Nadzemni Vodovi Predavanja J. Radovic PDF

Visokonaponske mreže i vodovi – predavanja II Kol Prof.
dr Jadranka Radović
II. NADZEMNI ELEKTROENERGETSKI VODOVI

II.1. Osnovne karakteristike elemenata nadzemnih
elektroenergetskih vodova (dalekovoda)
Zaštitno uže, npr. Č III 50 mm2
S
S
R
2
fazna užad, npr. Al/Č 150/25 mm
R
T
T
raspon, npr. a=300 m
Slika II. 0. Dio nadzemnog elektroenenergetskog voda (raspon)
1. Fazna užad: Al / Č
Osnovna konstrukciona karakteristika faznih užadi je:

2
Nazivni presjeci: S nAl / S nČ [ mm ] :
..., 120/20, 150/25, 185/30, 210/35, 240/40, 360/57, 490/65, ...
i
2
stvarni presjeci : S Al / SČ [mm ]
121.6/19.5, 148.9/24.2, 183.8/29.8, 209/34.1, 243/39.5, 360.2/57.3, 490.3/63.60
Pri proračunima nadzemnih elektroenergetskih vodova, treba računati sa stvarnim

presjecima .
2 2 2
Stvarni presjek užeta je: S Al / Č [ mm ] = S Al [ mm ] + SČ [ mm ]
Ostale karakteristike faznih užadi su :
2
Specifična težina: p Al / Č [daN / m mm ]
---- 1 ----
Visokonaponske mreže i vodovi – predavanja II Kol Prof. dr Jadranka Radović
2
Modul elastičnosti: E Al / Č [daN / mm ] .
2
Temperaturni koeficijent linearnog izduženja: α Al / Č [daN / mm ]
Karakteristike materijala provodnika

Materijal nž σnd σid p E α
[daN/mm ] [daN/mm2]
2
[daN/m mm2] [daN/mm2] [1/oC]
x 10-3 10-5
Al 7 7 12 2.7 6 000 2.3
19 - 37 7 12 2.7 5 700 2.3
Cu 7 18 30 8.9 11300 1.7
19 - 37 18 30 8.9 10500 1.7
Al/Č ε=0.95 18/19 24.5 46 5.33 13000 1.33
Al/Č ε=1.7 12/7 19 45.5 4.66 10700 1.53
Al/Č ε=4.4 70/7 13 24.5 3.75 8 700 1.78
Al/Č ε=6 26/7 11 21 3.5 7 700 1.89
Al/Č ε=7.7 24/7 10 19 3.36 7 400 1.96
2. Izolatori
Izolacija nadzemnih elektroenergetskih vodova je u principu vazduh.
Međutim, na mjestima gdje se provodnici postavljaju na stubove neophodno ih je
izolovati izolatorima.
Izolatori električno odvajaju (izoluju) provodnike od stubova i njihovih uzemljenih

djelova.
Istovremeno izolatori imaju važnu mehaničku ulogu na vodu, time što težinu
provodnika, kao i dodatni teret (vjetar, led isl.) sa provodnika prenose na stub.
Izolatori moraju imati odgovarajuća električna i mehanička svojstva i moroju biti

otporni na atmosferske i hemijske uticaje, ne smiju pretjerano brzo stariti u
pogonu i moraju biti ekonomični.
Klasični materijal za izolatore je porcelan : kaolin (50%), glinic (25%) i kvarc

(25%).
Za izradu izolatora upotrebljava se i:
steatit, koji ima veću mehaničku čvrstoću, a takođe i
staklo kaljano na poseban način. Prednost je izolatora od stakla je što su sva
oštećenja vidljiva, dok porcelanski izolatori mogu biti loši a na oko neoštećeni.
Izolator se sastoje od izolacionog tijela i od metalnih djelova.
Prema načinu kako nose provodnike izolatori se dijele:

- potporne i
- lančaste.
---- 2 ----
Un H D D1 D2 d d1
Za presjeke h D d kV mm mm mm mm mm mm
provodnika mm mm mm 10 130 135 70 110 28 31
do 20 185 175 85 145 31 35
35 mm2 85 80 19/21 35 290 260 107 210 40 45
150 mm2 95 95 22/24
a.) za niski napon b.) za napone 10-35 kV

Slika II.4. Potporni izolatori
Kod lančastih izolatora koji su danas u upotrebi za nadzemne elektroenergetske

vodove postoje tri tipa:
- kapasti,
- masivni i
- štapni izolatori.
Najviše se upotrebljavaju kapasti izolatori.
h=170 mm
D=280 mm
d=16 mm
Slika II.5. Kapasti izolator K 170/280
Broj članaka (kapa) u lančastom izolatoru zavisiti prvenstveno od nazivnog

napona nadzemnog elektroenergetskog voda.
Sa porastom napona imamo i veći broja članaka u lančastom izolatoru
Tab.II.4. Karakteristike kapastih izolatorskih lanaca

Naz. Broj članaka 146/254 Ukupna dužina L [mm] Masa [kg]
npon
Un[kV] N Z N Z N Z
do 35 2 (3) 2 (3) 577(723) 937(1083) 3,12 3,30
35 3 (4) 3 (4) 728 (874) 1188(1324) 5,35 5,00
110 7 (8) 7 (8) 1417(1563) 1914(2060) 9,14 7,03
220 13(15) 13(15) 2283(2575) 2770(3062) 18,88 13,11
400 2x17 (19) 2x17(19) 3489(3829) 4631(4971) 44,25 48,60
---- 3 ----
Električno pojačanje izolacije postiže se primjenom u izolatorskom lancu jednog

ili dva članka više.
Mehanički pojačana izolacija ostvaruje se primjenom dvostrukog, odnosno
trostrukog lanca.
Za pričvršćivanje provodnika o lančaste izolatore primjenjuju se odgovarajuće

stezaljke:
- na nosećim stubovima, koriste se nosne stezaljke,
- na zateznim izolatorskim lancima, koji se primjenjuju na zateznim stubovima,
primjenjuju se zatezne stezaljke. Postoje različiti tipovi stezaljki.
SI.6.a. Nosna stezaljka Sl.II.6.b.Izolatorski lanac sa nosnom stezaljkom
Slika II.7.a.) Zatezna stezaljka; b.) Izolatorski lanac sa zateznom stezaljkom;

c.)Kratko - spojni provodnik
---- 4 ----
1 - nosna stezaljka
2 - zaštitno uže
3 - nosać stezaljke
4 - električna veza zaštitnog užeta
sa stubom
SlikaII.8. Zaštitno uže na nosećem stubu
---- 5 ----
Sl.II.10. Izolatorski lanci za napon 110 kV
Sl.II.11. Izolatorski lanci s dva provodnika u snopu
---- 6 ----
Slika II.12. Izolatorski lanci za napon 400 kV sa dva provodnika u snopu
3. Stubovi nadzemnih elektroenergetskih vodova

Prema namjeni stubove dijelimo na:
- noseće (nosive ili nosne) i
- zatezne.
Noseći stub je stub koji služi za nošenje provodnika i zaštitnih užadi.

Zatezni stub služi za zatezanje provodnika i zaštitnih užadi.
Na stubove nadzemnih elektroenergetskih vodova djeluju sljedeće sile:

- vertikalne sile (težina provodnika, izolatora, pribora, zaštitne užadi,
dodatnog tereta uslijed taloženja snijega, leda, inja i sl. i težina stuba).
- sila zatezanja provodnika i
- sila vjetra.
Vertikalno prema dolje djeluju:

- težina provodnika,
- težina dodatnog tereta i
- težina izolatora. Ima slučajeva kada ova sila djeluje prema gore (kod stubova u
velikim udolinama, kad su susjedni stubovi na znatno višem nivou).
Horizontalno u smjeru trase voda djeluju sile horizontalnog zatezanja
provodnika. Kod nosnih stubova te sile se poništavaju u cjelosti. U poremećenom
stanju (npr. pucanje jednog ili više provodnika) nastupaju horizontalna dodatna
naprezanja u smjeru trase.
Noseći stubovi nisu opterećeni na zatezanje.
---- 7 ----
Horizontalno a u smjeru okomito na trasu voda djeluje pritisak vjetra na

provodnike.
Za silu djelovanja vjetra na provodnik koja se prenosi na stub mjerodavan je

srednji raspona: asr=(a1+a2)/2,
a za silu djelovanja težine provodnika koja se prenosi na stub mjerodavan je
gravitacioni raspon : agr=agrl+agrd.
Z1 N2 Z2
N1 N3
agr l [m]] agr l [m]]
asr [m]]
a1 [m]] a2 [m]] a3 [m]] a4 [m]]
Zatezno polje
Horizontalni razmak između dva susjedna stuba naziva se raspon (a [m]]) .

Srednji raspon (asr [m]) je poluzbir susjednih raspona, odnosno polovina zbira
raspona sa jedne i druge strane stuba.
Gravitacioni raspon (agr [m]) je horizontalna udaljenost od najniže tačke
provodnika (lančanice) s jedne strane stuba do najniže tačke provodnika s druge
strane stuba.
Dio voda između dva zatezna (ili rasteretna) stuba naziva se zatezno polje.
Hrizontalni raspon, iste visine tačaka ovješenja provodnika.

y
a/2 [m]]
a [m]]
1 2
fX [m]]
FXy FX [daN]]
f [m]]
X
σ Sp
FXx=σ
O
σ [daN/mm2] x
---- 8 ----
Kosi raspon, različite visine tačaka ovješenja provodnika.
y
ad [m]] a/2
at [m]]
a [m]]
1' 2
c [m]]
FXy FX
[daN]]
1 X σ Sp
FXx=σ
f
O C
σ x
• 1 i 2 su ovjesišta, odnosno tačke u kojima je provodnik zategnut (učvršćen na zateznom

stubu) ili ovješen na nosećem stubu,
• a[m] je raspon (horizontalno rastojanje između tačaka ovješenja, odnosno između
stubova),
• h[m] je visinska razlika ovjesišta, odnosno visinska razlika raspona (vertikalno
rastojanje između tačaka ovješenja-učvršćenja),
• f [m] je ugib (vertikalni razmak od provodnika od prave koja spaja ovjesišta, mjeren u
sredini raspona),
• at [m] je totalni raspon (je raspon fiktivnog horizontalnog raspona, formiranog iz kosog
raspona produžavanjem krive provodnika, odnosno zaštitnog užeta, do izjednačavanja
visina tačaka ovješenja-učvršćenja).
• 1' je fiktivna tačka ovješenja totalnog raspona,
• ad [m] je dodatni ili dopunski raspon,
• FX [daN] je ukupna sila zatezanja provodnika u tački X (x,z), FXx=σ Sp [daN] je
horizontalna komponenta sile zatezanja,
• FXy [daN] je vertikalna komponenta sile zatezanja,
• σ[daN/mm2] je horizontalna komponenta naprezanja provodnika.
Trasa voda duž koje treba postaviti stubove ima prave dionice i lomove trasa
pod različitim uglovima.
Noseći stubovi se postavljaju duž pravolinijskog dijela trase, dok se zatezni
stubovi postavljaju na mjestu loma trase.
Zatezni stubovi se postavljaju i na kraju i početku trase i to su tzv. krajnji stubovi.

Takođe na svakih 3 do 5 km (zavisno od napona voda, max 8 km i 30 raspona)
pravolinijske trase dalekovoda moraju se umetnuti zatezni stubovi (rasteretni
stubovi), koji rasterećuju vod kod montaže i u slučaju prekida provodnika.
Izolatorski lanci na nosećim stubovima (nosni izolatorski lanci) postavljeni su

gotovo vertikalno, a izolatorski lanci na zateznim stubovima (zatezni izolatorski
lanci) gotovo horizontalno.
---- 9 ----
Prema položaju u trasi voda stubovi se dijele na:

- linijske, koji se nalaze u pravolinijskom dijelu trase i
- ugaone, koji se nalaze na mjestima loma trase.
Noseći stubovi su linijski stubovi. Noseći stub može biti ugaoni samo ako je lom
trase neznatan (sasvim mali uglovi skretanja trase).
Zatezni stubovi su ugaoni stubovi. Zatezni stubovi mogu biti i linijski, a to su
rasteretni stubovi.
Visina stubova prvenstveno zavisi od visine nazivnog napona mreže.

Istovremeno stubovi istog nazivnog napona i istog tipa rade se sa različitim
visinama, a primjenu stuba određene visine diktiraju karakteristike terena i uslovi
na terenu.
Visine stubova se biraju tako da provodnici najniže faze na cijeloj trasi budu
udaljeni od zemlje (sigurnosna visina) bar 6 m, a na prelazima preko puteva,
željezniške pruge i sl. bar 7 m. Ako su u pitanju nepristupačni tereni,
dovoljno je 4 m.
Prema materijalu stubovi se dijele na:

- drvene
- betonske i
- čelično-rešetkaste
Drveni stubovi se u principu rade sve do napona 220 kV, međutim danas se
prvenstveno upotrebljavaju kod niskonaponskih i srednjenaponskih
nadzemnih vodova.
Drveni stubovi se rade od smrče, jele, bora ili kestena a bagrem i hrast se koriste
za pojedine djelove (prečke, pragovi, klinovi i dr.).
Prednost drvenih stubova je u maloj težini i brzoj montaži. Drveni stubovi su jeftini
u izgradnji, ali zbog reletivno male trajnosti skupi su u pogonu. Trajnost drvenih
stubova je 7 do 8 godina Najprije istrunu u visini površine zemlje. Da bi im se vijek
produžio na 15 do 20 godina drveni stubovi se impregniraju po raznim postupcima
i raznim sredstvima.
Tipične siluete (pojednostavljeni prikaz konstrukcije) drvenih stubova prikazane su

na Sl.II.16.
a. niski napon, ugaoni

b. niski napon, linijski
c. 10-20 kV, linijski
d. 10-20 kV, ugaoni
e. 35 kV, noseći
Slika II.16. Tipične siluete drvenih stubova
---- 10 ----
Drveni stubovi se ukopavaju u zemlju direktno ili preko nogara. Nogari se

primjenjuju u slučaju kad drveni stub nije impregniran. Nogari su impregnirani i
postavljaju se u zemlju, dok je drveni stub obično neimpregniran i postavljen iznad
zemlje. Na taj način se povećava životna dob drvenih stubova. Nogari se
primjenjuju i za povećanje visine stuba.
Armirano-betonski stubovi se izrađuju do napona 110 kV, ali se praktično

upotrebljavaju u niskonaponskim mrežma i srednjenaponskim mrežama do
nazivnog napona od 35 kV. U mrežama visokog napona armirano-betonski
stubovi se ne upotrebljavaju zbog pretjerane težine i teškoća vezanih za njihov
transport.
Armirano betonski stubovi se rade od betona i čeličnih žica. Veoma su trajni, pod
uslovom da su dobro izveden. Vijek trajanja armirano-betonskih stubova je oko 50
godina. Ovi stubovi su istovremeno laki za održavanje.
Armirano-betonski stubovi se, po pravilu, ukopavaju pomoću betonskih temelja.
Temeljni blok izliva se sa rupom u koju se smjesti i učvrsti stub.
Na slici II.17 su date tipične siluete armirano-betonskih stubova.
b,c,d – 10 kV, 20 kV
e - 35 kV, 110 kV, "jela"
f - 110 kV, "portal"
g - 35 kV, 110 kV "bačva"
h - 35 kV, 110 kV
"dvostruka jela"
Slika II.17. Tipične siluete armirano-betonskih stubova
Čelično-rešetkasti stubovi imaju najširu primjenu. Koriste se u mrežama višeg

srednjeg napona (mrežama 35 kV) i u mrežama visokog napona: 110, 220,
400 kV i više. Ređe se mogu sresti u mrežama srednjeg napona 10 i 20 kV. U
niskonaponskim i srednjenaponskim mrežama koje su izrađne sa drvenim ili
armirano-betonskim stubovima često se pojedini specijalni stubovi kojima se
realizuje ukrštanje sa putem, prugom, drugim nadzemnim vodom ili premošćenje
jaruge ili rijeke grade kao čelično-rešetkasti.
Čelično-rešetkasti stubovi se rade od čelika. Sastavi na rešetki se zavaruju i u
komadima pogodnim za transport dopremaju na određena mjesta. Dalje se
spajaju vijcima.
Radi zaštite od korozije, moraju se premazivati. Da bi se izbjeglo često
premazivanje, odnosno smanjili troškovi održavanja, vrši se vruće pocinčavanje.
Vijek trajanja im je 50 godina.
Neke tipične siluete čelično-rešetkastih stubova date su na slici II.18.

Pored prikazanih tipova čelično rešetkastih stubova, danas se rade i mnogi drugi
oblici, kojima se između ostalog teži zadovoljiti urbanističkim zahtjevima za što
bolje uklapanje u ambijent.
---- 11 ----
Čelično-rešetkasti stubovi se, po pravilu, ne ukopavaju direktno u zemlju. Za njih

se prave temelji od armirano-betonskih blokova iz jedno ili četiri dijela (za svaki
čelični nogar po jedan).
Slika II.18. Jednostruki člelilno - rešetkasti stubovi
Na slici II.19 prikazani su noseći čelično-rešetkasti stubovi za napone 35, 110 i

220 kV koji su najčešće korišćeni kod nas. Na slici su date i osnovne dimenzije
stubova.
Slika II.19. Čelično-rešetkasti stubovi za napone 35, 110 i 220 kV
Čelično-rešetkasti stubovi se primjenjuju i za veoma visoke napone. Na slici II.20

su prikazana dva tipa čelično-rešetkastih stubova za napon 700 kV. Konkretno
---- 12 ----
na slici II.20.a je prikazan stub primjenjen u 735 kV mreži Kanade, a na Sl.II.20.b

stub primjenjen u 750 kV mreži u Finskoj. Treba uočiti značajnu razliku u težini
ove dvije konstrukcije, prva 25 t, a druga 10,5 t.
a) b)
Slika II.20. Čelično-rešetkasti stubovi za napon 700 kV
Čelično-rešetkasti stubovi se grade i za dvostruke vodove, kod kojih na stubovima

imamo dva voda (dva puta po tri faze). Ovakvi vodovi zauzimaju manje prostora
nego dva odvojena voda, a i znatno su jeftiniji, pri čemu je snaga prenosa ista.
Ovo su osnovni razlozi primjene dvostrukih vodova, odnosno dvostrukih stubova
koji nose njihove provodnike. Na slici II.21 su prikazana neka karakteristična
rješenja dvostrukih čelično-rešetkastih stubova.
Slika II.21. Dvostruki čelično-rešetkasti stubovi
Na slici II.22 je prikazan čelično-rešetkastistub koji nosi dvostruke vodove tri

različita naponska nivoa. Praktično, ovim rješenjem je "objedinjeno" 6 vodova: dva
---- 13 ----
voda napona 380 kV, dva voda napona 220 kV i dva voda napona 110 kV. Vodovi
višeg napona smješteni su iznad vodova nižeg napona. Provodnici vodova 110 kV
su jednostruki, provodnici voda 220 kV su sa dva, a provodnici 380 kV voda sa
četiri provodnika u snopu po fazi.
Ovakvim rješenjem maksimalno se štedi prostor, a omogućava prenos ogromnih
količina električne energije.
Zaštitno
uže
Slika II.22. Višestruki noseći čelično- rešetkasti stubovi
---- 14 ----
II.2 Mehanički proračun

nadzemnih elektroenergetskih vodova
1. Uticajni parametri
Dva su osnovna parametra predmet razmatranja u mehaničkom

proračunu nadzemnih elektroenergetskih vodova:
• naprezanje provodnika: σ [daN / mm 2 ] i
• ugib provodnika: f [m ] .
U svim uslovima djelovanja uticajnih parametara, prvenstveno

spoljašnjih klimatskih uslova, mora se obezbijediti:
- da vrijednost naprezanja ne prekorači granične vrijednosti i
ugrozi "čvrstoću" provodnika,
- da ugib provodnika ne poprimi nedozvoljene vrijednosti i ugrozi
okolinu.
Isti uslovi važe i za zaštitnu užad.
Provodnici, odnosno zaštitna užad, nadzemnih elektroenergetsih vodova se mogu
posmatrati kao potpuno savitlja, odnosno elastična užad i zbog toga su
napregnuta samo na istezanje.
Ukoliko je provodnik više zategnut utoliko mu je naprezanje veće (ugib

manji), i obratno, ako je provodnik manje zategnut, naprezanje je manje
(ugib veći).
Na veličinu naprezanja i ugiba djeluju:

• vlastita težina provodnika i
• klimatski uslovi:
- temperaturne promjene okoline,
- dodatni teret od inja snijega i leda
- vjetar.
Mehanički proračun se izvodi sa specifičnim opterećenjima, tj. sa opterećenjima

po jedinici dužine i jedinici poprečnog presjeka.
1.1 Vlastita težina provodnika

dAl/Č [mm]
se izražava preko specifične težine provodnika,
odnosno specifičnog opterećenja provodnika:
SAl/Č [mm2]
gmo
p [daN / m mm 2 ] = , pAl/Č [daN/ m mm2]
S
gdje su:
---- 15 ----
g = 9,81 m / s 2 - ubrzanje Zemljine teže,

mo [kg / m] - masa provodnika jedinične dužine,
S[m 2 ] - presjek provodnika,
2
Napomena: 1N = kgm / s , 1daN = 10 N .
Za specifičnu težinu, odnosno specifično opoterećenje užadi koristićemo oznake:

• p Al / Č [daN / m mm 2 ] - specidična težina, odnosno specifično
opterećenje faznih užadi (provodnika)
• pČ [daN / m mm 2 ] - specidična težina, odnosno specifično opterećenje
zaštitnih užadi.
Specifična težina, odnosno specifično opterećenje provodnika (užeta) zavisi od

materijala i konstrukcije provodnika (užeta) i daje se u katalozima proizvođača,
priručnicima, kao i u Pravilniku (tabela II.2).
1.2. KLIMATSKI UTICAJI
Temperatura
Usljed toplote, odnosno povećanja temperature okoline, provodnici se ljeti izduže,
zbog čega se poveća ugib, a smanji naprezanje.
Zimi se uslijed hladnoće, odnosno sniženja temperature okoline, provodnici
skrate, zbog čega se ugib smanji, a naprezanje poveća.
Prema Pravilniku, provodnike i zažtitnu užad nadzemnih vodova računamo pod

sljedećim predpostavkama:
- minimalna temperatura -20 0C
- maksimalna temperatura +40 0C
- temperatura kod koje se pojavljuje zimski dodatni teret -5 0C
- srednja temperatura (u našim okolnostima) +15 0C.
Dodatni teret
U hladnom vremenskom periodu na provodnicima i ostalim elementima
dalekovoda mogu se nahvatati inje, led ili snijeg, koje zajedničkim nazivamo
dodatni teret.
Situacija je još teža ako na tako zaleđenu površinu djeluje vjetar. Ta dodatna
opterećenja mogu biti znatna i mogu dovesti do prekida provodnika, a pošto se
sve sile naprezanja provodnika prenose na stubove, može doći i do težih havarija
uslijed loma stubova.
Pri projektovanju nadzemnih elektroenergetskih vodova moraju se svi elementi
proračunati i konstruisati tako da i pri težim atmosferskim uslovima izdrže
mehanička naprezanja.
---- 16 ----
Dodatni teret je opterećenje provodnika injem, ledom ili snijegom, koje

djeluje vertikalno naniže i dodaje se težini provodnika.
Dodatni teret se izražava preko specifične težine dodatnog tereta, odnosno

specifičnog dodatnog opterećenja, koje se označava sa
pd [daN / m mm 2 ] ili ∆p [daN / m mm 2 ] .
Prema Pravilniku, dodatni teret se pojavljuje pri temperaturi -50C, te se za

2
specifično dodatno opterećenje često koristi i oznaka p− 5 [daN / m mm ] .
Pri pojavi dodatnog tereta, djeluje ukupno opterećenje koje je jednako zbiru
opterećenja provodnika i opterećenja dodatnog tereta.
Ukupna specifična težina, odnosno specifično dAl/Č [mm]

opterećenje zaleđenog provodnika je zbir
specifične težine provodnika i specifične težine SAl/Č [mm2]
2
dodatnog tereta: pu [ daN / m mm ] = p + ∆p pAl/Č [daN/ m mm2]
• Za fazne provodnike: pd [daN/ m mm2]
p Al / Č + ∆ [daN / m mm 2 ] = p Al / Č + ∆p ,
gdje je ∆p specifično dodatno opterećenje na fazni provodnik.
• Za zaštitnu užad:
pČ + ∆ [daN / m mm 2 ] = pČ + ∆p ,
gdje je ∆p specifično dodatno opterećenje na zaštitno uže.
Normalni dodatni teret je najveći dodatni teret koji se na datom mjestu pojavljuje
prosječno svakih 5 godina, ali ne manji od vrijednosti koja se računa po
empirijskom izrazu:
0.18 d
∆p [dN / m mm 2 ] = k z .
S
gdje su: k z - koeficijent zone leda sa vrijednostima 1, 1.6, 2.5 i 4, zavisno od
klimatske zone (oblasti) kojom vod prolazi,
S[mm 2 ] - presjek provodnika (stvarni presjek faznog užeta -
S Al / Č [mm 2 ] ili stvarni presjek zaštitnog užeta - SČ [mm 2 ] )
---- 17 ----
d [mm] - prečnik provodnika (prečnik faznog užeta - d Al / Č [mm] ili

prečnik zaštitnog užeta - d Č [mm] )
Napomena:
U mehaničkim proračunima užadi uvijek se računa na sa stvarnim presjekom
Al/Č
2 2
provodnika, odnsno užeta: S Al / Č [ mm ] = S Al [ mm ] + SČ .
Na izvjesnim dionicama voda, ako to klimatske prilike predjela zahtijevaju, datno

opterećenje se može uzeti i veće od vrijednosti sa kz= 4, ali se ne uzima manje
od vrijednosti sa kz= 1.
Pored normalnog dodatnog tereta u nekim proračunima se pojavljuje i izuzetni

dodatni teret. To je najveći dodatni teret koji se pojavljuje prosječno svakih 20
godina, ali ne manji od dvostruke vrijednosti normalnog dodatnog tereta:
∆piz = 2∆p .
Ukopno pterećenje pri izuzetnom dodatnom teretu je:
p Al / Č + ∆iz = p Al / Č + ∆piz
Naprezanja provodnika pri dodatnom teretu
Pri normalnom dodatnom teretu naprezanje provodnika ne smije preći

2
vrijednost maksimalnog radnog naprezanja - σ m [daN / mm ] ).
Maksimalno radno naprezanje ( σ m [daN / mm ] ) je zadata maksimalna

2
vrijednost naprezanja za posmatrani dalekovod i pojavljuje pri najtežim klimatskim

uslovima za naprezanje, odnosno pri dodatnom teretu i temperaturi pojave
dodatnog tereta, a to je − 5o C , ili pak pri najnižoj temperaturi od − 20o C .
Da bismo iskoristili mehanička svojstva provodnika, montiramo ga tako da

se pri najnepovoljnijim uslovima za naprezanje, a to je:
− 5o i opterećenje p Al / Č + ∆p
ili
− 20 o C i opterećenje p Al / Č ,
dostigne tačno vrijednost maksimalnog radnog naprezanja.
Maksimalno radno naprezanje ne smije biti veće od normalno dozvoljenog

naprezanja: σ m [daN / mm ] ≤ σ nd [daN / mm 2 ] .
2
Napomena:
U mehaničkom proračunu vodova pojavljuju se tri karakteristične vrijednosti naprezanja:
---- 18 ----
2
Normalno dozvoljeno naprezanje ( σ nd [ daN / mm ] ) provodnika, odnosno zaštitnog
užeta je naprezanje koje se ne smije prekoračiti pod normalnim uslovima, tj. na temperaturi od -
5 oC i normalnom dodatnom opterećenju i na temperaturi -20 oC bez dodatnog opterećenja i
odnosi se na horizontalnu komponentu naprezanja.
2
Maksimalno radno naprezanje ( σ m [ daN / mm ] ) provodnika, odnosno zaštitnog užeta
je odabrana računska vrijednost koju horizontalna komponenta naprezanja dostiže na
temperaturi od -5oC pri normalnom dodatnom opterećenju, ili na temperaturi -20 oC bez
dodatnog opterećenja.
2
Izuzetno dozvoljeno naprezanje ( σid [ daN / mm ] ) provodnika, odnosno zaštitnog
užeta je naprezanje koje se ne smije prekoračiti pod izuzetnim uslovima (temperatura od -5 oC
i izuzetno dodatno opterećenje) i odnosi se na naprezanje u tački vješanja.
Važi: σ m ≤ σ nd < σ id < σ kidanja = F kidanja S , gdje su:
σ kidanja [daN / mm 2 ] - naprezanje pri kojem dolazi do kidanja užeta

Fkidanja [daN ] - sila kidanja provodnika, odnosno užeta.
Vjetar
Provodnici, zaštitna užad, kao i stubovi nadzemnih elektroenergetskih vodova su

izloženi djelovanju vjetra.
Sila vjetra ne utiče na ugib provodnika, nego samo dovodi do pomjeranja
provodnika u smjeru djelovanja sile vjetra.
Dodatno, opterećenje od vjetra povećava naprezanje provodnika i sile koje djeluju
na stubove.
Opterećenje (sila) od vjetra računa se po obrascu:
Fv [daN ] = APv c sin α , provodnik

α
gdje su: vjetar
A[m 2 ] - površina objekta na koju vjetar djeluje,

Pv [daN / m 2 ] - pritisak vjetra,
c - koeficijent dejstva vjetra, za provodnike c=1
α - napadni ugao sile vjetra na površinu dejstva
Mehanički proračun se izvodi pod predpostavkom da je pravac vjetra normalan na
provodnik, odnosno da je sin α = 1 , a napadnuta površina za provodnik dužine
l[m ] i prečnika d [mm ] je: A[m 2 ] = l ⋅ d ⋅ 10 −3 .
⇒
Fv [daN ] = ldPv10 − 3
---- 19 ----
Pritisak vjera se računa prema obrascu:
[ v2
Pv daN / m = ,
16
2
]
gdje je: v[m / s ] maksimalna brzina vjetra koja se na posmatranom dijelu trase
pojavljuje prosječno svakih pet godina.
Vrijednost pritiska vjetra izračunata po predhodnom obrascu se zaokružuje na

prvu veću vrijednost iz tabele III.1, a u zavisnosti od visinske zone voda. Pri
izračunavanju pritiska vjetra na provodnike uzima se visina tačke vješanja
provodnika na izolator.
Tabela III.1 Pritisak vjetra na provodnike
Visinska zona voda Pritisak vjetra [daN/m2]
Vodovi sa ukupnom visinom do 15 m nad zemljom 50 60 75 90 110
Osnovna visinska zona od 0 do 40 m nad zemljom 60 75 90 110 130
Djelovi voda u zoni između 40 i 80 m nad zemljom 75 90 110 130 150
Specifično opterećenje od vjetra je:
Fv Pv d 10 −3
pv [daN / m mm ] =2
= .
lS S
Ukupno specifično opterećenje od težine provodnika i opterećenja od vjetra
je:
2
puv = p 2 + pv , pv [daN/ m mm2]
dAl/Č [mm]
Za fazne provodnike:
SAl/Č [mm2]
p Al / Č + v = 2
p Al /Č
+ pv2 pAl/Č [daN/ m mm2] puv [daN/ m mm2]
Dejstvo vjetra u izuzetnim slučajevima, kao npr. na zaleđene provodnike, može

imati veliki uticaj na veličinu dodatnog opterećenja provodnika. Površina
zaleđenog provodnika izložena vjetru može biti znatno veća nego golog
provodnika. U takvim slučajevima čak i mala brzina vjetra stvara velika dodatna
opterećenja.
Prema Pravilniku, u mehaničkom proračunu vodova ne predpostavlje se
istovremeno djelovanje dodatnog tereta i djelovanje vjetra. Međutim, te pojave
nisu isključene, pa ukoliko su na osnovu hidrometeoroloških podataka
registrovane treba ih uzeti u obzir. Tada se u izrazu za specifino opterećenje od
vjetra prečniku mora dodati dvostruka naslaga dodatnog tereta, jer se za tu
vrijednost povećava prečnik na koji djeluje vjetar:
---- 20 ----
b [mm]]
pv [daN/ m mm2]
dAl/Č [mm]]
SAl/Č [mm2]
pAl/Č [daN/m mm2]
pd [daN/m mm2]
puzv [daN/ m mm2]
Specifično opterećenje od vjetra na zaleđenom provodniku je:
Pv (d + 2b )10 −3
pzv [daN / m mm ] = 2
,
S
a ukupno specifično opterećenje od težine provodnika sa dodatnim teretom i vjetra
na zaleđenu površinu provodnika je:
puzv [daN / m mm 2 ] =
2 2
pu + pzv .
Prema Pravilniku, treba uporediti sljedeće dvije veličine specifičnih opterećenja:

1. rezultantu od opterećenja nezaleđenog provodnika i vjetra:
[
puv daN / m mm 2 = ] p 2 + pv
2
2. opterećenje od težine provodnika sa izuzetnim dodatnim teretom (2pd ili, u

nekim slučajevima definisanim Pravilnikom, 3pd):
pu iz = p + 2 pd
Ona veličina specifičnog opterećenja koja je veća, mjerodavna je za mehanički

proračun voda pri izuzetnom opterećenju.
---- 21 ----
2. Kriva užadi dalekovoda - Horizontalni raspon

Provodnici i zaštitna užad nadzemnih elektroenergetskih vodova, pod uticajem
vlastite težine i dodatnog tereta se ugibaju. Pri horizontalnom rasponu, između
dvije susjedne tačke ovješenja (učvršćenja) A i B, uže (fazni provodnici i zaštitno
uže) zauzima položaj kao na slici (LANČANICA).
y
a/2 [m]]
a [m]]
A B
f [m]]
L [m]] dl [m]] 2
1
O
σ x1 [m]]
x
x2 [m]]
Slika III.1. Kriva užeta u horizontalnom rasponu.
2.1. Jednačina krive užeta – tačan izraz (izvedeno na vj.):

σ x σ
y= ⋅ ch − ,
p σ p
p
gdje su:
σ[daN / mm 2 ] - horizontalna komponenta naprezanja, jednaka u svakoj tački
užeta
p[daN / m mm 2 ] - specifična težina .
y
a/2 [m]]
σ a [m]]
Ako je x osa pomjerena za
p
A
jednačina krive užeta je: B
σ" σ'
f [m]]
σ x L [m]] σ
y= ⋅ ch .
p σ
σ =σo
p
σ/p
O
x
---- 22 ----
2.2. Približni izrazi za krivu užadi

x2 x4
Se dobijaju razvojem funkcije ch u red ( chx = 1 + + + ... ).
2! 4!
Za slučaj koordinatnog početka pomjerenog za ordinatu σ/p približni izraz za
krivu užeta je:
σ px 2 p 3 x4
y= + +( ) + ...
p 2σ σ 24
S obzirom da je σ/p reda 1000 m, odnosno p/σ<<1, za raspone do 1000 m svi

članovi reda sa stepenom većim od 4 su zanemarljivi.
Za raspone od 500 do 1000 m za krivu užadi može koristiti približni izraz:
σ px 2 p x4
y= + + ( )3 .
p 2σ σ 24
Za raspone do 500 m dovoljno je uzeti samo prva dva člana:
σ px 2
y= + .
p 2σ
Pri kordinatnom početku u tjemenu lančanice približni izrazi za krivu

užeta su:
Za raspone od 500 do 1000 m:
px 2 p x4
y= + ( )3
2σ σ 24
Za raspone do 500 m:
px 2
y= .
2σ
3. Ugib
Ugib se definiše kao vertikalno rastojanje između prave koja spaja tačke ovješenja
užeta i krive užeta mjeren u sredini raspona (slika-za horizontalni raspon).
3.1. Tačan izraz

σ x σ
Jednačina provodnika je: y = ch −
p σ p
p
---- 23 ----
a/2 [m]]
a [m]]
A B
f [m]]
L [m]] dl [ m]] 2
1
O
x
σ x1 [m]]
x2 [ m]]
a
Uvrštavanjem u jednačinu provodnika koordinate tačke B: B( , f ) , dobijamo
2
izraz za ugib f [m]:
σ pa σ
f = ch −
p 2σ p
3.2. Približni izrazi za ugib,

x2 x4
dobijaju se na osnovu razvoja chx = 1 + + + ... .
2! 4!
a 2 p a4 p3
f = + + ... .
8σ 384σ 3
Za raspone do 1000 m:
a 2 p a4 p3
f = + .
8σ 384σ 3
Za manje raspone (reda 300 m):
a2 p
f = .
8σ
a 2 p a4 p3
U principu, ako je drugi član u izrazu f = + veći od 5 cm, potrebno
8σ 384σ 3
ga je svakako uzeti u obzir. Istovremeno, ovaj član dolazi, kod istog raspona, više
do izražaja ako su u pitanju manja zatezna naprezanja i veći zimski dodatni teret.
---- 24 ----
3.3. Ugib van sredine raspona

Uopšteno, pod ugibom se može smatrati svako vertikalno rastojanje između prave
koja spaja tačke ovješenja i ma koje tačke krive užeta. Ako to nije tačka užeta na
sredini raspona, kaže se da je to ugib u tački X, odnosno na rastojanju x, i
označava se sa fx [m].
y
a/2 [m]]
a [m]]
A B
fx [m]]
f [m]]
2x=a-2b [m]]
L [m]] X
f1 [m]]
σ O x
x [m]] b [m]]
Ugibi užeta u horizontalnom rasponu
Ugiba u poizvoljnoj tački X na rastojanju b [m] od tačke vješanja B, je:
f x = f − f1
σ ap σ σ (a − 2b) p σ
fx = ch − − ch +
p 2σ p p 2σ p
⇒
σ ap (a − 2b ) p 
fx = ch − ch
p  2σ 2σ 
Za kraće raspone, reda 300 m, ugib u tački X užeta na rastojanju (horizontalnom)

b od tačke ovješenja B, može se računati po približnom izrazu (izvesti!!!):
pb(a − b )
fx = .
2σ
Maksimalni ugib je definisan tačkom na užetu (lančanici) u kojoj je tangenta

paralelna sa spojnicom tačaka ovješenja užeta. Kod horizontalnog (pravog)
raspona maksimalni ugib je na sredini raspona fmax ≡ f. Kod umjerenih kosih
raspona tačka u kojoj je ugib maksimalan je približno na sredini raspona, dok kod
dužih kosih raspona tačka u kojoj je ugib maksimalan nije na sredini raspona.
---- 25 ----
4. Dužina užeta
4.1. Približni izraz za dužinu užeta
Za horizontalni raspon, dužina užeta L [m] na rasponu a [m] je (izraz izveden

na Vježbama):
σ ap
L=2 sh .
p 2σ
4.2. Približni izraz za dužinu užeta

x3
dobija se na osnovu razvoja shx = x + + ... :
3!
p 2a 2
L = a (1 + ).
24σ 2
a2 p
Dužina užeta se može izraziti preko ugiba f = :
8σ
8 f2
L=a+ .
3 a
Povećanje ugiba od f1 na f2 ima za posljedicu povećanje dužine užeta za:
8
∆L = ( f 22 − f 12 )
3a
5. Jednačina promjene stanja provodnika

Zbog promjene temperature ambijenta i strujnog opterećenja mijenja se
temperatura provodnika.
Uslijed promjene temperature mijenja se naprezanje provodnika, te se mijenjaju
svi parametri u kojima ono figuriše.
Sa promjenom temperature mijenja se i dužina, a samim tim i ugib provodnika.
Takođe se naprezanje i ugib mijenjaju pri pri promjeni opterećenja.
---- 26 ----
promjeni temperature (θ [ C ] ) i opterećenja ( p[daN / m mm ] ,

0 2
Dakle, pri
∆p[daN / m mm 2 ] , pv [daN / m mm 2 ] ) provodnika, odnosno užeta nadzemnog
elektroenergetskog voda mijenjaju se i naprezanje ( σ [daN / mm ] ) i ugib
2
( f [m ] )užeta.
Jednačina koja definiše promjenu naprezanja sa promjenom temperature i

opterećenja je JEDNAČINA STANJA.
Da bi se formirala jednačina stanja provodnika mora se definisati njegovo
početno stanje, odnosno
početni uslovi u kojima se nalazi uže (indeksirani sa “0”) :
- temperatura: θo [oC]
- naprezanje (horizontalna komponenta) : σo [daN/mm2]
- specifično opterećenje: po [daN/m mm2]
Za početno stanje naprezanja uzima se stanje maksimalnog radnog

naprezanja: σ 0 = σ m
Dužina užeta L0 [ m ] na rasponu a[m ], pri početnim uslovima je :
σ0 ap0
L0 = 2 sh
p0 2σ 0
Zbog promjene temperature na θ mijenja se dužina provodnika. Nova dužina je:
L1 = L0 [1 + α (θ − θ 0 )]
gdje je: α [1/°C] - temperaturni koeficijent linernog širenja provodnika.
Ako se promijeni i naprezanje na σ , dužina užeta u novim uslovima: θ , p, σ je
 σ −σ0 
L = L1  1 + 
 E 
2
gdje je: E[daN / mm ] - modul elastičnosti provodnika, odnosno užeta.
⇒
 σ −σ0 
L = L0 [1 + α (θ − θ 0 )] 1 + 
 E 
S druge strane i ova dužina užeta L[m ] se može izraziti preko lančanice:
---- 27 ----
σ ap
L=2 sh
p 2σ
Slijedi:
σ ap σ ap  σ −σ0 
2 sh = 2 0 sh 0 [1 + α (θ − θ 0 )] 1 + 
p 2σ p0 2σ 0  E 
σ ap σ ap  σ −σ0 σ −σ0 
2 sh = 2 0 sh 0 1 + α (θ − θ ) + + α (θ − θ )
2σ p0 2σ 0 E 
0 0
p E
σ −σ0
Član α (θ − θ 0 ) , zbog veoma male vrijednosti koeficijenta α i veliko E se
E
kao beskonačno mala drugog reda može zanemariti.
⇒
Jednačina stanja:
σ ap σ ap  σ −σ0 
2 sh = 2 0 sh 0 1 + α (θ − θ ) +
2σ p0 2σ 0 E 
0
p
Ako se za dužinu provodnika, umjesto tačnih izraza upotrijebe približni izrazi

p 2a 2
oblika L = a (1 + ) , dobija se približan izraz jednačine stanja provodnika
24σ 2
na horizontalnom rasponu:
a 2 p 2 a 2 p02 σ −σ0
− = α (θ − θ 0 ) + ,
24σ 2
24σ 0
2
E
koji je veoma podesan za praksu i brze proračune (izvesti !!!).
Za konkretnu primjenu jednačine stanja provodnika neophodno je odrediti početne

(nulte "0") uslove.
Za početnu vrijednost naprezanja treba usvojiti najveće radno
naprezanje (zadato maksimalno radno naprezanje σ m [daN / m mm 2 ] ):
σ 0 = σ m ≤ σ nd .
---- 28 ----
Za početnu vrijednost temperature treba usvojiti temperaturu na kojoj se

javlja početno naprezanje σ 0 odnosno maksimalno radno naprezanje :
σ0 = σm.
Maksimalno radno naprezanje može pojaviti:

pri − 20 C , bez dodatnog tereta ( p ≡ p Al / Č ) ili
o
pri − 5 C , sa dodatnim teretom ( p u ≡ p Al / Č + ∆ = p Al / Č + ∆p )

o
Kod koje će se od ove dvije temperature javiti veće naprezanje, odnosno

maksimalno radno naprezanja zavisi od veličine raspona i vrijednosti tzv.
kritičnog raspona.
Dakle, da bi se mogli odrediti početni uslovi, odnosno početna temperatura

