Evmt 10 PDF

EVMT 10
EPD Elektro dag 1 en 2
Zelfstudie en huiswerk
copyright
2011
EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2
08-11
3 Zelfstudie en huiswerk
Introductie
Welkom bij de training EPD – Elektro. De training EPD – Elektro bestaat uit twee dagen en is
een vervolg op Basis Elektro van VMT.
Omdat er steeds meer elektrische en elektronische systemen in de huidige installaties toegepast
worden, is het van groot belang dat de kennis over deze systemen groot. Zeker de Eerste
Verbrandings Motor Technicus die belast wordt met het diagnosestellen en oplossen van
storingen.
We gaan dan ook in deze training op een praktijkgerichte manier met deze systemen aan het
werk. De verschillende doelstellingen zijn; het leren omgaan met de multimeter, de stroomtang
en verschillende schema‟s. De geheime wapens van het storing zoeken in een elektrische
installatie zijn, het op de juiste manier gebruik maken van de multimeter, de schema‟s en het
logisch denken. Voor dit logisch denken is het belangrijk dat je als technicus de juiste
systeemkennis op doet.
In deze training zal het opvallen dat je als cursist alles zelf moet ervaren. De trainer treedt
tijdens het uitvoeren van opdrachten op als coach. Op deze manier wordt het beste uit de
training en uit jezelf gehaald.
Zorg er verder voor dat je goed voorbereid op de training komt. Dit doe je door in ieder geval
het zelfstudiepakket goed door te nemen en de bijbehorende vragen te maken. Deze vragen
vind je achterin dit zelfstudiepakket. Deze zelfstudie is voor beide dagen.
Maak eventueel aantekeningen over punten die je niet begrijpt. Stel deze dan aan de orde op
de training.
Wij wensen je een leerzame en bovenal een leuke trainingen toe.

08-11
Doelstellingen
Het doel van deze training is:
Het leren systematisch storing zoeken met een multimeter in elektrische installaties en
schema‟s lezen.
Voorwaarden:
Kennen:
o Het verband tussen elektrische spanning, elektrische stroom en elektrische weerstand
o Meetmethode van systematisch storing zoeken
- Meetmethode voor spanningsverliesmeten
- Meetmethode voor kortsluiting
- Meetmethode voor clandestiene verbruiker
o Werking van accu, dynamo en startmotor
o Werking van laadsysteem, startsysteem en diverse elektrische installaties
Kunnen:
o Meten van spanning, stroom en weerstand met de multimeter
o Schema lezen van elektrische installaties
o Toepassen van meetmethoden van systematisch storing zoeken
Controleren van accu, laadsysteem, startsysteem, diverse elektrische installatie

08-11
INTRODUCTIE ............................................................................................................................................................ 3
DOELSTELLINGEN...................................................................................................................................................... 4
1. DE THEORIE VAN DE ELEKTRICITEITSLEER....................................................................................... 8
1.1 HET VRIJE ELEKTRON ................................................................................................................................... 8
1.2 ELEKTRISCHE LADING ................................................................................................................................ 10
1.3 SAMENVATTING: ........................................................................................................................................ 11
1.4 ELEKTRISCHE SPANNING U IN VOLT. .......................................................................................................... 12
1.5 ELEKTRISCHE STROOM I IN AMPÈRE. .......................................................................................................... 12
1.6 ELEKTRISCHE WEERSTAND R IN OHM. ....................................................................................................... 12
1.7 VERSCHILLENDE SOORTEN SPANNINGEN. ................................................................................................... 12
1.8 SPANNINGSVERLIES UV............................................................................................................................... 14
1.9 VOORVOEGSELS ......................................................................................................................................... 16
1.10 WET VAN OHM. .......................................................................................................................................... 17
2. SERIE EN PARALLELSCHAKELING ........................................................................................................ 18
2.1 SPANNINGSVERLIES .................................................................................................................................... 19
2.2 VERMOGEN ................................................................................................................................................ 20
3. MEETAPPARATUUR .................................................................................................................................... 23
3.1 MULTIMETER ............................................................................................................................................. 23
3.2 HET METEN VAN SPANNING, STROOM EN WEERSTAND................................................................................ 25
Spanning meten: ................................................................................................................................................. 25
Stroom meten: .................................................................................................................................................... 25
Weerstand meten: ............................................................................................................................................... 26
3.3 LED – TESTER ............................................................................................................................................ 26
3.4 OSCILLOSCOOP ........................................................................................................................................... 26
3.5 ACCU CONTROLEGEREEDSCHAP ................................................................................................................. 27
3.6 MOTORTESTER ........................................................................................................................................... 27
4. ELEKTRISCHE VERBINDINGEN .............................................................................................................. 28
4.1 SOLDEREN EN ISOLEREN ............................................................................................................................. 28
4.2 GEÏSOLEERDE KABELSCHOEN ..................................................................................................................... 28
4.3 KABELSCHOEN ........................................................................................................................................... 29
4.4 WATERDICHTE SOLDEER - EN KRIMP - VERBINDINGEN ............................................................................... 30
5. METHODEN VAN STORINGZOEKEN ...................................................................................................... 31
5.1 SPANNINGSVERLIEZEN ............................................................................................................................... 31
5.2 CLANDESTIENE VERBRUIKERS .................................................................................................................... 34
5.3 KORTSLUITING ........................................................................................................................................... 35
5.4 STARTSYSTEEM .......................................................................................................................................... 40
5.5 LAADSYSTEEM ........................................................................................................................................... 42
Het laadstroomcontrolelampje ........................................................................................................................... 43
Metingen aan het laadsysteem............................................................................................................................ 43
Het meten van de laadstroom met de stroomtang .............................................................................................. 44
6. ELEKTRISCHE EN ELEKTRONISCHE COMPONENTEN .................................................................... 45
6.1 RELAIS ....................................................................................................................................................... 45
6.2 TRANSISTOR ............................................................................................................................................... 46
6.3 WEERSTAND............................................................................................................................................... 48
6.4 DIODE EN LED ............................................................................................................................................ 49
6.5 CONDENSATOR ........................................................................................................................................... 50
6.6 GEÏNTEGREERDE SCHAKELING(IC)............................................................................................................. 50

08-11
6.7 DE Μ PROCESSOR ....................................................................................................................................... 51

08-11

08-11
1. De theorie van de elektriciteitsleer.

1.1 Het vrije elektron
Om te kunnen begrijpen wat een elektrische stroom is, moeten we ons verplaatsen in de wereld
van de onzichtbare deeltjes. Elke stof, of het nu een vaste stof, een vloeistof of een gas is, is
opgebouwd uit moleculen. Een molecuul is het allerkleinste deeltje van een stof waarbij alle
eigenschappen van die stof nog helemaal aanwezig zijn.
Een molecuul bestaat uit twee of meer atomen, afhankelijk van de stof. Een voorbeeld hiervan
is een watermolecuul.
Een watermolecuul (Afb. 1) is opgebouwd uit een zuurstofatoom (O) en twee waterstofatomen
(H). De chemische formule is H2O.
H H
Afb. 1 een watermolecuul
Een atoom bestaat uit een kern, met daaromheen draaiend een of meer elektronen (Afb. 2). De
kern is positief geladen, elektronen zijn negatief geladen. De positieve lading van een atoom
komt overeen met het aantal elektronen die om de kern heen draaien. In dat geval is het
atoom elektrisch neutraal.
Afb. 2 een kern met een elektron

08-11
Positieve ladingen en negatieve ladingen trekken elkaar aan. De positieve lading van de kern
trekt aan de negatief geladen elektronen en houdt deze in hun baan.
In Afb. 3 is te zien dat ongelijke ladingen elkaar aantrekken en dat gelijke ladingen elkaar
afstoten.
+ +
Afb. 3 verschillende ladingen
Doordat ongelijke ladingen elkaar

aantrekken blijft het elektron om zijn baan
om de atoomkern zweven. Dit is +
weergegeven in Afb. 4.
Afb. 4 een atoom
Zijn er meer dan twee elektronen in een atoom, dan draaien deze in een grotere baan om de
kern. Alle banen liggen op ongeveer dezelfde afstand ten opzichte van elkaar en worden schil
genoemd.
In Afb. 5 is de opbouw van een koperatoom aangeven.
Afb. 5 een koperatoom

08-11
In de buitenste ring bevindt zich slechts één elektron. Omdat het er maar één is en omdat het
ver van de kern verwijderd is, kan dit elektron gemakkelijk uit zijn baan loskomen. Het zal op
zoek gaan naar een ander atoom wat ook een elektron verloren heeft, immers daar is een
plaats vrij.
Elektronen die uit hun baan ontsnapt zijn en onderweg zijn naar een nieuw atoom noemen we
vrije elektronen. Vrije elektronen komen voor in metalen, maar ook bijvoorbeeld in koolstof.
Stoffen die vrije elektronen bezitten, zijn in staat elektrische stroom te geleiden en worden
daarom geleiders genoemd. Dit komt bij alle metalen voor.
Naarmate de atomen groter worden, bezitten ze meer elektronen en dus ook schillen of banen.
Het gevolg daarvan is dat de buitenste elektronen verder van de kern verwijderd zijn en dus
ook minder aantrekkingskracht van de positieve kern ondervinden. Hierdoor kunnen ze dus
makkelijker loskomen van het atoom. Dit betekent dus dat de stof waarbij de elektronen het
verst verwijderd zijn van de atoomkern betere geleiders zijn.
Hierbij moet je bijvoorbeeld denken aan de stof Goud. Goud heeft maar liefst 6 banen om de
atoomkern heen terwijl het atoom waterstof er maar 1 heeft. Dit betekent dus dat Goud een
zeer goede geleider is en dat zuiver water een isolator is.
Dit is de reden waarom bij de betere geluidsapparatuur hun elektrische aansluitingen van een
goud laagje worden voorzien. Zo‟n verguld contactvlak zorgt voor een minimaal verlies.
Stoffen die geen of erg weinig vrije elektronen bezitten noemen we isolatoren.
 Een stof die veel vrije elektronen bezit is een goede geleider (ijzer, koper, goud)
 Een stof die weinig vrije elektronen bezit is een isolator. (kunststof, hout, silicium)
1.2 Elektrische lading
Normaal gesproken zijn stoffen opgebouwd uit atomen die geheel neutraal zijn, dus evenveel
negatieve lading (elektronen) hebben als een positieve lading (kern.) Als voorbeeld nemen we
koper. Een koperatoom heeft 29 positief geladen deeltjes in de kern en 29 negatief geladen
deeltjes om de kern heen zweven. Wanneer een elektron zich vrij maakt uit het atoom dan is er
geen neutrale toestand meer. Het atoom heeft een elektron, een negatief geladen deeltje te
weinig. De lading blijkt dan positief te zijn. Het vrije elektron is negatief geladen.
Wanneer nu een stof (aluminium, koper, accuplaat) erg veel atomen heeft waarbij een elektron
te kort is, dan is die stof positief geladen. Het wil elektronen ontvangen. Wanneer diezelfde stof
juist veel meer vrije elektronen heeft dan atomen, dan is er sprake van een negatieve lading.
Bij een accu zorgt de chemische werking ervoor dat zo‟n toestand zich voordoet.
In Afb. 6 is dit schematisch weergegeven.

