3

FOTO⁄RAF KÜLTÜRÜ

N Foto¤raf›n
Amaçlar›m›z
geliflmeye bafllad›¤› 1850’li y›llardaki foto¤rafla ilgili temel tart›fl-

N Modernizm
malar› aç›klamak.

N
dönemindeki foto¤raf›n durumunu aç›klamak.
Foto¤raf ve kuram konusundaki tart›flmalar› aç›klamak.

Anahtar Kavramlar
• Foto¤raf Sanat› • Kopyalamak-Ço¤altmak
• Simülasyon • Bilim Alan›
• Teknoloji-Sanat • Modernizm
• Kuram • Postmodernizm

‹çindekiler

• FOTO⁄RAFIN ‹LK YILLARI

• MODERN‹ZM DÖNEM‹NDE
Foto¤raf FOTO⁄RAF
Foto¤raf Kültürü
Tart›flmalar› • POSTMODERN‹ZM DÖNEM‹NDE
FOTO⁄RAF
• FOTO⁄RAF VE KURAM
 Foto¤raf Tart›flmalar›

FOTO⁄RAFIN ‹LK YILLARI

Yaflad›¤›m›z yüzy›lda görsel-iflitsel teknolojilerin ulaflt›¤› nokta bizlerin dünyam›z-
la olan iletiflimimizi, yorum yapma becerimizi ve bilgiyi biriktirme yollar›m›z› de-
¤ifltirmifltir. Görsel-iflitsel teknolojiler, bunlar›, bilgisayar teknolojisiyle birleflerek
oluflan yeni ortamlar (media) yoluyla baflarm›flt›r. Bu flekilde birden çok ortam›n
bir arada kullan›lmas›na bafllanm›flt›r. Çoklu ortam (multi media) olarak bu uygu-
lama; foto¤raf, film, video, ses ve bilgisayar›n birlikteli¤inden oluflur. Yani görme
ve iflitme duygular›na yönelik teknolojiler yeni bir düzenlemeyle bir araya gelmifl-
tir. Görsel-iflitsel teknolojilerin bu flekilde h›zl› geliflimleri, insan›n içinde oldu¤u
her alana yay›lmas›yla gerçekleflmifltir. ‹leriki yüzy›llarda XXI. yüzy›l, bilgisayar›n
ve görsel-iflitsel teknolojilerin egemen oldu¤u bir dönem olarak an›lacakt›r.
Görsel-iflitsel teknolojilerin oluflturdu¤u gelene¤in bafllang›c›n› foto¤raf sa¤la-
m›flt›r. Foto¤raf›n bulunuflu (1827) ve yay›lmaya bafllad›¤› y›llarda (1850’ler) yafla-
yanlar, kuflkusuz kendilerinin görsel teknolojileri en üst düzeyde yaflad›klar›na
inanm›fllard›r. XXI. yüzy›ldan dönüp geriye bak›ld›¤›nda ise Sanayi Devrimi döne-
minde, fabrikada seri üretim sistemi içinde çal›flan ve büyük kentlerde yeni yafla-
maya bafllam›fl olan bir iflçinin, bir foto¤rafa bakt›¤›nda duydu¤u hissi anlamak güç
olacakt›r. 1830’lardaki bu iflçinin durumuyla, 1969 y›l›nda aya ilk ad›m atan astro-
notlar› canl› yay›n yoluyla televizyondan izleyenlerin durumu pek farkl› de¤ildir.
Söz konusu olan insano¤lunun yeni görsel-iflitsel teknolojilerle sa¤lad›¤› iletiflimdir.
Foto¤raf, yeni bir teknoloji olarak çok h›zl› bir flekilde toplumda kabul görmüfl-
tür. Bu flekilde h›zla toplum içinde kabul görerek yayg›nlaflan teknolojilerin olufl-
turdu¤u etki; bu teknolojilerin araflt›rma ve gelifltirme dönemlerini ikinci plana iter.
Örne¤in; tekerlek, ç›kr›k, pulluk vb. teknolojiler bir ihtiyaca karfl›l›k olarak bulun-
mufltur. Bunlar, insan›n biyolojik yaflam›n› sürdürebilmesiyle iliflkilidir. Bu anlam-
da foto¤raf› sosyal de¤iflim arac› olarak görmek gerekir. Yani foto¤raf›n durumu
farkl›d›r. Sanayi Devrimi sürecinde yaflan›lan teknolojik ve toplumsal de¤iflim, fo-
to¤raf› ortaya ç›karm›flt›r. Bu dönemdeki bulufllar ve bunlar›n oluflturdu¤u sosyal
etkiler teknolojik bulufllar› etkilemifltir. Eski bir gelene¤in devam› olarak, bu dö-
nemde insanlar portrelerini yapt›r›yorlard›. Portre ressamlar› geleneksel resmetme
tekni¤iyle ça¤lar boyu insanlar›n portrelerini yapm›fllard›r. Do¤al olarak ressamlar
varl›kl› insanlar için çal›fl›yorlard›. Derebeyi, zengin tüccarlarla birlikte Frans›z
Devrimi sonras›nda ortaya ç›kan burjuvazi, bu ressamlar›n müflterileri aras›nda yer
34 Foto¤raf Kültürü

alm›flt›r. Derebeyin çiftli¤inde ya da tüccarlar›n yan›nda çal›flanlar ve fabrikalarda

çal›flan iflçilerin bu ressamlara portrelerini yapt›rmas› ise neredeyse imkans›zd›r.
Bunun nedeni portrelerin yap›lmas›yla ilgili süreçtir. Portre ressamlar› basit bir tek-
noloji kullanarak, el marifetiyle resmediyorlard›. Ortaya ç›kan ürün pahal›yd› ve
sadece varl›kl› olanlara yönelikti.
Sanayi Devrimi sürecinde burjuvazi giderek geliflmifltir. Öte yandan yeni bir
toplumsal s›n›f olarak iflçiler toplumsal yaflam içinde yer almaya bafllam›fllard›r.
Burjuvazi baflta olmak üzere iflçiler, dönemin birçok yenili¤iyle birlikte, kendi por-
treleriyle duvarlar›n› süslemeye yönelmifllerdir. Dönemin portre ressamlar›n›n or-
tak talebi karfl›lamalar› kolay olmam›flt›r. Bu sosyal talebi foto¤raf karfl›lam›flt›r.
Niépce ve Daguerre’in foto¤raf›n bulunufluna yönelik çabalar› gösterdikleri y›llar-
da, dönemin yeni zenginleri de portrelerini yapt›rmak için aray›fl içindeydiler.
Foto¤raf, 1800’lü y›llar›n ortalar›ndan bafllayarak görsel bir teknoloji olarak h›z-
la yay›l›rken, baz› sorular› da gündeme getirmifltir. Bunlar›n bafl›nda, bu yeni res-
metme teknolojisiyle üretilen foto¤raflar›n sanat olarak de¤erlendirilme konusu
yer al›r. Her yeni teknoloji, içinde yer ald›¤› teknolojik ve sosyal iliflkileri de¤ifltir-
mifltir. Örne¤in; buhar teknolojisi, demiryolu, çelik vb. gibi Sanayi Devriminin te-
mel teknolojileri içine girdi¤i ortamlar› kökten de¤ifltirmifltir. Buhar makineleri bü-
tün üretim sistemini de¤ifltirmifltir. Demiryolu, co¤rafi uzakl›¤› ortadan kald›r›rken,
çelik kullan›larak pasajlar yap›lm›flt›r. Bütün bunlar hem insan› hem de insan›n di-
¤er insanlarla olan iliflkilerini de¤ifltirmifltir. Tabii ki bu de¤iflim süreci kolay kabul
edilmemifltir. Birçok karfl› ç›k›fllar olmufltur. Bu ba¤lamda, foto¤rafla ilgili olarak
belirleyici tart›flma, sanat›n ortam›nda yer almas›yla ilgilidir.
Günümüzden bak›ld›¤›nda, tuhaf bir tart›flma söz konusudur. Foto¤raf makine-
si yoluyla yüzey üzerine kaydedilen görüntüler, insan elinin ürünü olmamas›na
ra¤men kabul görmüfltür. Bu y›llarda, foto¤raf›n önemini fark eden Charles
Baudelaire (1821-1867) sanat elefltirmeni olarak yazd›¤› ünlü Foto¤raf Sanat m›?
(1859) adl› denemesinde bu yeni teknolojiye karfl› resim sanat›n›n yan›nda yer al-
m›flt›r. Baudelaire, foto¤raf›n etkinli¤inin giderek artt›¤› bu dönemi “ac›nas›” olarak
tan›mlar. Ona göre de¤erli olan her fleyin bast›r›ld›¤›, do¤aya dönük sanat›n hâkim
oldu¤u bir dönem söz konusudur. Foto¤raf›n tek ifllevi, araflt›rmay› ve sorgulama-
y› desteklemesidir.
(1)Bu denemenin yer ald›¤› (...) fiu halde gerçek ödevinin s›n›rlar› içine girmesi gerekiyor, bu da bilimlerin ve sa-
çal›flma: Charles
Baudelaire, The Mirror Age
natlar›n hizmetkâr›, ama fevkalâde alçak gönüllü hizmetkâr› olmakt›r, t›pk› yaz›n›
(çev. Jonathan Mayne), ne yaratm›fl, ne de yerini alm›fl olan matbaa ve stenografya gibi. Bir çabukta gezgi-
Phaidon Press, Londra,
1955, s.228-231.
nin albümünü zenginlefltirsin ve belle¤inin sahip olmad›¤› flaflmazl›¤› gözlerine sa¤-
Denemenin, al›nt›lar›n las›n, do¤a bilimcinin kitapl›¤›n› süslesin, mikroskopik hayvanlar› devlefltirsin hatta
yap›ld›¤› Türkçesi: Charles
Baudelaire, “Foto¤raf Sanat
bir tak›m bilgilendirmelerle astronomim varsay›mlar›n› güçlendirsin; nihayet her
m›?” (çev. T. ‹.), kim mesle¤inde mutlak bir maddi kesinli¤e gereksiniyorsa, gidip onun sekreteri ve
Modernizmin Serüveni
(Haz›rlayan, Enis Batur),
not defteri olsun (...)” (1)
Üçüncü bas›m, Yap› Kredi
Yay›nlar›, ‹stanbul, 1999, s. Bu ilk y›llarda foto¤raf›n, do¤ay› ve nesneleri oldu¤u gibi kaydederek ço¤alt-
25-28.
mas› belirleyici bir özellik olarak öne ç›km›flt›r. Öte yandan, insan gözünün bir
uzant›s› fleklinde co¤rafi engelleri ortadan kald›rarak; keflfetme, kaydetme ve sak-
lama için yeni ufuklar açm›flt›r. Baudelaire, yaflad›¤› dönem aç›s›ndan foto¤raf›,
sadece do¤ay› kopyalamas› nedeniyle de¤il kopyalad›¤› fleyleri mekanik olarak
 3. Ünite - Foto¤raf Tart›flmalar› 35