(θ 0 [ C ] ) i početna specifična težina ( p0 [daN / m mm ] ) pri kojima imamo
o 2
najveće naprezanje, jednako maksimalnom radnom naprezanju ( σ 0 = σ m ),

moramo predhodno odrediti kritični raspon.
6. Kritični raspon
Maksimalno naprezanje materijala užeta nastaje pri najvećem

opterećenju, a to je stanje kad je provodnik opterećen dodatnim teretom
( p Al / Č + ∆p , − 5o C ) ili pri najnižoj temperaturi ( − 20o C ).
Za određivanje uslova pri kojim je naprezanje maksimalno (σ m ) koristi

se pojam kritičnog raspona .
Kritični raspon ( a k [m ] ) je raspon pri kojem maksimalno radno naprezanje

imamo kako kod najniže temperature − 20 C , bez dodatnog opterećenja
o
( p Al / Č ), tako i pri najvećem opterećenju ( pm ), odnosno pri temperaturi

− 5o C sa dodatnim teretom ( pm [daN / m mm 2 ] = p Al / Č + ∆p ).
Kritični raspon ima smisla računati samo iz jednačine za umjerene raspone, jer se
kod velikih raspona unaprijed zna da su veći od kritičnog. Kod velikih raspona
uticaj dodatnog opterećenja postaje dominantan i maksimalno naprezanje se
sigurno pojavljuje na temperaturi od − 5 C sa dodatnim teretom ∆p . Kod kraćih
o
raspona uticaj dodatnog tereta je manji, te se maksimalno naprezanje može

pojaviti pri minimalnoj temperatuti od − 20 C .
o
Izraz za kritčni raspon a k [m ] dobijamo iz jednačine stanja:

---- 29 ----
a 2 p 2 a 2 po2 σ −σo
− = α (θ − θ o ) +
24σ 2
24σ o
2
E
u koju uvrštavamo:
- raspon je jednak kritičnom rasponu: a = a k ,
- i dva stanja pri kojima je raspon jednak kritičnom rasponu su:
stanje 1 - početno stanje, odnosno stanjem "0":
a = ak
p0 = pm ≡ p Al / Č + ∆ = p Al / Č + ∆p
θ 0 = −5 o C
σ0 = σm
stanje 2
a = ak
p = p Al / Č
θ 0 = −20o C
σ = σm.
a k2 p 2 a k2 po2 σ −σm
⇒ − = α (− 20 + 5) + m
24σ m 24σ m
2 2
E
 po2 p2 
− a 
2
−  = −15α
2 
k
 24σ 2
m 24σ m 
Kritični raspon je:
360α
ak = σ m
pm2 − p 2
U izrazu za kritični raspon je: pm ≡ p Al / Č + ∆ = p Al / Č + ∆p i p ≡ p Al / Č .
Kritični raspon definiše uslove pri kojim nastaje maksimalno naprezanje užeta.
Ako je posmatrani raspon veći od kritičnog ( a > ak ) maksimalno

naprezanje javlja se pri temperaturi − 5o C - uz dodatni teret ( p Al / Č + ∆p )
⇒
Za a > a k početno stanje u jednačini stanja je:
p0 = p Al / Č + ∆ = p Al / Č + ∆p
θ 0 = −5 o C
---- 30 ----
σ0 = σm
Ako je posmatrani raspon manji od kritičnog ( a < ak ) maksimalno

naprezanje javlja se pri temperaturi − 20o C sa specifičnim opterećenje
samog provodnika ( p Al / Č )
⇒
Za a < a k početno stanje u jednačini stanja je:
p0 = p Al / Č
θ 0 = −20o C
σ0 = σm
7. Kritična temperatura
Jedna od veličina koja određuje visinu stubova vazdušnih vodova je ugib

provodnika. Opredjeljujući je ugib pri vertikalnom položaju provodnika, dakle bez
djelovanja vjetra.
Najveći ugib pri vertikalnom položaju provodnika nastaje pri najvećoj

temperaturi ( 40 C ) ili pri dodatnom opterećenju ( p Al / Č + ∆p ) i temperaturi
o
pojave dodatnog tereta ( − 5 C ).

o
Za određivanje uslova pri kojim je ugib maksimalan koristi se pojam

kritične temperature.
Pri najvećoj temperaturi provodnik je opterećen samo svojom težinom ( p Al / Č ), a

naprezanje materijala provodnika je najmanje.
Pri temperaturi − 5 C , provodnik je opterećen sopstvenom težinom i dodatnim

o
teretom ( p− 5 = p Al / Č + ∆p ), naprezanje je σ − 5 ( σ − 5 = σ m , ako je posmatrani

raspon a > a k ), a ugib je određen izrazom
a 2 p− 5
f =
8σ −5
Na kritičnoj temperaturi θ k ugib provodnika jednak je ugibu

provodnika na temperaturi od − 5o C i sa dodatnim teretom.
---- 31 ----
Ugib pri opterećenju sopstvenom težinom p ≡ p Al / Č i pri kritičnoj temperaturi θk

je:
a2 p
f =
8σ θ k
Naprezanje na kritičnoj temperaturi σ θ k dobija se iz jednakosti posljednja dva

izraza
a 2 p− 5 a 2 p
=
8σ − 5 8σ θ k
⇒
p
σ θk = σ −5 .
p− 5
Uvrštavanjem u jednačinu stanja:

stanje 1 - stanje "0":
a
p0 = p−5 ≡ p Al / Č + ∆ = p Al / Č + ∆p
θ 0 = −5 o C
σ 0 = σ −5
stanje 2
a
p = p Al / Č
θ = θk
p
σ θk = σ −5
p− 5
dobijamo:
p
σ −5 ⋅ − σ −5
a 2 p 2 p−25 a 2 p−25 p− 5
⋅ − = α (θ k + 5) + ,
24σ −25 p 2 24σ −25 E
⇒ izraz za kritičnu temperaturu:
σ −5  p 
θ k = −5 +  1 − 
αE  p−5 
Relacija za kritičnu temperaturu je direktno primjenljiva u slučaju kada je a > a k ,

jer se tada unaprijed zna da je σ − 5 = σ m . Za raspone a < ak unaprijed se ne zna
---- 32 ----
naprezanje σ − 5 , jer je ono u takvim slušajevima manje od maksimalnog radnog

naprezanja. U ovakvim slučajevima prvo se mora odrediti naprezanje σ − 5 iz
jednačine stanja, a zatim kritična temperatura.
• Ako θ k < θ max = 40o C ,

maksimalni ugib imamo pri θ max = 40o C
• Ako je θ k > θ max = 40o C

maksimalni ugib imamo pri θ = −5 o C sa dodatnim teretom
p−5 ≡ p Al / Č + ∆ = p Al / Č + ∆p
8. Montažne krive
Krive zavisnosti σ (θ ) i f (θ ) nazivajuu se montažne krive i koriste se za

određivanje naprezanja i ugiba pri montaži nadzemnih elektroenergetskih vodova.
Kriva zavisnosti naprezanja od temperatute : σ (θ ) se određuje na osnovu

jednačine stanja.
Zatim se preko izraza za ugib i dobijenih vrijednosti naprezanja za različite
temperature određuje kriva zavisnosti ugiba od temperature : f (θ ) .
Montaža voda se vrši pri povoljnim vremenskim uslovima, kada je temperatura

obično iznad 15 °C, sem u izuzetnim slučajevima kod havarija.
Prije konačnog fiksiranja provodnika za izolatore, provjeravaju se ugibi ili se na
zateznim stubovima mjere sile zatezanja pomoću dinamometra.
Potrebne vrijednosti ugiba ili sila zatezanja očitavaju se sa montažnih krivih.
9. Idealni raspon
Sva dosadašnja izvođenja bazirala su se na predpostavci konstantnih raspona i

odnosila su se na horizontalne raspone.
Praktično, predpostavka konstantnosti raspona je ispunjena za raspone između
zateznih stubova na kojima su užad čvrsto uklještena.
Međutim, duž trase se primjenjuju i noseći stubovi na kojima uže visi na
vertikalnim visećim izolatorskim lancima. Izolatorski lanci su labavo okačeni o
konzole nosećih stubova. Ti lanci se mogu od vertikalnog položaja manje ili više
pomjerati, što znači da raspon između dva susjedna noseća stuba praktično nije
konstantan.
Zato se uvijek posmatra ne svaki raspon ponaosob već svako zatezno polje, sa
svim rasponima između dva zatezna stuba (slika)
---- 33 ----
Z1 N2 Z2
N1 N3
a grl a grd
asr [m]
a1[m ] a2 [m ] a3 [m ] a4 [ m ]
Zatezno polje
Po Pravilniku, zatezno polje ne smije biti duže od 8 km i ne smije sadržati

više od 30 raspona.
Terenski i klimatski uslovi u praksi diktiraju znatno kraća zatezna polja.
Teži se da rasponi u zateznom polju budu jednaki, ali to u praksi najčešće nije
moguće postići.
Ako je zatezno polje sastavljeno od raspona različitih dužina, pri promjeni

temperature provodnici u rasponima različite dužine različito će se izdužiti. Uslijed
toga dolazi do pomjeranja tačaka vješanja provodnika na nosećim stubovima i
zakošenja izolatorskih lanaca. Tačke vješanja provodnika tako se pomjeraju da
naprezanje u svim rasponima zateznog polja ostaje nepromjenjeno. Jednačinu
stanja provodnika treba tako proširiti da se omogući njena primjena na cjelo
zatezno polje. Jednačina stanja provodnika izvedena je pod predpostavkom da je
raspon konstantan. Takva predpostavka važi praktično za zatezno polje, jer se u
okviru zateznog polja neki rasponi povećavaju a drugi smanjuju.
Množenjem jednačine stanja sa rasponom a[ m ] dobijamo oblik:
a 3 p 2 a 3 p02 σ −σ0
− = aα (θ − θ 0 ) + a
24σ 2
24σ 0
2
E
U takvoj jednačini stanja možemo uzeti u obzir cjelokupno zatezno polje i to tako
da umjesto raspona a upisujemo dužinu zateznog polja sa svih n raspona:
n
∑ ai = a1 + a 2 + a 3 + ... + a n ,
i =1
3
i umjesto a upisujemo:
---- 34 ----
n
∑ a i3
3 3 3
= a13 + a 2 + a 3 + ... + a n
i =1
Jednačina promjene stanja za cjelokupno zatezno polje tada glasi:
p 2 ∑ a 3 p02 ∑ a 3 σ −σ0
24σ 2
−
24σ 02
= ∑ a α (θ − θ 0 ) + ∑ a
E
.
To je isto kao kad bi imali neki ekvivalentni, odnosno tzv. idealni raspon:
n
∑a3
i =1
ai = n
.
∑ ai
i =1
Dakle, cjelokupno zatezno polje smo zamjenili jednim rasponom konstantne

du\ine jednakim idealnom rasponu a i [m ] .
U zateznom polju sve proračune treba vršiti sa idealnim rasponom.
Promjena naprezanja se određuje na osnovu jednačine stanja provodnika za

idealni raspon:
a i2 p 2 a i2 p02 σ −σ0
− = α (θ − θ ) + .
24σ 2 24σ 02
0
E
Idealnom rasponu pripada i idealni ugib:
a i2 p
fi = .
8σ
Stvarni ugibi u rasponima posmatranog zateznog polja određuju se po izrazu:
2
a 
f n = f i  n  ,
 ai 
---- 35 ----
a koji slijedi iz jednakosti naprezanja u svim rasponima zateznog polja.
Pri proračunu raspona u zateznom polju kritični raspon koji se određuje pomoću
360α
izraza a k = σ m upoređuje se sa idealnim rasponom, bez obzira što u
pm2 − p 2
zateznom polju može biti i većih i manjih stvarnih raspona od kritičnog raspona.
Za kose raspone treba izvesti odgovarajuće izraze, uz konstataciju da užad

dalekovoda sa tačkama vješanja na različitim visinama kao i užad sa tačkama
vješanja na istoj visini, zauzimaju oblik lančanica, koje se za manje i umjerene
raspone sa dovoljnom tačnošću mogu zamijeniti parabolama.
y
ad a/2
at [m]]
a [ m]]
2' 2
h f O [m]]
c [m]]
f
1
at1=at - 2ad 2'
f1
O C
σ x
σc
at [m]]
ad a [m]]
1' 2
f
f O [m]]
c [m]]
at 1 [m]] 1
O
σ x
Kosi rasponi
---- 36 ----
II.3 Električni proračun nadzemnih

elektroenergetskih vodova
Osnovni zadatatak električnih proračuna je određivanje naponskih prilika duž
voda i gubitaka snage u vodu.
1. Električni parametri voda
Električn parametri (parametri) voda su karakteristike voda koje utiču na električne

prilike duž voda.
Parametri voda su:

Ω]
• otpornost R[Ω
• induktivnost L[H ]
• kapacitivnost C [F ]
• odvodnost G[S ]
Paramerti nadzemnih elektroenergetskih vodova zavise od:

• vrste materijala i konstrukcije provodnika
• međusobnog položaja provodnika
• rastojanja između provodnika
• zaštitne užadi
• atmosferskih prilika i naravno
• dužine provodnika
Vodovi se uopšteno razlikuju po dužini, pa se zbog toga parametri voda daju po

jedinici dužine, uobičajeno po kilometru dužine voda:
• jedinična otpornost , oznaka R1 [Ω / km ] ili R0 [Ω / km ] , ili r[Ω / km ]

• jedinična induktivnost, oznaka L1 [ H / km ] , ili L0 [ H / km ] , ili l[ H / km ]
• jedinična kapacitivnost, oznaka C1 [ F / km ] , ili C 0 [ F / km ] , ili c[ F / km ]
jedinična odvodnost, oznaka G1 [ S / km ] , ili G0 [ S / km ] , ili g[ S / km ].
Umjesto termina "jedinična", često se upotrebljava termin "podužna": podužna

otpornost, podužna induktivnost, podužna kapacitivnost i podužna
odvodnost.
Kod trofaznih vodova parametri se daju po fazi, dakle za jedan fazni provodnik, s
tim da se kao povratni dio strujnog kruga uzima zamišljeni neutralni provodnik.
Elektroenergetski vodovi su elementi sa raspodjeljenim parametrima.

---- 37 ----
R1dx L1dx
C1dx G 1 dx
Slika : Parametri voda elementarne dužine dx

Prema položaju u šemi voda,
• otpornost i induktivnost su uzdužni parametri, a
• odvodnost i kapacitivnost su poprečni parametri voda.
Prema tome da li u njima nastaju gubici ili ne,

• otpornost i odvodnost su parametri u kojima nastaju gubici, a
• induktivnost i kapacitivnost su parametri bez gubitaka.
Za otpornost R se često upotrebljavaju termini aktivna otpornost, da bi je

razlikovali od induktivne otpornosti: X L = ωL ili kapacitivne otpornosti:
1
XC = .
ωC
Parametri voda mogu imati različite vrijednosti. Ponekad neki od njih mogu imati
zanemarljivu vrijednost u odnosu na vrijednosti drugih parametara. Zato se u
električnim proračunima često ne uzimaju uvijek sva četiri parametra :
• Kod niskonaponskih vodova uglavnom preovladava omska otpornost i u
većini slučajeva se ostala tri parametra zanemaruju.
• Pri električnim proračunima nadzemnih vodova srednjih napona (10, 20 i
35 kV) uzima se u obzir otpornost i induktivnost.
• Pri električnom proračunu vodova napona 110 kV i višeg uzima se u obzir
otpornost, induktivnost i kapacitivnost, a u nekim proračunima i
odvodnost.
• Kod vodova najviših napona (400 kV i više ) uzimaju se u obzir sva četiri
parametra.
• Kod vodova za prenos električne energije se u određenim slučajevima, npr.
pri proračunima električnih prilika u dugim vodovima, zanemaruju
otpornost i odvodnost, te se uzimaju u obzir samo induktivnost i
kapacitivnost.
• Kod proračuna struja kvara često se sa zanemarenjem ide još dalje, pa se
za struju kratkog spoja uzima u račun samo induktivitet, a za struju
zemljospoja samo kapacitivnost voda.
Parametri voda se daju po jedinici dužine, pa je za konkretne proračune potrebno

poznavati dužinu voda. Kao dužinu voda treba uzeti stvarnu dužinu provodnika
l[km ] . U praktičnim proračunima za dužina provodnika često poistovjećuje sa
zbirom raspona duž trase voda.
---- 38 ----
1. Aktivna otpornost (otpornost)
Otpornost provodnika je svojstvo koje dolazi do izražaja zbog toga što se

"provodnik odupire" proticanju električne struje (usmjerenom kretanju
elektrona).
Otpornost po jedinici dužine je definisana padom napona, ili gubitkom snage po

jedinici dužine voda, ako u vodu protiče jednosmjerna struja jačine 1 A:
U P
R1 [Ω / km ] = = 2
I I
Pri proticanju jednosmjerne struje kroz provodnik, njena raspodjela po jedinici

presjeka je ravnomjerna, pa je gustina struje po cijeloj površini presjeka
provodnika ravnomjerna. Otpornost provodnika pri jednosmjernoj struji može se
izračunati prema relaciji:
l
R− = ρ
S
gdje su: ρ [Ωmm 2 / km ] - specifična otpornost materijala provodnika:

ρ Al = 28 Ωmm 2 / km ,
ρ Cu = 17,8 Ωmm 2 / km ,
ρ Č = 1143 Ωmm 2 / km
l[km ] - dužina provodnika
S[ mm 2 ] - presjek provodnika (za Al Č užad to je stvarni presjek Al
plašta).
Pri proračunu otpornosti užadi, treba računati sa stvarnim presjekom

provodnika (aluminijumskog plašta).
Kod kombinovanih užadi (Al/Č) presjek čelika se ne uzima u obzir, tj.

smatramo da struja protiče samo kroz aluminijumski plašt.
Otpornost provodnika koji se koriste za nadzemne vodove, odnosno otpornost

užadi nadzemnih vodova je veća od one određene prethodnom relacijom zbog
sljedećih uzroka:
1. Kroz provodnike protiče naizmjenična struja. Pri proticanju naizmjenične

struje, zbog skin efekta raspodjela struje kroz poprečni presjek nije
ravnomjerna (gustina struje je najmanja u sredini provodnika, a najveća na
površini provodnika). Povećanje otpornosti zbog skin efekta dato je
relacijom:
---- 39 ----
ω 2µ 2
R = R− (1 + r) ,
192 ρ
gdje su: ω [ r / s ] - kružna učestanost

µ [ H / km ] - magnetna permeabilnost provodnika
ρ [Ωmm 2 / m ] - specifična otpornost materijala provodnika
r[mm ] - poluprečnik provodnika.
Uticaj skin efekta na povećanje otpornosti pri frekvenciji od 50 Hz je

neznatan kod provodnika presjeka do 150 mm2 i iznosi od 0,1 do 0,5%.
Međutim, kod provodnika većeg presjeka, uticaj skin efekta na povećanje
otpornosti provodnika je znatan i ne smije se zanemariti. Tako npr., kod
provodnika presjeka 300 mm2 ono iznosi oko 2%.
2. Zbog efekta blizine faznih provodnika dolazi do poremećaja u raspodjeli

struja po poprečnom presjeku provodnika. Efekat blizine nastaje kao
posljedica djelovanja struje u jednom provodniku na raspodjelu struje u
drugom, susjednom provodniku. Ovaj efekat je utoliko jači ukoliko su
provodnici bliži jedan drugom (kao kod kablova, npr.). Kod nadzemnih
vodova može se uticaj efekta blizine potpuno zanemariti.
3. Uže je sastavljeno od neizolovanih žica. Žice su po pojedinim slojevima

sukane, tako da je dužina svake žice u užetu veća od dužine užeta.
Struja teče duž žica, a ne duž užeta. Kako je dužina žica za 2 do 3% veća
od dužine užeta, biće i otpor zbog toga za 2 do 3% veći od onog
računatog sa izmjerenom dužinom užeta.
4. Kod Al Č užadi otpornost se povećava i zbog tzv. transformatorskog

djelovanja. Kod Al Č užadi struja praktično teče samo kroz aluminijumski
plašt, tj. oko čeličnog jezgra. U čeličnom jezgru se zbog promjenljivog
magnetnog fluksa pojavljuju vrtložne struje i histerezisni gubici. Ono se
zbog toga zagrijava pa se zagrijava i aluminijumski plašt. Ova pojava se
naziva transformatorsko djelovanje Al Č užadi. Ovo djelovanje najviše
dolazi do izražaja kod užadi sa jednim slojem aluminijuma i uzrokuje
povećanje otpornosti oko 2%. Kod užadi sa više slojeva poništava se
ovo djelovanje, jer su žice u slojevima suprotno sukane.
Aktivna otpornost provodnika nadzemnih vodova se najčešće ne izračunava već

se u praksi koriste podaci iz kataloga proizvođača ili iz odgovarajućikh priručnika
(npr. Kajzerov ili Končarev priručnik).
Uobičajeno, proizvođači daju otpornost svojih provodnika pri jednosmjernoj i pri

naizmjeničnoj struji i pri temperaturi od 20 oC: R1 − 20 [Ω / km ] , R 1~20 [Ω / km ] .
---- 40 ----
Otpornost se mijenja sa temperaturom linearno (Slika), posmatrajući za praksu

interesantan temperaturni opseg.
R
Rθ
R20
θ0 20oC θoC θ
Slika: Promjena otpornosti sa temperaturom
Da bi se mogla odrediti otpornost na nekoj proizvoljnoj temperaturi (θ , Rθ ),

potrebno je poznavati otpornost na određenoj temperaturi, obično 20oC ( R20 ) i
temperaturu superprovodnosti (θ 0 , Rθ 0 = 0 ) za materijal provodnika.
Na osnovu Slike, otpornost na nekoj proizvoljnoj temperaturi (θ , Rθ ) je:
θ − θ0
Rθ = R20
20 − θ 0
gdje su: R20 - otpornost na temperaturi 20o C

