1656373937303187946

MAŠINSKI FAKULTET
Odsjek za tehnologiju drveta
BSc.Denis Kendić
TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA
ZAVRŠNI RAD
Sarajevo, 2012
UNIVERZITET U SARAJEVU
MAŠINSKI FAKULTET
Odsjek za tehnologiju drveta
ZAVRŠNI RAD
TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA
Mentor: Student:
Prof.dr. Nikola Vukas BSc.Denis Kendić
Prof.dr. Izet Horman
Sarajevo, 2012
IZJAVA
Izjavljujem da sam završni rad uradio samostalno uz konsultacije s mentorom.
Kandidat:
___________
BCs.Denis Kendić
ZAHVALNICA
Ţelim se zahvaliti svom mentoru prof.dr. Nikoli Vukasu na pomoći pri izradi ovog završnog
rada, jer je bio prisutan tu za pomoć pri svakom problemu koji se javio u toku rada.
Zahvale idu i profesorima Mašinskog fakulteta u Sarajevu koji su mi predavali tokom ovih
godina, i osoblju na iznimnoj pomoći u svakom trenutku.
TakoĎer se moram zahvaliti svojim roditeljima, porodici koji su mi omogućili školovanje,

bez čije pomoći i razumjevanja u svim usponima i padovima ne bih bio ovdje gdje sam
danas.
TakoĎer se moram zahvaliti Jasmini Ibrahimpašić-Raković na pomoći sa prevodima na

engleski jezik, Selmi Galijašević, Almiru Alihodţiću na pomoći sa gramatičkim i
pravopisnim greškama, i svim svojim kolegama s kojima sam studirao ovih godina.
Ogromne zahvale moram uputiti dvijema firmama koje su ogromnim zalaganjem

učestvovale u izradi ovog završnog rada a to su:
d.o.o. Stolarkomerc, Velika Kladuša, proizvodnja sobnih vrata – na ustupljenom

postrojenju za obradu proba,
PPS-Galeković, Zagreb, proizvodnja parketa i podova od termodrveta – na ustupljenom

termodrvetu koje sam koristio za ispitivanje u ovom radu.
IZVOD: Termički modifikovano drvo je materijal koji nastaje izlaganjem drveta visokim
tempraturama radi poboljšanja njegovih osobina naročito u vanjskim uslovima. U ovom
radu su opisane osobine termički modifikovanog drveta, procesi nastajanja, faze u toku
termičke modifikacije, i procesi koji se trenutno koriste za dobijanje sve većih količina
ovog drveta, iako postoji tendencija novih i savremenijih procesa. Na osnovu dosadašnjeg
istraţivanja smo ustanovli da su osnovni razlozi termičke modifikacije drveta veća
stabilnost drveta, manja količina vlage, biološka stabilnost, promjena boje do atraktivnih
tonova, te unapreĎenju fizičkih i mehaničkih osobina. U ekspirimentalnom dijelu uraĎeno
je ispitivanje mehaničkih osobina drveta, čvrstoće na savijanje paralelno i okomito na tok
djelovanja sile u odnosu na godove drveta, čvrstoće na pritisak u radijalnom,
tangencijalnom i longitudinalnom pravcu. Od fizikalnih osobina termički modifikovanog
drveta uraĎeno je ispitivanje gustoće, apsorbcije vlage, i bubrenja i utezanja. Rezultati su
obraĎeni u skladu sa statističkim zahtjevima, te je izvršena komparacija dobijenih
rezultata i rasprava o dobijenim rezultatima. Termički modifikovano drvo je pokazalo
značajno smanjenje apsorbcije vlage i bubrenja i utezanja, a kod gustoće, čvrstoće na
savijanje i čvrstoće na pritisak se ne mogu donijeti konačni zaključci.
Ključne riječi: Termička modifikacija drveta, bor, bukva, fizičke i

mehaničke osobine
ABSTRACT: Thermically modified wood is a material emerged by exposing the wood to
high temperatures on account of its higher quality, especially owing to its outdoor
exposure. This work portays the characteristics of the thermal modification of wood, its
developing processes, thermal modification phases, and processes currently used, due to
getting larger amount of this wood, even though there is a tendency towards new and
more modern processes. Based on the research so far, we found that the fundamental
reasons for thermal modification of wood are improving its stability, lowering the
moistness level, biological stability, changing the colour shade to more attractive one,
and improving its mechanical characteristics. The experimental part of the work studies
mechanical characteristics of wood, paralel and vertical bending strength and its effect on
a force power in relation to tree rings, and its pressure resistance to radial, tangential
and longitudinal direction. Regarding the physical characteristics of thermally modified
wood, there is a study on wood density, dampness absorbtion, swelling and shrinking.
Given results are processed in agreement to statistic demands and also there are given
results comparisons and debates concerning the issue. Thermically modified wood has
proved significant decrease of dampness level, swelling and shrinking, while with its
density, bending strength and strength under pressure we cannot give a final conclusion.
Key terms: thermal modification of wood, pine, beech, physical and

mechanical characteristics.
SADRŢAJ
1 UVOD .................................................................................................................... 3
1.1 Problem istraţivanja ......................................................................................... 4
1.2 Cilj rada .......................................................................................................... 4
2 Termički modifikovano drvo ..................................................................................... 5
2.1 Vrste termički obraĎenog drveta ....................................................................... 6
2.2 Faze u procesu nastajanja termički obraĎenog drveta ......................................... 7
3 Procesi dobijanja termički modifikovanog drveta ....................................................... 8
3.1 Thermowood proces......................................................................................... 8
3.2 Plato proces .................................................................................................... 9
3.3 New proces ..................................................................................................... 9
3.4 OHT proces ..................................................................................................... 9
3.5 Westwood proces ...........................................................................................10
4 Osnovna svojstva termički modifikovanog drveta......................................................11
4.1 Fizičke osobine termički modifikovanog drveta ...................................................11
4.2 Mehaničke osobine pri termičkoj modifikaciji drveta ...........................................18
4.3 Biološka trajnost termički modifikovanog drveta ................................................23
4.4 Ostale osobine termički obraĎenog drveta .........................................................25
5 Materijali i metodologija ispitivanja..........................................................................28
5.1 Opis ispitivanja fizikalnih osobina......................................................................31
5.2 Opis ispitivanja mehaničkih osobina ..................................................................36
6 Rezultati i diskusija ................................................................................................41
6.1 Fizičke osobine termodrveta .............................................................................41
6.2 Mehaničke osobine termodrveta .......................................................................54
7 ZAKLJUČAK ...........................................................................................................61
8 LITERATURA: ........................................................................................................62
9 PRILOZI ...............................................................................................................63
9.1 Popis slika korištenih u radu.............................................................................63
9.2 Popis tabela korištenih u radu: .........................................................................65
MAŠINSKI FAKULTET SARAJEVO, Tehnologija drveta BSc.Denis Kendić
1 UVOD
Poznato je da je drvo nehomogen, porozan i higroskopan materijal, kao takav

podloţan je promjenama dimenzija, buburenju, utezanju, vitoperenju, napadu truleţi i
mikroorganizama, te kao takav materijal nije pogodan za izlaganje u spoljašnjim uslovima
u duţem vremenskom periodu bez neke od metoda poboljšanja drveta. Da bi se
poboljšala svojstva drveta pristupano je raznim načinima i pokušajima da se povećaju
svojstva drveta i time produţi vijek izloţenosti graĎevinskog drveta atmosferskim
prilikama.
Neke od metoda poboljšanja graĎevinskog drveta su:
-Termički tretirano drvo

-Acelirano drvo
-Drvo modificirano dimetiloldihidroksietilen ureom
-Nanomaterijali u površinskoj obradi drveta
Odnedavno je u Evropi počela industrijska proizvodnja termički modifikovanog

drveta (TMD) sa ciljem poboljšanja njegovih svojstava i dobijanja ekološki čistog
materijala primjerenog savremenom dobu. Za te potrebe su uraĎena brojna istraţivanja o
svojstvima i reţimima dobijanja TMD-a koja će doprinijeti povećanju kvaliteta ovog
proizvoda.
Termički modifikovano drvo se dobija intenzivnim tretmanom drveta na

tempraturama do 260ºC, bez unošenja dodatnih hemikalija. Ovaj način modifikacije
masivnog drveta trajno mijenja veći broj njegovih hemijskih i fizičkih svojstava i to se već
počinje javljati pri temperaturama od oko 150ºC. Ovakvim tretmanom, vitoperenje,
bubrenje/utezanje se smanjuju za oko 50%, čime ovakvo drvo postaje dimenzionalno
stabilnije i biološki otpornije, naročito u promjenljivim klimatskim i spoljašnjim uslovima.
Izlaganje visokim temperaturama dovodi do promjene tona boje kod drveta.

Nakon što se četinari termički obrade visokim temperaturama dobijaju izgled starog
drveta te se koriste za imitaciju starinskih gradnji, a izlaganje lisičara visokim
temperaturama dobija se estetski izgled egzotičnih vrsta drveta. Vaţna osobina termičke
TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA, završni rad 3

modifikacije drveta je da drvo niţe vrijednosti se potpuno moţe iskoristiti, kao sto je
iskorištavanje neprave srţi bukovine i jasenovine u estetski vrijedne prozvode.
Termičkim izlaganjem brezovine i topole visokim temperaturama dobija se drvo

koje se koristi za saune ili enterijere za ureĎivanje stanova.
Ipak drvo koje se izlaţe visokim temperaturama se najviše koristi za vanjske

uslove, kao sto su ograde, podovi, dokovi - molovi, vrtni namještaj, nenosive konstrukcije
kao sto su prozori i vrata.
1.1 Problem istraţivanja

Termički modificirano drvo se u skorije vrijeme sve više upotrebljava u
graĎevinarstvu kao i u unutrašnjoj upotrebi. Najčešće se termički obraĎuju meke vrste
drveta ali nerijetko i tvrde vrste drveta da bi im se promjenile i poboljšale fizičko-
mehaničke osobine i dobili različiti tonovi boje.
Problem istraţivanja ovog magistarskog rada je u ispitivanju fizičko-mehaničkih

osobina termički tretiranog drveta jela/smreke i bukve.
1.2 Cilj rada

Na osnovu izloţene problematike cilj istraţivanja ovog rada je:
-Opisati tehnologiju i procese termičke modifikacije liščara i četinara
-Dati pregled rezultata dosadašnjih ispitivanja osnovnih fizičkih i mehaničkih

osobina TMD
-Ekspirimentalnom metodom ispitati neka fizičko-mehanička svojstva termički

modifikovanog drveta jela/smreke i bukve. Od mehaničkih osobina ispitati čvrstoću
savijanja i čvrstoću na pritisak jela/smreku i bukvu. Od fizikalnih osobina zapreminsku
masu, vlaţnost drveta i utezanje i bubrenje, i upijanje vode.
-Dobivene rezultate uporediti sa rezultatima ne tretiranog drveta.

2 Termički modifikovano drvo
Glavni i osnovni razlog pristupanju, izučavanju i proizvodnji termički obraĎenog

drveta je povećanje vijeka trajanja drveta u vanjskim uslovima. Termički obraĎeno drvo
ima znatno veću dimenzijsku stabilnost, odnosno, značajno se (za oko 50%) smanjuje
svaki «rad» drveta – vitoperenje, bubrenje i utezanje. Lignin, koji je jedan od ključnih
sastojaka drveta zaduţen za regulaciju vode, mijenja svoju strukturu pod visokim
temperaturama i termodrvo nije više toliko higroskopno – upija manogo manju količinu
vode. Hemiceluloze, osnovna hrana za različite gljivice truleţnice, buĎi i insekte, razlaţu
se, a samim tim termo-drvetu se značajno produţava vijek trajanja jer se smanjuje
mogućnost truljenja. Ovo znači da se termo-drvo moţe koristiti i u uslovima kada je
veoma visoka relativna vlaţnost vazduha i kada je direktno izloţeno atmosferskim
padavinama. Prilikom termičke obrade, šećer u drvetu se karamelizuje pa drvo mijenja
boju[1].
Slika br. 1 (Promjene boje kod drveta izloţenog visokim temperaturama [1])

Slika br. 2 (Hrast kitnjak (od gore na dole) – bijeljika, srčevina, drvo tretirano)
U zavisnosti od visine temperature odnosno duţine trajanja procesa, boja se

kreće od sasvim svijetlih beţ tonova do sasvim tamnih, skoro crnih.
2.1 Vrste termički obraĎenog drveta
Pri izlaganju drveta visokim temperaturama dolazi do promjene fizičkih i

mehaničkih osobina drveta. Zavisno od temperature i vremenskog zadrţavanja u
odreĎenim fazama dobijaju se različite osobine. Da bi se obezbjedilo lakše rukovanje,
termički obraĎeno drvo je podijeljeno na dvije vrste [2], uzevši u obzir visinu temperature
kojoj je drvo izloţeno, a to je:
Thermo S – termički modifikovano drvo S

Thermo D – termički modifikovano drvo D
Termički modifikovano drvo “S” nastaje izlaganjem drveta temperaturama do

200°C i koristi se samo za unutrašnju upotrebu, a termički modifikovano drvo “D” nastaje
izlaganjem temperaturama većim od 200°C i koristi se za vanjsku i unutrašnju upotrebu.

2.2 Faze u procesu nastajanja termički obraĎenog drveta
Uprkos različitim pristupima termičke modifikacije drveta, osnova je svima ista.

Bitno je u potpunosti obezbijediti da se odstrani kisik, koji moţe na dosta niţim
temperaturama od potrebnih dovesti do zapaljenja drveta. Proces termičke modifikacije
drveta se odvija u izolovanoj sredini uz prisustvo 2% kisika ili nekog medija.
Termička modifikacija drveta se dijeli u tri faze, pri kojima se drvo zagrijava na
odreĎene temperature sa različitim koncentracijama vlage i zadrţava tako odreĎeno
vrijeme [3], [4].
Slika br. 3 (Prikaz faza pri tretiranju drveta visokim temperaturama[2])
Na slici br.3 je dat prikaz 3 faze u procesu termičke modifikacije drveta.

