SADRŽAJ:

Prilozi: .................................................................................................................................... 9
1. UVOD .............................................................................................................................. 10
Postojeći sistem toplifikacije Termoelektrane .................................................................. 10
Obim projekta ................................................................................................................... 11
Podloge ............................................................................................................................. 11
Revizija ............................................................................................................................. 11
2. UVODNE NAPOMENE ..................................................................................................... 12
2.1.Potreba za izradom ovog projekta .................................................................................. 12
2.2.Osnovni podaci ............................................................................................................... 13
2.3. Prikaz metodologije izrade projekta i pretpostavki na kojima se zasniva ..................... 13
3.0.TOPLOTNI KONZUM ...................................................................................................... 14
3.1 Polazni podaci za utvrđivanje bilansa toplotnog konzuma ............................................ 14
3.2. Specifični gubici toplote ................................................................................................ 15
3.3. Proračun toplotnog konzuma za gradsko područje Gacka (gradsko područje) .............. 17
3.4. Raspodjela toplotnog konzuma gradskog područja po zonama stanovanja .................. 18
3.5. Toplotni konzum objekta na lokaciji TE Gacko (područje termoelektrane) ................. 21
3.6. Ukupni toplotni konzum ................................................................................................ 22
3.7. Dinamika angažovanja toplotnog konzuma .................................................................. 22
4.0. OSNOVNI PARAMETRI ZA PROJEKTOVANJE TOPLIFIKACIJE ........................... 23
4.1.Klimatski uslovi .............................................................................................................. 23
4.2. Proračun osnovnih parametara za projektovanje toplifikacije ...................................... 24
4.3. Kretanje toplotnog opterećenja u pojedinim mjesecima ............................................... 26
4.4. Iskorištavanje sistema toplifikacije, i godišnja toplota, vrijeme trajanja pogona .......... 26
5.0. KONCEPCIJA TOPLIFIKACIJE ..................................................................................... 37
5.1. Osnovni uticajni faktori ................................................................................................ 37
5.2. Postojeći toplifikacioni sistem u termoelektrani ........................................................... 38
5.3. Izbor koncepcije toplifikacije ........................................................................................ 38
5.4. Toplotni izvori ............................................................................................................... 39
5.5. Uslov nosioca toplote .................................................................................................... 40
6.0.TEHNIČKI OPIS USVOJENOG RJEŠENJA ................................................................... 41
6.1. Opšte karakteristike ....................................................................................................... 41

6
 6.2. Razmjenjivačke stanice ................................................................................................ 42
6.3. Glavne cirkulacione pumpe, cirkulaciona pumpna stanica ........................................... 42
6.4. Uređaj za ekspanziju vode i održavanje pritiska u sistemu ........................................... 43
6.5. Cjevovodni razvod vrele vode ....................................................................................... 43
6.6. Toplotne podstanice ....................................................................................................... 44
6.7 Regulacija temperature i protoka .................................................................................... 45
7.0.ОSNOVNI PRORAČUNI SISTEMA TOPLIFIKACIJE .................................................. 46
7.1. Izbor i proračun optimalnih prečnika magistralnih cjevovoda ........................................ 46
7.2. Kapacitet glavnih cirkulacionih pumpi.......................................................................... 55
7.3. Kapacitet diktir-pumpi ................................................................................................... 58
7.4. Zapremina ekspanzione posude ..................................................................................... 58
7.5. Termički proračun izmjenjivačkih stanica .................................................................... 59
7.6. Ekvivalent smanjenja snage na turboagregatu ............................................................... 61
7.7. Ekvivalent proizvodnje električne energije za oduzetu paru ......................................... 63
8.0. TEHNO-EKONOMSKI POKAZATELJI......................................................................... 64
8.1. Ulazni podaci ................................................................................................................. 64
8.2. Investiciona ulaganja ..................................................................................................... 64
8. 3. Rekapitulacija troškova proizvodnje toplote ................................................................ 65
9.0. Zaključak ........................................................................................................................... 66
Prilozi: ...................................................................................................................................... 68
LITERATURA: ........................................................................................................................ 74

Prilozi:
Pr.1: Dijagram promjene temperature vode u sistemu toplifikacije
Pr.2: Principijelna šema toplifikacionog sistema Gacka i Termoelektrane
Pr.3: Informativni piezometrijski dijagram
Pr.4:Principijelna šema izmjenjivačkih stanica broj 1. i broj 3 u GPO-u
Pr.5:Principijelna šema izmjenjivačke stanice broj 2. u pomoćnoj kotlovnici
Pr.6:Principijelna šema toplotnih podstanica
PROJEKTNI ZADATAK

1. UVOD

U postojećoj pomoćnoj kotlovnici Termoelektrane instalirana su četiri blok kotla na mazut

sledećih glavnih parametara.Jedan od kotlova je havarisan 1983 godine , tako da su u funkciji 3
kotla.
- proizvođač "Minel" Beograd
- kapacitet kotla 6,94 kg/s
- pritisak pare 14 bar
- temperatura pare 220° C

Pomoćna kotlovnica služi za start glavnog kotla u GPO u kao i za grijanje svih objekata u
krugu Termoelektrane, ali samo u slučajevima kada je blok van pogona.Toplifikacija naselja
Gacko zahtjeva izgradnju posebnog izvora toplote bilo u sklopu Termoelektrane ili u novom
naselju [1].

Većina objekata za stanovanje, koji se u Gacku grade ili koji su zadnjih nekoliko godina
izgrađeni, predviđeni su za radnike Termoelektrane. Sada se ti objekti uglavnom zagrijavaju
električnom energijom.Zbog potrebe da se smanji utrošak mazuta u pomoćnoj kotlovnici, kao i
da se dobije toplotni izvor za toplifikaciju naselja Gacko, proizilazi neophodnost izgradnje nove
kotlovnice na ugalj.

Sugeriše se rješenje da se u pomoćnoj kotlovnici demontiraju jedan kotao na mazut, a da se ista

proširi jednim ili dva kotla na ugalj. Kapacitet takve kotlovnice trebao bi da zadovolji potrebe
Termoelektrane za start bloka, zatim za zagrijavanje svih objekata u krugu Termoelektrane i
zagrijavanje naselja Gacko sa potrebama do 2026 godine.
U konačno rješenje toplifikacije Termoelektrane i naselja Gacko treba uzeti u obzir izvore
toplote sa turbinskog oduzimanja snage 16 MW sa bloka TE Gacko I kao i 30 MW iz II bloka
čije se puštanje u pogon može očekivati za 15-tak godina ; 1
Postojeći sistem toplifikacije Termoelektrane

Snaga postojećeg toplifikacionog sistema Termoelektrane je 16 MW.Vrela voda temperature

130°/70°C dovodi se do potrošača, gdje se direktno razvodi na grejna tijela, ili preko
razmjenjivačkih podstanica uglavnom do objekata sa radijatorima kao grejnim
tijelima.Toplotna stanica u pomoćnoj kotlovnici je rezerva toplotne stanice u GPO. Rad jedne,
isključuje rad druge toplotne stanice [3].

Obim projekta

Ovom projektom pored definisanja kotla na ugalj treba obuhvatiti i sledeće analize:
- analiza i verifikacija osnovnih hidrometeoroloških uslova,
- analiza i verifikacija podataka o potrebnim količinama toplote za objekte koji posjeduju
centralna grijanja, 9
- analiza i utvrđivanje potrebnih količina toplote za objekte, koji su predviđeni da se uključe
u toplifikacioni sistem, a sada nemaju instalisana centralna grijanja, kao i za objekte čija se
izgradnja predviđa do 2026 godine, 9
- analiza i izrada osnovnih idejnih riješenja izvora toplote (kotlovnica, toplotne stanice uz prvi
i perspektivno uz II blok), uklapanje postojećeg toplifikacionog sistema Termoelektrane, kao i
idejno rješenje za toplotne podstanice kod potrošača,
- osnovni ekonomski pokazatelji usvojenog rješenja toplifikacije,
- izrada plana realizacije po fazama. 9

Podloge

Osnovne podloge za izradu ovog projekta su:

- urbanistički plan naselja Gacko u razmjeri 1 : 1000, [4]

- urbanistički plan Termoelektrane u razmjeri 1 : 1000, [2]
- osnovni podaci : spratnost i namjena postojećih objekata u naselju Gacko, koji se predviđaju za
grijanje,
- osnovni podaci : spratnost, namjena i dinamika izgradnje objekata u naselju Gacko za period
do 2026 godine,
- analiza garantovanog uglja koji će sagorijevati u kotlovima.
 2. UVODNE NAPOMENE

2.1.Potreba za izradom ovog projekta

Izrada ovog projekta proizašla je iz potrebe da se razmotri mogućnost rekonstrukcije postojeće

pomoćne kotlovnice u TE Gacko ( u daljem tekstu Termoelektrana) , te da se postignu sledeći
ciljevi:
- obezbjeđenje dovoljne količine pare za start glavnog bloka,
- smanjenje potrošnje mazuta,
- toplifikacija gradskog naselja Gacko (u daljem tekstu Gacko).

Stvarni kapacitet pomoćne kotlovnice je manji od instalisanog, tako da u kritičnim periodima

isti nije dovoljan za prvobitnu namenu: istovremeni start glavnog bloka i grejanje objekata
TE..Izmjenjivačka stanica za grijanje sa oduzimanja turbine (osnovni i vršni zagrijači) nije do
sada puštana u pogon. Istovremeno su se u gradskim naseljima Gacka, naročito kod nove
stambene gradnje,pogoršavali uslovi za zagrijavanje stanova. 3

Rješenje svih problema vidjelo se u rekonstrukciji postojeće pomoćne kotlovnice ugradnjom

odgovarajućih kotlova na ugalj, koji bi po kapacitetu zadovoljili potrebama i Termoelektrane i
Gacka, kako za start kotlova tako i za grijanje.
Kratkom analizom došlo se do podatka da bi se ukupne potrebe za parom u pomoćnoj
kotlovnici mogle obezbjediti sa dva parna kotla na ugalj kapaciteta 13,8 kg/s (50 t/h) svaki, uz
rezervu postojeća dva kotla na mazut, koji bi radili samo u vanrednim slučajevima. 3

Zbog specifičnosti uslova, koji su bitni za konstrukciju kotla, a u ovom slučaju to su:

- niska kalorična vrijednost uglja sa sitnom granulacijom,

- malo pregrejanje pare kod kotlova niskog pritiska (ispod 13 bari),

- kapacitet kotla koji nije povoljan za mlinsko loženje,

domaća kotlogradnja može ponuditi samo kotlove klasične izvedbe za sagorjevanje uglja u
letu [3].