θ 0 [ o C ] -temperatura superprovodnosti: Rθ 0 = 0
Tabela: Temperature superprovodnosti

Materijal Meki bakar Tvrdi bakar Tvrdi aluminijum
θ[0C] -234,5 -242 -228
Temperature superprovodnosti θ 0 se malo mijenjaju od materijala do

materijala provodnika koji se koriste u praksi.
R80
Opornost se značajnije mijenja sa temperaturom, npr za bakar je: = 1,46 .
R20
2. Induktivnost nadzemnih vodova
Pri proticanju naizmjenične struje kroz provodnik, oko njega se stvara

naizmjenično elektromagnetno polje. Uslijed promjene fluksa u samom provodniku
---- 41 ----
se indukuje elektromotorna sila, nazvana sila samoindukcije1. Njen smjer, prema

Lencovom pravilu, uvijek je takav da se suprostavlja naizmjeničnoj struji koja
stvara promjenu fluksa. Otpor kojim je njeno dejstvo izraženo naziva se
induktivna otpornost ili reaktansa provodnika ( X L [Ω Ω] ). Ona je jednaka
proizvodu iz kružne učestanosti ( ω ) i induktivnosti provodnika ( L [H ] )2:
X L [Ω ] = ω L
Induktivnost voda je svojstvo voda da se odupire promjeni struje u

provodniku.
Pri proračunu induktivnosti nadzemnih vodova predpostavljamo da je

permeabilnost magnetnog kruga konstantna. U tom slučaju je induktivnost
definisana odnosom magnetskog fluksa i struje3 u provodniku. Pri tome treba
računati sa tzv. obuhvatnim magnetskim fluksom, tj. zbirom svih magnetskih
flukseva oko jednog provodnika.
1. Obuhvatni magnetski fluks

proizvoljnog broja paralelnih provodnika jednog sistema
Posmatraćemo sistem od n prostorno paralelno postavljenih provodnika koji
pripadaju jedom te istom strujnom krugu (Slika).
Odredićemo obuhvatni fluks oko jednog provodnika do udaljenosti tačke A, a koji
potiče od struja u svim provodnicima.
1 x1
D12
A
D1n x2
2
xn
D2n
n
Slika: Sistem n povodnika
Obuhvatni fluks oko provodnika 1 do tačke A, koji stvara struja I 1 tog provodnika,
po jedinici dužine provodnika, je:
1 dΦ
Prema Faradejevom zakonu je e = − .
dt
2 dI
e = −L
dt
3 dΦ Φ
Iz predhodnih jednačina ⇒ L = , a ako se fluks mijenja linearno sa strujom L = , pri
dI I
čemu za magnetski fluks treba uračunati obuhvatni fluks, odnosno onaj fluks koji je obuhvaćen
strujom I.
---- 42 ----
µ I 1 x1
Φ 11 = ln
2π rs
Podsjetimo se na koji način smo došli do ovog izraza:

r r
Za provodnik poluprečnika a dužine l sa strujom I obuhvatni fluks je Φ = ∫ µH dS , gdje je
S
r r
H vektor magnetskog polja, a dS orjentisani element površine ( dS = ldx ).
Fluks ćemo rastaviti na spoljašnji Φ S i unutrašnji Φ u : Φ = Φ s + Φ u

r r D
I µ lI D
Spoljašnji fluks je: Φ s = ∫ µ 1 H 1 dS 1 = ∫ µ 1 ldx = 1 ln , pri čemu je x ≥ a i
S1 a 2πx 2π a
gdje je D odstojanje ma koje tačke A u prostoru od ose provodnika.
r r Ix a I I
Unutrašnji fluks obuhvaćen dijelom struje I x je: Φ u = ∫ µ 2 H 2 dS 2 = ∫ µ 2 x ldx x , pri
S2 I 0 2πx I
čemu je x ≤ a .
I x x 2π
Po presjeku provodnika raspodjela struje je ravnomjerna: = 2 , pa je
I a π
a 3
lIx lI
Φ u = ∫ µ2 dx = µ 2 .⇒
0 2πa 4
8π
µ D µ  lIµ 0  D µ r 
Φ = Φ s + Φ u = lI  1 ln + 2  =  ln + .
 2π a 8π  2π  a 4 ⋅ π 
µ lI  D 
Za neferomagnetne materijale je µ r = 1 , pa je: Φ = 0  ln + 0,25  ,
2π  a 
µ 0 lI D
odnosno: Φ = ln , gdje je rs = ae −0, 25 .
2π rs
Dijeljenjem posljednjeg izraza sa dužinom provodnika, dobija se fluks po jedinici dužine.
Veličina rs je srednji geometrijski poluprečnik provodnika poluprečnika a .
U svim daljim analizama figuriše fluks po jedinici dužine.

Fluks struje provodnika 2, oko provodnika 1 do odstojanja na kome se nalazi tačka A, uzimajući
da je prečnik provodnika veoma mali, je:
µ0 I 2 x
Φ 12 = ln 2 .
2π D12
Slično će biti uslijed struje provodnika 3 i svih ostalih provodnika, sve do n - tog:
µ0 I n x
Φ 1n = ln n .
2π D1n
Ukupni obuhvatni magnetski fluks oko provodnika 1 do udaljenosti na kojoj se nalazi tačka A
uslijed struja svih provodnika, biće:
---- 43 ----
n
µ0  x x x 
Φ = ∑ Φi =  I 1 ln 1 + I 2 ln 2 + ... + I n ln n 
1 2π  rs D12 D1n 
Pošto provodnici pripadaju istom strujnom kolu, važi: I 1 + I 2 + ... + I n = 0 .
Zamjenom I n u posljednji izraz za fluks, dobijamo:
µ0  
Φ=  I 1 ln D1n x1 + I 2 ln D1n x 2 + ... + I n−1 ln D 1n x n−1  .
2π  rs x n D12 x n D1(n−1) x n 

Neka je tačka A veoma udaljena od sistema provodnika, čime stvarno obuhvatamo cjelokupni
fluks oko provodnika 1, tako da je: x1 = x 2 = ... = x n .
Jednačina za obuhvatni magnerski fluks oko provodnika, po jedinici

dužine, je:
µ0  1 1 1 
Φ=  I 1 ln + I 2 ln + ... + I n ln  .
2π  rs D12 D1n 
Ova jednačina se koristi za određivanje induktivnosti sistema proizvoljnog broja

provodnika.
2. Induktivnost dvožičnog voda
Posmatrajmo dvožični vod sa dva ista provodnika i strujama u suprotnom smjeru

(jednofazni sistem). Rastojanje između provodnika je D , a poluprečnik r.
I[[A]] -I[[A]]
2r [m]] D [m]]
Slika: Dvožični vod
Na osnovu opšteg izraza za obuhvatni magnetski fluks, dobijamo izraz za fluks

dvožičnog voda (Slika):
µ  1 1  µ0  1 1  4π 10 −7 D
Φ= 0  I 1 ln + I 2 ln  =  I ln − I ln  = I ln ,
2π  rs D12  2π  rs D 2π rs
D
Φ = 2 ⋅ 10 − 7 I ln .
rs
---- 44 ----
Φ
Induktivnost provodnika dvožičnog voda je odnos fluksa i struje: L1 = .
I
⇒
D
L1 [ H / m ] = 2 ⋅ 10 −7 ln ,
rs
gdje su: D[m ] - međusobna udaljenost dva provodnika,

rs [m ] - je srednji geometrijski poluprečnik provodnika, određen za pun
provodnike od nemagnetnog materijala izrazom: rs = 0,7788r ,
u kojem je r stvarni poluprečnik provodnika.
U predhodnim jednačinama razmak između provodnika D i poluprečnik r ,

odnosno rs treba uvrštavati u istim jedinicama.
Isti izraz za induktivnost, dobićemo i u slučaju da struja nije jednoliko raspoređena

u posmatranom provodniku, nego kad je koncentrisana na kružnici sa
poluprečnikom rs .
Dakle, struju u posmatranom provodniku možemo zamisliti koncentrisanu na
kružnici poluprečnika rs i induktivnost računati po istom izrazu.
Možemo reći da poluprečnik rs daje neku srednju udaljenost struje same od sebe
i nazvati ga srednji geometrijski poluprečnik.
3. Induktivnost trofaznog voda sa

simetričnim rasporedom faznih provodnika
Na Slici je prikazan raspored provodnika simetričnog trofaznog voda. Provodnici

su raspoređeni u vrhovima jednakostraničnog trougla. Rastojanja između osa
provodnika su D , a poluprečnici faznih provodnika r .
D [m] D [m]
R S
2r [m]
D [m]
Slika: Trofazni simetrični vod
Posmatrajmo provodnik jedne faze, npr. faze R.

---- 45 ----
Kod simetričnih trofaznih sistema: I R + I S + I T = 0 , ⇒ − I R = I S + I T .

Za provodnik posmatrane faze R, obuhvatni fluks je:
 1 1 1 
Φ R = 2 ⋅ 10 − 7  I R ln + I S ln + I T ln 
 rs DRS DRS 
1 1 1
Φ R = 2 ⋅ 10 − 7 ( I R ln + I S ln + I T ln )
rs D D
 1 1
Φ R = 2 ⋅ 10 − 7 I R ln + ( I S + IT ) ln 
 rs D
 1 1
Φ R = 2 ⋅ 10 − 7 I R  ln − ln 
 rs D
Podužna induktivnost (indeks 1 u oznaci induktivnosti) provodnika faze R (indeks

R u oznaci induktivnosti) je odnos obuhvatnog fluksa i struje, konkretno:
D
L1 R [ H / m ] = 2 ⋅ 10−7 ln .
rs
Istu vrijednost dobili bi da smo posmatrali bolo koji od druga dva fazna
provodnika.
⇒
Podužna induktivnost provodnika simetričnog trofaznog voda je:
D
L1[ H / m ] = 2 ⋅ 10−7 ln ,
rs
gdje je: D - rastojanje između faznih provodnika,

rs - srednji geometrijski poluprečnik provodnika.
U slučaju punog provodnika od nemagnetnog materijala je: rs = 0,7788r .
Srednji geometrijski poluprečnik užadi može se odrediti kao srednja

geometrijska udaljenost svih n žica koje formiraju uže:
rs = n r11r12 ...r1n r21r22 ...r2 n ...rn1 rn 2 ...rnn

2
r11 , r22, ... rnn su identični i jednaki srednjem geometrijskom poluprečniku žice
rsž = 0,7788rž
r12 = r21 je udaljenost osa žice 1 od žice 2, ...,
r1n = rn1 je udaljenost osa žice 1 od žice n užeta.
---- 46 ----
Kod Al Č užadi se proračun komplikuje, jer sve šice nisu od istog materijala, a
osim toga čelično jezgro ima veliku permeabilnost. Kako struja praktično teče Al
plaštom, može se računati samo sa Al žicama.
Olakšavajuća okolnost je što proizvođači užadi, pored ostalih konstrukcionih

karakteristika daju i vrijednost srednjeg geometrijskog poluprečnika užeta
rs [mm ] . Te vrijednosti treba koristiti pri proračunima induktivnosti za konkretne
nadzemne vodove.
Srednji geometrijski poluprečnik provodnika sa n užadi u snopu

po fazi može se odrediti preko izraza za srednju geometrijsku udaljenost između
užadi u snopu.
Provodnici sa dva užeta u snopu po fazi: 2r[m]
k [m]
2 2
rs = 2 r11r12 r22 r21 = rs1 k = rs1 k
2 4
Provodnici sa tri užeta u snopu po fazi:

k k
3 r
rs = 3 r11r12 r13 r21r22 r23 r31r32 r33 = 9 rs1 k 6 = 3 rs1 k 2
2 k
Provodnici sa četiri užeta u snopu po fazi: k
2
rs = 4 r11r12 r13 r14 r21r22 r23 r24 r31r32 r33 r34 r41r42 r43 r44 = k k
r k
4 8 4
= 16
rs1 k (1.41k ) =
= 4 rs1k 2 1.41k = 4 rs1k 2 1.41k = 4 1.41rs1k 3
U svim predhodnim izrazima rs1 je srednji geometrijsko poluprečnik jednog

užeta, pri čemu su sva užad provodnika faza identična.
Induktivnost provodnika dvožičnog (jednofaznog) voda je jednaka

induktivnosti provodnika trofaznog voda.
Objašnjenje:
Neka kroz jedan provodnik dvožičnog voda teče struja I . Kroz drugi tada teče
struja − I , jer je jedan provodnik odlazni, a drugi povratni.
Ako kroz jedan provodnik trofaznog voda protiče isto struja I , kroz ostala dva
provodnika proticaće ukupna struja − I . Ova razmatranja za struje vrjede i za
magnetske flukseve, što znači da je pri istim jačinama struje kroz provodnik i kod
dvožičnog i kod trofaznog voda isti obuhvatni fluks, odnosnao ista podužna
induktivnost.
---- 47 ----
4. Induktivnost trofaznog voda sa

nesimetričnim rasporedom faznih provodnika
Na Slici je prikazan raspored faznih provodnika nesimetričnog trofaznog voda.

Pošto induktivnost zavisi od međusobnog položaja provodnika, pri ovakvom
rasporedu provodnika induktivnosti faznih provodnika su različite. Ovakvo stanje
bi u pogonu dalekovoda izazvalo značajne poteškoće (različiti padovi napona,
pomjeranje zvijezde napona i dr.). Zbog toga se konstruktivno osigurava
električna simetrija vodova, koji su geometrijski nesimetrični, cikličnom zamjenom
položaja provodnika na stubu, odnosno tzv. preplitanjem (Slika).
T
3
D 13[m]
D23 [m]
R S
1 D12 [m] 2
2r [m]
Slika: Trofazni nesimetrični vod
1 3 2 1 3 2
2 1 3 2 1 3
3 2 1 3 2 1
l/6 l/6 l/6 l/6 l/6 l/6
Slika: Preplitanje jednostrukog (tri fazna provodnika) voda - dva ciklusa
Preplitanje se izvodi tako da se dužina voda podijeli na odsječke (broj odsječaka

je djeljiv sa 3, npr. 3,6,9 itd.), a svaka tri odsječka čine jedan pun ciklus
preplitanja. Na slici je prikazano preplitanje jednostrukog (tri fazna provodnika)
voda.
Stubovi na kojima se vrši preplitanje nazivaju se prepletni ili transpozicioni
stubovi.
Na vodovima napona 10 kV preplitanje je obično nepotrebno.
Na vodovima napona 35 kV (ponekad) i 110 i 220 kV (redovno) potrebno je
preplitati provodnike. Pri tome je dovoljno izvršiti jedan ili dva ciklusa preplitanja,
tj. podjeliti vod na 3 ili 6 jednakih odsječaka.
Preplitanje, odnosno prevezivanje faznih provodnika poskupljuje vod, jer se može
obaviti samo na specijalnim stubovima i zahtijeva povećani broj izolatorskih
lanaca.
Preplitanje faznih provodnika se vrši samo ako je ispunjen uslov:
U n [kV ]⋅ l [km ] ≥ 5000kVkm
---- 48 ----
Podužna induktivnost trofaznog nesimetričnog - prepletenog voda:
Posmatrajmo provodnik faze R, odnosno provodnik 1.

Za struje važi: I R + I S + I T = 0
Za provodnik faze R sa strujom I R , obuhvatni magnetski fluks u položajima I, II i
III provodnika je:
 1 1 1 
Φ R I = 2 ⋅ 10 − 7  I R ln + I S ln + I T ln 
 rs D 12 D 13 
 1 1 1 
Φ R II = 2 ⋅ 10− 7  I R ln + I S ln + IT ln 
 r s D 23 D 12 
 1 1 1 
ΦR III = 2 ⋅ 10 − 7  I R ln + I S ln + IT ln 
 rs D 13 D 23 
1 3 2 1 3 2
2 1 3 2 1 3
3 (2 1 3 2 1
l/6 l/6 l/6 l/6 l/6 l/6
Srednja vrijednost ukupnog obuhvatnog fluksa, po jedinici dužine, oko provodnika

faza R je:
1
Φ R = (Φ R II + Φ R II + Φ R III )
3
1  1 1 1 
Φ R = ⋅ 2 ⋅ 10 − 7  3I R ln + I S ln + I T ln 
3  rs D D D
12 13 23 D D D
13 12 23 
 1 1 1 
Φ R = 2 ⋅ 10 −7  I R ln + I S ln + I T ln 

 rs 3 D D D
12 13 23
3 D D D
13 12 23 
Označimo: Dm = 3 D12 D13 D23

⇒
 1 1 1 
Φ R = 2 ⋅ 10 − 7  I R ln + I S ln + I T ln 
 r s D m D m 
 1 1 
Φ R = 2 ⋅ 10 − 7  I R ln + ( I S + IT ) ln
 rs Dm 
---- 49 ----
 1 1   D 
Φ R = 2 ⋅ 10 − 7  I R ln − I R ln  = 2 ⋅ 10 − 7  I R ln m 
 rs Dm   rs 
Podužnu induktivnost provodnika faze R prepletenog trofaznog nesimetričnog

voda je: L1 R = Φ R / I R , pri čemu sti izraz važi i za induktivnost provodnika druge
dvije faze.
Podužna induktivnost prepletenog trofaznog nesimetričnog voda je:
Dm
L1 [ H / m ] = 2 ⋅ 10 −7 ln ,
rs
Dm = 3 D 12 D 13 D23 je srednji geometrijski razmak između provodnika faza R,

S i T, odnosno međusobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU).
rs je srednji geometrijski poluprečnik provodnika, ili sopstvena (vlastita)

srednja geometrijska udaljenost (S SGU).
5. Induktivnost trofaznog voda sa provodnicima u snopu
Vodovi veoma visokog napona se rade sa provodnicima u snopu, najčešće sa

dva, tri i četiri provodnika u snopu, to jest po jednoj fazi.
Radi izjednačavanja vrijednosti parametara pojedinih faza, vod se prepliže.
DRT =2d
R DRS=d S DST=d T
a) 1 2 a b x y
k/2
k
1 x a
b) 2 y b
a 1 x
b 2 y
x a 1
y b 2
I: l/3 II: l/3 III: l/3
Slika:Vod sa dva provodnika u snopu: a) raspored provodnika, b) jedan ciklus preplitanja
---- 50 ----
Induktivnost po fazi i jedinici dužine trofaznog (prepletenog) voda sa

provodnicima u snopu je:
Dm
L1 [ H / m ] = 2 ⋅ 10 −7 ln
rs
Dm je srednji geometrijski razmak između provodnika faza R, S i T, odnosno

međusobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU):
Dm = 12 D1a D1b D2 a D2b Dax Day Dbx Dby D1 x D1 y D2 x D2 y ,
rs je srednji geometrijski poluprečnik faznih provodnika, ili sopstvena

(vlastita) srednja geometrijska udaljenost (S SGU):
rs = 4 r11 r12 r22 r21 ,
gdje je: r11 = r22 ≡ rs1 - srednji geometrijski poluprečnik jednog užeta u snopu, a r12
= r21 ≡ k njihovo međusobno rastojanje.
Kako je D >> k , pri proračunu induktivnosti trofaznih vodova sa provodnicima u

snopu može se računati sa uprošćenim izrazom za M SGU:
Dm = 3 DRS DRT DST .
Pri horizontalnom rasporedu faznih provodnika M SGU je:
Dm = 3 d ⋅ 2d ⋅ d = 1,26d .
6. Metoda SGU
za proračun podužne induktivnosti nadzemnih vodova
Prema metodi srednje geometrijske udaljenosti (metoda SGU) podužna

induktivnost provodnika trofaznih nadzemnih elektroenergetskih vodova određena
je izrazom:
Dm
L1 [ H / m ] = 2 ⋅ 10 −7 ln ,
rs
Dm [ m ] je srednja geometrijska udaljenost između faznih provodnika, ili kraće

međusobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU), a
rs [m ] srednji geometrijski poluprečnik faznih provodnika, ili vlastita - sopstvena
(S SGU).
---- 51 ----
Za prepleteni trofazni voda ( faze 1, 2 i 3) sa jednim provodnikom po fazi:
M SGU je: Dm [ m ] = 3 D 12 D 13 D23 ,

S SGU je: rs [ m ]
Za prepleteni trofaznog voda sa više provodnika u snopu po fazi:
M SGU je: Dm = m D1a D1b ... D2 a D2 b ... D1 x D1 y ... D2 x D2 y ... Dax Day ... Dbx Dby ... ,
S SGU je: rs = s rs1 r12 ...rs 2 r21 ...
Eksponent m je jednak proizvodu broja faza i svih rastojanja provodnika jedne

faze od provodnika druge dvije faze.
Eksponent s jednak je kvadratu broja provodnika po fazi.
Za trofazni vod sa dva provodnika u snopu je m = 3 ⋅ 2 ⋅ 2 , s = 2 , ⇒:

2
M SGU je: Dm = 12 D1a D1b D2 a D2 b D1 x D1 y D2 x D2 y Dax Day Dbx Dby ,

odnosno: Dm ≈ 3 D 12 D 13 D23 .
2
S SGU je: rs = 4 rs1 k 2 = rs1k .
Za trofazni vod sa tri provodnika u snopu je m = 3 ⋅ 3 ⋅ 3 , s = 3 2 , ⇒:

M SGU je:
Dm = 27 D1a D1b D1c D2 a D2 b D2 c D3 a D3 b D3 c D1 x D1 y D1 z D2 x D2 y D2 z D3 x D3 y D3 z Dax Day Daz Dbx Dby Dbz Dcx Dcy Dcz ,
odnosno: Dm ≅ 3 D12 D13 D23 .