bir ço¤altma teknolojisine dönüfltürmesi nedeniyle de suçluyordu. Bu anlamda

Baudlaire’in karfl› ç›kt›¤› Sanayi Devrimi döneminin insan akl›n› öne ç›kartan top-
lumsal yaflam örgütlenme biçimidir. Özellikle resim sanat›n›n oluflturdu¤u gele-
neksel yap› içinde foto¤raf ele al›nd›¤›nda, sanattan farkl› bir durum söz konusu-
dur. Foto¤raf›n kendine özgü resmetme tekni¤i, bu anlamda keflfedilmesi gere-
ken bir durumdur. Öte yandan foto¤raf, bir ayg›t›n üretti¤i fleyin ötesindedir. ‹lk
bak›flta hep do¤aya öykülenen bir resmetme tekni¤i söz konusu olmufltur. Oysa,
foto¤raf kendine özgü bir ifade etme fleklidir. Foto¤raf yaflam›n basit bir kopyas›
de¤ildir. Foto¤raf›n yapt›¤› kopya, taklit de¤ildir. ‹fade söz konusudur, bu ifade
duygu yüklüdür. Buna ra¤men foto¤raf için yine de bir kopya ya da taklit denili-
yorsa bu durum, sanata karfl› de¤ildir.
Foto¤rafç›lar 1850’lerden itibaren resimselcilik (pictorialism) yaklafl›m›yla, resim
sanat›n›n gelenek içinde oluflturdu¤u görsel düzenlemeleri foto¤raf yoluyla dene-
mifllerdir. Oskar Gustave Rejlander (1813-1875), Henry Peach Robinson (1830-
1901), Julia Margaret Cameron (1815-1879) gibi sanatç› ruhlu kifliler foto¤raf›, dö-
nemin yayg›n sanat› olan resim sanat›na öykünerek kulland›lar (Foto¤raf 3.1 ve
3.2). Rejlander ve Robinson’un ayn› çerçeve içinde bir konuyu birden çok negati-
fin üst üste bas›lmas›yla anlatmaya yönelmeleri yeni bir durumdur. Ortaya ç›kan
foto¤raf bir tür resim sanat›na öykünme olsa bile, foto¤raf›n kullan›l›fl flekli öykün-
meden çok yarat›c›l›kla ilgilidir. Söz konusu olan yarat›c›l›k da, foto¤raf›n resmet-
me tekni¤ine özgüdür. Yine Cameron’un portrelerinde kulland›¤› ayd›nlatma, re-
sim sanat›ndan gelen ›fl›k gölge kar›fl›m› (chiaroscuro) ayd›nlatmas›d›r. Rembrandt
ve Caravaggio gibi usta ressamlar›n eserlerinde görülen bu ayd›nlatma tekni¤ini
Cameron foto¤rafa uygularken, foto¤raf›n kendine özgü anlat›m biçiminin ö¤eleri-
ni ortaya koymufltur. Bu flekilde, 1850’lerden bafllayarak foto¤raf›n sanat›n orta-
m›ndaki yeri ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r.

Foto¤raf 3.1
HENRY PEACH
ROBINSON. Sönen
Hayat. 1858.
Birlefltirilmifl
albümün bask›
36
Foto¤raf 3.2
JULIA MARGARET
CAMERON. Esin
Perisinin
F›s›lday›fl›. 1865.
Platinum bask›.
Lady Elizabeth Eastlake
(1809-1893). ‹ngiliz yazar,
sanat ve sanat tarihi
elefltirmeni. Londra Foto¤raf
Derne¤inin baflkan› olan Sir
Charles Eastlake’le
evlenmifltir. 1857 y›l›nda
Foto¤raf (Photography) adl›
bir deneme kaleme alm›flt›r.
Onun bu denemesi
foto¤rafç›l›kla ilgili ilk
elefltiri yaz›lar›ndan biridir.
Foto¤raf Kültürü
Foto¤raf›n ilk y›llar›nda Baudelaire gibi Lady Elizabeth Eastlake (1809-1893) ya-
z›lar›nda foto¤raf›n bir sanat olmad›¤›n› belirtmifltir. Eastlake 1857’de yay›nlanan
bir yaz›s›nda, foto¤raf›n sanat olmas›na yönelik çabalar›n az›nl›kta kald›¤›n› belir-
tirken, büyük halk kitleleri taraf›ndan ise h›zl›, gerçe¤i yans›tan ve ucuz bir resmet-
me tekni¤i olarak yayg›nlaflt›¤›n› vurgulam›flt›r. Eastlake’e göre, foto¤raf insanlara-
ras› iletiflime yöneliktir. Bunu yaparken de insanlar aras›ndaki bofllu¤u kapatan
mektup ve resimden farkl› bir biçim söz konusudur. Ona göre foto¤raf›n peflinde
oldu¤u fley gerçekleri aktarmakt›r. Yeni bir estetik aray›fl söz konusu olamaz. Fo-
to¤raf günlük hayatla ilgili fleyleri sunar, bunlar gizli fleyler de¤ildir. Herkesin gör-
dü¤ü fleylerdir. Bu ba¤lamda Eastlake, foto¤raf›n gerçekleri herkese aç›k olarak
sundu¤unu ve demokratik bir temsil arac› oldu¤unu ilk savunan yazard›r.
Foto¤raf sadece gerçekleri kopyalayarak ço¤altmaz gerçe¤i yeniden yarat›r.
Eastlake, foto¤raf›n bir tür görsel tan›k oldu¤unu kendi deyimiyle; “Foto¤raf dün-
yadan bilgi sa¤lar, kendine göre sunar bir çeflit yeminli tan›kt›r.” fleklinde ifade et-
mifltir. Bu konu, foto¤raf›n yayg›nlaflmas›yla birlikte y›llarca tart›fl›lm›flt›r. Eastlake,
optik yoluyla resmetmeye karfl›d›r. Ona göre bütün tart›flmalar›n nedeni, foto¤raf›n
objektifin önündeki fleyleri hiçbir ayr›m yapmaks›z›n yüzey üzerine kaydetmesin-
den kaynaklan›r. Örne¤in, ressam gördüklerini tuval üzerine seçerek ve düzenle-
 3. Ünite - Foto¤raf Tart›flmalar› 37

yerek resmeder. Optik ise gördü¤ü her fleyi aktar›r. Eastlake bu konuyu yap›sal bir
belirleyici olarak ortaya koymufltur. Bir tarafta bu özelli¤i “yeminli tan›k” olarak be-
lirlerken, öte yandan da sanat›n ortam› için olumsuz bir olgu olarak görmüfltür. Op-
tik yoluyla resmetmek Eastlake’e göre foto¤raf›n sanat olmas›n› engelleyen belirle-
yici ö¤elerden biridir. Eastlake’e göre foto¤raf nesneleri seçmeden, belirlemeden,
gerçekte oldu¤u flekliyle resmeder. ‹flte bu, sanat olmas›n›n en büyük engelidir.
Tarihsel süreç içinde sanat›n oluflturdu¤u hiyerarflik yap›n›n da sorgulanmas›
gerekir. Foto¤raf, zaman ak›fl› içinde bir an’› dondurur. Bu anlamda, dondurulan
her foto¤raf karesi, optik yoluyla elde edilmifl olan bir görüntüdür. Do¤ald›r ki bir
rastlant› durumu söz konusudur. Foto¤raf gerçekleri kaydeder, gerçeklerle ilgilidir;
ancak insanlar›n gözünden kaçm›fl, ihmal edilmifl olan konular› da kaydeder. East-
lake, foto¤raf›n bulunuflundan sonraki on, on befl y›l içinde birçok sosyal konunun
foto¤rafç›lar›n dikkatini çekti¤ini vurgular. O, 1857 y›l›nda flunlar› söylemifltir: Fo-
to¤raf günlük yaflam›n içine girmifltir. Sanat, bilim, duygu, ifl, yarg› alanlar›nda kul-
lan›l›r, en lüks salonlarda ve kirli tavan aralar›nda yer al›r. Kuzey ‹skoçya kulübe-
lerinin yaln›zl›¤›nda, Londra’n›n saraylar›nda, dedektiflerin cebinde, mahkumun
hücresinde, ressam ve mimar›n dosyas›nda, sanayide, üretimde, savafl alanlar›n›n
so¤uk koyunda yer al›r.
Eastlake, foto¤raf›n ilk on befl y›l içinde s›n›rs›z bir flekilde toplumsal yaflam
içinde yayg›nlaflt›¤›n› özellikle vurgular. Bu yönüyle foto¤raf bütün toplumsal s›n›f-
lara yöneliktir, her zaman ve her yerdedir, yani popülerdir. Eastlake, foto¤raf›n res-
mi olarak bulunuflundan (1827) yirmi y›l sonra (1857) kaleme ald›¤› yaz›s›nda, bir
anlamda foto¤raf›n yeni bir görsel anlat›m biçimi oldu¤unu da belirtir. Bu s›n›rlar,
belli kesin bir tan›mlama de¤ildir. Sanayi Devrimi sürecinde geleneksel resmetme
tekniklerine karfl› moderni temsil eden foto¤raf, sars›c› bir etki yaratm›flt›r. Eastla-
ke de geleneksel resmetme tekniklerinin foto¤raf taraf›ndan sars›ld›¤›n› aç›kça vur-
gulam›flt›r. Bu durum, modern bir yükselifltir. Ayr›ca bu dönemde yani 1800’lü y›l-
lar›n ikinci yar›s›nda, teknik bulufllar›n ve bunlar›n toplumsal de¤iflime neden ol-
du¤u süreçler içinde Eastlake foto¤raf›n belirleyici ve merkezi konumunu da aç›k
bir flekilde ortaya koymufltur. Foto¤raf›n sanat›n ortam›nda yer almas›n› destekle-
mez. Aç›kça söylemese de, foto¤raf› sanat olarak kabul etmez. Ancak geleneksel
yap› içindeki sars›c› etkiye iflaret eder. Ona göre foto¤raf, insanlar›n ve nesnelerin
zaman›n ak›fl› içindeki durumlar›na tan›kl›k eder; ancak onlar› seçerek önemli bir
konuma getirmez. Foto¤raf, opti¤in verdi¤i görüntüyü kaydeder, bu görüntünün
alt›nda yatanlar› seçip ay›rarak sunamaz, opti¤in verdi¤i her fleyi kaydeder.