Kompletan proces izlaganja drveta visokim temperaturama ne traje više od 40-45h. Od
duţine vremenskog perioda kojem je drvo izloţeno maksimalnoj temperaturi ovisit će
osobine termički tretiranog drveta.
Faza 1:
U prvoj fazi potrebno je obezbijediti temperaturu oko 130°C i relativnu vlaţnost

od 0% i takav reţim zadrţati oko 18h. Temperatura se u prvih 6h podiţe do 100°C, i
potom se lagano tokom sljedećih 12h podiţe na 130°C.
Faza 2:
U drugoj fazi se temperatura podiţe do 200°C -260°C, u zavisnosti kakav se

efekat ţeli postići. Druga faza traje oko 9h, s tim da se prvih 5h temperatura podiţe sa
temperature prve faze (130°C), kada se temperatura podigne do 200°C-260°C i zadrţava
se 3-4h na toj temperaturi. U zavisnosti od duţine vremenskog perioda kojem je drvo
izloţeno maksimalnoj temperaturi, i visini te temperature u najvećoj mjeri ovisit će
gubitak mase, dimenzionalna stabilnost drveta, fizičke i mehaničke osobine, te boja

termički modifikovanog drveta koja pri duţem vremenskom periodu izlaganja i višoj
temperaturi će se kretati ka tamnijem tonu.
Faza 3:
Treća faza traje izmeĎu 20-25 sati, to je faza u kojoj se vrši kondicioniranje.
Kondicioniranje se odvija u dvije faze, u prvom dijelu treće faze temperature se spušta do
100°C i tu se zadrţava jedan vremenski period od 5-6 sati i potom se temperatura
smanjuje na sobnu temperaturu.
3 Procesi dobijanja termički modifikovanog drveta
Termička modifikacija drveta prvo je razvijena na VTT i YTI Institutu u Finskoj u

suradnji sa finskom drvnom industrijom. Taj proces nazvan je “Thermowood” i takav je
naziv licenciran i patenti su dati na korištenje samo članovima finske drvne industrije.
Naziv “thermowood” je uzet za ime termički obraĎenog drveta i takav se koristi svugdje u
svijetu.
Pored ovog Finskog načina izlaganja drveta visokoj temperaturi i još neke zemlje
poput Njemačke, Holandije i Francuske su razvile svoje metode za termičku modifikaciju
drveta a to su:
- Thermowood proces u Finskoj

- Plato proces u Holandiji
- Now proces i BCI-MBS proces u Francuskoj i Kanadi
- OHT proces u Njemačkoj
- Westwood proces u SAD
3.1 Thermowood proces
U prvoj fazi potrebno je što brţe postići temperaturu od 100°C uz pomoć toplote
i pare. Nakon toga temperatura se podiţe na 130°C pri čemu vlaţnost opada na gotovo
0% vlage. U drugoj fazi intenzivna toplinska obrada na temperaturi od 185°C-230°C gdje
se drţi konstantno 2-3 sata. Zaštitni plin koji se upusti u komoru sluţi da ne doĎe do
zapaljenja drveta. U trećoj fazi se uključuju ureĎaji za spuštanje temperature, prskalice
vodom vlaţe površinu drveta i komore do 80°C-90°C. HlaĎenje do sobne temperature se

odvija pod strogim nadzorom da ne doĎe do pojave pukotina na površini drveta i da bi se

vlaga odrţala na 4%.
3.2 Plato proces
Ovaj proces se odvija u izolovanoj komori sa nekoliko grijača koji zagrijavaju

medij u komori i ventilatora koji su zaduţeni za ravnomjerno strujanje zagrijanog zraka
unutar komore. Prilikom procesa bitno je da količina kisika bude ispod 2%. Proces se
odvija u tri faze, uz malo duţi vremenski period izlaganja do 5 dana. U prvoj fazi se
pomoću suhog zraka smanjuje vlaga u drvetu do 10% vlaţnosti na temperaturi od 160°C-
170°C i tako se zadrţava 4-6 sati. U drugoj fazi se odrţava temperatura 170°C-190°C uz
malo povišen pritisak u vremenskom periodu od 1-4 sata. U trećoj fazi se vrši
kondicioniranje u trajanju od 14-16 sati. Zavisno od elemenata koji se termički obraĎuju
grijna tijela mogu biti para ili vrući zrak.
3.3 New proces
Počinje sa relativno suhim drvetom od 12% vlage, i zagrijava drvo do 200°C-

240°C. Razlikuje se od ostalih procesa jer se odvija u azotnoj ili dušikovoj sredini uz
prisustvo kisika ispod 2%.
3.4 OHT proces
Ovaj proces se takoĎer odvija u zatvorenoj izolovanoj sredini u kojoj se nalazi

drvo, u tu sredinu se pomoću pumpi upušta vruće biljno ulje koje cirkuliše oko drveta i na
taj način prenosi temperaturu na drvo. Potrebno je obezbijediti ravnomjerno cirkulisanje
ulja po svim površinama drveta koje se termički obraĎuje da bi se dobio isti ton boje.
Izrazito se koristi biljno ulje jer ono najbolje prenosi toplotu. Najbolje se pokazalo laneno
ulje iako miris koji emituje pri zagrijavanju moţe da predstavlja nedostatak.
Proces modifikacije je podijeljen u tri faze, prva faza je zagrijavanje drveta, u

drugoj fazi se vrši modifikacija drveta na temperaturama 180°C-220°C koja traje 2-4

sata, i treća faza je spuštanje temperature i faza kondicioniranja. Temperatura prve i

treće faze se prilagoĎava ovisno o vrsti drveta.
Da bi se što duţi vremenski period zadrţala temperatura i napravile energetske

uštede proces se odvija na temperaturi od 220°C. Pri završetku procesa ulje se pomoću
pumpi izvlači iz sredine i započinje faza kondicioniranja.
Slika br. 4 (OTH proces, NJEMAČKA, foto: MENZ HOLZ, Germany [15])
3.5 Westwood proces
Westwood proces koji je nastao u Sjedinjenim Američkim drţavama 2007

godine. To je proces koji ima veliku prednost s energetskog stajališta, naime ovaj proces
traje svega 12-16 sati. Westwood proces se odvija samo uz prisustvo vode i grijača.
Električni grijači zagrijavaju vodu koja preko grijnih tijela prenosi temperaturu na
materijal koji se termički obraĎuje. Tu su i ventilatori koji obezbjeĎuju ravnomjerno
strujanje toplog vazduha. Uz standardnu opremu postrojenja dolazi set filtera za
pročišćavanje otpadnih voda što ovaj način termičke modifikacije čini u potpunosti
ekološki. Ovaj sistem se odlikuje razvijenom tehnologijom koja automatski rukovodi sa
reţimom termičke obrade drveta. Moderan sistem kontrole prati i upravlja sa 20
parametara svakih 5 sekundi za upravljanje temperaturom unutar komore. Moderan
sistem podiţe temperaturu na 200°C-230°C i zadrţava je konstantnom 2-3 sata. Zaštitni
plin se koristi da ne doĎe do nagorjevanja površine drveta. Sistem se sam prilagoĎava
vlaţnosti, temperaturi, geometrijskom obliku drveta koje se termički obraĎuje kako bi se
dobili što bolji rezultati i utrošilo što manje energenata. Ovaj automatizovani sistem je
omogućio upravljanje procesom sa većih udaljenosti koristeći mobitele.

4 Osnovna svojstva termički modifikovanog drveta
4.1 Fizičke osobine termički modifikovanog drveta
Gubitak mase termički tretiranog drveta
Kao posljedica gubitka vlage zbog izlaganja visokim tempraturama i reţima

kojem se drvo izlaţe pri termičkoj modifikaciji javlja se veliki gubitak mase drveta.
Istraţivanja su pokazala da četinari imaju manji postotak gubitka mase pri termičkom
izlaganju od lišičara [5],[2].
Ispitivanje je uraĎeno na pet proba za bor, hrast, jasen i topolu koji su izloţeni
termičkom tretmanu i rezultati su prikazani na sljedećoj slici br.5.
30
25
Procenat [%]
20
15
10
0
Bor Hrast Jasen Topola
Vrsta drveta
Slika br. 5 (Gubitak mase kod nekih liščara [5])
Sa slike br.5 se vidi da smanjenje mase kod četinara najmanje iznosi za bor
18,5% a kod hrasta 22,6%, jasen 22,2% a probe topole su pokazale najveću promjenu
mase od 24,3%.
Zabiljeţen je gubitak mase i kod proba od bukovog drveta. Dvije vrste proba su
izloţene visokim temperaturama. Jedne probe su izloţene temperaturi od 170°C i na toj
temperaturi su zadrţane 3 sata, druge probe su izloţene temperaturi od 200°C i zadrţane
su na toj temperaturi 3 sata. Pregled rezultata gubitka mase bukovih proba izloţenih
visokim temperaturama je dat na sljedećoj slici br.6 [6]

20
18
Gubitak mase [%]

16
14
12
10
8
6
4
2
0
170[°C] 200[°C]
Probe - Bukva
Slika br. 6 (Gubitak mase bukovog drveta [6])
Sa slike br.6 se vidi da su bukove probe koje su izloţene temperaturi od 200°C

izgubile 18% mase, dok su probe koje su izloţene temperaturi od 170°C izgubile 4,2%
mase nakon tretmana. Povećavanje temperature i vrijeme izlaganja uveliko utječe na
promjenu mase kod liščara i četinara.
Gubitak mase kod termički obraĎenog drveta dovodi do ušteda pri transportu.
Gubitak gustoće pri termičkoj modifikaciji drveta
Gubitak mase utječe na promjenu gustoće tretiranog drveta, a gubitak mase je

veći što je temperatura tretmana viša i s povećanjem temperature se povećava gustina
termički tretiranog drveta. MeĎutim, to smanjenje je vrlo blago i ne postoji jasna
korelaciona zavisnost zbog velike prirodne varijabilnosti ovog svojstva.
U ovom ispitivanju je odreĎen gubitak gustoće borovog drveta pri različitim

temperaturama. Prve probe su izloţene temperaturi od 180°C i zadrţane su na takvoj
temperaturi 120min. Druge probe su izloţene nešto većoj temperaturi od 210°C i tako
zadrţane 120min. Treće probe su izloţene temperaturi od 240°C i zadrţane su 120min.
Pregled rezultata je dat na sljedećoj slici br.7

14
12
10
Procenti [%]
8
6
4
2
0
180[°C] 210[°C] 240[°C]
Borove probe
Slika br. 7 (Gubitak gustoće kod bora pri različitim temperaturama [7])
Sa slike br.7 se vidi da promjena gustoće uveliko ovisi o temperaturi i vremenu

izlaganja. Drvo koje je izloţeno većoj temperaturi ima veću gustoću. Povećanje gustoće
drveta koje je izloţeno temperaturi 180°C i tretirano 120min iznosi 6,4%, drvo izloţeno
210°C i isti vremenski period tretirano imalo je povećanu gustoću od 8,8%, a drvo
izloţeno temperaturi od 240°C i isti vremenski period tretirano ima povećanu gustoću od
12,6%.[7]
Ispitivanje bukve je uraĎeno na tri probe koje su termički tretirane

temperaturom od 200°C i na toj temperaturi zadrţane 120min. Probe nakon termičkog
tretmana su imale vlagu izmeĎu 4-6%. Rezultati su usporeĎeni sa kontrolnom probom
koja nije tretirana visokim temperaturama. Kontrolna epruveta je imala vlagu od 13%.
Probe su označene kao TMB1, TMB2, TMB3 (termički modifokovana bukva) i B (kontrolna
proba, ne tretirana bukva). Rezultati ovog ispitivanja su dati na slici br.8 [8]
900
850
Gustoća ρ[kg/m³
800
750
700
650
600
550
500
TMB1 TMB2
ProbeTMB3 B
Slika br. 8 (Prikaz gubitka gustoće termički tretirane bukve)

Izlaganje bukve visokim temperaturama je dovelo do gubitka gustoće. Sa slike

br.8 se vidi smanjenje gustoće kod proba tretiranih temperaturom od 200°C.
Gustoća utječe velikim dijelom na mehaničke osobine, ali nije jedini faktor koji
mijenja mehaničke osobine. Gubitak gustoće direktno utječe na ekonomski gubitak.
Apsobcija vlage termički obraĎenog drveta
Ravnoteţna vlaga termički tretiranog drveta je 50% manja nego kod termički ne
tretiranog drveta. Ravnoteţna vlaţnost drveta se redukuje za 50% što se vidi na slici br.9.
Toplotni tretman usporava primanje vode i ćelijski zidovi apsorbuju manje vode zato što
se smanjuje broj slobodnih hidroksilnih grupa.
Drvo smrče je nakon tretmana izloţeno 60 dana vlazi od 100%, vlaga je

postepeno povećavana u odreĎenim intervalima i praćena je količina apsorbcije tretiranog
i ne tretiranog drveta. Pritom su korištene četiri vrste proba, prva proba je kontrolna
proba, druga proba je tretirana temperaturom od 220°C i vremenskom periodu od
jednog sata, treća proba je izloţena temperaturi od 225°C i zadrţana je dva sata, i
četvrta proba je izloţena temperaturi od 220°C i tako je zadrţana tri sata.
24
Kontrolna epruveta
Vlaţnost drveta [%]
22
20 3h na T=220[ºC]
18 2h na T=225[ºC]
16
14 1h na T=220[ºC]
12
10
8
6
4
2
0
0 10 30 50 70 90
Relativna vlaţnost vazduha [%]
Slika br. 9 (Apsorbcija vlage termički obraĎenog drveta [9])
Najbolje rezultate, odnosno najmanju količinu vlaţnosti je apsorbovala proba

broj tri, koja je bila izloţena temperaturi od 220°C i tretirana tako tri sata. Iz priloţenog

se moţe primjetiti da vrijeme termičke modifikacije i povećana temperatura jako utječe

na apsorbciju vlage [9].
Bukove probe koje su bile apsolutno suhe su izloţene temperaturi od 190°C i

tako su zadrţane 4 sata. Zatim su bukove tretirane probe stavljene zajedno sa ne
tretiranim probama koje su isto bile osušene na apsolutno suho stanje na klimu vazduha
čija je relativna vlaţnost iznosila 100% na sobnoj temperaturi. Na izloţenim probama su
pratili brzinu apsorpcije vlage narednih 2 mjeseca. Dobiveni rezultati su prikazani na slici
br.10.
30
Vlaţnost proba [%]
25 Tretirane probe
Netretirane probe
20
15
10
0
0 4 8 11 14 18 37 55
Vrijeme dana [d]
Slika br. 10 (Brzina absorpcije vlage kod termički tretiranog bukovog drveta [9])
Sa slike br.10 se moţe primjetiti da su probe bukovog drveta koje su bile

izloţene visokim temperaturama apsorbirale manju količinu vlage. Probe koje su bile
izloţene temperaturi od 190°C u trajanju od 4 sata su apsorbovale oko 16% vlage dok su
probe koje nisu bile tretirane visokim temperaturama ali su bile u apsolutno suhom stanju
prije početka procesa apsorbovale 27% vlage.
Bubrenje i utezanje termički modifikovanog drveta
Utezanje i bubrenje je osobina drveta kojoj se mora pridodati velika paţnja.

Utezanje i bubrenje drveta nastaje usljed upijanja i otpuštanja vode iz drveta. Utezanje i
bubrenje smreke u radijalnom i tangencijalnom pravcu je smanjeno kod drveta koje je
termički tretirano visokim temperaturama. U suradnji VTT istituta u Finskoj i Westwood
istituta u SAD-u izvršeno je ispitivanje utezanja i bubrenja drveta četinara i liščara. Za

ovaj test korišteno je drvo smreke. UraĎena su tri testa s različitim temperaturama i
različitom vremenskom periodu izlaganja. Prvi uzorak je izloţen temperaturi od 200°C i
na toj temperaturi je zadrţano 1 sat. Drugi uzorak je izloţen temperaturi 225°C i
zadrţano 2 sata, a treći uzorak je izloţen temperaturi 220°C i drţano 3 sata. Uzorci su
izloţeni različitim vlagama vazduha. Uzorci su uporeĎeni sa referentnim uzorkom termički
ne tretiranog drveta. Ispitivanje u radijalnom pravcu je prikazano na slici br. 11 i
tangencijalnom pravcu na slici br.12 [9].
10
Kontrolna epruveta
Radijalno bubrenje [%]
9
1h na T=220[ºC]
8
7
2h na T=225[ºC]
6
3h na T=220[ºC]
5
4
3
2
1
0
0 30 60 90 100
Relativna vlaţnost [%]
Slika br. 11 (Prikaz bubrenja smreke TD u radijalnom pravcu [9])
Sa slike br.11 se moţe primjetiti da izlaganje drveta smreke visokim

temperaturama jako utječe na utezanje i bubrenje u radijalnom pravcu. Bitno je primjetiti
da duţi vremenski interval izlaganja na istoj temperaturi bitno utječe na količinu bubrenja
i utezanja. Proba koja je izloţena 3 sata na temperaturi od 220°C je dala bolje rezultate
od probe koja je izloţena na istoj temperaturi u trajanju od 1 sata.

