SOAL UJIAN SEKOLAH BERSTANDAR NASIONAL

PAKET SUSULAN

Mata Pelajaran : Basa Jawa (Muatan Lokal)

Hari/ Tanggal :

Alokasi Waktu : 120 Menit

A. Wangsulana pitakonan sing ana ing ngisor iki kanthi cara milih jawaban sing paling bener
saka pilihan jawaban A, B, C, D, utawa E !

1. Wacanen kang premati!

DILAKONI WIWIT UMUR LIMANG TAUN:
Dadi Perajin Emping Mlinjo Wis Dalan Uripe Warsini
Sagegem klathak (isine mlinjo) dicemplungake Warsini (53) ing wajan isi wedhi. Urube
geni sengaja ora gedhe, supaya klathak iku ora gosong. Menawa uape panas wis kemebul,
pratanda yen klathake wis wancine dientas. Klathak digoreng nganggo wedhi iki diarani digoreng
sangan. Klathak sing wis mateng kuwi banjur digiles wetu item nganti kulite nglethek. Supaya
panase tetep kejaga, puluhan klathak sing wis nglethek kulite banjur di deleh ing layah lemah sing
ing ngisore dipanasi mawa cilik. Nganggo tangan kiwa, mbaka siji woh mlinjo sing isih panas
kuwi dijupuk Warsini, dideleh ing watu giang gedhe sing bentuke persegipapat.
Dhug...dhug...dhug... kanthi cekatan Warsini nggepuki mlinjo-mlinjo kuwi nganti gepeng.
Mangkono kuwi prosese gawe emping mlinjo sing dilakoni Warsini saben dinane, wiwit
dheweke isih cilik. Wasini isih kelingan, ibuke ngajari ngemping nalika Warsini umur limang
taun. Saka cilik tekan saiki, Warsini tetep setya ngemping. Gawean sing seprana-seprene nguripi
kaluwargane. Ing Dhusun Kepuh Kulon, RT 03, Wirokerten, Banguntapan, Bantul, profesi
minangka perajin emping mlinjo iki dilakoni kanthi tlaten dening ibu-ibu, klebu ugaWarsini kuwi.
Profesi perajin emping mlinjo iki, ing Kepuh dipercaya wis ana wiwit taun 1900. Laladan
ing sakiwa tengen Kepuh uga akeh sing gawe emping mlinjo. Ananging, Dhusun Kepuh iki sing
paling suwelan paling kondhang minangka KampungEmping. Saiki, para perajin ing Kepuh
nyawiji ing paguyupan, yaiku Wira Kusuma lan Keluarga Berencana Mandiri.
Wacan kasebut kalebu jinis artikel ...
A. persuasi
B. deskriptif
C. eksposisi
D. eksploratif
E. prediktif
ANSWER: B

2. Wacanen kang premati!

Sagegem klathak (isine mlinjo) dicemplungake Warsini (53) ing wajan isi wedhi. Urube
geni sengaja ora gedhe, supaya klathak iku ora gosong. Menawa uape panas wis kemebul,
pratanda yen klathake wis wancine dientas. Klathak digoreng nganggo wedhi iki diarani digoreng
sangan. Klathak sing wis mateng kuwi banjur digiles wetu item nganti kulite nglethek. Supaya
panase tetep kejaga, puluhan klathak sing wis nglethek kulite banjur di deleh ing layah lemah sing
ing ngisore dipanasi mawa cilik. Nganggo tangan kiwa, mbaka siji woh mlinjo sing isih panas
kuwi dijupuk Warsini, dideleh ing watu giang gedhe sing bentuke persegipapat.
Dhug...dhug...dhug... kanthi cekatan Warsini nggepuki mlinjo-mlinjo kuwi nganti gepeng.

Ide pokok saka paragraf ing dhuwur yaiku ...

1
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI
 A. proses nggawe emping mlinjo
B. profesi pengrajin emping mlinjo
C. proses nggepuki mlinjo-mlinjo dadi gepeng
D. warsini pengrajin emping mlinjo
E. proses nggoreng sagegem klathak
ANSWER: A

3. Ratu ing negara Dwarawati. Tokoh wayang iki kondhang amarga lantip lan pinter micara.
Asmane tokoh wayang ing gambar kasebut yaiku ...
A. Prabu Sri Bthara Kresna
B. Prabu Dasamuka
C. Prabu Baladewa
D. Prabu Basudewa
E. Prabu Kangsa
ANSWER: A

4. Tokoh wayang ing gambar iki putrane Dewi Kunthi saka titisan Bathara Indra. Asmane tokoh
wayang ing gambar kasebut yaiku ...
A. Raden Sadewa
B. Raden Werkudara
C. Raden Permadi
D. Raden Yudhistira
E. Raden Nakula
ANSWER: C

5. Wacanen kang premati!

2
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI
 Jejuluke Prabu Baladewa, ya Balarama, Kusumawaligita, Kakrasana, lan isih akeh
tunggale. Dhasar narendra sekti mandraguna jayeng ngalaga. Isih mudha tumaruna wis digladhi
dening Demang Antyagopa ing Widarakandhang ing babagan tetanen. Bareng diwasa banjur
maguru lan seneng mesu tapa brata. Saya bareng wis madeg nata ing Mandura saya gedhe
lelabuhane marang negarane lan negara liyane.
Mung kaciwane kaduk ati brangasan, kurang kesabarane, ora kena keprungu swara
sumbar. Mung yen karo ingkang rayi Nata ing Dwarawati, Prabu Bathara Kresna ering banget,
wedi yen ta nganti nerak lan nalisir saka pitedahe ingkang rayi. Mula manut saeguh pratikele
nurut apa kang dadi ature Prabu Kresna, sabab wus asasira Bathara. Nyedhaki perang agung
Batara Yuda Jaya Binangun, Prabu Baladewa katuran mertapa ana grojokan sewu. Iki cara sing
becik supaya aja nganti pirsa perang Barata Yuda. Sapraptane Prabu Balarama, Prabu Kresna
ngaturake pambagya raharja.
Miturut wacan kepriye sifate Prabu Baladewa ....
A. ngerti unggah-ungguh, tata krama sarta trapsilaning basa agawe senenge kang padha miyarsa
B. atine brangasan, kurang kesabarane, ora kena keprungu swara sumbar
C. rupane bagus, alus, jatmika lan merak ati
D. tandange cukat trengginas, kaya sikatan nyamber walang, sekti mandraguna
E. yen wong wadon ngalembana marang kebagusane, yen priya ngalembana marang kasektene
ANSWER: B

6. Semaken tembang macapat ing ngisor iki!

Anjasmara ari mami
Masmirah kulaka warta
Ingsun anemahi layon
Ing kutha Prabalingga
Tanding lan wurung Bisma
Kariya mukti wong ayu
Pun kakang pamit palastra
Yen dideleng paugerane, tembang macapat iki kalebu tembang......
A. Pangkur
B. Megatruh
C. Dhangdhanggula
D. Asmarandana
E. Mijil
ANSWER: D

7. Tembang macapat kang nduweni paugeran 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a yaiku ...
A. Durma
B. Megatruh
C. Dhandhanggula
D. Asmarandana
E. Mijil
ANSWER: C

8. Ing perang Bharatayuda, Gathutkaca dadi senapati. Ora ana prajurit Kurawa kang bisa nandhingi
kridhaning Gathutkaca. Tandange cukat trengginas, kaya ...
A. orong-orong kepidhak
B. lintang johar
C. wani ndilat wesi abang
D. gabah diinteri
E. sikatan nyamber walang

3
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI
 ANSWER: E

9. Mendhung angendanu ngemuli Pertapan Jatisarana. Kembang-kembang padha alum temah

gogrog, ganda arum wus ilang kesapu dening angin. Kumbang kekiter bingung bilulungan
ngupadi dununging sarining memanis. Udan riwis-riwis kesisan maruta kengis saya nambahi
kekes temah pepes jroning penggalih Begawan Wiragni.
Paragraf ing dhuwur nggambarake swasana ...
A. Negara kang sedhih amarga mentas perang.
B. Kulawarga kang sedhih amarga wayah wengi sepi.
C. Batine Begawan Wiragni kang sedhih.
D. Begawan Wiragni kang wus tuwa.
E. Wayah wengi, sepi, udan grimis.
ANSWER: C