MODERN‹ZM DÖNEM‹NDE FOTO⁄RAF

Foto¤raf›n ortaya ç›kt›¤› y›llar insanl›k tarihi aç›s›ndan de¤iflim ve dönüflüm döne-
midir. Hem teknolojik hem sosyal hem de birey aç›s›nda bu de¤iflim ve dönüflüm
yaflanm›flt›r. Foto¤rafa yönelik de¤erlendirmeler de bu ortam içinde gerçekleflmifl-
tir. Foto¤raf ço¤u kere tek bafl›na ne bir teknoloji ne de insan yaflam›n› yönlendi-
ren bir araç olarak görülmüfltür. Foto¤rafla ilgili tart›flmalar, bu yeni resmetme tek-
ni¤inin kendi ba¤lam› d›fl›nda olmufltur. Sosyal bilimlerde indirgemecilik olarak
adland›r›lan bu çal›flmalarda, foto¤rafa yönelik tan›mlamalar söz konusudur; ancak
kuramsal bir yap› oluflturmaktan uzakt›r.
Sanayi Devrimi sürecinde yaflanan toplumsal de¤iflim süreçleri modernleflme
olarak adland›r›l›r. Bu sürecin en önemli tafl›y›c›s› ve flekillendiricisi foto¤raft›r. Fo-
to¤raf, kaydetme ve mekanik olarak ço¤altma tekni¤iyle zaman› ve boyutu de¤ifl-
tirmekle kalmaz, ayn› zamanda geleneksel resmetme tekniklerinin oluflturdu¤u ya-
38 Foto¤raf Kültürü

p›y› da zay›flatm›flt›r. Modernleflmenin sanatla iliflkilendirilmesi modernizmdir. Mo-

dernizm, klasik olana karfl› ç›k›flt›r. Modernistler, klasik olan› reddederler. Foto¤raf
da modernizm sürecinde ortaya ç›km›flt›r; klasik olan bir reddedifltir. Foto¤raf›n re-
sim sanat›n›n oluflturdu¤u geleneksel yap›ya karfl› ç›k›fl› söz konusudur. Foto¤ra-
f›n sa¤lad›¤› görsel bilgi, insan gözünün normal olarak yakalayamayaca¤› bir ay-
r›nt›y› içerir. Walter Benjamin, Foto¤raf›n Küçük Tarihi (1931) adl› ünlü deneme-
sinden “Optik bilinçd›fl›” kavram›ndan söz etmifltir.
(2)Walter Benjamin, (...) Elbet foto¤raf makinesine seslenen, göze seslenenden baflka bir tabiatt›r; baflka-
“Foto¤raf›n Küçük Tarihi” l›k her fleyden önce, insanlar›n bilinçle eleyip dokuduklar› bir mekan›n yerine bi-
(çev. Tevfik Turan), Sanat
Dünyam›z, s. 50, 1992, s.10. linçsizce eleyip dokunmufl bir mekan›n geçmesindedir. Gerçi insanlar›n, diyelim,
yürüyüflünü inceleyip, kabaca da olsa, yarg›lar ç›karan çok kimse vard›r, ama
“ad›m at›fl”lar› s›ras›nda, saniyenin küçük bir parças› kadar bir zaman içindeki
durufllar›ndan herhalde kimsenin haberi yoktur. Foto¤raf dondurulmufl hareket,
büyütme gibi yard›mc› araçlar›yla bize bunu gösterir. Bu optik- bilinç d›fl›ndan an-
cak foto¤raf yoluyla haberimiz olur, t›pk› dürtüsel-bilinç d›fl›ndan psikoanaliz yo-
luyla oldu¤u gibi. (...)(2)

Benjamin bu düflüncelerini kaleme ald›¤› y›llarda, foto¤raf yeni bir görme biçi-
mi olarak h›zla yay›l›yordu. 1920 ve 1930’larda hem siyasi güç olarak hem de yeni
bir iletiflim resmi olarak foto¤raf en üst düzeyde kabul görmüfltür. Yönetenler ve
yönetilenler bu yeni görme biçiminin fark›na varm›fllard›r. Modernleflme süreci
içinde yeni bir insan tipi ve yeni insan iliflkisi amaçlanm›flt›r. Eski dünya, modern
dönemin teknolojileriyle yeniden ortaya ç›kacakt›r. Gizli sakl›, kaçamak diye bir
fley yoktur art›k. Foto¤raf›n gözü, bir tür a盤a vurucu, gerçekleri gün ›fl›¤›na ç›ka-
r›c› olarak görülmüfltür. Bu durum güç sahibi olanlar için kötü ve yarars›zd›r. Dö-
nemin insan›; trenlerle yolculuk yapan, telgraf ve telefon kullanan, kentlerde ve
kentlerin yeni mekânlar› olan pasajlarda bir meta gibi kendini dolaflt›ran, küçük
boy gazete okuyan, karfl› cinsle kafelerde buluflan, dönemin yeni teknolojileriyle
içli d›fll› olmufl bir insand›r. Tabii ki foto¤raf da bu insanlar›n hayat›n›n bir parças›
olmufltur. Eski dünya art›k modern teknolojilerin etkisi alt›ndad›r.
Bu y›llarda yani 1920 ve 1930’lu y›llarda, foto¤rafç›lar dünyan›n uzak co¤rafya-
lar›n› hiç görülmedik bir flekilde göstermeye bafllam›fllard›r. Yine bu y›llarda foto¤-
rafç›lar hem gerçe¤i hem de gerçe¤i yönlendirerek yeni bir bak›fl aç›s›yla biçimsel
görsel ö¤eleri öne ç›kartarak sunmufllard›r. Bu flekilde foto¤raf yoluyla gerçe¤in ye-
ni bir görsel yap› içinde sunulmas›, yeni bir alg›lama biçimini de ortaya ç›kartm›flt›r.
Özet olarak söylemek gerekirse: Dünya ile ilgili bilinen yap›n›n d›fl›nda, dev bina-
lar, çiçek detaylar›, da¤lar›n zirveleri, deniz alt›ndaki canl›lar, insanlar›n yaflam için-
deki farkl› durumlar›n› gösteren bir görsel bak›fl ortaya ç›km›flt›r. Bütün bunlar›n ya-
n›nda, insanlar sadece foto¤raflara bakarak kendi d›fl gerçeklerini, foto¤rafç›lar›n
gösterdi¤i yerlere kadar götürmüfllerdir. Bunun anlam› fludur: Foto¤raf öncesinde
bir insan›n d›fl gerçe¤i, yürüyerek gidebildi¤i ve gözleriyle görebildi¤i co¤rafi alan-
la s›n›r›d›r. Foto¤raftan sonra ise insan için d›fl gerçek, foto¤rafta gördü¤ü fleylerdir.
Yani Avrupa’da yaflayan bir insan, M›s›r ve Güney Amerika foto¤raflar›n› gördü¤ün-
de, d›fl gerçe¤i foto¤raftaki resmedilen co¤rafyaya kadar uzan›r hale gelmifltir.
Avrupa’da ve ABD’de 1900’lü y›llar›n ilk yar›s›nda foto¤rafç›lar›n elde ettikleri
sonuç; geleneksel resmetme tekniklerinden farkl› bir görsel bak›flt›r. Bu durum,
“ç›plak gözle” gördü¤ünü resmetmek yerine gözünün önüne gelen “optik” yoluy-
la bakarak resmetmektir. Bu gelene¤in oluflturdu¤u klasik anlay›fltan farkl› bir ba-
 3. Ünite - Foto¤raf Tart›flmalar› 39