9
Kontrolna epruveta
Tang. bubrenje[%]
8
7 1h na T=220[ºC]
6
2h na T=225[ºC]
3h na T=220[ºC]
5
4
3
2
1
0
0 30 60 90 100
Relativna vlaţnost [%]
Slika br. 12 (Prikaz bubrenja smreke TD u tangencijalnom pravcu [20])
Na slici br.12 je vidljiva jasna razlika u tangencijalnom bubrenju izmeĎu proba

smreke koje su izloţene visokim temperaturama i onih koje nisu izlagane visokim
temperaturama [9].
U tabeli br.1 prikazane su promjene u radijalnom i tangencijalnom pravcu nekih

liščara i četinara koji su termički obraĎivani na temperaturama preko 200°C
Tabela br. 1 (Utezanje i bubrenje [5])

Promjena u Promjena u Promjena
Uzorci Rad.pravcu[%] Tang.pravcu[%] zapremine[%]
Bor 2.1 2.1 4,2
Evropski bor 0.9 1.4 2,3
Cedar 0.7 2.3 3
Topola 2.1 3.7 5,7
Javor 2.9 4.6 7,4
Trešnja 1.9 3.2 5
Mahagoni 2.6 3.7 6,2
Jasen 2.6 3.7 6,2
orah 1.1 1.7 2,8
Termička provodljivost termički tretiranog drveta
Prema istraţivanjima sprovedenim na VTT institutu u Finskoj termička

provodljivost tretiranog drveta visokim temperaturama se smanjuje za 20-30% u odnosu
na netretirano drvo. To ga čini vrlo pogodnim za graĎevinsku stolariju (vrata i prozore),
obloge, saune [5].

Vatrootpornost termički modifikovanog drveta
Ispitivanja na vatrootpornost termički modifikovanog drveta se uveliko ne

razlikuje od ne tretiranog drveta sa aspekta zaštite od poţara. Prema istraţivanju
procenta oslobaĎanja toplote i samozapaljivosti termički modifikovano drvo je smješteno
u D kategoriju zapaljivosti.
Ispitivanja provedena u skladu s NF B 52501 pokazuju da termički tretirano drvo

sa aspekta otpornosti na vatru treba tretirati kao drvo koje nije termički modifikovano
visokim temperaturama.
Istraţivanja prema britanskom standardu BS 476-7 dokazano je da termički

tretirano drvo ima kraće vrijeme zapaljivosti nego kod četinara koji nisu tretirani visokim
temperaturama ali da manje emituje toplotu i dim [5].
4.2 Mehaničke osobine pri termičkoj modifikaciji drveta
Mehaničke osobine su jako ovisne o procesu koji se provodi nad drvetom, vrsti
drveta, konačnoj temperaturi. Od fizičko-mehaničkih osobina drveta ovisi upotrebljivost
drveta. [10].
Tvrdoća termički modifikovanog drveta
Ispitivanje tvrdoće prema Brinellu termički modifikovanog drveta je uraĎeno

prema standardizovanom postupku iz evropskog standarda EN 1534. Ustanovljeno je da
povećanjem temperature dolazi do porasta tvrdoće [4]. Razlika tvrdoće u mjerenim
probama nije prelazila 10% kod proba od bora. Povećanje tvrdoće po Brinellu prema
istraţivanjima na VTT institutu u Finskoj i Westwood instraţivanjima u SAD-u je dato na
sljedećim slikama.

Tvrdoća po Brinell-u
1.8
1.6
1.4
1.2
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
100 120 140 160 180 200 220 240
Temperaturalni tretman [ºC]
Slika br. 13 (Porast tvrdoće prema Brinell-u [5])
Čvrstoća na savijanje termički modifikovanog drveta
Čvrstoća na savijanje je u velikoj vezi sa gustoćom drveta, masi i vlazi a termički

modifikovano drvo ima nešto manju gustoću i masu pa iz tog proizilazi da je i čvrstoća na
savijanje nešto manja. To se vidi iz rezultata ispitivanja provedenih na VTT univerzitetu u
Finskoj. Ispitivanje je obavljeno pri reţimu od 230°C i trajanju od 4 sata. Rezultati
provedenog ispitivanja su pokazali da je čvrstoća na savijanje bora u radijalnom i
tangencijalnom pravcu smanjena za 1-25%. Niţe temperature oko 190°C i trajanju od 4
sata nisu doprinijele većim promjenama čvrstoće na savijanje [5] [2].
120
Čvrstoća na savijanje
100
80
[MPa]
60
40
20
0
100 120 140 160 180 200 220 240
Temperaturalni tretman [ºC]
Slika br. 14 (Čvrstoće na savijanje bora u zavisnosti od temperature[5])

Čvrstoća savijanja je jako bitna osobina drveta u primjeni posebno kod raznih
kontrukcija. U sljedećoj tabeli su dati podaci čvrstoće savijanja nekih vrsta ne tretiranog
drveta viskim temperaturama koja su specifična za naše prostore.
Tabela br. 2 (Čvrstoća savijanja ne tretiranog drveta)

Vrste drveta Čvrstoća savijanja
[MPa]
Ariš 92.4
Bor 85.3
Dulgazija 75
Smrča 64
Jela 60.8
Balza 19.5
Bagrem 120
Bukva 105
Hrast 94
Jasen 102
Topola 55
Hikori 112
Okotea 219
Ispitivanje čvrstoće na savijanje bukve je uraĎeno na tri probe koje su termički

tretirane temperaturom od 200°C i na toj temperaturi zadrţane 120min. Rezultati su
uporeĎeni sa kontrolnom probom koja nije tretirana visokim temperaturama. Probe su
označene kao TMB1, TMB2, TMB3 (termički modifokovana bukva) i B (kontrolna proba,
ne tretirana bukva). Rezultati ovog ispitivanja su dati na slici br.15 [8]
120
Čvrstoća savijanja
100
80
[MPa]
60
40
20
0
TMB1 TMB2 TMB3 B
Probe bukve
Slika br. 15 (Čvrstoća savijanja termički tretirane bukve [8])

Čvrstoća termički tretirane bukve je takoĎer u malom padu. U ovom slučaju

ispitivanje je obavljeno djelovanjem dvije sile na probu. [8]
Modul elastičnosti
Prema istraţivanju VTT instituta u Finskoj modul elastičnosti nije promjenjen pri
termičkom modificiranju drveta.
Čvrstoća na pritisak
Čvrstoća na pritisak termički modifikovane smreke je uraĎeno na VTT institutu u

Finskoj. Ispitivanje je uraĎeno na probama od smreke koji su bili termički modificirani na
temperaturi 220°C-225°C u različitom vremenskom intervalu. Prva proba je izloţena
temperaturi od 220°C u trajanju od jednog sata, druga proba je izloţena temperaturi od
225°C i vremenskom trajanju od 2 sata, a treća proba je izloţena temperaturi od 225°C u
trajanju od 3 sata. Ispitivanje je uraĎeno u longitudinalnom pravcu. Rezultati ispitivanja
su dati na slici br.16 [2].
60
Čvrstoća na pritisak [MPa]
50
40
30
20
10
0
Kontrolna T=220[ºC], 1h T=225[ºC], 2h T=220[ºC], 3h
epruveta
Probe
Slika br. 16 (prikaz čvrstoće na pritisak termički modifikovanog drveta[2])
Čvrstoća na pritisak najviše ovisi o gustoći samog drveta. Drvo koje se izlaţe
visokim temperaturama gubi gustoću pa bi se očekivalo i smanjenje čvrstoće na pritisak.
Ispitivanje koje je obavljeno na VTT institutu u Finskoj je pokazalo da se čvrstoća na
pritisak u longitudinalnom pravcu povećava kod drveta koje je izloţeno visokim

tempreraturama što je kontradiktorno sa tvrdnjom da gustoća najvećim dijelom utječe na

čvrstoću na pritisak.
Probe koje su opterećene pritiskom u longitudinalnom pravcu nisu zadrţale svoj

prvobitni oblik već je dolazilo do raspadanja proba. To je pokazalo da drvo koje je
izloţeno visokim temperaturama nije elastično kao drvo koje nije tretirano visokim
temperaturama. To dovodi do zaključka da je drvo koje je izloţeno visokim
temperaturama povećalo svoju krtost.
Čvrstoća na pritisak bukovog drveta je uraĎena u radijalnom i tangencijalnom

pravcu. Ispitivanje bukve je uraĎeno na tri probe koje su termički tretirane temperaturom
od 200°C i na toj temperaturi zadrţane 120min. Rezultati su usporeĎeni sa kontrolnom
probom koja nije tretirana visokim temperaturama. Probe su označene kao TMB1, TMB2,
TMB3 (termički modifokovana bukva) i B (kontrolna proba, ne tretirana bukva). Rezultati
ovog ispitivanja su dati na slici br.17 [8]
14
12
10
[MPa]
8
6
4
2
0
TMB1 TMB2 TMB3 B
Probe - radijalni pravac
Slika br. 17 (Čvrstoća na pritisak - radijalni pravac [8])
Na slici br.17 se vidi da je došlo do smanjenja čvrstoće na pritisak u radijalnom

pravcu kod proba bukve koje su izloţene visokim temperaturama.
Ispitivanje bukovih proba koje su izloţene visokim temperaturama u

tangencijalnom pravcu je uraĎeno na istim probama kao i ispitivanje u radijalnom pavcu.
Rezultati čvrstoće na pritisak u tangencijalnom pravcu su dati na slici br.18 [8]

80
70
60
50
[MPa]
40
30
20
10
0
TMB1 TMB2 TMB3 B
Probe - tangencijalni pravac
Slika br. 18 (Čvrstoća na pritisak - tangencijalni pravac [8])
Sa slike br.18 se vidi da je došlo do povećanja čvrstoće na pritisak u

tangencijalom pravcu kod proba bukve koje su izloţene temperaturi od 200°C.
4.3 Biološka trajnost termički modifikovanog drveta
Biloška trajnost termički modifikovanog drveta je povećana za 25% u odnosu na

ne tretirano drvo. Trajnost termodrveta i otpornost na gljivice je u zavisnosti od
temperature i duţine tretmana. Da bi se proizvelo termički modifikovano drvo, koje je vrlo
otporno na napad gljivica truleţnica potrebna je temperatura od najmanje 220°C i
vrijeme izlaganja od 3 sata. Povećanje biološke trajnosti je uzrokovano hemijskom
degradacijom drvnih komponenata graĎe i formiranjem novih jedinjenja. Suštinske
promjene koje se tom prilikom dešavaju u hemizmu drveta još uvijek nisu potpuno
razjašnjene. Termički tretman drveta ne spriječava napad gljivica i truleţi nego ga
usporava [11] [12].
Istraţivanju koje je obavljeno u Francuskoj u skladu sa standardom EN 113, koji

zahtjeva izloţenost gljivicama u vremenskom periodu od 16 sedmica. Uzorci bora koji su
izloţeni napadu gljivica su tretirani na dvije temperature od 180°C i drugi uzorak je bio
izloţen temperaturi od 230°C. Uzorcima je prvo izmjerena masa da bi se mogla ustanoviti
razlika u masi nakon izloţenosti gljivicama 16 sedmica. Uzorci su izloţeni gljivicama

Coniophora puteana i Poria placenta. Ove dvije gljivice su najćešći uzročnik trulenja
drveta.
Uzorci tretirani visokim temperaturama su zajedno sa kontrolnim uzorcima koji

nisu bili tretirani visokim tempraturama izloţeni 16 sedmica i potom dobijeni rezultati su
mjereni i pokazana je razlika u masi uzoraka tako što su mjereni uzroci i pojavila se
vidna razlika u masi uzoraka kao što je prikazano na slici br.19 [12].
30 27 Coniopohora puteana
Gubitak mase [%]
27
24 Poria placnta
20.3
21
18 15.5
15
12
9
6 3.9
3 0 0
0
Kontrolna epruveta T=180ºC T=230ºC
Probe
Slika br. 19 (Gubitak mase kod napada mikrobioloških organizama [12])
TakoĎer su u okviru istog istraţivanja uraĎena ispitivanja napada gljivica na

uzorke tretirane i ne tretirane bijele jele, običnog bora, primorskog bora i topole. Vidno
smanjenje napada truleţi je vidno kod tretiranih vrsta drveta visokim temperaturama što
je vidljivo na tabeli br.3 [12].
Tabela br. 3 (Gubitak mase usljed dejstva neki mikrobioloških organizama[6])

Netretirano Tretirano
Gubitak mase Klasa Gubitak mase Klasa
Uzorci EN-113 EN-350-1 EN-113 EN-350-1
Jela 18% 4 2.10% 1
Bor 21.70% 5 4.10% 2
Primorski bor 21.20% 5 5.90% 2
Topola 26.80% 5 1.1 1
Gubitak mase uzoraka bukovog drveta usljed dejstva gljive Trametes versicolor
prikazan je na tabeli br.4. Ovi rezultati pokazuju da tretiranje bukovog drveta
temperaturama od 100°C do 170°C nema uticaj na otpornost drveta ili je taj utjecaj

zanemarljiv. Termički tretman na 200°C je povećao otpornost drveta prema ovoj

truleţnici, ali gubitak mase pri svim periodima inkubacije nije mali i pokazuje da termička
modifikacija ne štiti drvo od gljiva koje izazivaju bijelu truleţ [11].
Tabela br. 4 (Gubitak mase usljed djelovanja trametes versicolor)

Temperaturalni Gubitak mase [%] nakon sedmica pod
tretman dejstvom trametes versicolor
8 sedmica 12 sedmica 16 sedmica
Kontrolna epruveta 33.27 34.78 45.25
100ºC 32.88 33.22 45.52
140ºC 32.1 33.05 46.91
170ºC 30.87 36.88 44.37
200ºC 13.36 19.42 19.46
4.4 Ostale osobine termički obraĎenog drveta
Izloţenost UV zračenju termički obraĎenog drveta
Izloţenost suncu termički tretirano drvo pokazalo je bolje rezultate od ne

tretiranog drveta. Za spoljašnju upotrebu najbolje je površinski zaštiti termodrvo zato što
duţe izlaganje suncu, odnosno UV zracima, moţe prouzrokovati sivljenje njegove
površine i nastanak sitnih pukotina. Promjena boje se moţe spriječiti premazivanjem
drveta sa premazima koji sadrţe odreĎene pigmente. Najčešće se koriste transparentni
premazi u koje se dodaje nešto smeĎih pigmenata čiji je ton najpribliţniji originalnom
tonu termički tretiranog drveta. U mnogim slučajevima, meĎutim, ovo rezultuje
dobijanjem nešto tamnijeg tona boje od ţeljenog.
Prema istraţivanjima sa VTT instituta iz Finske postavljena je skala veličine i

gustine pukotine koje se javljaju na površini termički tretiranog drveta. Ta skala se kreće
u rasponu od 0-5 i označava veličinu pukotina koje se pojavljuju [12]:
0 - Nema pukotina
1 – Pukotine su vidljive pod lupom uz uvećanje od 10x
2 – Pukotine vidljive uz bolje zagledanje
3 – Jasno oku vidljive pukotine
4 – Pukotine širine do 1mm

5 – Pukotine preko 1 mm
Gustina se obiljeţava brojevima 0 ili 5. Nula predstavlja jednu pukotinu, a petica
površinu punu pukotina.
Ljepljenje termički modifikovanog drveta
Vaţi isto pravilo kao i kod ne tretiranog drveta, obavezno je pratiti upute
proizvoĎača ljepila. Termički modifikovano drvo D klase koje je izloţeno visokim
temperaturama daje bolje rezultate pri ljepljenju od drveta klase S koje je tretirano
temperaturama ispod 200°C.
Ljepila koja za reakciju koriste vodu, poput PVAC ljepila imaju veliku količinu
vode u sebi što nije pogodno za ljepljenje termički modifikovanog drveta jer to drvo ima
nisku koncentraciju vlage.
Ljepila poput PU koja za otvrdnjavanje koriste vlagu imaju problem jer termički
modifikovano drvo ima jako nisku koncentraciju vlage pa ljepilo ne moţe uzeti dovoljno
vlage iz drveta nego to nadomjesti vlagom iz okolnog zraka.
Ljepila MUF i UF nemaju nedostatak i potrebno je pratiti upustva proizvoĎača.