10. Gebyar-gebyar pating pancurat pating cumlorot kadya taranggana silih sasana, endah edi raras
kawuryan, lah punika ta agemane sri penganten sarimbit.
Kang garis ngisor ing ukara kasebut nelakake yen agemane panganten digambarake ...
A. Gumebyar kaya klambine garwane ratu.
B. Gumebyar kaya inten kang kena sunare srengenge.
C. Gumebyar kaya cahyane lintang alihan.
D. Gumebyar kaya cahyane rembulan kang lagi ndadari.
E. Gumebyar kaya kalapis emas putih.
ANSWER:D

11. Wong sing ngarang geguritan diarani ...

A. dhalang
B. komponis
C. niyaga
D. sindhen
E. panggurit
ANSWER: E

12. Ndheg-ndhegan (hentian) lakune pocapan sajroning geguritan diarani ...

A. intonasi
B. jeda
C. wirama
D. pocapan
E. parafrase
ANSWER: B

13. Tujuan maca endah geguritan yaiku ...

A. nemokake struktur batin geguritan
B. nemokake struktur lair geguritan
C. supaya sing mirsani pada gumun lan eram marang sing maca
D. bisa menehi tanda endhegan, nata napas, pangucapan
E. sing nyemak, mirsani, dadi ngerti isi, piweling, lan kaendahan geguritan
ANSWER: E

14. Adicara siraman ing tingkeban iku dianakake kanggo mitoni anak nomer ...

4
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI
 A. siji
B. loro
C. telu
D. papat
E. lima
ANSWER: A

15. Piranti kanggo upacara Tedhak Siten yaiku ...

A. panggaron sing diisi kembang setaman
B. kembang mayang
C. jarik 7 werna
D. udhik-udhik utawa dhuwit logam dicampur kembang
E. andha pring Arjuna
ANSWER: E

16. Kang kalebu dasanamane tembung pranatacara yaiku ...

A. pranata adicara
B. pambagyaharja
C. pamedhar sabda
D. panyaru
E. pewara
ANSWER: A

17. Pidhato pengarahan yaiku ...

A. Pidhato kang isine nglaporake sawijining tugas utawa kagiyatan.
B. Pidhato kang diandharake dening wong kang nduweni pengaruh kanggo ngresmekake
samubarang.
C. Pidhato kanggo ngarahake salah sawijining kagiyatan.
D. Pidhato kang isine ngenani sawijining laporan pertanggungjawaban tugas utawa kagiyatan.
E. Pidhato kang isine medharake sawijining ajaran utawa agama tartamtu kanggo paring
pancerahan marang para umat.
ANSWER: C

18. Ing ngisor iki kang ora kalebu bab sing kudu digatekake nalika pidhato yaiku ...
A. nggatekake rakite ukara kang becik
B. nggunakake unggah-ungguh basa kang becik
C. swara lan pocapan cetha
D. enggal-enggal dirampungi
E. mangerteni sapa wae para rawuh utawa tamu sing rawuh lan suwasanane saengga bisa
ngetrapake tata trapsila sing becik
ANSWER: D

19. Cara nulis taun sing disandi nganggo ukara diarani....

A. relief
B. sengkalan
C. sandi asma
D. prasasti
E. geguritan
ANSWER: B

20. Ing ngisor iki kalebu mangsa sing digunakake sengkalan yaiku.....

5
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI
 A. sengkalan lamba
B. sengkalan miring
C. sengkalan memet
D. surya sengkala
E. sengkalan angka
ANSWER: D

21. Ing ngisor iki kang kalebu panganggone basa ngoko lugu, yaiku ...
A. Kanggo rembugan marang wong sing luwih dhuwur pangkate.
B. Kanggo rembugan antarane sapadha-padha.
C. Kanggo rembugan wong sing asor drajate.
D. Kanggo rembugan ing acara resmi.
E. Kanggo rembugan marang wong sing luwih tuwa nanging wis raket.
ANSWER: B

22. Basa kramane kuping yaiku ...

A. palarapan
B. paningal
C. padharan
D. talingan
E. asta
ANSWER: D

23. Ing ngisor iki kang kalebu ukara pitakon, yaiku ...
A. Mangana sing teratur kareben ora lara maag.
B. Jupukna obat ing dhuwur meja iku!
C. Dadi wong aja adigang, adigung, adiguna.
D. Aja dhumeh bisa tuku mobil.
E. Kapan Ibu kondur saking Solo?
ANSWER: E

24. Bapak Kepala Sekolah nakoni aku mau esuk. Basa krama aluse sing bener yaiku ...
A. Bapak Kepala Sekolah ndangu kula kala wau enjing.
B. Bapak Kepala Sekolah tangklet kula wau enjing.
C. Bapak Kepala Sekolah ndukani kula kala wau enjing.
D. Bapak Kepala Sekolah nyuwun pirsa kula kala wau enjing.
E. Bapak Kepala Sekolah taken kula kala wau enjing.
ANSWER: A

25. Teks anekdot iku mujudake guyonan inteleks utawa guyonane wong pinter, jalaran ....
A. akeh sing ngarani yen teks anekdot iku padha wae karo teks humor.
B. sejatine teks anekdot iku beda karo teks humor.
C. teks anekdot nduweni isi, lelewaning basa, lan tujuan kang gumathok.
D. teks anekdot drajate luwih dhuwur yen katandhing karo teks humor.
E. teks anekdot drajate pada wae yen kabandhing karo teks humor.
ANSWER: C

26. Perangan wiwitane crita kanggo nepungake tokoh/paraga, swasana, lan bibit kawit tumuju crita
sabanjure, ing struktur teks cerkak diarani ...
A. resolusi

6
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI
 B. orientasi
C. koda
D. komplikasi
E. klimaks
ANSWER: B

27. Perangan cerkak sing ana ing ngisor iki kang ngandharake ngenani unsur latar papan yaiku ....
A. Marno saktemene ora lunga belajar kelompok, ning wiwit ngaso ana sekolahan mau wis
kansen karo Hardi yen arep nonton sorot. Hardi iku kanca rakete Marno, kang uga anake
wong sugih, ning merga kekerepen anggone mbolos, mula sekolahe dadi bodho.
B. Saiki kancane ubyang-ubyung ora mung winates kanca sekolah, nanging wis amba tebane.
Akeh kanca raket saka liya desa, sing sakjatine ora babag umur-umurane. Ning gandheng
padha kesenengan lan pekaremane mula banjur dadi mitra raket.
C. Sauntara iku Pinah lan Parmin reruntungan lagi golek urip, ngoyak playune dhuwit. Bocah
loro iku merlokake leren. Parmin ngglandhang tangane Pinah menyang ngisor wit trembesi.
Wis ora nggagas butuh lemek lungguh apa ora, bocah loro banjur ndhoprok. Panase
srengenge kang sumelet kaya ora direwes. Kringete dleweran ing pilingane.
D. Ika lan Pinah nuturi Desi amarga welas nyawang Parmin. Sing dituturi malah nyingkrih.
Sing ditinggal padha pating domblong. Parmin isih nangisi lawuhe.
E. Krungu anak-anake regejegan Mak Gi metu. Mak Gi ora kuwawa ngrasakake tingkahe anak-
anake. Mentas wae katon olehe beneh-beneh bisa golek urip. Nanging sedhela maneh wis
regejegan prakara lawuh gerih. Kanthi sareh semanta, ”Ana apa ta? Pin, Ka, sedulur-sedulure
kerah kok meneng wae ta?”
ANSWER: C

28. Bedane basa kang digunakake ing teks cerkak lan teks crita wayang, yaiku basa ing cerkak iku
nggunakake basa padinan, dene basa ing crita wayang ...
A. sinanggit mawa tetembungan basa Kawi.
B. akeh migunakake basa ngoko.
C. kacampuran dhialek lan idhiolek.
D. migunakake basa baku utawa standar.
E. migunakake basa Jogja-Solo.
ANSWER: D

29. Cerkak pancen crita fiksi tegese dudu bab kasunyatan. Nanging critane bisa wae wujud ...
A. pengalaman pribadi kang anggone mbabarake dikembangake sarana imajinasi.
B. sejarah kepahlawanan kang sumbere saka tuturane pelaku sejarah.
C. dongeng kang wis sumebar turun-temurun.
D. crita babad tanah Jawi kang wis diakoni dening masyarakat.
E. asal-usul panggonan kang dibumboni daya khayal pengarang.
ANSWER: A

30. Nalika sinau nulis cerkak apike diwiwiti kanthi nulis cengkorongan dhisik, gunane kanggo ...
A. nuntun panulis supaya asil ciptane bisa luwih apik lan tumata urut-urutane.
B. nuntun panulis supaya bisa maca cengkorongan kanthi gampang.
C. nuntun pamaca supaya bisa mahami urutane crita sing sawutuhe.
D. nuntun pamaca supaya bisa maca cengkorongan kanthi gampang.
E. nuntun panulis supaya bisa mahami urutane crita sing sawutuhe.
ANSWER: E

31. Sawijine teks cerita diarani teks anekdot yen ing crita kasebut tinemu anane ...

7
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI
 A. paraga
B. latar
C. alur
D. perangan lucu
E. judul lan tembung
ANSWER: D

32. Teks anekdot iku minangka teks sing digunakake kanggo guyonan utawa gegojekan mula basa
sing digunakake yaiku basa ...
A. kawi
B. sing prasaja
C. krama alus
D. bagongan
E. sembarangan
ANSWER: B

33. ”Ngadeg neng tlampik omah pancen dadi kesenenganku saben sore. Namatake sesawangan nalika
srengenge meh angslup. Manuk-manuk padha mulih neng susuhe, mabur renteng-renteng neng
langit sing wiwit mbrabak abang ndadekake sesawangan katon endah. Sanajan sesawangan
dikebaki karo gedhong-gedhong dhuwur nantang langit …
Latar perangan crita ing dhuwur yaiku …
A. wayah sore ing tlampik omah
B. wayah surup ing tlampik omah
C. wayah sore ing njero omah
D. wayah surup ing njero omah
E. wayah bengi ing tlampik omah
ANSWER: A

34. Jinise drama sing ngandhut unsur utawa nilai religius diarani ...
A. pantomim
B. tablau
C. pasie
D. tragedi
E. dhagelan
ANSWER: C

35. Drama kang nduweni ancas menehi panggulawentah tumprap masyarakat diarani drama ...
A. modern
B. action
C. tradisional
D. tablau
E. melodrama
ANSWER: A

36. Ukara kang dumadi saka ukara lamba loro utawa luwih kang siji-sijine ukara mau isih madheg
dhewe-dhewe serta surasaning ukara-ukara mau ana gandheng cenenge diarani ukara camboran ...
A. jejeran
B. sejajar
C. raketan
D. kosok balen

8
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI
 E. susun
ANSWER: B

37. Tokone lagi tutup, jalaran iki dina Minggu. Ukara kasebut kalebu ukara camboran ...
A. raketan
B. raketan katrangan
C. sejajar
D. sebab akibat
E. susun
ANSWER: E

38. Nuri ora mlebu sekolah, amarga lara panas. Tembung lara panas ing ukara kasebut kalebu ...
A. jejer
B. wasesa
C. lesan
D. katrangan
E. ukara babon
ANSWER: D

Wacanen teks drama ing ngisor iki nganti patitis!

Wonten salah satunggaling desa inggih menika Desa Makmur, wonten keluarga
ingkang gesangipun rukun lan sae inggih menika keluarga Bapak Wahono. Bapak Wahono
kagungan putra naminipun Prima. Prima bocah ingkang sopan lan alus anggenipun matur,
ananging amargi srawung kaliyan bocah ingkang mboten genah, unggah-ungguhipun Prima
sampun benten.
Bapak : “Le,,,Prima! Rene sedilut!”
Prima : “Ana apa Pak?”
Bapak : “Terno undangan iki ning omahe Pak Praptoyo Le.”
Prima : “Gahaku Pak, aku arep mancing.”
Ibu : “Weleh….mbokyo nek karo wong tuwa iki sing sopan.”
Bapak : “Yowes Bu, yen ora gelem yo ora ngapa-ngapa.”
Ibu : “Ora isa ngono kuwi Pak, cah enom saiki wes akeh sing ora ngerti unggah-
ungguh, ojo nganti Prima melu-melu.”
Bapak : “Yowes…Yowes,,,rasah ribut.”

39. Paraga bapak ing teks drama kasebut duweni watak ...
A. wicaksana
B. alem
C. ora wigati
D. kereng
E. sabar
ANSWER: E

40. Wayah paraga njoget lan nembangake kidungan jula-juli kalebu ing struktur pertunjukan ludruk
babagan ...
A. adegan lakon
B. adegan lawak
C. bedayan

9
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI
 D. gara-gara
E. bedholan
ANSWER: C

B. Wangsulana pitakonan ing ngisor iki kanthi wangsulan kang ringkes

1. Aksara Jawa mawa sandhangan iki tulisen latine!

2. Pranatacara kudu nggatekake 4W, coba sebutna!

3. Budhe lunga menyang Malang numpak sepur.

Owahana ukara kasebut dadi basa ngoko alus!

Wacanen kanthi prastiti!

Nganyari Sepedha Motor
Wis suwe anggone Sukar kepingin duwe sepedha motor lan lagi kasembadan nadyan ton-
tonan lawas. Karepe ati kepengin nyenengake bojone diajak muter-muter karo ajar supaya luwih
lanyah. Motor disetater, digenjot sepisan mesine urip. Marga saka kaca spion katon glibete klambi
biru, Sukar banjur clathu,” Age mboncenga, ndang,…ndang nyengklaka,…….gelis!” kandhane.
Sing dikongkon mung meneng wae. ”Ayo ta….gelis, maju bae, mepet lan cekelan”
kandhane Sukar ora wani noleh. Nalika motor mlaku, gumune Sukar wong-wong sing padha
ketemu padha surak, ngguyu nyekikik. Bareng tekan lapangan sepedha motor banjur kaputer bali
mulih. Saeba kagete Sukar tekan omah bojone wis ana ing ngarep lawang, ulate njegadhul. Motor
banjur dipateni banjur noleh,…..”Husssss, Lha kok kowe ta,Nah.” Tuminah anjlog enggal mlebu
omah. Kawit mau Tuminah isah-isah, krungu swara sepedha motor mlayu mengarep kepingin
ngerti. Bojone Sukar lagi adus. Klambi biru sing dianggo Tuminah pancen klambine bojone
Sukar sing wis dilungsurke Tuminah.
4. Golekana perangan lucu saka wacan ing ndhuwur iku?

5. Ipul njupukne boneka Lila, dene Minul bubur.

Ukara kasebut kalebu ukara camboran ......

==============Sugeng Makarya==============

KUNCI JAWABAN

10
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI
 PAKET SUSULAN

PILIHAN GANDA

1. B 11 E 21 B 31 D
2. A 12 B 22 D 32 B
3. A 13 E 23 E 33 A
4. C 14 A 24 A 34 C
5. B 15 E 25 C 35 A
6. D 16 A 26 B 36 B
7. C 17 C 27 C 37 E
8. E 18 D 28 D 38 D
9. C 19 B 29 A 39 E
10. D 20 D 30 E 40 C

URAIAN
1. Tuku buah rega 15000 rupiah

2. Wirasa, Wirama, Wiraga, Wicara

3. Budhe tindak menyang malang nitih sepur.

4. Saeba kagete Sukar tekan omah bojone wis ana ing ngarep lawang, ulate njegadhul. Motor
banjur dipateni banjur noleh,…..”Husssss, Lha kok kowe ta,Nah.” Tuminah anjlog enggal
mlebu omah. Kawit mau Tuminah isah-isah, krungu swara sepedha motor mlayu mengarep
kepingin ngerti. Bojone Sukar lagi adus.

5 Ukara camboran raketan lesan.

11
MGMP BAHASA JAWA SMK KOTA KEDIRI