08-11
In Afb. 6 bezit plaat A erg veel atomen met een elektron te weinig. Plaat B heeft daarentegen
te veel vrije elektronen. Het verschil in lading tussen die twee platen noemen we elektrisch
spanningsverschil kortweg spanning.
Afb. 6 De elektronen springen over als er een geleider tussen de negatief en positief geladen gedeelte geplaatst wordt
Wanneer nu een geleider (koperdraad, lamp) tussen beide platen wordt aangesloten, dan
kunnen de vrije elektronen verzameld in plaat B naar plaat A stromen. Zie Afb. 6.
De chemische reactie in de accu zorgt er weer voor dat via het elektrolyt (accuzuur) de vrije
elektronen weer bij A weggehaald worden en bij plaat B terechtkomen. Zolang dit duurt, blijven
de elektronen zich dus verplaatsen. Pas als de chemische werking is uitgeput dan stopt het
proces. De accu is leeg. Het verplaatsen van elektronen noemen we elektrische stroom,
kortweg stroom.
Als de verbinding tussen plaat A en B erg dik is dan zullen erg veel vrije elektronen tegelijkertijd
kunnen stromen. Denk bijvoorbeeld aan een startkabel. Een startkabel heeft dan weinig
weerstand tegen elektrische stroom. Bij een zeer dun draadje, bovendien gemaakt van een stof
met niet erg veel vrije elektronen (gloeidraad van een lamp) kunnen er maar weinig
tegelijkertijd doorheen.
1.3 Samenvatting:
Geleider: Stof die veel vrije elektronen bevat

Isolator: Stof die weinig tot geen vrije elektronen bevat
Stroom: Waar elektronen (door bijvoorbeeld koperdraad) stromen (verplaatsen) spreken
we van een elektrische stroom
Spanning: Om deze elektronenstroom opgang te brengen is een ladingsverschil nodig. Dit
ladingsverschil heet het elektrisch spanningsverschil, kortweg spanning

08-11
Weerstand: Bepaalde stoffen (koper) bezitten meer vrije elektronen dan andere (hout). Een
stof met veel vrije elektronen kan dus gemakkelijk elektronen verplaatsen. Deze
stof heeft dus een lage weerstand voor stroom. De mate waarin de elektronen in
hun bewegingen worden belemmerd, wordt weerstand genoemd.
1.4 Elektrische spanning U in volt.
Om een stroom tot stand te brengen hebben we dus een ladingsverschil nodig. Dit
ladingsverschil is het spanningsverschil tussen twee punten.
De spanning wordt aangegeven met de letter U. De eenheid van spanning is de Volt,

afgekort door de letter V.
Voorbeeld: de accu heeft een spanning van 12,7 volt, ofwel U = 12,7V
1.5 Elektrische stroom I in ampère.
Wanneer er een ladingsverschil is EN er is een verbinding tussen beide ladingen dan kan er een
stroom lopen. Dus wanneer er op een geladen accu een lamp en bedrading wordt aangesloten
loopt er een stroom.
De stroom wordt aangegeven met de letter I. De eenheid van stroom is de Ampère,

afgekort door de letter A.
Voorbeeld: de dynamo laadt de accu met 4,5 ampère, ofwel I = 4,5A.
1.6 Elektrische weerstand R in Ohm.
Hoe meer vrije elektronen een stof heeft, hoe makkelijker deze stof stroom zal kunnen
geleiden. De mate waarin de elektrischestroom tegen gewerkt wordt, noemen we de weerstand
van het materiaal.
De weerstand wordt aangegeven met de letter R. De eenheid van weerstand is de Ohm,

het symbool hiervoor is, Ω.
Voorbeeld: de spoel van een relais is 120 Ohm, ofwel R = 120Ω
1.7 Verschillende soorten spanningen.

Nominale spanning
In bijvoorbeeld scheepsmotoren hebben we te maken met een 12- of een 24 volt systeem. De
lampen, relais elektromotoren, etc. zijn dus gemaakt voor het werken op 12- of 24 volt.

08-11
Als we de technische gegevens, bij een 12 volt installatie, van een startmotor opzoeken blijkt
zelfs dat de minimale spanning 8,5 volt moet zijn. Toch blijkt dat als we in de praktijk gaan
meten we meestal geen 12 volt meten. Het kan zijn 11,3 volt of 14,2 volt of nog een andere
waarde. Echter bij de groothandel gaan we nu eenmaal niet lampjes bestellen met een
spanningswaarde van ongeveer 11 tot 15 volt. We bestellen gewoon lampjes van 12 volt. Dit is
de genoemde spanning ofwel de Nominale waarde.
Hoe zit het dan verder met de waarden die we in de praktijk tegen kunnen komen?
Om te kunnen bepalen of we nu wel of niet met een storing te maken hebben is het van belang
te weten welke spanning we minimaal en maximaal moeten hebben.
Dan moeten we ook nog kijken onder welke bedrijfsomstandigheden dat dan is. Dat heeft te
maken met het feit dat de spanning van de accu beïnvloed wordt door bijvoorbeeld de
stroomafname.
Wanneer een accu goed geladen is en in goede conditie is zal er via chemische weg een
elektrische spanning van 12,72 volt aan de accupolen meetbaar zijn. Deze spanning wordt wel
de bronspanning genoemd. Wanneer de accu een stroom moet gaan leveren, er is dus een
verbruiker ingeschakeld, zal blijken dat de spanning aan de accupolen lager wordt. Hoeveel
lager die spanning dan wordt is moeilijk te zeggen. De factoren die dat bepalen zijn:
Ladingstoestand accu: Hoe voller de accu, hoe langer een hoge waarde vast gehouden kan
worden.
Conditie van de accu: Hoe beter de conditie van de accu hoe langer een hoge waarde vast
gehouden kan worden.
Temperatuur: Een warmere accu geeft een hogere spanning af
Stroomsterkte: Bij een hoge stroom zal de spanning aan de accupolen lager zijn.
Voorbeeld: Wanneer we op een goed geladen accu een lamp van 55 Watt aansluiten, zal de
spanning nauwelijks meetbaar dalen. Gaan we vervolgens starten met diezelfde accu, dan zal
de spanning wel wat verder gedaald zijn, maar nog steeds niet spectaculair.
Voorbeeld: Wanneer we op een goed geladen accu, maar een slechte conditie heeft, een
lamp van 55 Watt aansluiten, zal de spanning meetbaar dalen. Gaan we vervolgens starten met
diezelfde accu, dan zal de spanning veel verder gedaald zijn, misschien wel zover dat de
startmotor helemaal niet meer draait.
Het blijkt dus erg moeilijk te zijn om aan te geven welke spanning onder welke omstandigheid
wordt bereikt. Wat we wel kunnen zeggen, of anders opzoeken, is welke waarde we onder
bepaalde omstandigheden moeten hebben.
We kennen dan de volgende situaties;
Volledige rusttoestand (alles is uit)
Starten
Contact aan, motor uit
Motor draait

08-11
Volledige rusttoestand.
Hierbij is alleen maar de spanning belangrijk voor de onderdelen met elektronisch geheugen en
eventueel alarmsysteem. Meestal wordt hierbij 10,5 volt als absoluut minimum opgegeven.
Starten.
Tijdens het starten hebben we niet alleen te maken met de minimale spanning die de
startmotor nodig heeft om rond te draaien nodig, maar ook de minimale waarde die
bijvoorbeeld het motorregelsysteem (ontsteking en inspuiting) nodig heeft. Draait de motor
voor ons gehoor goed rond kan het dus nog steeds zo zijn dat er te weinig elektrische spanning
is. Voor de meeste systemen ligt deze waarde boven de 11,0 volt.
Wanneer we nu een accuspanning gaan meten tijdens volledige rusttoestand en die waarde
blijkt bijvoorbeeld 12,0 volt te zijn, dan weten we nog niet hoeveel het is tijdens starten. Dus
om dit te kunnen bepalen, moet er tijdens starten gemeten worden. Dit noemen we de
klemspanning. Klemspanning is dus de accuspanning tijdens belasting.
Contact aan, motor uit; klemspanning.