Inače sve vrste ljepila daju zadovoljavajuće rezultate pri svim eksplotacionim uvjetima
kao što su temperatura, vlaga i voda [12], [13].
Površinska obrada termički obraĎenog drveta
Površinska obrada drveta koje je izloţeno visokim temperaturama se ne razlikuje

mnogo od obrade drveta koje nije izloţeno visokim temperaturama. Niska koncentracija
vlage u termički obraĎenom drvetu omogućava bolju obradu površine, tako da i završna
obrada ima bolji efekat.
Završna obrada termički obraĎenog drveta je jako vaţna jer izlaganje tretiranog
drveta dovodi do sivljenja površine i s vremenom dobija izgled starog drveta. Najčešće se
koriste transparentne boje koje sadrţe pigmente da bi se zadrţao izgled i osjećaj toplote
drveta.
Boje se mogu kao i kod ne tretiranog drveta nanositi ručno ili automatski. Ostala
pravila i uslovi vrijede kao i kod ne tretiranog drveta [12].

Upotreba termički modifikovanog drveta
Termodrvo ne koristi nikakve hemikalije koje bi zagaĎivale ţivotnu sredinu, niti

se tokom proizvodnje koriste ili dodaju bilo kakve druge supstance. Na taj način,
termodrvo nema nikakve negativne efekte na ţivotnu sredinu. Ukupna potrošnja energije
pri proizvodnji termodrveta je samo nešto viša od one koja se potroši pri sušenju drveta.
Bilo kakav otpad koji nastane od termičke modifikacije drveta moţe biti neškodljivo
sagoren ili uništen na neki drugi način, bez ikakvog rizika za ţivotnu sredinu.
Sljedeća vaţna prednost iz ugla zaštite ţivotne sredine je da drvo, od skoro bilo
koje vrste drveta moţe biti korištena pri izradi termički modifikovanog drveta.
Termički obraĎeno drvo se moţe koristiti za izgradnju termo kuća, ograda,

podova, sauna, vrtnog namještaja i molova.
Rad s termodrvetom
Inţinjeri koji su se susretali u proizvodnji sa termodrvetom su dali svoja

mišljenja i zapaţanja o nekim karakteristikama termodrveta:
Glodanje:
-Opasnost od pucanja pri izradi čepova

-naoštrenost noţeva, pravilni uglovi sječenja i brzina rezanja utiču na kvalitet
obrade.
Brušenje:
-ne postoje značajni problemi pri korištenju mašina za brušenje
-trošenje brusnog papira je slično kao pri brušenju tvrdog drveta.
Ekseri i vijci:
-pneumatski pištolj je najbolji za zakucavanje eksera
-za zakucavanje eksera običnim čekićem potrebno je prethodno izbušiti rupu
-prije uvrtanja vijaka neophodno je izbušiti rupu
-rukovanje sa termodrvetom je kao i sa tvrdim drvetom.
Površinska obrada:
-koriste se normalni postupci površinske obrade
-bez premaza sa pigmentima površina postaje svijetlo siva poslije odreĎenog
perioda
-dobra adhezija površinskih premaza sa podlogom
-materijal je dobra podloga za premaze na vodenoj bazi.

Skladištenje sirovine:
-sirovinu za termičku obradu ne izlagati snijegu ili kiši
-sloţajeve graĎe zaštiti papirnim omotima ili ih skladištiti u zatvorenim
magacinima
-nije potrebno kondicioniranje vazduha u magacinima
-kondicioniranje graĎe u datim uslovima se preporučuje.
5 Materijali i metodologija ispitivanja
Tehničke osobine odreĎene vrste drveta usmjeravaju njegovu upotrebu dajući

joj prednost ili stavljajući je u niţi stepen upotrebljivosti. Pri tome, za neke svrhe
upotrebe presudna je samo jedna osobina, dok u drugim slučajevima niz osobina
omogućuju uspješnu primjenu vrste drveta.
Tehničke osobine drveta su pokazatelji koji karakterišu drvo kao materijal za

preradu, obradu i upotrebu. S obzirom na naziv, logično je da se ove osobine ispituju
tehničkim metodama. Ove osobine su posljedica cijelog niza uticajnih faktora vezanih za
postanak vrste, ţivotne uslove, a time i uticaje sredine. Ti raznovrsni faktori uslovljavaju
hemijsku graĎu i strukturu drveta, a njihove karakteristike su temelj za objektivnije
usmjeravanje primjene drveta.
Vrste drveta koje smo koristili za ispitivanje su po jedan predstavnik liščara i

jedan predstavnik četinara. Predstavnik liščara je bukva kao jedna od rasprostranjenijih
vrsta drveta pod našim podnebljem i predstavnik četinara je kombinacija jele/smreke.
Broj proba koje smo koristili u ovom istraţivanju je na 15 proba u uzorku.
Kod nekih fizičkih osobina smo koristili probe u tri stanja. Prvo stanje je
normalno stanje proba. Normalno stanje proba je stanje proba na sobnim uslovima pri
20oC i 50% vlage. Drugo stanje je apsolutno suho stanje gdje je prisustvo vlage u drvetu
od 0,5-1%. Treće stanje je vlaţno stanje, to je stanje napojeno vodom, to su probe koje
su bile potopljene 144 sata (6 dana) u vodi.
Navedene vrste drveta smo tretirali visokim tempreraturama u finskim

komorama uz odsustvo kisika. Drvo je izlagano na dvije temperature. Jedan primjerak
uzoraka smo tretirali temperaturom od 190°C i njega smo nazvali termodrvo S (naziv koji
ćemo koristiti u daljnjem toku rada), i drugi primjerak uzoraka je izloţen temperaturi od

212°C i njega smo nazvali termo drvo D. Drvo je tretirano u firmi PPS-Galeković kod
Zagreba koja se bavi proizvodnjom podova od termički modifikovanog drveta.
Ispitivanja su provedena sa kontrolnim ne tretiranim probama i termički

obraĎenim probama (termodrvo S i termodrvo D). Ispitana su osnovna fizička i
mehanička svojstva i to:
- Promjena gustoće
- Apsorbcija vlage
- Bubrenje i utezanje
- Čvrstoća na savijanje
- Čvrstoća na pritisak
Svi dobijeni podaci su obraĎeni statistički.
Statistika je grana primijenjene matematike koja se bavi analizom podataka.

Prikupljaju se podaci i uz pomoć statističkih alata ti podaci se obraĎuju. Statistički
pokazatelji koje smo mi koristili su srednja vrijednost ili aritmetička sredina, standardna
devijacija, varijansa i kod nekih skupova uraĎeno je testiranje jednakosti aritmetičkih
sredina dva skupa uzoraka.
Aritmetička sredina je u praksi najčešće korištena mjera centralne tendencije.

Popularno se naziva još i prosjek. Aritmetička sredina se dobija tako što
se zbroji vrijednosti promatranog obiljeţja i podijeli s njihovim brojem. Aritmetička
sredina, kao prosječna vrijednost obiljeţja svih jedinica skupa, izravnava apsolutne razlike
izmeĎu podataka promatrane serije. Ona ima sve potrebne osobine koje karakteriziraju
mjere centralne tendencije, kao i dodatne osobine koje su značajne za njenu primjenu.
Aritmetička sredina je srednja vrijednost, s osobinom da je veća od najmanje i

manja od najveće vrijednosti obiljeţja. U matematičkoj notaciji aritmetička sredina je:
𝑵
𝟏
𝑿= 𝑿𝒊
𝑵
𝒊=𝟏
N – ukupan broj članova niza

Xi - i-ti član
Broj proba koje smo koristili u ovom istraţivanju je 15 proba u uzorku.
Standardna devijacija je statistički pojam koji označava mjeru raspršenosti

podataka u skupu. Interpretira se kao prosječno odstupanje od prosjeka i to u

apsolutnom iznosu. Standardna devijacija je jednaka drugom korijenu varijance.

Matematička notacija standardne devijacije:
𝝈 = + 𝝈𝟐
Varijansa za osnovni statistički niz prestavlja aritmetičku sredinu kvadratnih

odstupanja od aritmetičke sredine. Znači, varijansa predstavlja mjeru rasturanja
idividualnih vrijednosti statističkog niza od njegove aritmetičke sredine. Matematička
notacija varijanse je:
𝑵
𝟏𝟐 𝟐
𝝈 = 𝑿𝒊 − 𝑿𝒔𝒓
𝑵
𝒊=𝟏
N – broj posmatranih vrijednosti

Xi – i – ta vrijednost
Xsr– aritmetička sredina
T-TEST, testiranje jednakosti aritmetičkih sredina dva osnovna skupa na

osnovu njihovih uzoraka se računa da bi se ustanovilo dali je aritmetičko odstupanje
slučajno ili ne. Vjerovatnoća s kojom je testirana jednakost aritmetičkih sredina je 0,05.
Matematička notacija testiranja jednakosti aritmetičkih sredina je:
𝒙𝟏 − 𝒙𝟐
𝒕𝟎 =
𝑺𝒅
𝒏𝟏 𝝈𝟐𝟏 + 𝒏𝟐 𝝈𝟐𝟐 𝟏 𝟏
𝑺𝒅 = +
𝒏𝟏 + 𝒏𝟐 − 𝟐 𝒏𝟏 𝒏𝟐
n1- broj uzoraka prvog skupa

n2- broj uzoraka drugog skupa
σ1- varijacija prvog skupa
σ2- varijacija drugog skupa
Faktor uzročnosti koji smo koristili pri testiranju jednakosti aritmetičkih sredina je
0,05 ili 5%. Ako je:
- Pn(t0)<0,05 kaţemo da hipotezu treba odbaciti i da je razlika značajna
- Pn(t0)>0,05 kaţemo da hipotezu treba prihvatiti, oba uzorka pripadaju
jednom osnovnom skupu i razlika nije značajna

5.1 Opis ispitivanja fizikalnih osobina
Zapreminska masa ili gustina drveta podrazumjeva masu jedinice zapremine

drveta sa porama. Raniji naziv je volumna teţina i ima isti smisao. Kod raznih autora koji
su ispitivali i obraĎivali osobine drveta, pored pojma zapreminska masa postoji i pojam
specifična teţina drveta koja se odnosi na čistu drvnu supstancu. JUS D.A1.044/79
predviĎa utvrĎivanje zapreminskih masa drveta u prosušenom i suhom stanju te nazivnu
zapreminsku masu što je opravdano za komercijalne potrebe i praksu.
Uobičajene dimenzije proba su 20x20x25mm, obraĎene sa oštrim ivicama, probe

moraju biti pravilno izrezane sa tačnošću od 0,01mm. Dvije tangencijalne stranice moraju
biti paralelne sa jednom stranom tako da druga strana bude okomita na pravac godova
kako je prikazano na slici br.20 [14].
Slika br. 20 (Dimenzije i izgled probe za proračun zapreminske mase)
Podaci potrebni za proračun zapreminske mase, dimenzije proba i formule su

prikazane u tabeli br.5.
Tabela br. 5 (Dimenzije i formule proba potrebnih za proračun za zapremiske mase)

Probe a[mm] b[mm] c[mm]
Zapreminska 20 20 25
masa
𝒎
Formula 𝝆=
𝑽
[g/cm³]
m– Masa probe
V– Zapremina
U ovom slučaju probe su prvo numerisane i označene kao što je prikazano na
slici br.20, gdje je u radijalnom pravcu dimenzija “a”, u tangencijalnom pravcu dimenzija
“b” a u longitudinalnom pravcu dimenzija “c”. Iste oznake i pravci su korišteni i u ostalim
ispitivanjima u ovom radu. Nakon numerisanja i označavanja na probama je izvršeno
mjerenje u tri pravca i popisivanje dimenzija u tabele. Mjerenje dimenzija je izvršeno

pomičnim mjerilom satnim pokazivačem opsega 0-250mm sa preciznošću od 0,02mm.