Cijene, koje su dobijene od proizvođača kotlova za konkretne uslove, bile su tako visoke, da
ni jedan tehničko-ekonomski uslov nije opravdavao njihovu izgradnju.

Noveliranjem cijena može se konstatovati da su investiciona ulaganja po jedinici snage za

izgradnju takvih kotlovskih jedinica minimalno 425.000 KM/MW. 3
Drugačije tehničko rješenje kotlova, koje bi dalo bolje tehničko- ekonomske rezultate za
konkretne uslove su kotlovi sa ložištima za sagorjevanje u fluidiziranom sloju. U slučaju skorije
izgradnje drugog bloka TE Gacko, otpao bi svaki rezon za rekonstrukcijom pomoćne
kotlovnice. 3

Puštanjem u pogon TE Gacko II rad postojećih kotlova u pomoćnoj kotlovnici biće

minimiziran, i oni će biti samo u rezervi. Na taj način smanjiće se potrošnja mazuta.Vjerovatno
da će domaći proizvođači kotlova za 5 - 6 godina moći isporučiti opremu predlozišta za
postojeće kotlove u pomoćnoj kotlovnici, a za sagrojevanje uglja u fluidiziranom sloju. Na taj
način biće moguće smanjiti potrošnju mazuta i za izvanredne slučajeve kada moraju raditi
pomoćni kotlovi.Konkretno o predloženom rješenju moćiće se govoriti tek po izgradnji TE
Gacko II. Prema tome, ovaj projekat obuhvatiće samo toplifikacioni sistem Termoelektrane i
Gacka na bazi postojećih izvora toplote (pomoćni kotlovi i izmjenjivačka stanica uz TE Gacko
I), kao ina bazi izgradnje TE Gacko II. 3

2.2. Osnovni podaci

Pored projektnog zadatka, pri izradi ovog projekta korišteni su dopunski podaci
(Urbanistički plan Gacka, geodetske situacije i dr.), kao i podaci iz glavnih izvedbenih
projekata za TE Gacko I Takođe, pri izradi ovog projekta korišteni su podaci, naročito radi
upoređenja, iz toplifikacionih sistema drugih gradova.Pošto je Urbanistički plan Gacka
rađen 2010.godine, u ovom projektu su nešto proširene zone stanovanja, da bi se što više
obuhvatilo toplifikacijom postojećih stambenih objekata. [4]

Polazeći od potrebe da ovaj projekat ima isključivo aplikativni karakter, tj. mora da pruži
mogućnost brze konkretizacije, usvojena projektna rješenja su zasnovana na mogućnosti
isporuke opreme i izvođenja radova domaćih organizacija specijalizovanih za ovakve vrste
radova.
Posebna pažnja je posvećena parametrima i podacima sistema toplifikacije, koji se ne mogu
mijenjati tokom izrade izvedbenih projekata (temperatura, ukupni i statički pritisci vode u
sistemu, sistem toplotnih podstanica, kapacitet glavnih magistralnih cjevovoda i dr.)U ovom
projektu dati su tehno-ekonomski pokazatelji samo za dio toplifikacionog sistema koji se
odnosi na Gacko.Cijene za pojedine uređaje i radove u ovom projektu, bazirane su na osnovu
ponuda, izrađenih predmjera ili uporednih cijena za slične uređaje i radove.
 3.0 TOPLOTNI KONZUM

3.1. Polazni podaci za utvrđivanje bilansa toplotnog konzuma

Osnovni polazni podaci za proračun i utvrđivanje bilansa toplotnog konzuma uzeti su iz:

- projektnog zadatka,
- postojeće dokumentacije za TE Gacko I,
- planske dokumentacije za TE Gacko II,
- urbanističkog plana Gacka,
- geodetske situacije Gacka.

Urbanistički plan Gacka, kojeg je izradio Urbanistički zavod RS Banja Luka, 2010. godine,
predviđa planske pokazatelje razvoja gradskog područja Gacka do 2025. godine. [4].
Za izradu ovog projekta, ti planski podaci za Gacko u 2025 godini su:
- broj stanovnika na užem gradskom području -9000 st
- normativ bruto stambene površine po stanovniku-20 m2
- stambeni objekti, bruto površina -180000 m2
- škole i dječije ustanove, bruto površina 10285 m2
- trgovine i zanatstvo, bruto površina -6100 m2
- ugostiteljstvo, bruto površina-1800 m2
- kulturne ustanove, bruto površina-4200 m2
- zdravstvene ustanove, bruto površina-2160 m2
- administrativne ustanove, bruto površina-3500 m2
- industrija i mala privreda, bruto površina-15000 m2 [4]

Pošto u navedenom urbanističkom planu nije razmatran razvoj industrije i male privrede na
užem gradskom području, a ustvari takvi objekti već postoje, u ovom projektu je
pretpostavljena površina takvih objekata u iznosu od cca 15.000 m2 , što je zapravo trostruka
površina postojećih objekata. Stvarni podaci iz 2010. godine o broju i strukturi stanovništva,
zatim površini i stanju stambeno-komunalnih objekata na gradskom području Gacka su
korišteni kao ulazni podaci za izradu urbanističkog plana Gacka. Za ovaj projekat koriste se ti
isti izvorni podaci:

- broj stanovnika 5500

- bruto stambena površina prve, druge i treće kategorije 110.000 m2
- po jednom stanovniku bruto stambena površina je 20 m2
Uz primjenu specifičnih gubitaka toplote i predhodnih planskih pokazatelja za izgradnju
stambeno-komunalnih i drugih objekata, izračunat je toplotni konzum za gradsko područje
Gacka. [4].

3.2. Specifični gubici toplote

Usvajanje specifičnih gubitaka toplote izvršeno je na bazi statističkih podataka za izvedene

objekte u Gacku (u TE Gacko) kao i u drugim gradovima. [3].

Prema podacima za izvedene objekte u nekim gradskim naseljima u Beogradu, Novom Sadu i
Sarajevu, specifični gubici toplote za stambene objekte su q = 150 -160 W/m2 bruto površine.
U TE Gacko projektovane su i izvedene instalacije grijanja sa specifičnim gubicima:
 toplote za administrativne objekte : q = 135 - 155 W/m2 ,
 za industrijske objekte tipa radionica :q = 200 - 290 W/m2
 za restoran : q = 198 W/m2

Dati specifični gubici toplote odnose se na bruto površinu objekta [3, 5].

Treba napomenuti da su objekti u TE Gacko projektovani sa toplotnom izolacijom prema

standardu JUS U.J5.600.

U Beogradu je Zavod za planiranje razvoja grada Beograda dao orjentacione normative za

specifične gubitke toplote zavisno od namjene objekta:
Tabela3.1.Orjentacioni normativi za specifične gubitke toplote zavisno od namjene objekta:
[5].

Namjena objekta visina etaže, m q, W/m2 q*, W/m2

Stambeni objekti u bloku 2,8 126 98
Stambeni objekti u nizu 2,8 112 84

Pojedinačni objekti 2,8 140 112

Individualne kuće 2,8 212 176

Administrativne ustanove 3,0 150 120

130
Školske ustanove 3,0 120

Dječije ustanove 3,0 150 135

Ugostiteljstvo 3,5 186 158

Trgovina i zanatstvo 3,5 193 158

Industrija 5,0 200 175

U tabeli q predstavlja normativ za postojeće objekte, q* (sa zvjezdicom) za buduće objekte.

Dati normativi odnose se na bruto površine objekata.Tako, po GOST-u , specifični gubici
toplote su dati i u odnosu na vanjske projektne temperature:

Tabela 3.2. Specifični gubitci toplote za postojeće i buduće objekte:

tv (°C) 0 -10 -20
q' (W/m2) 116 128 151
q" (W/m 2 ) 145 160 188

gdje je:

tv - vanjska projektna temperatura

q' - specifički gubici toplote za bruto površinu stambenih objekata
q'' - specificni gubici toplote za bruto površinu javnih objekata.

Poslije energetske krize krajem 1990-tih godina javljaju se tendencije za štednjom energije
i njenom racionalnijom potrošnjom.Na planu zagrijavanja objekata, snižavaju se normativi
za specifične toplotne gubitke, a toje izazivano povećanjem toplotne zaštite objekata.

Vjerovatno da će ekonomski razlozi u bliskoj budućnosti usloviti izgradnju objekata sa

pojačanom toplotnom izolacijom, naročito u većim urbanim cjelinama.Kod usvajanja
specifičnih gubitaka toplote za područje Gacka uzeti su u obzir i sljedeći uslovi:

 u odnosu na Beograd, Gacko ima nižu srednju temperaturu ogrijevnog perioda za

oko13%,
 u Gacku je zastupljen tip gradnje stambenih objekata kao pojedinačne zgrade do četiri
etaže u društvenoj svojini i individualne kuće u privatnoj svojini,
 većina trgovačkih, zanatskih i ugostiteljskih prostora su izgrađeni ili se grade u sklopu
stambenih objekata [6].

Iz svih prethodnih razmatranja, za područje Gacka, usvajaju se slijedeći specifični gubici

toplote:

- stambeni objekti, postojeći- q= 170 W/m2

- stambeni objekti, budući -q= 140 W/m2
- škole i dječije ustanov -q= 165 W/m2
- trgovine i zanatstvo -q= 180W/m2
- ugostiteljstvo -q= 200W/m2
- kulturne ustanove -q= 185 W/m2
- zdravstvene ustanove -q= 175 W/m2
- administrativne ustanove -q= 170 W/m2
- industrija i mala privreda -q= 250 W/m2

Usvojeni specifični gubici toplote svedeni su na bruto površinu [6.

3.3. Proračun toplotnog konzuma za gradsko područje Gacka (gradsko

područje)

Na osnovu usvojenih specifičnih gubitaka toplote, te veličine postojećih stambenih i

drugih objekata, kao i predviđene planske gradnje do 2025. godine, izvršen je
proračun toplotnog konzuma za gradsko područje.

Proračun se daje u sledećoj tabeli 3.2.:

Tabela 3.3. Proračun toplotnog konzuma za gradsko područje:
Namjena objekta Površina m2 q ,W/m2 Q ,W

Stambeni objekti, postojeći 85.050 170 14.458.500

Stambeni objekti, budući 36.095 140 5.053.250

Škole i dječije ustanove 8.500 165 1.402.500
Trgovina i zanatstvo 6.100 180 1.098.000
Ugostiteljstvo 1.700 200 340.000
Kulturne ustanove 4.200 185 777.000
Zdravstvene ustanove 2.500 175 437.500
Administrativne ustanove 3.500 170 595.000
Industrija i mala privreda 15.000 250 3.750.000
U K U P N O: 174.500 160 27.911.750

Prosječna vrijednost specifičnog gubitka toplote iznosi 160 W/m2 bruto površine
objekta.Ako se isključi industrija , onda je srednja vrijednost specifičnih gubitaka toplote za
stambene i javne objekte 152 W/m2 bruto površine objekta.