k›flt›r. Bu durum ç›plak gözle gördü¤ünü resmetmek yerine gözünün önüne gele-
ni “optik” yoluyla bakarak resmetmektir. Optik bak›fl, geleneksel bak›fltan farkl›d›r.
Foto¤raf›n bu ifli makine yoluyla yapmas› da önemli bir olgudur. Bu dönemde,
modernleflme süreci makinelerin toplumsal yaflamda önem kazanmas›n› sa¤lam›fl-
t›r. Geçmiflin estetik biçimlerini hor gören ve makineleri öven Avrupa moderniz-
mi, do¤al olarak foto¤raf› önemli bir temsil flekli olarak desteklemifltir. Dönemin,
Macar sanatç› ve e¤itmeni László Moholy-Nagy (1895-1946) art›k bak›fl›n de¤iflme-
si gerekti¤ini vurgularken, bu yeni teknolojik durumun gelenekselin oluflturdu¤u
a¤›rl›¤› da omuzlar›m›zdan kald›raca¤›n› belirtmifltir. Moholy-Nagy, foto¤raf maki-
nesi yoluyla bu yeni dönemde herkesin gerçekleri opti¤in verdi¤i flekilde görece-
¤ini ifade etmifltir. Bu bir anlamda objektif olan› görmeye zorlamakt›r. Bu flekilde,
Moholy-Nagy’e göre yüzy›llardan beri ressamlar taraf›ndan beynimize kaz›nm›fl
olan geleneksel yap› da sona erecektir. Yani modernizm döneminin teknolojileri,
bunlar›n bafl›nda da foto¤raf ressamlar›n›n oluflturdu¤u gelene¤i sarsacakt›r.
Modernleflme sürecinde makineler hayat›n her alan›na girdi¤i gibi resmetme ge-
lene¤i içinde de makineler yer alm›flt›r. Bir dü¤meye bas›ld›¤›nda say›s›z ifllemleri
gerçeklefltiren bu yeni anlay›fl, hem resmedilen yüzey, hem de resmetme arac› aç›-
s›ndan gelene¤i de¤ifltirmifltir. Bu anlamda, modernleflme süreci içinde yaflayan in-
sanlar› ve resmeden kiflileri yani teknoloji yoluyla resmedenleri sadece kitlesel üre-
timin bir parças› olarak görmek do¤ru olmaz. Böyle bir bak›fl, modernleflme süre-
ci içindeki girdilerle yap›lan üretimleri göz ard› etmek anlam›na gelir. Döneme öz-
gü her türlü üretim, sanayileflmeyi temsil eder. Bunlar sanayileflmenin nesneleridir.
Bu anlamda üzerinde durulmas› gereken iki konu vard›r. ‹lki tekniktir. ‹kincisi ise
tekni¤i kullanarak ortaya ç›kan nesnedir. Konuya resmetme teknikleri aç›s›ndan
bak›ld›¤›nda, söz konusu olan teknik, optik yoluyla yüzey üzerinde resmetme tek-
ni¤idir. Nesne ise foto¤raft›r. ‹flte bu nedenle foto¤rafa sanayisel modern denebilir.
Yani foto¤raf sanayi dönemine özgüdür. Sanayi döneminin di¤er ürünleri gibi mo-
derndir. Modern oldu¤u için de, klasik olana karfl› ç›k›fl olarak görülür.

POSTMODERN‹ZM DÖNEM‹NDE FOTO⁄RAF

Modernleflmenin oluflturdu¤u de¤iflim içinde 1970’lerden bafllayarak ve 1980’ler-
den sonra giderek yayg›nlaflan yeni bir toplumsal durum ortaya ç›km›flt›r. Bu du-
rum, felsefi bir kavram olan postmodernizm ile adland›r›lm›flt›r. Postmodernizm,
kapitalizmle birlikte geliflen liberalizm, ekonomik alanda kapitalizm olarak geliflir-
ken, toplumsal yaflamda mekân ve zamanda birçok yeniliklere neden olmufltur.
Modernizm süreci içinde geliflen kapitalizm, 1980’lerde yeniden yap›land›r›lm›flt›r.
Refah devleti anlay›fl› flekil de¤ifltirmifltir. Küreselleflme diye adland›r›lan yeni bir
toplumsal durum ortaya ç›km›flt›r. Özellikle bu süreç içinde teknolojik geliflmeler
sonucunda tek tek insanlar›n dünya ile olan iletiflim süreçleri kökten de¤iflmifltir.
Teknolojik geliflmeler, yeni bir mekân ve zaman boyutu ortaya ç›kartm›flt›r. Bütün
bu ekonomik ve sosyal de¤iflimler Sanayi Devrimi sürecinde oldu¤u gibi yeni bir
toplumsal dönüflüme neden olmufltur. Tabii ki bu süreç içinde toplumsal düflünce
de flekillenmifltir. Düflünürler bu yeni durumu modernizmin do¤urdu¤u; ancak
modernizm sonras› (post) bir durum olarak tan›mlam›fllard›r.
Postmodernizmi, toplumsal yaflam›n birçok alan›yla iliflkisi olmas›na ra¤men ta-
n›mlamak kolay de¤ildir. Bu konuda görüfl kaleme alanlar›n ortak olarak dile ge-
tirdikleri konu; postmodernizmin, modernite süreci içinde ortaya ç›kt›¤› yönünde-
dir. Bu dönüflüm, sermaye birikimi ve geliflen bilgi teknolojileri nedeniyle olmufl-
tur. Bu flekilde dünya küçülmüfl, bilgi ak›fl›n›n de¤iflmesi, devletlerin ulusal s›n›rla-
40
(3)Jean-François Lyrotard,
Postmodern Durum (çev.
Ahmet Çi¤dem), 3. Bas›m,
Vadi Yay›nlar, Ankara, 2000,
s. 159.
(4)
Fredric Jameson,
Postmodernizm ya da Geç
Kapitalizmin Mant›¤›, (çev.
Nuri Plumer), YKY, ‹stanbul,
1994.
(5) JeanBaudrillard,
Simülakrlar ve Simülasyon,
(çev. O¤uz Adan›r), 3.
bas›m, Do¤u Bat› Yay›nlar›,
Ankara, 2005.
Foto¤raf Kültürü
r›n› giderek ortadan kald›rmaya bafllam›flt›r. Bütün dünya bir köy flekline gelmifltir.
ABD’li sosyolog Daniel Bell (1919-2011) 1960 y›l›nda yay›nlad›¤› ‹deolojilerin Sonu
adl› çal›flmas›nda, Sanayi sonras› diye adland›rd›¤› bu yeni toplum için ideolojik
farkl›l›klar›n anlams›zlaflt›¤›n› öne sürmüfltür. Jean-François Lyotard (1924-1998)
ise 1980’lerin dünyas›yla ilgili olarak “tarihin sonunda” oldu¤umuzu vurgulam›flt›r.
Lyotard’a göre postmodernizm, modernizm içinde sorulanmayan› sormakt›r. Ona
göre postmodernizm, modernizm içinden ç›km›flt›r. Lyotard flöyle demifltir:
Ondokuz ve yirminci yüzy›llar bize tahammül edebildi¤imizden daha fazla terör ge-
tirdi. Bütün ve bir nostaljisi, kavram ve duyumlanabilenin, fleffaf ve iletimlenebilir
deneyimin uzlaflmas› için yeteri kadar bedel ödedik. Genel teskinlik ve durgunluk ta-
lebi alt›nda, gerçekli¤i yükseltecek fantazinin gerçekleflmesi için terörün geri dönme-
si arzusunun m›r›lt›lar›n› iflitebiliriz. Cevap: Gelin bütünlü¤e karfl› bir savafl baflla-
tal›m, gelin sunulmayana tan›kl›k edelim, farkl›l›klar› etkin k›l›p, ad›n onurunu
kurtaral›m.(3)
Postmodernizm modernizme karfl› ç›kar; ancak onun yerine önerdi¤i bir fley de
yoktur. Öte yandan modernizmin oluflturdu¤u bilime, ahlaka karfl› ç›kar. Önemli
olan farkl›l›k ve çeflitliliktir. Genifl kitlelere yay›lm›fl küçük küçük üretimler önem-
lidir. Postmodernizm büyük yap›tlar›n peflinde de¤ildir. Yerelleflme önemlidir.
Fredenic Jameson (1934- ) Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Mant›¤›(4)
(1991) adl› kitab›nda, Daniel Bell’in ellili y›llarda öne sürdü¤ü “ideolojilerin sonu”
tezinin altm›fll› y›llarda yanl›fll›¤›n› kan›tlam›flt›r, yetmifl ve seksenli y›llarda ise
Bell’in “ideolojilerin sonu” tezinin geriye dönerek geçerlili¤inin korundu¤u görül-
müfltür. Jameson’a göre de seksenli y›llar ideolojilerin sonu olmufltur. Ona göre
ideoloji olarak Marksizm öne ç›kt›¤› için, bu durum marksizmin sonu anlam›na ge-
lir. Bu ba¤lamda Jameson, postmodern dönemde ideolojinin, ütopyan›n sonu de-
mek oldu¤unu vurgular. Bu flekilde ütopyalar yani büyük ütopya marksizm yok ol-
mufltur.
Postmodernistlerin üretti¤i metin ya da eserlerin belirleyici özelli¤i, önceden
belirlenmifl kurallara göre haz›rlanmam›fl olmas›d›r. Bu anlamda, modernistler için
bir sanat eseri ya da metin üretilirken bir fleyin nas›l söylenmesi gerekti¤i ve iletil-
mek istenilenin kullan›lan araçlarla olan iliflkisi önemlidir. Bu iliflki s›k› bir flekilde
düzenlenir. Postmodern anlay›flta ise bu iliflki, birbirinden kopar›lmas› gereken bir
durumdur. Bu ay›r›m ile yeni iliflkiler kurulur. Örne¤in, foto¤raf›n optik yoluyla
tespit etti¤i bir gerçek önemli bir durum de¤ildir. Foto¤raf›n anlat›m flekliyle kur-
gusal bir yap› oluflturmas› gerekir. Foto¤raf›n sundu¤u fleyin herkes için ayn› ka-
bul edilen bir gerçek olmas› gerekmez. Bu, belli bir grup ya da topluluk için ka-
bul edilen gerçekliktir. Yani genifl de¤il, küçük gruplara yönelik olmal›d›r.
Postmodernizm, geç kapitalizm döneminin toplumsal yaflamda zaman ve me-
kân alg›lamas›n› de¤ifltirdi¤ini söyler. Mekân ve zaman dönemi, insan için farkl›-
laflm›flt›r hatta s›k›flm›flt›r. Bu anlamda, dönemin insan›n›n yeni durumunu anlat-
maya en uygun ve yetkin ortam foto¤raft›r. Foto¤raf, zaman ve mekân düzenleme-
siyle postmodern dönemi hassas bir flekilde anlatabilmifltir. Postmodern dönemin
önemli düflünürlerinden olan Jean Baudrillard (1929-2007) Simülakrlar ve Simü-
lasyon(5) (1998) adl› eserinde, bir gerçe¤in, örne¤in foto¤raf› çekilerek elde edilen
negatif görüntünün bir sistem (model) arac›l›¤›yla yeniden üretilerek yayg›nlaflma-
s› konusu üzerinde durmufltur. Bu olguyu hiper gerçeklik ya da simülasyon kav-
ramlar›yla aç›klam›flt›r. Bu flekilde üretilen görüntüler, gerçek dünyas›ndaki anla-
 3. Ünite - Foto¤raf Tart›flmalar› 41

