Wayang : “Wa” – “Ya” – “Ng”

• “Wa” ateges Woh

• “Ya” ateges Saguh

• “Ng” ateges Ngaurip

Wayang yaiku “hasil wohing ngaurip” utawa “ngunduh wohing pakarti”.

Wayang gunane kanggo tuntunan sing karepe nuntun nyang dalan ing kautaman, tontonan sing tegese
nduweni bobot sing ante plan kena kanggo ngepras sing medukul nguruki nggone sing legog. dijupuk
saka tembang sinom unene mengkene “Basa kelir iku raga, wayange sukma sejati, dalange iku utusan,
balencong wahyuning urip, widi iku cahyaning uripku, nyrambahi badanira njaba njero, ngadep nginggil,
cipta rasa budi karsa sung tuladha.

Asale wayang miturut angitane Pakdhe Sariengat kabeh mau ya mung saka jawa sing uwis Banter lakune,
Gentur tapane, Mateng semedine ing wusana kaparing apa ingkang dadi sedya ing wusana, pinaringan
ing panyuwune, kinabulake sak laku jantrene kuwat lan kena kanggo tuntunan ing uripe ben kena
diconto utawa tinuladha digugu reh perintahe, ing pamrih bisa urip mulya mati sampurna. mula terus
ana lakon Mahabrata sing tegese Maha kuwi luwih, Brata kuwi laku dadine yaiku “lakune sing linuwih”
bisa nampa ing kanugrahan. la saiki dibacutake karo wong sing demen mangudi meneh uga antuk
sasmita lan ganjaran peparing ing Gusti. keparing lan pinaringan ana lakon perang bratayuda, dadi sak
benere wong urip iki kon nglakoni lakune perang lahir lan batin mula ya kudu sing prayitna, gladhinen,
latihen, sinauo ( sekolah ) olah raga, olah rasa, olah sukma, olah suwara, lan olah cahya. maksaken ben
mateng aja nganti dipangan mentah-mentah. nah mula saiki mung kari mikir, aku iki gelem apa ora?
olah-olah supaya bisa antuk kinacek, kinasis, kinasih, kinayoman marang ingkang hanyiptakake Jagad,
dadi mangertia menawa manung sa urip iki ya mung diutus nglakoni tugas ing ngaurip, pramula kudu
sing eling aja nglalekake karo tugasing urip.

Sawise ngerti asale wayang terus bisa nyakep anane gamelan. sak temene lamun wong urip iki mung
ngrungokake anane pendidikan batin terus-menerus iki anane ya mboseni, mula terus pinaringan
sasmita anane panglipur lan mula diparingi kanggo larasing rasa ben bisa gathuk ana ing lahir lan batine.
dadi ya wis cetha kuwating lahir saka batin lan kuwating batin saka lahir, dadi manungsa bisa mau bisa
manunggal dadi siji.

Lakon ing wayang.

Lakon ing wayang iki ana 3 yaiku :

1. “Tumetesing banyu suci perwitasari kayugong susuhing angin”. sing manggone ana Gunung Abramuka.

2. “Babaring Jimat Kalima Husada”. sing dipundi dening Puntadewa. ( PANCASILA ).

3. “Wedaring Wahyu Sastro Jendriya Hayuning Rat Pangruwat ing Diyu”. iki wis pathokaning wewaton
“Pakem”.
Nanging jer kabeh mau kena dicarang utawa dikembangake, direkadaya, digoleki apik lan becike,
sumangga.

Dadi aja mung ngawur wae, 3000 tahun sadurunge masehi jawa kuwi uwis ana mulai saka aksarane,
gambarane, gegebengane pandumaning urip iki wis cinekel dening para winasis ing jaman “KUNA
MAKUNA” mula ya bisa ngerteni lerenging jaman sing bakal tumeka. kabeh mau ya ora mung saka
gedening tekate, banter lakune, genter tapane, mateng semedine, wening ciptane kabeh mau ya saka
karsaning Gusti. mula tinembungake sing temen bakal tinemu.

Sejarah asal usul kesenian wayang kulit, nek ditelusuri ora bakal ucul saka sejarah wayang kuwi dhewe.
Wayang dhewe asale saka siji ukara sing muni “Ma Hyang”, artine mlaku nuju Sing Maha Dhuwur (neng
kene bisa diartekne dadi roh, Tuhan, utawa Dewa). Ning ana panggonan wong sing mangerteni menawa
tembung wayang asale saka basa Jawa sing nduwe arti bayangan, utawa sing jero basa Indonesia baku
yaiku bayang.

fungsi wayang

wayang dadi panggambaran alam akal wong sing dualistik. ana loro perkara, pihak utawa kelompok sing
padha babaganan, becik lan elek, lair lan batin, uga lembut lan agal. karo-karo nyiji ing awak manusia
kanggo ngentuk keseimbangan. wayang uga dadi piranti pengendalian sosial, kaya ta karo kritik sosial
sing katur liwat humor. guna liya yaiku dadi piranti pengukuhan status sosial, amarga sing isa nganggep
wayang yaiku wong terpandang, lan bisa nyediakna biaya gedhe. wayang uga nandurke solidaritas sosial,
piranti hiburan, lan pamulangan

UNSUR OAGELARAN WAYANG

ing pagelaran wayang kulit dituntut anane kerjasama sing harmonis becik unsur benda modar arepa
benda urip (manusia). unsur benda modar sing dikarep yaiku piranti lan abrag sing digunakne ing
pagelaran wayang lulang. sementara unsur benda urip (manusia) yaiku wong wong sing sabenan kebak
ing seni pagelaran wayang.

UNSUR BENDA

gamelan yaiku seperangkat abrag musik perkusi lan amek uga gesek sing ngiringi pagelaran wayang.
cacahe akeh banget. macam gamelan watara liya bonang, gambang, gendang, gong, dll.
kelir yaiku layar amba sing digunakne ing tunjukan wayang kulit. ing surup joglo, kelir neng pasang ing
kanggonan 'pringgitan'. kanggonan iki ngrupakne kanggonan peralihan daripada ranah publik, pendopo
karo grapyak privat, ndalem utawa nggandok.

debog yaiku batang gedhang sing digunakne kanggo menancapkan wayang (simpingan). simping
maknane berjajar

kotak wayang berukuran 1,5 meter ping 2,5 meter iki arep ngrupakne perlatan dalang kajaba padha karo
uwis dielorke ngrupakne panggon menyimpan wayang, uga dadi 'keprak', sisan panggon
menggantungkan 'kepyak'

blencong yaiku lampu lenga klenthik sing khusus digunakake ing pagelaran wayang

cempala ngrupakne abrak sisan 'senjata' kanggo dalang kanggo ngewehake semubarang aba-aba, becik
tumeka wiraniyaga, wiraswara arepa waranggana. bentuke artistik banget , kayakne meru. dheweke isa
digebugake ing kotak, dadi keprak, isa uga menyang kepyak, telu/papat lempengan logam sing
digantungkan ing kotak wayang.

Unsur uwong

dalang yaiku sutradara, pandolanan, artis, uga agul-agul sentrak saka ing mubarang tunjukan. tanpa
dalang, mula tunjukan wayang kuwi ora ana.

penyimping yaiku wong sing ngewangi dalang ing nyabenke wayang sing dijajar (disimping) ing debog
(simpingan). tugas 'menyimping' iki sayekti ora wates mung memasang wayang sing kudu neng-display,
arep nanging uga njagakne semubarang samubarang kebutuhan dalang.

panjak yaiku wong sing nduweni tugas nabuh gamelan. wong wong sing tugas dadi penabuh gamelan
kudu darbe kemahiran khusus ing memainkan tembang (gendhing) padha karo panjaluk dalang.

waranggana yaiku panembang wedok ing seni karawitan sing didolananke ing pagelaran wayang lulang.
lumrah uga karan pesinden

PUNAKAWAN

punakawan kuwi asale saka tembung tembung puna lan kawam. puna makna angel, lagekne kawan
makna kanca. dadi makna punakawan kuwi kanca utawa dulur neng kala angel.

ana penafsiran liya saka tembung tembung punakawan. puna isa uga karan pana sing makna terwela,
lagekne kawan makna kanca utawa dulur. dadi penafsiran liya saka makna lata punakawan yaiku kanca
utawa dulur sing ngajak menyang dalan sing terwela
semar ngrupakne pusat saka punakawan dhewe lan asal usul saka kekabehan punakawan kuwi dhewe,
semar disegani karo kanca arepa mungsuh, amarga semar yaiku perwujudan sang hyang ismaya sing dadi
manusia

nala gareng yaiku anak pembarep semar, nduweni tangan sing cacat, sikil sing pincang, mata sing juling,
melambangkan gawe. menawa nyiptakne samubarang, lan ora sempurna, awake dhewe ora aweh
menyerah, kepriwea awake dhewe wis upadi, apa wae pakolehe, pasrahkan ing gusti ingkang maha
kuasa

petruk adhi mbarep semar, saka kewurungan nyiptakne gareng, laira petruk. karo tangan lan sikil sing
dawa, awak dhuwur langsing, pangambu mancung, wujud saka gawe, sing banjur diwenehi rasa.

bagong anak ketelu semar, wujud saka karya. dheweke sing dianggep dadi manusia sing sayekti, walau
petruk pepak karo kebecikan lan kesempurnaan, nanging bagong lah yamg dianggep dadi manusia
wutuh, amarga dheweke nduweni kekurangan, dadi manusia sing sajati yaiku manusia sing nduweni
kaluwihan lan kekurangan. kedelok luwih becik karo ngono akeh kaluwihan.