Prikaz mjerila je dat na sljedećoj slici br. 21.
Slika br. 21 (Prikaz pomičnog mjerila sa satnim pokazivačem)
Nakon tačnog mjerenja dimenzija proba u normalnom stanju za unutarnju

upotrebu i tabeliranja podataka pristupilo se proračunavanju zapreminske mase drveta
jela/smreke i bukve. Zapreminska masa jela/smreka drveta je računata pri vlaţnosti
drveta od 7±1% vlage, a drvo bukve je računato pri vlaţnosti od 9±1%. Svi dobiveni
podaci o ispitivanju i proračunu su dati u dijelu rezultati i diskusija.
Nakon dobivenih rezultata zapreminske mase u normalnom stanju bilo je

potrebno odrediti zapreminsku masu apsolutno suhog drveta (pri 0-0,5% vlaţnosti). Drvo
u apsolutno suhom stanju se ne moţe dobiti ni jednim prirodnim putem jer drvo uvijek
upija vlagu iz okoline. Da bi smo dobili apsolutno suho drvo, izmjerene i numerisane
probe koje smo koristili za dobjanje podataka o zapreminskoj masi normalno suhog
drveta smo stavili u konvekcionu sušaru koja je prikazana na slici br.22.
Slika br. 22 (Prikaz sušare za sušenje proba)

Konvekciona sušara koja je korištena da bi se drvo svelo na apsolutnu suhoću je

firme Instrumentaria Zagreb i ima radijus zagrijavanja od 20ºC-200 ºC.
U našem slučaju probe su zagrijavane prvo na 40±2°C i tako zadrţane dok se

nije prestala smanjivati masa pri mjerenju svaka 4 sata. Nakon prestanka promjene u
masi tempreratura je povećana na 70±2°C i isti postupak je ponavljan do prestanka
promjene u masi. Sljedeće je bilo povećanje temperature na konačnih 103±2°C. Postupak
mjerenja svaka 4 sata je opet ponavljan do prestanka promjene mase i s tim smo dobili
apsolutno suho drvo. Preostalo je još mjerenje proba i proračun zapreminske mase
apsolutno suhog drveta i tabeliranje rezultata.
Nakon što smo dobili rezultate zapreminske mase normalnog drveta koje se
koristi u sobnim uvjetima i apsolutno suhog drveta bilo je potrebno dobiti i podatke
navlaţenog drveta. Navlaţeno drvo smo dobili tako što smo već korištene probe potopili u
vodu i zadrţane su tako dok drvo nije apsorbovalo maksimalnu količinu vode. Probe su
bile potopljene u vodi 144 sata(6 dana). Probe od jela/smreka drveta su nakon potapanja
u vodi imale vlagu oko 112%, a probe od bukovog drveta su imale vlagu od 65%. Pritom
je preostalo još mjerenje dimenzija proba i proračunavanje zapreminske mase
navlaţenog drveta.
Vlaţnost drveta. Zbog postojanja šupljina u prirodnom drvetu, i drvo kao

porozan materijal podlijeţe uticaju relativne vlaţnosti okolnog vazduha pa uvijek imamo
posla sa vlaţnim drvetom različite vlage. Jedino vještački moţemo dobiti apsolutno suho
drvo i takvog ga odrţati u specijalnim uslovima. Vlaţnost drveta je faktor koji znatno
utječe na čvrstoću, na dobru obradu, na razvoj napada gljivica na drvo, te na cijeli niz
ostalih ponašanja drveta zbog čega se ona mora često odreĎivati.
Sušenje drvenih proba na kojima se ţeli utvrditi vlaţnost vrši se vrlo oprezno,
najčešće na standardnim epruvetama 20x20x25mm kao na slici br.23, ali prema potrebi
mogu se koristiti i druge vrste proba što je definisano standardom JUS D.Al.
043/1979.[14].
Slika br. 23 (Dimenzije i izgled probe za ispitivanje vlaţnosti drveta)

Podaci potrebni za proračun vlage u drvetu, dimenzije proba i formule su

prikazane u tabeli br.6
Tabela br. 6 (Dimenzije i formule proba potrebnih za ispitivanje vlaţnosti drveta)

Vlažnost 20 20 25
Drveta
𝒎𝟏 −𝒎𝟐
𝒘=
Formula 𝒎𝟐
[%]
m1 – Masa probe vlaţnog drveta
m2 – Masa probe suhog drveta
Trenutnu vlagu u probama smo izračunali tako što smo probama na početku
ispitivanja u normalnom stanju izmjerili masu sa malom laboratorijskom vagom koja ima
raspon mjerenja od 0,05g-600g i preciznošću od 0,01g koja je prikazana na slici br.24.
Potom smo probe osušili u konvekcionoj sušari na apsolutno suho stanje. Pomoću
prikazanih formula smo dobili tačan procenat vlaţnosti proba.
Slika br. 24 (Vaga za mjerenje teţine proba)
TakoĎer smo probe potopili u vodu i posmatrali količinu vlage koju će epruvete
jela/smreka i bukovog drveta upiti u toku vremena. Probe su u potpunosti potopljene u
vodu i u odreĎenim intervalima je mjerena masa proba, zabiljeţeni podaci su tabelirani i
probe su opet vraćane u vodu na potpuno potapanje. Cijeli proces je nastavljen dok se
probe nisu u potpunosti zasitile vodom i prestala se javljati razlika u masi proba pri
mjerenju. Dobijeni dijagram upijanja vlage u toku vremena je dat u dijelu rezultati i
diskusija.

Utezanje i bubrenje drveta se odreĎuje standardom JUS D.A1.049/1958.

Navedeni standard razlikuje linearna i zapreminska utezanja. U posebnim slučajevima se
moţe ispitivati i površinsko utezanje ali ne spada u ovaj standard. Za ispitivanje utezanja i
bubrenja se koriste standardne probe dimenzija 30x30x100mm. Na slici br.25 je prikazan
izgled probe za utezanje, odnosno za bubrenje.
Slika br. 25 (Dimenzije i izgled probe za ispitivanje utezanja i bubrenja)
Tabela br. 7 (Dimenzije i formule proba potrebnih za utezanje i bubrenje)

Utezanje i 30 30 100
Bubrenje
𝒂𝟏 −𝒂𝟎
𝑼=
Formula za 𝒂𝟏
utezanje [%]
𝒂𝟏 −𝒂𝟎
𝑩=
Formula za 𝒂𝟎
bubrenje [%]
𝑽𝟏 −𝑽𝟎
Formula za
𝑼𝑽 =
𝑽𝟏
zapreminsko 𝑽𝟏 −𝑽𝟎
𝑩𝑽 =
utezanje i 𝑽𝟎
bubrenje [%]
a0 – Dimenzije probe u apsolutno vlaţnom stanju
a1 – Dimenzije probe u apsolutno suhom stanju
V0 – Zapreminska masa probe u apsolutno vlaţnom stanju
V1 – Zapreminska masa u apsolutno suhom stanju
Ispitivanje utezanja i bubrenja se odvija na prethodno prikazanim probama tako
što se probe prvo obiljeţe i numerišu. Mjerenje proba se vrši s pomičnim mjerilom
opisanim u predhodnom dijelu i prikazanom na slici br.21. Mjerenje proba se obavlja u tri
pravca (longitudinalni, radijalni i tangencijalni pravac). Prvo se vrši ispitivanje bubrenja,
tako što se nakon mjerenja i tabeliranja proba iste potapaju u vodu do apsolutne

vlaţnosti. Vlaţnost se utvrĎuje mjerenjem proba u odreĎenim vremenskim intervalima na

maloj laboratorijskoj vagi opisanoj u prošlom dijelu na slici br.24. Kada se prestane
javljati promjena u masi pri vaganju proba, probe se vade iz posebnih posuda za potop
proba i vrši se opet mjerenje i tabeliranje podataka. Iz prikupljenih podataka proračunom
se dobiva bubrenje proba u tri pravca, longitudinalni, radijalni i tangencijalni i
zapreminsko bubrenje izraţeno u procentima.
Nakon što su probe izvaĎene iz vode i izvršeno mjerenje proba i numerisanje,

iste probe idu na sušenje u konvekcionu sušaru opisanu u prošlom dijelu i prikazanu na
slici br.22 i suše se do apsolutne suhoće da bi se dobili podaci o utezanju drveta.
Probe natopljene vodom se ne smiju odmah izloţiti visokim temperaturama. Prvo

je potrebno probe zagrijati na 40±2°C i tako zadrţati dok se ne ustabili promjena u masi
pri mjerenju svaka 4 sata. Nakon prestanka promjene u masi tempreratura je povećana
na 70±2°C i isti postupak je ponavljan do prestanka promjene u masi. Sljedeće je bilo
povećanje temperature na konačnih 103±2°C. Postupak mjerenja svaka 4 sata je opet
ponavljan do prestanka promjene mase i s tim smo dobili apsolutno suho drvo. Nakon
završenog procesa probe se vade iz sušare i vrši se mjerenje i tabeliranje podataka iz
kojih se proračunom dobije konačno utezanje drveta u tri pravca (longitudinalni, radijalni
i tangencijalni) i zapreminsko utezanje izraţeno u procentima.
5.2 Opis ispitivanja mehaničkih osobina

Čvrstoća na savijanje, u teoriji i praksi ima mnogo različitih slučajeva
ispitivanja čvrstoće na savijanje, kao i načina djelovanja sile. Kao reprezentant ove
metode uzet je standardizovani metod provoĎenja ispitivanja, u kome je epruveta
oslonjena na dva oslonca, a sila djeluje na polovicu razmaka izmeĎu oslonaca[14].
Slika br. 26 (Šema ispitivanja čvrstoće na savijanje)

Karakteristične veličine prema slici br.26 su:
L1𝒍𝟏 - 280 mm ili 14*d (d=20mm - debljina probe)
L2 =L1+40mm– duţina cijele probe 320mm
Čvrstoća savijanja je izračunato naprezanje koje proizvodi maksimalni

moment na savijanje u trenutku nastupanja loma savijanjem probe na jedinicu
prvobitnog presjeka probe. Čvrstoća savijanja se računa prema izrazu:
3𝐹𝑚𝑎𝑥 𝑙
𝜎𝑏 = N/mm²
2𝑏𝑎 2
gdje su:
s - čvrstoća savijanja Mpa
Fmax - maksimalna sila loma probe N
l1 - razmak izmeĎu oslonaca (l1=14*b mm)

a – širina probe mm
b – debljina probe mm
Sam postupak se obavlja na mašinama kidalicama koje imaju standardizovan
pristroj sa razmakom od 280mm. Oslonci su zaobljeni na poluprečnik i iznose 30mm, i
pritiskivač koji djeluje na polovini razmaka izmeĎu oslonaca je zaobljen na prečnik 30mm.
Dimenzije proba se mjere tačnošću od 0,02mm. Opterećenje je ravnomjeno tako da se
lom desi u vremenskom intervalu od 1-2min [23]. Prikaz kidalice na kojoj je izvršeno
ispitivanje je dato na sljedećoj slici br.27.
Slika br. 27 (Kidalica ZWICK&CO)

Probe je potrebno podijeliti na dva dijela, jedne se opterete silom u radijalnom

pravcu, a druge se opterete silom u tangencijalnom pravcu. Nakon podijele proba
potrebno ih je označiti i numerisati. Pritom se opterećuju silom u [N] i podaci se tabeliraju
iz čega se dobije konačan napon.
Slika br. 28 (Prikaz probe opterećene silom u tangencijalnom pravcu)
Čvrstoća na pritisak se ispoljava kada sila pritiska (pritisna sila) djeluje na

tijelo nastojeći da ga pritiskom deformiše i razori. Djelovanje sile pritiska na drvo u
raznim pravcima moţe imati dva glavna slučaja i cijeli niz prelaza.
- Pritisak u pravcu toka vlakana (longitudinalno)

- Pritisak okomito na tok vlakana (radijalno i tangencijalno)
Čvrstoća na pritisak je izračunato naprezanje, koje stvara maksimalna pritisna
sila djelujući na drvo u pravcu toka vlakanaca na jedinicu prvobitne površine presjeka
probe kao na slici br.29.
Slika br. 29 (Šema ispitivanja čvrstoće na pritisak u aksijanom pravcu [23])
Dimenzije i izgled proba, kao i formule koje se koriste pri ispitivanju čvrstoće na
pritisak u pravcu toka ţice dato je u tabeli br.8

Tabela br. 8 (Dimenzije i formule proba za proračun čvrstoće na pritisak-paralelno)

Čvrstoća na 20 20 40
pritisak-aksijalno
𝑭𝒎𝒂𝒙
𝝈=
Formula [Mpa] 𝑨𝒐
Fmax – Maksimalna sila koja vrši pritisak na probu

A0 – Površina na koju je izvršen pritisak
Čvrstoća na pritisak koja se ispituje u tangencijalnom ili radijalnom pravcu

postiţe se djelovanjem sile pritiska tangencijalno na tok godova, odnosno djelovanjem u
radijalnom pravcu. Pritom pritiskivač moţe da pokriva cijelu površinu ili samo na dio
površine, kao što je prikazano na slici br.30. Postoje dvije vrste ispitivanja čvrstoće na
pritisak u tangencijalnom i radijalnom pravcu. Pritiskivač moţe da prekriva cijelu površinu
probe što se označava kao pritisak na ţeljeznički prag. Drugi način ispitivanja čvrstoće na
pritisak je da pritiskivač djeluje na dio površine probe i to se označava kao vodeni ţig
[14]. Mi smo koristili prvi metod, odnosno metod “pritisak na ţeljeznički prag”.
Slika br. 30 (Dimenzije i izgled probe za pritisak okomito na tok vlakana [23])
Dimenzije i izgled proba, kao i formule koje se koriste pri ispitivanju čvrstoće na
pritisak u radijalnom i tangencijalnom pravcu, odnosno u longitudinalnom pravcu je dato
u tabeli br.9

Tabela br. 9 (Dimenzije i formule proba potrebnih za proračun čvrstoće na pritisak)

Čvrstoća na 20 20 40
pritisak-rad. i
tang. pravcu
𝑭
𝝈=
Formula [Mpa] 𝑨𝒐
F– Sila koja vrši pritisak na probu

A0 – Površina na koju djeluje sila
Sve probe su obiljeţene, izmjerene i opterećene u longitudinalnom, radijalnom i

tangencijalnom pravcu. Ispitivanje je izvršeno na već spomenutoj mašini kidalici
prikazanoj na slici br. 27. Sila kojom su opterećene probe je izraţena u njutnima [N] i
takva je tabelirana da bi se naknadno proračunom dobio napon čvrstoće na pritisak.
Izgled opterećenja proba u longitudinalnom pravcu je prikazan na sljedećoj slici br.31.
Slika br. 31 (Longitudinalno opterećenje pri čvrstoći na savijanje)

6 Rezultati i diskusija
6.1 Fizičke osobine termodrveta
Promjena gustoće U sljedećem dijelu su prikazani rezultati ispitivanja
promjene gustoće ne tretirananih proba jela/smreke i bukve, te termodrveta S i
termodrveta D.
Tabela br. 10 (Rezultati ispitivanja smanjenja gustoće)

Ne tretirane
probe Termodrvo S Termodrvo D
Gustoća Gustoća Gustoća
[g/cm³] [g/cm³] [g/cm³]
J/s Bukva J/s Bukva J/s Bukva
Normalno stanje
Srednja vrijednost: 0.387 0.754 0.398 0.765 0.45 0.744
Standardna devijacija: 0.039 0.063 0.035 0.012 0.031 0.047
Varijansa: 0.002 0.004 0.001 0 0.001 0.002
Apsolutno suho
Varijansa: 0.001 0.004 0.001 0 0.001 0.001
Vlaţno stanje
Varijansa: 0.001 0.003 0 0 0.001 0.002
Ne tretirane probe jela/smreke su u trenutku nabavke imale vlagu od 7% i to

je vlaga normalnog stanja proba. U apsolutno suhom stanju vlaga u probama je 0-1%, a
u stanju napojenosti vodom vlaga jela/smreke je iznosila 112%.
Ne tretirane probe bukve u normalnom stanju su imale vlagu od 9%,

apsolutno suho stanje 0-1% i probe bukve u napojenom stanju vodom imale vlagu od
64%.
Termodrvo S jela/smreke u normalnom stanju je imalo vlagu od 5%, a u

napojenom stanju vodom je imalo vlagu od 98%.
Termodrvo S probe od bukve su imale vlagu od 5% u normalnom stanju i 50%

u napojenom stanju vodom.

