yá nghôa àoá cuäng bùæt nguöìn úã sûå
biïën daång cuãa giêëc mú vaâ khöng liïn quan gò àïën giêëc mú tiïìm
taâng nhû laâ bïì mùåt cuãa möåt toaâ nhaâ thúâ bïn YÁ, liïn quan vúái sûå
kiïën truác vaâ àöì baãn cuãa nhaâ thúâ àoá. Trong möåt vaâi trûúâng húåp, bïì
mùåt cuãa giêëc mú coá thïí coá möåt yá nghôa lêëy tûâ nhûäng yïëu töë khöng
biïën daång hay chó húi biïën daång möåt chuát nùçm trong nhûäng yá
tûúãng tiïìm taâng.
Möåt khi chuáng ta chûa giaãi thñch àûúåc giêëc mú, chûa hiïíu
àûúåc mûác àöå cuãa sûå biïën daång thò chuáng ta khöng thïí thêëy roä àiïìu
naây àûúåc. Coá möåt àiïím nghi ngúâ khi hai yïëu töë trong giêëc mú coá veã
nhû tiïën laåi gêìn nhau àïën mûác hoaâ àûúåc vaâo vúái nhau. Tûâ sûå kiïån
naây ngûúâi ta coá thïí ài àïën kïët luêån rùçng, nhûäng yïëu töë tûúng ûáng
cuãa giêëc mú tiïìm taâng cuäng phaãi xñch laåi gêìn nhau hún, nhûng
trong nhiïìu trûúâng húåp khaác nhûäng yïëu töë kïët húp vúái nhau trong
giêëc mú tiïìm taâng laåi taách rúâi nhau ra trong giêëc mú roä raâng.
Chuáng ta khöng nïn giaãi thñch möåt phêìn cuãa giêëc mú roä raâng
bùçng möåt phêìn khaác, coi giêëc mú nhû möåt caái gò coá maåch laåc vaâ húåp
thaânh möåt sûå biïíu diïîn coá tñnh caách thûåc tïë. Trong phêìn lúán caác
trûúâng húåp, giêëc mú giöëng nhû hoân àaá nguä sùæc àûúåc kïët húåp laåi
bùçng chêët xi mùng, do àoá nhûäng hònh aãnh muön maâu xuêët hiïån
trong àoá khöng phaãi laâ hònh aãnh xaác thûåc cuãa nhûäng àûúâng voâng
quanh nhûäng hoân àaá àûúåc kïët húåp laåi. Thûåc ra cuäng coá möåt sûå xêy
dûång thûá hai phuå thuöåc coá nhiïåm vuå laâm cho nhûäng dûä kiïån trûåc
tiïëp coá ngay cuãa giêëc mú trúã thaânh húi coá maåch lac, nhûng xïëp àùåt
löån xöån khöng thïí naâo hiïíu àûúåc, khi cêìn àïën nhûäng dûä kiïån naây
coá thïí àûúåc böí tuác.
Àùçng khaác, khöng nïn gaán cho cöng viïåc xêy dûång naây möåt
têìm quan troång quaá àaáng vaâ chêëp nhêån noá khöng deâ dùåt. Sûå hoaåt
àöång cuãa noá biïën mêët dêìn dêìn do nhûäng hêåu quaã cuãa chñnh noá:
naâo sûå cö àoång, sûå di chuyïín, sûå hònh dung möåt caách cuå thïí, röìi
xêy dûång têët caã trong möåt cöng viïåc xêy dûång thûá hai, noá chó laâm
àûúåc coá thïë thöi chûá khöng laâm àûúåc gò hún. Nhûng sûå phaán àoaán,
phï bònh, ngaåc nhiïn, nhûäng kïët luêån xaãy ra trong giêëc mú khöng
bao giúâ laâ kïët quaã cuãa cöng viïåc xêy dûång, rêët ñt khi laâ hêåu quaã cuãa
möåt sûå suy nghô vïì giêëc mú: àoá chñnh laâ nhûäng maãnh nhoã trong
giêëc mú tiïìm taâng xêm nhêåp giêëc mú roä raâng sau khi àaä àûúåc thay
àöíi chuát ñt.
Cöng viïåc xêy dûång cuäng khöng thïí taåo lêåp àûúåc nhûäng diïîn
tûâ. Trûâ vaâi trûúâng húåp rêët hiïëm coân nhûäng àiïìu nghe thêëy trong
giêëc mú thûúâng laâ tiïëng vang cuãa nhûäng àiïìu nghe thêëy hay àaä noái
Sigmund Freud 224