2 3
S SGU je: rs = 3 rs1 k 6 = 3 rs1 k 2 .
Na osnovu konkretnih proračuna podužnih induktivnosti trofaznih nadzemnih

vodova može se zaključiti da se induktivna otpornost, odnosno reaktansa,
nadzemnih elektroenergetskih vodova kreće u intervalu:
X L1 = ω ⋅ L1 = (0,4 − 0,42) Ω / km
Ovo je interval za vrijednosti pozitivnog i negativnog, odnosno direktnog i

inverznog redosljeda.
---- 52 ----
7. Induktivnost sistema nultog redosljeda
Predhododni postupak za određivanje induktivnosti nadzemnih vodova daje

induktivnost za proračune simetričnih režima.
Analize nesimetričnih režima mogu se vršiti na različite načine. Jedna od klasičnih
metoda je metoda simetričnih komponenti, gdje se sistem razlaže na dva
simetrična trofazna sistema sa suprotnim faznim redosljedima (direktni i inverzni
sistem, odnosno sistem pozitivnog i sistem negativnog redosljeda) i treći nulti
sistem.
Induktivnosti direktnog i inverznog redosljeda su jednake, jer su nezavisne

od redosljeda faza priključenog simetričnog trofaznog sistema napona.
Kad trofaznim vodovima teku struje nultog redosljeda, one su u svakoj fazi i po
stavu i po veličini jednake.
Struje nultog redosljeda, kao zbir identičnih struja u sve tri faze, vraćaju se kroz
zemlju ili kroz zemlju i kroz zaštitnu užad.
Dok su struje pozitivnog i negativnog redosljeda u svakoj fazi samo po veličini
jednake, a pomjerene za 1200, dotle su struje nultog redosljeda identične u svim
fazama i po stavu i po veličini. Zato se električna i magnetska polja proizvedena u
ma kojoj tački prostora strujama nultog redosljeda znatno razlikuju od takvih polja
proizvedenih strujama pozitivnog i negativnog redosljeda.
Ovo znači i da je induktivost nultog redosljeda različita od induktivnosti
pozitivnog i negativnog redosljeda, a koje se određuju na naprijed opisan
način.
Induktivnost nultog redosljeda po fazi trofaznog voda je dva do tri puta veća
od induktivnosti pozitivnog i negativnog redosljeda. Taj odnos se približava
većoj vrijednosti kod vodova bez zaštitnih užadi.
7.a. Induktivnost nultog redosljeda

kod vodova bez zaštitne užadi
Pod predpostavkom da nema zaštitne užadi, povratni provodnik nultog

redosljeda je zemlja.
Struja, koristeći zemlju kao nulti provodnik, protiče kroz nju putanjama koje joj
pružaju najmanju impedansu, koja se sastoji od otpornosti i induktivnog otpora.
Zato se te putanje ne udaljavaju mnogo od vodova. U protivnom, induktivnost bi
bila veoma velika s obzirom da induktivnost kola raste sa povećanjem
razmaka između faznog i povratnog provodnika kola. Prema tome, povratna
putanja nultih struja, očevidno, predstavljaće neke nepravilne putanje kroz zemlju.
John R. Carson je pokazao da se za određivanje induktivnosti nultog redosljeda

može koristiti opšti izraz koji služi za određivanje induktivnosti pozitivnog, odnosno
---- 53 ----
negativnog redosljeda vodova sa dva provodnika, unoseći u taj izraz izvjesne

modifikacije.
Na osnovu eksperimentalnih mjerenja, usvojeno je da povratni provodnik nultih
struja kroz zemlju čini jedan fiktivni provodnik čiji srednji geometrijski
poluprečnik iznosi rsz = 1m i da odstojanje između stvarnog provodnika i
povratnog fiktivnog provodnika treba računati po obrascu:
ρ
2
Dmf [m 2 ] = 658 ,
f
gdje su: f [Hz ] - učestanost,

ρ [Ω / m 3 ] - otpornost zemlje, koja zavisi od vrsta i stanja tla.
Za neke terene, u nedostatku tačnijih podataka, mogu se koristiti sljedeće

vrijednosti za ρ [Ω / m ] :
3
• morska voda 1
• glina 10
• močvarno zemljište 300
• krečnjačko zemljište 1000
• granit 10000
Induktivnost nultog redosljeda možemo odrediti po obrascu za induktivnost po

jedinici dužine sistema od dva provodnika 1 i 2 : polaznog sastavljenog od faznih
provodnika i povratnog - zemlja (Slika) :
rs1=rm
T
1 DRT DST
I
R S
DRS
rs
Dmf =D1z= Dz1
rsz=1
z -I
Slika: Provodnici sistema nultog redosljeda
---- 54 ----
Induktivnosti provodnika 1 sa srednjim geometrijskim poluprečnikom rs1 (tri fazna

provodnika – polazni provodnik) je:
D12
L11 = 2 ⋅ 10 − 7 ln .
rs1
Induktivnost provodnika 2 sa srednjim geometrijskim poluprečnikom rs 2 (zemlja –
povratni provodnik) je:
D12
L12 = 2 ⋅ 10 − 7 ln
rs 2
Ukupna podužna induktivnost posmatranog sistema od dva provodnika (polazni i

povratni), na međusobnom rastojanju D12 , je:
2
D12 −7
L1 = L11 + L12 = 2 ⋅ 10 ln .
rs1 rs 2
U sistemu dva provodnika, za određivanje nulte induktivnosti, jedan provodnik (1)

su svi fazni provodnici srednjeg geometrijskog poluprečnika rs1 = rm , a drugi je
povratni provodnik kroz zemlju (z) poluprečnika rs 2 = rz = 1m (Slika), pri čemu je
2
rastojanje između ova dva provodnika određeno izrazom Dmf [m 2 ] .
Induktivnost nultog redosljeda po jedinici dužine je:

2
−4
Dmf
L01 [ H / km ] = 2 ⋅ 10 ⋅ ln
rm
rm je srednji geometrijski poluprečnik (S SGU) provodnika od sve tri faze (m=3):
2 2 2 2 3
rm = m DRR D RS DRT D SS DSR D ST DTT DTR DTS = 9 rs D RS DRT D ST ,
gdje je rs srednji geometrijski poluprečnik provodnika jedne faze, npr. za dva

provodnika u snopu određen izrazom r s = rs1 k .
Otpornost povratnog provodnika, tj. zemlje, prema pomenutim radovima J.

Carsona, može se usvojiti da iznosi:
Rz [Ω / km ] = 10 −3 f ,
Za f = 50 Hz , otpornost po jedinici dužine povratnog provodnika (zemlje) iznosi

Rz = 0,05 [Ω / km ] .
---- 55 ----
Impedansa nultog redosljeda sistema provodnik-zemlja, po jedinici

dužine, je:
2
Dmf
Z 01 [Ω / km ] = ( R1 +0,05) + j 0,0628 ,
rs
gdje je R1[Ω / km ] otpornost stvarnog-faznog provodnika.
Impedansa nultog redosljeda provodnika trofaznog voda bez

zaštitne užadi, po jedinici dužine
Kod trofaznih vodova imamo tri fazna provodnika (provodnici faze R, faze S i faze
T), odnosno u opštem slučaju bilo koji broj m identičnih provodnika. Impedansa
nultog redosljeda jednog provodnika takvog sistema, po jedinici dužine, je:
1
 R1 
2
Dmf 
Z 01 = m ⋅ Z 01 = m ⋅  + 0,05  + j 0,0628 ln 
  m  rm 
Dakle, za trofazni nadzemni elektroenergetski vod impedansa nultog redosljeda
po fazi i jedinici dužine je:
 R1 
2
Dmf 
Z 01 = 3 ⋅  + 0,05  + j 0,0628 ln  ,
  3  rm 
gdje su: R1[Ω / km ] - otpornost voda po fazi i jedinici dužine,
2
Dmf [m 2 ] - međusobna udaljenost provodnika voda i povratnog
provodnika zemlje, poluprečnika 1m ,
rm [m ] sopstvena udaljenost svih faznih provodnika.
7.b. Induktivnost nultog redosljeda

kod vodova sa zaštitnim užadima
Kad na vodu imamo zaštitnu užad (jedno ili dva) onda imamo dva povratna
pronodnika: zemlju i npr. jedno zaštitno uže. Zemlja i zaštitno uže čine dva
električno paralelno spregnuta provodnika, jer je zaštitno uže uzemljeno na
svakom stubu (Slika).
---- 56 ----
rs2=rn I2
II 1 II
rs1=rm n Z 22
Z 12 I1
m
Dmn=DI II = DII I
I
I
Z 11
1
2
Dmf =DI z= DII z
I1-I2
z
rsz=1
z
Slika: Provodnici sistema nultog redosljeda za vod sa faznim užadima
Za trofazni nadzemni elektroenergetski vod sa zaštitnim užadima impedansa

nultog redosljeda po fazi i jedinici dužine je:
 Z
2

Z 01 [Ω / km ] = m ⋅  Z 11 − 12 
 ,
 Z 22 
gdje je:
2
R  Dmf
Z 11 [Ω / km ] =  1 + 0,05  + j 0,0628 ln
m  rm
2
R  Dmf
Z 22 [Ω / km ] =  2 + 0,05  + j 0,0628 ln
 n  rn
2
Dmf
Z 12 [Ω / km ] = 0,05 + j 0,0628 ln
Dm n
U posljednjim izrazima su:
R1[Ω / km ] - otpornost faznih provodnika voda,
R2 [Ω / km ] - otpornost jednog užeta zaštitnih užadi,
m - broj faznih provodnika
n - broj zaštitnih užadi
rm - srednji geometrijski poluprečnik (S SGU) svih faznih provodnika:
2 2 2 2 3
rm = m DRR DRS DRT DSS DSR DST DTT DTR DTS = 9 rs D RS D RT D ST ,
---- 57 ----
rn - srednji geometrijski poluprečnik (S SGU) svih zaštitnih užadi, određen,

npr. za dva zaštitna užeta izrazom:
2
rn = n rsz 1 Dz 12 rsz 2 Dz 21 = 4 rsz2 Dz212 = rsz Dz 12 ,
u kojem je rsz srednji geometrijski poluprečnik jednog od dva identična
zaštitna užeta, a Dz12 je rastojanje između zaštitnih užadi,
Dm n - je srednja geometrijska udaljenost među faznim provodnicima i
zaštitnom užadi, odnosno M SGU faznih i zaštitnih užadi, određena
relacijom:
Dm n = m n D1 z1 D1 z 2 ... D1 zn D2 z 1 D2 z 2 ... D2 zn ... Dm z 1 Dm z 2 ... Dm zn ,
u kojoj su Dm zn rastojanja između m-tog faznog provodnika i n-tog
zaštitnog užeta.
Primjer 1
Odrediti impedansu pozitivnog, negativnog i nultog redosljeda po km dužine trofaznog voda sa
provodnicima u horizontalnor ravni, za dva slučaja:
a) vod je bez zaštitnih užadi,
b) vod je sa dva zaštitna užeta.
Provodnici su bakarna užad srednjeg geometrijskog poluprečnika rs=0,00382 m, otpornosti R1=0,284
Ω/km. Srednji geometrijski poluprečnik zaštitnog užeta je rs z=0,00111 m, a njegova otpornost R1
z=1,91Ω/km. Specifična otpornost zemlje je ρ = 100 Ω/m . Prikaz položaja užadi voda dat je na slici
3
(Slika).
4m
a b
4m 4m
6,93
1 2 4m 3
4m
Slika: Primjer 1
a) Induktivnost pozitivnog, odnosno negativnog redosljeda po fazi i jedinici dužine trofaznog voda
prikazanog na slici je:
Dm
L1 = 2 ⋅ 10 − 4 ⋅ ln [H / km ]
rs
3 D12 ⋅ D13 ⋅ D 23
L1 = 2 ⋅ 10 − 4 ⋅ ln [H / km ]
rs
3
4⋅8⋅4
L1 = 2 ⋅ 10 − 4 ⋅ ln = 0,001437 H / km
0,00382
Impedansa pozitivnog, odnosno negativnog redosljeda po fazi i jedinici dužine je:
Z 1 = R1 + 2 ⋅ π ⋅ f ⋅ L1 = (0,284 + j 0,45 ) Ω / km
Impedansa nultog redosljeda voda bez zaštitne užadi je:
---- 58 ----
 R 
2
Dmf 
Z o1 = 3 ⋅  1 + 0,05  + j 0,0628 ln 
 3  rm 
 100 
 658 
 0 , 284  50
Z o1 = 3 ⋅  + 0,05  + j 0,0628 ln 
 3  9
0,00382 ⋅ 4 2 ⋅ 8 2 ⋅ 4 2
2 
 
 
 0,284 930 
Z o1 = 3⋅ + 0,05 + j 0,0628 ln  = (0,434 + j1,46 ) Ω / km
 3 0 ,462 
b) Kad vod ima zaštitnu užad, impedanse pozitivnog i negativnog redosljeda ostaju iste kao kod voda
bez zaštitnih užadi.
 Z 122 
Impedansa nultog redosljeda za vod sa dva zaštitna užeta je: Z o1 = 3 ⋅  Z 11 −  [Ω / km ] ,
Z 22 
 
2
R  D mf  0,284 
Z 11 =  1 + 0,05  + j 0,0628 ln [Ω / km ] = 0,284 + 0,05 + j 0,0628 ⋅ ln 930
= + 0,05 + j 0,486  Ω / km
 m  rm 3 0,462  3 
2
R  D mf
Z 22 =  2 + 0,05  + j 0,0628 ln [Ω / km ] = 1,91 + 0,05 + j 0,0628 ⋅ ln 930
= 1,005 + j 0,0628 ⋅ ln
930
=
 n  rn 2 0,00111 ⋅ 4 0,0665
= (1,005 + j 0,608 ) Ω / km
2
D mf 930
Z 12 = 0,05 + j 0,0628 ln [Ω / km ] = 0,05 + j 0,0628 ln = (0,05 + j 0,336 ) Ω / km
Dm n 3⋅ 2
4 4 ⋅ 6,93
⇒
Vrijednost impedansa nultog redosljeda za vod sa dva zaštitna užeta je
 0,284
Z o1 = 3 ⋅  + 0,05 + j 0,486 −
(0,05 + j 0,336)2 
 [Ω / km] = (0,639 + j1,239) Ω / km
1,005 + j 0,608 
 3 
3. Kapacitivnost nadzemnih vodova
Kapacitivnost voda je svojstvo voda da uz određeni napon primi izvjesno

naelektrisanje (količinu elektriciteta).
Jedinica za mjerenje kapacirivnosti je farad (F).
Kod vodova za prenos električne energije predpostavljamo da je kapacitivnost po
jedinici dužine voda konstantna, jer je dielektrična konstanta vazduha u kome se
zatvara električno polje konstantna.
Kapacitivnost provodnika C [F ] je određena količnikom naelektrisanja Q[C ] i

napona U [V ] .
1. Napon između dva provodnika uslijed naelektrisanja više provodnika

paralelno raspoređenih u prostoru
Posmatraćemo sistem od n prostorno paralelno postavljenih provodnika poluprečnika a i

odgovarajućih naelektrisanja Qn, kao na Slici.
---- 59 ----
1 Q1
D13
D12
D1n
2 Q3
Q2 D23
D2n D3n
Qn
n
Uticaj zemlje ćemo zanemariti.

Napon između bilo koja dva provodnika naći ćemo primjenom metode superpozicije.
Napon izmeću tačaka na odstojanju D1 i D2 od ose provodnika sa naelektrisanjem Q je:
D2 D2
Q
U= ∫ E x dx = ∫ 2πxlε 0 dx
D1 D1
⇒
Q D2
U= ln .
2πε 0 l D1
U ovim izrazima Ex je jačina električnog polja provodnika na rastojanju x od ose jednaka,

shodno Gausivom zakonu, Q = ε 0 Ed S , ∫
S
Q
Ex =
2πxlε 0
ε 0 je dielektrična konstanta vakuma, odnosno vazduha:

1
ε0 = ⋅ 10 − 6 [F / km ].
36π
______________________________________________________________
Naponi između provodnika 1 i 2 i ... 1 i n su:
1  D a D D 
U 12 =  Q1 ln 12 + Q2 ln + Q3 ln 32 + ... + Qn ln n 2 
2πε 0  a D21 D31 Dn1 
...
1  D D D a 
U 1n =  Q1 ln 1n + Q2 ln 2 n + Q3 ln 3 n + ... + Qn ln 
2πε 0  a D21 D31 Dn1 
Q1 , Q2 , ..., Q n su naelektrisanja (električni fluks) po km dužine provodnika

1,2,...n, respektivno.
---- 60 ----
1.Kapacitivnost jednofaznog voda
Posmatrajmo jednofazni vod koji čine dva provodnika 1 i 2 istog poluprečnika a ,

na međusobnom rastojanju D12 = D21 = D (Slika).
Naelektrisanje Q , odnosno − Q je ravnomjerno raspoređeno po površini jednog i
drugog provodnika. Uticaj zemlje se zanemaruje.
Q
-Q
a [m]
D [m]
Slika: Jednofazni vod
Napon između provodnika 1 i 2 koji potiče od naelektrisanja Q provodnika 1, plus

napon koji potiče od naelektrisanja − Q provodnika 2 je:
1  D a 
U=  Q1 ln 12 + Q2 ln =
2πε 0  a D21 
1  D−a a 
=  Q ln − Q ln 
2πε 0  a D−a
2
Q D−a
U= ln  .
2πε 0  a 
Pošto je za nadzemne vodove D − a ≈ D , ⇒
2
Q D Q D
U= ln  = ln
2πε 0  a  πε 0 a
Q
Po definiciji, kapacitivnost je: C = ,
U
⇒
Kapacitivnost sistema dvožičnog voda po jedinici ( km ) dužine je:
πε 0
C1 s = .
D
ln
a
1
Nakon uvrštavanja ε 0 = ⋅ 10 − 6 [F / km ], dobija se:
36π
---- 61 ----
1 55,5 ⋅ 10 − 9
C 1 s [ F / km ] = ⋅ .
2 D
ln
a
Kapacitivnost samo jednog provodnka po jedinici dužine ( km ), odnosno
kapacitivnost po fazi i jedinici dužine ( km ) jednofaznog voda je jednaka
dvostrukoj vrijednosti kapacitivnosti C1 s prema predhodnom izrazu:
55,5 ⋅ 10 − 9
C1 [ F / km ] =
D
ln
a
Kapacitivnost jednog provodnika je kapacitivnost voda prema zemlji ili

neutralnom provodniku.
3. Kapacitivnost trofaznog voda sa provodnicima

raspoređenim u tjemenima ravnostranog trougla i
sa zanemarenim uticajem zemlje
Prikaz provodnika trofaznog voda koji su raspoređeni u vrhovima

jednakostraničnog trougla, dat je na Slici.
Poluprečnici svih provodnika je isti i iznosi a . Za užad to je stvarni poluprečnik
užeta.
D [m]
D [m]
1 2
2a [m] D [m]
Sl: Provodnici trofaznog voda raspoređeni u tjemenima jednakostraničnog trougla
Napon između provodnika 1 i 2 je:
1  D a D
U 12 =  Q1 ln + Q 2 ln + Q3 ln  ,
2πε 0  a D D
Napon između provodnika 1 i 3 je:
---- 62 ----
1  D D a
U 13 =  Q1 ln + Q2 ln + Q3 ln  .
2πε 0  a D D
Sabiranjem ova dva izraza i imajući u vidu da važi relacija Q1 + Q2 + Q3 = 0 ,

dobija se:
3 D
U 12 + U 13 = Q1 ln .
2πε 0 a
Ako je sistem fazora napona simetričan, važi: U 12 + U 13 = 3U 01 .
⇒
1 D
U 01 = Q1 ln .
2πε 0 a
Kapacitivnost prema neutralnoj tački, po km dužine provodnika, je:
Q1 2πε 0
C1 [ F / km ] = = ,
U 01 D
ln
a
odnosno:
55,5 ⋅ 10 −9
C1 [ F / km ] =
D
ln
a
C1 je kapacitivnost trofaznog voda po fazi i km dužine.