Za izradu ukupnog toplotnog konzuma čitavog toplifikacionog sistema ukupni toplotni

konzum gradskog područja povećava se za oko 10% , kao rezerva i pokriće topotnih
gubitaka u mreži.

Prema tome , ukupni toplotni konzum za grijanje gradskog područja iznosi 30 MW. [3].

3.4. Raspodjela toplotnog konzuma gradskog područja po zonama

stanovanja

Ukupna površina gradskog područja predviđena urbanističkim planom Gacka, raspoređena

je na zone stanovanja.Granice tih zona stanovanja uglavnom predstavljaju ili postojeće ili
buduće saobraćajnice, ili neke prirodne granice kao potok, greben ili prevoj.Svaka zona
stanovanja dijeli se na manje površine, što zavisi o predviđenoj namjeni i karakteristici
objekata koji su izgrađeni ili će se graditi na tom lokalitetu.Ovakvom raspodjelom ukupne
gradske površine, omogućeno je da se tačnije proračuna raspodjela ukupnog toplotnog
konzuma, a time predvidi odgovarajući vanjski razvod medija nosioca toplote.
Za utvrđivanje gustine toplotnog opterećenja gradskih površina, odabrano je pet karakterističnih
zona stanovanja u Gacku. Na bazi postojećih građevinskih objekata izračunati su toplotni
gubici, odnosno dobijena je gustina toplotnog opterećenjaza te zone u iznosu 10 - 70
MW/km2.(10,06; 22,85; 35,88; 69,06 i 70,02 W/m2 ).

Ovako dobijeni razultati za gustinu toplotnog opterećenja zona stanovanja u Gacku, poslužili
su za izbor i usvajanje toplotnih opterećenja za predviđene zone stanovanja i sa predviđenom
strukturom građevinskih objekata u tim zonama.
Za proračun su usvojene sledeće veličine toplotnog optrećenja:

- zona oznake "A" za kolektivno stanovanje,

cca 200 st./h 70 MW/km2

- zona oznake "B", za kolektivno stanovanje,

cca 100 st./h 35 MW/km2

- zona oznake "C", za individualno stanovanje,

cca 70 st./h 28 MW/km2

- zona oznake D", za individualno stanovanje,

cca 50 st./h 24 MW/km2

- zona oznake "E", za individualno stanovanje,

cca 30 st./h 14 MW/km2

Industrija i mala privreda uključeni su u zonama oznake "C" i "D' [4].

Na priloženoj situaciji Gacka ucrtane su zone stanovanja sa označenim gustinama

toplotnog opterećenja. Površine zona stanovanja dobijene su orjentaciono, mjerenjem sa
situacije. Proračun raspodjele toplotnog konzuma po zonama stanovanja daje se u slijedećoj
tabeli 3.4
Tabela 3.4. Proračun raspodjele toplotnog konzuma po zonama stanovanja:
Z o n a Površina Opterećenje Količina
toplote
m2 W/m2 W/m2
I-1–E 4.200 14 58.800
I - 2- C 28.200 28 789.600
I- 3- C 34.800 28 974.400
II- 1- E 17.500 14 245.000
II- 2- C 40.600 28 1.136.800
II- 3- C 40.000 28 1.120.000
III- 1- E 43.400 14 607.600
III - 2 – A 60.900 70 4.263.000
III - 3 – A 34.500 70 2.415.000
IV - 1 – E 41.200 14 576.800
IV - 2 – B 57.000 35 1.995.000
IV - 3 – A 46.400 70 3.248.000
V -1–E 62.700 14 877.800
V -2–B 51.800 35 1.813.000
V- 3- B 37.900 35 1.326.500
V- 4- A 18.000 70 1.260.000
VI- 1- E 61.200 14 856.800
VI- 2- A 63.000 70 4.410.000
VI- 3 –D 80.500 24 1.932.000
Ukupno: 823.800 37 29.906.100

[4]
3.5.Toplotni konzum objekta na lokaciji TE Gacko (područje
termoelektrane)

Prema projektnoj dokumentaciji za instalacije grijanja, koje su izvedene u objektima TE Gacko

I, potrebna je snaga toplotnog izvora od 15.700 KW da bi pokrila sve toplotne gubitke u
objektima i mreži. [3].

Moguće je korištenje toplote dimnih gasova iza ventilatora dimnog gasa. Zbog sagorijevanja
uglja sa niskim sadržajem sumpora S (0,6-1%) a usled visokog sadržaja CaO u pepelu (od 60 do
80%), stepen vezivanja S u kotlu je izuzetno visok (oko 85%) te je u TE Gacko niska tačka rose
(60°C), što omogućava ugradnju zagrijača vode i dodatno sniženje temperature dimnog gasa (sa
200 na 100°C i niže). Toplotni kapacitet izmjenjivača za nedostajućih 16 toplotnih MW, moguće
je ugraditi bez uticaja na kapacitet VDG.U ovom projektu neće se razmatrati ova alternativa. [3].

U sklopu izgradnje druge faze Termoelektrane, tj. TE Gacko II, gradiće se objekti samo za
tehnološke namjene, tj. za smještaj glavne i pomoćne opreme.
Uglavnom biće prošireni postojeći objekti za istu veličinu jer projektna snaga bloka ostaje ista
kao u prvoj fazi. Izuzetak će biti objekti za postrojenja transporta pepela i dopreme uglja, za
koje se predviđa povećanje kapaciteta u iznosu dvostruko većim nego što je to u prvoj fazi.
Toplotni bilans za objekte druge faze rađen je na bazi podataka za slične objekte iz prve faze.

Izgradnjom objekta GPO-druge faze, smanjiće se toplotni gubici u objektu GPO-prve faze za
cca 20% zbog anuliranja fasade između objekata. [3].

Iz prethodnih razmatranja proizilazi toplotni bilans potreba za objekte TE Gacka II:

- Glavni pogonski objekat 7.679 KW
- Stanica za otpremu pepela 202 KW
- Kompresorska stanica 201 KW
- Proširenje silosa za pepeo 307 KW
- Proširenje HPV reaktora 122 KW
- Presipne stanice i kosi most 920 KW
- Ukupno za TE Gacko II 9.431 KW

[3]

19
3.6. Ukupni toplotni konzum

Ukupni toplotni konzum na pragu izvora toplote za cjelokupni toplifikacioni sistem je:

- Gradsko područje 29.906 KW

- TE Gacko I 15.700 KW
- TE Gacko II 9.431 KW
- Ukupno 55.037 KW

Za proračun i izbor osnovnih instalacija toplifikacionog sistema, usvajaju se sledeći bilansi:

- Gradsko područje 30.000 KW

- Područje termoelektrane 25.000 KW
- Ukupno 55.000 KW

3.7. Dinamika angažovanja toplotnog konzuma

Dinamika angažovanja toplotnog konzuma zavisi prvenstveno od dinamike priključenja na

toplifikacioni sistem postojećih objekata, a za nove objekte od dinamike izgradnje tih objekata.
U planu su :
- izgradnja vrelovoda za gradsko područje predviđa se do kraja 2018 godine,

- popunjavanje kapaciteta tog vrelovoda predviđa se kako slijedi:

30% do 2018-2019 godine
40% od 2019-2020 godine
30% od 2020-2022 godine

- kapacitet instalacije grijanja objekata TE Gacko I je uglavnom već popunjen,

- period gradnje objekata za TE Gacko II predviđa se u vremenu od 2025-2030 godine, što je
uglavnom period u kojem bi se angažovao potvrđen toplotni konzum [11].

20
 4.0.OSNOVNI PARAMETRI ZA PROJEKTOVANJE
TOPLIFIKACIJE

4.1.Klimatski uslovi

Područje naselja Gacka nalazi se na periferiji mediteranske klime. Ali raznolikost fizičko-
geografskih uslova topografije utiču na klimu područja, tako da blizina mora (oko 70 km) nema
veliki uticaj.
Ako se po osnovu opisa klime uzmu meteorološki i geografski elementi, proizlazi da je klima,
ili tačnije mikroklima, gradskog područja planinska sa relativno suvim ljetom.
Osnovni klimatski pokazatelji za proračun toplifikacije u Gacku, izrađeni su na osnovu
povećanja klimatskih uslova za period 1951.-2016. god. na Meteorološkoj stanici Gacko.
Za izradu ovog projekta, potrebni klimatski uslovi uzeti su iz elaborata "Meteorološke
podloge" za TE Gacko, a na osnovu kojih je izvršen proračun rashladnog tornja.

Iz tog elaborata daju se ovi pokazatelji:

Temperatura vazduha:
- srednja godišnja 8.5 °C
- apsolutna minimalna - 29.6°C
- srednja minimalna mjesečna (najhladnijeg mjeseca) -6.8 °C [6]

Tabela 4.1 Srednja minimalna temperatura na području opštine Gacko.

Mjesec IX X XI XII I II III IV V

ºC 14,6 9,5 5,2 1,0 -1,8 -0,6 2,5 7,4 12

21
Tabela 4.2. Podaci za učestalost hladnih dana u toku grejnog perioda daju se u tabeli 4.2.

Mjesec IX X XI XII I II III IV V

t < - 10C - - - 2 5 6 2 - -
t<0C - - 1 3 9 6 2 - -
t<0C 1 5 10 21 25 22 20 7 1

[6].

4.2. Proračun osnovnih parametara za projektovanje toplifikacije

Projektna temperatura vanjskog vazduha računa se prema obrascu:

tv = 0,4* tm + 0,6* t min

gdje je:

tm = -6,8 °C ; srednja minimalna mjesečna temperatura najhladnijeg mjeseca u Gacku

tmin = - 29,6 °C; najniža temperatura koja se pojavila u Gacku u periodu od 20 godina [7].

