müteessir : üzülmüş, üzgün
Babam müteessir oldu, beni okşamaya gönlümü
almaya çalıştı.
mefhum : kavram , mazi : geçmiş , akıbet : sonuç
Onlar dahi kudret mefhumunu yanlış anladıkları
müddetçe şekil ve isimleri ne olursa olsun, çöküp
gitmeye mahkûmdur. Maziden ders almayanların
akibeti budur…
zillet : aşağılanma
Eve girerken herhangi bir insanın küçük ve kötü bir
hareketten sonra duyabileceyi zilleti tattım.
insiyak : içgüdü
Garip olarak on beş yaşındaki bir kızda nadir olan
dinî insiyak bende çok kuvvetli idi.
tasvip : onama , uygun bulma
Zavallı Ali Şamil Paşa bu kavgayı tasvip etmemişti.
içtimai : toplumsal
Osmanlı devrinin sisteme bağlı içtimaî yardım
hissine uyarak, o mahallenin birkaç fakir çocuğu da
mektebe verilir, masrafları görülürdü.
müstehzi : alaycı (istihza : gizli ve kinayeli biçimde
alay)
Gözleri büyük, mahzun, biraz müstehzi idi.
iltica : sığınma
Soralım mı?” deyince koşarak babamın bürosuna
iltica ettim
muzdarip : ızdırap ve acı çeken
O günlerde her küçük kıza bir halayık şakası
yaparlar, her küçük kız da bundan mustarip olurdu.
garabet : gariplik, tuhaflık
Uçları âdeta karmakarışık renkli olan bu saçların
garabeti herkesi güldürüyor, ondan sonra da bu
sıkılık kafamı ağrıtıyordu.
muvaffakiyet : başarı
İftar pek de muvaffakiyetli olmadı.
yeis : umutsuzluktan doğan karamsarlık, üzüntü
Deniz kenarına gidememiş olmam, içimde bir yeis
uyandırdı.
itiyat : alışkanlık , tenkit : eleştiri
O günlerde Haminne ile konuşurken borçlanma
itiyatlarını tenkit ederdim.
Sabahattin Ali’nin meşhur sözlerinden birinde de
geçer bu kelime :
İçimizde şeytan yok… İçimizde aciz var…
Tembellik var… İradesizlik, bilgisizlik ve bunların
hepsinden daha korkunç bir şey: hakikatleri
görmekten kaçmak itiyadı var.
iptidai : ilkel , mübalağa : abartı
O kadar iptidaî ve mübalâğalı bir hassasiyetle dolu
idi ki.
saik : sebep
Bunun saiki belki kendisinin yabancı kaldığı bir
âlem yaratmaktı.
tevarüs : Kalıtım yoluyla birinden diğerine geçme.
İkisinden de birçok şeyler tevarüs etmişimdir.
tezahürat : “Hastalıklarda belirtiler” TDK’ya göre.
(Burada belirti anlamında)
Hislerinin maddî tezahüratı yoktu, biz de dahil, hiç
kimseyi okşayıp, öptüğünü görmedim. Bunun tek
istisnası oldu. O da ölüm döşeğinde.
ihtiras : aşırı güçlü istek, tutku
Her halde Haminne’yi büyük bir ihtirasla sevmiş ve
hâlâ sevdiğine şüphe yoktu.
şahika : doruk
O günlerde, hatta onun şiddetinin şahikasını ifade
eden “Yediği nane macununa bak,” sözünü bile
sarfetmiyordu.
Eski Osmanlıca kelimelerden günümüzde daha
az kullanıklarımız eskisinden daha güzel de
olabiliyor.
mütemadiyen : sürekli, ara vermeden
Havva Hanım da mütemadiyen lâfa karışıyordu.
intikal : geçiş
Galip’e sanatının tohumu belki de Kemal
dayısından intikal etmiştir.
itidal : ölçülülük , soğukkanlılık
Bilhassa Türk kadını, kafa ve kalbindeki itidal ve
cemiyete karşı muhabbetle dolu olduğu bir zamanın
hasretini çekiyordu.
amil : etken, sebep
Bu iradeli kadının kocasının evinden çekilmesi bu
yıkımın başlıca âmili olmuştu.
muhayyel : hayal edilen (hayali) , tahayyül :
hayalde canlandırma
Kiria Eleni devrinden hafızamda kalmış olan, her
halde tamamen muhayyel Aleksi adlı bir arkadaşım
daha vardı.
fazilet : erdem
Şayeste’nin bence başka bir fazileti de fazla zeki
olmaması idi.
mukadderat : yazgı
Galiba mukadderatımıza hâkim olan kudretin, biz
zavallıların zaaflarına gülen bir tarafları vardır.
zail : ortadan kalkan
Herkesten başkalık ve ayrılık zail oluyor, ben de bu
kalabalığın parçası oluveriyordum.
umum : tüm, kamu iştirak : ortaklık (müşterek :
ortak)
Bu günlerde artık, hayatta umumun iştirak ettiği
maddî hakikatleri de seziyorum.
cüda : çok sevilen bir şeyden ayrı kalmak (Farsça)
Sabahları sırf Eleni’den cüda düşmemek için,
giydirilirken ayakta zorla duruyordu.
müphem : belirsiz , galebe : yengi ,
muğlak : anlaşılması güç
En müphem, fakat bütün zaman için galebesi en
zor, en fazla mücadele edilen bir his vardır.
meşakkat : güçlük (marka : iz anlamında İtalyanca
kökenli)
Derin çizgileri, bu kadının başkaları uğrunda,
başkaları namına katlandığı meşakkat ve ıstırabın
markaları idi.
tazip : sıkıntıya sokma, üzme
Onu tazip eden şey kendi yaşında ve kendi sınıfına
mensup çocukların kıyafetlerinin bambaşka olması
idi.
tecessüs : görme, anlama merakı ,
mütalaa : ayrıntılı düşünme ile oluşan görüş ve
yorum
Bir zaman sonra evi dolduran üvey annenin
akrabası, kardeşleri çocuğa tecessüs ile bakıyor,
mütalaa yürütüyorlardı.
menfur : iğrenç , mahluk : yaratık (mahlukat :
yaratıklar)
Hepsi büyük erkekler gibi giyinirler, gürültücü ve
menfur mahlûklardır.
müfrit : aşırı (ifrat : ölçüyü aşma)
Haminne’ nin ölçüsüz israfı, şahsî keyfin değil,
müfrit cömertliği yüzündendir.
peyda : belli, açık (Farsça) hasıl : ortaya çıkan
görünen
Bu hastalık sona erip de küçük kız evde dolaşmaya
başladıktan sonra, hayat sahnesinde bir başka
varlık peyda olmuştur. Bu defa evde bir de Saraylı
Hanım hâsıl olmuştu.
mütenasip : orantılı
Boyuyla hiç de mütenasip olmayan ince sesiyle,
“Küçük niinee,” diye çağırır.
Türkçe Arapça ve Farsça kelimeleri birleştirerek
yeni kelimeler türetmiş bir dildir.
yeknesak : tekdüze (Burada Türkçe’nin bir hüneri
olarak Farsça “yek” ve Arapça “nesak” kelimeleri
birleşmiştir. İki dilde de olmayan bu kelime Osmanlıca
kelimeler arasında sayılabilecek bir kelimedir.)
Rüzgârın kendine mahsus yeknesak uğultusunu,
yaprakların garip havasını dinlerdi.
istidat : yetenek
Tohum hâlindeki resim yapmak istidadı bu ailenin
ikinci neslinden olan tanınmış bir ressamda kendini
göstermiştir.
rikkat : naziklik
Büyükbaba bir yandan kaskatı ellerinden
umulmayacak bir yumuşaklık, bir rikkatle küçük
kızın saçlarını okşuyordu.
reva : uygun, yakışır , tedhiş : yıldırı
Rasim Dadı’nın çocuğa reva gördüğü tedhiş ve
işkenceler arasında bir tanesi vardır ki onu
hatırlayamaz.
sakil : çirkin
Küçük kızın Rasim Dadı dediği, çiçek bozuğu, sakil
ve ters bir kadın da vardır.
hülasa : özetle, kısaca
Hulâsa, bu kadın, bu renk ve güzel koku arasında
sadece bir notadan ibarettir.
muvazi : paralel ( Paralel sözcüğü Fransızca
kökenlidir. Bilindiği gibi Osmanlıca kelimeler
arasında ve Türkçe’de Fransızca çok kelime
vardır.)
Bu ev, Ihlamur’a giden uzun caddeye inen, birbirine
muvazi dik yokuşlardan birinin hemen hemen
tepesindedir.
muntazam : düzenli , ahenk : uyum (Farsça) ,
mütekabil : karşılıklı , teshir : ele geçirme
Udînin hareketi ile dinleyenlerin inleyişleri o kadar
muntazam bir âhenk içinde geçiyordu ki dinlediğim
şarkılardan fazla, bu mısra sonu mütekabil
hayranlık beni teshir etti.
levazım : gerekli olan şeyler, araç ve gereçler
Fakat ertesi sabah, hareketimizden evvel,
levazımın başında olan Kaymakam Kemal Bey beni
görmeye geldi.
muhtelif : çeşitli , müteşekkil : oluşmuş
Vaktiyle Cizvitler tarafından yapılmış olan, geniş bir
bahçe içinde, muhtelif sağlam taş binalardan
müteşekkil bir kolej imiş.
memba : kaynak
Bütün varlığını membaı ve yaratıcısı olan Allah
çölde insana ne yakın geliyor.
müşahede : gözlem
Korku ve cesaret, adamına göre, daha doğrusu
mizaca göre çok değişken bir şey olduğunu bana
yıllarca süren psikolojik müşahede öğretti.
vakfetmek : adamak
Hayatını bütün hastalara vakfetmiş, bütün insaniyeti
içine almış güzel bir kalbi vardı.
istinat : dayanma
Cemal Paşa, tahsil meselesini, dinî olmaktan
ziyade liberal ve Garb esaslarına istinat ettirmek
istiyordu.
Dilimizde bir konuda birden fazla kelime
olmasının nedeni çoğu zaman etkileşime girdiği
diğer dillerdir. Osmanlıca Kelimeler bu
etkileşimin toplamından gelir.
beyaban : çöl (Farsça) sahra : çöl (Arapça)
Acaba gelip alacaklar mı? Yoksa, bu beyâbâna
ölsün, gitsin diye mi bırakmışlardı?
bariz : belirgin , tenevvü : farklılık)
Aralarında hayale sığmayacak derecede bariz bir
tenevvü vardır.
muvazene : denge
1916’da aklî bir muvazenesizlik geçiriyordu.
riyazet : nefsin isteklerini kırma
Sadeliği, riyazeti, biraz mistik ve içine dalmış gibi Hepimizin kafasını, ihtilâlleri takim eden tedhiş ve
görünen tavrı insanı biraz düşündürürdü. kıtal haberleri tazip ediyordu.

müteyakkız : uyanık, tetikte ihtilaf : ayrılık , uyuşmazlık

En küçük harekete karşı müteyakkız görünüyorlar, İzmir’den gönderilen askerî kuvvet dahi ihtilâf
elleri taş almak için yere uzanıyordu. saflarına geçince vaziyet çok ciddîleşmişti.

nedamet : pişmanlık temayül : bir tarafa eğilme, meyletme

Onu bazan üzmüş olmamı düşünerek içimde acı bir İçimde kapalı kalmış olan fikrî temayüller önlerinde
nedamet hissi uyanmıştı. yeni ve geniş sahalar bulabildiler.

elzem : çok gerekli , telakki : kabul etme Diğer Osmanlıca Kelimeler ve Anlamları

Vatanı için elzem telâkki ettiği herhangi meselede bilhassa : özellikle

en büyük eziyet ve fedakârlığa katlanırdı.
sergüzeşt : macera
tahakkuk : gerçekleşme
tekerrür : tekrarlanma
Yeni Turan hiç şüphesiz bir ütopya idi ve ütopyalar
gibi tahakkuk ettirilmesi mümkün olmayan gayeleri inkişaf : gelişme , gelişim
vardı.
serzeniş : yakınma
tevekkeli : boşuna
içtima : toplantı
Tevekkeli iki bin yıl evvel dünyaya örnek olan
yüksek felsefe, fikir ve sanat mahsullerini intibak : uyum
vermemişti.
veçhe : yön
ilhak : katma, bağlama
mihnet : sıkıntı
Esasen Avusturya, Bosna ve Hersek’i ilhak ederek
mirasa konmak salgınına başlamış bulunuyordu. vakar : ağırbaşlılık

mahiyet : öz, esas metanet : dayanıklılık

Eserin mevzuunu da unutmuş ve elimde bir kopyası müsamaha : hoşgörü

olmadığı için onun üstünde dönen kavganın
mahiyetini de pek hatırlayamıyorum. tefsir : yorumlama
müsavat : eşitlik, denklik mütefekkir : düşünür
Kendisi de bütün gün kadın erkek müsavatını âdeta taassup : bağnazlık
bir papaz gibi büyük mitinglerde vaaz eder dururdu.
mukavemet : dayanma, karşı koyma
intiba : izlenim
vecize : özdeyiş
Parlamentoyu ziyaretim de bende derin bir intiba
bıraktı.
ihsan : iyilik etme
takim : verimsizleştirme , kıtal : vuruşma , birbirini
icabet : bir çağrıya gitme
öldürme
istitrat : sırası gelmişken söylenen söz
mülaki : kavuşan

müşfik : sevecen

teferruat : ayrıntı

efkar : düşünce, fikir

mamafih : bununla birlikte

teşci etmek : cesaretlendirmek , yüreklendirmek

vasıl olmak : ulaşmak, varmak

salahiyet : yetki

mugayir : aykırı

tumturaklı : Anlama bir şey katmayan, bir anlam

bildirmeyen ancak kulağa hoş gelen

vuzuh : açıklık , aydınlık

inkisârı hayâl : hayal kırıklığı

riyaziye : matematik

zümre : topluluk

taltif : ödüllendirme

güzide : seçkin

hilkat : yaradılış , fıtrat

mahir : becerikli , yetenekli

feragat : hakkından kendi isteğiyle vazgeçme

tetkik : inceleme , araştırma