Wanneer de motor niet draait, maar wel het contact aan hebben staan wordt de accu iets
belast. Dit noemen we de klemspanning. Vooral de conditie kan van belang zijn, omdat
gedurende een langere tijd een bepaald verbruik gevraagd wordt. Bijvoorbeeld relais die zijn
ingeschakeld of een motormanagementcomputer die een bepaalde stroom vraagt. Of tijdens
werkzaamheden aan de motor blijft het contact aan staan en eventueel wat verbruikers.
Motor draait; laadspanning

Wanneer de motor draait hebben we niet meer te maken met een accuspanning, maar met de
spanning die de dynamo afgeeft. Dit is de laadspanning. Dit kunnen we echter meten op de
accupolen. Omdat de cellen in de accu nogal gevoelig zijn voor een iets te hoge
spanningswaarde en omdat bij een iets te lage waarde er niet of nauwelijks geladen wordt, is
deze spanningswaarde erg kritisch.
Als vuistwaarde in de praktijk kun je aanhouden minimaal 13,6 volt en maximaal 14,4 volt bij
een 12 volt installatie en minimaal 26 volt en maximaal 28,5 volt bij een 24 volt installatie.
Wanneer de waarde te laag wordt, wordt er niet voldoende geladen, wanneer de waarde te
hoog wordt, gaat de accu “koken”. Het water verbruik stijgt enorm en de platen zullen gaan
sulfateren. Hierdoor loopt de conditie van de accu sterk terug. Met name in de winter zal dan
een startprobleem optreden.
1.8 Spanningsverlies Uv
De accu of de dynamo leveren een bepaalde spanning. Het is de bedoeling dat deze spanning
bij de verbruiker komt die we inschakelen. Dus als we bij de verbruiker een spanning meten dat
lager is dan de accuspanning of de laadspanning dan hebben we een probleem onderweg naar
de verbruiker. Dit probleem kan in de plus of in de massa zitten. We noemen dit probleem
spanningsverlies. Uv.

08-11
Hoeveel mag dit spanningsverlies dan zijn?

Logische en simpele vraag, echter het antwoord is lastig te geven. Tenminste niet in getallen.
De benadering in de praktijk moet als volgt zijn:
 Werkt de verbruiker zoals het moet? Ja, dan is elk spanningsverlies wat geconstateerd
wordt acceptabel.
 Werkt de verbruiker niet zoals het hoort, dan is elk gemeten spanningsverlies teveel en
moet het probleem opgelost worden.
Hoe meten we spanningsverlies?

Dat kan op zeer veel mogelijke manieren gedaan worden. Echter kies altijd voor een
rechtstreekse benadering. En vergeet nooit het volgende:
Schakel altijd de verbruikers in!!

Stel je wilt een schakelaar controleren. Meet dan met een voltmeter direct over de schakelaar
heen. (zie V3 in het schema van afbeelding 7.)
Geeft de meter 0 volt aan dan weet je dat de schakelaar goed is.
Geeft de meter bijvoorbeeld 5,6 volt aan dan betekent dit dat de schakelaar 5,6 volt wegneemt
van de voedingsspanning. Dus voor de verbruiker blijft dan maar 12 volt min 5,6 volt is 6,4 volt
over.
De schakelaar moet dan vervangen worden. Wanneer bij dezelfde meting de voltmeter 12 volt
aangeeft dan betekend dit dat totaal geen verbinding inwendig van de schakelaar is. Als je toch
de schakelaar aangezet hebt, dan is deze dus stuk.
In andere delen van het elektrisch circuit komt ook spanningsverlies voor. Dit meet je steeds
met je voltmeter. De meter wordt eroverheen aangesloten. Dus bijvoorbeeld een massa
controle voer je uit door de meter aan te sluiten op de min accu en op de min verbruiker.
In onderstaande tabel nog even een verkorte samenvatting bij een 12 volt installatie.
Opmerking Plaats van meten (zie

Soort spanning Symbool waarde
schema)
Onbelaste accu spanning,
bronspanning Ub 12,72 schakelaar open, lamp brand V1 op + en – van accu
niet
Belaste accu spanning,

klemspanning Uk Lager dan 12,72 schakelaar gesloten, lamp V1 op + en – van accu
brand.
Spanning die door de regelaar

laadspanning Ulaad 13,6 tot 14,4 volt van de dynamo afgeregeld V1 op + en – van accu
wordt. Dus motor loopt.
Componentspanning Altijd de verbruiker
(aangelegde Uc Nominaal 12 volt inschakelen. V2 op + en – van
spanning) verbruiker
Zie bovenstaande tekst
V3 (dit zijn slechts 2
Spanningsverlies Uv 0,0 tot ……. voorbeelden)

08-11
schakelaar
V V4
+
V V1
accu
V3
lamp V V2
V
Afb. 7
1.9 Voorvoegsels
In het dagelijkse leven, zeggen we niet ik heb vandaag honderdduizend (100.000) meter met
de auto gereden.
Wat we wel zeggen is dat we 100 kilometer gereden hebben. Afgekort is dit dan 100 km.
Kilo staat in dit geval dus voor 1.000 keer. We noemen dit een voorvoegsel. In de elektro is de
ontstekingspanning bij de bougie tienduizend Volt (10.000V). Met een voorvoegsel wordt dit
tien kilovolt ofwel 10 kV.
Een ander voorbeeld van een voorvoegsel is de milli. Dit staat voor 1 duizendste. In getal vorm
wordt dit geschreven als 0,001.
Voorbeeld hiervan is; één duizendste ampère is 1 ampère (0,001 A is 1 mA).
Er bestaan nog veel meer voegsels, de meest voorkomende in de elektrotechniek worden in

onderstaande tabel weergegeven.
Voorvoegsel Teken Betekenis In getal vorm Voorbeeld

Mega M Miljoen 1.000.000 1.000.000Ω=1 MΩ
Kilo k Duizend 1.000 5.000 V = 5 kV
milli m Duizendste 0,001 0,024 A = 24 mA
micro μ miljoenste 0,000.001 0,000.035 F = 35 μF

08-11
1.10 Wet van Ohm.

Het zal duidelijk zijn dat er een verband is tussen stroom, spanning en weerstand. Wanneer we
een 24 volt lamp aansluiten op twee accu‟s die 24 volt geschakeld zijn dan zal het goed
branden. Wanneer we de lamp aansluiten op één batterij van 12 volt dan zal de lamp wel
branden maar niet optimaal. Doordat de spanning te laag is zal de stroom ook te laag zijn.
We weten ook dat de bedrading voor de startmotor veel dikker is dan de bedrading naar het
bedieningspaneel toe. De startmotor heeft een zeer lage weerstand, waardoor er een grote
stroom doorheen kan, maar dan moet je de kabels ook dik maken. De lampjes en meters op
het bedieningspaneel hebben een veel hogere weerstand. De stroom is daarom erg laag.
Daardoor kan de fabrikant voor dunne bedrading kiezen. Er is dus een verband tussen stroom,
spanning en weerstand.
De wet van Ohm geeft dit verband aan, en luid als volgt:
De stroom(I) is recht evenredig met de spanning(U) en

omgekeerd evenredig met de weerstand(R).
Met andere woorden.
 Een te lage spanning aan de verbruiker, veroorzaakt een te lage stroom.
 Een verbruiker met weinig weerstand veroorzaakt een grotere stroom dan een
verbruiker met een hoge weerstand.
De wet van Ohm kan ook in formule vorm worden opgeschreven.
U=IxR
Rekenvoorbeeld:
Bij dit rekenvoorbeeld wordt onderstaand schema gebruikt.

De weerstand van de claxon is:
R = 3 Ω.
Wanneer de claxon werkt, wordt de
accu belast en daardoor de
accuspanning iets lager, bijvoorbeeld
12 V. de belaste accuspanning heet
de klemspanning Uk. De spanning
over de claxon heet de aangelegde
spanning.
Uk = IxR
12 = IX3
Stroom I = 12 : 3 = 4 A

08-11
2. Serie en parallelschakeling
In een installatie zijn diverse verbruikers gemonteerd. Bijna al deze verbruikers zijn gemaakt
voor 12- of 24 volt en moeten dus dezelfde plus en min krijgen. Daarvoor moeten ze parallel
ten opzicht van elkaar geschakeld worden. Voordeel hiervan is dat ze elkaar niet beïnvloeden.
Bijvoorbeeld als 1 van de verbruikers uitvalt, de rest gewoon door blijft functioneren.
Bij een parallelschakeling wordt de stroom ergens na de accu vertakt naar de verschillende
verbruikers die ingeschakeld zijn.
Wanneer alles in orde is, is de spanning over al deze verbruikers gelijk aan de accuspanning.
Dit noemen we een parallelschakeling (Afb. 10). De spanning over de verbruikers is gelijk en de
stroom door de verbruikers kan verschillend zijn.
Afb. 10 een parallel schakeling
Zekeringen, stekkers, relais, schakelaars en dergelijke zijn altijd achter elkaar geschakeld. De
stroom naar een verbruiker moet door alle onderdelen gaan. Dit noemen we dan ook een
serieschakeling (Afb. 11). De stroom door alle onderdelen is gelijk, terwijl de spanningen over
deze onderdelen verschillend zijn.
Afb. 11 een serie schakeling
Samenvatting
Bij een elektrische installatie die goed in orde is:
 Is de spanning over elke ingeschakelde verbruiker gelijk aan de spanning die op de
installatie staat (accuspanning of dynamospanning).

08-11
 Zal de stroom zich verdelen over de ingeschakelde verbruikers.

 Word de stroomsterkte bepaald door de weerstand in de verbruiker en de weerstanden
in de elektrische onderdelen en aansluitingen voor en na de verbruiker.
2.1 Spanningsverlies
Ondanks dat veel verbruikers parallel geschakeld zijn, is de serieschakeling tijdens het
storingzoeken het belangrijkste uitgangspunt.
Immers de onderdelen waarin de storingen zich voordoen staan altijd in serie met de
verbruiker. Dit betekent dus dat we in de praktijk altijd in een serieschakeling aan het meten
zijn. Bekijk als voorbeeld het schema van afb. 12
Als we in een circuit gaan meten, zijn we ook altijd spanningsverliezen aan het meten. In Afb.
12 zijn minstens 10 stroomovergangen te zien, waar spanningsverliezen op kunnen treden.
Afb. 12 in een simpele serieschakeling zijn al 10 stroomovergangen
Wanneer de stroom belemmerd wordt door een weerstand of door een loszittende of
geoxideerde aansluiting, is er een hogere spanning nodig om deze overgangsweerstand te
overbruggen. Er is echter geen hogere spanning beschikbaar omdat de dynamo of accu een
maximum uitgang heeft. Het gevolg is dus dat er spanning verloren gaat in deze overgang.
Deze verloren spanning noemt men ook wel spanningsverlies.
Voorbeeld
De schakelaar in Afb. 13 heeft door slijtage een weerstand gekregen van R = 1 Ω.
De accuspanning UK = 12,5 V en de gemeten stroom is I = 2 A.
R=1Ω
I=2A
12,5 V
Afb. 13 weerstand (spanningsverlies) in de schakelaar