m›ndan çok farkl› bir flekilde yaflamaktad›r. Bunun anlam› fludur: Foto¤raf› çekilen
bir konu hem foto¤raf› ifade etti¤i gerçekten, hem de foto¤raf› çeken foto¤rafç›s›n-
dan ba¤›ms›z olarak üretilebilmektedir. Bu durumda, foto¤rafa konu olan gerçek
art›k, foto¤raf karesi üzerindeki ya da foto¤rafç›n›n belirledi¤i fley de¤ildir. Yani fo-
to¤raf› çekilen konu ya da bu konunun foto¤rafç› taraf›ndan çerçevelenmesi de¤il,
yapay bir flekilde üretilmifl olan yeni bir durumdur. Örne¤in, uçan kufllar›n foto¤-
raf› çekiliyor ise foto¤raf fiziksel olarak uçan kufllar ya da bunun foto¤rafç› taraf›n-
dan belirlenmifl olan karesi de¤ildir. Foto¤raf› çekilen bu karenin yapay bir flekil-
de yani bilgisayar ortam›nda üretilmifl olan halidir.
Bu yap› içinde foto¤raf da farkl›laflm›flt›r. Art›k 1960’larda oldu¤u gibi foto¤raf›n,
foto¤raf çekilen konuya aynen benzemesi söz konusu de¤ildir. ‹stanbul Bo¤az› ve
bo¤azdaki gemi geçifllerinin görüntülendi¤i foto¤rafta, bo¤az› ve içinde seyreden
gemileri birebir aynen görmek gerekmez. Böyle bir foto¤raf, söz konusu temay› an-
latmas› için yapay olarak da üretilir. Çekilen tek bir kare ya da birden çok kare fo-
to¤raf, bilgisayar ortam›nda yapay olarak üretilir. Tabii ki bu yap› içindeki foto¤ra-
f›n asl›na benzemesi ya da asl›n›n bir kopyas› olmas› hiç önemli de¤ildir. Walter
Benjamin’in biriciklik, tek olma gibi belirleyici özelliklerinin de anlam› yoktur. Bu-
nun yerine modeller yoluyla ço¤alt›m alm›flt›r. Bir foto¤raf›n, tek ya da biricik olma-
s› de¤il, simülasyon olarak yani çeflitli tekniklerle ço¤alt›larak üretilmesi takdir edi-
len bir durum haline gelmifltir. Bir foto¤raf›n as›l m› yoksa kopya m› oldu¤u fleklin-
deki sorular›n anlam› da kalmam›flt›r. Bu ba¤lam içinde postmodern dönemin fo-
to¤raf›nda öne ç›kan bir baflka olgu da geçmiflte çekilmifl olan önemli foto¤raflar›n
simülasyon yoluyla yeniden kullan›lmas›d›r. Hatta aynen kopyalanarak yeni görün-
tülerin üretilmesidir. Özellikle foto¤rafla ilgili olarak Baudrillard’›n simülasyon kav-
ram› kapsam›ndaki belirlemeleri önemlidir. Ona göre bu ça¤da eserler, as›llar›yla
de¤il kopyalar›yla ortaya ç›kar. Simülasyon evresi olarak tan›mlad›¤› bu dönemin
belirleyici özelli¤i, asl› ortada olmayan yapay görüntülerin dünyas›d›r.
Postmodern dönemle ilgili olarak üzerinde durulmas› gereken bir konu da, ger-
çekli¤in parçalanmas› ve yeniden bir araya getirilmesidir. Gerçe¤in sanatç›n›n iç
dünyas›yla, iç gözlemlerine dayanarak yap›land›r›lmas› önemlidir. Örne¤in foto¤-
rafç›n›n karfl›s›nda bir ev ve önünde oynayan çocuklar vard›r. Bu fiziksel bir ger-
çektir, ancak foto¤rafç› iç dünyas›nda bu durumu nas›l yorumlar? Belki kendi ya-
flam›yla ilgili olaylarla iliflkilendirmek bu gerçe¤i parçalara ay›r›r ve yeniden birlefl-
tirir. Yani foto¤rafç› kendi hayal dünyas›n› bu foto¤raf karesine yans›t›r. Jameson,
postmodern foto¤raf›n ütopyac› misyonunu içsel farkl›laflmalar ve parçalar (seg-
mentler) arac›l›¤›yla yank›lamas›n›n bir iliflki oldu¤unu söyler. Ona göre postmo-
dern foto¤raf, eskiden oldu¤u gibi “benzerlik kurmas›” ya da “efllendirmeye” yö-
nelik bir enerji tafl›maz.
Postmodern foto¤rafta, neyin anlat›ld›¤›ndan çok nas›l anlat›ld›¤› önem kazanm›fl-
t›r. Foto¤rafç›n›n da ne anlatt›¤› de¤il izleyicinin ne okumad›¤› konusu önemli olmufl-
tur. Bu flekilde, foto¤raf›n farkl›laflmas› söz konusudur. ‹yi, kötü, orijinal gibi kavram-
lar önemini yitirmifltir. Postmodern dönemde as›l yani orijinal ile kopyas› aras›ndaki
fark bulan›kt›r. Postmodern dönem bir suretler dünyas›d›r. Bu dünyada sorgulanan
fley, görüntünün asl› (tek, biricik olmas›) de¤il kendini ifade edebilme yap›s›d›r.

FOTO⁄RAF VE KURAM
Foto¤rafla ilgili ça¤dafl tart›flmalardan biri de foto¤raf ve kuram iliflkisidir. Baflka
bir deyiflle foto¤raf kuram konusudur. Tarih, sosyoloji, felsefe, ekonomi, sanat ku-
ramlar› gibi foto¤raf kuram›ndan da söz edilebilir mi? Kuram›n amac› bir olgu ya
42 Foto¤raf Kültürü

