‫ﮐ ﺸ ﻒ ا ﻟ ﻘ ﻨ ﺎ ع ﻋ ﻦ و ﺟ ﻮه ﺣ ﺠ ﯿ ﺔ ا ﻻ ﺟ ﻤ ﺎ ع ) ﮐ ﺘ ﺎ ب (‬

‫»ﮐﺸﻒ اﻟﻘﻨﺎع ﻋﻦ وﺟﻮه ﺣﺠﯿﺔ اﻻﺟﻤﺎع«‪ ،‬ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺷﯿﺦ اﺳﺪ ﷲ ﮐﺎظﻤﯽ ﺗﺴﺘﺮی )ﻣﺘﻮﻓﯽ دھﮫ ﭼﮭﺎرم ﻗﺮن ﺳﯿﺰدھﻢ(‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎب ﻣﺸﮭﻮر »ﻣﻘﺎﺑﺲ اﻻﻧﻮار« در ﻓﻘﮫ‪ ،‬ﺑﮫ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﺤﺚ اﺟﻤﺎع و ادﻟﮫ آن و ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ و ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ آن در طﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺮداﺧﺘﮫ و ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ارزﺷﻤﻨﺪ در ﻣﻮﺿﻮع اﺟﻤﺎع ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬

‫ﻓﮭﺮﺳﺖ ﻣﻨﺪرﺟﺎت‬
‫‪ - ١‬اھﻤﯿﺖ ﮐﺘﺎب‬
‫‪ - ٢‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺘﺎب‬
‫‪ - ٣‬ﮔﺰارش ﻣﺤﺘﻮا‬
‫‪ - ۴‬وﺿﻌﯿﺖ ﮐﺘﺎب‬
‫‪ - ۵‬ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‬
‫‪ - ۶‬ﻣﻨﺒﻊ‬
‫اھﻤﯿﺖ ﮐﺘﺎب‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬از ﺟﻤﻠﮫ آﺛﺎری اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻮده و از آن ﺑﮫ ﻧﯿﮑﯽ ﯾﺎد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﯾﺔ ﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ ﺟﻤﻠﮫای دارد ﮐﮫ ﺣﮑﺎﯾﺖ از ارزش ﮐﺘﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮﺣﻮم ﺷﯿﺦ اﺳﺪ ﷲ ﺗﺴﺘﺮی‪،‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﮫ ﻧﺎم »ﮐﺸﻒ اﻟﻘﻨﺎع ﻋﻦ وﺟﻮه ﺣﺠﯿﺔ اﻻﺟﻤﺎع« دارد ﮐﮫ ﺳﻨﮕﯽ ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آن ﺟﺎ ﺑﺮھﺎن ﻟﻄﻒ را ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ...‬دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎبھﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺑﺤﺎر« و ﮐﺘﺎبھﺎی ﮐﻼﻣﯽ ھﻢ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺤﺚ را دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﺴﺘﺮی دﻗﯿﻖ و ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺤﺚ ﮐﺮده اﺳﺖ؛ ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫای ﮐﮫ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻣﻊ ﻧﺪﯾﺪهام«‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺘﺎب‬

‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬در دو ﻓﺼﻞ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ اول‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﻣﺤﺼﻞ و در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﻣﻨﻘﻮل ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﻮان ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮐﮫ در ﺣﺎﺷﯿﮫ ﺻﻔﺤﺎت ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺑﮫ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮی ﺑﮫ ﻗﻠﻢ ﻣﺴﺘﻨﺴﺦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺰارش ﻣﺤﺘﻮا‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ ،‬در اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ از »اﺟﻤﺎع ﻣﺤﺼﻞ« اراﺋﮫ داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺴﻢ از اﺟﻤﺎع‪ ،‬ﺑﺪون واﺳﻄﮫ ﻧﻘﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﮫ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﺻﻞ ﺑﮫ آن اﺳﺘﻨﺎد داده ﺷﻮد‪ .‬ادﻟﮫ ﻋﻘﻠﯽ و ﻧﻘﻠﯽ‬
‫و ﺟﻤﮭﻮر ﻋﻠﻤﺎی ﺷﯿﻌﮫ و ﺳﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﺠﯿﺖ اﯾﻦ اﺟﻤﺎع در اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯿﮫ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ و ﻋﺪه اﻧﺪﮐﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺮی ﺑﺮ ﺧﻼف دارﻧﺪ‪ .‬در اداﻣﮫ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ادﻟﮫ ﻧﻘﻠﯽ ﺣﺠﯿﺖ اﺟﻤﺎع ﻧﺰد اھﻞ ﺳﻨﺖ و ﺑﮫ وﯾﮋه‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻨﻘﻮل از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺻﻠﯽﷲﻋﻠﯿﮫوآﻟﮫوﺳﻠّﻢ ﮐﮫ اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﻄﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬ھﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮫ ﺣﺠﯿﺖ اﺟﻤﺎع ﻧﺰد ﺳﺎﯾﺮ اﻣﺖھﺎ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﮫ آن ﭘﺮداﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه ﻟﻄﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﮫ در ﻣﯿﺎن ﺟﺎﻣﻌﮫ ی ﻣﺎ‪ ،‬اﻣﺎﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﺤﻮر ﺣﻖ و ﺑﺎطﻞ ﺑﻮده و ﺟﺎﻣﻌﮫ را از‬
‫ﺧﻄﺎی ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎز دارد؛ ازھﻤﯿﻦ رو ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬اﺟﻤﺎع‪ ،‬ﺣﺠﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ رﺋﯿﺴﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ و رﺋﯿﺲ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑﯽ ﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ؛ اﮔﺮ ھﻤﮫ ی آﻧﮭﺎ ﺑﺮ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﺟﻤﻊ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و او ﺣﺮف ﻧﺰﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﺮای ﺷﺮک ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ و ﺣﺮف ﻧﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻗﺎﻋﺪه ﻟﻄﻒ ﺗﻤﺎم ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﯿﺎن ﺟﺎﻣﻌﮫ‪ ،‬ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ و رﺋﯿﺲ ﻣﻄﻠﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺮاﻗﺐ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ‬
‫طﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻧﺪ؛ ھﻤﯿﻦ اﻧﺪازه ﮐﮫ ﺑﺮ ﮔﻨﺎه و ﺧﻼف و ﺑﺎطﻞ‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺼﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب آﻣﺪه و دوازده ﺑﺮھﺎن ﺑﺮ آن اﻗﺎﻣﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ ،‬در ص‪ ٨٣‬ﮐﺘﺎب‪،‬‬
‫]‪ [١‬ﮐﺸﻒ اﻟﻘﻨﺎع ﻋﻦ وﺟﻮه ﺣﺠﯿﺔ اﻻﺟﻤﺎع‪ ،‬ص‪.٨٣‬‬
‫ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻋﻠﻤﺎی دﮔﺮاﻧﺪﯾﺶ ﺷﯿﻌﮫ‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﻨﯿﺪ را از ﻗﺪﻣﺎی ﻓﻘﮭﺎ و اﺻﺤﺎب اﻣﺎﻣﯿﮫ داﻧﺴﺘﮫ ﮐﮫ ھﺮ دو ﻏﯿﺒﺖ را درک ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬او‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ ﻗﻮل از ﺷﯿﺦ ﻣﻔﯿﺪ در ﺑﺎره دﯾﺪﮔﺎه وﯾﮋه‬