De spanning over de schakelaar is:
U1 = I X R
U1 = 2 x 1 = 2 V

08-11
Deze spanning over de schakelaar is spanningsverlies. Door dit spanningsverlies wordt de

spanning over de lamp 2 volt minder, dus:
U2 = UK - Uverlies
U2 = 12,5 - 2 = 10,5 V
Spanningsverlies is dus een elektrische storing. Het grootst mogelijke spanningsverlies is een
onderbroken draad of losse stekkerverbinding.
Het heeft geen zin om de weerstand van een slechte schakelaar te meten, omdat je niet weet
hoeveel Ohm toelaatbaar is. Het spanningsverlies wordt bepaald door de hoeveelheid stroom.
Een kleine stroom van bijvoorbeeld 0,1 A veroorzaakt maar een klein spanningsverlies van:
U1 = I X R
U1 = 0,1 x 1 = 0,1 V
Daarentegen veroorzaakt een grote stroom van 10 A een groot spanningsverlies van:
U1 = I X R
U1 = 10 x 1 = 10 V
Om spanningsverlies op te sporen is het meten van spanningen de betrouwbaarste manier.
2.2 Vermogen
Het vermogen is de hoeveelheid energie die door een verbruiker wordt omgezet per
tijdseenheid. Het opgenomen vermogen van een elektrische verbruiker is te bepalen door de
stroom door de verbruiker en de spanning over de verbruiker met elkaar te vermenigvuldigen.
Als formule teken wordt de hoofdletter P gebruikt. De eenheid van vermogen is Watt, afgekort
met de letter W.
Voorbeeld: het vermogen van een lamp is 21 watt, ofwel P = 21 W.
In formule vorm bepalen we het vermogen als volgt:

Vermogen (watt) = Spanning (Volt) x Stroom (Ampère)
P = U x I
Het vermogen staat vaak vermeld op een verbruiker.

Op een lamp staat 12V/21 W. Deze lamp is gemaakt voor een 12 V installatie, maar kan ook
langere tijd op bijvoorbeeld 15 V branden. Een lamp van 10 W geeft minder licht dan een lamp
van 21 W. In dit geval heeft het aantal Watt betrekking op de hoeveelheid licht. Bij een
accuspanning van 12,4 V is de stroom door deze lamp:

08-11
P = U x I
21 = 12,4 x I
I = 21 / 12,4
I = 1,7 A
Voor een groep verbruikers is een zekering gemonteerd. De grootte van de zekering wordt
aangegeven met de hoeveelheid stroom die de zekering kan doorlaten, voordat hij doorsmelt.
Dit kan bijvoorbeeld 10 A zijn. Achter deze zekering van 10 A kan een bepaald vermogen
aangesloten worden. In de theorie is dit vermogen:
P = de stroom die de zekering kan doorlaten, maal de spanning van de installatie.
Bij stilstaande motor: P = 10 x 12,5 P = 125 W

Bij draaiende motor: = 10 x 14 P = 140 W
In de praktijk wordt rekening gehouden met een bepaalde veiligheidsmarge en zal het
aangesloten vermogen aanzienlijk minder zijn dan 125 W.
Bij een 24 V installatie is de spanning twee keer zo hoog als bij de 12 volt installatie. Bij gelijk
blijvend vermogen is dan maar de helft van de stroom nodig. Dit is gunstig, want bij minder
stroom zijn de spanningsverliezen minder.
Warmteontwikkeling in een slechte schakelaar is ook vermogen, maar dan wel een ongewenste
soort vermogen. Bij een slechte schakelaar uit het voorbeeld is het vermogensverlies:
Pv = Us X I
Pv = 0,4 x 10
Pv = 4 W
De warmte ontwikkeling zoals hierboven beschreven staat, is de omgezette wrijvings- en
botsings- energie van de elektronen die door de geleider bewegen. Bij een verbruiker met een
hoog vermogen is de stroom groot. Er zijn dan veel elektronen die door de geleider bewegen,
dus ontstaat er veel warmte.
Als de leiding dan een grote weerstand heeft, wordt de elektronenstroom afgeremd, zodat de
warmte ontwikkeling in de leiding groter is. Het gevolg is dus dat de verbruiker minder energie
toegevoerd krijgt. Ofwel op de plek van de warmte ontwikkeling, heerst ook altijd een
spanningsverlies.

08-11
Om de wrijvings- en botsings- energie zo klein mogelijk te houden is het van belang dat de
stroomvoerende geleider de juiste doorsnede heeft. Als de draaddoorsnede juist is, dan zal de
warmte ontwikkeling en dus het verlies in de draad tot een minimum zal worden beperkt.
Hieronder volgt een voorbeeld hoe de draaddoorsnede juist bepaald kan worden.
We nemen een voorbeeld uit de personenauto garage.
Een klant wil een constantstroom aansluiting in de trekhaakstekkerdoos en stekker van de
caravan. In de caravan kunnen de volgende verbruikers worden aangesloten:
- Koelkast 120 W
- TV 90 W
- Twee lampen van elk 21 W
Het totale vermogen dat ingeschakeld kan worden is: 120 + 90 + 42 = 252 W.
De spanning van de accu is 12,6 V.
De stroom door de draad is dan:
P = U X I
252 = 12,6 x I
I = 252 / 12,6
I = 20 A
We houden in dit geval een veiligheidsmarge aan van 1,2 maal de maximaal te verwachte
stroom, 20 x 1,2 = 24 A. We kiezen vervolgens voor een 25 A zekering.
Uit de tabel kunnen we aflezen dat de draaddoorsnede voor de constante stroomdraad in deze
trekhaak stekkerdoos 6 mm2 moet worden. De reeds aanwezige massakabel in de stekkerdoos-
en stekkeraansluiting is 2,5 mm2. Deze kabel zal dus ook aangepast moeten worden.
Te gebruiken Draaddoorsnede in mm2 Toelaatbare stroom bij Kortstondig toelaatbare

smeltzekering in A continue gebruik in A maximale stroom in A
0,4 0,5 0,5 1,5
2 0,75 2,5 5
2,5 1 3 10
5 1,5 6 15
15 2,5 15 25
20 4 20 40
25 6 25 60
35 10 40 100
60 16 70 175

08-11
3. Meetapparatuur
Om storingen in elektrische installaties op te sporen is er verschillende meetapparatuur
beschikbaar.
Voorbeelden van deze meetapparatuur afb. 14 om aan de elektrische installatie te meten zijn:
Multimeter
LED – tester
Oscilloscope of scoop
Accutester
Motortester
Multimeter LED-tester Scoop Motortester
Afb. 14 Meetapparatuur
3.1 Multimeter
Met een multimeter kunnen we de verschillende eenheden van de elektriciteit controleren. Deze
eenheden zijn:
Spanning Volt V U
Stroom Ampère A I
Weerstand Ohm R
Er zijn vele verschillende multimeters. De meters verschillen ten opzichte van elkaar niet veel.
De kwaliteit en de prijs van een multimeter zijn afhankelijk van:
Kwaliteit en levensduur van het display
Degelijkheid van de kast en de mechanische delen
Levensduur van de aansluitbussen en meetpennen
Bij de beschrijving van de werking van de multimeter is er nu gekozen voor de Fluke 23. Deze
multimeter is te vergelijken met alle doorsnee multimeters.
In Afb. 15 is een Fluke 23 multimeter afgebeeld

08-11
1A = 1000 mA (milli-ampere)
1V = 1000 mV (milivolt)
1K = 1000
1M = 1.000.000
O.L. = Overload
Afb. 15 de verschillende meetstanden van de Fluke 23
Metingen die met de Fluke 23 mogelijk zijn:

Stand van de schakelaar Gemeten eenheid Meet mogelijkheden Betekenis van
mogelijkheden
Spanning Volt: VAC Wisselspanning
VDC Gelijkspanning
VDC Gelijkspanning 0 – 300
mV
Weerstand Ohm: De meter kiest zelf het
schaalbereik, , K of
M
Diodetest Volt Drempelspanning van de
diode
Stroom Ampère AC Wisselstroom
DC Gelijkstroom
De aansluiting van de rode testpen moet verzet worden voor het meetbereik van 10 A of 300
MA. Bij deze metingen wordt de meter beveiligd door twee aparte zekeringen in de meter.
Stroomtang
Voor het meten van stromen kan een stroomtang op de meter worden aangesloten. De meter
wordt dan ingesteld en afgelezen op 300 mV en geeft dan een stroom aan van 0 tot 300 A. Het
voordeel van een stroomtang is dat er geen verbindingen losgenomen hoeven te worden.
Afleesbereik
Met de drukknop in het midden van de draaiknop kan het automatische afleesbereik de
nauwkeurigheid) handmatig worden vastgezet i.v.m. het aantal cijfers achter de komma.
De blokjeslijn onder op het display laat zien hoe de meetwaarde kan wisselen tijdens een
meting. Het is een analoge weergave en heet de bar-graph. Deze weergave werkt sneller
dan de weergave van de cijfers op het display.

08-11
3.2 Het meten van spanning, stroom en weerstand
We hebben net de mogelijkheden van de multimeter besproken. Nu gaan we kijken hoe we de

multimeter aan moeten sluiten om de spanning, stroom en weerstand te kunnen meten.
Afb. 16 een spanningsmeting Afb. 17 een stroommeting
Afb. 18 een weerstandsmeting
Spanning meten:
De spanning wordt met een voltmeter parallel over een verbruiker gemeten, terwijl de
verbruiker ingeschakeld is (Afb. 16). De weerstand van de voltmeter is hoog. Dit is van groot
belang, want anders zou de stroom door de voltmeter de schakeling beïnvloeden.
Stroom meten:
De stroom wordt met de ampèremeter in serie met de verbruiker gemeten, terwijl de verbruiker
ingeschakeld is (afb. 17). De weerstand van de ampèremeter is laag. Dit is van groot belang,
omdat de ampèremeter nu in serie staat. Zou de weerstand hoog zijn, dan belemmert de meter
teveel de stroom door de schakeling. Dit mag in geen geval gebeuren, want ook hier is het zo
dat de ampèremeter nooit de schakeling mag beïnvloeden.
Sluit de ampèremeter dus nooit parallel aan de verbruiker. Dit kan leiden tot schade aan de
multimeter.
Doordat de inwendige weerstand van een ampèremeter zeer laag is zal de stroom erg groot
worden. De zekeringen in de meter slaan dan door of de meter wordt inwendig beschadigd.