Ona se naziva još i pogonska kapacitivnost.
To je kapacitivnost pozitivnog redosljeda.
Kapacitivnost pozitivnog i kapacitivnost negativnog redosljeda nadzemnih
trofaznih vodova, kao linearnih i statičkih kola, su identične, jer su nezavisne od
redosljeda faza priključenih simetričnih fazora napona.
4. Kapacitivnost trofaznog voda sa provodnicima

raspoređenim u tjemenima raznostranog trougla i
sa zanemarenim uticajem zemlje
Na Slici je prikazan raspored faznih provodnika nesimetričnog trofaznog voda, kod

koga su provodnici smješteni u tjemenima raznostranog trougla. Poluprečnik svih
provodnika je isti i iznosi a . Za užad to je stvarni poluprečnik užeta.
---- 63 ----
D 13[m] D23 [m]
1 2
2 D12 [m]
Slika: Trofazni nesimetrični vod
Kapacitivnosti faza prema neutralnoj tački za razmatrani sistem, ako nije izvršeno
preplitanje provodnika, nisu jednake. Međutim, ako je izvršeno preplitanje (Slika),
one su, kao jedna srednja vrijednost, međusobno jednake.
1(1) 3(1) 2(1) 1 3 2

2(2) 1(2) 3(2) 2 1 3
3(3) 2(3) 1(3) 3 2 1
l/6 l/6 l/6 l/6 l/6 l/6
Slika: Preplitanje voda
Napon U 12 sa provodnikom 1 u položaju 1, provodnikom 2 u položaju 2 i

provodnikom 3 u položaju 3 je:
1  D a D 
U 12 =  Q1 ln 12 + Q2 ln + Q3 ln 32  .
2πε 0  a D12 D31 
Napon U 12 sa provodnikom 1 u položaju 2, provodnikom 2 u položaju 3 i

provodnikom 3 u položaju 1 je:
1  D a D 
U 12 =  Q1 ln 23 + Q2 ln + Q3 ln 13  .
2πε 0  a D32 D12 
I na kraju, napon U 12 sa provodnikom 1 u položaju 3, provodnikom 2 u položaju 1

i provodnikom 3 u položaju 2 je:
1  D a D 
U 12 =  Q1 ln 31 + Q2 ln + Q3 ln 21  .
2πε 0  a D13 D23 
Srednja vrijednost fazora napona U 12 je:
---- 64 ----
1  D12 D13 D23 a3 D12 D13 D23 

U 12 =  Q1 ln + Q ln + Q ln .
6πε 0  D12 D13 D23 
2 3
a3 D12 D13 D2313
Ako stavimo: Dm = 3 D12 D13 D23 , izraz za napon U 12 poprima oblik:
1  D a 
U 12 =  Q1 ln m + Q2 ln .
2πε 0  a Dm 
Slično se dobija srednja vrijednost fazora napona U 13 :
1  D a 
U 13 =  Q1 ln m + Q3 ln .
2πε 0  a Dm 
Pošto je: U 12 + U 13 = 3U 01 i Q1 + Q2 + Q3 = 0 , dobijamo:
1 Dm
U 01 = Q1 ln .
2πε 0 a
Kapacitivnost prema neutralnoj tački, po km dužine provodnika, je:
Q1 2πε 0
C1 [ F / km ] = = ,
U 01 D
ln m
a
odnosno:
55,5 ⋅ 10 −9
C1 [ F / km ] = .
D
ln m
a
C 1 je kapacitivnost trofaznog voda po fazi i km dužine.
5. Kapacitivnost trofaznog voda sa provodnicima u

snopu
Kapacitivnost po fazi i jedinici dužine provodnika trofaznih nadzemnih

elektroenergetskih vodova sa više provodnika po fazi (provodnici u snopu),
sa zanemarenjem uticaja zemlje, određena je izrazom:
---- 65 ----
55,5 ⋅ 10 −9
C 1 [ F / km ] = ,
D
ln m
as
gdje su: Dm [m ] srednja geometrijska udaljenost između faznih provodnika, ili

međusobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU),
a s [m ] srednji geometrijski poluprečnik faznih provodnika, ili vlastita -
sopstvena srednja geometrijska udaljenost ( S SGU), u kojem figuriše stvarni
poluprečnik užeta a .
Za trofazni voda sa jednim provodnikom po fazi:

• M SGU je određena istom relacijom kao za induktivnost:
Dm = 3 DRS DRT DST ,
• S SGU je stvarni poluprečnik užeta: a s = a .
Za trofazni vod sa 2 provodnika u snopu po fazi je:

• M SGU se može približno, ali dovoljno tačno, računati kao:
Dm ≈ 3 DRS DRT DST ,
22
• S SGU je: a s = a k = a ⋅ k ,
2 2
gdje je: a stvarni poluprečnik užadi provodnika,

k je međusobno rastojanje izmežu užadi u snopu.
Za trofazni vod sa 3 provodnika u snopu po fazi je:

• M SGU se može približno, ali dovoljno tačno, računati kao:
• Dm ≈ 3 DRS DRT DST ,
• S SGU je: a s = a ⋅ k ,
3 2
gdje je: a stvarni poluprečnik užadi provodnika,

k je međusobno rastojanje izmežu užadi u snopu.
6. Metoda SGU
za proračun podužne kapacitivnosti nadzemnih vodova
Prema metodi srednje geometrijske udaljenosti (metoda SGU) podužna

kapacitivnost provodnika trofaznih nadzemnih elektroenergetskih vodova
određena je izrazom:
55,5 ⋅ 10 −9
C1 [ F / km ] = ,
D
ln m
as
---- 66 ----
Dm [m ] je M SGU svih faznih provodnika,

a s [m ] je S SGU provodnika jedne faze.
Za prepleteni trofazni voda sa jednim provodnikom po fazi:
M SGU je: Dm [ m ] = D 12 D 13 D23 ,

3
S SGU je: a s [ m ] = a , gdje je a stvarni poluprečnik užeta faznih provodnika.
Za trofazni vod sa dva provodnika u snopu je:
M SGU je: Dm = 3⋅2⋅2 D1a D1b D2 a D2 b D1 x D1 y D2 x D2 y Dax Day Dbx Dby ,
odnosno Dm ≅ 3 D12 D 13 D23 .

2 2
S SGU je: a s = 2 a1 k = a1 k , gdje je a1 stvarni poluprečnik jednog
2
užeta faznih provodnika, a k njihovo međusobno rastojanje.
7. Uticaj zemlje na kapacitivnost trofaznih vodova
U dosadašnjim izvođenjima obrazaca za računanje kapacitivnosti pozitivnog,

odnosno negativnog redosljeda trofaznih nadzemnih vodova, predpostavili smo da
su provodnici dosta visoko postavljeni iznad zemlje, tako da se njen uticaj može
zanemariti. U stvari, zemlja utiče na veličinu kapacitivnosti vodova, jer njeno
prisustvo mijenja električno polje između provodnika.
Pri određivanju kapacitivnosti vodova sa uvažavanjem uticaja zemlje, obično se
primjenjuje standardna "metoda odslikavanja".
Na Slici je prikazan trofazni vod sa provodnicima raspoređenim u tjemenima

raznostranog trougla i njihovi likovi po metodi odslikavanja.
Zemlja se, posebno za svaki provodnik iznad zemlje, zamjenjuje fiktivnim

provodnicima, koji su smješteni ispod ravni zemlje po vertikalama odnosnih
stvarnih provodnika, a na rastojanju od ravni zemlje jednakim odstojanju
provodnika iznad zemlje. Svakom takvom fiktivnom provodniku pridružuje se
naelektrisanje − Q jednako po velični a suprotno po znaku naelektrisanju Q
stvarnog provodnika. Fiktivni provodnik je neka vrsta slike provodnika sa zemljom
kao ogledalom.
Dokazuje se, kapacitivnost po fazi i jedinici dužine trofaznog nadzemnog

voda sa uračunavanjem uticaja zemlje određena je izrazom:
55,5 ⋅ 10 −9
C1 [ F / km ] =
D H H H
ln m − ln 3 12 13 23
a H 11 H 22 H 33
---- 67 ----
Q2
2
D23
D12
Q3
Q1 3
1 D13
H22 H23 H33
H11 H12
H13
-Q3
1′
-Q1 3′
-Q2
2′
Slika: Provodnici trofaznog voda i njihove slike po "metodi ogledanja"
Ako u posljednjem izrazu za odstojanje između stvarnih i fiktivnih provodnika

stavimo: H 12 = H 13 = H 23 = H 11 = H 22 = H 33 , što se, sa dovoljnom tačnošću, može
uzeti za nadzemne vodove, izraz dobija se izraz kao za kapacitivnost bez
uračunavanja uticaja zemlje.
Zaključujemo, uz uvažavanje uticaja zemlje kapacitivnost voda postaje

neznatno, praktično zanemarljivo veća. Uticaj zemlje na veličinu pogonske
kapacitivnosti nadzemnih vododva je mali, pa se u praktičnim proračunima
može zanemariti.
8. Kapacitvnost sistema nultog redosljeda
Kapacitivnost direktnog i inverznog (pozitivnog i negativnog) redosljeda su

jednake, jer ne su nezavisne od redosljeda faza priključenog simetričnog
trofaznog sistema napona.
Kapacitivnost nultog redosljeda se razlikuje od kapacitivnosti pozitivnog i
negativnog redosljeda.
Kapacitivnost nultog redosljeda može se odrediti metode "odslikavanja"
provodnika voda
---- 68 ----
8.a. Kapacitivnost nultog redosljeda kod vodova bez zaštitne užadi

Na Slici su prikazani provodnici trofaznog voda (prepletenog) sa rasporedom provodnika u
tjemenima raznostranog trougla i njihove "slike". Stvarni poluprečnici faznih provodnika su a , a
međusobna rastojanje između provodnika i između provodnika i njihovih slika su pikazana na
Slici.
Q0
2
am
D23
D12
Q0
Q0 3
1 D13
H22 H23 H33
H11 H12
H13
-Q0
1′
-Q0 3′
-Q0
2′
Slika: Provodnici trofaznog voda i njihove slike - za sistem nultog redosljeda
Pri proticanju struje nultog redosljeda nadzemnim vodom koji čine identični provodnici, svaki
provodnik toga voda opterećen je istom količinom elektriciteta Q0 po km dužine voda.
Q0
Kapacitivnost nultog redosljeda definisana je relacijom : C 01 [ F / km ] = ,
V0
gdje je V0 napon nultog redosljeda, kao srednja aritmetička vrijednost napona nultog redosljeda
provodnikaPošto je, napon nultog redosljeda svakog provodnika jednak polovini napona nultog
redosljeda između stvarnog provodnika i njegove slike, važi relacija:
1 1
V0 = ⋅ (V11′ + V22′ + V33′ ) .
2 3
Prema opštem izrazu za napon između provodnika 1 i n je:
1  H H H 
V11′ =  2Q0 ln 11 + 2Q0 ln 12 + 2Q0 ln 13 
2πε 0  a D12 D13 
1  H H H 
V22′ =  2Q0 ln 22 + 2Q0 ln 23 + 2Q0 ln 12 
2πε 0  a D23 D12 
---- 69 ----
1  H H H 
V33′ =  2Q0 ln 33 + 2Q0 ln 13 + 2Q0 ln 23 
2πε 0  a D13 D23 
⇒
2
Q0 H H H 33  H 12 H 13 H 23 
V0 = ln 3 11 22  
2πε 0 a3  D12 D13 D23 
Q0
Kapacitivnost je definisana odnosom: C 01 = , koji daje:
V0
2πε 0
C 01 = ,
2
H 11 H 22 H 33  H 12 H 13 H 23 
ln 3  
D11 D22 D33  D12 D13 D23 
gdje smo stvarni poluprečnik a zamjenili sa D11, D22 i D33.
Kapacitivnost nultog redosljeda provodnika po km dužine je:
1 2πε 0
C 01 = ⋅
3 9 H 11 H 12 H 13 H 21 H 22 H 23 H 31 H 32 H 33
ln
9 D11 D12 D13 D21 D22 D23 D31 D32 D33
odnosno:
1 55,5 ⋅ 10 −9
C 01[ F / km ] = ⋅ ,
3 H
ln m
am
gdje je: H m - srednja geometrijska udaljenost između provodnika i njihovih likova
(M SGU provodnika i njihovih slika), a
am - srednji geometrijski poluprečnih svih faznih provodnika (S SGU
svih faznih provodnika).
U opštem slučaju, kada sistem ima m provodnika umjesto 3 (npr. 6 provodnika u
slučaju dva provodnika u snopu, po fazi) za kapacitivnost nultog redosljeda važi
izraz pri čemu su srednja geometrijska udaljenost između provodnika i njihovih
likova (Hm) i srednji geometrijski poluprečnih svih faznih provodnika (am), jednaki:
H m = m H 11 H 12 ... H 1m H 21 H 22 ... H 2 m ... H m 1 H m 2 ... H mm

2
a m = m D11 D12 ... D1m D21 D22 ... D2 m ... Dm 1 Dm 2 ... Dmn
2
---- 70 ----
8.b. Kapacitivnost nultog redosljeda kod vodova

sa zaštitnom užadi
Posmatrajmo na početku sistem provodnik-zemlja i jedno zaštitno uže . Ovaj sistem, zajedno
sa njegovom "slikom", prikazan je na Slici.
Qz
z
D1z
Q0
1
Hzz
H11 H1z
1′
-Q0
-Qz
z′
Slika: Sistem provodnik-zaštitno uže i njegova slika, za proračun nulte kapacitivnosti
Stvarni poluprečnik provodnika je D11 = a , a zaštitnog užeta Dzz = a z .
Napon nultog redosljeda provodnika 1 jednak je polovini napona između stvarnog provodnika 1
i njegovog lika 1′:
1
V0 = U 11′
2
1  H H 
U 11′ =  2Q0 ln 11 + 2Q z ln 1 z 
2πε 0  D11 D1 z 

1  H H ′
U zz ′ =  2Q0 ln 1 z + 2Q0 ln zz 
2πε 0  D1 z D23 
Pošto je zaštitno uže na istom potencijalu kao zemlja: U zz = 0
Iz predhodnih jednačina dobijamo:
---- 71 ----
2πε 0V0
Q0 = 2
,
 H 1z 
 ln 
 D 
ln
H 11
−  1z 
D11 H
ln zz
Dzz
Q0
Kapacitivnost je definisana odnosom: C 01 = .
V0
Kapacitivnost nultog redosljeda provodnika po km dužine je:
55,5 ⋅ 10 −9
C 01[ F / km ] = 2
.
 H 1z 
 ln 
H 11  D1 z 
ln −
D11 H
ln zz
Dzz
Za sistem od m provodnika i n zaštitnih užadi, kapacitivnost nultog

redosljeda po fazi i jedinici dužine je:
1 55,5 ⋅ 10 −9
C 01[ F / km ] = 2
m  H mn 
 ln 
H m  Dmn 
ln −
am H
ln n
an
gdje je:
H m = m 2 H 11 H 12 ... H 1m H 21 H 22 ... H 2 m ... H m 1 H m 2 ... H mm srednja geometrijska udaljenost
između stvarnih provodnika i njihovih slika ;
a m = m 2 D11 D12 ... D1m D21 D22 ... D2 m ... Dm 1 Dm 2 ... Dmm srednji geometrijski poluprečnik svih
provodnika;
H n = n 2 H z 1 z1 H z 2 z 2 ... H z 1 zn H z 2 z 1 H z 2 z 2 ... H z 2 zn ... H zn z1 H zn z 2 ... H zn zn srednja geometrijska
udaljenost između zaštitnih provodnika i njihovih slika;
a n = n2 Dz1 z 1 Dz1 z 2 ... Dz1 zn Dz 2 z1 Dz 2 z 2 ... Dz 2 zn ... Dzn z 1 Dzn z 2 ... Dzn zn srednji geometrijski poluprečnik
svih zaštitnih užadi (sopstvena SGU);
H m n = m ⋅ n H 1 z 1 H 1 z 2 ... H 1 zn H 2 z 1 H 2 z 2 ... H 2 zn ... H m z 1 H m z 2 ... H m zn srednja geometrijska
udaljenost između stvarnih provodnika i slika zaštitnih užadi (međusobna SGU) i
Dmn = m⋅n D1 z 1 D1 z 2 ... D1 zn D2 z1 D2 z 2 ... D2 zn ... Dm z 1 Dm z 2 ... Dm zn srednja geometrijska
udaljenost između stvarnih provodnika i zaštitnih užadi (međusobna SGU).
---- 72 ----
Za trofazni nadzemni vod (m=3) sa jednim zaštitnim užetom (n=1)

je:
1 55,5 ⋅ 10 −9
C 01[ F / km ] = 2
3  H mn 
 ln 
H m  Dmn 
ln −
am H
ln n
an
gdje je:
H m = 9 H 11 H 12 H 13 H 21 H 22 H 23 H 31 H 32 H 33 srednja geometrijska udaljenost između stvarnih
provodnika i njihovih slika (M SGU između provodnika i njihovih slika);
a m = 9 D11 D12 D13 D21 D22 D23 D31 D32 D33 = 9 a 3 ( D12 D13 D23 ) 2 srednji geometrijski poluprečnik
svih faznih provodnika, u kojem je a stvarni poluprečnih užeta faznih provodnika (S SGU svih
faznih provodnika);
H n = H zz udaljenost između zaštitnog provodnika i njegove slike;
a n = a z stvarni poluprečnik zaštitnog užeta;
H m n = 3 H 1 z H 2 z H 3 z srednja geometrijska udaljenost između stvarnih provodnika i slika
zaštitnih užadi (M SGU između zaštitnih ušadi i njhovih slika) i
Dmn = 3 D1 z D2 z D3 z srednja geometrijska udaljenost između stvarnih provodnika i zaštitnih
užadi (međusobna SGU između faznih provodnika i zaštitne užadi).
Za trofazni nadzemni vod (m=3) sa dva zaštitna užeta (n=2), za

izračunavanje nulte kapacitivnosti po fazi i jedinici dužine važi isti izraz, pri čemu je:
H m = 9 H 11 H 12 H 13 H 21 H 22 H 23 H 31 H 32 H 33 srednja geometrijska udaljenost između stvarnih

provodnika i njihovih slika ;
a m = 9 D11 D12 D13 D21 D22 D23 D31 D32 D33 = 9 a 3 ( D12 D13 D23 ) 2 srednji geometrijski poluprečnik
svih faznih provodnika, u kojem je a stvarni poluprečnih užeta faznih provodnika;
H n = 22 H z 1 z 1 H z 2 z 2 H z 2 z 1 H z 2 z 2 srednja geometrijska udaljenost između zaštitne užadi i
njihovih slika;
a n = 22 Dz 1 z 1 Dz 1 z 2 Dz 2 z 1 Dz 2 z 2 = 4 a z2 Dz21 z 2 = a z Dz 1 z 2 sradnji geometrijski poluprečnik svih
zaštitnih užadi, pgdje je az stvarni poluprečnik zaštitnog užeta;
H m n = 3⋅2 H 1 z 1 H 1 z 2 H 2 z 1 H 2 z 2 H 3 z 1 H 3 z 2 srednja geometrijska udaljenost između stvarnih
provodnika i slika zaštitnih užadi i
Dmn = 3⋅2⋅ D1 z 1 D1 z 2 D2 z 1 D2 z 2 D3 z 1 D3 z 2 srednja geometrijska udaljenost između stvarnih
provodnika i zaštitnih užadi).
Fazni provodnici zbog ugiba nisu strogo pravi i horizontalni.

Pri izračunavanju kapacitivnosti nadzemnih vodova treba raditi sa srednjim
visinama vješanja faznih provodnika koja se računa kao:
---- 73 ----
2
hsr = h − f ,
3
gdje su: h - visina tačaka vješanja provodnika,

f - ugib na nekoj temperaturi.
Izolatori i čelično rešetkasti stubovi povećavaju nultu kapacitivnost za 5% do 10%,
dok je njihov uticaj na pogonsku kapacitivnost zanemarljiv.
Primjer 2
Naći kapacitivnost nultog redosljeda C01 po fazi i jedinici dužine za vod iz Primjera 1 (Slika), za
dva slučaja:
a) vod je bez zaštitnih užadi,
b) vod je sa dva zaštitna užeta.
Rastojanje provodnika od zemlje neka je 11 m, a stvarni poluprečnici provodnika i zaštitnog
užeta su: a=0,00524m i az=0,00396m.
Rješenje
Potrebna rastojanja između užadi voda izračunata su i prikazana na Slici .
a) Kapacitivnost nultog redosljeda po fazi i jedinici dužine je:
1 55,5 ⋅10 −9 1 55,5 ⋅10 −9 1 55,5 ⋅10 −9

C 01 =
H
[F / km] = = =
3 3 9 H 11 H 12 H 13 H 21 H 22 H 23 H 31 H 32 H 33 3 9 22 3 ⋅ (22,4 ⋅ 23,4 ⋅ 22,4) 2
ln m ln
am ln
9 D D D D D D D D D
11 12 13 2 1 22 23 31 32 33 9
0,00524 3 ⋅ 4 2 ⋅ 4 2 ⋅ 8 2
1 55,5 ⋅ 10 −9
= = 4,92 ⋅10 −9 [F / km] = 0,00492 [µF / km]
3 22,5
ln
0,514
b) Nulta kapacitivnost po fazi i jedinici dužine trofaznog voda sa dva zaštitna užeta je:
1 55,5 ⋅ 10 −9
C 01 = 2
[F / km]
3  H mn 
 ln 
 D 
Hm  mn 
ln −
am H
ln n
an
gdje su :
H m = 9 H 11 H 12 H 13 H 21 H 22 H 23 H 31 H 32 H 33 = 9 H 11 H 22 H 33 ( H 12 H 13 H 23 ) 2 = 9 22 3 (22,4 ⋅ 23,4 ⋅ 22,4) 2 = 22,5 m
a m = 9 D11 D12 D13 D 21 D 22 D 23 D31 D32 D33 = 9 a 3 ( D12 D13 D 23 ) 2 = 9 0,0524 3 (4 ⋅ 8 ⋅ 4) 2 = 0,514 m ;
H n = 2 2 H z1 z1 H z 2 z 2 H z 2 z1 H z 2 z 2 = 4 28,92 2 30 2 = 29,4 m
a n = 2 2 D z1 z1 D z1 z 2 D z 2 z1 D z 2 z 2 = 4 a z2 D z21 z 2 = a z D z1 z 2 = 0,00396 ⋅ 4 = 0,089 m
H m n = 3⋅2 H 1 z1 H 1 z 2 H 2 z1 H 2 z 2 H 3 z1 H 3 z 2 = 6 25,6 4 ⋅ 26,2 2 = 25,9 m
Dmn = 3⋅2⋅ D1 z1 D1 z 2 D2 z1 D 2 z 2 D3 z1 D3 z 2 = 6⋅ 4 4 ⋅ 6,93 2 = 4,8 m.