trong ngaây, nhûäng àiïìu naây àûúåc àûa vaâo trong giêëc mú tiïìm taâng
nhû nhûäng vêåt liïåu kñch àöång giêëc mú. Nhûäng sûå tñnh toaán cuäng
khöng chõu aãnh hûúãng cuãa sûå xêy dûång; nhûäng tñnh toaán thêëy
trong giêëc mú chó laâ sûå xuêët hiïån löån xöån cuãa nhûäng con söë, khöng
coá nghôa gò hay chó laâ nhûäng baãn coáp laåi cuãa nhûäng sûå tñnh toaán
trong giêëc mú tiïìm taâng. Trong nhûäng àiïìu kiïån àoá, chuáng ta seä
khöng ngaåc nhiïn nïëu thêëy ngûúâi ta búát quan têm àïën sûå xêy
dûång naây, daânh sûå chuá yá cho nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng do giêëc mú
roä raâng phaát hiïån ra trong möåt tònh traång bõ biïën daång nhiïìu hay
ñt. Nhûng ngûúâi ta seä lêìm to nïëu cûá theo chiïìu hûúáng àoá maâ cho
rùçng nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng coá thïí àûúåc coi nhû chñnh giêëc mú
röìi àem aáp duång cho noá nhûäng sûå kiïån thuöåc vïì giêëc mú roä raâng.
Thûåc laâ kyâ khöi khi ngûúâi ta laåm duång nhûäng dûä kiïån cuãa
mön Phên têm hoåc àïí lêîn löån nhûäng sûå viïåc naây. Giêëc mú khöng laâ
gò khaác hún laâ hêåu quaã cuãa cöng viïåc xêy dûång; vêåy giêëc mú chñnh
laâ hònh thûác maâ cöng viïåc xêy dûång bao quanh nhûäng yá tûúãng tiïìm
taâng.
Cöng viïåc xêy dûång laâ möåt sûå hoaåt àöång coá tñnh chêët àùåc biïåt
chûa tûâng thêëy trong àúâi söëng tinh thêìn. Nhûäng sûå cö àoång, di
chuyïín biïën hoaá thuåt luâi cuãa nhûäng yá tûúãng àïí trúã thaânh nhûäng
hònh aãnh cuå thïí chñnh laâ nhûäng àiïìu hïët sûác múái meã do cöng cuãa
mön phên têm hoåc tòm ra. Ngoaâi ra dûåa vaâo sûå kiïån tûúng tûå nhû
cöng viïåc xêy dûång, chuáng ta nhêån thêëy coá nhûäng dêy liïn laåc chùåt
cheä giûäa mön phên têm hoåc vaâ caác mön hoåc khaác, nhû sûå tiïën hoaá
cuãa ngön ngûä vaâ tû tûúãng, Caác baån chó thêëy roä têìm quan troång cuãa
vêën àïì naây sau khi biïët rùçng nhûäng sûå hoaåt àöång cuãa cöng viïåc
xêy dûång sau naây seä laâ nguöìn göëc cuãa sûå phaát sinh ra caác chûáng
bïånh thêìn kinh.
Töi biïët laâ chuáng ta chûa thïí duyïåt laåi nhûäng àiïìu ñch lúåi maâ
mön Têm lyá hoåc coá thïí ruát ra nhûäng nhêån xeát naây. Töi chó muöën
caác baån àïí yá àïën nhûäng bùçng chûáng múái cuãa chuáng ta vïì sûå coá mùåt
cuãa nhûäng hoaåt àöång tinh thêìn vö thûác (nhûäng yá tûúãng tiïìm taâng
trong giêëc mú chùèng khaác gò hún laâ nhûäng sûå hoaåt àöång tinh thêìn
vö thûác naây), nhûäng caánh cûãa maâ sûå giaãi thñch giêëc mú àaä múã cho
nhûäng ngûúâi naâo muöën khaão cûáu vïì àúâi söëng tinh thêìn vö thûác
naây.
Vaâ bêy giúâ, töi phên tñch cho caác baån xem möåt vaâi thñ duå nhoã
vïì caác giêëc mú àïí hiïën cho caác baån nhûäng chi tiïët nhûäng àiïìu maâ
tûâ trûúác túái nay töi chó noái vïì àaåi thïí àïí sûãa soaån trûúác, hay chó noái
möåt caách khaái quaát vaâ vùæn tùæt thöi.