08-11
Weerstand meten:
De weerstand wordt met een ohmeter gemeten door de meter en de verbruiker rechtstreeks op
elkaar aan te sluiten (afb. 18). Belangrijk hierbij is dat alle andere verbindingen met de
verbruiker los zijn gehaald. Anders wordt de meetwaarde teveel beïnvloed en kan zelfs de
meter beschadigen.
De spanning van de batterij in de meter is voor deze metingen belangrijk.
3.3 LED – tester
De LED – tester is een spanningszoeker, zoals voorheen het proeflampje. Bij het meten van
spanning moet een LED – tester parallel geschakeld worden over een verbruiker of ander
elektrisch gedeelte. Evenals de multimeter moet de LED – tester een grote weerstand hebben.
Anders zou het zelf een verbruiker zijn, waardoor de meting niet meer klopt. Tijdens het meten
met de LED – tester is de meetstroom zeer klein, maar wel iets groter dan bij een multimeter.
Bij een goede multimeter is de meetstroom door de meter praktisch 0 A.
Verder is het zo dat de LED – tester niet de gemeten spanning laat zien. De LED – tester gaat al bij
een spanning van ongeveer 2 volt branden.
3.4 Oscilloscoop
De scoop (afb. 14) is een meetapparaat om spanningen te meten en zichtbaar te maken. Het
zichtbaar maken van het spanningsverloop is belangrijk om bijvoorbeeld signalen van sensoren
te controleren. Deze signalen kunnen van langzaam tot zeer snel wisselen, maar in ieder geval
zijn de wisselingen voor een multimeter te snel om te volgen. Op het beeldscherm zijn twee
assen aangegeven. De verticale as (ook wel de y – as genoemd) geeft de grootte van de
spanning weer. Terwijl de horizontale as (ook wel de X – as genoemd) de spanningsduur of wel
de tijdsduur aangeeft. Voorkomende signaalvormen in de motortechniek zie je in Afb. 20 en 21.
Afb. 20 een wisselspanning Afb. 21 een blokspanning

08-11
3.5 Accu controlegereedschap
Met de accutester wordt de conditie van de accu gecontroleerd. Bij een grote stroomafname
uit de accu, bijvoorbeeld de startstroom, mag de accuspanning niet te veel zakken. De
accutester kan met een klein stroompje al controleren of de conditie accu goed is of niet.
Ook zijn er nog oudere testers op de markt. Deze tester belasten de accu enkele seconden met
een stroom van ongeveer 80 tot 200 A. De voltmeter van de accutester meet bij deze stroom
de klemspanning en dit is dan weer een maat voor de conditie.
Afb. 22 Moderne accutester Afb. 23 Oudere accutester
3.6 Motortester
Met de motortester is het mogelijk om in korte tijd een aantal metingen uit te voeren om een
diagnose te stellen aan bepaalde systemen, zoals o.a. startsysteem, laadsysteem,
ontstekingssysteem, motorconditie en uitlaatgassamenstelling.

08-11
4. Elektrische verbindingen
Een van de belangrijkste voorwaarde waaraan een elektrische installatie aan voldoen moet, is
dat alle elektrische verbindingen in goed staat verkeren. Zoals al eerder is aangegeven,
ontstaat er bij een slechte verbinding een spanningsverlies. En waar een spanningsverlies
ontstaat, ontstaat ook de nodige warmte ontwikkeling.
Om het spanningsverlies zo klein mogelijk te maken moeten alle stekkerverbindingen dus in
goede staat verkeren.
Dit betekent dus dat als we in de praktijk een draad moeten herstellen extra accessoires
monteren, dat we er dan ook moeten voor zorgen dat we een goede verbinding maken.
Maak dus in geen geval gebruik van de wel bekende scot-blokjes.
Er zijn veel manieren om elektrische verbindingen tot stand te brengen. De meest voorkomende
elektrische verbindingen zijn:
Solderen en isoleren
Waterdichte krimpen soldeerverbinders
Knelverbindingen zoals:
De geïsoleerde kabelschoen
De ongeïsoleerde kabelschoen
4.1 Solderen en isoleren
Goed soldeermateriaal is zeer belangrijk voor een goed hechting en het doorvloeien in de
verbinding. Verbindingen die sterk gaan trillen, kunnen beter niet gesoldeerd worden i.v.m.
kans op breuk.
De soldeerverbinding moet geïsoleerd worden. Dit kan gebeuren met krimpkous of met
zelfvulkaniserende tape. Krimpkous is in diverse diameters in de handel verkrijgbaar. Standaard
krimpkous heeft een diameter na krimp van 50 %; bijv.: 4mm wordt 2 mm. Krimpkous met een
lijmlaag aan de binnenkant krimpt meer dan 50 % en de lijm zorgt tevens voor een waterdichte
afsluiting. Het krimpen gebeurt door het warm maken van de krimpkous. Zelfvulkaniserende
tape is, mits strak om de verbinding gewikkeld, zeer goed isolerend.
4.2 Geïsoleerde kabelschoen
Deze kabelschoen moet gemonteerd worden met

een momenttang afb. 23, die geschikt is voor de
geïsoleerde kabelschoen.
afb. 23 een momenttang voor de

geïsoleerde kabelschoentjes

08-11
De isolatiehuls is er in drie kleuren afbeelding 24a. De kleur heeft betrekking op de

draaddoorsnede die gemonteerd moet worden. Dit kan per fabrikant iets verschillen.
Rood 0,5 – 1,0 mm2

Blauw 1,0 – 2,5 mm2
Geel 2,5 – 6 mm2
Het is het beste om kabelschoenen met trekontlasting te gebruiken (Afb. 24b)
Afb. 24a set kabelschoentjes Afb. 24b kabelschoen met trekontlasting
4.3 Kabelschoen
Deze kabelschoen moet ook met een speciale momenttang aan de draad gemonteerd worden.
De ongeïsoleerde stekkers passen in één - of meer - polige isolatiehulzen. Dit is praktisch voor
het maken en herstellen van verbindingen in kabelbomen.
Er zijn veel verschillende vormen van dit soort stekkers, hulzen en verbindingsmaterialen. In
Afb. 25 zijn er enkele voorbeelden gegeven.
Afb. 25 verschillende mogelijkheden van ongeïsoleerde kabelschoenen
Er zijn vier afmetingen i.v.m. de te monteren doorsnede:

0,5 – 1,0 mm
1,0 – 2,5 mm
2,5 – 4,0 mm
4,0 – 6,0 mm

08-11
4.4 Waterdichte soldeer - en krimp - verbindingen
De soldeerverbinder (Afb. 26a) is een doorzichtige huls met in het midden een ring soldeertin.
De gestripte draadeinden worden in de soldeerverbinder gestoken en het geheel wordt
verwarmd. De soldeerring smelt in de koperdraden en de huls krimpt om de kabelisolatie.
Afb. 26a Soldeerverbinding
Een andere uitvoering is de krimpverbinder (Afb. 26b). In plaats van een soldeerring in het
midden wordt hier met een tang het middendeel met de koperdraad vastgeklemd. Vervolgens
wordt door verwarming de hele huls om de kabel gekrompen.
Bedrading die door beplating gaat moet worden beschermd met een doorvoertules. Dit
voorkomt dat de bedrading door kan schuren, wat dan weer kortsluiting tot gevolg kan hebben.
Afb. 26b Krimpverbinding
Naast het maken van goede verbindingen in de elektrische schakelingen, is het ook van groot
belang dat je tijdens het meten aan een elektrische schakeling gebruik maakt van een goede
verbindingen tussen de multimeter en de schakeling. Hier zijn verschillende hulpmiddelen voor
te koop, zoals bijvoorbeeld krokodillenbekken of testpennen die je langs de bedrading in de
stekker kan steken (zonder hierbij iets te beschadigen). Verder is het soms ook nodig om een
y – kabel te maken, zo kun je dan toch altijd met een gesloten stroomkring meten (ofwel belast
meten).

08-11
5. Methoden van storingzoeken

In het vorige hoofdstuk hebben we gekeken naar de verschillende stekkerverbindingen. Deze
verbindingen waren belangrijk, omdat er anders grote kans op storingen was.
Natuurlijk kijkt niet iedereen naar de juiste stekkerverbinding en zullen er dus ook altijd
storingen in elektrische installaties optreden. Ook slijtage en oxidatie zullen voor storingen
kunnen zorgen. Hoe we deze storingen op kunnen lossen, gaan we nu bekijken.
Er zijn meerdere soorten storingen, zoals:
Spanningsverlies
Clandestiene verbruikers
Kortsluiting
Het vaststellen van een storing

Luister goed naar de klacht van de klant.
Controleer, indien mogelijk, samen met de klant de klacht.
Voer altijd een visuele controle uit. Voorbeelden hiervan zijn:
Defecte lampen, zekeringen
Losgeraakte stekkerverbindingen
Slechte of geoxideerde bedrading en verbindingen
Waarneer deze visuele controle niets oplevert, dan moeten we gaan meten.
5.1 Spanningsverliezen
Een bruikbare manier om spanningsverlies te vinden is de V1-V2-V3-V4 meetmethode. Hierbij

zijn de volgende stappen te onderscheiden:
V1 = Klemspanning accu
V2 = Spanning over de verbruiker
V3 = Spanning over bedrading min-gedeelte
V4 = Spanning over bedrading plusgedeelte
Aandachtspunten bij de V1-V2-V3-V4 meetmethode zijn:

Ga pas meten als andere controles geen oplossing bieden (kijken, luisteren, ruiken, etc)
Alleen meten wanneer je zelf de storing waarneemt
Altijd in belaste situatie meten, dus verbruikers in schakelen.
Alle verbindingen blijven aangesloten
Meet met de multimeter, meetstand spanning VDC
Meet V1 t/m V4 consequent door
V1 = V2 + V3+ V4

08-11
Afb. 27 de V1 – V2 – V3 – V4 meetmethode
In afb. 27 staat een schematische weergave van de V1-V2-V3-V4 meetmethode weergegeven.
Hieronder worden de vier metingen van de V1-V2-V3-V4 meetmethode uitgesplitst in:
Gemeten spanning (welke waarde moet het zijn?)