Prema tome za Gacko važi:

t = 0,4 * (- 6,8) +0,6 * (- 29,6) = - 20,48 °C Usvaja se t = - 20 °C

Proračun stepen-dana dat je u tabeli 4.4., a rađen je na bazi sledećeg obrasca:

SDm = Zm * (19-tm)

gdje je:

SDm - mjesečni broj stepen-dana

Zm - broj ogrijevnih dana u mjesecu

22
Tabela 4.4. Broj ogrijevnih i broj stepen dana:
Mjeseci Zm tm 19 – tm SDm
_ dani °C °C s.dani
X 31 9,5 9,5 295
XI 30 5,2 13,8 414
XII 31 1,0 18,0 558
I 31 - 1,8 20,8 645
II 28 - 0,6 19,6 549
III 31 2,5 16,5 512
IV 30 7,4 11,6 348
V 15 12,0 7,0 105

Zbir za Zm i SDm predstavljaju broj ogrijevnih dana i broj stepen dana za Gacko, tj. Za jednu
grejnu sezonu pa se usvaja :

Z = 227 ; broj ogrijevnih

SD =3426 ; broj stepen dana

Usvojene brojčane vrijednosti za Z i SD istovremeno se mogu odrediti iz dijagrama 4.1.

Duž koja se dobija presjekom linije 12 °C i krive promjena srednjih mjesečnih temperatura
predstavlja Z broj ogrijevnih dana.

Osjenčena površina na tom dijagramu predstavlja SD broj stepen dana

Iz definicije za stepen-dan dobija se srednja temperatura vanjskog vazduha za period grijanja

koja za Gacko iznosi :

t g = 1 9 - S D / Z = 4 °C

Na osnovu proučavanja klimatskih uslova za većinu mijesta u Jugoslaviji, B.Todorović je izradio

osnovne parametre za projektovanje toplifikacije.[7]
Radi upoređenja ovđe se daju rezultati istih parametara koje je za Gacko dobio B. Todorović

- projektna temperatura vanjskog vazduha t = 21 °C

- srednja temperatura vanjskogvazduha za period grijanja t = 4 °C

- broj ogrijevnih dana Z = 223

23
- broj stepen dana SD = 3335

4.3. Kretanje toplotnog opterećenja u pojedinim mjesecima

Ogrevno opterećenje jednog toplifikacionog sistema u periodu grijanja je promjenljivo, jer isto
zavisi od temperature vanjskog vazduha.
Prema tome, srednje mjesečno opterećenje zavisi od srednje mjesečne temperature vanjskog
vazduha, a može se odrediti iz slijedeće relacije:

- za gradsko područje

Qsm = Qmax* (19-tm) / 39 MW

- za područje termoelektrane

Qsm = Qmax* (17-tm) / 37 MW

gde je:

Qmax, MW : max. potrebna snaga toplifikacionog sistema

tm, C: srednja mjesečna temperatura vanjskog vazduha [7].

4.4. Iskorištavanje sistema toplifikacije, i godišnja toplota, vrijeme

trajanja pogona

Za razne tehničke i ekonomske proračune, prethodno se računaju vremenska iskorištenja

toplifikacionog sistema, odnosno potrošnja toplote po mjesecima ili godišnje.

Uslovi za rad toplifikacionog sistema područja termoelektrane razlikuje se od rada

toplifikacionog sistema gradskog područja.
Usvajaju se sledeće osnovne razlike:

tug = 19 °C; prosječna temperatura zagrijavanja prostorijau objektima gradskog područja

tut = 17 °C; prosječna temperatura zagrijavanja prostorijau objektima područja termoelektrane

0,9/0,1 ; odnos transmisionih i ventilacionih gubitakatoplote u objektima gradskog područja

0,6/0,4;odnos transmisionih i ventilacionih gubitakatoplote u objektima područja

termoelektrane

24
Tg= 16 h; dnevni prosjek rada toplifikacionog sistemagradskog područja

Tt = 18 h; dnevni prosjek rada toplifikacionog sistemapodručja termoelektrane.

Na dijagramima 4.5, 4.6 i 4.7 data su toplotna opterećenja u zavisnosti od vanjske

temperature, posebno za toplifikacioni sistem gradskog područja, posebno za područje
termoelektrane, i posebno ukupno za oba područja.
Promjene toplotnog opterećenja toplifikacionog sistema u zavisnosti od trajanja srednjih
dnevnih temperatura vanjskog vazduha date su na dijagramima 4.8, 4.9 i 4.10, tj. posebno
za gradsko područje, posebno za područje termoelektrane, i ukupno za oba područja [3].

25
Dijagram 4.5

26
Dijagram 4.6

27
Dijagram 4.7

28
Dijagram 4.8

29
Dijagram 4.9

30
Dijagram 4.10

31
Dijagram 4.11

32
Na bazi dijagrama 4.10. izrađen je dijagram 4.11. tj. bezdimenzionalni dijagram toplotnog
opterećenja ukupnog toplifikacionog sistema gradskog područja i područja termoelektrane.Na bazi
ovog dijagrama utvrđuje se mogućnost pokrivanja potrošnje ukupnog toplifikacionog sistema sa
bilo kojim toplotnim izvorom.
Prema tome, mogu se postaviti obrasci za proračun ukupne godišnje potrošnje toplote, kao:
Q1 = p* Qmax* T ( kWh) ili Q2 = q * F

Zavisno od preciznosti crtanja dijagrama mora biti: Q1=Q2

Vrijeme korištenja maksimalnog toplotnog opterećenja tokom grejne sezone, može se izračunati
iz obrasca:

Tmax = q * F / P * Qmax
gdje je :
P (%) - procenat maksimalnog toplotnog opterećenja za srednju temperaturu vanjskog vazduha
ogrevnog perioda

T (h) - ukupno vrijeme rada toplifikacionog sistema u toku grejne sezone

q (MWh/T) - vrijednost ekvivalentne jedinice površine iz dijagrama toplotnog opterećenja
toplifikacionog sistema u zavosnosti od trajanja srednjih dnevnih temperatura vanjskog
vazduha. [7].
Maksimalne snage toplifikacionih sistema dati su u tabeli 4.5
Rezultati svih proračuna daju se u narednim tabelama br. 4.6. i 4.7. za prelomne godine.

Tabela 4.5. Maksimalne snage toplifikacionih sistema:

Godina Gradsko područje Područje termoelektrane Ukupno
_ MW MW MW
2018 3 16 19
2019 6 16 22
2020 9 19 28
2021 14 25 39
2023 21 25 46
2025 30 25 55

33
Tabela 4.6. Rezultati proračuna maksimalne snage toplifikacionih sistema:
Godina Gradsko područje Područje termoelektrane U k u p n o MWh
MWh MWh

4.467 29.027 33.494

2017 4.469 29.030 33.499
8.935 29.027 37.962
2018 8.938 29.030 37.968
13.402 34.469 47.871
2019 13.406 34.474 47.880
20.848 45.355 66.203
2020 20.854 45.360 66.214
31.272 45.355 76.627
2022 31.282 45.360 76.642
44.674 45.355 90.029
2025 44.688 45.360 90.048

Prve vrijednosti dobijene su prema obrascu za Q1 a druge prema obrascu za Q2 .

Usvojene i proračunom dobijene vrijednosti trajanja pogona toplifikacionih sistema,
date su u tabeli 4.7., radi bolje preglednosti.

Tabela 4.7. Rezultati proračuna maksimalne snage toplifikacionih sistema:

Godina Gradsko područje Područje termoelektrane Ukupno
t tmax T Tmax t tmax
Sati Sati sati
2017 3632 1490 4086 1814 4085 1763
2018 3632 1490 4086 1814 3996 1726
2019 3632 1490 4086 1814 3958 1710
2020 3632 1490 4086 1814 3929 1698
2022 3632 1490 4086 1814 3856 1666
2025 3632 1490 4086 1814 3789 1637

34
 5.0.KONCEPCIJA TOPLIFIKACIJE

5.1.Osnovni uticajni faktori

Usvajanje koncepcije razvoja jednog toplifikacionog sistema, u osnovi zavisi od tri uticajna
faktora: energetski, ekonomski i ekološki.
Energetski utjecaj proizlazi iz činjenice da se centralizovanim izvorom toplote, a naročito
kombinovanom proizvodnjom toplote i električne energije, postiže ušteda konvencionalnih
goriva kao posljedica znatno većeg stepena iskorištenja. Posebna prednost ovakvog
centralizovanog izvora toplote je mogućnost korištenja niskokaloričnih ugljeva.

Ekonomski uticaji kod primjene centralizovanog izvora toplote, proizlaze iz energetskih, a

izražavaju se u nizim troškovima proizvodnje toplote. To naročito važi kod kombinovane
proizvodnje toplote i električne energije. Međutim, cijena daljinskog transporta utiče na
povećanje ukupne cijene toplote kod potrošača.

Ekološki utjecaji potiču prije svega od zamjene individualnih ložišta i blokovskih kotlovnica,
odgovarajućim toplifikacionim sistemom sa centralizovanim izvorom toplote, gde je moguće
primjeniti efikasnije uređaje za zaštitu okoline (visoki dimnjaci, elektrofilteri, multicikloni i u
novije vrijeme uređaji za čišćenje dimnih gasova). Pored toga, centralizovan izvor toplote -
toplanu moguće je udaljavati od konzumnog područja, a što ima poseban značaj o čuvanju
kvaliteta životne sredine.

Bolje iskorištenje goriva, koje je moguće postići kod centralizovanog izvora toplote - toplane,
utiče na smanjenje otpadne toplote, a time se umanjuje uticaj na lokalnu klimu u okolini
energetskih izvora. Naročito kod sagorijevanja uglja, smanjuje se i prljanje ulica usljed
transporta goriva i odvoza šljake, jer se transport vrši samo od jednog mjesta u slučaju
centralizovanog izvora toplote - toplane, u odnosu na mnogobrojne sitne potrošače
individualnih ložišta i blokovskih kotlovnica.
Na osnovu predhodnih razmatranja lako je uočiti prednost koju imaju centralizovani izvori
toplote - toplane u odnosu na individualna ložišta i blokovske kotlovnice, a naročito kada je u
pitanju ugalj kao glavno energetsko gorivo.Glavni nedostatak toplifikacionog sistema sa
centralizovanim izvoromtoplote je visina početnih investicionih ulaganja. Često je moguća
etapna izgradnja, a naročito glavnog magistralnog razvoda, što umanjuje ekonomske efekte
koji seočekuju kod toplifikacionog sistema. 12

35
5.2. Postojeći toplifikacioni sistem u termoelektrani

Zagrijavanje objekata u krugu TE Gacko I sada se vrši preko jedinstvene toplifikacione

mreže sa dva izvora toplote:
- Toplotna stanica snage 15 MW smještena u GPO sa dva izmje-
njivača (osnovni i vršni) koji su priključeni na turbinska
oduzimanja.U toplifikacionom sistemu TE Gacko I, ta toplotna stanica predviđena je kao
glavni izvor toplote

- Toplotna stanica snage 30 MW u pomoćnoj kotlovnici priključena

na stimblok kotlove u kojima sagorijeva mazut, predviđena je kao pomoćni izvor toplote u
slučaju kada blok TE Gacko I nije u pogonu.
U praksi, pri radu bloka TE Gacko I, toplotna stanica u pomoćnoj kotlovnici uglavnom radi
stalno, sa parom sa GPO sa magistrale 13 bara.Cio toplifikacioni sistem projektovan je i
izveden sa vrelom vodom temperature 130 /70° C kao nosiocem toplote.