Termodrvo D probe jela/smreka su u normalnom stanju imale vlagu od 4%, a

u napojenom stanju vodom su imale vlagu od 82%.
Termodrvo D probe bukve su u normalnom stanju imale vlagu od 3,9%, a u

napojenom stanju vodom probe bukve su imale vlagu od 45%.
Relativna vlaţnost termički obraĎenog drveta je manja nego kod drveta koje nije
termički obraĎeno.
0.800
Ne tretirane probe
Gustoća [g/cm3]
0.700
0.600 Termodrvo S
0.500 Termodrvo D
0.400
0.300
0.200
0.100
0.000
Normalno stanje Apsolutno suho Vlažno stanje
Jela/smreka - Stanje proba
Slika br. 32 (Grafički prikaz gubitka gustoće jela/smreke)
Termodrvo S U normalnom stanju probe termodrveta S jela/smreke su imale

nešto veću gustoću nego ne tretirane probe jela/smreke u iznosu od 3%. U apsolutno
suhom stanju termodrvo S je zadrţalo istu razliku i imalo je veću gustoću za 3%. U
vlaţnom stanju razlika u gustoći je bila manja za oko 1%.
Termodrvo D U normalnom stanju probe termodrveta D jela/smreke su imale

veću gustoću od ne tretiranih proba jela/smreke u iznosu od 5%. U apsolutno suhom
stanju gustoća je bila povećana za 4%. U vlaţnom stanju gustoća jela/smreka proba
termodrveta D je bila povećana za 5%.
Probe termodrveta S jela/smreke su imale manju gustoću u normalnom stanju

od proba termodrveta D u iznosu od 11%, u apsolutno suhom stanju termodrvo S ima
manju gustoću od termodrveta D u iznosu od 12%, u vlaţnom stanju termodrvo S ima
manju gustoću u vlaţnom stanju od termodrveta D bukovih proba u iznosu od 6%.
Rezultati ispitivanja se slaţu sa dosadašnjim ispitivanjima obavljenim na termički

modifikovanom drvetu. Rezultati pokazuju da povećanje temperature dovodi do veće
gustoće drveta.

1.200 Ne tretirane probe
Gustoća [g/cm3]
1.000 Termodrvo S
Termodrvo D
0.800
0.600
0.400
0.200
0.000
Normalno stanje Apsolutno suho Vlažno stanje
Bukva - Stanje proba
Slika br. 33 (Grafički prikaz gubitka gustoće bukve)
Termodrvo S U normalnom stanju probe bukve termodrveta S su imale veću

gustoću od 1% u odnosu na ne tretirane probe. U apsolutno suhom stanju takoĎer razlika
je bila oko 1%. U vlaţnom stanju gustoća je bila manja za 1% u odnosu na ne tretirane
probe bukve.
Termodrvo D U normalnom stanju probe bukve termodrveta D su imale

smanjenje gustoće od 2% u odnosu na ne tretirane probe bukve. U apsolutno suhom
stanju i vlaţnom stanju ta razlika je zadrţana.
Probe termodrveta S bukve su imale veću gustoću u normalnom stanju od proba

termodrveta D u iznosu od 3%, u apsolutno suhom stanju termodrvo S ima veću gustoću
od termodrveta D u iznosu od 3%, u vlaţnom stanju termodrvo S ima veću gustoću od
termodrveta D bukovih proba u iznosu od 1%.

Tabela br. 11(PoreĎenje aritmetičkih sredina ispitivanja gustoće)

Normalno stanje
Jela/smreka
Ne tr.
probe TD-S TD-S TD-D
Broj uzoraka 15 15 15 15
Srednja vrijednost 0.387 0.398 0.398 0.45
Varijansa 0.002 0.001 0.001 0.001
n1+n2-2 28
t0 0.751 4.351
no q q
P28 0.683 0.5
0.855 0.4
0.4< P28 (0.751)<0.5
P28 (0.751)>0.05 P28 (4,351)<0.05
Normalno stanje Bukva

Ne tr.
probe TD-S TD-S TD-D
Srednja vrijednost 0,754 0,765 0,765 0.744
Varijansa 0.004 0 0 0.002
n1+n2-2 28
t0 0.651 1.757
no q q
P28 0.531 0.6 1.701 0.1
0.683 0.5 2.048 0.05
0.5< P28 (0.651)<0.6 0.1< P28<0.05
P28 (0.651)>0.05 P28 (1.757)>0.05
Kod poreĎenja aritmetičkih sredina gustoće proba jela/smreka u normalnom

stanju koje nisu tretirane i proba jela/smreka termodrvo S u normalnom stanju vidi se da
ne postoji značajna razlika u gustoćama ova dva posmatrana skupa. Kod proba
jela/smreke u normalnom stanju izmeĎu termodrveta S i Termodrveta D vidi se da
postoji značajna razlika u gustoćama ova dva posmatrana skupa. Kod poreĎenja
aritmetičkih sredina bukve ne tretirane i termodrveta S vidi se da ne postoji značajna
razlika u gustoćama ova dva posmatrana skupa. Kod proba bukve termodrveta S i
termodrveta D vidi se da ne postoji značajna razlika u gustoćama ova dva posmatrana
skupa.

Iz rezultata ovog istraţivanja se vidi da tretman temperaturama utječe na

promjenu gustoće. Izlaganje većim temperaturama dovodi do povećanja gustoće, ali ta
povećanja nisu značajna pa se ne moţe donijeti konačan zaključak. Kod proba četinara, u
ovom slučaju jela/smreka drveta povećanje gustoće je mnogo veće nego kod proba
liščara-bukve. Pa se moţe reći da pored izlaganja visokim temperaturama na gustoću
termodrveta utječe i vrsta drveta.
Apsorbcije vlage
Na sljedećim slikama su prikazani rezultati apsorbcije vlage u toku vremena. Sa

slike br.36 se vidi da su ne tretirane probe jela/smreka drveta apsorbovale veći procenat
vlage od proba termodrveta S i termodrveta D. Termodrvo S i termodrvo D su u prvih
13h apsorbovali istu količinu vlage ali nakon tog vremena je nastala vidna razlika u
apsorbciji vlage.
120.00
110.00
Ne tretirane probe
100.00 Termodrvo S
90.00 Termodrvo D
80.00
70.00
60.00
50.00
40.00
30.00
20.00
10.00
0.00
0 0.5 1 4 6 8 10 13 24 48 96 144
Jela/smreka - Vrijeme potapanja u satima [h]
Slika br. 34 (Grafički prikaz apsorbcije vlage jela/smreka)
Termodrvo S U prvih 8h potapanja probe jela/smreke termodrveta S su

apsorbovale 48% manje vlage nego probe jela/smreke koje nisu tretirane. Nakon
potapanja od 144 sata (6 dana) ta razlika se smanjila na 18%.
Termodrvo D U prvih 8h potapanja probe jela/smreke termodrveta D su

apsorbovale 47% manje vlage od ne tretiranih proba jela/smreke. Na kraju ciklusa probe
jela/smreke su apsorbovale 26% manje vlage od ne tretiranih proba jela/smreke.

Termodrvo S jela/smreka proba je u prvih 8 sati potapanja upilo zanemarivu

količinu vlage u odnosu na termodrvo D, a na kraju ispitivanja koje je trajalo 6 dana (144
sata) probe jela/smreke termodrveta S su apsorbovale 16% više vlage od proba
termodrveta D.
70.00
Ne tretirane probe
60.00
Termodrvo S
50.00 Termodrvo D
40.00
30.00
20.00
10.00
0.00
0 0.5 1 4 6 8 10 13 24 48 96 144
Bukva - Vrijeme potapanja u satima [h]
Slika br. 35 (Grafički prikaz apsorbcije vlage bukve)
Termodrvo S U prvih 8h potapanja probe bukve termodrveta S su apsorbovale

40% manje vlage od ne tretiranih bukovih proba. Na kraju potapanja od 144 sati
termodrvo S bukve je apsorbovalo 31% vlage.
Termodrvo D U prvih 8h potapanja probe bukve termodrveta D su apsorbovale

40,5% manje vlage od ne tretiranih proba bukve. Na kraju ciklusa potapanja od 144h (6
dana) probe termodrveta D bukve su apsorbovale 30% manje vlage od ne tretiranih
proba bukve.
Probe termodrveta S bukve je u prvih 8 sati potapanja upilo zanemarivu količinu

vlage u odnosu na termodrvo D, a na kraju ispitivanja koje je trajalo 6 dana (144 sata)
probe bukve termodrveta S su apsorbovale 16% više vlage od proba termodrveta D.

Tabela br. 12 (poreĎenje aritmetičkih sredina-apsorbcija)

Jela/smreka -apsorbcija
TD-S TD-D
Broj uzoraka 15 15
Srednja vrijednost 27.27 28.89
Varijansa 8.52 13.88
n1+n2-2 28
t0 1.128
no q
P28 1.056 0.3
1.313 0.2
0.2< P28 (1.122)<0.3
P28 (1.128)>0.05
Bukva-apsorbcija
TD-S TD-D
Broj uzoraka 15 15
Varijansa 6.47 21.67
n1+n2-2 28
t0 0.071
no q
P28
P28 (0.071)<0.05
Kod poreĎenja aritmetičkih sredina apsorbcije vlage proba jela/smreka

termodrveta S i proba termodrveta D jela/smreke vidi se da ne postoji značajna razlika u
apsorbciji vlage ova dva posmatrana skupa nakon 8 sati potapanja. Kod poreĎenja
aritmetičkih sredina proba bukve termodrveta S i proba termodrveta D bukve se vidi da
postoji značajna razlika u apsorbciji vlage izmeĎu ova dva posmatrana skupa.
Termički tretman uveliko utječe na apsorbciju vlage. Na većim temperaturama

se javlja veće smanjenje procenta upijanja vlage. Probe bukve su nakon potapanja
apsorbovale manju količinu vlage od proba jela/smreke. Iz tog se moţe zaključiti da
pored temperature na apsorbciju vlage utječe i vrsta drveta.

Utezanje i bubrenje
Na tabeli br.13 i sljedećim slikama su dati rezultati ispitivanja utezanja i bubrenja

u tri pravca. Ispitivanje je uraĎeno u radijalnom, tangencijalnom i longitudinalnom pravcu
i ispitivanje zapreminskog utezanja i bubrenja. Ispitivanje je uraĎeno na termodrvetu S i
termodrvetu D od jela/smreka i bukovih proba i rezultati su uporeĎeni sa ne tretiranim
probama jela/smreke i bukve.
Tabela br. 13 (Rezultati ispitivanja utezanja i bubrenja)

Bubrenje Utezanje
Long. Rad. Tang. Zaprem. Long. Rad. Tang. Zaprem.
[%] [%] [%] [%] [%] [%] [%] [%]
Ne tretirane probe
Jela/smreka
Srednja vrijednost: 0.29 3.63 7.50 11.12 0.23 3.69 6.49 10.15
Standardna
devijacija: 0.10 0.89 0.75 1.09 0.10 0.80 0.56 0.98
Varijansa: 0.01 0.80 0.57 1.20 0.01 0.65 0.31 0.95
Bukva
Standardna
devijacija: 0.11 1.02 1.08 0.95 0.12 0.88 0.79 0.74
Varijansa: 0.01 1.04 1.17 0.89 0.01 0.77 0.62 0.55
Termodrvo S
Jela/smreka
Standardna
devijacija: 0.04 0.63 0.94 1.00 0.02 0.71 1.06 1.09
Varijansa: 0.00 0.40 0.89 0.99 0.00 0.50 1.13 1.18
Bukva
Standardna
devijacija: 0.50 0.84 1.33 1.57 0.13 0.81 1.16 1.35
Varijansa: 0.25 0.70 1.78 2.45 0.02 0.66 1.35 1.83
Termodrvo D
Jela/smreka
Standardna
devijacija: 0.09 0.18 0.27 0.34 0.30 0.15 0.28 0.36
Varijansa: 0.01 0.03 0.07 0.12 0.09 0.02 0.08 0.13
Bukva
Standardna
devijacija: 0.06 0.76 0.98 0.94 0.10 0.81 0.73 0.73
Varijansa: 0.00 0.58 0.96 0.88 0.01 0.65 0.53 0.53

Rezultati ispitivanja i bubrenja jela/smreka i bukovih kontrolnih proba, te proba

termodrveta S i termodrveta D koji su dati u tabeli br.11 su grafički predstavljeni na
sljedećim slikama.
Bubrenje
12.00
Ne tretirane probe
10.00 Termodrvo S
Procenti [%]
8.00 Termodrvo D
6.00
4.00
2.00
0.00
Long. Rad. Tang. Zaprem.
Pravac - Jela/smreka - Bubrenje
Slika br. 36 (Grafički prikaz bubrenja jela/smreke)
Termodrvo S Sa slike br.36 se vidi da probe termodrveta S jela/smreke imaju

manje bubrenje u svim pravcima i zapreminsko bubrenje je manje nego kod proba
jela/smreke koje nisu tretirane visokim temperaturama. Bubrenje u longitudinalnom
pravcu je smanjeno za 58%, u radijalnom pravcu bubrenje je smanjeno za 15,7%, u
tangencijalnom pravcu je smanjeno za 21%. Zapreminsko bubrenje je smanjeno za 26%
u odnosu ne ne tretirane jela/smreka probe.
Termodrvo D Sa slike br.36 se moţe primjetiti da su probe termodrveta D

jela/smreke imale manje bubrenje u odnosu na ne tretirane probe jela/smreke. Bubrenje
u longitudinalnom pravcu je manje za 62%, u radijalnom pravcu 40% i tangencijalnom
pravcu bubrenje je smanjeno za 26%. Zapreminsko bubrenje je smanjeno za 30%.
Probe termodrveta S jela/smreka u longitudinalnom pravcu su bubrile 8% više

od proba termodrveta D jela/smreke, u radijalnom pravcu termodrvo S je bubrilo 28%
više od proba termodrveta D, u tangencijalnom pravcu probe termodrveta S su bubrile
8% više od proba termodrveta D. Zapreminsko bubrenje proba termodrveta S je veće za
7% od zapreminskog bubrenja proba termodrveta D.

20.00
18.00 Ne tretirane probe
16.00
Procenti [%]
Termodrvo S
14.00 Termodrvo D
12.00
10.00
8.00
6.00
4.00
2.00
0.00
Pravac - Bukva - Bubrenje
Slika br. 37 (Grafički prikaz bubrenja bukve)
Termodrvo S sa slike br.37 se vidi da probe termodrveta S bukve imaju manji

procenat bubrenja od proba bukve koje nisu termički obraĎene. Smanjenje bubrenja u
longitudinalnom pravcu je 4%, a smanjenje bubrenja u radijalnom pravcu je 50%, u
tangencijalnom pravcu 51%. Zapreminsko bubrenje je smanjeno za 48%.
Termodrvo D Sa slike br.37 se vidi da termodrvo D bukve ima smanjenje

bubrenja u odnosu na ne tretirane probe bukve. Naime bubrenje u longitudinalnom
pravcu je smanjeno za 41%, u radijalnom pravcu smanjenje bubrenja je 25%, a u
tangencijalnom pravcu je 37%. Zapreminsko bubrenje je smanjeno za 32%.
Termodrvo S bukve je bubrilo u longitudinalnom pravcu 45% više od proba

termodrveta D, u radijalnom pravcu termodrvo S je bubrilo 10% više od proba
termodrveta D, u tangencijalnom pravcu bubrenje termodrveta S u odnosu na termodrvo
D je veće za 16%. Zapreminsko utezanje termodrveta S je 18% veće nego kod
termodrveta D.