Praktische uitvoering (hoe doe je het?)
Doel van de meting (waarom meet je dit?)
Waarde van de meting (wat zegt de daadwerkelijk gemeten waarde?)
V1
Gemeten spanning Klemspanning (12V)
Praktische uitvoering Is normaal geen probleem een schema is hierbij ook niet nodig. Rechtstreeks op
+ en – accu meten.
Doel van de meting Met deze meting bepaal je de referentie waarden
Waarde 12 Volt (indien te laag, dan overstappen naar methoden voor laadsysteem
controleren of accutest)
V2
Gemeten spanning Spanning over de verbruiker (12V)
Praktische uitvoering Rechtstreeks op + en - aansluiting verbruiker.

Is meestal geen probleem. Indien een component meerder aansluitingen heeft,
moet een schema geraadpleegd worden. Indien de stekkerverbindingen te ver
weg zijn weggebouwd ofwel moeilijk bereikbaar zijn, kijk dan waar wel snel
gemeten kan worden. De component inclusief bedrading tot aan de
stekkerverbinding waaraan men meet, moet dan gezien worden als verbruiker
Doel van de meting Met deze meting bepaal je of het probleem gezocht moet worden in de verbruiker
of in de bedrading.
Waarde 12 Volt, dan is de verbruiker defect. Minder dan 12 volt, dan zit de storing in de
bedrading.

08-11
V3
Gemeten spanning Spanning over bedrading min-gedeelte (0V)
Praktische uitvoering De meetpunten zijn bij de V1 en de V2 meting al bepaald, dus een schema is
hierbij niet nodig.
Doel van de meting Met deze meting bepaal je of de massa in zijn geheel in orde is.
Waarde 0 volt. Indien de verbruiker niet goed werkt is elk spanningsverlies te veel. Kijk
wel eerst naar de plus. Wanneer het spanningsverlies daar veel hoger is dan hier
dan eerst die repareren.
V4
Gemeten spanning Spanning over bedrading plusgedeelte
Praktische uitvoering Ook hier zijn de meetpunten bij de V1 en de V2 meting al bepaald, een schema is
hierbij van belang als terug gemeten moet worden.
Doel van de meting Met deze meting bepaal je of de plus in zijn geheel in orde is.
Waarde 0 volt. Indien de verbruiker niet goed werkt is elk spanningsverlies te veel. Kijk
wel eerst naar de massa. Wanneer het spanningsverlies daar veel hoger is dan
hier dan eerst die repareren.
Door meting V3 en V4 weten we of het probleem in de massa of plus zit. Er moeten nu

deelmetingen uitgevoerd worden. Dit is nodig om precies er achter te komen welke verbinding,
zekering, schakelaar of draadstuk het probleem geeft.
In onderstaande afbeelding is een voorbeeld gegeven van hoe dat gaat.
Afb. 28 het terugmeten naar de storing toe

08-11
5.2 Clandestiene verbruikers
Een clandestiene verbruiker neemt stroom uit de accu, terwijl we dat niet willen. Gevolg hiervan
is dat de accu ontladen wordt. Als dat lang genoeg heeft geduurd kan er niet meer gestart
worden. Dit is natuurlijk niet de bedoeling. Om te kijken of we te maken hebben met een
clandestiene verbruiker moeten we de ruststroom meten. Dit doen we met een ampèremeter in
serie met de totale massakabel en minpool accu.
In de Afb. 29 wordt getoond hoe een ampèremeter aangesloten moet worden om de

ruststroom te meten.
Afb. 29 een ruststroommeting
Voer de meetmethode als volgt uit en houd met volgende punten rekening:
Controleer of de accu, accupolen en klemmen goed zijn.
Meet met de multimeter op de stand ADC en begin met het meetbereik van 10 A
Sluit de meter aan tussen de massakabelklem en de minpool van de accu
Is de gemeten stroom lager dan 0,3 A, zet dan de rode meetpen over op meetbus waarbij
300 mA staat.
Is de gemeten stroom minder dan 50 mA (0,05A), dan is deze kleine ruststroom niet de
oorzaak van de lege accu.
Is de gemeten stroom meer dan 50 mA, verwijder dan zekering nummer 1 uit de
zekeringkast. Als de stroom niet daalt, monteer dan weer de zekering en verwijder nummer
2. Ga door totdat de stroom duidelijk daalt. De clandestiene verbruiker moet na deze
zekering zitten.
Plaats deze zekering terug en maakt delen in deze groep los, totdat de verbruiker gevonden
wordt, waarbij de stroom weer minder wordt.
Houd rekening met verbruikers die niet gezekerd zijn.
Vaak komt het voor dat er meer dan 1 zekeringkast is.
Houd rekening met door de klant zelf ingebouwde apparatuur.
Relais, met name waarin elektronische schakelingen in zijn opgenomen, kunnen clandestien
stroomverbruik veroorzaken.

08-11
5.3 Kortsluiting
Kortsluiting is een duidelijke storing, want de zekering gaat defect. De zekering beveiligt de
elektrische installatie tegen te hoge stromen en daardoor tegen brand. De waarde van de
zekering moet altijd zo gekozen zijn, dat de zekering de zwakste schakel van het circuit is.
Wanneer een zekering met een te hoge waarde wordt gemonteerd, loop je het risico dat de
bedrading, stekkerverbindingen en schakelcontacten van relais en schakelaars te zwaar belast
worden. In het ergste geval ontstaat er brand, maar op zijn minst gaat er iets stuk.
Een zekering kan stuk zijn gegaan door overbelasting. Doordat verbruikers met teveel
vermogen achter die zekering gemonteerd zijn. De oorzaak is dan niet kortsluiting.
Bij kortsluiting is een plusdraad in contact gekomen met de massa. Doordat er dan een circuit
ontstaat met een zeer lage weerstand, zal de stroom erg hoog oplopen. De plaats van een
kortsluiting is vaak moeilijk te vinden.
Om het op sporen van een kortsluiting te vergemakkelen kun je een 21 Watt lamp gebruiken.
Deze lamp zet je dan op de positie van de defecte zekering. Dit is aangegeven in Afb. 30.
21 W
kortsluiting
Afb. 30 de meetmethode bij kortsluiting
Onthoud:
Als de lamp fel brandt dan is er kortsluiting.
Brandt de lamp zwak of helemaal niet dan is er geen kortsluiting.
Voer de meetmethode als volgt uit en houd met volgende punten rekening:
Sluit een 21 W lamp aan op de plaats van de defecte zekering
Schakel één voor één de verbruikers in die op de betreffende zekering aangesloten zijn.
Als de 21 W lamp bij het inschakelen van een verbruiker zwak gaat branden, dan is er geen
sprake van kortsluiting. Er staan meerdere verbruikers in serie.
Als de 21 W lamp bij het inschakelen fel gaat branden, dan is er in dat circuit een
rechtstreekse verbinding naar massa, dus kortsluiting
Laat de betreffende verbruiker ingeschakeld staan en neem eventuele stekkerverbindingen
los (Afb. 31 geeft hiervan een voorbeeld)
Als de 21 W lamp fel blijft branden, zit de kortsluiting in de bedrading voor de verbruiker

08-11
21 W
kortsluiting
Afb. 31 de storing is gevonden
Schemalezen
Kennis hebben van de basis begrippen spanning, stroom, weerstand, meetapparatuur,
verbindingen en meetmethoden is belangrijk. Maar ook het werken met schema‟s is belangrijk.
Een elektrisch schema gebruik je om een antwoord op de volgende vragen te krijgen.
Hoe werkt het systeem? (bijvoorbeeld motorbeveiliging)
Waar zijn de massa aansluitingen?
Hoeveel stekkerverbindingen zijn er?
Waar zijn die stekkers en hoe zien ze eruit?
Met welke zekering(en) hebben we te maken?
In welke stand moeten de schakelaars staan om iets te laten werken?
Wat wordt er dan met elkaar verbonden en wat onderbroken?
Etc.
Je begrijpt dat we zo nog even door kunnen gaan. Bedenk in de praktijk altijd van dit soort
vragen. Kun je geen antwoord geven pak dan het schema erbij, want daar is het voor.
De totale elektrische installatie van een installatie is te groot en ingewikkeld om op 1 blaadje te

zetten. Tegenwoordig maken de fabrikanten dus complete boekwerken. Steeds meer worden ze
zelfs op Cd-rom gezet. Het deel wat je dan nodig hebt kan uitgeprint worden. Om er voor te
zorgen dat er een overzichtelijke geheel ontstaat heeft men het totale schema in systeemdelen
gezet, bijvoorbeeld:
Motormanagement
Veiligheidssystemen
Comfort systemen
Enz,
Vermelding van de onderdelen kan op een apart blad, of op elk deelschema worden
aangegeven. Zo‟n lijst noemen we een legenda. Plaats van onderdelen, stekkers en
massaverbindingen, etc. worden vaak ook weer in een apart hoofdstuk aangegeven.