Najviša tačka postojećeg vrelovodnog sistema nalazi se u G.P.O-u na koti +

27m.Izgradnjom druge faze TE Gacko, stvoriće se uslovi da se obezbjede dovoljne
količine pare na oduzimanjima turbina, tako da će priprema vrele vode za grijanje biti
isključivo na bazi te pare, a ne pare iz kotlova u pomoćnoj kotlovnici.[3]

5.3. Izbor koncepcije toplifikacije

Jasno je, da je sistem toplifikacije podrucja termoelektrane (TE Gacko I-II) već riješen kroz
izgradnju prve faze TE Gacko. Za drugu fazu bice potrebno samo da se poveća kapacitet
sistema.Toplifikaciju gradskog područja sa centralnim izvorom toplote, moguće je riješiti na
više načina, ali se kao realna rješenja nameću samo dvije varijante, i to:

- prva varijanta, priključenje toplifikacionog sistema gradskog područja na pomoćnu

kotlovnicu u Termoelektrani, sa proširenjem postojećih izvora toplote, tako da se obezbjedi
toplotna energija za ukupni toplifikacioni sistem Gacka I Termoelektrane.
- druga varijanta, izgradnja jedne zajednicke kotlovnice za gradsko područje ili manji broj
rejonskih kotlovnica.
Ako se zna, da je pomoćna kotlovnica u Termoelektrani udaljena cca jedan kilometar od
grada, i da izgradnja rejonskih kotlovnica nije prihvatljivo rješenje zbog energetskih,
ekonomskih i ekoloskih uslova, onda se druga varijanta moze razmatrati uz prvu varijantu,
tj. izgradnja zajedničkog toplotnog izvora ukupnog toplifikacionog sistema Gacka i
Termoelektrane . 3

36
5.4. Toplotni izvori

Prema dijagramu 3.1. u 2025-toj godini za pokrivanje toplotnog konzuma biće potrebni
toplotni izvori ukupnog kapaciteta 55,0 MW, od čega za potrebe Termoelektrane 25,0 KW, a
za Gacko 30,0 MW.
Projektnim zadatkom traženo je da se u pomoćnoj kotlovnici Termoelektrane dogradi jedan ili
dva kotla na ugalj, koji bi služili, u prvom redu, za start glavnog kotla, a potom kao izvor
toplote za grijanje u toplifikacionom sistemu termoelektrane i Gacka.
Analizom cijene za izgradnju takvog kotlovskog postrojenja, došlo se do zaključka da u
sadašnje vrijeme nije moguće obezbjediti potrebna investiciona sredstva, niti obezbjediti takvu
cijenu zagrijavanja objekta iz tog izvora koju bi potrošači mogli plaćati.

Na bazi cijena iz 2016. godine, potrebne investicije za takvo postrojenje, iznose 475.000
KM/MW instalisane snage.Zbog specificnih uslova za koje bi kotlove trebalo predvidjeti,
investiciona ulaganja su nešto veća, nego za kotlove namjenjene samo radi zagrijavanja objekata.

Kao specifični uslovi mogu se navesti: potreba za izvjesnim pregrijanjem pare (14 bar, 220°C),
zatim potreba da se na kotlovima ugrađuju mlinovi za ugalj zbog kvaliteta i asortimana
raspoloživog rovnog uglja, i potreba da kotlovi vode ispod 50% opterećenja u prelaznom
periodu grijanja (na početku i na kraju grejne sezone).

Izgradnjom druge faze TE Gacko, bitno se mijenjaju uslovi za ugradnju novih kotlova na ugalj u
pomoćnoj kotlovnici.

Puštanjem u pogon TE Gacko II, realno je očekivati da će od dva bloka uvijek biti u pogonu
jedan, a koji bi obezbjeđivao potrebnu paru za održavanje mazutne instalacije u pogonskom
stanju i puštanje drugog bloka u pogon. Sa ovakvim rješenjem otpala bi potreba za radom
kotlova u pomoćnoj kotlovnici, a sto je još jedan razlog više da se ti kotlovi ne ugrađuju.

Uzimajući u obzir predhodna razmatranja, u ovom projektu, kao konačno rješenje obezbjeđenja
toplote za grijanje objekata u toplifikacionom sistemu Termoelektrane i Gacka, predviđaju se
sledeći izvori:

- postojeća izmjenivačka stanica u GPO-u TE Gacko I, snage 15,0 MW

- razmjenjivačka stanica u pomoćnoj kotlovnici koja se snabdjeva parom iz postojećih

kotlova na mazut, snage 30,0 MW
- razmjenjivačka stanica u GPO-u TE Gacko II, snage 40,0 MW

37
U normalnom pogonu radile bi samo izmjenjivačke stanice u GPO-u TE Gacko I-II, dok bi
izmjenjivačka stanica u pomoćnoj kotlovnici bila rezerva. Ovo bi važilo tek nakon izgradnje TE
Gacko II. Do tada, izmjenjivačka stanica u pomoćnoj kotlovnici radila bi paralelno sa
razmjenjivačkom stanicom u GPO-u TE Gacko I.

Sigurno je da ćese, nakon konačne izgradnje toplifikacionog sistema Termoelektrane i Gacka,

moći i drugacije kombinovati rad izmjenjivačkih stanica, zavisno od potreba i trenutnih cijena
proizvodnje toplote iz tih izmjenjivačkih stanica. 1011

5.5. Uslov nosioca toplote

Osnovni uticajni faktori za izbor parametara medija nosioca toplote u toplifikacionom sistemu
Gacka i Termoelektrane su uslovi i ograničenja postojećeg sistema grijanja objekata TE Gacko
I.

Sigurno da ne postoje nikakvi opravdani tehničko-ekonomski razlozi da se postojeći sistem

grijanja u TE Gacko I bitno mijenja.

Na primjer, u slučaju povećanja pritiska ili temperature vrele vode, morala bi se izvršiti
rekonstrukcija cjelokupnog sistema grijanja.

To je dovoljan razlog da se zadrže isti parametri vrele vode za ukupni toplifikacioni sistem
Termoelektrane i Gacka.

U daljoj razradi ovog projekta ti parametri biće proračunom provjereni i usaglašeni, jer postoji
uslovna veza pritiska i temperature vode u sistemu topiifikacije. 10

38
 6.0.TEHNIČKI OPIS USVOJENOG RJEŠENJA

6.1.Opšte karakteristike

Usvojeno rješenje toplifikacije Gacka i termoelektrane predstavlja jedan sistem sa centralnim

izvorom toplote i cirkulacijom vrele vode, kao nosiocem te toplote, radi predaje potrošačima i
toplotnim podstanicama.
Zagrijavanje vrele vode vrši se u izmjenjivačkim stanicama koje su locirane blizu izvora
toplote: oduzimanja sa turbina I i II bloka TE Gacko i pomoćni kotlovi u pomoćnoj
kotlovnici.Cirkulacija vrele vode vrši se cirkulacionim pumpama koje su smještene u pomoćnoj
kotlovnici. [1]
Od pomoćne kotlovnice vodi se vrelovod za gradsko područje kapaciteta 30 MW kod
temperature vrele vode 130 / 70 °C. Taj vrelovod u ovom projektu nosi oznaku kao magistrala
I. Veza pomoćne kotlovnice, odnosno cirkulacionih pumpi u njoj sa izmjenjivačkim stanicama
u GPO I i II predviđena je jednim vrelovodom kapaciteta 55,0 MW pri temperaturi vrele vode
130 / 70 °C. Taj vrelovod označen je kao magistrala II. Za snabdevanje toplotom potrošača u
krugu Termoelektrane, odpomoćne kotlovnice, koristiće se postojeći cjevovodi uz eventualnu
dogradnju radi proširenja kapaciteta. Konkretno tehničko rješenje nije predmet ovog projekta,
nego, to se treba obraditi u glavnom izvedbenom projektu, nakom definisanja lokacije svih
novih objekata u sklopu izgradnje drugog bloka TE Gacko. Vođenje magistralnih cjevovoda u
krugu termoelektrane predviđeno je nadzemno na stubovima, a van kruga za gradsko područje
u betonskim kanalima.
U pomoćnoj kotlovnici, pored cirkulacionih pumpi i izmjenjivačke stanice br. 2, predviđeni su
uređaji za ekspanziju vode i održavanje pritiska kao i centralno upravljanje cijelim sistemom
toplifikacije.
Toplotne podstanice u Termoelektrani su sa sistemom mješanja kod kaloriferskog grijanja ili
sa izmjenjivačima toplote (vrela/topla voda) za radijatorsko grijanje.

39
6.2. Razmjenjivačke stanice

Kao što je naprijed već rečeno, toplota za grijanje u toplifikacionom sistemu

Termoelektrane i Gacka dobija se iz sledećih izmjenjivačkih stanica:

- razmjenjivačka stanica broj 1; postojeća u GPO-u TE Gacko I,

snage 15,0 MW; za temperaturu vrele vode 130 /70 °C koja se zagrijava u dva stepena: osnovni
i vršni zagrijač; para od oduzimanja sa turbine za prvi osnovni zagrijač 2,48 bari, 252 °C, a za
drugi vršni zagrijač 6,70 bari, 331°C; principijelna šema ove izmjenjivačke stanice daje se u
prilogu 4.

-razmjenjivačka stanica broj 2; u pomoćnoj kotlovnici, snage 30,0 MW; za temperaturu vrele
vode130/70°C koja se zagrijava u hladnjaku kondenzata i jednostepenom zagrijaču pare iz
pomoćnih kotlova 12 bari, 220°C, principijelna šema ove izmjenjivačke stanice daje su u
prilogu 5.

- razmjenjivačka stanica broj 3; u GPO-u TE Gacko II, snage 40,0 MW, za temperaturu vode
130 /70 °C koja se zagrijava u dva stepena: osnovni i vršni zagrijač; para od oduzimanja sa
turbine za prvi osnovni zagrijač 2,48 bari, 252 °C, a za drugi vršni zagrijač 6,70 bari, 331 °C,
principijelna šema ove izmjenjivačke stanice daje se u prilogu 4.

Regulacija izlazne temperature vrele vode u svim izmjenjivačkim stanicama je konstantna

prema unaprijed zadatoj vrijednosti [1] 3

6.3. Glavne cirkulacione pumpe, cirkulaciona pumpna stanica

Za cirkulaciju vrele vode u toplifikacionom sistemu predviđene su odgovarajuće

cirkulacione pumpe. Kod izbora tih pumpi vodilo se računa o sledećim uslovima:
- da pumpe rade uvijek u optimalnom području,
- da su standardne izvedbe,
- da se radom tih pumpi ostvaruje stabilan hidrauličnirežim u sistemu.

Usvaja se rješenje savećim brojem istih pumpi konstantnog broja obrtaja. Veza cirkulacionih
pumpi sa izmjenjivačkim stanicama i razvodnim cjevovodima vrele vode riješena je tako da bi se
postiglo sledeće:
- da je moguć odvojen rad sistema grijanja Termoelektrane od
sistema grijanja Gacka, i

- da jedna rezervna pumpa može zamjeniti i pumpu za Termoelektranu i pumpu za Gacko.

40
Za sistem grijanja Termoelektrane predviđene su dvije pumpe, a za sistem grijanja Gacka tri
pumpe i jedna rezervna za oba sistema.
Osnovne karakteristike odabranih cirkulacionih pumpi su sledeće:
- kapacitet 30,5 - 57,6 kg/s
- napor 940 - 740 kPa
- medij, vrela voda do 100 °C 3

6.4. Uređaj za ekspanziju vode i održavanje pritiska u sistemu

Za održavanje maksimalnog pritiska u vrelovodnom sistemu predviđeni su prekotlačni ventili

sa bespomoćnom energijom.Uslijed zagrijavanja vode dolazi do njenog širenja, a time i do
povećanja pritiska u cjelokupnom sistemu grijanja. Da nebi došlo do prekoračenja pritiska u
sistemu, višak vode odlazi u ekspanzionu posudu kroz prekotlačni ventil. U fazi hlađenja vode
dolazi u sistemu do opadanja pritiska, što bi nepovoljno djelovalo na rad sistema, ako se nebi
dovodila dodatna količina vode. U tu svrhu predviđene su dvije diktir pumpe od kojih je jedna
rezervna. Kapacitet i napor diktir pumpi određeni su tako da u sistemu uvijek održavaju
minimalni statički pritisak. Pošto su diktir pumpe priključene na usis glavnih cirkulacionih
pumpi, obezbjeđuje se zaštita pumpi od moguće kavitacije.
Osnovne karakteristike diktir pumpi su:
- kapacitet 10,7 kg/s
- napor 300 kPa
- medij, vrela voda do 100 °C

Radom cirkulacionih pumpi u sistemu se na svakom mjestu održava pritisak koji je dovoljan da
ne dođe do isparavanja vode. Za slučaj ispada cirkulacionih pumpi osiguranje pritiska u sistemu
predviđeno je automatski dovodom vode iz spremnika zapremine 20 m3, koji je postavljen na
kotu cca 1000 mnv u GPO.
Zapremina tog rezervoara je dovoljna da obezbijedi količinu vode za nadopunu sistema dok se
voda u sistemu ne ohladi ispod 100 °C. [3]

6.5. Cjevovodni razvod vrele vode

Za cjevovodni razvod vrele vode predviđene su šavne i bešavne cijevi od materijala Č.1212. Za
prečnike cijevi iznad NO 200, predviđene su šavne cijevi izrađene prema standardu JUS
C.B5.240, a ispod bešavne cijevi izrađene prema standardu JUS C.B5.221.Kako je vec
naznačeno, vrelovodi se kroz područje Termoelektrane vode nadzemno, a kroz gradsko
područje u betonskim kanalima.

41
Orjentacione trase glavnih magistralnih cjevovoda date su na priloženoj situaciji. Kod izrade
glavnog projekta, a na osnovu geodetskog snimka pojasa trase na kojem obavezno moraju biti
unesene i podzemne instalacije, treba utvrditi na kojoj strani glavne ulice Gacka ima manje
problema za postavljanje vrelovoda u betonskim kanalima.3

6.6. Toplotne podstanice

Nove toplotne podstanice u Termoelektrani predviđene su po istom sistemu - rješenju kako je

to već urađeno u TE Gacko I. Toplotne podstanice za gradsko područje predviđene su sa
izmjenjivačima vrela voda - topla voda. Na ovaj način obezbjeđeno je da sekundarna mreža ne
može nikada doći pod pritisak koji vlada u vrelovodu, a za koji nisu predviđena grejna tijela
kod potrošača. Kapacitet toplotnih podstanica nagradskom području ne bi trebao biti manji od
400 kW, što bi odgovaralo kapacitetu manjih blokovskih kotlovnica. Opravdanje za usvojeni
kapacitet toplotnih podstanica je slijedeće:
 Zbog potrebe da se toplotne podstanice opreme savremenim mjernoregulacionim
uređajima, specifična investiciona ulaganja su manja za veće kapacitete toplotnih
podstanica.
 Isto tako, broj toplotnih podstanica je manji što je njihov kapacitet veći.
 Sa manjim brojem toplotnih podstanica lakša je i bolja regulacija naročito hidrauličnog
režima u vrelovodnoj mreži.
 Sa još većim kapacitetom toplotnih podstanica, smanjio bi se njihov broj. To bi izazvalo
smanjenje dužine vrelovoda, ali bi znatno uticalo na povećanje toplovodne
mreže
 Sa brojem toplotnih podstanica, koje su predviđene da se izgrade na svakom odvodu
magistralnog vreleovoda po jedna, smatra se da bi se postigli najoptimalniji efekti. U
priloženoj situaciji trasa magistralnih vrelovoda naznačeni su predviđeni odvodi-
grananja na gradskom području što u stvari predstavlja broj predviđenih toplotnih pod-
stanica.
Lokacija tih podstanica nije izvršena jer za to nisu postojali potrebni podaci. Tek na bazi tačno
utvrđenih regulacionih planova gradskih regija, moguće je izabrati najoptimalniju lokaciju
takvih toplotnih podstanica. Ustvari, to je zadatak glavnog projekta.
Toplotne podstanice, kako je to dato u priloženoj šemi, sastoje se od sledećih elemenata:
- Ulazni ventili sa obilaznim ventilom za odvajanje toplotne podstanice od vanjske mreže.

- Potrebni pokazni mjerni instrumenti: termometri i manometri.

42
- Trokraki regulacioni ventil sa potrebnim regulatorom i termostatima za regulaciju
temperature tople vode u sekundarnom krugu. Ovakvo rješenje sa trokrakim regulacionim
ventilom u odnosu na prolazni regulacioni ventil ima prednosti zbog mogućnosti da se ostvari
konstantan protok, što kod balansiranja hidrauličkog režima u vrelovodima ima presudan
značaj.
- Radi ostvarenja protoka vrele vode kroz svaku toplotnu podstanicu, postavljen je
ograničivač protoka.
- Mjerenje utroška toplote registruje se predviđenim mjeračem toplote. Mjerač toplote mora biti
u izvedbi sa elektronskim pretvaračem signala i sa mogućnošću slanja tih signala u pomoćnu
kotlovnicu.
Takođe, mjerač mora imati sumirajuću funkciju za pokazivanje utroška toplote, kao i pokaz
trenutnog protoka vode i razlike temperature. U pomoćnu kotlovnicu na upravljački ormar šalju
se samo signali za trenutni protok i temperaturu vode.
- Izmjenjivač toplote voda - voda sa temperaturom vode u primarnom krugu 130 / 70 °C i
temperaturom vode u sekundarnom krugu 85 °/65 °C.

- Cjevovodi, izolacija i ostalo.

U toplotnu podstanicu ulazi i oprema za sekundarni krug tople vode i to: pumpe, razdjelnici,
armature i drugo, ali ta oprema se može definisati samo u konkretnim slučajevima, i u principu
treba je rješavati sa instalacijom grijanja samih objekata. 3

6.7. Regulacija temperature i protoka

Radi optimizacije transporta toplote od razmjenjivačkih stanica do toplotnih podstanica, a odatle

do grejnih tijela kod potrošača, predviđene su sledeće regulacije:

- U sekundarnom krugu kontinualna regulacija temperature tople vode na osnovu promjene

temperature vanjskog vazduha.
- U primarnom krugu regulacija temperature vrele vode za unaprijed zadatom vrijednoscu.

Na početku i na kraju grejne sezone, kao i u toku dana, kada su spoljne temperature vazduha
vise, temperatura vrele vode održavaće se konstantnom u izmjenjivačkim stanicama cca 115
°C što se moze postići osnovnim zagrijačem. Puštanjem u rad vršnog zagrijača, temperatura
vrele vode podići će se na konstantnu vrijednost 130 °C.
Dopuna regulacije temperature vrele vode na druge vrijednosti predviđeno je da se vrši u
cirkulacionoj pumpnoj stanici miješanjem povratne i vrele razvodne vode.
U prilogu se daje dijagram zavisnosti temperature vrele vode od temperature vanjskog
vazduha.3

43
 7.0.ОSNOVNI PRORAČUNI SISTEMA TOPLIFIKACIJE

7.1.Izbor i proračun optimalnih prečnika magistralnih cjevovoda

Pri projektovanju magistralnih cjevovoda, postavlja se pitanje određivanja optimalnog pada

pritiska nabazi izbora presjeka cjevovoda ili obratno. U praksi se obiično optimalni pad pritiska
nalazi u rasponu 20 - 100 Pa/m (2 - 10 mmVS/m), što zavisi od trenutne cijene materijala i
radova za izradu cjevovodnih trasa, kao i od cijene električne energije za pogon cirkulacionih
pumpi. Sigurno da i drugi tehničko-ekonomski uslovi mogu imati uticaja kod izbora prečnika
cijevi (ukupan pritisak vode u sistemu toplifikacije, uključenje novog sistema u postojeći
sistem toplifikacije, mogućnost nabavke određenog kvaliteta opreme i materijala i dr.). Česti su
slučajevi da su ovi drugi uslovi odlučujući.
Kako je usvojeno da se toplifikacioni sistem Gacka uključi u postojeći toplifikacioni sistem
Termoelektrane, ukupni pritisak i temperatura u takvom sistemu ne smije preći uslove koje
zahtjeva oprema nominalnog pritiska NP 16, tj. za temperaturu medija do 150 °C pritisak u
sistemu može biti max. 13 bari.
Analizom pritiska u tako kompletnom sistemu toplifikacije Gacka i Termoelektrane, te
uzimajući u obzir geodetske visine postojećih i budućih trasa cjevovoda, može se doći do
sledećih rezultata:

 apsolutna kota cirkulacionih pumpi u pomoćnoj kotlovnici-942,0 m

 najviša kota postojećeg vrelovoda u Termoelektrani-972,0 m
 minimalna kota statičkog pritiska za temperaturu vode-130 °C , 989,0 m
 minimalna kota statičkog pritiska za temperaturu vode-140 °C , 998,0 m
 minimalna visina dizanja pumpe za napajanje sistema toplifikacije-30,0 m
 maximalna moguća visina dizanja cirkulacionih pumpi-100,0 m 3

Iz prethodne analize karakterističnih pritisaka i geodetskih kota proizilazi da ukupni pad

pritiska u sistemu toplifikacije ne može biti veći od 1000 kPa (oko 100 mVS) [3].
Predhodna raspodjela tog pritiska po mjestu nastajanja, tj. po lokaciji u sistemu toplifikacije,
izvršena je prema iskustvu iz sličnih postrojenja, pa je:

- u razmjenjivačkoj stanici 100 kPa

- u magistrali II 150 kPa
- u cirkulacionoj pumpnoj stanici 50 kPa
- u magistrali I 500 kPa
- toplotnoj podstanici 100 kPa
- rezerva 100 kPa
- ukupno 1000 kPa

44
- U prethodnom proračunu magistralnih cjevovoda prvo su proračunati srednji jedinačni
padovi pritisaka za tri prečnika cijevi, uz uprošćenje da je magistralni cjevovod istog prečnika
duž cijele trase. Proračun je izvršen prema obrascu:
- p / L = Rv * V2 * (1 +  ) , ( Pa/ m) , ili
- H / L =  p / L*  * g, (mmVS/m)

Rezultati proračuna za šavne cijevi dati su u tabeli 7.1. za magistralu I, a u tabeli 7.2. za
magistralu II.
Tabela 7.1. Rezultati proračuna za šavne cijevi za magistralu I:
Du V p/L P H
Mm m/s Pa/m kPa mVS
263,0 2,29 249,31 1495,86 160,50
312,7 1,60 100,53 603,18 64,74
344,4 1,33 60,40 362,40 38,88

Dužina trase magistrale I iznosi 3000 m. Usvaja se cijev unutrašnjeg prečnika 312,7
mm što odgovara standardnoj cijevi NO 300/323,9 x 5,6 mm.Proračunati pad pritiska od
603,18 kPa je veći od raspoloživog koji iznosi 500 kPa.

Tabela 7.2. Rezultati proračuna za šavne cijevi za magistralu II :

Du V P/L p H

Mm m/s Pa/m kPa mVS

393,8 1,86 109,01 130,81 14,04

406,4 1,75 92,70 111,24 11,94
12.03
444,9 1,46 57,77 69,32 7,44

Dužina trase magistrale II iznosi 600m.

Usvaja se cijev unutrašnjeg prečnika 393,8 što odgovara standardnoj cijevi NO 400/406,4 x
6,3 mm.
Proračunati pad pritiska od 130,81 je niži od raspoloživog koji iznosi 150 kPa.

45
Naknadni proračun pada pritiska za magistralne cjevovode sa usvojenim prečnicima
cjevovoda po dionicama, izvršen je po obrascu:

p = Rv * V2 * ( 1+  ) * L * 10 3 , ( kPa)
gdje je:
Rv ( Pa/m * s2/m6) - jedinični otpor trenja ,
V (m /s ) - kvadratna zapremina protoka
= 0,03 * (G)1/2 - udio lokalnih otpora
L (m)- dužina dionice

Rezultati proračuna dati su u narednim tabelama. U tabeli 7,3. za magistralu I, a u tabeli 7.4. za
magistralu II. Oznake, prečnici cijevi i toplotni kapacitet dionica dati su na šemi magistrala I i
II.

46
47
48
49
50
51
52
7.2. Kapacitet glavnih cirkulacionih pumpi

Za ukupni kapacitet toplifikacionog sistema Termoelektrane Gacko, kako je već navedeno

usvojeno je pet cirkulacionih pumpi. Izbor broja tih količina vode u cirkulaciji po jednoj
pumpi izvršen je na osnovu vremena popunjavanja kapaciteta, kao i mogućnosti količinske
regulacije protoka vrele vode u toku dana i sezone sa niskim opterećenjima

G = Q / 5 * Cp * t = 55000/ 5*4,25*60 = 43,14 kg/s,

Odnostno :

V = 1000 * G /  = 1000 * 43,14 / 950 = 45,4 l/s

gde je:
Q = 55000 kW, Ukupni kapacitet toplifikacionog sistema Termoelektrane i Gacka
t = 60 C, Temperaturna razlika vrele vode u prolazu
= 950 kg/m, Srednja gustina vode u sistemu

Iz priloženog informativnog dijagrama karakteristika cirkulacionih pumpi, zatim

informativnog dijatrama karakteristika vrelovoda i tih pumpi, mogu se odrediti stvarni
kapaciteti cirkulacionih pumpi zavisno od otpora u sistemu i kod paralelnog rada. Dodatnim
regulacionim elementima u toplotnim stanicama koriguje se karakteristika cjevovoda tako da
pumpe uvijek rade u optimalnom dijapazonu [1].

53
54
55
7.3. Kapacitet diktir-pumpi

Za održavanje minimalnog statičkog pritiska, tj. minimalnogpritiska pri kojem je moguce napuniti
vodom cijeli sistem toplifikacije predviđene su dvije diktir-pumpe (jedna rezervna).
Kapacitet tih pumpi treba da zadovolji gubitke u sistemu zbog curenja, kao i dopunu sistema
uslijed hlađenja vode. Za gubitak vode u sistemu zbog nezaptivnosti može se uzeti da je:

m' = 0,1 %oV = 0,0001 x V = 0,0227 1/s

Količina vode za dopunu sistema usled hlađenja računa se iz obrasca:

m" = V x 103 x (v130 - v70 ) = 227 x 103 x (1,070 x 10-3 - 1,023 x 10-3) = 10,669 1/s

gdje:

V = 227 1/s, ukupna cirkulacija vode u sistemu,

v130 =1,070 x 10-3 m3 /kg, specificna zapremina vode kodtemperature 130 °C

v 70 = 1,023 x 10-3 m3 /kg, specificna zapremina vode kodtemperature 70 °C

Prema tome kapacitet dozir - pumpe je:

Vp = m1 + m" = 0,0227 + 10,669 = 10,6917 l/s

Usvaja seVp = 10,7 l/s

7.4. Zapremina ekspanzione posude

Obično ekspanziona posuda služi i za napajanje sistema, pa njena zapremina treba biti veća od
zapremine uslijed širenja vode u sistemu za temperatursku razliku od 40 C do 100 C (srednja
vrijednost), a računa se iz obrasca:
V = Vo*(v2-v1)/v1 = 890* (1,044-1,008)/1,008 = 31,785 m 3

V = 30 m3
gdje je:
Vo (m3), ukupna zapremina sistema toplifikacije u primarnomkrugu gdje se računa i
sekundarni krug ako je toplotna stanica sa mješanjem.
v 2 = 1,044 x 10-3 , m3 /kg, specificna zapremina vode kcd temperature 100 °C
v1 = 1,008 x 10 -3, m3 /kg, specificna zapremina vode kod temperature 40 °C

56
Ukupna zapremina sistema:

Vo = Vo1 + Vo11 + Vo111 + VoIV + VoV = 890 m3

gdje je:

Vo1= 560 m3 ,zapremina cjevovoda magistrala I i II

Vo11 = 10 m3 , zapremina vodenog dijela u izmjenjivačima

Vo111= 150 m3 , zapremina cjevovoda razvoda u Termoelektrani
VoIV= 90 m3 , zapremina sekundarnog dijela grejne mreže u Termoelektrani sa mješajućim
toplotnim podstanicama
VoV = 80 m 3 , cca 10% rezerva zapremine.

Za slučaj hlađenja vrele vode od temperature 130 °C, na 70 °C zapremina dodatne vode iznosi:

V1 = Vo1 * (v130 - v70 ) / v70= 400*(1.070-1.023)/1.023=18,37 m3

Usvaja se:

V1 = 20 m3

gdje je:

Vo1 = 2 400 m3, zapremina dijela sistema toplifikacije savrelom vodom t=130 °C

7.5. Termički proračun izmjenjivačkih stanica

Proračun toplotnih količina pare za izmjenjivačke stanice izvršen je za usvojene parametre

vrele vode, a za paramatre pare u GPO-u i pomoćnoj kotlovnici koji sada postoje.

Pretpostavka je da će parametri pare na oduzimanju sa turbine TE GACKO II biti isti kao na

turbini TE GACKO I.

Rezultati proračuna dati su na priloženim šemama:

57
Toplotna stanica u GPO-u TE Gacko I, snage 15 MW

58
7.6. Ekvivalent smanjenja snage na turboagregatu

Zbog oduzimanja pare za grijanje vrele vode u sistemu toplifikacije, smanjiće se adekvatno
snaga odnosno proizvodnja električne energije na klemama agregata.
Prema podacima iz RIŠKIN-a za turboagregat kakav je instalisan u TE Gacko I, parametri
pare na oduzimanju za grijanje vrele vode I u kondezatu su sledeći

 Pritisak 6,7 bar

 Temperatura 331°C
 Entalpija 3151 KJ/kg
Na VI oduzimanju:

 Pritisak 2,48 bar

 Temperatura 252°C
 Entalpija 2391 KJ/kg

Eventualna snaga na turbogeneratoru za količinu oduzete pare za grijanje vrele vode je :

N= N4+ N6 (KW)
gdje je:
N4 (KW) – eventualna snaga za oduzetu paru na četvrtom oduzimanju

N6 (KW) – eventualna snaga za iduzetu paru na šestom oduzimanju

Proračun snage se vrši prema obrascu :

N = D * H * m *G (kW)
gdje je:

D (kg/s) - količina oduzete pare

H (KJ/kg) - stvarni toplotni pad

m*G = 0,985 - koeficijenti iskorištenja u turbini (mehanički) i ukupni za generator.[8]

Prema tome, ekvivalentna snaga oduzetoj pari biće:

-Za IV oduzimanje

N4 = (1,52 + 4,06) x {3151 - 2391) x 0,985 = 4177,188 kW

-Za VI oduzimanje
N6 = (4,58 + 11,81) x (2927 - 2391) x 0,985 = 9379,751 kW

59
-Ukupno:

N = N4 + N6 = 13556,939 kW

Usvaja se: N = 13557 kW

U odnosu na instalisanu toplotnu snagu izmjenjivačkih stanica, može se postaviti relacija:

N / Q = 13557 / 55= 246,49 kW/MW

Usvaja se: N / Q = 247 kW/MW

To znači da se za svaki MW angažovane snage u toplifikacionom sistemu gubi na

turboagregatu 247 KW. [8]

7.7. Ekvivalent proizvodnje električne energije za oduzetu paru

Količina električne energije, koja se može dobiti na klemama generatora kao ekvivalent
toplotnoj energiji predatoj vreloj vodi u sistemu toplifikacije, može se izračunati približno iz
sledeće relacije:

Qe = 247 * Qmax * T max, ( kWh)

gde je :
Qmax - maksimalna snaga toplifikacionog sistema
Th- broj sati rada toplifikacionog sistema sa maksimalnom snagom

Rezultati proračuna se daju u tabeli 7.5.

