Nasakitan. Nagrebeldi. Nagbalik.

“Kon anu man ang akon kakulangan sa imo? Patawara ako Jem.” Mamunok nga ulan sang luha ang
nagbaha sa duta nga ginaludhan sang mga tuhod nga nagakurog.

Nagapagtik ang silak sang adlaw, daw kainit sang dapug nga human sa igang nga gintangkas-tangkas.
Laya na ang mga hilamon sa palibot, daw kasubong sang disyertu nga wala sang kabuhi. Nagalanug sa
palibot ang huni sang mga kapispisan kasubong sang tukmo, turamis, dikol kag timbabarang-mamingaw.

Apang mapaang man, gahuyop sa gihapon ang hangin nga nagapahagan-hagan sang kagin-ot nga
nabatyagan. Kadungan sang pagbuyok-buyok sang kawayan nga nagarinaginit.

“Nga-a man nay? Tani sang paggwa ko palang sa taguangkan mo, gin kuga mo na ako! Kuntani, wala ko
na ini na sagamsaman subong!” Kadungan sang pag tampuyong sang iloy, kag pag han-os sang dos-por-
dos sang amay, nagsinggitan si Jem kag nag bangon sang hinali gikan sa duyan nga gina higdaan sa puno
sang kasya. Ginkuha ang armas kag ginpalupok sa ibabaw. Nakibot ang kaupdanan, nagdalagan kag
nagpanilag sa palibot. Apang sang nakita nila si Jem nga gina um-um ang punta sang armas, dali-dali nila
gin dalagan kag gin agaw sa iya mga kamot.

“Buddy, anu ka man imo ya man! Bud ari kami nga pamilya mo, kalimti na ang natabu.” Isa ka hugot nga
paghakos ang nag pahid sa mga luha ni Jem. Si Aldrin, isa ka suod nga abyan ni Jem kag ang nagpasulod
sa iya sa ila nga grupo.

Isa na ka tuig ang nagligad sang si Jem nag layas sa ila balay, matapos kastiguhon sang iloy kag amay.
Apang, ang mga labud sang pisi sang karbaw sa iya likod kag batiis kasubong sang mga balagon nga naga
kambod sa iya lawas-buhi kag padayon nga naga gapang.

“Matimalos ako Bud!” akig nga sambit ni Jem. “Maabot ang ti-on nga sila naman ang magapasakit.
Ginsulat ko ini sa tapi-tapi sang akon tagipusoon kag pang huna-huna.” dugang sini samtang gina
palibutan sang masubo nga mga nawong sang grupo.

Makaligad ang duha katuig kag tunga umpisa sang mag intra sa grupo, bulan sang Oktobre, nag
pasimpalad ini nga isahanon pabalik sa ila lugar agud tumanon ang ginahandum nga luthangon ang
amay. Bitbit ang malaba nga pusil, nag panaog si Jem gikan sa bukid.

Samtang naga tabok ini sa sapa, nakita siya ni Tony, isa ka bakiro nga upod niya sang una magpaharab
sang karbaw sa bukid. “Meg!” singgit ni Tony, samtang malipayon naman si Jem nga nag padulong sa
gina pungko-an ni Tony nga dalipi.

Malipayon nga nagkitaay ang duha ka magbarkada. Nag isturya, nahanongod sa mga natabu sa sulod
sang duha ka tuig. Tubtub naka lab-ot ang sugilanon nahanongod sa mga ginikanan ni Jem. “Walo ka
palang ka bulan nga nag layas sa inyo balay meg, napatay si Tatay mo kag ang imo manghod tungod sang
kilat nga nag igu sa ila ginapanilungan nga kahoy.” indi maintindihan ni Jem ang balatyagon, gin bugsok
ang armas sa duta kag nag ulan ang luha sa dalipi nga ginapungkoan.
Duha ka bagay ang naghatag kay Jem sang kasubo; indi na makatimalos sa amay kag nadula na ang
pinalangga nya nga utod. “Si nanay mo meg, gina bisitahan lang dira ni nanay para hatagan sang
pagkaon. Maluya nagid sya.” indi si Jem maka intindi sang ginabatyag, daw nalipay ini nga nabal-an nga
naga antos ang iloy nga nagpasakit sa iya sa malawig nga tion, kag nasubo-an ini tungod bisan ano kalian
sang iloy, iloy niya man sa gihapon.

Samtang nagapungko sila sa dalipi, naglinong sang makadali ang palibot samtang naga duko si Jem,
“Jem? Jemjem?” nadumduman niya ang pagtawag sang iloy sang bata pa ini. Nagdugang ang kasubo kag
dali-dali nga nagpadulong sa puloy-an sang iloy.

Payag nga guba ang na abutan ni Jem nga sadto anay, nagabayaw pa sa duta, apang subong isa ka
hayob-hayob nga nagatung-tung sa duta. Napalibutan ang hayob-hayob sang mga sako nga gision. Gikan
sa sulod, nabatian ni Jem ang paghangos sang iloy. Dali-dali nga nagsulod nag nag sugata ang baho sang
higko nga dala sang mga langaw.

Buron nga panan-awan ang nag ampag sa sulod sang hayub-hayob. Sang nakita ni Emily and anak,
kasubong sang isa ka suga nga nag hatag sang kasanag sa iya panan-awan. Gilayon ginpilit ang
kaugalingon nga magtindog, dala pas-an ang kabug-at sang balatyagon. Pareho sang bagyo nga indi
mapunggan ang pagwaswas sang mabunok nga ulan, nag luhod ini sa atubang ni Jem.

“Kon anu man ang akon kakulangan sa imo? Patawara ako Jem.” Mamunok nga ulan sang luha ang
nagbaha sa duta nga ginaludhan sang mga tuhod nga nagakurog.

Kasubong sang matig-a nga puga, naghumok ang balatyagon ni Jem. Ginhakos sang tudo ang iloy sa una
nga bises umpisa nga gin tuboan siya sang buot. Wala man sang tinaga nga nagguha gikan sa bibig ni
Jem, nabatyagan sang iloy ang pagpatawad sini sa ila ginhimo sa anak.

Hinali lang nagbug-at sa pamatyagan ni Jem ang magkugos sa iloy. Sang ginlantaw sini ang nawong,
nagapiyong na ang mata, nagayuhom ang bibig samtang buta sang luha ang guya sini. Nanglupay-pay
kag nagpahuway.