da durumu aç›klamakt›r. Dünyadaki herhangi bir olgu ya da durumu aç›klamak

için kullan›l›r. Kuram denildi¤inde bir bilim alan›na dayanmak gerekir. Bu bilim
alan› temel al›narak birçok olay›n aç›klanmas› gerekir. Bu aç›klamalar da bir sis-
tem içinde yap›l›r. Bir bilim alan› temel al›narak, birçok farkl› olay ya da olgu ay-
n› sistem kullan›larak aç›klan›r. Bu flekilde, birçok de¤iflken ya da olay aras›ndaki
iliflki, basit ve anlafl›l›r biçimde ifade edilir. Kuram, bir tahmin ya da hipotez de¤il,
aç›klayan kavramlar bütünüdür. Bir aç›klama aranmas›yla bafllar, kuram bir aç›kla-
ma sistemi önerir ve belirli entelektüel ve kültürel koflullar› yans›t›r. Kuramlar, bi-
limsel hayal gücünü çerçeveleyen ve yap›land›ran düflünme flekilleridir. XVIII.
yüzy›ldan günümüze Bat› düflünce dünyas›nda, ak›lc› düflünce vurgulanm›flt›r. Öz-
nel ve nesnel deneyim, gözlenebilir olan ve d›flsal alanlar aras›nda ay›r›m yap›lm›fl-
t›r. Bu ba¤lamda, hem fen bilimlerinde hem de sosyal bilimlerde araflt›rmaya yö-
nelik pozitivist yaklafl›mlar var olmufltur.
Kuramlarla ilgili bu tart›flmalar› foto¤raf aç›s›ndan, foto¤raf›n yap›s›yla ilgili bir
kavrama ve anlam› nas›l oluflturdu¤u konusuna dayand›rmak gerekir. Bu anlamda
konu bir kavram›n uygulan›yor olup olmamas› de¤il, kuram›n onaylan›p onaylama-
mas›d›r. Foto¤rafla ilgili bu kavramsal tart›flmalar iki temel ayr›m içinde yer al›r: ‹l-
ki foto¤rafik görüntünün gerçeklikle olan iliflkisi üzerinedir. ‹kincisi ise foto¤raf›n
çekimi sürecinden çok okunmas› süreciyle ilgilidir. Yani foto¤rafik görüntünün yo-
rumlanmas›yla ilgilidir. Bu iki temel yaklafl›m yan›nda foto¤raf›n teknolojiyle ilgili;
fizik, kimya, say›sal gibi yaklafl›mlarla birlikte foto¤raf›n kullan›m›na yönelik kuram-
sal yaklafl›mlar da vard›r. Bunlar fen bilimlerinin alan› içinde yer alan konulard›r.
Foto¤raf, pozitivist yaklafl›m›n ortaya koydu¤u yeni ve sosyal bilim ayr›m› için-
de bir kaydetme arac› olarak deneysel ortam›n içinde de¤erlendirilir. Bu ba¤lam
içinde foto¤raf›n akademik sorgulamas›nda farkl› yaklafl›mlar söz konusudur.
Bunlar; bilimsel, sosyal bilimler ve estetik alanlar›yla ilgili yaklafl›mlard›r. Yani fo-
to¤raf› bilimsel, sosyal bilimler ve estetik yaklafl›mlar› ile incelemek mümkündür.
Tarihsel olarak kurama iliflkin bilimsel beklentilerle, kuram›n insan› konu alan bi-
lim alanlar› içersindeki rolü aras›nda belirgin bir farkl›l›k vard›r. Sosyal bilimler
alan›ndaki tart›flmalar, bilimsel modeller ve insan› konu alan bilimler üzerinde ya-
p›lan entellektüel bir alan içinde yer al›r. XX. yüzy›l›n bafllar›nda ve ortalar›nda,
bir dizi temel metin üzerinde yaz›nsal elefltiri yap›lm›flt›r. Yine ayn› flekilde, büyük
sanatç›lar›n eserleri üzerinde; eserin konusu, kulland›¤› teknikleri ve görüntünün
kayna¤›na yönelik çal›flmalar yap›lm›flt›r. Akademik tart›flmalar içinde, yeni alanla-
r›n yer almas› da söz konusudur. Foto¤rafç›lar ve onlar›n çal›flmalar› da bu kap-
sam içinde yer alm›flt›r. Bu yaklafl›m; edebiyat, sanat tarihi, estetik felsefesi alanla-
r›na dayand›r›larak yap›l›r.
Dünyada akademik tart›flmalar alan›nda 1970’lerden bafllayarak “Elefltirel Dü-
flünme” yaklafl›m› yayg›n olarak kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Elefltirel düflünme, fel-
sefe baflta olmak üzere, edebiyat ve insan› konu alan bilim alanlar›nda kullan›lan
yeni bir tart›flma yaklafl›m›d›r. Elefltirel düflünme; ak›l yürütme, analiz ve de¤erlen-
dirme gibi fiziksel süreçlerden oluflan bir yaklafl›m içerir. Görsel çal›flmalar da bu
düflünme biçiminden etkilenmifltir. Metodolojik olarak daha çok derleme niteli¤in-
deki görsel kültürel çal›flmalar artm›flt›r.
Bu akademik tart›flmalar do¤rultusunda ortaya ç›kan kuramlar belirli bir bilim
alan›n› temel alarak yap›l›r. Bu anlamda; temel bilimler, sosyal bilimler ve sanat
bafll›¤› alt›nda bir ayr›mdan söz edilebilir. Örne¤in, ›fl›k konusu denildi¤inde fark-
l› bilim alanlar› söz konusu olur. Günefl ›fl›¤›n›n gücü ve bunun pozlamaya etkisi
fizik bilimiyle ilgilidir. Ifl›¤›n, gölge oluflturan bir nesneyi ayd›nlatmas› ve bu flekil-
 3. Ünite - Foto¤raf Tart›flmalar› 43

de derinlik yaratma konusu, görsel sanatlarla ilgilidir. Öte yandan foto¤rafç›lar›n

farkl› ›fl›k düzenlemeleriyle elde ettikleri ayd›nlatman›n izleyicileri nas›l etkiledi¤i
konusu ise psikolojinin bilim alan›na girer. Bu anlamda ›fl›k konusu; fizik, sanat ve
psikolojinin kuramlar›yla ele al›narak incelenebilir, bu flekilde aç›klama yap›labilir.
Ayr›ca ›fl›k, din ve yarad›l›fl aç›s›ndan ele al›nd›¤›nda ise teolojik kuramlar› uygula-
mak gerekir. Yani disiplinler aras› bir yaklafl›m söz konusudur.
E¤itim bilim alan› içinde ö¤renme kuramlar›, sanat›n alan› içinde sanatla ilgili
kuramlar, iktisat ve sosyoloji bilimi konular›yla ilgili farkl› kuramlar söz konusu-
dur. Bu örnekleri ço¤altmak mümkündür. Üzerinde durulmas› gereken konu bi-
lim alanlar›na özgü kuramlar olmas›d›r. Peki! Foto¤raf kuram› var m›? Bunun için
foto¤raf›n bilim alanlar› içindeki yerine bakmak gerekir. Foto¤raf, iktisat, sosyo-
loji, tarih, hukuk ya da e¤itim gibi bir bilim alan› olarak ortaya ç›km›fl m›d›r? Ya-
ni foto¤raf bafll› bafl›na bir bilim alan› m›d›r? Tabii ki hay›r. Foto¤raf, teknolojik
boyutuyla fizik ve kimya bilimleriyle ilgilidir. Foto¤raf›n teknik olarak ortaya ç›k-
ma süreçleri hem geleneksel hem say›sal teknolojilerde bilimsel süreçleri içerir.
Bu yönüyle de foto¤raf bilimsel çal›flma alanlar›, fizik ve kimya biliminin kuram-
lar›na dayanan yaklafl›mlar› foto¤rafç›l›kta kullan›l›r. Foto¤raf›n teknik yönü ku-
ramsal olarak aç›klanabilir.
Foto¤rafç› ve foto¤raf› çekilen insan ya da nesne aç›s›ndan bak›ld›¤›nda ise in-
san› konu alan bilim dallar›yla foto¤rafa kuramsal yaklaflmak mümkündür. Bu an-
lamda, tarih, sosyoloji, sosyal psikoloji, psikoloji bilim alanlar› foto¤rafla ilgilidir.
Foto¤rafç›n›n ürününü bir sanat eseri olarak kabul edersek, foto¤raf görsel sanat-
larla ilgilidir. Bu alana yönelik kuramlar foto¤rafta kullan›labilir. Görüldü¤ü gibi di-
siplinleraras› bir alan söz konusudur. Akademik deyimiyle foto¤raf, disiplinler ara-
s›d›r. Farkl› bilim alanlar›yla ilgili kuramlar foto¤rafa uygulanabilir. Bilimsel süreç-
leri aç›klarken fizik biliminin optik kuramlar› kullan›labilir. Bir foto¤rafç›yla ilgili
olarak psikoloji kuramlar›ndan, bu foto¤rafç›n›n sosyal yaflam› anlatan foto¤raflar›
için de tarih ya da sosyolojiyle ilgili kuramlardan yararlanmak söz konusu olabilir.
Söz konusu foto¤raflar›n XXI. yüzy›ldaki güzel sanatlar içindeki yerini aç›klarken
de postmodern kuramlardan yararlanmak mümkündür.
Foto¤raf konusundaki akademik çal›flmalar›yla bilinen Victor Burgin (1941- ), (6)
Victor Burgin (Ed.),
Foto¤raf Üzerine Düflünürken(6) (1982) adl› çal›flmas›nda, foto¤raf kuram›ndan Thinking Photography,
Macmilloun Press, London,
söz etmek gerekirse, bu kuram›n disiplinleraras› olmas› gerekti¤ini savunmufltur. 1982.
Burgin de geliflmifl bir foto¤raf kuram› olmad›¤›n› belirtir. Sözün özü fludur: Bafll›
(7)André Bazin, Ça¤dafl
bafl›na, kendine özgü foto¤raf kuram›ndan söz edemeyiz; ancak foto¤rafa kuram- Sineman›n Sorunlar›, (çev.
sal olarak yaklaflmak mümkündür. Farkl› bilim adamlar›na ait kuramlar› foto¤raf Nijat Özön), Bilgi Yay›nevi,
için de kullanabiliriz. Film elefltirmeni André Bazin (1918-1958) dilimize Foto¤raf Ankara, 1966. “Foto¤raf
Görüntüsünün Varl›k Bilimi”
Görüntünün Varl›kbilim(7) adl› 1950’lerde kaleme ald›¤› çal›flmas›nda, gerçekçi s. 30-42.
bir film kuram› olarak foto¤raf› ele alm›flt›r. Bazin, sanatta gerçekçilik ve görüntü-
(8)Marshall McLuhan,
nün gerçeklili¤ini anlatmas›n› irdelerken foto¤raf›n üzerinde yo¤unlaflm›flt›r. Sa- Understanding Media; The
nat, felsefe ve psikoloji bilim alanlar›ndan yararlanarak foto¤raf› kuramsal olarak Extention of Man, Roudledg
incelemifltir. Ünlü iletiflim kuramc›s› Marshall McLuhan (1911-1980), ‹letiflim Araç- Press, London, 1964. Söz
konusu yaz› için bak›n›z;
lar›n› Anlama(8) (1964) adl› ünlü eserinde foto¤raf› ele alm›flt›r. Foto¤raf: Duvar- “The Photography: The
s›z Genelev bafll›¤› alt›nda foto¤raf› bir kitle iletiflim arac› olarak aç›klarken, ken- Brosthel-Without-Walls”, s.
di iletiflim kuram›n›n içinde kalm›flt›r. Bu flekilde bir kitle iletiflim arac› olarak fo- 188-202.

to¤raf, iletiflim kuramlar› aç›s›ndan ele al›nm›flt›r. Bu bir anlamda foto¤raf›n sosyal (9) Susan Sontag, Foto¤raf

bilimler çerçevesi içinde ele al›narak kuramsal olarak de¤erlendirilmesi anlam›n› Üzerine, (çev. Reha
Akçakaya), Alt›k›rkbefl,
tafl›r. Susan Sontag (1933-2004), Foto¤raf Üzerine(9) (1979) adl› ünlü kitab›nda fo- ‹stanbul, 1993.
to¤raf› gerçe¤in izleri olarak de¤erlendirmifl ve foto¤rafç›l›¤› gerçekli¤in yeniden
üretmesi ölçüsünde sorgulam›flt›r. Sontag’›n bu kitab› foto¤raf alan›yla ilgili en ün-
lü eserlerdendir. Bu çal›flmada, foto¤raf, foto¤rafç›, foto¤rafa konu olan fleyler ve
44
(10)John Berger, Görme
Biçimleri, (çev. Yurdanur
Salman ve Margaret
Quigley), Yank› Yay›nlar›,
‹stanbul, 1978. Yeni bas›m
için Metis Yay›nlar›, 16.
bas›m, 2010.
(11) Roland Barthes, Camera
Lucida: Foto¤raf Üzerine
Düflünceler, (çev. Reha
Akçakaya), Alt›k›rkbefl,
‹stanbul, 1992.
(12)‹hsan Derman, Foto¤raf
ve Gerçeklik, AÜ Yay›nlar›,
Eskiflehir, 1989.
(13)
Levend K›l›ç, Foto¤raf ve
Sineman›n Toplumsal Tarihi,
Dost Kitapevi Yay›nlar›,
Ankara, 2008.
Foto¤raf Kültürü
foto¤raf› izleyenler yer almaktad›r. Yazar bütün bunlar› insanla ve sanatla ilgili bi-
lim alanlar› kapsam›nda ele alarak aç›klam›flt›r. Yine John Berger (1926- ), Görme
Biçimleri(10) (1972) adl› çal›flmas›nda, foto¤rafa kavramsal bir yaklafl›mla yönelir-
ken bütün düflünsel temellerinin Walter Benjamin’den kaynakland›¤›n› belirtirken,
foto¤rafa Marksist kuramla yaklaflt›¤›n› belirtmifltir. Berger de foto¤raf›, foto¤rafç›-
y›, foto¤raf›n nesnesini ve izleyicileri ele alm›flt›r. Onun çal›flmas› güzel sanatlar
a¤›rl›kl›d›r. Foto¤raf güzel sanatlar gelene¤i içinde de¤erlendirilir. Foto¤raf›n gü-
nümüzdeki kullan›m›n› aç›klarken kad›n, foto¤raflardaki yeri belirler. Bu anlamda
Feminizmin iflaret etti¤i bir metindir. Bu çal›flmada da foto¤raf disiplinleraras› bir
yaklafl›mla ele al›nm›flt›r. Roland Barthes (1915-1980), Camera Lucida(11) (1980)
adl› bu son kitab›nda, foto¤rafik imge üzerinde durmufltur. Görtergebilim ve ya-
z›nsal kuramlarla ilgilenen Barthes bu kitab›nda foto¤raf›n ima etti¤i özelliklerini
vurgulam›flt›r. Bu çal›flmada bir anlamda sosyoloji, psikoloji ve sanat kuramlar›yla
foto¤raflar›n aç›klanamayan ya da Barthes’e göre eksik kalan yönünü “ima” etti¤i
fleyi aç›klamaya yönelik bir kuramsal çal›flmad›r. Yine bu çal›flma da disiplinlera-
ras› bir yap›ya sahiptir.
Sözü edilen bu çal›flmalar d›fl›nda foto¤rafa kuramsal olarak yaklafl›mdan bir-
çok çal›flmada söz etmek mümkündür. Sanat kuramlar› baflta olmak üzere, Mark-
sist ö¤reti, psikoanaliz, göstergebilim, modernizm, postmodernizm vb. kuramlar
yoluyla foto¤raf›n farkl› alanlar› aç›klanmaya çal›fl›lm›flt›r. Bizde de ‹hsan Derman
(1961- ), Foto¤raf ve Gerçeklik(12) (1989) adl› çal›flmas›nda, foto¤raf ve gerçeklik
olgusunu, sanat, psikoloji ve sanat-teknoloji kuramlar›yla aç›klamaya yönelmifltir.
Levend K›l›ç (1953), Foto¤raf ve Sineman›n Toplumsal Tarihi(13) (2008) adl› kita-
b›nda ise foto¤raf›n ortaya ç›k›fl›n› toplumsal düflünceyi flekillendiren kuramlarla,
foto¤raf›n resmetme tekni¤ini de sanat ve felsefe kuramlar›yla aç›klam›flt›r. Sanayi
Devrimi döneminde ortaya ç›kan foto¤raf, bu dönemin toplumsal yap›s›n›n bir
parças› olarak ele al›nm›flt›r. Yani toplumsal yap›y› etkileyen kuramlar yoluyla fo-
to¤raf, disiplinleraras› olarak ele al›nm›flt›r.
Foto¤raf›n resmetme tekni¤iyle ilgili olarak flu çeliflkili durum hep yaflanm›flt›r:
Foto¤raf›n nesnesi optik ve ayg›t yoluyla elde edilir. ‹flte bu nedenle, foto¤raf el ma-
rifetiyle de¤il ayg›t marifetiyle yap›l›r ve ayg›ta müdahale söz konusu de¤ildir. Yani
ayg›t gördü¤ü fleyi resmeder. Bu eski tart›flma, çeflitli ortam ve durumlarda hâlâ sür-
mektedir. Bu tart›flma yoluyla vurgulanmak istenilen fley, foto¤rafç›n›n durumudur.
Foto¤rafç›, e¤er bir yarat›c› kifli ise makinenin verdi¤i ile yetinme durumundad›r. Ta-
bii ki foto¤raf›n geliflen teknolojisi, foto¤rafç›y› farkl› bir konuma getirmifltir. Özel-
likle de postmodern dönemde bu tart›flmalar giderek gündem d›fl›nda kalmaktad›r.
Günümüzde foto¤rafç›l›k çok genifl yafl gruplar› taraf›ndan gerçeklefltirilebil-
mektedir. Akademik tart›flmalar bütün foto¤raf çekenlerle ilgili midir? Unutmayal›m
ki foto¤raf bir yönüyle de bir iletiflim arac›d›r. Görsel bir iletiflim arac›d›r. Bu yönüy-
le üretilen her foto¤raf hem kültürel hem de birey aç›s›ndan belirli beklentileri yan-
s›t›r. Örne¤in; gerçekli¤i temsil etmesi, tan›kl›k yapma özelli¤i önemli vurgu alanla-
r›d›r. Bütün bu foto¤raflar, görsel estetik kurallardan da uzak düflünülemez.
‹nsanla ilgili farkl› bilim alanlar›n›n konular› foto¤raf›n görsel yap›s› içinde ke-
siflir. Foto¤raf›n hem oluflmas›nda hem de yorumlanmas›nda bunlar› göz ard› ede-
meyiz. Bu anlamda özellikle iletiflim kuramlar›n›n foto¤rafla olan iliflkisi çok önem-
lidir. ‹letiflim kuramlar› dikkate al›nmadan, XXI. yüzy›lda foto¤raf çekmek ve çeki-
len foto¤raf› ço¤altarak yaymak güçtür. Foto¤raf her zaman ve her yerde vard›r. Bu
nedenle, kuramsal anlamda hangi alanlar›n öncelik kazand›¤›n› belirlemek gere-
kir; foto¤raf›n güvenirlilik sa¤lamas›, güç oluflturmas›, görsel iletiflim sa¤lamas›
üzerinde durulmas› gereken temel konulard›r.
 3. Ünite - Foto¤raf Tart›flmalar› 45

Özet

Yaflad›¤›m›z ça¤da görsel-iflitsel teknolojiler dünyay› al- Foto¤rafla ilgili ça¤dafl tart›flmalardan biri foto¤raf ve
g›lamam›z› de¤ifltirmifltir. XXI. yüzy›lda bilgisayar ve kuram iliflkisidir. Kuram bir olgu ya da durumu aç›kla-
görsel-iflitsel teknolojiler bütün yaflama egemendir. Bu mak için kullan›l›r. Bir bilim dal› temel al›narak farkl›
gelene¤i oluflturan ise foto¤raft›r. Foto¤raf ortaya ç›kt›- olaylar aç›klan›r. Bu aç›klama da bir sistem içinde olur.
¤› dönemde çok etkileyici olmufltur. Özellikle portre Fizik, iktisat, sosyoloji, sanat kuramlar› gibi. Foto¤raf
yoluyla s›radan insanlar›n hayat›na girmifltir. Foto¤raf kuram›ndan da söz edilebilir mi? Tabii ki hay›r. Foto¤-
h›zl› bir flekilde yay›l›rken birçok tart›flmay› da berabe- raf tek bir bilim alan›yla aç›klanamaz. Teknik yönü fi-
rinde getirmifltir. Bu anlamda en önemli tart›flma, maki- zik ve kimya bilimleriyle, ortaya ç›kan foto¤raf ise in-
ne yoluyla gerçeklefltirilen bu resmetme tekni¤inin sa- san› ilgilendiren bilim alanlar›yla iliflkilidir. Bu nedenle
nat olup olmamas› konusudur. Charles Baudelaire ve foto¤raf› disiplinleraras› de¤erlendirmek gerekir. Ö¤-
Lady Elizabeth Eastlake foto¤raf›n sanat olmas›na karfl› renme kuram›, iktisat kuramlar› ya da sanat kuramlar›
ç›kan yaz›lar kaleme alm›fllard›r. Öte yandan sanatç› gibi tek bafl›na foto¤raf kuramlar›ndan söz edilemez.
duyarl›l›¤›na sahip foto¤rafç›lar ise 1850’lerden itibaren Foto¤raf, farkl› bilim alanlar›n›n kuramlar› kullan›larak
resme öykünen foto¤raflar çekerek, foto¤raf› sanat›n aç›klanabilir.
ortam›na sokmaya yönelmifllerdir.
Foto¤raf›n ortaya ç›kt›¤› ve toplum içinde yayg›nlaflma-
ya bafllad›¤› dönem, modernleflme olarak adland›r›l›r.
Modernleflmenin sanatla iliflkisi ise modernizmdir. Mo-
dernizm klasik olan› reddeder. Bu anlamda foto¤raf da
modernizmi temsil eder. Dönemin düflünürlerinden
Walter Benjamin, foto¤raf› yeni bir görme biçimi olarak
de¤erlendirir. Bu görme biçimi Benjamin’e göre optik-
bilinçd›fl› bir olgudur. Geleneksel bak›fltan farkl› olan
foto¤raf, makine yoluyla yeni bir görme biçimi olan op-
tik bak›fl› yaratm›flt›r. Foto¤raf›n bu ifli makine yoluyla
yapmas› önemli bir olgudur. Bu flekilde, László Moholy-
Nagy’e göre yüzy›llardan beri ressamlar taraf›ndan bey-
nimize kaz›nm›fl olan geleneksel yap› da sona erecektir.
Modernleflmenin oluflturdu¤u de¤iflim, 1970’lerden bafl-
layarak 1980’lerden sonra yeni bir döneme girmifltir. Bu
yeni dönem postmodernizmdir. Kapitalizmin belirleyici
oldu¤u bu yeni dönem, küreselleflme olarak da adlan-
d›r›l›r. ‹deolojilerin sonu ya da tarihin sonu olarak dü-
flünürler taraf›ndan adland›r›lan bir dönemdir. Postmo-
dernizmde toplumsal yaflamda zaman ve mekan alg›la-
mas› de¤iflmifltir. Sanat eseri ya da bir metin üretilirken
s›k› iliflki düzeni kopar›lm›flt›r. Bunun yerine yeni iliflki-
ler konulmufltur. Foto¤raf aç›s›ndan, gerçek önemli bir
durum de¤ildir. Kurgusal yap›, simülasyonlar, kopyala-
yarak ço¤altmada önemlidir. Dönemin öncü düflünürü
Jean Baudrillard’a göre bu ça¤da eserler, as›llar›yla de-
¤il kopyalar›yla ortaya ç›kar. Simülasyon süresi olarak
tan›mlad›¤› bu dönemin belirleyici özelli¤i yapay gö-
rüntüler dünyas›d›r.
46 Foto¤raf Kültürü
Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi foto¤raf›n ilk y›llar›nda
yaflanan geliflmelerden biri de¤ildir?
a. Foto¤rafç›lar portre ressamlar›n›n yerini alm›flt›r.
b. Foto¤raf yeni bir teknoloji olarak çok h›zl› bir
flekilde toplumda kabul görmüfltür.
c. Foto¤rafla birlikte iflçiler de kendi portrelerini
duvarlar›na asmaya bafllam›fllard›r.
d. Foto¤raf varl›kl› ve zenginlerin bir ayr›cal›¤› ol-
mufltur.
e. Foto¤raf Sanayi Devrimi döneminin bir ürünüdür.
2. Afla¤›dakilerden hangisi Charles Baudelaire’in foto¤-
raf konusundaki temel görüfllerinden biridir?
a. Foto¤raf bir resmetme teknolojisidir.
b. Foto¤raf›n etkinli¤inin artt›¤› dönem “ac›nas›”
olarak tan›mlanabilir.
c. Foto¤raf›n etkinli¤inin artt›¤› dönem güzel sa-
natlar aç›s›ndan çok olumludur.
d. Foto¤raf sanata; özellikle de resim sanat›na des-
tek olmufltur.
e. Foto¤raf, resim sanat› aç›s›ndan önemli bir bu-
lufltur.
3. I. Foto¤raf, bir tür görsel tan›kt›r.
II. Foto¤raf, objektifin önündekileri bir ayr›m yap-
maks›z›n kaydeder.
III. Optik yoluyla resmetmek, foto¤raf›n sanat olma-
s›n› engeller.
IV. Foto¤raf, yeni bir sanat alan› olarak ortaya ç›km›fl-
t›r ve kendine özgü bir sanatt›r.
V. Foto¤raf›n opti¤in verdi¤i her fleyi kaydetme özel-
li¤i, foto¤raf›n sanat olmas›n›n temel belirleyicisidir.
Yukar›daki ifadelerden hangileri foto¤raf›n sanatla ilifl-
kisi konusunda ilk denemeyi yazanlardan biri olan Lady
Elizabeth Eastlake’in görüfllerinden biri de¤ildir?
a. I ve II
b. I ve III
c. II ve III
d. IV ve V
e. II, III ve V
4. Afla¤›dakilerden hangisi foto¤raf›n ortaya ç›kt›¤› dö-
nemin belirleyici özelli¤idir?
a. Bireysellik
b. Modernizm
c. Post-Modernizm
d. Feodalizm
e. Liberal anlay›fl
5. Afla¤›dakilerden hangisi düflünür Walter Benjamin’in
foto¤rafla ilgili belirleyici görüfllerinden biridir?
a. Foto¤raf, bir tür resim sanat› örne¤idir.
b. Foto¤raf›n görsel etkisi yoktur.
c. Foto¤raf, optik bilinç d›fl›d›r.
d. Foto¤raf, geleneksel yap›y› destekler.
e. Foto¤raf, insan gözünden daha fazla detay› gö-
remez.
6. Foto¤raf yoluyla gerçe¤in yeni bir görsel yap› içinde
sunulmas›, yeni bir alg›lama biçimini ortaya ç›kartm›fl-
t›r. Dünya ile ilgili bilinen yap›n›n d›fl›nda, dev binalar,
çiçek detaylar›, da¤lar›n zirveleri, deniz alt›ndaki canl›-
lar ile insanlar›n yaflam içindeki farkl› durumlar›n› gös-
teren bir görsel bak›fl ortaya ç›km›flt›r.
Yukar›daki metne göre afla¤›dakilerden hangisi söyle-
nebilir?
a. Foto¤raf resim sanat›n›n devam›d›r.
b. Foto¤raf insanlar›n gerçe¤i alg›lamas›n› etkile-
memifltir.
c. Foto¤raftan sonra insan için d›fl gerçek, foto¤-
rafta gördü¤ü fleydir.
d. Foto¤raf›n fizik ve gerçekle iliflkisi yoktur.
e. Foto¤raf›n oluflturdu¤u yeni bir alg›lama biçi-
minden söz edilemez.
7. Afla¤›dakilerden hangisi postmodernizm döneminin
belirleyici özelliklerinden biridir?
a. Sanat eserinin tek olma özelli¤i
b. Teknolojiye karfl› olunmas›
c. Yapay görüntülerin önemli olmas›
d. Gerçekli¤in önemli olmas›
e. Sanatç›n›n iç dünyas›na karfl› olunmas›
 3. Ünite - Foto¤raf Tart›flmalar› 47

8. Bir foto¤raf söz konusu temay› anlatabilmek için ya- 10. Afla¤›dakilerden hangisi foto¤rafa kuramsal olarak
pay olarak da üretilir. Tek bir kare foto¤raf, bilgisayar yaklaflan araflt›rmac› yazarlardan biri de¤ildir?
ortam›nda yapay olarak üretilir. Tabii ki bu yap› içinde- a. Fredic Jameson
ki foto¤raf›n asl›na benzemesi ya da asl›n›n bir kopyas› b. Susan Sontag
olmas› hiç önemli de¤ildir. c. John Berger
Buna göre, afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir? d. Rolant Barthes
a. Foto¤raf modeller yoluyla ço¤alt›labilir. e. André Bazin
b. Önemli olan foto¤raf›n tek ve biricik olmas›d›r.
c. Modeller yoluyla tek bir karenin ço¤alt›larak el-
de edilmesi postmodernizme ters düfler.
d. Postmodernizm anlay›fl› kopyalamaya karfl› ç›kar.
e. Postmodernist foto¤rafta negatif görüntü belirle- Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
yici bir ö¤edir. 1. d 2. b 3. d 4. b 5. c
6. c 7. c 8. a 9. e 10. a
9. I. Foto¤raf› aç›klamak için tek bir kuram kullan›l›r.
II. Foto¤raf, teknik bir ayg›tla yap›ld›¤› için sadece
fen bilimleri alemi içindeki kuramlarla aç›klan›r.
III. Foto¤raf, disiplinleraras› bir alan› içerdi¤i için
fen, sosyal bilimler ve sanat alan›ndaki kuramlarla Yararlan›lan Kaynaklar
aç›klan›r. Levend K›l›ç, Foto¤raf ve Sineman›n Toplumsal Tarihi,
IV. Susan Sontag, “Foto¤raf Üstüne” adl› eserinde fo- Dost Kitabevi Yay›nlar›, Ankara, 2008.
to¤raf çekimini detayl› olarak aç›klar. Mary Price, Foto¤raf: Çerçevedeki Yaflam, Metis Yay›n-
V. John Berger, “Görme Biçimleri” adl› eserinde fo- lar›, ‹stanbul, 2004.
to¤raf› disiplinleraras› olarak ele al›r. Liz Wells (Ed.), Photography:A Critical Introcuction,
Foto¤raf ve kuram ile ilgili yukar›daki ifadelerden Roudledge, London, 2004.
hangileri yanl›flt›r?
a. I ve II
b. I ve V
c. III ve IV
d. IV ve V
e. I, II ve IV

ALBERT BERGHAUS. M.B. Brandy'in Yeni Foto¤raf Galerisi. 1861. Ahflap Bask›.
New York 10.cadde Broadway'in köflesindeki galeri.