Phan Tam Hoc Nhap Mon - 818 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phan Tam Hoc Nhap Mon - 818 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PHÊN TÊM HOÅC NHÊÅP MÖN 1

Lúâi giúái thiïåu ................................................................................3

Lúâi giúái thiïåu

Sigmund Freud - Têm lyá gia cuãa coäi vö thûác

Theo Jostein Gaarder

Phêìn thûá nhêët

NHÛÄNG HAÂNH VI SAI LAÅC

a) noái löån ngûúåc;

b) noái lêîn löån chûä noå vúái chûä kia (Vorlang)

e) thay chûä noå vaâo chûä kia.

Trong vúã Wallenstein (Piccolomini, Höìi thûá nhêët) ta thêëy coá

Questenberg - Nguy quaá chuáng ta hiïån ài àïën àêu àêy?

Questenberg - Àiïìu gò vêåy baån?

Octavio - Cuöåc du haânh àoá thûåc bêët lúåi quaá.

Questenberg - Taåi sao? Coá gò vêåy?

(Anh muöën keáo Questenberg ài cuâng)

Questenberg - Baån laâm sao thïë? Baån muöën töi ài àêu?

Octavio - Àïën gùåp naâng.

Questenberg -Gùåp ai?

Octavio (Sûåc nhúá laåi) - Gùåp quêån cöng. Naâo ta ài...

“Trong vúã “Ngûúâi laái buön thaânh Vúnidú” cuãa Shakespeare

3. Nhûäng haânh vi sai laåc (tiïëp theo)

Schweinerrein. Do àoá öng noái lúä lúâi ra Vorschein (Meringer vaâ

4. Nhûäng haânh vi sai laåc

Nïëu ngûúâi ta muöën tòm ra khuynh hûúáng gêy röëi, nguyïn

5. Nhûäng khoá khùn àêìu tiïn

Àiïìu àaáng chuá yá trong nhûäng giêëc mú do nhûäng sûå

Chuáng ta chùèng thûúâng nghe noái rùçng nhûäng giêëc mú thûúâng

Nhûng trong khi khöng chúâ àúåi, chuáng ta laåi àûúåc

Trïn chuyïën taâu biïín chaåy àûúâng Calais-Douvres möåt nhaâ

e. Möåt ngûúâi khaác nùçm mú thêëy em bõ nhöët trong caái rûúng.

8. Nhûäng giêëc mú cuãa treã con

Àêy laâ vaâi thñ duå:

c. Möåt em trai nùm tuöíi rûúäi àûúåc dêîn ài chúi úã Escherntal

3/ Vò nhûäng giêëc mú treã con khöng bõ biïën daång nïn khöng

Nhûäng ai buöíi chiïìu ùn nhiïìu gia võ, bõ khaát, thûúâng mú thêëy

Chuáng ta khöng hïì khùèng àõnh rùçng, nhûäng giêëc mú ngûúâi

9. Sûå kiïím duyïåt giêëc mú.

Nhûng khi chuáng ta muöën khaão cûáu nhûäng khuynh hûúáng

10. Tñnh caách tûúång trûng trong giêëc mú

Trong cuöën Anthropophyteia cuãa Kraus thûúâng àûúåc coi nhû

11. Sûå xêy dûång giêëc mú

Tiïëng La Tinh coá nhûäng tiïëng nhiïìu nghôa nhû sau:

Clamere (kïu); clam (yïn lùång, dõu daâng, bñ mêåt); siccus

Vaâ tiïëng Àûác:

Stimme (gioång noái vaâ stumm (cêm).

- Anh : lock (khoaá); Àûác: loch (löî), lucke (löî höíng).

- Anh: cleave (böí àöi); Àûác: klenben (daán).

So saánh tiïëng La Tinh vaâ tiïëng Àûác ta coá:

Capere (cêìm) – packen; ren (thên) – Niere.

You might also like