⇒
---- 74 ----
1 55,5 ⋅10 −9
C 01 = 2
[F / km] = 6,96 ⋅10 −9 F / km = 0,00696 µF / km
3  25,9 
 ln 
22,5  4,8 
ln −
0,514 29,4
ln
0,089
z1 4
z2
4 6,93
1 2 3
4 4
28,92 30
22,4 23,4 22
25,6 26,2
25,6
1′′ 2′′ 3′′
z1′ z2′
Slika: Primjer 2
9. Kapacitivna provodnost (susceptansa) voda
Kapacitivna provodnost voda po jedinici dužine ( km ) dužine voda je:
BC 1 [ S / km ] = ωC1
gdje je: ω = 2πf = 314 r / s - kružna učestanost sistema učestanosti f = 50 Hz ,

C1 [ F / km ] - jedinična kapacitivnost voda.
---- 75 ----
Ukupna kapacitivna provodnost voda je:
BC [ S ] = BC 1l ,
gdje je: l[km ] - dužina voda.
Za prosječnu vrijednost jedinične kapacitivnosti od C1 = 0,01µF / km , dobijamo:

BC 1 = 314 ⋅ 0,01 ⋅ 10 −6 = 3,14µS / km
Ukupna kapacitivna provodnost voda dužine npr. l = 100 km je: BC = 314µS
1 1
Kapacitivna otpornost (reaktansa) voda je: X C 1 = = .
BC 1 ωC1
Za prosječnu vrijednost jedinične kapacitivnosti od C1 = 0,01µF / km :

106
XC1 = [Ωkm ] = 0,318 MΩkm
3,14
X C1
Ukupna reaktansa voda dužine l[km ] je: X C [Ω ] =
l
10. Kapacitivna struja voda
Uslijed kapacitivnosti voda, javlja se reaktivna kapacitivna struja voda I B ili struja
punjenja.
Za vodove koji nisu suviše dugački, može se smatrati da ova struja linearno
opada od početka ka kraju voda (Slila). Na bilo kojem mjestu voda ona zavisi od
visine napona na tom mjestu. Promjene napona duž voda, koje nastaju uslijed
pada napona, se mogu zanemariti i računati sa nazivnim naponom.
• •
U1 ↓Ib U2
IB
Slika: Kapacitivna struja u vodu
---- 76 ----
Kapacitivna struja na početku voda jednaka je zbiru svih kapacitivnih struja duž
voda:
I B = ∑ I B 1 = I B1 l
,
U U
IB = B1 l = BV [ A]
3 3
gdje su: I B1[ A / km ] - kapacitivna struja po jedinici dužine voda,

l[km ] - dužina voda,
U [V ] - nazivni linijski napon,
B1 [ S / km ] - kapacitivna provodnost po jedinici dužine voda ( B1 = ωC1 ),
BV [S ] - kapacitivna provodnost cijelog voda ( BV = B1l )
Kapacitivne struje zavise od visine napona voda, dužine voda i pogonske

kapacitivnosti, koja opet zavisi od konstruktivnih karakteristika voda.
U kraćim nadzemnim elektroenergetskim vodovima, napona do 35 kV, kapacitivne

struje u poređenju sa strujama opterećenja su vrlo male, pa se zato mogu pri
električnim proračunima zanemariti.
Kod vodova viših napona, čije su i dužine veće, kapacitivne struje su

znatnije i pri proračunima se moraju uzeti u obzir.
Uslijed kapacitivne provodnosti nastaje trofazna kapacitivna snaga, ili snaga

punjenja, koja na jedinici dužine voda iznosi:
QB1 [ MVAr / km ] = 3UI B1 = U 2 B1 ,
a za cijeli vod:
Q B = 3UI B = U 2 B [MVAr ] ,
gdje je U [kV ] - linijski napon voda.
4. Odvodnost nadzemnih vodova
U vodovima visokog napona, osim gubitaka aktivne snage koji nastaju zbog
zagrijavanja provodnika i koji zavise od otpornosti provodnika R[Ω ] , javljaju se i
gubici aktivne snage na izolaciji voda i uslijed jonizacije vazduha (korone).
Odvodnost G[ S ] kod nadzemnih elektroenergetskih vodova je recipročna
vrijednost poprečne otpornosti uslijed gubitaka kroz izolatore i otpornosti uslijed
korone.
---- 77 ----
Odnos snage gubitaka, uslijed nesavršenosti izolatora i uslijed korone, i kvadrata

napona, definiše odvodnost voda:
∆P
G1 [ S / km ] = ,
U2
gdje su: ∆P[ MW / km ] - gubici snage sva tri fazna provodnika voda,
U [kV ] - linijski napon voda.
1. Gubici kroz izolatore nastaju zbog nesavršenosti izolatora, odnosno

njihove površine koja je izložena prljanju te joj površinska otpornost nije
beskonačna. Unutrašnja aktivna otpornost dielektrika izolatora je praktično
beskonačna te su svi gubici aktivne snage izolatora skoncentrisani na njegovoj
površini.
Poprečna (otočna) otpornost voda koja potiče od izolatora je nelinearna funkcija

napona, vremenskih uslova i stanja zaprljanosti površine izolatora, odnosno:
Ri 1 = f (U , vremenskih uslova , površine izolatora ) .
Istraživanja na vodovima u eksploataciji, pokazuju da gubici snage na izolaciji

voda , za nadzemne vodove napona 110 kV i 220 kV, iznose oko: 1 − 4 kW / km .
Za nadzemne lelektroenergetske vodove, srednja vrijednost otočne otpornosti

izolacije pri lijepom vremenu je oko:
Ri 1 = 20 MΩkm
a odgovarajuća podužna odvodnost:
Gi 1 = 0,05 µS / km
Vid se da je:
Ri 1 = 20 MΩkm >> X C = 0,318 MΩkm ,
odnosno:
Gi 1 = 0,05 µS / km << B1 = 3,14 µS / km
Poprečna odvodnost Gi 1 se u većini slučajeva zanemaruje.
Pored ovih gubitaka javljaju se i gubici uslijed korone, odnosno jonizacije vazduha
u okolini faznih provodnika. Korona se pojavljuje u slučajevima kada električno
polje na površini faznog provodnika postane veće od kritičnog električnog polja za
vazduh.
U slučaju pojave korone, kao parametar u zamjenskoj šemi voda pojavljuje se i
podužna odvodnost uslijed gubitaka korone (gubici su jednaki proizvodu
odvodnosti i kvadrata napona). U određenim slučajevima ona može imati
vrijednost koja nije zanemarljiva.
2. Gubici uslijed korone

Vazduh, kao izolacija nadzemnih vodova, uvijek je djelimično jonizovan. Pod
djelovanjem električnog polja joni se ubrzano kreću i sudaraju se sa
---- 78 ----
nejonizovanim česticama. Ukoliko je jačina električnog polja veća i gustina

vazduha manja, biće brzina, a time i kinetička energija, jonizovanih čestica veća.
Pri nekoj određenoj brzini joni uspijevaju da pri sudaru sa nejonizovanim
česticama stvore nove jone, koji opet pri sudaru stvaraju nove jone itd. Vazduh pri
tome postaje provodan. Pri temperaturi od +200C i barometarskom pritisku od
101223 Pa, intenzivna jonizacija nastaje kod jačine električnog polja od 30 kV/cm.
Probojna čvrstoća vazduha za lijepo vrijeme pri kojoj nastupa jovizacija vazduha
je prema tome 30 kV/cm, ili efektivna vrijednost sa kojom se računa 21,2 kV/cm.
S obzirom da je između provodnika nadzemnih vodova razmak velik, neće doći do

proboja između provodnika. Umjesto proboja pojaviće se tinjavo pražnjenje oko
provodnika. Upravo ta pojava se naziva korina. Jačina električnog polja je
najveća na površini provodnika , pa i tinjavo pražnjenje najveće oko samog
provodnika. Na većoj udaljenosti od provodnika električno polje je slabije, zbog
čega vazduh uglavnom zadržava izolaciono svojstvo.
Pri pojavi korone oko provodnika se stvara vijenac ljubičastog svijetla i odatle ovoj
pojavi i ime (na latinskom: corona = vijenac). Osim toga, javlja se i karakteristično
pucketanje i osjeća se miris ozona. Jonizacija vazduha se vrši na račun električne
energije u vodu, zbog čega je korona popraćena gubicima snage i energije. Kod
sinusoidalne promjene napona korona postoji samo dotle dok je trenutna
vrijednost napona bliska maksimalnoj vrijednosti, tako da se tinjava pražnjenja
stalno pale i gase. Zbog toga nastaju elektromagnetski talasi koji pričinjavaju
velike smetnje radio i tv uređajima. Ozon stvoren pojavom korone nagriza
materijal provodnika. Korona je zbog svega ovoga, veoma nepoželjna pojava.
Na pojavu korone, osim visine pogonskog napona, utiču rastojanja između

provodnika, presjek provodnika, vremenske prilike (vlažnost, pritisak i
temperatura okolnog vazduha), kao i hrapavost površine provodnika.
Korona je veća odmah nakon montaže i puštanja voda u pogon nego kasnije u
toku eksploatacije, radi veće hrapavosti površine novih užadi i radi prisustva
prašine i raznih metalnih čestica preostalih poslije montaže.
Napon pri kojem se pojavljuje korona naziva se kritični napon. Ako je

pogonski napon manji od kritičnog napona, korona se ne može pojaviti. Ukoliko je
pogonski napon veći od kritičnog napona korone, pojaviće se korona.
Kritični napon se računa se preko tzv. Pikovog obrasca:
30 0, 3 D
U fk [kV ] = δ (1 + )m p mv a ln m ,
2 δa a
gdje su: U fk [kV ] - kritični fazni napon

δ - koeficijent relativne gustine vazduha
m p - koeficijent hrapavosti provodnika
---- 79 ----
mv - koeficijent vremenskih prilika

D m [cm ] - M SGU faznih provodnika
a[cm ] - poluprečnik provodnika.
Koeficijent relativne gustine vazduha uzima u obzir stanje vazduha pri određenom
atmosferskom pritisku i određenoj temperaturi okoline a izrečunava se prema
b p T0
izrazu: δ = ,
b0 T
gdje su: b0 i T0 - prtisak i apsolutna temperatura pri normalnim atmasferskim

uslovima pod kojim se podrazumijevaju: b0 = 101323 Pa , T0 = ( 273 + 20)o K ,
b p i T - pritisak i apsolutna temperatura pri nekim drugim
atmasferskim uslovima.
−3
bp273 + 20 2,89 ⋅ 10 ⋅ b p
⇒ δ = = .
101 323 273 + t 273 + t
Ako je barometarski pritisak b p = 101323 Pa t = 20o C , koeficijent relativne
gustine vazduha δ = 1 .
Koeficijent hrapavosti površine provodnika m p zavisi od broja žica u užadina, kao

i od starosti užadi i kreće se u granicama 0,82-0,92. Za idealno glatke cilindrične
provodnike m p = 1 .
Koeficijent vremenskih prilika mv v kreće se u granicama 0,3-1,0 (0,3 za veoma
loše, a 1 za lijepo vrijeme)
Smetnje uslijed korone mogu biti velike, pa se nastoji da se ona izbjegne.

To se može postići jedino ako je radni napon voda manji od kritičnog: U f < U fk .
Da bi se spriječila pojava korone moraju se prilagoditi parametri od kojih

zavisi veličina kritičnog napona. Povećanje poluprečnika provodnika
osnovna je mjera za sprečavanje pojave korone.
Analize pokazuju da se sa jednim užetom po fazi može ići do napona od

220kV.
Počev od napona 400 kV treba obavezno preći na fazne provodnike u vidu
snopa (dva ili više užadi po fazi na međusobnom rastojanju 30 do 50 cm),
gdje imamo značajno povećanje poluprečnika ( a s - srednji geometrijski
poluprečnik provodnika u snopu), a samim tim i povećanje kritičnog
napona.
Kritični napon kod vodova sa provodnicima u snopu računa se po obrascu:
---- 80 ----
30 1 0, 3 D
U fk [kV ] = δ (1 + )m p mv na ln m
2 a δa as
1 + ( n − 1) a 
 s
gdje su: a s [cm ] - srednji geometrijski poluprečnik provodnika u snopu (S SGU)

a[cm ] - poluprečnik užeta (jednog provodnika snopa)
n - broj provodnika snopa.
Provodnici u snopu imaju i tu prednost što se na taj način smanjuje

induktivnost voda i time povećava njegova prenosna moć, pa se snopovi
danas upotrebljavaju i tamo gdje to nije uslovljeno koronom.
Gubici uslijed korone se povećavaju sa povećanjem napona, a time i jedinična

odvodnost voda.
Za vodove sa Al/Č užadima, za koje se može računati sa dustinom struje

1,2 A / mm 2 , gubici snage uslijed korone u trofaznom vodu mogu se računati po
Pikovom obrascu:
5
Uf 
Pk [kW / km ] = 1,625 ⋅ 10 −4
U 2f  
U 
 fk 
Ako je radni napon voda U f ≤ 0,5U fk , gubici usled korone su beznačajno mali.
Ako je radni napon voda U f ≥ 0,9U fk , gubici usled korone su izuzetno veliki i
zbog toga treba povećati presjek.
Ako je radni napon voda U f > U fk , nastupa opšta korona koja se ne sme
dozvoliti.
Primjer 3
Ispitati pojavu korone, kao i koronske gubitke pri najvišem dozvoljenom naponu 220 kV voda za
vrijeme vremenskih prilika:
o
a) b p = 99990 Pa , t = 30 C , m v = 1
o
b) b p = 97990 Pa , t = 25 C , m v = 0,8
2
Fazni provodnici Al / Č 360 / 57 mm postavljeni su na istoj visini (portalni stub) na rastojanju
8,5 m. Prečnik provodnika d = 2r = 26,6 mm , a koeficijent hrapavosti provodnika m p = 0,82 .
Rješenje
Za nazivni napon 220kV, najviši dozvoljeni napon prema kome se bira oprema, je 245kV ,
245
odnosno fazna vrijednost: U f = = 141,45 kV .
3
---- 81 ----
M SGU je: Dm = 3 D12 D13 D23 = 3 d ⋅ 2d ⋅ d = 1,26 D = 1,26 ⋅ 8,5 = 10,71 m
o
a) b p = 99990 Pa , t = 30 C , m v = 1
2,89 ⋅ 10 −3 ⋅ 99990
Koeficijent relativne gustine vazduha je: δ = = 0,954
273 + 30
30 0,3 D
Kritični napon pri kojem nastaje korona je: U fk [ kV ] = δ (1 + )m p m v a ln m
2 δa a
30 0, 3 1071
U fk [kV ] = 0,954(1 + )0,82 ⋅ 1 ⋅ 1,33 ln = 187,02 kV
2 0,954 ⋅ 1,33 1,33
Kako je U f < U fk , to opšta korona neće nastupiti, a gubici snage uslijed lokale korone su:
5
Uf   141,45 
5
Pk [ kW / km ] = 1,625 ⋅ 10 −4
U 2f   = 1,625 ⋅ 10 141,45 
− 4 2
 = 0,803 kW / km
U   187,02 
 fk 
o
b) b p = 97990 Pa , t = 25 C , m v = 0,8
2,89 ⋅ 10 −3 ⋅ 97990
Koeficijent relativne gustine vazduha je: δ = = 0,95
273 + 25
30 0, 3 D
Kritični fazni napon pri kojem nastaje korona je: U fk [ kV ] = δ (1 + )m p m v a ln m
2 δa a
30 0, 3 1071
U fk [kV ] = 0,95(1 + )0,82 ⋅ 0,8 ⋅ 1,33 ln = 149,05 kV
2 0,95 ⋅ 1,33 1,33
Kako je U f < U fk , to opšta korona neće nastupiti, a gubici snage uslijed lokale korone su:
5
Uf  5
Pk [kW / km ] = 1,625 ⋅ 10 −4
U 2f   = 1,625 ⋅ 10 − 4141,45 2  141,45  = 2,5 kW / km
U   149,05 
 fk 
---- 82 ----
II.4. Prenosne jednačine i zamjenske (ekvivalentne)

šeme nadzemnih vodova
Pri proračunu električnih prilika u mrežama svaki element se prikazuje

(zamjenjuje) zamjenskom (ekvivalentnom) šemom.
Pri tome se zamjenske šeme elemenata formiraju pomoću parametara elemenata
koji ih karakterišu. U proračunima se mogu upotrebljavati tačne ili približne
zamjenske šeme, zavisno od cilja proračuna, zahtijevane tačnosti, konkretnih
karakteristika elemenata i dr.
Svaki trofazni elektroenergetski vod (nadzemni i kablovski) okarakterisan je sa

četiri parametra:
R1[Ω / km ] - otpornost faze po jedinici dužine
L1 [ H / km ] - induktivnost faze po jedinici dužine
C1 [ F / km ] - kapacitivnost faze po jedinici dužine
G1 [ S / km ] - odvodnost faze po jedinici dužine.
Parametri voda su ravnomjerno raspoređeni duž voda, odnosno vodovi su

elementi sa raspodjeljenim parametrima.
Pri određivanju električnih prilika (napona, struja, snaga) za simetrične režime

(fazori napona i struja simetrični, odnosno jednaki po veličini a pomjereni za 1200,
i sva četiri parametra voda po svakoj fazi jednaka), dovoljno je posmatrati samo
jednu fazu, odnosno koristiti jednofazne prikaze u kojima se vodovi ekvivalentiraju
jednopolnim (jednofaznim ili monofaznim) zamjenskim šemama.
Sva dalje razmatranja će se, ako se drugačije ne naglasi, odnositi na simetrične
prostoperiodiče režime, u skladu sa kojim se zamjenske šeme daju u
monofaznom prikazu i sa vrijednostima parametara za direktni (pozitivni)
redosljed.
Parametri voda : otpornost R1 i induktivna otpornost X 1 = ω L1 čine rednu

(uzdužnu) impedansu voda po jedinici dužine voda:
Z 1 [Ω / km ] = ( R1 + jω L1 ) ,
a parametri voda : provodnost G1 i kapacitivna provodnost B1 = ω C1 obrazuju

poprečnu admitansu voda po jedinici dužine:
Y 1 [Ω / km ] = (G1 + jω C1 )
---- 83 ----
1. Prenosne jednačine voda

Da se odredi u ustaljenom stanju raspodjela napona i struja u vodu
posmatraćemo vod dužina l , predstavljen jednofaznom šemom na Slici. Fazni
napon na početku voda je V 1 , a na kraju voda V 2 . Struje su I 1 i I 2 .
I1 I x − ∆I x I2
Z 1 ⋅ dx
−∆ −∆
∆I x
V1 Vx Y 1 ⋅ dx V x − ∆V x V2
∆x x − ∆x
x
l
Slika: Jednofazna šema trofaznog voda
Elementarni priraštaji napona i struje duž voda su:
∆V x = Z 1 ∆x ⋅ I x
∆ I x = Y 1 ∆x ⋅ (V x − ∆V x )
Ako predhodne jednačine podijelimo sa ∆x i stavimo da ∆x → 0 , tada one poprimaju oblik:
dV x
= Z1 I x
dx
,
dIx
= Y 1V x
dx
pošto i ∆V x teži nuli kad ∆x teži nuli.

Diferenciranjem prve jednačine po x uz uvažavanjem druge jednačine dobijamo:
d 2V x
= Z 1 ⋅ Y 1 ⋅V x .
dx
Opšte rješenje ove diferencijalne jednačine je:
U x = C 1ch x Z 1 Y 1 + C 2 sh x Z 1 Y 1 ,
gdje su C 1 i C 2 integracione konstante.

Za struju se dobija:
Y1 Y1
I x = C1 sh x Z 1 Y 1 + C 2 ch x Z 1 Y 1
Z1 Z1
Integracione konstante se dobijaju iz graničnih uslova voda, za kraj voda je:
---- 84 ----
x = 0: Ix = I2
V x =V2
⇒
C1 =V 2
Z1
C2 = I2
Y1
Dolazimo do izraza, koji određuju fazor napona i struje u ma kojoj tački voda,
kad su poznate veličine na kraju voda:
Z1
V x = V 2 ch x Z 1 Y 1 + I 2 sh x Z 1 Y 1
Y1
Y1
Ix =V 2 sh x Z 1 Y 1 + I 2 ch Z 1 Y 1
Z1
Ovo su osnovne jednačine prenosa snage vodom i nazivaju se

prenosne jednačine voda ili jednačine telegrafičara.
Napona i struje na početku voda u funkciji napona i struje na kraju voda:
Z1
V 1 = V 2 ch l Z 1 Y 1 + I 2 sh l Z 1 Y 1 ,
Y1
Y1
I1 = V 2 sh l Z 1 Y 1 + I 2 ch l Z 1Y 1 .
Z1
Napona i struje na kraju voda u funkciji napona i struje na početku voda:
Z1
V 2 = V 1ch l Z 1 Y 1 − I 1 sh l Z 1 Y 1 ,
Y1
Y1
I 2 = I 1ch l Z 1 Y 1 − V 1 sh l Z 1 Y 1 .
Z1
Veličina: γ = Z 1Y 1 = α + jβ je konstanta (koeficijent) prostiranja.
Realni dio α [1 / km ] je konstanta slabljenja.

