ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Δημοτικά ονομάζουμε τα τραγούδια που:

· ο δημιουργός τους παραμένει άγνωστος και ανώνυμος
· γεννήθηκαν από τον ίδιο το λαό ενός τόπου και είναι κομμάτι της λαϊκής ποιητικής
δημιουργίας
· Τα δημοτικά τραγούδια ανήκουν στην προφορική λογοτεχνία, είναι δηλαδή
μέρος του προφορικού πολιτισμού. Η προφορική λογοτεχνία είναι:
- ομαδική (εκφράζει τη συνείδηση της κοινότητας)
- παραδοσιακή ( συντηρεί, αναπαράγει και αναμεταδίδει)
- αυθόρμητη

ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΑΝ:
· Πίσω από κάθε δημοτικό τραγούδι κρύβεται πάντα ένας δημιουργός που όμως δεν
είχε τη φιλοδοξία της ατομικής προβολής και γι’ αυτό παρέμεινε άγνωστος και
ανώνυμος
· Αυτή, ακριβώς η ποιητική δημιουργία του ενός, άγνωστου και ανώνυμου, επειδή σε
μια ορισμένη στιγμή εκφράζει και απηχεί την ψυχική κατάσταση και τα συναισθήματα
μιας ευρύτερης κοινωνικής ομάδας ή γενικότερα του λαού, γίνεται κτήμα και
αγκαλιάζεται από πολλούς.

ΠΩΣ ΔΙΑΣΩΘΗΚΑΝ:
· Το ποίημα, από τον αρχικό και ανώνυμο δημιουργό, περνάει σταδιακά με τη
λεγόμενη προφορική παράδοση (=από στόμα σε στόμα) στην ολότητα, το σύνολο
δηλ. και υφίσταται μια συνεχή επεξεργασία.
· Ο αποδέκτης λαός αφαιρεί (ή και προσθέτει) οτιδήποτε δεν ταιριάζει στη δική του
ψυχοσύνθεση και στη δική του εκφραστική, προσαρμόζοντας την αρχική ποιητική
δημιουργία στην έκφραση του ομαδικού λαϊκού πνεύματος
· Οι διάφορες μορφές στις οποίες σώζεται ένα δημοτικό τραγούδι
λέγονται παραλλαγές, έχουν το ίδιο θέμα ή αναφέρονται στο ίδιο πρόσωπο αλλά
έχουν διαφορετική μορφή
· Για αιώνες διασώθηκαν από την προφορική παράδοση,
μέχρις ότου καταγράφηκαν από διάφορους συλλογείς, οι οποίοι τα κατέταξαν σε ομάδες

ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ:

· Τα δημοτικά τραγούδια μπορούμε να τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
1) σ’ αυτά που αναφέρονται σε διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (τραγούδια της
αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, κάλαντα, τραγούδια της ξενιτιάς, μοιρολόγια,
αποκριάτικα, κ.τ.λ)
2) σ’ αυτά που έχουν ιστορικό χαρακτήρα ή ιστορική προέλευση ( ακριτικά,
ιστορικά, κλέφτικα)
3) σ’ αυτά που αναφέρονται σε θρύλους, στοιχειά, δράκοντες, εξαφανίσεις,
αναγνωρίσεις κ.τ.λ. και ονομάζονται παραλογές

· Ο ιδιαίτερος κλάδος της επιστήμης που εξετάζει τα δημοτικά τραγούδια, όπως και
όλα τα προϊόντα του λαϊκού προφορικού λόγου, είναι η λαογραφία, επιστήμη που
εισήγαγε στην Ελλάδα και καλλιέργησε ο Νικόλαος Πολίτης.
 ΒΑΣΙΚΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

· Τα περισσότερα δημοτικά τραγούδια είναι γραμμένα σε μέτρο ιαμβικό και σε

στίχο δεκαπεντασύλλαβο, που χωρίζεται σε δύο ημιστίχια
Π. χ Από μακριά τη χαιρετά//κι από κοντά της λέγει

· Πολύ συχνά το δεύτερο ημιστίχιο αποτελεί επανάληψη ή ολοκλήρωση του

πρώτου
Π. χ Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων

· Τα δημοτικά τραγούδια δεν έχουν ομοιοκαταληξία (σπάνια και μόνο σε ορισμένα

μόνο είδη δημοτικών τραγουδιών, όπως λ. χ στα λιανοτράγουδα θα συναντήσουμε
ομοιοκαταληξία)