Tabela br. 14 (PoreĎenje aritmetičkih sredina u longitudinalnom pravcu-bubrenje)

Jela/smreka -long. pravac
TD-S TD-D
Broj uzoraka 15 15
Varijansa 0 0.01
n1+n2-2 28
t0 0.374
no q
P28 0.256 0.8
0.389 0.7
0.8<P28(1.122)<0.7
P28(0.374)>0.05
Bukva-tang.pravac
Ne tr. Probe TD-S
Broj uzoraka 15 15
Varijansa 1.78 0.96
n1+n2-2 28
t0 2.17
no q
P28 2.045 0.05
2.462 0.02
0.2<P28(2,170)<0.5
P28(2.170)>0.05
Kod poreĎenja aritmetičkih sredina bubrenja proba jela/smreka termodrveta S i

proba termodrveta D jela/smreke u longitudinalnom pravcu vidi se da ne postoji značajna
razlika u bubrenju izmeĎu ova dva posmatrana skupa. Kod poreĎenja aritmetičkih sredina
proba bukve termodrveta S i termodrveta D bukve u tangencijalnom pravcu vidi se da ne
postoji značajna razlika u bubrenju izmeĎu ova dva posmatrana skupa.
Termički tretman uveliko utječe na utezanje i bubrenje. Utezanje i bubrenje u

svim pravcima je smanjeno kod proba koje su tretirane visokim temperaturama. Kod
proba koje se izlaţu većim temperaturama dolazi do manjeg procenta utezanja i
bubrenja. Utjecaj vrste drveta na utezanje i bubrenje kod termičke obrade je zadrţalo
odnos koji vrijedi kod ne tretiranog drveta.

Utezanje
12.00
Ne tretirane probe
10.00 Termodrvo S
Procenti [%]
Termodrvo D
8.00
6.00
4.00
2.00
0.00
Pravac - Jela/smreka - Utezanje
Slika br. 38 (Grafički prikaz utezanja jela/smreke)
Termodrvo S Sa slike br.38 se vidi da je utezanje termodrveta S jela/smreka

smanjeno u svim pravcima u odnosu na ne tretirane probe jela/smreke. Utezanje u
longitudinalnom pravcu je smanjeno za 60%, u radijalnom pravcu utezanje je smanjeno
za 13%, a u tangencijalnom pravcu 21%. Zapreminsko utezanje termodrveta S
jela/smreke je smanjeno za 19% u odnosu na ne tretirane probe jela/smreke.
Termodrvo D Sa slike br.38 se vidi da je smanjeno utezanje u svim pravcima.

Utezanje u longitudinalnom pravcu je smanjeno za 26%, u radijalnom pravcu utezanje je
smanjeno za 42% a u tangencijalnom pravcu utezanje je smanjeno za 26% u odnosu na
ne tretirane probe jela/smreke. Zapreminsko utezanje je smanjeno za 30%.
Probe termodrveta S jela/smreka u longitudinalnom pravcu su se utezale za 47%

više od proba termodrveta D jela/smreke, u radijalnom pravcu termodrvo S se je utezalo
32% više od proba termodrveta D, u tangencijalnom pravcu probe termodrveta S su se
utezale za 6% više od proba termodrveta D. Zapreminsko utezanje proba termodrveta S
je veće za 7% od zapreminskog utezanja proba termodrveta D.

16.00
Ne tretirane probe
14.00
Termodrvo S
Procenti [%]
12.00 Termodrvo D
10.00
8.00
6.00
4.00
2.00
0.00
Pravac - Bukva - Utezanje
Slika br. 39 (Grafički prikaz utezanja bukve)
Termodrvo S Sa slike br.39 se vidi da je utezanje u svim pravcima smanjeno u

odnosu na ne tretirane probe bukve. Utezanje u longitudnalnom pravcu termodrveta S
bukve nije pokazalo značajnu promjenu u odnosu na ne tretirane probe, u radijalnom
pravcu utezanje je smanjeno za 43%, a u tangencijalnom pravcu utezanje je smanjeno
za 40% u odnosu na ne tretirane probe bukve. Zapreminsko utezanje je smanjeno za
40%.
Termodrvo D Sa slike br.39 se vidi da je utezanje proba termodrveta D bukve

smanjeno u svim pravcima. U longitudinalnom pravcu utezanje je smanjeno za 35%, u
radijalnom pravcu utezanje je smanjeno za 50%, a u tangencijalnom pravcu za 53%.
Zapreminsko utezanje termodrveta D bukve je smanjeno za 51% u odnosu na ne
tretirane probe.
Termodrvo S bukve se je utezalo u longitudinalnom pravcu 40% više od proba

termodrveta D, u radijalnom pravcu termodrvo S se je utezalo 13% više od proba
termodrveta D, u tangencijalnom pravcu utezanje termodrveta S u odnosu na termodrvo
D je veće za 20%. Zapreminsko utezanje termodrveta S je 18% veće nego kod
termodrveta D.

6.2 Mehaničke osobine termodrveta
Ovdje su prikazani rezultati ispitivanja termički modifikovamog drveta

jela/smreke i bukve na čvrstoću savijanja. Rezultati su prikazani u tabeli i na
dijagramima.
Tabela br. 15 (Rezultati čvrstoće na savijanje)

Jela/smreka Bukva
Napon Napon Napon Napon
σ[MPa] σ[MPa] σ[MPa] σ[MPa]
Okomito Paralelno Okomito Paralelno
Ne tretirane probe
Srednja vrijednost: 73.40 75.10 132.61 127.82
Standardna devijacija: 20.43 26.16 11.89 24.50
Varijansa: 417.45 684.43 141.31 600.20
Termodrvo S
Varijansa: 45.18 40.34 200.56 392.65
Termodrvo D
Varijansa: 95.72 207.46 401.30 599.41
Na sljedećim slikama dati su grafički prikazi rezultata ispitivanja čvrstoće na

savijanje kontrolnih proba koje nisu termički tretirane i proba termodrveta S i
termodrveta D.
80.00
Napon [MPa]
okomito
78.00
paralelno
76.00
74.00
72.00
70.00
Ne tretirane Termodrvo S Termodrvo D
probe
Jela/smreka
Slika br. 40 (Grafički prikaz čvrstoće na savijanje jela/smreke)

Termodrvo S Sa slike br.40 moţe se primjetiti povećanje čvrstoće na savijanje

u okomitom i paralelnom pravcu u odnosu na ne tretirane probe jela/smreke. Sa slike
br.40 se vidi da je došlo do povećanja u okomitom pravcu od 4,75%, a u paralelnom
pravcu 2% u odnosu ne ne tretirane probe jela/smreke.
Termodrvo D Sa slike br.40 moţe se primjetiti povećanje čvrstoće na savijanje

okomitom i paralelnom pravcu u odnosu na ne tretirane probe. Povećanje čvrstoće na
savijanje u okomitom pravcu iznosi 5,5% a u paralelnom pravcu 5,85% u odnosu na ne
tretirane probe jela/smreke.
Razlika izmeĎu čvrstoće savijanja termodrveta S i termodrveta D u okomitom

pravcu je zanemariva. Termodrvo S probe jela/smreke imaju manju čvrstoću savijanja u
paralelnom pravcu u iznosu od 5% u odnosu na termodrvo D.
160.00
okomito
155.00 Paralelno
Napon [MPa]
150.00
145.00
140.00
135.00
130.00
125.00
120.00
Ne tretirane Termodrvo S Termodrvo D
probe
Bukva
Slika br. 41 (Grafički prikaz čvrstoće na savijanje bukve)
Termodrvo S Sa slike br.41 vidi se povećanje čvrstoće na savijanje u okomitom

i paralelnom pravcu u odnosu na ne tretirane probe. Povećanje proba termodrveta S
bukve u okomitom pravcu iznosi 16,6% a u paralelnom pravcu iznosi 11%.
Termodrvo D Sa slike br.41 vidi se povećanje čvrstoće na savijaje u okomitom i

paralelnom pravcu u odnosu na ne tretirane bukove probe. Povećanje termodrveta D
bukve u okomitom pravcu iznosi 6,17% i paralelnom pravcu 2,26%. Povećanje čvrstoće
na savijanje proba termodrveta D jeste veće od ne tretiranih bukovih proba ali je došlo
do smanjenja u odnosu na probe bukve termodrveta S.
Probe termodrveta S bukve imaju veću čvrstoću savijanja u okomitom pravcu od

termodrveta D u iznosu od 10%, a u paralelnom pravcu probe termodrveta S bukve
imaju veću čvrstoću na pritisak od proba termodrveta D u iznosu od 9%.

Tabela br. 16 (PoreĎenje aritmetičkih sredina čvrstoće na savijanje)

Jela/smreka
Ne tret.probe TD-S TD-S TD-D
Okomito Okomito
Varijansa 417.45 45.18 45.18 95.72
n1+n2-2 28
t0 0.635 0.208
no q q
P28 0.53 0.6 0.127 0.9
0.683 0.5 0.256 0.8
0.5< P28 (0.635)<0.6 0.8< P28 (0.208)<0.9
P28 (0.635)>0.05 P28 (0.208)>0.05
Bukva
Ne tret.probe TD-S TD-S TD-D
Okomito Okomito
Varijansa 141.31 200.56 200.56 401.33
n1+n2-2 28
t0 5.168 2.565
no q q
P28 2.467 0.02
2.763 0.01
0.02< P28 (2.565)<0.01
P28 (5.168)<0.05 P28 (2.565)<0.05
Kod testiranja aritmetičkih sredina proba jela/smreke pri čvrstoći na savijanje

proba koje nisu tretirane i proba termodrveta S vidi se da nema značajnih razlika izmeĎu
ova dva posmatrana skupa. Navedeno vrijedi i za probe jela/smreka termodrveta S i
termodrveta D.
Kod testiranja aritmetičkih sredina proba bukve koje nisu tretirane i proba
termodrveta vidi se da postoji značajna razlika izmeĎu ova dva posmatrana skupa. Kod
proba bukve termodrveta S i termodrveta takoĎer se vidi značajna razlika.
Na osnovu dobivenih rezultata ne moţe se donijeti konačan zaključak o utjecaju

termičke modifikacije na čvrstoću na savijanje.

Rezultati ispitivanja čvrstoće na pritisak drveta jela/smreka i bukva su prikazani

u sljedećoj tabeli br.17 i na sljedećim slikama je dat grafički prikaz rezultata ispitivanja
čvrstoće na pritisak. Ispitivanje čvrstoće na pritisak je uraĎeno u tri pravca, okomitom,
paralelnom i aksijalnom.
Tabela br. 17 (Rezultati čvrstoće na pritisak)

Jela/smreka Bukva
Napon Napon Napon Napon Napon Napon
σ[MPa] σ[MPa] σ[MPa] σ[MPa] σ[MPa] σ[MPa]
Okomito Paralelno Aksijalno Okomito Paralelno Aksijalno
Ne tretirane probe
Varijansa: 0.70 4.16 11.40 2.29 3.21 3.80
Termodrvo S
Varijansa: 0.26 2.45 7.57 3.03 2.25 10.80
Termodrvo D
Varijansa: 0.76 2.16 9.79 3.98 2.73 10.17
Na sljedećim dijagramima su grafički prikazani rezultati ispitivanja čvrstoće na

pritisak kontrolnih proba koje nisu izloţene visokim temperaturama i termički tretirane
jela/smeke i bukve u tri pravca.

50
Okomito
45
Paralelno
40
Napon [MPa]
35 Aksijalno
30
25
20
15
10
5
0
Ne tretirane probe Termodrvo S Termodrvo D
Jela/smreka
Slika br. 42 (Grafički prikaz čvrstoće na pritisak jela/smreke)
Termodrvo S Sa slike br.42 moţe se primjetiti da je došlo do smanjenja

čvrstoće na pritisak u okomitom i paralelnom pravcu, a do povećanja u aksijalnom pravcu
u odnosu na probe jela/smreka koje nisu tretirane visokim temperaturama. Smanjenje
čvrstoće u okomitom pravcu iznosi 51,8% a u paralelnom pravcu 48,8%. Povećenje
čvrstoće na pritisak u aksijalnom pravcu iznosi 12,2%.
Termodrvo D Sa slike br.42 vidi se da je došlo do smanjenja čvrstoće na

pritisak u okomitom i paralelnom pravcu ali u manjem postotku nego kod termodrveta S.
Čvrstoća na pritisak u aksijalnom pravcu se povećala u odnosu ne tretirane probe.
Smanjenje čvrstoće na pritisak u okomitom pravcu iznosi 38,6%, a u paralelnom pravcu
31,2% u aksijalnom pravcu je došlo do povećanja od 12,2%.
Probe termodrveta S jela/smreke imaju manju čvrstoću na pritisak u okomitom

pravcu od proba termodrveta D jela/smreke u iznosu od 21%, a u paralelnom pravcu
imaju smanjenje od 25%. U aksijalnom pravcu istraţivanje nije pokazalo razliku izmeĎe
proba termodrveta S i termodrveta D.
Rezultati ovog ispitivanja se podudaraju sa rezultatima dosadašnjih ispitivanja

provedenih na termički modifikovanom drvetu.

60 Okomito
55 Paralelno
50
Aksijalno
45
Napon [MPa]
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Ne tretirane probe Termodrvo S Termodrvo D
Bukva
Slika br. 43 (Grafički prikaz čvrstoće na pritisak bukve)
Termodrvo S Sa predhodne slike br.43 se moţe primjetiti da je došlo do

povećanja čvrstoće na pritisak kod bukve termodrveta S u okomitom i paralelnom pravcu,
a u aksijalnom pravcu je došlo do smanjenja. Povećanje čvrstoće na pritisak proba
termodrvo S bukve u okomitom pravcu iznosi 18,4% a u paralelnom pravcu iznosi 25,7%
u odnosu na ne tretirane probe bukve. Smanjenje u aksijalnom pravcu iznosi 5,2%.
Termodrvo D Sa prethodne slike br.43 vidi se da je došlo do povećanja

čvrstoće na pritisak u okomitom i paralelnom pravcu, a smanjenja u aksijalnom pravcu u
odnosu na ne tretirane probe. Povećanje čvrstoće u okomitom pravcu iznosi 22,4% a u
paralelnom pravcu 30,7%. Smanjenje čvrstoće na pritisak u aksijalnom pravcu iznosi
8,32%.
Probe termodrveta S bukve imaju manju čvrstoću na pritisak u okomitom pravcu

od proba termodrveta D jela/smreke u iznosu od 7%, a u paralelnom pravcu imaju
smanjenje čvrstoće na pritisak u iznosu od 6%. U aksijalnom termodrvo S je imalo veću
čvrstoću na pritisak u iznosu od 3% u odnosu na termodrvo D u aksijalnom pravcu.

Tabela br. 18 (PoreĎenje aritmetičkih sredina čvrstoće na pritisak)
Jela/smreka Bukva
TD-S TD-D TD-S TD-D
Aksijalni pravac Aksijalni pravac
Varijansa 7.57 9.79 10.8 10.17
n1+n2-2 28
t0 0 1.495
no q q
P28 1 1.313 0.2
1.701 0.1
0.1< P28 (1.495)<0.2
P28 (1)>0.05 P28 (1.495)>0.05
Testiranje aritmetičkih sredina proba jela/smreka na čvrstoću na pritisak u

aksijalnom pravcu termodrveta S i termodrveta D vidi se da nema značajne razlike
izmeĎu ova dva skupa. U istom pravcu kod bukvovih proba termodrveta S i termodrveta
D u aksijalnom pravcu nema značajnih razlika izmeĎu ova dva posmatrana skupa.
Povećanje temperature kod termičkog tretmana utječe na povećanje čvrstoće na

pritisak tako što kod većih temperatura imamo povećanje čvrstoće na pritisak, ali
testiranje aritmetičkih sredina nije pokazalo značajne razlike.

