Lama TALETOVIĆ, Vesna BRATOVČIĆ Copyright © 2017, University of Tuzla

Defektologija 2017; 23(1): 1-48

SEKSUALNOST OSOBA SA CEREBRALNOM PARALIZOM

SEXUALITY OF PERSONS WITH CEREBRAL PALSY

Lama TALETOVIĆ, Vesna BRATOVČIĆ

Edukacijsko-rehabilitacijski fakultet Univerziteta u Tuzli
Univerzitetska 1, 75000 Tuzla, Bosna i Hercegovina

Stručni rad Rad primljen / Received: 25.04.2017.

Professional articles Rad prihvaćen / Accepted: 13.06.2017.

APSTRAKT
Osobe sa invaliditetom čine osjetljivu populaciju kada je u pitanju istraživanje seksualnosti, seksualnih odnosa i seksual-
nih iskustava. U preglednom radu analizirana su područja intimnih i romantičnih iskustava, seksualnih iskustava, prob-
lema sa seksualnošću i seksualne edukacije a sve u odnosu na populaciju osoba sa cerebralnom paralizom. Ovim radom
želi se približiti pojmu seksualnosti osoba sa cerebralnom paralizom, s ciljem razbijanja stereotipa vezanih za spolnu
aktivnost osoba sa invaliditetom.

Ključne riječi: seksualnost, romantično iskustvo, seksualna edukacija

ABSTRACT
Persons with disabilities constitute a vulnerable population when it comes to exploring sexuality, sexual relationships and
sexual experiences. In this review analysed the areas of intimate and romantic experiences, sexual experiences, problems
with sexuality and sexual education. Analysis refers to the population of persons with cerebral palsy. This review seeks to
approach the concept of sexuality of person with cerebral palsy, and the aim is breaking the stereotypes that are related
to sexual activity of people with disabilities.

Key words: sexuality, romantic experience, sexual education

UVOD može otežati učenje obrasca flertovanja, koji je va-

žan u razvoju intimnih i seksualnih veza5. Kada se
Cerebralna paraliza predstavlja grupu trajnih pore- osobe sa cerebralnom paralizom uključe u seksu-
mećaja u razvoju motorike i posture koji dovode do alne odnose, može se pojaviti kontradiktornost iz-
limitacije aktivnosti, a odgovaraju neprogresivnim među njihovog iskustva i socijalnog obrasca prik-
poremećajima, nastalih u fetalnom ili infantilnom ladnih seksualnih veza. Ako su socijalna očekivanja
mozgu. Motorički poremećaji kod cerebralne para- o seksualnosti internalizovana, to može rezultovati
lize su često udruženi sa poremećajima senzacije, seksualnim teškoćama. Ako očekivanja nisu ispu-
percepcije, kognicije, komunikacije i ponašanja, e- njena, osobe mogu iskusiti negativan efekat na nji-
pilepsijom ili sekundarnim mišićnokoštanim prob- hovo seksualno zdravlje i blagostanje. Vrlo važno je
lemima1. Djeca i adolescenti sa smetnjama u raz- uzeti u obzir uticaj idealiziranih seksualnih obra-
voju, kao i sva djeca, su seksualna bića. Međutim, zaca na osobe sa cerebralnom paralizom, jer očeki-
pažnja na njihove složene medicinske i funkcio- vanja od normi funkcionisanja, pokretnosti tijela i
nalne probleme često troši vrijeme koje bi inače bilo ljepote tijela mogu otežati seksualne veze za mnoge
uloženo u rješavanje anatomskih, fizioloških, emo- osobe iz ove grupe6,7,8.
tivnih i socijalnih aspekata njihove seksualnosti u
razvoju2. Prethodna istraživanja pokazuju da, u od- Intimna i romantična iskustva kod osoba sa ce-
nosu na odgovarajuću dobnu skupinu, mladi sa ce- rebralnom paralizom
rebralnom paralizom imaju manje iskustva u ljuba- Istražujući seksualnost i intimne odnose7,
vnim sastancima i romatičnim vezama i imaju ma- Shuttleworth 2000. godine na uzorku od 14 muška-
nje šanse da dostignu seksualne prekretnice kao a- raca je uočio da je za osobe sa cerebralnom parali-
dolescenti3,4. Kao posljedica slabih vršnjačkih kon- zom iznimno teško razviti intimne veze. U studiji o
takata, postoji vjerovatnoća restrikcije njihovih mo- adolescentima sa cerebralnom paralizom i spina bi-
gućnosti za stvaranje veza i osjećaja pripadnosti, što fidom, Blum i sar. 1991. godine su dobili podatak

Autor za korespondenciju / Corresponding author: Lama Taletović, Univerzitetska 1, 75000, Tuzla, Bosna i Hercegovina, e-mail: hurma.begic@untz.ba, Tel: +387 61 651 868
38
Lama TALETOVIĆ, Vesna BRATOVČIĆ
Defektologija 2017; 23(1): 1-48
da je samo 7% ispitanika imalo stalnog partnera,
dok ih je 54 % imalo romantični sastanak sa oso-
bama bez tjelesnog oštećenja9. Kokkonen i sar. su
iste godine izvijestili da su socijalni napredak i pos-
tizanje seksualnih veza u njihovoj studijskoj grupi
osoba sa cerebralnom paralizom bili znatno sporiji
u usporedbi sa vršnjacima bez cerebralne paralize;
romantični sastanci su počeli mnogo kasnije, 50%
njih nikada nije bilo na romantičnom sastanku, a
54% ispitanika nisu imali nikakvo seksualno isku-
stvo. Međutim, odloženi seksualni razvoj je u kon-
tradiktornosti sa razvojem sekundarnih spolnih ka-
rakteristika10. Worley i sar. su zaključili da razvoj
sekundarnih spolnih karakteristika počinje ranije i
završava kasnije u djece sa cerebralnom paralizom
s umjerenim i teškim motoričkim teškoćama u od-
nosu na djecu u općoj populaciji11.
Seksualna iskustva kod osoba sa cerebralnom
paralizom
U jednoj holandskoj studiji12 autori su došli do po-
dataka da je 76% ispitanika imalo iskustva s mas-
turbacijom. Većina mladih osoba s cerebralnom pa-
ralizom imale su jedan ili više seksualnih događaja;
78% je imalo iskustvo francuskog ljubljenja, 70%
milovanja ispod odjeće, 65% milovanje bez odjeće
i 54% ih je imalo spolni odnos, donosno 20% njih
nije imao spolni odnos sa partnerom. Značajno je
više muškaraca (50%) nego žena (7%) koristilo e-
rotske slike suprotnog spola ili maštalo o njima.
Mnogi (78%) navode da doživljavaju osjećaj seksu-
alnog uzbuđenja, a dvije trećine ispitanika su doži-
vjeli orgazam. U svojoj drugoj studiji Wiegerink i
sar. (2008)3 navodi da adolescenti sa cerebralnom
paralizom u dobi između 16-20 godina bili su manje
usmjereni na seksualnost i imali manje seksualnog
iskustva od njihovih vršnjaka tipične populacije.
Značajno manje adolescenata sa cerebralnom para-
lizom je imalo seksualne fantazije, a pola njih je i-
malo iskustvo masturbacije. Seksualno iskustvo o-
bično se razvija od francuskog poljupca, preko mi-
lovanja ispod odjeće do snošaja ili orgazma. Oko
55% adolescenata muškog spola i 66% adolescenata
ženskog spola imalo je iskustvo francuskog po-
ljupca, od čega je 20% mladića i 24% djevojaka do-
živjelo orgazam. Učešće u intimnim i seksualnim
odnosima adolescenata sa cerebralnom paralizom
nije u vezi sa drugim karakteristikama kao što je
grubo motorno funkcionisanje ili nivo edukacije.
Problemi sa seksualnošću
Zbog neistraženosti populacije osoba sa cerebral-
nom paralizom, osobine koje obilježavaju razvoj
seksualnosti za ove osobe još uvijek su nedovoljno
poznate8. Cerebralna paraliza često uzrokuje fizička
39
Copyright © 2017, University of Tuzla
oštećenja u već ranom periodu života. Dakle, odra-
sle osobe sa cerebralnom paralizom imaju bogatu
historiju razvoja iskustva. Budući da osobe sa cere-
bralnom paralizom žive sa doživljajem vlastitog oš-
tećenja kroz razvojni period, njihov osjećaj seksual-
nog sebe je izrazito pod uticajem njihove invalidno-
sti13. Postoje velike razlike u fizičkim problemima
povezanim sa seksualnim odnosima koje doživlja-
vaju mlade osobe s cerebralnom paralizom kao što
su: problemi sa spazmom (41%) urinarna inkonti-
nencija, paraliza ili utrnulost (5%). Ovi problemi
mogu ograničiti mlade u smislu položaja tokom
seksualne aktivnosti. Osim toga, mladi sa cerebral-
nom paralizom bili su manje uporni, bilo im je pot-
rebno više vremena za seksualnu aktivnost nego
partneru te su prerano postajali umorni. Također,
smanjene manuelne sposobnosti osobe sa cerebral-
nom paralizom navode kao prepreku u seksualnom
odnosu. Određene mlade osobe sa cerebralnom pa-
ralizom navode da ovise o pomoći drugih u pripremi
za seks, kao što je postavljanje na krevet. Više od
polovice (55%) mladih odraslih osoba s cerebral-
nom paralizom izjasnilo se da nema nikakvih emo-
cionalnih ograničenja pri stupanju u seksualne od-
nose, dok je 19% izjavilo da im je nedostajalo sa-
mopouzdanja. Pojam sramota je također bio koriš-
ten; osobe sa cerebralnom paralizom se srame vlas-
titog tijela (15%) ili svojih ograničenja (11%) dok
je 9% doživjelo svoje ožiljke kao prepreku12.
Seksualna edukacija
Djeca sa razvojnim teškoćama trebaju imati primje-
renu seksualnu edukaciju kako bi im se pomoglo o-
stvariti život s više ličnog ispunjenja i zaštiti ih od
iskorištavanja i neplanirane trudnoće. Jedno od te-
meljnih načela seksualne edukacije je činjenica da
je spolnost izvor zadovoljstva i podloga za građenje
ljudskih odnosa. Cilj seksualne edukacije u najširem
smislu je dati djeci osjećaj da se osjećaju kao atrak-
tivni članova društva kome pripadaju. Seksualna e-
dukacija se mora uključiti u porodične vrijednosti .
Taj cilj se najbolje postiže kada su roditelji u prin-
cipu učitelji i vrše seksualnu edukaciju koja odgo-
vara kognitivnim i funkcionalnim sposobnostima
njihovog djeteta2. Djeca s teškoćama u razvoju i-
maju pravo na isto obrazovanje o seksualnosti kao
njihovi vršnjaci, ali često se moraju vršiti modifika-
cije programa edukacije kako bi se omogućile infor-
macije koje će biti predstavljene na takav način da
ih dijete može razumjeti i naučiti. Odgovarajući pro-
gram za djecu s teškoćama obuhvata sljedeće teme:
dijelove tijela, promjene koje nastupaju u pubertetu,
ličnu njegu i higijenu, ljekarske preglede, socijalne
vještine, seksualno izražavanje, kontracepcijske
strategije, te prava i odgovornosti kod seksualnog
Lama TALETOVIĆ, Vesna BRATOVČIĆ
Defektologija 2017; 23(1): 1-48
ponašanja14. Mnogi adolescenti s invaliditetom do-
bivaju neadekvatne informacije o seksualnosti ili ne
razumiju prezentirane informacije. Među ispitanim
odraslim osobama s cerebralnom paralizom, 52% je
zatražilo više edukacije u vezi seksualnosti15.
ZAKLJUČAK
Rezultati mnogobrojnih studija koje su se bavile pi-
tanjem seksualnosti osoba sa cerebralnom parali-
zom govore o tome da osobe sa cerebralnom parali-
zom znatno manje i teže ostvaruju seksualne veze,
što je u kontradiktornosti sa razvojem njihove sek-
sualnosti. Većina ih je imala određeno intimno isku-
stvo kao što su: masturbacija, francuski poljubac ili
maženje, ali znatno manji broj ovih osoba ostvaruje
spolni odnos sa partnerom u odnosu na osobe tipi-
čne populacije. Osobe sa cerebralnom paralizom na-
ilaze i na mnogobojne poteškoće prilikom seksual-
nog opštenja, uzrokovane spazmom ili kontraktu-
rama, što im može predstavljati problem prilikom
položaja u spolnom odnosu. Također, emocionalno
stanje osobe, i problemi sa emocionalnošću kao što
su: sram, nizak nivo samopouzdanja i sl. mogu do-
datno otežati stupanje u intimne odnose sa partne-
rom. Uzimajući u obzir ovakve rezultate, može se
zaključiti da osobe sa cerebralnom paralizom imaju
jednake potrebe za ljubavlju, ostvarenjem romanti-
čnih veza i doživljajem seksualnog zadovoljstva, ra-
zvoj njihovih seksualnih karakteristika teče istim
putem kao i kod osoba tipične populacije, ali fizičko
ograničenje ili emocionalni problemi u velikoj mjeri
mogu ih sputavati u ostvarenju navedenog. Stoga,
pažnju treba posvetiti blagovremenoj i pravilnoj
seksualnoj edukaciji osoba sa cerebralnom
40
Copyright © 2017, University of Tuzla
paralizom, ali i edukaciji tipične populacije o seksu-
alnosti osoba sa cerebralnom paralizom, da bi se u-
klonili stereotipi i predrasude o osobama sa invali-
ditetom kako aseksualnim bićima, naročito na pod-
ručju Bosne i Hercegovine, gdje je seksualnost u-
opšte tabu tema.
LITERATURA
1. Rosenbaum P.,Peneth N., Levition A., Goldstein M., Bax M., Damiano D.,
Dan B., Jacobsson B. (2007) A raport: the definition and classification of
cerebral palsy. Dev Med Child Neurol Suppl, 109, 8-14.
2. Murphy N.A., Elias E.R. (2006) Sexuality of children and adolescents with
developmental disabilities: Clinical report. American Academy of pediatrics.
3. Wiegerink DJ, Roebroeck ME, Dankervoort M, Cohen-Kettenis PT, Stam
HJ (2008) Social, intimate and sexual relationships of adolescents with ce-
rebral palsy compared with able-bodies age-mates. Rehabil Med. 40:112-8.
4. Wiegerink DJ, Roebroeck ME, Dankervoort M, Stam HJ, Cohen-Kettenis
PT (2006) Social and sexual relationships of adoloscents and young adults
with cerebral palsy: a review. Clin Rehabil. 20: 1023-31.
5. Wadsworth JS, Harper DC (1993) The social needs of adolescents with ce-
rebral palsy. Dev Med Child Neurol 35: 1019-1022.
6. Gossman I., Mathieu M., Julien D., Chartrand E. (2003) Determinates of sex
initiation frequencies and sexual satisfaction in long-term couples' relati-
onships. The Canadian Journal of Human Sexuality, 12.
7. Shuttleworth, R.P. (2000) The search for sexual intimacy for men with cere-
bral palsy. Sexuality and Disability, 18(4), 263-282.
8. Shuttleworth, R.P. (2006) Disability and sexuality: Toward a constructionist
focus on acess and inclusion of disabled people in the rights movement. In
N.F. Teunis& G. Herdt, Sexuality inequalities and social justice (pp.174-
207). Barkley: University of California, Press.
9. Blum R, Resnick M, Nelson R, St Germaine A. (1991) Family and peer is-
sues among adolescents with spina bifida and cerebral palsy. Pediatrics; 88:
280–285.
10. Kokkonen J, Saukkonen AL, Timonen E, Serlo W, Kinnunen P. (1991) So-
cial outcome of handicapped children as adults. Dev Med Child Neurol; 33:
1095–1100.
11. Worley G, Houlihan CM, Herman-Giddens ME, O’Donnell ME, Conaway
M, Stallings VA, et al. (2002) Secondary sexual characteristics in children
with cerebral palsy and moderate to severe motor impairment: a cross-secti-
onal survey. Pediatrics; 110: 897–902.
12. Wiegerink DJ, Roebroeck ME, Bender J, Stam H, Cohen-Kettenis PT (2011)
Sexuality of young adults with Cerebral Palsy: Experienced limitations and
needs. Seks Disabil. 29(2):119-129
13. Dune, TM. (2011) Making sense of sex with people with cerebral palsy. U-
niversity of Sydney.
14. Stanfield J. Sex education and relationships (2005). Dostupno na: www.stan-
field.com/sexed.html. 24. Avgust, 2018.
15. Cho SR, Park ES, Park CI, Na SI.(2004) Characteristics of psychosexual
functioning in adults with cerebral palsy. Clin Rehabil;18:423–429