· Ο κάθε στίχος εκφράζει κανονικά ένα πλήρες και ολοκληρωμένο

νόημα, χαρακτηρίζεται δηλαδή από συντακτική αυτοτέλεια και νοηματική πληρότητα
(αρχή της ισομετρίας)
Π. χ Ο Χάρος έτρωγε ψωμί, κι η κόρη τον κερνούσε
Κάποιες φορές όμως η αρχή «στίχος- νόημα» παραβιάζεται (διασκελισμός)
Π. χ Ήλιε μου και τρισήλιε μου και κοσμογυριστή μου

· Η γλώσσα τους είναι ιδιαίτερα ζωντανή και παραστατική. Χρησιμοποιείται σε

μεγάλο βαθμό το ρήμα και το ουσιαστικό
Π. χ Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δύο

· Συναντάμε συχνά το χαρακτηριστικό γνώρισμα των άστοχων ερωτημάτων

Π. χ Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;

· Υπάρχουν πάρα πολλές στερεότυπες εκφράσεις που χρησιμοποιούνται

αναλλοίωτες από ποίημα σε ποίημα, τα λεγόμενα εκφραστικά μοτίβα
Π. χ Τρία πουλάκια κάθονταν…/ …πολύ του κακοφάνη
// Δεν κελαηδούσε σαν πουλί μηδέ σαν χελιδόνι….

· Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των δημοτικών τραγουδιών είναι ο

λεγόμενος παμψυχισμός (προσωποποιήσεις). Όλα τα άψυχα δηλαδή αποκτούν
φωνή και συμπεριφέρονται ως ανθρώπινες οντότητες
Π. χ Ο Όλυμπος κι ο Κίσσαβος , τα δυο βουνά μαλώνουν

· Ο νόμος των τριών (τριαδικό σχήμα). Πολλές φορές όσα αναφέρονται σε ένα
δημοτικό τραγούδι (πρόσωπα, έννοιες, καταστάσεις κ. ά) παρουσιάζονται ανά τρία
Π. χ το’ να πάρει το σταυρό και τ’ άλλο το βαγγέλιο, το τρίτο, το καλύτερο, την άγια
τράπεζα μας

· Το σχήμα του αδυνάτου (κατάρα ή ευχή που αυτοαναιρείται βασίζοντας την

εκπλήρωσή της σε κάτι που είναι αδύνατο να συμβεί)
Π.χ Αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι

· Οι συμβολικοί αριθμοί. Στα δημοτικά τραγούδια χρησιμοποιούνται συχνά οι

αριθμοί 3 (και τα πολλαπλάσιά του:12,45,60 κ. ά) και 7
Π. χ Σαρανταπέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες
ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ

Είναι πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια που εξιστορούν δραματικές κυρίως

περιπέτειες της ζωής, πραγματικές ή φανταστικές (κάποιο περιστατικό, μια
παράδοση, ένα μύθο). Η μεγάλη ποικιλία των θεμάτων τους δυσκολεύει τη σαφή
κατάταξή τους σε κατηγορίες: Μυθικά θέματα διάφορα, στοιχειά, δράκοι, λάμιες,
δοκιμασίες της αγάπης, ανόσιοι έρωτες, αποπλανήσεις, ραδιουργίες, απιστίες, πιστές
και άπιστες γυναίκες, δράματα τιμής, αναγνωρίσεις συζύγων και αδελφών, θρύλοι
κτλ. είναι από τα πιο συνηθισμένα. Πάντως το ιδιαίτερο γνώρισμα που χαρακτηρίζει
αυτές τις διηγήσεις είναι το παραμυθικό στοιχείο. Και αυτός είναι ο λόγος που τα
ονόμασαν «πλαστά».

Για την ιστορική και γεωγραφική τοποθέτηση των παραλογών δεν έχουμε ακριβείς
μαρτυρίες. Αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι οι παλαιότερες από αυτές έχουν μεγάλη
ομοιότητα με τα ακριτικά τραγούδια. Θεωρούνται πάντως το παλαιότερο στρώμα των
δημοτικών μας τραγουδιών. Είχαν μεγάλη διάδοση σε όλους τους βαλκανικούς λαούς
και παρουσιάζουν αναλογίες με παραδόσεις, μύθους, παραμύθια και τραγούδια των
λαών της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης.