Glavni projekat

Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde

3.
DIMENZIONIRANJE
I HIDRAULIČKI PRORAČUN

3.1. PRORAČUN POTREBNIH

KOLIČINA VODE

Proračun potrebnih količina vode izvršen je sukcesivno, za planski period od 15 god.,

kao i usvojene podatke o specifičnoj potrošnji potrošača i koeficijenata maksimalne dnevne i
satne neravnomjernosti potrošnje. Isti je predstavljen u narednoj tabeli.

Planski
JEDINICA

period
2009. 2015. 2020. 2025.
Podaci
Broj stanovnika:
Broj

12 13 13 14
N st
Stočni fond:
Krupna grla: N KG
Broj

6 6 6 7
Sitna grla: N SG 30 46 47 48
Specifična potrošnja:
180
l/potrošač,dan

Stanovništvo: qsp , st
Stočni fond:
-Krupna grla: qsp , KG 60
-Sitna grla: qsp , SG 15
Srednji dnevni proticaj:
0.04 0.04 0.04 0.04
l/s

Qsr ,dn
Koeficijent maksimalne
dnevne neravnomjernosti: - 1.80
Kd
Maksimalni dnevni proticaj:
0.07 0.07 0.07 0.08
l/s

Qmax,dn
Koeficijent maksimalne
satne neravnomjernosti: -
2.00
Kh
Maksimalni satni proticaj:
0.13 0.14 0.14 0.15
l/s

Qmax,h

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde

Požarne količine vode

Iz razloga što je riječ o malim vrijednostima izdašnosti izvorišta, količina za gašenja

požara predstavlja značajniji udio u odnosu na proračunatu potrebnu količinu vode. Iz manje
poznatog principa koji glasi:

„Pri dimenzionisanju cijevnih vodova i rezervoara za manja naselja, moguće je uzeti

količinu vode od požara ili maksimalnu časovnu, zavisno koja je veća, jer u slučaju požara
stanovništvo ovakvog tipa naselja i gustine naseljenosti preduzimaju sve mjere za gašenje
požara, te se za to vrijeme praktično voda i ne koristi za druge svrhe!“

Iz navedenog, proizilazi zaključak da je moguće proračunati potrebne količine vode,

odnosno usvojiti dimenzije cijevovoda i zapreminu rezervoara, koje su veća od proračunatih
potrebnih i/ili požarnih. Međutim, ni prema tom minimalističkom principu nije izvršeno
dimenzioniranje potisnog-dovodnog cijevovoda, kao ni dimenzioniranje kaptaže-rezervoara (na
veću količinu vode od navedenih kategorija), što bi za nešto veća od ovih naselja bilo ispravno
i racionalno rješenje.

Radi ekonomičnosti projektovanog vodovodnog sistema, pojam požarnih količina biće

naknadno uveden, u smislu proračuna elementarnih (dostupnih) količina vode za tu svrhu,
odnosno odgovarajućeg proticaja (Qpož), učestalosti (Xpož) i trajanja (tpož).

3.2. PRORAČUN POTREBNE ZAPREMINE

KAPTAŽE-REZERVOARA

Potrebna zapremina kaptaže, odnosno rezervoara, određena je na bazi rasporeda

dotoka (koji je približno konstantan) i potrošnje u vremenu.

Kao i kod postupka dimenzioniranja cjevovoda prikazanom u narednom poglevlju, ni

rezervoar nije usvojen po principu „veće količine proračunate potrebne i požarne“, jer ni takvo
rješenje ne bi bilo racionalno i ekonomski isplativo.

Proračun je izvršen sa nešto većim koeficijentom dnevnog izravnanja „a(%)“ od

računski dobijenog, i isti je usvojen:
ausv = 50%

Postupak dimenzioniranja kaptaže-rezervoara izvršen je prema dole navedenom

obrazcu, a proračun minimalnog koeficijenta dnevnog izravnanja prikazan je u narednoj tabeli.

50
Vrez = ausv �Qmax,h = �0.15 �86400 = 6480l
100
usv
Vrez = 6.50m3

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde

POREBNA ZAPREMINA REZERVOARA

POTROŠNJA NASELJA DOTOK RAZLIKA
VRIJEME
Satna Ukupna Satni Ukupni Ukupno
(h) (%) (Σ) (%) (Σ) (%)
0 0 0 4.17 4.17 4.17
1 0 0 4.17 8.33 8.33
2 0 0 4.17 12.50 12.50
3 0 0 4.17 16.67 16.67
4 0 0 4.17 20.83 20.83
5 1 1 4.17 25.00 24.00
6 3 4 4.17 29.17 25.17
7 4 8 4.17 33.33 25.33
8 5 13 4.17 37.50 24.50
9 8 21 4.17 41.67 20.67
10 8 29 4.17 45.83 16.83
11 7 36 4.17 50.00 14.00
12 5 41 4.17 54.17 13.17
13 4 45 4.17 58.33 13.33
14 4 49 4.17 62.50 13.50
15 5 54 4.17 66.67 12.67
16 6 60 4.17 70.83 10.83
17 6 66 4.17 75.00 9.00
18 7 73 4.17 79.17 6.17
19 8 81 4.17 83.33 2.33
20 8 89 4.17 87.50 -1.50
21 7 96 4.17 91.67 -4.33
22 3 99 4.17 95.83 -3.17
23 1 100 4.17 100.00 0.00
24 0 100 0.00 100 0.00
UKUPNO: 100% 100% 100% I 25.33+4.33 I

MINIMALNI KOEFICIJENT DNEVNOG IZRAVNANJA: a (%) = 29.67%

Usvojena je kaptaža-rezervoar pravougaonog poprečnog presjeka, sljedećih dimenzija:

Širina : B = 2.50m
Dužina : L = 2.0m
Dubina : h = 1.30m

Projektovani rezervoar, zajedno sa kaptažom i pumpnom stanicom (jedan objekat),

nalazi se na koti izvorišta, odnosno na 950.0 m.n.m. Kota dna rezervoara je 948.70 m.n.m., a
kota gornje vode je 950.0 m.n.m.

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde
3.3. PRORAČUN PRELIVA

Usvojena je cijev DN 50 mm sa prelivnim fazonskim komadom na vrhu. Obim prelivnog

komada od PE 100 je:
110
O = D �p = �3.14 = 0.346m
1000

Prema datoj formuli za proticaj:

3
Q prel = m p �b � 2 g �H p2
Q prel = Qiusv = 0.10l / s
m p = 0.42
b = O = 0.346m
3 3
� Qprel � � 0.10 �10-3 �
Hp = � �=
�m �b � 2 g � � �
�p � �0.42 �0.346 � 2 �9.81 �
H p = 0.00000194m @ 0.00194 mm

Što zbog odabranog prečnika prelivno-ispusnog cjevovoda predstavlja zanemarljivu

visinu nadsloja.
Visinska kota preliva iznosi 950.0 m.n.m. (kota gornje vode).

3.4. PRORAČUN POTISNOG-

DISTRIBUCIONOG CJEVOVODA

3.4.1. Izbor vrste i tipa cijevi

Analizom troškova na tržištu roba i usluga, za kupovinu, transport i montažu, odnosno

izradu 1 m’ montiranog cjevovoda, te mogućnosti nabavke istih, projektant se odlučio za PE 80
cijevi od polietilena visoke gustoće (Proizvođača: Weltplast, PipeLife, Konti-Hidroplast i sl.).
Jedan dio fazonskih komada je od PE 100, dok je ostali dio, zajedno sa potrebnim
armaturama od DL, ductil liva, odnosno fitinzi od mesinga i legura čelika (Proizvođača: Hawle-
Valman, MiV, Wilo i sl.).
Nazivni pritisci (NP), debljine stijenki cijevi (s), kao i ostale karakteristike odabranih
cijevi, fazonskih komada i armatura, proračunate su i prikazane u narednim poglavljima.

3.4.2. Hidraulički proračun cjevovoda

Hidraulički proračun i dimenzioniranje PE 80 cijevi izvršeno je prema tabelarnom

pregledu osnovnih projektinih parametara proizvođača ovih cijevi.

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde
Krak 1, (Kaptaža-Centar):

24 24
Q1 = Qmax,h � = 0.15 � = 0.15l / s
tp 24
v1, p = 1m / s
4 �Q1 4 �15 �10-3
D1,ppot = = = 0.0138m @ 13.82mm
v �p 1�3.14
Usvojeno :
DN25mm,(�1")
v1,stvp = 0.31m / s
Gubici :
L1 = 95.0 m
L1 v12 95 0.312
Dh1,lin = l = 0.02 � � = 0.37 m
D1 2 g 0.025 2 �9.81
v12 0.312
Dh1,lok = Sxlok = [ 11.0 + 2 �0.20 + 3 �0.25 + 2 �0.20 + 0.35 + 1.70] � = 0.07 m
2g 2 �9.81
- Usisna korpa sa povratnom klapnom: xUK = 11.0
- Zatvarač: x Z = 0.20
- Koljena: x K = 0.25
- Redukcije: x R = 0.20
- Povratna klapna: x PK = 1.70
- Račva: x R = 0.35

Krak 2, (Centar-Objekat „A“):

Qmax, h
Q2 = = 0.05l / s
3
v2, p = 1m / s
4 �Q2 4 �0.05 �10-3
D2,p pot = = @ 7.98mm
v �p 1�3.14
Usvojeno :
DN18mm,(�3 / 4")
v2,stvp = 0.20m / s
Gubici :
L2 = 190.0m
L2 v22 190 0.202
Dh2,lin =l = 0.02 � � = 0.43m
D2 2 g 0.018 2 �9.81

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde

Krak 3, (Centar-Objekat „B“):

Qmax,h
Q3 = = 0.05l / s
3
v3, p = 1m / s
4 �Q3 4 �0.05 �10-3
D p
= = @ 7.98mm
v �p
3, pot
1�3.14
Usvojeno :
DN13mm,(�1/ 2")
v3,stvp = 0.38m / s
Gubici :
L3 = 20.0m
L3 v32 20 0.382
Dh3,lin =l = 0.02 � � = 0.23m
D3 2 g 0.013 2 �9.81

Krak 4, (Centar-Objekat „C“):

Qmax, h
Q4 = = 0.05l / s
3
v4, p = 1m / s
4 �Q4 4 �0.05 �10-3
D4,p pot = = @ 7.98mm
v �p 1�3.14
Usvojeno :
DN13mm,(�1/ 2")
v4,stvp = 0.38m / s
Gubici :
L4 = 53.0m
L4 v42 53 0.382
Dh4,lin = l = 0.02 � � = 0.60m
D4 2 g 0.013 2 �9.81

3.5. PRORAČUN PUMPNOG AGREGATA

Odabrani pumpni agregat mora da zadovolji sljedeće konturne uslove:

- Protok: Q p = 0.15l / s
- Visina pumpanja:
H m = H g + S(Dhlin + Dhlok ) + H pot + ( P + S ) �3 + H pož
H m = 18.50 + (1.63 + 0.07) + 20 + ( P + 1) �3 + 0.0 = 46.20m

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde

- Snaga pumpe:
g Q p H m 9.81�0.15 �10-3 �46.20
N= = = 0.15kW
hp 0.45
N p = 1.2 �N = 1.2 �0.15 = 0.18kW

3.5.2. Radna tačka pumpe

Proračun radne tačke pumpe (presječna tačka karakteristika pumpe i cjevovoda,

odnosno njihovih Q-H linija), izvršen je tabelarno. Grafički prikaz predstavljen je na narednim
stranicama, odnosno u Prilogu br.11.

Odabran je horizontalni centrifugalni pumpni uređaj “Wilo-MultiPress HMP 305 1~

Silent Master”, s centrifugalnom pumpom u kompaktnoj izvedbi i horizontalnim usisnim i
vertikalnim tlačnim nastavkom.

Sastoji se od apsolutno tihe, normalno usisavajuće, višestepene, horizontalne,

visokotlačne centrifugalne pumpe s osovinom koja prolazi kroz motor-pumpe i klizno-
mehaničkom brtvom neovisnom o smjeru vrtnje. Direktno preko prirubnice spojeni s
jednofaznim motorom i integrisanim prekidačem za zaštitu motora, te kondenzatorom kod
izvedbe s jednofaznim motorom.

Upravljanje pumpom preko sklopa za upravljanja tlačnim spremnikom s membranom

od 50l, blokadom povratnog toka, tlačnim prekidačem manometrom (0-6 bar). Svi dijeloviu
dodiru sa transportiranim medijem su antikorozivni.

Pumpa montirana gotova za priključivanje i spojena žicama sa 3 m kabela i mrežnim

utikačem. Kod trofazne izvedbe priključak preko kutije s priključcima.

 Proizvođač: “WILO”

 Vrsta pumpe: “WILO-MultiPress HPM 305 1~ Silent Master”

 Tip: Višestepena -Centrifugalna-Horizontalna-Samousisna-Hidropak pumpa

 Protok: Q p ,0 = 0.22l / s

 Visina pumpanja: H m,0 = 47.0m

 Koeficijent radnog dejstva: m p ,0 = 11%

 Snaga motora: P2 = 0.96kW

 NPSH: 0.50m

 Ostalih karakteristika: Prilog br. 11

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde

JEDINICA
KARAKTERISTIKE CJEVOVODA
q-HM
PE 80, K=0.01

l/s 0.05 0.10 0.15 0.20 0.30 0.40 0.60 0.80 1.00
Q1
m3/h 0.18 0.36 0.54 0.72 1.08 1.44 2.16 2.88 3.6
l/s 0.02 0.03 0.05 0.07 0.10 0.13 0.20 0.27 0.33
Q2,3,4
m3/h 0.06 0.12 0.18 0.24 0.36 0.48 0.72 0.96 1.2
L1 m 95
L2 m 190
L3 m 20
L4 m 53
D1 mm 25
D2 mm 18
D3 mm 13
D4 mm 13
v1 m/s 0.10 0.20 0.31 0.41 0.61 0.82 1.22 1.63 2.04
v2 m/s 0.07 0.13 0.20 0.26 0.39 0.52 0.79 1.05 1.31
v3 m/s 0.13 0.25 0.38 0.50 0.75 1.01 1.51 2.01 2.51
v4 m/s 0.13 0.25 0.38 0.50 0.75 1.01 1.51 2.01 2.51
Δh1 m 0.04 0.16 0.36 0.64 1.45 2.57 5.79 10.30 16.09
Δh2 m 0.05 0.18 0.42 0.74 1.66 2.96 6.65 11.83 18.48
Δh3 m 0.02 0.10 0.22 0.40 0.89 1.58 3.56 6.34 9.90
Δh4 m 0.07 0.26 0.59 1.05 2.36 4.20 9.45 16.79 26.24
ΣΔh m 0.18 0.71 1.59 2.83 6.36 11.31 25.46 45.26 70.71
Hg m 18.50
Hpot m 20.00
(P+1)x3 m 6.00

Hm m 44.68 45.21 46.09 47.33 50.86 55.81 69.96 89.76 115.21

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde

3.6. PRORAČUN HIDRAULIČKOG UDARA

Hidraulički udar proveden je za najkraću dionicu cjevovoda (Kaptaža-Objekat „B“), što

predstavlja najnepovoljniju varijantu (reprezent manifestacije datog procesa):

L = 95 + 20 = 115.0m H = 47.0m
D = 30.8mm
Ev = 2.1�109 Pa
s = 2.9mm
Ec = 0.9 �109 Pa
Q = 0.22l / s
rv = 1000kg / m3
v = 0.45m / s

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde
Ev 2.1�109
a0 = = = 1449m / s
rv 103
a0 1449
a= = = 285.37m / s
Ev D 2.1 �10 9
30.8
1+ � 1+ �
Ec s 0.9 �109 2.9
H 47
= = 0.41
L 115
c=0
K =2
K �L �v 2 �115 �0.45
t =c+ = = 0.22 s
g �H 9.81�47
2 �L 2 �115
= = 0.81s > 0.22 s
a 285.37
a �v 285.37 �0.45
Dhmax
min
= = = 13.09m
g 9.81
H max = H + Dhmax = 47.0 + 13.09 = 60.09m
pmax = 5.89bara

Proračun debljine stijenke cijevi

D1 = 30.8mm K 8.0
s dop = = = 6.4 MPa
D2 = 22.6mm C 1.25
D3,4 = 16.8mm D �pmax
s=
20 �s dop + pmax
s1 = 2.9mm
30.8 �5.89
s2 = 2.3mm s1 = = 1.35mm
20 �6.4 + 5.89
s3,4 = 1.9mm
22.6 �5.89
pmax = 5.89bara s2 = = 0.99mm
20 �6.4 + 5.89
K = 8.0 MPa 16.8 �5.89
s3,4 = = 0.74mm
C = 1.25 20 �6.4 + 5.89

Odabrana vrsta i tip cijevi

DEBLJINA
VRSTA I TIP PROFIL CIJEVI DUŽINA
KRAK STIJENKE
CIJEVI
DN (mm) Ø ( “) s (mm) L (m)
1 25 1 2.9 95
2 PE 80 18 3/4 2.3 190
3 NP 10 bara 13 1/2 1.9 20
4 13 1/2 1.9 53

Pad linije energije pri optimalnom radu pumpe

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde

Krak 1: Krak 2: Krak 3: Krak 4:

Q1 = Q p ,0 = 0.22l / s Q p ,0 Q p ,0 Q p ,0
Q2 = = 0.07l / s Q3 = = 0.07l / s Q4 = = 0.07l / s
vstv
1, p = 0.45m / s 3 3 3
Dh1,lin = 0.78m v2,stvp = 0.29m / s v3,stvp = 0.55m / s v4,stvp = 0.55m / s
Dh1,lok = 0.15m Dh1,lin = 0.90m Dh3,lin = 0.48m Dh3,lin = 1.26m

Požarne količine vode1

Proračunom su utvrđene dostupne količine vode za ovu svrhu, kao i maksimalni

dostupni pritisci na tačkama istočišta.
Isti je izvršen samo za najnepovoljniji slučaj (istočište na tački „A p“).
Pored već navedenog osnovnog principa za proračun požaranih količina za mala
naselja, usvojene su i sljedeće karakteristike:

 Proračunati broj istovremenih požara: Xpož=1

 Vrijeme trajanja požara: tpož=2h

Tačka „Ap“:

H m = H g + Dhuk
H g = (18.50 + 6) - 1.0 = 23.50
v12 � L1 � v2 � L �
Dhuk = �� l + Sx1 �+ 2 ��
1+ l 2 �
2 g � D1 � 2g � D2 �
v12 �D12 = v22 �D22
v12 = 0.5184 �v22
v1 = 0.72 �v2
0.5184 �v22 � 950 � v2
2
� 1900 �
Dhuk = ��
0.02 + 14.6 �+ 1 + 0.02
�� �
2 �9.81 � 0.25 � 2 �9.81 � 0.18 �
Dhuk = 1.320v22
16 �Q 2
v22 = = 4851.545Q 2
D24 �p
Dhuk = 6404.039Q 2
H m = 23.50 + 6404.039Q 2

1
Požarne količine vode dobijene su na osnovu stvarnih-dostupnih količina, ne poštujući u potpunosti odredbe iz
“Zakona od zaštiti od požara”, Službeni glasnik Republike Srpske, broj 16/05. Dato tehničko rješenje smatrati
opravdanim zbog male izdašnosti kaptiranog izvorišta, te racionalnosti i ekonomičnosti sistema za
vodosnabdijevanje (rezervoar, cjevovodi).

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde
N p = 0.75kW = 750W
h p = 0.11
9.81�Q �(23.50 + 6404.039Q 2 )
750 =
0.11
Q + 0.00367Q - 0.001313 = 0
3

Q = 0.23l / s
v1 = 0.47 m / s
v2 = 0.90m / s
Dhuk = 1.02 + 8.76 = 9.78m
pož , Ap = (46.50 - 18.50 - 6 - 9.87) �
p max 9.81�10-2 = 1.20bara

, Ap = 0.23l / s
max
Q pož
6.50
pož , Ap =
t max = 7.85h
0.23 �3.6

3.7. PRORAČUN ZAPREMINE KORITA ZA NAPOJ

STOČNOG FONDA

Projektovani preliv, pored osnovne ima i dodatnu funkciju. Naime, u noćnim časovima
minimalne potrošnje (najčešće je ista jednaka nuli), projektovani prelivno-ispusni cjevovod u
funkciji je punjenja korita za napoj dodatnog stočnog fonda.

Prema tome, ukupna zapremina koju dati prelivno-ispusni organ može da propusti
(proračun izvršen za vremenski period od T=6 h, konstantnog protoka), iznosi:

Vkorita = Q prel �T = 0.10 �6 �3600 = 2160l

Vkorita @ 2.16m3

Odnosno, dobijena količina vode može da zadovolji sljedeći dodatni broj stočnog fonda
XSG (sitna grla), po jednom danu:
qsp , SG = 15l / grlu , dan
Vkorita 2160
X SG = = = 144 grla / dan
qsp , SG 15

Usvojen je sljedeći oblik, broj, dimenzije, debljina zida, zapremina i položaj napojnih
korita:

 Oblik: Pravougaoni
 Broj korita: 3

Graleks d.o.o., Pale

 Glavni projekat
Vodovod-Naselje Borak, Novo Goražde
 Unutrašnje dimenzije: - Širina: Bk = 0.40m
- Dužina: Lk = 4.50m
- Visina: H k = 0.50m
 Debljina zida: d k = 8.0cm
Zapremina jednog korita: Vk = 0.72m
3

 Položaj: 945.0 m.n.m.

Dimenzionisanje napojnog crijeva

QNC = Q prel = 0.10l / s

vNC = 1m / s
4 �QNC 4 �0.10 �10-3
DNC , pot = = @ 11.28mm
v �p 1�3.14
Usvojeno :
DN18mm,(�3 / 4")
stv
vNC = 0.39m / s
Gubici :
LNC = 63.0m
� LNC vNC
2
� � 63 0.392 �
l
DhNC ,UK = 1.1�� �= 1.1 ��0.02 � � �= 0.60m
� DNC 2 g � � 0.018 2 �9.81 �

Odabrana vrsta cijevi: PE 80 NP 4 bara.

Maksimalna propusna moć napojnog crijeva:

1 1
v= 2 gH = 2 �9.81�5 = 1.12m / s
� LNC � � 63 �
l
1 + 1.1�� � 1 + 1.1��
0.02 � �
� DNC � � 0.018 �
0.0182 �3.14
Q = v �A = 1.12 � = 0.28l / s
4
� Vkorita 2.16 �
�T= = = 2,14h �
� Q 0.28 �3.6 �

Napomena: Dimenzionisana napojna korita, napojni cjevovod, kao i sva potrebna

hidrotehnička oprema vezana za date objekte, neće biti tretirani ovim projektom, niti će biti
uvršteni u pojedinačne i zbirne predmjere i predračune cijena i radova.

Graleks d.o.o., Pale