08-11
Er zijn veel verschillen in de manieren waarop de fabrikanten hun elektrische schema‟s

vormgeven. Dit zal waarschijnlijk altijd wel zo blijven, ondanks alle afspraken over normalisatie
en standaardisering. Gebruik schema‟s veel, dan krijg je er vanzelf handigheid en ervaring in.
Bovendien leer je de verschillen en de overeenkomsten herkennen.
Schema‟s kunnen op verschillende manieren weergegeven worden:

Plus en massa zijn bij de verbruikers getekend (Afb. 32)
De pluslijnen zijn boven en de massalijn is beneden in het schema getekend; dit wordt een
„stroomloopschema‟ of „watervalschema‟ genoemd (Afb. 33)
Een combinatie van deze twee schemasoorten (Afb. 34)
Afb. 32 Plus en massa bij de verbruikers

08-11
Afb. 33 Stroom- of watervalschema

08-11
Afb. 34 Combinatie van schema‟s

08-11
5.4 Startsysteem
In de techniek hebben we veel verschillende soorten elektrische systemen. Zo zijn er

bijvoorbeeld verlichtingssystemen, alarmsystemen en audiosystemen. We lichten in dit
zelfstudiepakket twee specifiek elektrische systemen eruit, om deze wat nader te kunnen
bekijken.
Dit zijn;
Het startsysteem
Het laadsysteem
We beginnen met het startsysteem. De delen van het startsysteem zijn:

De accu
Het contactslot
Startrelais en start motor
Bedrading en aansluitingen
De werking van het systeem is als volgt:

Het contactslot schakelt tijdens starten het startrelais in
Het startmotorrondsel wordt door het startrelais al langzaam draaiend naar de starterkrans
bewogen door de aantrekspoel
Vervolgens schakelt het relais de grote startstroom in en blijft het rondsel tijdens het
starten in aangrijping met de starterkrans door de vasthoudspoel.
Voor het starten is veel elektrisch vermogen nodig, dus een grote stroom. De kwaliteit van de
accu is belangrijk. Een oude of slechte accu heeft een hoge inwendige weerstand. De
inwendige weerstand wordt gecontroleerd met een accutester.
De stroom gaat in de accu van de minpool naar de pluspool. Deze stroom en de inwendige
weerstand veroorzaken in de accu een spanningsverlies.
Omdat de startstroom zo groot is, zal er bij een slechte accu snel te weinig klemspanning op de
accupolen overblijven, met als gevolg startproblemen. Bij een goede accu zal tijdens het starten
de klemspanning niet onder de 10 V komen bij 0˚ C.
Goede aansluitingen op de accu en de startmotor voorkomen natuurlijk ook spanningsverlies.
De capaciteit van een accu geeft aan hoeveel tijd de accu een bepaalde stroom kan leveren. Op
de accu wordt de capaciteit aangegeven in Ah (ampère-uur), bijvoorbeeld 145 Ah.
De capaciteit is ook van belang bij het opladen. Hoe groter de capaciteit, hoe langer de
oplaadtijd.
Zowel bij laden als ontladen geldt:
capaciteit (Ah)=stroom (A) x tijd (h)

08-11
Een auto met een dieselmotor heeft een accu met meer capaciteit nodig, omdat er meer
vermogen nodig is voor starten en voorgloeien dan bij een benzine- of gasmotor (o.a. vanwege
de hogere compressieverhouding).
Om de laadtoestand van een accu te kunnen controleren, moeten de volgende punten

gecontroleerd worden:
Soortelijke massa elektrolyt minimaal 1260 kg/m3
Onderling verschil soortelijke massa tussen cellen maximaal 20 kg/m3
Bronspanning accu:
o Leeg 12,3 V
o Vol 12,6 V
Meten aan het startsysteem

Met de multimeter in de voltstand kunnen we aan een startsysteem ook goed een diagnose
stellen. Om een goede controle uit te voeren, dienen de volgende punten tijdens het starten
gecontroleerd te worden (zie ook Afb. 35)
1. Meet de accuspanning tussen de punten A en C. Richtlijn 12 volt installatie ≥ 10,5 V bij
20˚ C. Bij lagere temperaturen kan de spanning ca.1 Volt zakken.
2. Meet de spanning over de startmotor. In verband met de aansluiting is dit niet altijd
mogelijk. Meet over de ingaande klem van de startmotor of relais en het huis van de
startmotor (B<>D).
3. Meet het spanningsverlies in de min van het startstroom deel. Meet over de minpool van de
accu en het huis van de startmotor (C<>D).
4. Meet het spanningsverlies in de plus van het startstroom deel. Meet over de pluspool van de
accu en de ingaande aansluitklem van de startmotor (A<>B).
Afb. 35 een schematische weergave van een startmotor

08-11
5.5 Laadsysteem
Naast de controle van het startsysteem, kunnen we dus ook het laadsysteem controleren.
Voordat de uit te voeren controle metingen nader wordt toegelicht, wordt eerst nog even in
gegaan op de werking van de dynamo.
In de statorspoel van de dynamo wordt door het draaiend magnetische veld van de rotorspoel
een wisselspanning opgewekt. Deze wisselspanning wordt door de diodebrug omgezet in een
gelijkspanning. Bij toenemend toerental van de dynamo wordt de opgewekte spanning te hoog
voor de elektrische installatie van de auto. De spanning moet daarom worden afgeregeld
worden op max. 14,5 V en 28 V bij een 24 V installatie. Dit gebeurt door de spanningsregelaar,
die de rotorstroom steeds korte tijd onderbreekt, als de spanning te hoog wordt.
Doordat de dynamospanning hoger is dan die van de accu kan er een laadstroom gaan lopen,
waardoor de accu weer wordt bijgeladen, verder kunnen ook de verbruikers worden gevoed.
De accu is hoofdzakelijk nodig om de motor te kunnen starten. De stroom voor de andere
verbruikers moet bij draaiende motor door de dynamo worden geleverd.
De dynamo kan stroom leveren aan de verbruikers en laadstroom aan de accu. Er zijn
verschillende toestanden mogelijk (Afb. 36):
1. De accu is leeg. De dynamo levert een grote laadstroom aan de accu en stroom aan de
verbruikers.
2. Laag dynamotoerental. De accu moet de dynamo meehelpen om de verbruikers van
voldoende stroom te voorzien. De accu wordt hierdoor ontladen.
3. Hoog dynamotoerental. De dynamo kan voldoende stroom aan de verbruikers leveren en de
accu bijladen.
4. De accu is vol. De dynamo hoeft alleen de verbruikers van stroom te voorzien. Er gaat geen
laadstroom naar de accu.
Afb. 36 een schematische weergave van een laadsysteem

08-11
Het laadstroomcontrolelampje
Het laadstroomcontrolelampje gaat uit als de dynamo goed werkt. Als het lampje uit is,
betekent het echter niet altijd dat de accu geladen wordt. De benaming
„laadstroomcontrolelampje‟ is dan ook feitelijk onjuist. Als het lampje stuk is, is er geen
voorbekrachtiging van de rotorspoel mogelijk, maar gaat de dynamo wel werken (Afb. 37). De
reden dat de dynamo wel kan gaan werken ondanks dat hij geen voorbekrachtiging heeft, ligt
aan het feit dat de rotor altijd nog wat magnetisme in zich heeft. Dit noemt men ook wel
remanent magnetisme.
Afb. 37 de elektrische schakeling van het laadstroomcontrolelampje
Oorzaken waardoor het lampje kan blijven branden, zijn:

De dynamo draait niet of met te laag toerental
Bedrading D+ is niet in orde
Spanningsregelaar en/of dynamo is defect
Metingen aan het laadsysteem

Aan het laadsysteem kunnen we de volgende controle metingen uitvoeren:
Controleer eerst of het juiste type accu met voldoende capaciteit gemonteerd is
Meet de bronspanning van de accu. Dit is de onbelaste accuspanning bij stilstaande motor
zonder ingeschakelde verbruikers (meet ca. 10 minuten). Bij ruim 12,6 V is de accu goed en
geladen. Beneden 12,3 Volt is de accu leeg en/of in slechte conditie.
Belast een accu met voldoende lading vervolgens gedurende ca. 2 minuten door bijvoorbeeld
het inschakelen van een verbruiker. Meet dan de klemspanning. Deze mag hoogstens enkele
tienden van een volt lager zijn dan de bronspanning.

08-11
Schakel de verbruiker uit en start de motor. Meet de klemspanning op de accupolen.

Afhankelijk van de belasting en het toerental zal de spanning tussen de 13,5 volt -–14,4 volt
zijn. Deze „afgeregelde‟ dynamospanning is de hoogste spanning die op de installatie kan en
mag voorkomen.
Het meten van de laadstroom met de stroomtang

Niet alleen de spanning is in het laadsysteem is van belang, maar ook zeker de laadstroom is
van groot belang. De laadstroom kunnen we niet zo maar met een multimeter meten, dit komt
omdat deze niet tegen de hoge stromen bestendig is. De laadstroom in het laadsysteem
kunnen we wel meten in combinatie met een stroomtang.
De dynamostroom is in twee verschillende soorten van stromen te verdelen. Dit zijn:
Verbruikersstroom
Laadstroom
De verbruikersstroom kunnen we in de B+ leiding direct bij de dynamo meten. Als we de

laadstroom van een accu willen weten, dan moeten we zo dicht mogelijk bij de accu gaan
meten.
Verder is het zo dat; de verbruikersstroom + de laadstroom = de dynamostroom.
Om een goeie stroom meting uit te voeren, moeten de volgende punten in de gaten worden
gehouden.
1. De accu moet in orde zijn
2. De stroomtang om alle B+ draden monteren voor de verbruikersstroom te meten
3. De stroomtang om alle massadraden bij de accu monteren voor de dynamostroom te meten
4. De motor laten draaien en zoveel mogelijk verbruikers inschakelen
Waarneer er achteraf te veel verbruikers gemonteerd zijn, kan het standaard dynamovermogen
te weinig zijn. Er moet dan een zwaarder type dynamo gemonteerd worden, die meer stroom
kan leveren.

08-11
6. Elektrische en elektronische componenten

In dit zelfstudiepakket hebben we het uitgebreid gehad over verschillende elektrische
schakelingen en systemen. Ook hebben we gekeken hoe we storingen kunnen lokaliseren en
hoe we testapparatuur moeten gebruiken.
Naast dit alles is er nog een onderwerp niet belicht. Dit zijn de elektrische en elektronische
componenten.
In dit hoofdstuk gaan we de volgende componenten nader bekijken:
Relais
Transistor
Weerstand
Diode en Led
Condensator
Geïntegreerde schakeling (IC)
6.1 Relais
Door gebruik te maken van een relais is het

mogelijk om bedrading en schakelaars lichter
uit te voeren.
Een kleine stuurstroom door een lichte
schakelaar bedient de relaisspoel. Daardoor
wordt een grote stroom door de contacten in
het relais ingeschakeld Afb. 38.
Afb. 38 Gebruik van een relais
Een relais heeft één groot nadeel, maar dat geld voor alle componenten met een spoel, en dat
is, dat tijdens het uitschakelen van het relais een zelfinductiespanning ontstaat. De waarde
hiervan kan oplopen tot 300 volt. Deze inductiespanning kan kortstondig over elektronische
componenten staan (computers, diodes en transistors), waarmee deze componenten stuk gaan.