Imaginarni dio β [ r / km ] je fazna konstanta.
---- 85 ----
Z1
Veličina: Z c = ima prirodu impedanse i naziva se karakteristična
Y1
impedansa.
Sada se prenosne jednačine mogu napisati u obliku:
V x = V 2 chγ x + I 2 Z C sh γ x ,
V2
Ix = sh γ x + I 2 ch γ x .
ZC
ili preko koeficijenata prenosnih jednačina:
A x = ch γ x = D x
B x = Z C sh γ x
sh γ x
Cx =
ZC
u obliku:
V x = A xV2 + B x I 2
I x = C xV 2 + Dx I 2
Matrični oblik prenosnih jednačina, za napon i struju na početku voda :
U 1   A B  U 2 
I  =  C D  ⋅ I  ,
 1     2 
A, B, C , D su koeficijenti četvorokrajnika, odnosno koeficijenata prenosnih

jednačina određeni izrazima:
A = ch γ l = D
B = Z c sh γ l
1
C= sh γ l
Zc
---- 86 ----
2. Konstanta prostiranja trofaznih nadzemnih vodova

Konstanta prostiranja je definisana izrazom: γ = Z 1Y 1 = α + j β .
Kod nadzemnih vodova otočna aktivna odvodnost je zanemarljivo mala, pa
je konstanta prostiranja:
γ = Z 1 Y 1 ≈ ( R1 + jωL1 ) jωC 1 = α + jβ ,
R1
γ = jω L1C1 1 − j .
ω L1
Kod nadzemnih vodova odnos R1 / ωL1 se kreće se opsegu od 0,5 − 0,25 .
Ako se za primjer uzme vod kod koga je: R1 / ωL1 = 1 / 3,5 = 0,2857 , biće:
R1
1− j = 1 − j 0, 2857 = 1,0291 − j 0,15.
ω L1
Sada se konstanta prostiranja za posmatrani slučaj može odrediti kao:
γ = α + jβ =
= 0,15ω L1C1 + j1,0291ω L1C1 = ,
= 0,15β i + j1,0291β i
β i je fazna konstanta idealizovanog voda, odnosno voda bez gubitaka , kod

kojeg je: R1 = 0 i G1 = 0 , pa je:
γ i = Z 1Y 1 = ( R1 + jX 1 )(G1 + jB1 ) = j 2ω 2 L1ωC1 = jω L1C1 = jβ i .
⇒
β i = ω L1C1 ≅
ω
≅ =
v0
2π f
= =
v0
100π [ rad / s ]
= = 10, 472 ⋅10−4 [ rad / km ] =
300000 [ km / s ]
= 0,06 [ o / km ]
---- 87 ----
β i je izračunato za učestanost f = 50 Hz i brzinu svjetlosti u vazduhu

v 0 = 300000km / s
Konsatnat prostiranja za posmatrani vod je:
γ = (1,572 + j10,776) [1/ km ] .
Konstanta prostiranja kod realnih nadzemnih vodova je kompleksan broj sa

dominantnim imaginarnim dijelom, odnosno konstanta slabljenja mnogo je
manja od fazne konstante.
3. Karakteristična impedansa trofaznih nadzemnih vodova

Karakteristična impedansa realnih trofaznih nadzemnih vodova može se odrediti
kao:
Z1 R1 + jω L1 L1  R1 
Zc = ≅ =  1 − j = Z ci (1,0291 − j 0,15) [ Ω ] ,
Y1 jωC1 C1  ω L1 
L1
Z ci = [Ω] je karakteristična impedansa idealizovanog voda, odnosno voda
C1
bez gubitaka , kod kojeg je: R1 = 0 i G1 = 0 .
Karakteristična impedansa realnih trofaznih nadzemnih vodova je

kompleksan broj sa dominantnim realnim dijelom.
4. Idealizovani vod
Idealizovani vod je vodova bez gubitaka, kod kojeg je: R1 = 0 i G1 = 0 .
Konstanta prostiranja idealizovanog voda je:
γ i = Z 1Y 1 = ( R1 + jX 1 )(G1 + jB1 ) = j 2ω 2 L1ωC1 = jω L1C1 = jβ i ,

⇒
Konstanta prostiranja idealizovanog voda je imaginarni broj: γ i = jβ i ,
odnosno jednaka faznoj konstanti.
Kod idealizovanih vodova proizvod konstante prostiranja i dužine svodi se na:

γ x = j β i x = jλx , gdje je: λx = β i x električna ugaona dužina voda.
Karakteristična impedansa idealizovanog voda:
---- 88 ----
Z1 R1 + jX 1 jωL1 L1
Z Ci = = = = , je realan broj.
Y1 G1 + jB1 jω C 1 C1
Kod idealizovanog voda, koeficijenti prenosnih jednačina su:
Ax = ch γ x = ch jλx = cos λx = D x
B x = Z c sh γ x = Z ci sh jλx = jZ ci sin λx
1 1 sin λx
Cx = sh γ x = sh jλx = j
Zc Z ci Z ci
5. Definicija snage u naizmjeničnom sistemu
Ako se uoče fazori napona V i struje I , čije su početne faze, odnosno argumenti
određeni u odnosu na proizvoljno odabranu referentnu osu, i formira njihov
proizvod dobiće se:
S = V ⋅ I = Ve jϕ u ⋅ Ie jϕ i = VIe j (ϕ u + ϕ i ) .
V
ϕu i = ϕu − ϕi
I
ϕi
ϕi
f.o.
Gornji izraz očigledno ne predsatvlja prividnu snagu jer zbir argumenata

(ϕ u + ϕ i ) nije fazni pomjeraj između struje i napona.
Da bi se u rezultatu proizvoda fazora napona i struje pojavio njihov međusobni
fazni pomjeraj, a ne zbir njihovih argumenata, potrebno je jedan od fazora
konjugovati. Svejedno je koji će se fazor konjugovati. Uobičajeno je da se
konjuguje struja. Tada se dobija korektan izraz za prividnu snagu:
S = V ⋅ I * = Ve jϕ u ⋅ Ie − jϕ i = VIe j (ϕ u − ϕ i ) ,
gdje je: ϕ ≡ ϕui = ϕu − ϕi fazni pomjeraj između napona i struje, odnosno

argument napona V u odnosu na struju I .
U jednofaznom prikazu voda:

S je prividna snaga jedne faze (npr. u MVA),
V je fazor faznog napona (u kV), a
---- 89 ----
*
I je konjugovana vrijednost fazora struje I (u kA).
Prividna snaga se može prikazati preko realne i imaginarne komponente:

S = V ⋅ I = VIe j (ϕ u − ϕ i ) = VIe jϕ
*
= VI cos ϕ + jVI sinϕ = P + jQ
Reralni dio prividne snage je aktivna snaga (u MW): P = UI cos ϕ ,
a imaginarni je reaktivna snaga (u MVAr): Q = UI sin ϕ .
Ako fazor struje zaostaje iza fazora napona, što je slučaj kod pretežno induktivne
struje, argument ϕ = ϕ u i > 0 , pa je reaktivna snaga pozitivna.
Drugim rječima, induktivna reaktivna snaga je pozitivna ( Qind > 0 ).
Kod pretežno kapacitivne struje, čiji fazor prednjači fazoru napona, je

ϕ = ϕ u i < 0 , te je kapacitivna reaktivna snaga negativna ( Qkap < 0 ).
Treba zapamtiti da se ovakvi predznaci reaktivne induktivne i kapacitivne snage

dobijaju ako se pri izračunavanju prividne snage konjuguje fazor struje.
Takođe, treba uočiti da se svi izrazi odnose na jednofazni prikaz voda, pa su i sve
snage snage po jednoj fazi.
6. Prirodna snaga prenosa
Režim voda u kome su njegove krajnje tačke zatvorene karakterističnom

impedansom, naziva se režim prenosa prirodne snage.
Kada je vod na svom kraju zatvoren (opterećen) karakterističnom impedansom

tada je:
V2
I2 = , odnosno V 2 = I 2 Z c .
Zc
Prenosne jednačine u ovom slučaju, uz usvajanje fazora napona V 2 za referentni

(po faznoj osi) V 2 = V2 , poprimaju oblik:
γx
V x = V 2 chγ x + I 2 Z C sh γ x = V2 ch γ x + V2 sh γ x = V2 e ,
γx
V x = V2 e = V2 e (α + jβ ) x = V2 e αx e jβ x = V2 eαx e jλ x .
i
---- 90 ----
V2 γx
Ix = shγ x + I 2 ch γ x = I 2 sh γ x + I 2 ch γ x = I 2 e ,
Zc
γx
I x = I 2e = I 2 e (α + jβ ) x = I 2 eαx e jβx = I 2 eαx e jλ x
Zaključujemo da su u režimu prenosa prirodne snage moduli napona i

struje na bilo kom mjestu voda veći od njihovih vrijednost na kraju voda:
V x > V2 i I x > I 2 ,
jer je:
eα x > 1 i e jλ x = 1 .
Prividna snaga:
* V22
S 2 = V2 I = *
≡ S pr je prirodna snaga prenosa voda.
ZC
U režimu prenosa prirodne snage, prividna snaga na bilo kom mjestu voda x
je:
V22
e 2αx e jλ x e − jλ x = S pr e 2α x .
*
Sx =V x ⋅ I = x *
Z C
Ulazna impedansa voda zatvorena karakterističnom impedansom je:
V x V2
Z ul = = = ZC ,
I x I2
dakle, jednaka je svojoj karakterističnoj impedansi.
Kod idealizovanog voda, odnosno voda bez gubitaka, koeficijent slabljenja je

jednak nuli, pa pri prenosu prirodna snage važi:
V x = V2 e jλ x
I x = I 2 e jλ x
Z C = ZC
I 2 = I2
U režimu prenosa prirodne snage kod idealizovanog voda:

• Moduli napona i struja duž voda se ne mijenjaju, jer je slabljenje
jednako nuli.
---- 91 ----
• Javlja se samo fazni pomjeraj između istoimenih veličina u različitim

tačkama voda koji je jednak elektročnoj ugaonoj dužini dionice voda
definisane posmatranim tačkama.
• Struja i napon u svakoj tački voda su u fazi.
• Prividne snage u svim tačkama su jednake prirodnoj snazi koja je po
prirodi aktivna i jednaka:
V12 V x2 V22
S x = S pr = Ppr = = = .
ZC ZC ZC
Prirodna snaga stvarnih trofaznih vodova definiše se za nominalni napon

kao:
U n2
P pr = .
ZC
U posljednjem izrazu Ppr je aktivna trofazna snaga snaga a U n linijska

vrijednost nnominalnog, odnosno nazivnog napona trofaznog voda.
Kod realnih vodova, prirodna snaga je kompleksna (sa malom reaktivnom

komponentom), ali se u praktičnim razmatranjima smatra da je aktivna.
U Tabeli su date su vrijednosti prirodnih snaga za nadzemne vodove standardnih

nazivnih napona.
Tabela: Prirodne snage realnih trofaznih vodova

Un [kV] 6 10 20 35 110 220 400
Zc [Ω] 400 400 400 400 400 400 320
Ppr [MW] 0,09 0,25 1 3,06 30,2 121 500
Karakteristična impedansa voda sa fazama u vidu snopa je manja nego kod

vodova sa jednim užetom po fazi, zbog njihove manje podužne induktivnosti i
veće podužne kapacitivnosti.
Pored povećanja napona, jedan od načina da se dobije veća prirodna snaga

trofaznih vodova je izrada faznih provodnika u vidu snopa.
Polazeći od predhodnih izraza, može se napisati sljedeća relacija:
---- 92 ----
Ux L1 L
= Zc = =
Ix C1 C
⇒
LI x2 CU x2
= Wmag = = Wel . st .
2 2
Slijedi da su elektromagnetska i elektrostatička energija u svakoj tački voda, pri
prenosu prirodne snage, uravnotežene. Za ovu pojavu se još kaže da vod sam
sabe kompenzuje u pogledu reaktivnih energija ili snaga.
Prirodna snaga voda je važan parametar, jer se aktivne snage bliske prirodnoj
snazi mogu prenositi na velike daljine bez problema vezanih za naponske prilike
na vodu, odnosno bez pada ili povećanja napona duž voda u odnosu na njegov
polazni kraj.
7. Ekvivalentiranje voda sa raspodjeljenim parametrima

zamjenskim šemama sa skoncentrisanim parametrima
Svaki trofazni vod sa raspodjeljenim parametrima može se zamjeniti

ekvivalentnom šemom sa koncentrisanim parametrima cijelog voda, tako da su
fazori ulaznih veličina U 1 i I 1 i izlaznih veličina U 2 i I 2 stvarnog voda i
ekvivalentnog kola (šeme) potpuno identični.
Vodovi se ekvivalentiraju zamjenskim "Π" i "Τ" šemama.
Češće se koriste ekvivalentne "Π" šeme, jer se njihovom primjenom dobijaju

mreže sa manjim brojem čvorova nego kad se koriste zamjenske "Τ" šeme.
Ekvivalentne "Π" ili "Τ" šeme sa skoncentrisanim parametrima ekvivalentne su

samo za režime na krajevima voda i pomoću njih nije moguće analizirati naponske
i strujne prilike duž voda.
Π" šema voda (Slika)

7.a. Zamjenska "Π
I 1, S1 ZΠ I 2, S2
YΠ YΠ
V1 2 2 V2
Slika: Zamjenska "Π" šema voda

---- 93 ----
Veza između ulaznih i izlaznih veličina "Π" šeme data je matričnom jednačinom:
 Z Y 
 1+ Π Π ZΠ  V 
V 1   A Π B Π  V 1  2
V  = C  ⋅ =   ⋅  1 .
D Π   I 2  Y Π  Z Y 
2 + Π Π  1 + Π Π   1
 2  Π Z Y V

 2  2  2 
YΠ
Parametri Z Π i ekvivalentne "Π" šeme određuju se izjednačavanjem
2
koeficijenata četvorokrajnika "Π" šeme sa koeficijentima četvorokrajnika
matrične prenosne jednačine voda :
AΠ = A = ch γ l
B Π = B = Z c sh γ l
1
CΠ = C = sh γ l
Zc
D Π = D = ch γ l
⇒
Z Π = Z c sh γ l
Y Π ch γ l − 1
=
2 Z c sh γ l
Π" šema voda

Približna zamjenska "Π
Za sve vodove u praksi važi relacija Z 1 Y 1 << 1 .
Stoga, za vodove dužine ispod 500 km, ako se u određivanju hiperbolnih funkcija
α3 α5 α7 α2 α4 α6
shα = α + + + + ... , chα = 1 +
+ ... + +
3! 5! 7! 2! 4! 6!
izostave svi članovi sem prva tri greška nije veća od 0.2% , a ona nije veća od
0.5% ako se usvoje samo prva dva člana.
Greška naglo opada sa opadanjem dužine voda.
Za praktične svrhe, u izrazima za napon i struju duž voda (prenosne jednačine)
uvijek je dovoljno koristiti samo pra dva člana.
Ako dužina voda nije veća od 150 km može se zanemariti i drugi član, a da
tačnost rezultata bude potpuno zadovoljavajuća.
U ovom slučaju vod se zamjenjuje sa približnom "Π" šemom sa
vrijednostima koncentrisanih parametara:
---- 94 ----
Z Π ≡ Z = l ⋅ Z1
YΠ Y Y
≡ =l⋅ 1
2 2 2
7.b. Zamjenska (ekvivalentna) "T" šema voda (Slika)

I 1, S1 I 2, S2
ZΤ ZΤ
2 2
YΤ
V1 V2
Slika : Zamjenska "T" šema voda
Veza između ulaznih i izlaznih veličina "T" šeme data je matričnom jednačinom:
 Z Y ZΤ  Z Y 
 1+ Τ Τ  2 + Τ Τ 
V 1   AΤ B Τ  V 1  2 2  2  V 1 
V  = C  ⋅  =  ⋅ 
 2  Τ DΤ   I 2   Z Τ Y Τ  V 1 
 YΤ 1+
2 
YΤ
Parametri Z Τ i ekvivalentne "Τ" šeme određuju se izjednačavanjem
2
koeficijenata četvorokrajnika "Τ" šeme sa koeficijentima četvorokrajnika matrične
prenosne jednačine voda :
AΤ = A = ch γ l
B Τ = B = Z c sh γ l
1
CΤ = C = sh γ l
Zc
D Τ = D = ch γ l
⇒
Y Τ = Y c sh γ l
Z Τ ch γ l − 1 ,
=
2 Y c sh γ l
1 1
gdje je: Y c =
Zc  Ω  .
---- 95 ----
Približna zamjenska "T" šema voda
Ako dužina voda nije veća od 150 km može vod zamjeniti sa približnom "T"
šemom, a da tačnost rezultata bude potpuno zadovoljavajuća.
U ovom slučaju vrijednostima koncentrisanih parametara su:
Z Τ Z l ⋅ Z1
≡ =
2 2 2
Y Τ ≡ Y = l ⋅Y 1
7.c. Zamjenska "I" šema voda (Slika)

Za kratke vodove, a posebno kratke vodove napona do uključivo 35 kV, moše se
ići dalje sa uprošćenjem zamjenskih šema voda. Konkretno, može se računati sa
približnom "I" šemom.
Na Slici je uz indekse za snage i napone dodat simbol "f", da bi istakli da se radi o

snagama po jednoj fazi i o faznim naopnima ( U f ≡ V )
I , S1f Z = R + jX = R1l + jX 1l [ Ω] I, S2f
V1 V2
Slika : Zamjenska "I" šema voda
U proračunima distributivnih mreža (kratle dionice vodova i niži naponi)

najčešće se za vodove koriste zamjenske "I" šeme.
Izrazimo napon na početku voda (U 1 - linijska vrijednost napona) preko poznatog

napona na kraju voda (U 2 = U 2 - linijska vrijednost napona) i snaga na kraju voda,
odnosno snaga potrošnje ( P2 - aktivna trofazna snaga na kraju voda, Q2 - reaktivna
trofazna snaga na kraju voda).
Napon na početku voda je: U 1 = U 2 + 3 Z I = U 2 + 3( R + jX ) I .
Snaga na kraju voda je:
---- 96 ----
S 2 = 3U 2 I = P2 + jQ2
*
⇒
P2 − jQ2
I=
3U 2
Računajući sa posljednjeg izrazom za strujuj, za napon na početku voda

dobijamo:
U 1 = U 2 + 3( R + jX ) I =
P2 − jQ2
= U 2 + 3( R + jX ) =
3U 2
.
P2 R + Q2 X P X − Q2 R
= U2 + +j 2
U2 U2
---- 97 ----

Nadzemni Vodovi Predavanja J. Radovic PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Nadzemni Vodovi Predavanja J. Radovic PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nadzemni Vodovi Predavanja J. Radovic PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Visokonaponske mreže i vodovi – predavanja II Kol Prof.

II. NADZEMNI ELEKTROENERGETSKI VODOVI

Zaštitno uže, npr. Č III 50 mm2

raspon, npr. a=300 m

Slika II. 0. Dio nadzemnog elektroenenergetskog voda (raspon)

Osnovna konstrukciona karakteristika faznih užadi je:

Pri proračunima nadzemnih elektroenergetskih vodova, treba računati sa stvarnim

Ostale karakteristike faznih užadi su :

Karakteristike materijala provodnika

Izolatori električno odvajaju (izoluju) provodnike od stubova i njihovih uzemljenih

Izolatori moraju imati odgovarajuća električna i mehanička svojstva i moroju biti

Klasični materijal za izolatore je porcelan : kaolin (50%), glinic (25%) i kvarc

Izolator se sastoje od izolacionog tijela i od metalnih djelova.

Prema načinu kako nose provodnike izolatori se dijele:

a.) za niski napon b.) za napone 10-35 kV

Kod lančastih izolatora koji su danas u upotrebi za nadzemne elektroenergetske

Slika II.5. Kapasti izolator K 170/280

Broj članaka (kapa) u lančastom izolatoru zavisiti prvenstveno od nazivnog

Tab.II.4. Karakteristike kapastih izolatorskih lanaca

Električno pojačanje izolacije postiže se primjenom u izolatorskom lancu jednog

Za pričvršćivanje provodnika o lančaste izolatore primjenjuju se odgovarajuće

SI.6.a. Nosna stezaljka Sl.II.6.b.Izolatorski lanac sa nosnom stezaljkom

Slika II.7.a.) Zatezna stezaljka; b.) Izolatorski lanac sa zateznom stezaljkom;

SlikaII.8. Zaštitno uže na nosećem stubu

Sl.II.10. Izolatorski lanci za napon 110 kV

Sl.II.11. Izolatorski lanci s dva provodnika u snopu

Slika II.12. Izolatorski lanci za napon 400 kV sa dva provodnika u snopu

3. Stubovi nadzemnih elektroenergetskih vodova

Noseći stub je stub koji služi za nošenje provodnika i zaštitnih užadi.

Na stubove nadzemnih elektroenergetskih vodova djeluju sljedeće sile:

Vertikalno prema dolje djeluju:

Horizontalno a u smjeru okomito na trasu voda djeluje pritisak vjetra na

Za silu djelovanja vjetra na provodnik koja se prenosi na stub mjerodavan je

agr l [m]] agr l [m]]

a1 [m]] a2 [m]] a3 [m]] a4 [m]]

Horizontalni razmak između dva susjedna stuba naziva se raspon (a [m]]) .

Hrizontalni raspon, iste visine tačaka ovješenja provodnika.

Kosi raspon, različite visine tačaka ovješenja provodnika.

• 1 i 2 su ovjesišta, odnosno tačke u kojima je provodnik zategnut (učvršćen na zateznom

Zatezni stubovi se postavljaju i na kraju i početku trase i to su tzv. krajnji stubovi.

Izolatorski lanci na nosećim stubovima (nosni izolatorski lanci) postavljeni su

Prema položaju u trasi voda stubovi se dijele na:

Visina stubova prvenstveno zavisi od visine nazivnog napona mreže.

Prema materijalu stubovi se dijele na:

Tipične siluete (pojednostavljeni prikaz konstrukcije) drvenih stubova prikazane su

a. niski napon, ugaoni

Slika II.16. Tipične siluete drvenih stubova

Drveni stubovi se ukopavaju u zemlju direktno ili preko nogara. Nogari se

Armirano-betonski stubovi se izrađuju do napona 110 kV, ali se praktično

Slika II.17. Tipične siluete armirano-betonskih stubova

Čelično-rešetkasti stubovi imaju najširu primjenu. Koriste se u mrežama višeg

Neke tipične siluete čelično-rešetkastih stubova date su na slici II.18.

Čelično-rešetkasti stubovi se, po pravilu, ne ukopavaju direktno u zemlju. Za njih

Slika II.18. Jednostruki člelilno - rešetkasti stubovi

Na slici II.19 prikazani su noseći čelično-rešetkasti stubovi za napone 35, 110 i

Slika II.19. Čelično-rešetkasti stubovi za napone 35, 110 i 220 kV

Čelično-rešetkasti stubovi se primjenjuju i za veoma visoke napone. Na slici II.20

na slici II.20.a je prikazan stub primjenjen u 735 kV mreži Kanade, a na Sl.II.20.b