Godina Qmax. T max.

— MW h kWh
2017 19 1763 827.375.9
2018 22 1726 937.908.4
2019 28 1710 118.263.60
2020 39 1698 163.568.34
2022 46 1666 189.290.92
2025 55 1637 222.386.45

U stvarnom pogonu moguće su uštede koje se postižu regulacijom temperature vrele vode u
toku dana ili sezone, tj. Usključenjem vršnih razmjenjivača toplote na četvrtim oduzimanjima.

60
 8.0. TEHNO-EKONOMSKI POKAZATELJI

8.1. Ulazni podaci

Za potrebe orjentacionog sagledavanja cijene proizvodnje i distribucije toplote do potrošača,

odnosno toplotnih podstanica na gradskom području Gacka, daje se uprošćen postupak
proračuna za tri karakteristične godine.
Polazni parametri za proračun obrađeni su u prethodnim poglavljima ili iz njih proizilaze:

Sezona grijanja 2018 2020 2025

Instalisani kapaci tet u MW 6 14 30
Godišnja potrošnja toplote u MWh 8935 20848 44674
Ekvivalent smanjenja proizvodnje el.
energije zbog angažovanja
pare za toplifikaciju Gacka u MWh 2207 5152 11041

Potrošnja el. energije za

cirkulacione i diktir pumpe u MWh 290,6 362,6 419,6
Potrosnja mazuta u pomo-
cnoj kotlovnici za pri-
premu vrele vode za
150 150 150
toplifikaciju Gacka u 103 kg

Potrebna količina mazuta proračunata je na osnovu planiranog zastoja TE u grejnom periodu u

trajanju od 240 h.U to vrijeme grijanje se obezbjeđuje radom pomoćne kotlovnice za što
potrebna količina mazuta na godišnjem nivou iznosi 150 tona.

8.2. Investiciona ulaganja

U zajedničkom dijelu toplifikacionog sistema Gacka i Termoelektrane, ocjenjuje se da je

povećanje investicija 30% zbog povećanja toplotnog kapaciteta za potrebe Gacka.
Izgradnja tcplifikacionog sistema Gacka predviđa se u dvije faze.
Prva faza izvela bi se u toku 2017. godine, a druga do 2020. godine.
Uz izgradnju prve faze toplifikacionog sistema Gacka izveli bi se i potrebni radovi na
zajedničkim dijelovima toplifikacionog sistema Gacka i Termoelektrane. To su radovi
predviđeni u pomoćnoj kotlovnici.

61
Visina investicionih ulaganja u KM je:
u 2017 god. u 2020 god,
- Građevinski radovi za vrelovodni razvod
1.450.000 185.50
- Građevinski radovi u pomocnoj kotlovnici
52.500 -

- Mašinski i vrelovodni radovi

1.831.000 418.500
-Udio u zajedničkim mašinskim i elektro
radovima za izmjenjivačke i cirkulacione pumpne
stanice
660.000 -

- Ostali troskovi, 600.000 160.000

- Ukupno, KM 4.593.500 764.000

8. 3. Rekapitulacija troškova proizvodnje toplote

U tabeli 8.1. dati su svi troškovi koji utiču na cijenu proizvodnje, toplote za varijantu sa 100
% učešćem vlastitih sredstava u izgradnji toplifikacionog sistema.

red.br. Troškovi 2018 2020 2025

Amortizacija 190.815 45.200 45.200
1
2 Investiciono odrzavanje 84.020 20.750 20.750
3 Ostali troškovi 64.200 16.300 16.300
4 Plate radnika 85.250 85.250 85.250
5 Porezi i doprinosi 49.100 49.100 49.100
6 Mazut 366.000 - -
7 Električna energija 29.060 32.260 41.960
8 Ostali troškovi 38.900 52.400 108.900
9 Ukupno, KM 920.145 314.060 380.260
10 Proizvodnja, MWh
8.935 20.848 44.674
11 Cijena, KM/kWh 0,10 0,015 0.009

62
 9.0. Zaključak

U postojećem sistemu Termoelektrane Gacko nalazi se pomoćna kotlovnica na kojoj su

instalirana četiri blok kotla na mazut. Pomoćna kotlovnica služi za start kotla koji se nalazi
unutar glavnog pogonskog objekta GPO, kao i za grijanje svih objekata u krugu
Termoelektrane, ali samo u slučaju kada je blok van pogona.Stvarni kapacitet pomoćne
kotlovnice je manji od instalisanog, tako da u kritičnim periodima isti nije dovoljan za
prvobitnu namjenu (start glavnog bloka i grijanje objekata Termoelektrane).Pri ovom procesu
troše se velike količine mazuta i samim tim ovaj proces zahtjeva značajna materijalna
sredstva.
Cilj ovog projekta je da se:

- obezbjedi dovoljna količina pare za start glavnog bloka

- smanji potrošnja mazuta
- da se izvrši toplifikacija gradskog područja opštine Gacko

Kratkom analizom došlo se do podatka da bi se ukupne potrebe za parom u pomoćnoj

kotlovnici mogle obezbjediti sa dva parna kotla na ugalj kapaciteta 13,8 kg/s (50 t/h) svaki, uz
rezervu postojeća dva kotla na mazut, koji bi radili samo u vanrednim slučajevima.

Zbog specifičnosti uslova, koji su bitni za konstrukciju kotla, a u ovom slučaju to su:

- niska kalorična vrijednost uglja sa sitnom granulacijom,

- malo pregrejanje pare kod kotlova niskog pritiska (ispod 13 bari),

- kapacitet kotla koji nije povoljan za mlinsko loženje,

domaća kotlogradnja može ponuditi samo kotlove klasične izvedbe za sagorjevanje uglja u
letu. Noveliranjem cijena može se konstatovati da su investiciona ulaganja po jedinici
snage za izgradnju takvih kotlovskih jedinica minimalno 425.000 KM/MW.

U TE Gacko projektovane su i izvedene instalacije grijanja sa specifičnim gubicima toplote :

-za administrativne objekte q=135-155 W/m2(Beograd, Novi Sad q=150-160 W/m2 )
- za industrijske objekte tipa radionica q = 200 - 290 W/m2
- za restoran q = 198 W/m2 (JUS U.J5.600)

63
Tako, po GOST-u , specifični gubici toplote su dati i u odnosu na vanjske projektne
temperature:

tv (C) 0 -10 -20

q' (W/m2) 116 128 151
q" (W/m 2 ) 145 160 188
Na planu zagrijavanja objekata, snižavaju se normativi za specifične toplotne gubitke, a toje
izazivano povećanjem toplotne zaštite objekata.

Kod usvajanja specifičnih gubitaka toplote za područje Gacka uzeti su u obzir i sljedeći uslovi:
- u odnosu na Beograd, Gacko ima nižu srednju temperaturu ogrijevnog perioda za
oko13%,
- u Gacku je zastupljen tip gradnje stambenih objekata kao pojedinačne zgrade do
četiri etaže u društvenoj svojini i individualne kuće u privatnoj svojini,
- većina trgovačkih, zanatskih i ugostiteljskih prostora su izgrađeni ili se grade u
sklopu stambenih objekata

Prosječna vrijednost specifičnog gubitka toplote iznosi 160 W/m2 bruto površine
objekta.Ako se isključi industrija , onda je srednja vrijednost specifičnih gubitaka toplote za
stambene i javne objekte 152 W/m2 bruto površine objekta.

Za izradu ukupnog toplotnog konzuma čitavog toplifikacionog sistema ukupni toplotni

konzum gradskog područja povećava se za oko 10% , kao rezerva i pokriće topotnih
gubitaka u mreži.
Prema tome , ukupni toplotni konzum za grijanje gradskog područja iznosi 30 MW

Većina objekata u Gacku namjenjena su za stanovanje radnika RiTE Gacko. Takođe veoma
bitan faktor su javne ustanove koje se nalaze na podrucju opštine Gacko. Sada se svi ti objekti
uglavnom zagrijavaju pomoću električne energije, uglja, drva, gasa, peleta itd.

Zbog potrebe da se smanji utrošak mazuta u pomoćnoj kotlovnici, kao i da se dobije toplotni
izvor za toplifikaciju naselja Gacko, proilazi neophodnost izgradnje nove kotlovnice na ugalj.
Demontiranjem jednog kotla na mazut i njegovog proširenja sa jednim ili dva kotla na ugalj
bio mi rijesen problem grijanja u narednih deset godina od koga bi korist imala čitava lokalna
zajednica (škole, vrtić, javna preduzeća, hotel ... ), kao i samo preduzeće ’’Rudnik i
Termoelektrana Gacko’’ koja bi ovim riješenjem ostvarila značajne uštede i smanjila
potrošnju mazuta.

64
Prilozi:

65
66
67
68
69
70
71
 LITERATURA:
1. Miodrag Doder , Tehničke karakteristike, eksploatacija i održavanje opreme bloka 300 MW
TE Gacko (2011)
2. Urbanistički zavod Republike Srpske , Regulacioni plan RiTE Gacko (2014)
3. Energoinvest Sarajevo, Projekat grijanja TE Gacko (1979)
4. Put inženjering Trebinje, Urbanistički plan opštine Gacko (2010)
5. Dr. Đuričković Veljko, Toplotne mreže (1987)
6. Meteorološka stanica Gacko, Meteorološke podloge za TE Gacko
7. Dr. Branislav Todorović, Projektovanje postrojenja za centralno grijanje (2005)
8. Верфолоомев ю. М. , Отопление и тепловие сети (2006)
9. М.И. Шиляев, Е.М. Хромова, Ю.Н. Дорошенко ,Teплoснaбждeниe paйoнa гopoдa (2012)
10. Postojeća dokumentacija za TE Gacko I
11. Planska dokumentacija za TE Gacko II
12. Ministarstvo obrazovanja i nauke Ruske F. , Teплоэнepгeтиka и тeплотexниka (2016)

72