‫اﺑﻦ ﺟﻨﯿﺪ در ﺑﺎره اﺋﻤﮫ ﻋﻠﯿﮫاﻟّﺴﻼم ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺴﺌﻠﮫ اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺎ روی ﮐﺮد ﺑﺸﺮی ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ دو ﻧﻤﻮﻧﮫ از ﮐﺘﺎبھﺎی او اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎظﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬در ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮی از ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎ ذﮐﺮ ﺑﺮﺧﯽ از اﺟﻤﺎﻋﺎت اﺑﻦ ادرﯾﺲ و اﺑﻦ زھﺮه‪ ،‬ﺑﮫ ﺑﺮرﺳﯽ ﺣﺠﯿﺖ »اﺟﻤﺎع ﻣﻨﻘﻮل« ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬او‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﺟﻤﺎﻋﺎت اﺑﻦ ادرﯾﺲ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ﺻﺤﺖ دﻟﯿﻞ ﺣﮑﻢ اﺳﺖ؛ آن ﺟﺎ ﮐﮫ ﺣﮑﻤﯽ را ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﮫ ﻗﺎﺋﻞ آن اﻧﺪک ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ادﻋﺎی اﺟﻤﺎع ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ھﻤﯿﻦ روش را اﺑﻦ زھﺮه ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده و طﺒﻖ آن‪ ،‬ادﻋﺎی اﺟﻤﺎع ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫وی‪ ،‬در ﺑﺎره اﺟﻤﺎﻋﺎت اﺑﻦ زھﺮه ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟﻤﺎﻋﺎت اﺑﻦ ادرﯾﺲ‪ ،‬اﺟﻤﺎﻋﺎت اﺑﻦ زھﺮه در »ﻏﻨﯿﺔ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ اﯾﻦ اﺟﻤﺎﻋﺎت از اﺟﻤﺎﻋﺎت اﺑﻦ ادرﯾﺲ ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ‬
‫اﺻﺤﺎب‪ ،‬از ﻧﻘﻞ اﺟﻤﺎﻋﺎت »ﻏﻨﯿﺔ« اﻋﺮاض ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﮫ رﺳﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ آن اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﮔﺬﺷﺖ ﮐﮫ ﻣﺤﻘﻖ ﺣﻠﯽ‪ ،‬در اﺣﮑﺎم ﺑﺌﺮ در ﻣﺴﺌﻠﮫای ﮐﮫ اﺑﻦ زھﺮه ادﻋﺎی اﺟﻤﺎع ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫ‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻘﻠﺪان‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ از آﻧﺎن دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺨﻮاھﯽ‪ ،‬ﺑﮫ ﺻﺮف اﯾﻨﮑﮫ رواﯾﺘﯽ در ﮐﺘﺎبھﺎی ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺳﮫ ﮔﺎﻧﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ادﻋﺎی اﺟﻤﺎع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه و ﺟﮭﺎﻟﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺠﺎھﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ«‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺮﺣﻮم اﺑﻦ زھﺮه در اﯾﻦ ﺟﺎ اﺟﻤﺎع اﺻﻄﻼﺣﯽ‪ ،‬ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از ادﻟﮫ ارﺑﻌﮫ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺿﻌﯿﺖ ﮐﺘﺎب‬
‫ﻧﺴﺨﮫ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﭼﮫ دارای ﺗﺒﻮﯾﺐ و ﻓﮭﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ در ﺣﺎﺷﯿﮫ آن ﮐﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ ﺻﻔﺤﺎت ﻧﯿﺰ ﺣﻮاﺷﯽ از ﻣﺆﻟﻒ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫]‪ [٢‬ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﮫ ﺗﺨﺼﺼﯽ اﻧﺘﻈﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،١‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ آﯾﺔ ﷲ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‬

‫‪ ↑ .١‬ﮐﺸﻒ اﻟﻘﻨﺎع ﻋﻦ وﺟﻮه ﺣﺠﯿﺔ اﻻﺟﻤﺎع‪ ،‬ص‪.٨٣‬‬

‫‪ ↑ .٢‬ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﮫ ﺗﺨﺼﺼﯽ اﻧﺘﻈﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،١‬ﻣﺼﺎﺣﺒﮫ ﺑﺎ آﯾﺔ ﷲ ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‬

‫ﻧﺮم اﻓﺰار ﺟﺎﻣﻊ اﺻﻮل ﻓﻘﮫ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬

‫ردهھﺎی اﯾﻦ ﺻﻔﺤﮫ ‪ :‬ﮐﺘﺎب ﺷﻨﺎﺳﯽ | ﮐﺘﺐ اﺻﻮﻟﯽ ﺷﯿﻌﮫ‬