08-11
Er moet dus iets aan gedaan worden. Vaak kiest men ervoor om een klein componentje in de
relaisbehuizing te monteren. Dit kan een vonkblusweerstand zijn, maar ook een diode. Zo‟n
diode wordt dan parallel over de relaisspoel gemonteerd. Zie afb. 40.
Afb. 40 een relais met een vrijloopdiode (blusdiode)
6.2 Transistor
Het relais dat hiervoor besproken is, is nog steeds een

mechanische schakelaar. Het relais heeft dus ook de
nadelen van een mechanische schakelaar, zoals
bijvoorbeeld het inbranden, de snelheid van schakelen
en een behoorlijke omvang.
Een transistor afb. 41 valt onder de elektronica van een
motorinstallatie. Een transistor valt onder de
halfgeleiders. Dit houdt in dat een transistor van
halfgeleider materiaal gemaakt is. Een halfgeleider is
een materiaal dat onder specifieke omstandigheden
gaat geleiden. Het basismateriaal waarvan de
halfgeleiders zijn gemaakt is silicium.
Afb. 41 Transistor
De voordelen van elektronicatoepassingen in

de auto zijn:
Kleine afmetingen en licht
Geen mechanisch bewegende delen
Hoge schakelsnelheid
Het stroomverbruik is klein
Grotere betrouwbaarheid en levensduur
Afb. 42 Een schakeling m.b.v. een transistor

08-11
De transistor is als schakelaar (afb. 42) is te

vergelijken met een relais, maar heeft de
boven-genoemde voordelen van de
elektronica. Door een kleine stroom op de
basis te sturen wordt een grote stroom van
collector naar emitter doorgelaten (afb. 43).
Toepassingen van transistorschakelingen
zijn:
De spanningsregelaar van de dynamo

De ontstekingsmodule
Als signaalversterker bijvoorbeeld in een
motormanagementcomputer
Afb. 43 Twee soorten transistors
In Afb. 44 is de transistor schematisch weergegeven als een watermodel. Aan de hand van dit
watermodel is de werking van een transistor te verklaren.
Wordt er een druk op de basis (b) gezet dan gaat de klep tussen de collector (c) en de emitter
(e) open staan. Een grotere hoofdstroom kan zich dan van de collector (c) naar de emitter (e)
verplaatsen. Wordt de druk op de basis (b) vergroot, dan gaat ook de klep tussen de collector
(c) en de emitter (e) verder open staan. Er kan nu nog meer water doorheen stromen. Een
transistor kan dus als versterker gebruikt worden.
Wordt de druk op de basis (b) te hoog, dan gaat de transistor defect.
Afb. 44 een watermodel van een transistor

08-11
6.3 Weerstand
Weerstanden in elektronische schakelingen zorgen voor een bepaalde spanningsverdeling of

stroombegrenzing. Er zijn veel verschillende vormen en typen in de weerstanden. In Afb. 45
staan er enkele aangegeven.
Afb. 45 Verschillende weerstanden
De meeste weerstanden
hebben een vaste waarden,
maar er zijn ook
weerstanden waarvan de
weerstandswaarde instelbaar
is. De weerstanden waarvan
de weerstand instelbaar is,
noemt men potentiometer
( Afb. 46).
Afb. 46 Potmeters
Naast de vaste- en de instelbare

weerstanden zijn er ook nog speciale
weerstanden. Deze weerstanden
worden gebruikt als:
Temperatuursensoren, meestal
NTC en soms PTC
Lichtsensor (LDR) (Afb. 47)
Afb. 47 Temperatuur- en lichtsensor

08-11
6.4 Diode en Led
De diode (Afb. 48) is een elektronisch

component die de stroom slechts in één
richting doorlaat. In doorlaatrichting
aangesloten heeft elke diode een
spanningsverlies van ongeveer 0,5 tot 0,7 V.
Dit noemt men de drempelspanning. In de
praktijk wordt 0,7 V aangehouden
Afb. 48 Diode
De multimeter heeft meetstand om dioden te controleren. In deze meetstand levert de meter

een kleine stroom en bij deze stroom moet het spanningsverlies in de doorlaatrichting van 0,5
tot 0,7 V zijn. Na het omwisselen van de meetpennen moet de meter in de sperrichting O.L.
(overload) aangeven.
De LED (Afb. 49) is een lichtgevende diode en wordt

gebruikt als signaalverlichting. De meest
voorkomende kleuren zijn, rood, groen en geel. De
spanning die een LED kan hebben is 1,6 tot 3 V en
het stroomverbruik is 1 tot 50mA. Dit hangt af van
de kleur en grootte van de LED.
In de autotechniek gaan we uit van 2 volt en 20mA.
Afb. 49 LED
Om de stroom te beperken en om de LED op de 12 volt installatie te gebruiken moet er een

voorschakelweerstand gebruikt worden. Deze weerstand moet zoveel spanningsverlies
veroorzaken zodat er maar 2 volt voor de LED over blijft. De berekening gaat als volgt.
Afgeregelde spanning bij lopende motor is 13,6 volt. De weerstand moet dus 13,6 min 2 volt is
11,6 volt als spanningsverlies veroorzaken. De stroom mag niet boven de 20mA komen.
Dus:
U = I X Rv
Rv = U / I
Rv = 11,6 / 0,02
Rv = 580

08-11
Overigens wordt in de praktijk meestal een weerstand van 1kΩ gebruikt. De lichtopbrengst is
iets minder, maar de LED blijft eeuwig goed.
De voorschakelweerstand kan ook in de LED opgenomen zijn. In dat geval is de LED geschikt
voor 12 V. Dit wordt dan wel eens een autoLED genoemd.
Afb. 49 een schakeling van een led
6.5 Condensator
De condensator (Afb. 49) kan een elektrische lading opslaan en weer vrijgeven. In
elektronische schakelingen wordt de condensator onder andere gebruikt voor tijdvertragingen.
Afb. 49 Verschillende condensators
6.6 Geïntegreerde schakeling(IC)
In een IC (Afb. 50) zitten complete elektronische systemen. Een IC kan honderden tot vele
tienduizenden schakelingen bevatten. Dit soort schakelingen komt steeds meer voor bij speciale
IC-toepassingen in de auto.
Afb. 50 Geïntegreerde schakeling (IC)

08-11
6.7 De μ processor
Tegenwoordig vinden we erg veel

elektronica in onze auto‟s. Veel van
die elektronica is opgebouwd uit zeer
ingewikkelde IC‟s. Bovendien kan er
een programma in gestopt worden.
Dit is een serie opdrachten, maar dan
wel in computertaal. Dergelijke IC‟s
worden μ processor genoemd of wel
microprocessor.
Dit is het einde van de Zelfstudie. Deze Zelfstudie is zo universeel mogelijk opgezet. Er bestaat
echter in de praktijk geen universele uitvoering. Alle fabrikanten hebben hun eigen uitvoeringen
en oplossingen. Als je hierover onduidelijkheden bent tegengekomen of vragen hebt, zoek dit
dan uit in je eigen werksituatie en breng het op de RPT-dag ter sprake tijdens de behandeling
van de Zelfstudie.
Veel succes op de RPT-dag.

08-11

08-11
Bijlage: symbolen

08-11

Evmt 10 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Evmt 10 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EVMT 10

EPD Elektro dag 1 en 2

Wij wensen je een leerzame en bovenal een leuke trainingen toe.

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

6.7 DE Μ PROCESSOR ....................................................................................................................................... 51

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

1. De theorie van de elektriciteitsleer.

Afb. 1 een watermolecuul

Afb. 2 een kern met een elektron

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

Afb. 3 verschillende ladingen

Doordat ongelijke ladingen elkaar

Afb. 4 een atoom

Afb. 5 een koperatoom

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

1.2 Elektrische lading

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

Geleider: Stof die veel vrije elektronen bevat

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

1.4 Elektrische spanning U in volt.

De spanning wordt aangegeven met de letter U. De eenheid van spanning is de Volt,

1.5 Elektrische stroom I in ampère.

De stroom wordt aangegeven met de letter I. De eenheid van stroom is de Ampère,

1.6 Elektrische weerstand R in Ohm.

De weerstand wordt aangegeven met de letter R. De eenheid van weerstand is de Ohm,

1.7 Verschillende soorten spanningen.

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

Contact aan, motor uit; klemspanning.

Motor draait; laadspanning

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

Hoeveel mag dit spanningsverlies dan zijn?

Hoe meten we spanningsverlies?

Schakel altijd de verbruikers in!!

Opmerking Plaats van meten (zie

Belaste accu spanning,

Spanning die door de regelaar

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

Er bestaan nog veel meer voegsels, de meest voorkomende in de elektrotechniek worden in

Voorvoegsel Teken Betekenis In getal vorm Voorbeeld

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

1.10 Wet van Ohm.

De stroom(I) is recht evenredig met de spanning(U) en

Bij dit rekenvoorbeeld wordt onderstaand schema gebruikt.

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

Afb. 10 een parallel schakeling

Afb. 11 een serie schakeling

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

 Zal de stroom zich verdelen over de ingeschakelde verbruikers.

Afb. 12 in een simpele serieschakeling zijn al 10 stroomovergangen

Afb. 13 weerstand (spanningsverlies) in de schakelaar

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

Deze spanning over de schakelaar is spanningsverlies. Door dit spanningsverlies wordt de

Om spanningsverlies op te sporen is het meten van spanningen de betrouwbaarste manier.

In formule vorm bepalen we het vermogen als volgt:

Het vermogen staat vaak vermeld op een verbruiker.

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2

P = de stroom die de zekering kan doorlaten, maal de spanning van de installatie.

Bij stilstaande motor: P = 10 x 12,5 P = 125 W

EVMT 10 EPD ELEKTRO DAG 1 EN DAG 2