7 ZAKLJUČAK
Termički modifikovano drvo pokazalo je veliku prednost ovog materijala za

korištenje u drvnoj industriji. U svijetu je počela masovna proizvodnja ovog materijala.
Iz rezultata ovog istraţivanja se vidi da tretman temperaturama utječe na

promjenu gustoće. Izlaganje većim temperaturama dovodi do povećanja gustoće, ali ta
povećanja nisu značajna pa se ne moţe donijeti konačan zaključak. Kod proba četinara, u
ovom slučaju jela/smreka drveta povećanje gustoće je mnogo veće nego kod proba
liščara-bukve. Pa se moţe reći da pored izlaganja visokim temperaturama na gustoću
termodrveta utječe i vrsta drveta.
Termički tretman uveliko utječe na apsorbciju vlage. Na većim temperaturama

se javlja veće smanjenje procenta upijanja vlage. Probe bukve su nakon potapanja
apsorbovale manju količinu vlage od proba jela/smeke. Iz tog se moţe zaključiti da pored
temperature na apsorbciju vlage utječe i vrsta drveta.
Termički tretman uveliko utječe na utezanje i bubrenje. Utezanje i bubrenje u

svim pravcima je smanjeno kod proba koje su tretirane visokim temperaturama. Kod
proba koje se izlaţu većim temperatura dolazi do manjeg procenta utezanja i bubrenja.
Utjecaj vrste drveta na utezanje i bubrenje kod termičke obrade je zadrţalo odnos koji
vrijedi kod ne tretiranog drveta.
Na osnovu dobivenih rezultata ne moţe se donijeti konačan zaključak o utjecaju

termičke modifikacije na čvrstoću na savijanje.
Prema ovom ispitivanju termički tretman različito utječe na čvrstoću na pritisak

različitih vrsta drveta. Čvrstoća na pritisak u okomitom i paralelnom pravcu jela/smreka
proba koje su izloţene termičkom tretmanu je rezultovala smanjenjem čvrstoće na
pritisak. U aksijalnom pravcu je došlo do povećanja čvrstoće na pritisak. Kod proba bukve
koje su izloţene termičkom tretmanu u paralelnom i okomitom pravcu je došlo do
povećanja čvrstoće na pritisak. U aksijalnom pravcu je došlo do smanjenja čvrstoće na
pritisak. Povećanje temperature kod termičkog tretmana utječe na povećanje čvrstoće na
pritisak tako što kod većih temperatura imamo povećanje čvrstoće na pritisak, ali
testiranje aritmetičkih sredina nije pokazalo značajne razlike.

8 LITERATURA:
[1] Juanito P. Jimenez, Jr.1,*, Menandro N. Acda2, Ramon A. Razal2, and

Ponciano S. Madamba3;, 2011;, Physico-Mechanical Properties
andDurability of Thermally Modified Malapapaya
[2] ThermoWood Handbook; 2011; VTT institute FINSKA
[3] Andreas O. Rapp and Michael Sailer; 2010; Bundesforschungsanstalt

für Forst- und HolzwirtschaftHamburg, Germany
[4] Holger Militz, Professor Dr., Heat Treatment Technologies in Europe
Scientific Background and Technological State-of-Art, Institute for
Wood Biology and Wood Technology, University Göttingen;
http://www.thermotreatedwood.com
[5] ThermoWood Handbook; 2003; VTT institut; FINSKA

[6] Boris Vravnek; Proučevanje nabrekanja termično modificiranega
drveta; Diplomsko delo; Visokošolski strokovni studij; Slovenija
[7] Olov Karlosson, Ekaterina Sidorova, Tom Moren; Influence of heat
transfering media on durability of thermally modified wood;
bioresoiurces.com
[8] Robert Widmann, Wilfried Beikircher;, THERMALLY MODIFIED
BEECHWOOD AS A STRUCTURAL MATERIAL: ALLOCATION TO
EUROPEAN STRENGTHCLASSES AND RELEVANT GRADING
PROCEDURES
[9] Zdravko Popović, Borislav Šoškić, Nebojša Todorović;, TERMODRVO -
NOVI MATERIJAL DOBIJEN VISOKOTEMPERATURNIM TRETMANOM
DRVETA;, UDK: 630*84, Stručni rad; Drvotehnika
[10] A.O. Rapp, 2001; REVIEW ON HEAT TREATMENTS OF
WOOD;http://www.thermotreatedwood.com
[11] Sneţana Ivković; 2007; Gubitak mase termički modifikovanog drveta

bukve pod utjecajem lignikolnih gljiva; Drvotehnika
[12] Materials and research in Europe; (VTT2010;, Finland) and in the US
(Westwood)
[13] SÁNDOR PONCSÁK1, SHELDON Q. SHI 2, DUYGU KOCAEFE 1,∗ and
GEORGE MILLER;, 2007; Effect of thermal treatment of wood lumbers
on their adhesive bond strength and durability
held in Antibes, France
[14] Alija Karahasanović; Sarajevo 1988; Nauka o drvetu

9 PRILOZI
9.1 Popis slika korištenih u radu
Slika br. 1 (Promjene boje kod drveta izloţenog visokim temperaturama [1]) ..................... 5
Slika br. 2 (Hrast kitnjak (od gore na dole) – bijeljika, srčevina, drvo tretirano) .................. 6
Slika br. 3 (Prikaz faza pri tretiranju drveta visokim temperaturama[2]) ............................. 7
Slika br. 4 (OTH proces, NJEMAČKA, foto: MENZ HOLZ, Germany [15]) ............................10
Slika br. 5 (Gubitak mase kod nekih liščara [5]) ..............................................................11
Slika br. 6 (Gubitak mase bukovog drveta [6])................................................................12
Slika br. 7 (Gubitak gustoće kod bora pri različitim temperaturama [7]) ............................13
Slika br. 8 (Prikaz gubitka gustoće termički tretirane bukve) ............................................13
Slika br. 9 (Apsorbcija vlage termički obraĎenog drveta [9]) ............................................14
Slika br. 10 (Brzina absorpcije vlage kod termički tretiranog bukovog drveta [9]) ..............15
Slika br. 11 (Prikaz bubrenja smreke TD u radijalnom pravcu [9]) ....................................16
Slika br. 12 (Prikaz bubrenja smreke TD u tangencijalnom pravcu [20])............................17
Slika br. 13 (Porast tvrdoće prema Brinell-u [5]) .............................................................19
Slika br. 14 (Čvrstoće na savijanje bora u zavisnosti od temperature[5])...........................19
Slika br. 15 (Čvrstoća savijanja termički tretirane bukve [8])............................................20
Slika br. 16 (prikaz čvrstoće na pritisak termički modifikovanog drveta[2]) ........................21
Slika br. 17 (Čvrstoća na pritisak - radijalni pravac [8]) ...................................................22
Slika br. 18 (Čvrstoća na pritisak - tangencijalni pravac [8]).............................................23
Slika br. 19 (Gubitak mase kod napada mikrobioloških organizama [12]) ..........................24
Slika br. 20 (Dimenzije i izgled probe za proračun zapreminske mase) ..............................31
Slika br. 21 (Prikaz pomičnog mjerila sa satnim pokazivačem)..........................................32
Slika br. 22 (Prikaz sušare za sušenje proba) ..................................................................32
Slika br. 23 (Dimenzije i izgled probe za ispitivanje vlaţnosti drveta) ................................33
Slika br. 24 (Vaga za mjerenje teţine proba) ..................................................................34
Slika br. 25 (Dimenzije i izgled probe za ispitivanje utezanja i bubrenja) ...........................35
Slika br. 26 (Šema ispitivanja čvrstoće na savijanje) ........................................................36
Slika br. 27 (Kidalica ZWICK&CO) ..................................................................................37
Slika br. 28 (Prikaz probe opterećene silom u tangencijalnom pravcu) ..............................38
Slika br. 29 (Šema ispitivanja čvrstoće na pritisak u aksijanom pravcu [23]) ......................38
Slika br. 30 (Dimenzije i izgled probe za pritisak okomito na tok vlakana [23]) ..................39
Slika br. 31 (Longitudinalno opterećenje pri čvrstoći na savijanje) ....................................40
Slika br. 32 (Grafički prikaz gubitka gustoće jela/smreke) ................................................42
Slika br. 33 (Grafički prikaz gubitka gustoće bukve) ........................................................43
Slika br. 34 (Grafički prikaz apsorbcije vlage jela/smreka) ................................................45
Slika br. 35 (Grafički prikaz apsorbcije vlage bukve) ........................................................46
Slika br. 36 (Grafički prikaz bubrenja jela/smreke) ..........................................................49
Slika br. 37 (Grafički prikaz bubrenja bukve) ..................................................................50
Slika br. 38 (Grafički prikaz utezanja jela/smreke) ...........................................................52
Slika br. 39 (Grafički prikaz utezanja bukve) ...................................................................53
Slika br. 40 (Grafički prikaz čvrstoće na savijanje jela/smreke) .........................................54

Slika br. 41 (Grafički prikaz čvrstoće na savijanje bukve) .................................................55

Slika br. 42 (Grafički prikaz čvrstoće na pritisak jela/smreke) ...........................................58
Slika br. 43 (Grafički prikaz čvrstoće na pritisak bukve) ...................................................59

9.2 Popis tabela korištenih u radu:
Tabela br. 1 (Utezanje i bubrenje [5])............................................................................17

Tabela br. 2 (Čvrstoća savijanja ne tretiranog drveta) .....................................................20
Tabela br. 3 (Gubitak mase usljed dejstva neki mikrobioloških organizama[6]) ..................24
Tabela br. 4 (Gubitak mase usljed djelovanja trametes versicolor)....................................25
Tabela br. 5 (Dimenzije i formule proba potrebnih za proračun za zapremiske mase) ........31
Tabela br. 6 (Dimenzije i formule proba potrebnih za ispitivanje vlaţnosti drveta) ..............34
Tabela br. 7 (Dimenzije i formule proba potrebnih za utezanje i bubrenje) ........................35
Tabela br. 8 (Dimenzije i formule proba za proračun čvrstoće na pritisak-paralelno) ..........39
Tabela br. 9 (Dimenzije i formule proba potrebnih za proračun čvrstoće na pritisak) ..........40
Tabela br. 10 (Rezultati ispitivanja smanjenja gustoće) ...................................................41
Tabela br. 11(PoreĎenje aritmetičkih sredina ispitivanja gustoće) .....................................44
Tabela br. 12 (poreĎenje aritmetičkih sredina-apsorbcija)................................................47
Tabela br. 13 (Rezultati ispitivanja utezanja i bubrenja)...................................................48
Tabela br. 14 (PoreĎenje aritmetičkih sredina u longitudinalnom pravcu-bubrenje) ............51
Tabela br. 15 (Rezultati čvrstoće na savijanje) ................................................................54
Tabela br. 16 (PoreĎenje aritmetičkih sredina čvrstoće na savijanje) ................................56
Tabela br. 17 (Rezultati čvrstoće na pritisak) ..................................................................57
Tabela br. 18 (PoreĎenje aritmetičkih sredina čvrstoće na pritisak)...................................60

1656373937303187946

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1656373937303187946

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MAŠINSKI FAKULTET

Odsjek za tehnologiju drveta

TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA

Odsjek za tehnologiju drveta

TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA

Izjavljujem da sam završni rad uradio samostalno uz konsultacije s mentorom.

TakoĎer se moram zahvaliti svojim roditeljima, porodici koji su mi omogućili školovanje,

TakoĎer se moram zahvaliti Jasmini Ibrahimpašić-Raković na pomoći sa prevodima na

Ogromne zahvale moram uputiti dvijema firmama koje su ogromnim zalaganjem

d.o.o. Stolarkomerc, Velika Kladuša, proizvodnja sobnih vrata – na ustupljenom

PPS-Galeković, Zagreb, proizvodnja parketa i podova od termodrveta – na ustupljenom

Ključne riječi: Termička modifikacija drveta, bor, bukva, fizičke i

Key terms: thermal modification of wood, pine, beech, physical and

Poznato je da je drvo nehomogen, porozan i higroskopan materijal, kao takav

Neke od metoda poboljšanja graĎevinskog drveta su:

-Termički tretirano drvo

Odnedavno je u Evropi počela industrijska proizvodnja termički modifikovanog

Termički modifikovano drvo se dobija intenzivnim tretmanom drveta na

Izlaganje visokim temperaturama dovodi do promjene tona boje kod drveta.

TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA, završni rad 3

Termičkim izlaganjem brezovine i topole visokim temperaturama dobija se drvo

Ipak drvo koje se izlaţe visokim temperaturama se najviše koristi za vanjske

1.1 Problem istraţivanja

Problem istraţivanja ovog magistarskog rada je u ispitivanju fizičko-mehaničkih

1.2 Cilj rada

-Opisati tehnologiju i procese termičke modifikacije liščara i četinara

-Dati pregled rezultata dosadašnjih ispitivanja osnovnih fizičkih i mehaničkih

-Ekspirimentalnom metodom ispitati neka fizičko-mehanička svojstva termički

-Dobivene rezultate uporediti sa rezultatima ne tretiranog drveta.

TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA, završni rad 4

2 Termički modifikovano drvo

Glavni i osnovni razlog pristupanju, izučavanju i proizvodnji termički obraĎenog

TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA, završni rad 5

U zavisnosti od visine temperature odnosno duţine trajanja procesa, boja se

2.1 Vrste termički obraĎenog drveta

Pri izlaganju drveta visokim temperaturama dolazi do promjene fizičkih i

Thermo S – termički modifikovano drvo S

Termički modifikovano drvo “S” nastaje izlaganjem drveta temperaturama do

TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA, završni rad 6

2.2 Faze u procesu nastajanja termički obraĎenog drveta

Uprkos različitim pristupima termičke modifikacije drveta, osnova je svima ista.

Slika br. 3 (Prikaz faza pri tretiranju drveta visokim temperaturama[2])

Na slici br.3 je dat prikaz 3 faze u procesu termičke modifikacije drveta.

U prvoj fazi potrebno je obezbijediti temperaturu oko 130°C i relativnu vlaţnost

U drugoj fazi se temperatura podiţe do 200°C -260°C, u zavisnosti kakav se

TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA, završni rad 7

3 Procesi dobijanja termički modifikovanog drveta

Termička modifikacija drveta prvo je razvijena na VTT i YTI Institutu u Finskoj u

- Thermowood proces u Finskoj

3.1 Thermowood proces

TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA, završni rad 8

odvija pod strogim nadzorom da ne doĎe do pojave pukotina na površini drveta i da bi se

3.2 Plato proces

Ovaj proces se odvija u izolovanoj komori sa nekoliko grijača koji zagrijavaju

3.3 New proces

Počinje sa relativno suhim drvetom od 12% vlage, i zagrijava drvo do 200°C-

3.4 OHT proces

Ovaj proces se takoĎer odvija u zatvorenoj izolovanoj sredini u kojoj se nalazi

Proces modifikacije je podijeljen u tri faze, prva faza je zagrijavanje drveta, u

TERMIČKA MODIFIKACIJA DRVETA, završni rad 9

sata, i treća faza je spuštanje temperature i faza kondicioniranja. Temperatura prve i

Da bi se što duţi vremenski period zadrţala temperatura i napravile energetske

3.5 Westwood proces